2 The AFA’s Art and Research Album 3 Katalog Artystyczno-Badawczy ASP

Big City Lokalność

Locality issue 3 dużego miasta numer 3 4 The AFA’s Art and Research Album 5 Katalog Artystyczno-Badawczy ASP

Big City Lokalność

Locality issue 3 dużego miasta numer 3 6 O projekcie 7 124 Rzeźba na Przeróbce 212 Ścieżka dydaktyczna z GIWK About the Project Sculpture in Przeróbka Didactic Path with GIWK

Robert Kaja Jacek Zdybel 2 O projekcie Anna Waligórska Przemysław Garczyński About the Project 138 Nabrzeże Szyprów na Przeróbce. Iwona Dzierżko-Bukal Koncepcje mebli siedziskowych 246 Ołowianka Szyprów Wharf in Przeróbka. Rafał Setlak 18 Gdańskie przestrzenie lokalne Concepts of Seating Furniture. The Local Spaces of Gdansk Arkadiusz Staniszewski 256 Wyporność Anna Fikus-Wójcik Displacement Agnieszka Rózga-Micewicz Wybieramy lokalność Robert Kaja Choosing Locality Hydromisja 32 266 Koncepcje projektowe modułowych Hydromission 156 Budowanie poczucia bezpieczeństwa ogrodzeń dla GIWK-u Agnieszka Klugmann w przestrzeni miejskiej za pomocą zmysłów Design concepts for modular fencing for GIWK Building the Sense of Security in Urban Space Arkadiusz Staniszewski Przerabiamy Przeróbkę with the Use of the Senses Reworking Przeróbka Joanna Jurga 284 Plac Inwalidów Wojennych w Oliwie War Veterans Square in Oliwa 38 Przerabiamy Przeróbkę 174 Zmysły w mieście – warsztaty Rafał Setlak Reworking Przeróbka Senses in the City – workshops Bogumiła Jóźwicka Bogumiła Jóźwicka 298 Miejska zieleń w kontekście dzielnicy Oliwa Marek Jóźwicki Joanna Jurga Urban Greenery in the Context of Oliwa District

Wzornictwo dla Przeróbki Andrzej Pniewski 78 186 Z jednej kreski Design for Przeróbka From a Single Line 318 Wybieramy lokalność Marek Adamczewski Marta Branicka Bogumiła Jóźwicka Choosing Locality

Iwona Dzierżko-Bukal Wyimaginowana funkcja Marcin Kasprowicz 104 Gdańskie przestrzenie lokalne. Przeróbka 196 Local Spaces of Gdansk. Przeróbka Imaginary Function Krzysztof Ludka 332 Struktura roślinna Andrzej Pniewski Iwona Dzierżko-Bukal Plant Structure Marcin Kasprowicz Marta Branicka Spis treści Table of Contents Table 8 O projekcie About the Project 2 „Trudno jest zaprojektować przestrzeń, “It is difficult to design a space that does not attract people. 3 to podstawowy warunek umożliwiający potencjalnym ment activities in relation to local development plans and która nie przyciągnie ludzi. It is surprising how often this succeeds”. beneficjentom programów rewitalizacyjnych wyrażenie the undertaking of activities defined most generally as those Zadziwiające, jak często się to udaje”. swojej opinii i sformułowanie oczekiwań wobec działań connected with the management of free time (cultural, rec- samorządowych w odniesieniu do lokalnych planów reational). William H. Whyte4 William H. Whyte4 zagospodarowania oraz podejmowania działań określanych najogólniej jako związane z zagospodarowaniem czasu Today there is a shift from planning public spaces “around wolnego (kulturalnych, rekreacyjnych). projects”, based primarily on specialist competencies, to W swoim nowym cyklu wydawniczym – Katalogu Arty- In its new publishing series – AFA’s Art and Research Al- planning “around place”, based primarily on the needs of styczno-Badawczym ASP „4T” – Akademia Sztuk Pięk- bum “4T” – Academy of Fine Arts in Gdańsk tries to en- Obecnie daje się zauważyć odchodzenie od planowania the local community. A consequence of this is that the plan- nych w Gdańsku stara się zachęcać do brania pod uwagę courage taking artistic projects into consideration when przestrzeni publicznych „wokół projektów”, opartego ning process is carried out with the participation of the in- projektów artystycznych przy rozwiązywaniu problemów solving the problems of contemporary public spaces. The przede wszystkim na kompetencjach specjalistycznych, habitants, who are expected to evaluate and work out visions współczesnych przestrzeni publicznych. Głównym celem main objective of the undertaken tasks is to respond to so- na rzecz planowania „wokół miejsca”, opartego przede for transformation. This is because the direct and permanent podejmowanych zadań jest odpowiadanie na zaintereso- cial interest and needs by presenting a subjective view of wszystkim na potrzebach lokalnej społeczności5. Kon- users of a place have a practical knowledge of the surround- wanie i potrzeby społeczne poprzez przedstawienie subiek- a selected problem area – from diagnosis of the problem to sekwencją jest prowadzenie procesu planowania z udziałem ing reality and understand their needs best. It is, however, tywnego spojrzenia na wybrany obszar problemowy – od its solution or inspiration for further research. The presenta- mieszkańców, którzy mają oceniać i wypracowywać wizje necessary to realise that the broader community does not diagnozy problemu do jego rozwiązania lub inspiracji do tion of the result is also a summary and the beginning of new przekształceń. Wynika to z faktu, że bezpośredni i stali użyt- have sufficient preparation, adequate tools and time to iden- dalszych poszukiwań. Prezentacja rezultatu stanowi zara- events that will be based on our project, such as exhibitions, kownicy danego miejsca mają praktyczną wiedzę na temat tify problems and draw conclusions taking into account both zem podsumowanie i początek nowych zdarzeń, które zo- meetings, workshops, conferences... otaczającej ich rzeczywistości i najlepiej rozumieją swoje the context of the current local situation and contemporary staną osnute na kanwie naszego projektu, takich jak wysta- potrzeby. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że sze- trends in the transformation of public spaces, including in wy, spotkania, warsztaty, konferencje… The album aims to include the project in a wider exchange roko rozumiana społeczność nie ma dostatecznego przygo- the context of changes planned for the longer-term devel- of views and opens up new fields of discussion inspired by towania, odpowiednich narzędzi oraz czasu wystarczające- opment of the city as a whole. It is therefore obvious that Katalog ma na celu włączenie projektu w szerszą wymia- the developed design and artistic concepts. The advantage go do identyfikowania problemów i wysnuwania wniosków meetings and workshops with inhabitants should be attend- nę poglądów i otwiera nowe pola do dyskusji inspiro- of the adopted research method and action formula is the uwzględniających zarówno kontekst bieżącej sytuacji loka- ed by professionals who can read emerging ideas, give them wane opracowanymi koncepcjami projektowymi i arty- presentation of the result in a comprehensible and visually lnej, jak i współczesne tendencje w przeobrażeniach przestr- shape, and transform the vision created by the local commu- stycznymi. Zaletą przyjętej metody badawczej i formuły appealing way, which is the benefit of fully integrating cul- zeni publicznych, w tym w kontekście zmian planowanych nity into material that can be implemented. Such material działania jest prezentacja rezultatu w sposób zrozumiały ture and creativity in local development plans. A clear and w dłuższej perspektywie rozwoju całego miasta. Oczywiste can be provided by the creative visions of artists and design- dla każdego i atrakcyjny wizualnie, co stanowi korzyść inspiring presentation of feasible scenarios together with jest zatem, że w spotkaniach i warsztatach z mieszkańcami ers – people who combine the skills of creative “ferment” płynącą z pełnego zintegrowania kultury i kreatywności an indication of the benefits resulting from their implemen- powinni brać udział profesjonaliści, którzy odczytują rod- with the sober view of professionals. w planach rozwoju lokalnego. Czytelne i inspirujące tation is a basic condition enabling potential beneficiaries zące się idee, potrafią nadać im kształt i przekształcać wizję przedstawienie możliwych do zrealizowania scenariuszy of revitalisation programmes to express their opinion and wykreowaną przez lokalną wspólnotę w materiał możliwy The third volume of the AFA’s Art and Research Album wraz ze wskazaniem korzyści wynikających z ich wdrożenia formulate their expectations with regard to local govern- do realizacji. Materiał taki mogą zapewnić twórcze wizje “4T”, entitled Big city locality, is a continuation of the sub- artystów i projektantów – czyli ludzi łączących umiejęt- ject matter related to the public spaces of a big city, under- 4. Jak przetworzyć Miejsce. Podręcznik kreowania udanych przestrzeni 4. Jak przetworzyć Miejsce. Podręcznik kreowania udanych przestrzeni taken in the second volume under the title Creative city: dużego miasta Lokalność Lokalność Locality Big City prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal, Architekt IARP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal, ASP prof. Architect at the IARP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal, AFA prof. at the publicznych, Kraków 2009, s. 28. publicznych, Kraków 2009, p. 28. 5. Tamże, s. 38–40. 4 ności wywoływania kreatywnego „fermentu” z trzeźwym Gdańsk. This time again the area of interest was Gdańsk, 5 spojrzeniem profesjonalistów. and the “research laboratory” was mainly two of its districts: Gdańsk-Przeróbka and Gdańsk-Oliwa. As before, the topics Trzeci tom Katalogu Artystyczno-Badawczego ASP „4T”, discussed are connected with local spaces understood as el- zatytułowany Lokalność dużego miasta, to kontynuacja ements of the process of revitalisation of degraded areas of tematyki związanej z przestrzeniami publicznymi dużego the city, and with the role of art and design in the shaping of miasta podjętej w tomie drugim pod tytułem Miasto kre- public spaces. atywne. Gdańsk. Również i tym razem obszarem zaintereso- wań badawczych stał się Gdańsk, a „laboratorium badawcze” The definition of locality when referring to a specific place stanowiły głównie dwie jego dzielnice: Gdańsk-Przeróbka is technical in nature, i.e. it points to the specific adminis- oraz Gdańsk-Oliwa. Podobnie jak poprzednio poruszane te- trative boundaries of the area of research interest. This ap- maty związane są z przestrzeniami lokalnymi rozumianymi proach is consistent with the definition of locality – the term jako elementy procesu rewitalizacji zdegradowanych ob- “local” means, according to the PWN dictionary, “existing szarów miasta oraz z rolą sztuki i designu w projektowaniu or operating in a given area, characteristic for a given area”. przestrzeni publicznej. However, such a definition does not reflect the approach to local spaces within the framework of the implemented Określenie lokalności przy odniesieniu do konkretnego project. miejsca ma charakter techniczny, czyli wskazuje na kon- kretne granice administracyjne obszaru objętego zaintere- In the case of the selected districts, locality has a much sowaniem badawczym. Podejście to jest zgodne z definicją broader meaning, as it is connected not only with the place – lokalności – termin „lokalny” oznacza według słownika the main focus here is on the significance of social relations PWN „istniejący lub działający na danym obszarze, and cultural meanings, which constitute the framework of charakterystyczny dla danego obszaru”. Takie definiowanie the conventional space created by human relations. Thus, nie odzwierciedla jednak podejścia do przestrzeni lokalnych we are closer to the definition of locality as “one of the w ramach realizowanego projektu. spatial frameworks of social actions and cultural meanings, i.e. a specific spatial distribution of certain ways of acting W przypadku wybranych dzielnic lokalność ma znaczenie and specific cultural meanings (ideas, norms, symbolic o wiele szersze, wiąże się bowiem nie tylko z miejscem – główny nacisk kładzie się tu na znaczenie relacji społecz- nych i treści kulturowych, które stanowią ramy umownej przestrzeni wytworzonej przez relacje międzyludzkie. Bliż- sza jest nam zatem definicja lokalności jako „jednej z prze- strzennych ram działań społecznych i treści kulturowych, 6 czyli specyficznej przestrzennej dystrybucji określonych representations, sociolects)”5. Artistic projects operate above 7 na przykład z usytuowania miejsca zamieszkania wspól- mensions in the form of the so-called “third culture”, which sposobów działania i specyficznych kulturowych treści (idei, all in the area of distribution of specific cultural meanings, noty i związanych z tym ograniczeń w dostępie do kultu- is the result of their mixing. The ambiguity of the word “lo- norm, wyobrażeń symbolicznych, socjolektów)”6. Projekty although they can also fulfil basic needs, which include, ry, handlu, usług i tym podobnych udogodnień i atrakcji cality” in the context of the adopted research framework of artystyczne operują przede wszystkim właśnie w obsza- for example, isolation and organisation of a meeting place dużych ośrodków miejskich. Rozważania antropologa Mi- the whole artistic project may be thus summed up, quoting rze dystrybucji specyficznych treści kulturowych, chociaż for local inhabitants, which determines initiation of other ke’a Featherstone’a wydają się trafiać w samo sedno jed- Ulf Hannerz: “When all these elements are added up – ev- mogą przy tym zaspokajać potrzeby podstawowe, do któ- activities (of local or wider range). noczesnego współistnienia wymiaru globalnego i lokalnego eryday, direct, early and formative, sensory and physical ex- rych można zaliczyć na przykład wyodrębnienie i zorgani- w postaci tak zwanej „trzeciej kultury”, będącej wynikiem perience – there would seem to be much argument for the zowanie miejsca spotkań lokalnych mieszkańców warunku- The approach to contemporary “locality” is therefore based ich wymieszania8. Niejednoznaczność słowa „lokalność” continuing importance of the local. This could be true of jącego inicjowanie innych aktywności (o zasięgu lokalnym on an understanding of wider-scale processes. Big city lo- w kontekście przyjętych ram badawczych całego projektu experienced reality, even if much of what is local is shaped lub szerszym). cality does not mean small groups of neighbours, more or artystycznego można zatem posumować, cytując Ulfa Han- externally. We simply part with the idea that the local is au- less isolated from the city centre and other local communi- nerza: „Po zsumowaniu tych wszystkich elementów – co- tonomous, and that it has its own integrity. It would then be Podejście do współczesnej „lokalności” opiera się zatem ties (other neighbourhoods) – on the contrary, contemporary dzienne, bezpośrednie, wczesne i kształtujące, zmysłowe relevant rather as an arena where diverse influences con- na zrozumieniu procesów zachodzących w szerszej skali. locality includes elements accompanying processes occur- i fizyczne doświadczenie – wydawałoby się, że wiele argu- verge and externalize themselves in a unique combination, Lokalność dużego miasta nie oznacza małych grup sąsiedz- ring on a global scale6, whereby the most important seems mentów przemawia za ciągłym znaczeniem tego, co lokal- in these unique circumstances. [...] But perhaps not entirely. kich, w mniejszym lub większym stopniu odizolowanych to be the formation of social ties based on voluntary asso- ne. Mogłoby to być prawdą, jeśli chodzi o doświadczaną As an intellectual category, ‘locality’ seems mutable rather od centrum miasta i innych społeczności lokalnych (innych ciations, and not the limitations resulting for example from rzeczywistość, nawet jeśli większość tego, co znajduje się than primary. In identifying the typical components of local- dzielnic) – przeciwnie, współczesna lokalność zawiera the location of the community and the related restrictions in na miejscu, jest kształtowana na zewnątrz. Rozstajemy się ity, we can also clearly realise that they are not all inherently w sobie elementy towarzyszące procesom występującym access to culture, commerce, services and similar amenities po prostu z ideą, że to, co lokalne, jest autonomiczne, i że local, linked to a particular territoriality in general or to one w skali globalnej7, przy czym najistotniejsze wydaje się wy- and attractions of big urban centres. The reflections of an- ma swoją własną integralność. Byłoby ono wtedy istotne place in particular. Rather, the link lies in recurring elements kształcanie powiązań społecznych w oparciu o dobrowolne thropologist Mike Featherstone seem to go to the very heart raczej jako arena, na której zbiegają się różnorodne wpływy of the practical side of life and recurring habits of thought”7. zrzeszenia (stowarzyszenia), a nie ograniczenia wynikające of the simultaneous coexistence of the global and local di- i uzewnętrzniają się w niepowtarzalnej kombinacji, w tych wyjątkowych okolicznościach. […] Ale może niezupełnie. Cooperation 6. „Niekiedy pojęcia lokalności i miejsca uznaje się za synonimy. W ten 5. “Sometimes the concepts of locality and place are considered synony- sposób pojmują pojęcie lokalności socjologowie Bohdan Jałowiecki mous. This is how the sociologists Bohdan Jałowiecki and Marek Szcze- Jako kategoria intelektualna «lokalność» wydaje się raczej In the academic year 2019/2020, our interdepartmental team i Marek Szczepański, pisząc, że «lokalny zatem to tyle, co miejscowy, pański understand the notion of locality, writing that ‘local means there- zmienna niż pierwotna. Identyfikując typowe składniki lo- has once again implemented projects in cooperation with umiejscowiony, lub przypisany do miejsca». […] Naszym zdaniem fore as much as of a place, placed, or assigned to a place’. [...] In our zakres pojęcia lokalności nie pokrywa się z zakresem pojęcia miejsca. opinion, the scope of the concept of locality does not coincide with the kalności możemy też wyraźnie zdać sobie sprawę z tego, że the Gdansk Urban Development Agency (BRG) and the Lokalność odnosi się do zespołu relacji społecznych oraz treści kulturo- scope of the concept of place. Locality refers to a set of social relations nie wszystkie one są z natury rzeczy lokalne, powiązane Gdańsk Water and Sewage Infrastructure Ltd. (GIWK). In wych występujących w niewielkiej skali przestrzennej” (A. Bukowski, and cultural meanings occurring on a small spatial scale” (A. Bukowski, M. Lubaś, J. Nowak, Wprowadzenie [w:] Społeczne tworzenie miejsc. M. Lubaś, J. Nowak, Wprowadzenie [in:] Społeczne tworzenie miejsc. z daną terytorialnością w ogóle lub z jednym tylko miej- their texts, the project partners presented programmes and Globalizacja, etniczność, władza, pod red. tychże, Kraków 2010, s. 11. Globalizacja, etniczność, władza, ed. eidem, Kraków 2010, p. 11). scem w szczególności. Powiązanie to polega raczej na po- activities which gave rise to the selection of issues to be 7. „Socjologowie końca XIX i początku XX wieku dobrze zdawali sobie 6. “Sociologists of the late nineteenth and early twentieth centuries were wtarzających się elementach praktycznej strony życia oraz studied. The text The Local Spaces of Gdańsk (by Anna Fi- sprawę z wielkiej transformacji, jakiej doświadczały ówczesne amery- well aware of the great transformation that American and European so- 9 kańskie i europejskie społeczeństwa (tu można wskazać na koncepcje cieties of the time were experiencing (here we can point to the concepts powracających zwyczajach myślenia” . kus-Wójcik and Agnieszka Rózga-Micewicz) describes one Tönniesa, Webera, Durkheima, Parka). Było nią przejście od lokalności of Tönnies, Weber, Durkheim, Park). It was the transition from locality of the projects being developed by the BRG, the subject of i małej grupy sąsiedzkiej do wielkich społeczeństw narodowych i skali and small neighbourhood group to large national societies and global 8. A. Majer, Lokalność w cieniu globalizacji, „Annales Universitatis globalnej, od społeczności wiejskich do miejskich, od wspólnoty do scale, from rural to urban communities, from community to association” Mariae Curie-Skłodowska” 2011, 36(2), s. 41. zrzeszenia” (T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie (T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, 9. U. Hannerz, Powiązania transnarodowe. Kultura, ludzie, miejsca, 7. U. Hannerz, Powiązania transnarodowe. Kultura, ludzie, miejsca, i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa – Kraków 2000). radia, telewizji i Internetu, Warszawa – Kraków 2000). Kraków 2006, s. 45. Kraków 2006, p. 45. 8 9 Współpraca which is the revitalisation of the currently degraded area of W roku akademickim 2019–2020 nasz międzywydziałowy Gdańsk-Przeróbka. The Local Spaces of Gdańsk project im- zespół już po raz kolejny realizował projekty we plements guidelines from the Gdańsk Development Strategy współpracy z Biurem Rozwoju Gdańska (BRG) oraz 2030+ (2014) and the Public Space Operational Programme Gdańską Infrastrukturą Wodociągowo-Kanalizacyjną (2015–2023). The urban planning analyses, planned devel- Sp. z o.o. (GIWK). Partnerzy projektu przedstawili opment directions and design guidelines which formed the w swoich tekstach programy i działania stanowiące basis for the AFA team’s work are presented here in a syn- genezę wyboru zagadnień do przestudiowania. W tekście thetic manner. It should be noted that the preparation of the Gdańskie Przestrzenie Lokalne (aut. Anna Fikus-Wójcik design guidelines and their subsequent verification are car- i Agnieszka Rózga-Micewicz) opisano jeden z projektów ried out in cooperation with the district council and the resi- opracowywanych przez BRG, którego przedmiotem jest dents themselves. The Gdansk Urban Development Agency rewitalizacja obecnie zdegradowanego obszaru gdańskiej enables young artists to take part in a discussion on the di- Przeróbki. Projekt Gdańskie Przestrzenie Lokalne realizuje rection of the transformation of public spaces. The possi- wytyczne ze Strategii Rozwoju Gdańska 2030+ (2014) bility to verify the ideas of projects in confrontation with i Programu Operacyjnego Przestrzeń Publiczna (2015– professional designers and the expectations of residents 2023). Syntetycznie przedstawiono tu analizy urbanistyczne, is extremely valuable. From the artists’ point of view, the planowane kierunki rozwoju i wytyczne projektowe, most interesting thing is to break stereotypes and inspire the które stały się bazą dla opracowań zespołu ASP. Należy implementation of original solutions through participatory przy tym zwrócić uwagę, że przygotowanie wytycznych activities, i.e. presenting ideas with which the direct bene- projektowych i ich późniejsza weryfikacja odbywają się ficiaries – the inhabitants – can identify and whose benefits we współpracy z radą dzielnicy i samymi mieszkańcami. they themselves can see. Biuro Rozwoju Gdańska umożliwia młodym artystom wzięcie udziału w dyskusji na temat kierunku przeobrażeń The text Hydromission (by Agnieszka Klugmann) concerns przestrzeni publicznych. Niezmiernie cenna jest możliwość the cooperation with the Gdańsk Water and Sewage Infra- weryfikacji idei projektów w konfrontacji z profesjonalnymi structure which involved our team in the educational pro- projektantami i oczekiwaniami mieszkańców. Z punktu gramme “Hydromission”. The programme is addressed to widzenia twórców najciekawsze jest przełamywanie the inhabitants of Gdańsk and its vicinity at various ages. As stereotypów i inspirowanie do wdrażania oryginalnych part of the activities undertaken, designs of a didactic path rozwiązań na drodze działań partycypacyjnych, czyli were developed in the form of murals located in the indicat- przedstawiania pomysłów, z którymi bezpośredni ed locations, i.e. on the premises of the Gdańsk Wastewater beneficjenci – mieszkańcy – mogą się utożsamiać i których Treatment Plant and the water treatment plants in Świbno korzyści sami dostrzegają. and Sobieszewo. 10 Tekst Hydromisja (aut. Agnieszka Klugmann) dotyczy The above shows that the research work covered issues with 11 Metoda badawcza creativity of fine arts to build humanistic concepts of shap- współpracy z Gdańską Infrastrukturą Wodociągowo-Ka- varied programme assumptions and different problem com- Katalog jest prezentacją wdrożenia autorskiej metody „4T”10 ing public spaces. nalizacyjną, która objęła włączenie się naszego zespołu plexity, adapted to the curriculum of studios from all fac- i powstałego dzięki niej artystycznego projektu badawcze- w program edukacyjny „Hydromisja”. Adresatem programu ulties of the Academy of Fine Arts. As a result, we created go. Metoda „4T” to koncepcja zarządzania projektami ukie- In a nutshell, the method is based on four foundations – each mają być mieszkańcy Gdańska i okolic w różnym wieku. concepts related to public spaces located in the districts of runkowana przede wszystkim na edukację, eksperymenty described by one word which allow the creation of an ele- W ramach podjętych działań opracowano projekty ścieżki Gdańsk-Przeróbka and Gdańsk-Oliwa, and also inspired by artystyczne i badania artystyczno-projektowe. Jej celem jest gant acronym: talent (individual creativity and the ability to dydaktycznej w formie murali usytuowanych we wskaza- objects belonging to the Gdańsk Water and Sewage Infra- kształtowanie całościowe, w którym próbuje się połączyć create artistic concepts), tolerance (meaning multi- or in- nych lokalizacjach, czyli na terenie Oczyszczalni Ścieków structure. aspekty funkcjonalne i emocjonalne, pragmatyczne i ide- terdisciplinary projects and taking into account cooperation Gdańsk Wschód oraz stacji uzdatniania wody w Świbnie owe, a której efekt może być całkiem niepozorny projek- with external partners), technology (the use in artistic proj- i Sobieszewie. The areas of cooperation we have undertaken have given towo (czyli w wymiarze materialnym), ale istotny kulturo- ects of technologies unique as well as traditional, although rise to two parts of the album: Reworking Przeróbka and wo. Hipotezę badawczą stanowi założenie, że sztuki piękne used in an innovative or experimental way) and time (which Z powyższego wynika, że pracami badawczymi objęliśmy Choosing locality. mogą stanowić wyspecjalizowane narzędzie do kształtowa- allows for comprehensive studies and solving a problem in zagadnienia o zróżnicowanych założeniach programowych nia wizji rozwoju przestrzeni publicznych. Oryginalność tej an evolutionary way). A detailed description of the method i różnej złożoności problemowej, dostosowane do programu Research method metody polega na wykorzystaniu nieograniczonej kreatyw- can be found in the second AFA’s Art and Research Album pracowni ze wszystkich wydziałów Akademii Sztuk Pięk- This album is a presentation of the implementation of the ności sztuk plastycznych do budowania humanistycznych “4T” entitled Creative city: Gdańsk. nych. W rezultacie powstały koncepcje związane z prze- authorial “4T” method8 and the artistic research project that koncepcji kształtowania przestrzeni publicznych. strzeniami publicznymi zlokalizowanymi w dzielnicach resulted from it. The “4T” method is a project management The “4T” method involves conducting original, experimen- Gdańsk-Przeróbka oraz Gdańsk-Oliwa, a także inspirowane concept aimed primarily at education, artistic experimen- W skrócie, metoda opiera się na czterech podstawach – każ- tal research work based on an individually selected or devel- obiektami należącymi do Gdańskiej Infrastruktury Wodno- tation and artistic-and-design research. Its aim is holistic da opisana jednym słowem, które w brzmieniu angielskim oped methodology appropriate to the specifics of the issue -Kanalizacyjnej. shaping, in which an attempt is made to combine aspects pozwala na utworzenie eleganckiego skrótu: talent (indywi- under investigation. An example of such an approach is the that are functional and emotional, pragmatic and ideologi- dualna kreatywność i zdolność do tworzenia koncepcji ar- text Przeróbka: Identification of the needs of the district’s Obszary podjętej przez nas współpracy stały się podstawą cal, and whose effect can be quite inconspicuous in design tystycznych), tolerance (tolerancja oznaczająca multi- lub residents based on visual research (by Bogumiła Jóźwicka wyodrębnienia dwóch części katalogu: Przerabiamy Prze- terms (i.e. in material terms), but culturally significant. The interdyscyplinarność projektów oraz uwzględnienie współ- and Marek Jóźwicki), in which the authors draw attention to róbkę oraz Wybieramy lokalność. research hypothesis is that fine arts can be a specialised tool pracy z partnerami zewnętrznymi), technology (wykorzy- the potential of using the pioneering methodology of visual for shaping visions for the development of public spaces. stywanie w projektach artystycznych technologii zarówno research “in research aimed at full identification of the proj- The originality of this method lies in using the unlimited unikatowych, jak i tradycyjnych, choć używanych w spo- ect background”.

8. The “4T” method developed by Iwona Dzierżko-Bukal encompasses 10. Opracowana przez Iwonę Dzierżko-Bukal metoda „4T” obejmuje the theory and practice of interdisciplinary research projects carried out teorię i praktykę interdyscyplinarnych projektów badawczych wyko- as part of the work of the Academy of Fine Arts in Gdańsk in coopera- nywanych w ramach prac Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku we tion with external entities. The name refers to the source of inspiration współpracy z podmiotami zewnętrznymi. Nazwa ta odnosi się do źró- for the method itself, as it is related to the notion of the creative sector dła inspiracji dla samej metody, wiąże się bowiem z pojęciem sektora and the so-called creative class, which includes professions of the cre- kreatywnego i tzw. klasy kreatywnej, w skład której wchodzą zawody ative sector as well as scientists, researchers and inventors. This method zaliczane do sektora kreatywnego oraz naukowcy, badacze i wynalazcy. was used for the first time during the realisation of the project the results Metodę tę po raz pierwszy zastosowano przy realizacji projektu, które- of which were published in the first AFA’s Art and Research Album “4T” go wyniki opublikowano w pierwszym Katalogu Artystyczno-Badaw- entitled Colours of Czarna Woda. czym ASP „4T” zatytułowanym Kolory Czarnej Wody. 12 13 14 sób nowatorski lub eksperymentalny) i time (czas, który po- Project participants 15 6. Pracownia Projektowania Mebla Calendar of project events zwala na wszechstronne studia i rozwiązywanie problemu All faculties of the Academy of Fine Arts participated in (dr Arkadiusz Staniszewski), The project started with the new academic year in October w sposób ewolucyjny). Szczegółowy opis metody znajduje the project: Faculty of Architecture and Design, Faculty of 7. Pracownia Projektowania Detalu Architektonicznego 2019 and ended in June 2020. However, it was not a typi- się w drugim Katalogu Artystyczno-Badawczym ASP „4T” Painting, Faculty of Graphic Arts and Faculty of Sculpture (dr Arkadiusz Staniszewski), cal year, which influenced the project and its summary. The zatytułowanym Miasto kreatywne. Gdańsk. and Intermedia. This album presents the results of work of 8. Pracownia Struktur Krajobrazowych II st. first topic undertaken by our team was mainly related to the the following studios: (prof. Andrzej Pniewski), revitalisation plan for the Gdańsk-Przeróbka district and Metoda „4T” zakłada prowadzenie oryginalnych, ekspery- 1. 1. Art in Public Space Studio 9. Pracownia Struktur Krajobrazowych I st. selected issues concerning the Gdańsk water supply and mentalnych prac badawczych w oparciu o indywidualnie (prof. Robert Florczak), (dr Rafał Setlak), sewage infrastructure. The winter semester proceeded as wybraną lub opracowaną metodologię odpowiednią dla 2. 2. Wall Painting and Stained Glass Studio 10. Struktury Przestrzenne normal – classes were held at the academy and the project specyfiki badanego zagadnienia. Przykładem takiego podej- (prof. Jacek Zdybel), (prof. ASP dr hab. Krzysztof Ludka), was reviewed and consulted during classes in the studios. ścia jest tekst Przeróbka. Identyfikacja potrzeb mieszkań- 3. 3. Industrial Product Design Studio 11. Interdyscyplinarna Pracownia Architektury The semester was summed up at an open review on the 27th ców dzielnicy w oparciu o badania wizualne (aut. Bogumiła (prof. Marek Adamczewski, (prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal), of February 2020 in the Patio of the Academy of Fine Arts. Jóźwicka i Marek Jóźwicki), w którym autorzy zwracają prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka), 12. Warsztaty „Zmysły w mieście” The review was attended by representatives of the Gdan- uwagę na potencjał wykorzystania pionierskiej metodolo- 4. 4. Space Design and Organisation Studio (prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka, mgr Joanna Jurga). sk Urban Development Agency and the Gdańsk Water and gii badań wizualnych „w badaniach mających na celu pełne (prof. Robert Kaja), Sewage Infrastructure. rozpoznanie tła projektu”. 5. 5. Sculptural and Architectural Forms Studio Kalendarz wydarzeń związanych z realizacją projektu (prof. ASP dr hab. Marta Branicka), The summer semester was marked by a national disaster – Projekt rozpoczął się wraz z nowym rokiem akademickim Uczestnicy projektu 6. 6. Furniture Design Studio the Covid-19 pandemic. Due to the lockdown, classes in the w październiku 2019 roku, a zakończył w czerwcu 2020 W projekcie wzięły udział wszystkie wydziały ASP: (dr Arkadiusz Staniszewski) summer semester were held remotely. This form of teaching roku. Nie był to jednak typowy rok, co wpłynęło na projekt Wydział Architektury i Wzornictwa, Wydział Malarstwa, 7. 7. Architectural Detail Design Studio had not been practised before and, after the experience of i jego podsumowanie. Pierwszy temat podjęty przez nasz Wydział Grafiki oraz Wydział Rzeźby i Intermediów. W ni- (dr Arkadiusz Staniszewski), this period, it can be concluded that it is not appropriate for zespół związany był głównie z planem rewitalizacji dziel- niejszym katalogu zostały zaprezentowane rezultaty prac 8. 8. Landscape Structures Studio, 2nd cycle artistic education. The lack of direct contact between studio nicy Gdańsk-Przeróbka oraz z wybranymi zagadnieniami następujących pracowni: (prof. Andrzej Pniewski), instructors and students in the research and creative process, dotyczącymi gdańskiej infrastruktury wodociągowo-kana- 1. Pracownia Sztuki w Przestrzeni Publicznej 9. 9. Landscape Structures Studio, 1st cycle as well as between the students themselves forming individ- lizacyjnej. Semestr zimowy przebiegł normalnie – zajęcia (prof. Robert Florczak), (dr Rafał Setlak), ual teams, proved to be a significant hindrance to the com- odbywały się na uczelni, a w trakcie realizacji projektu od- 2. Pracownia Malarstwa Ściennego i Witrażu 10. 10. Spatial Structures Studio pletion of tasks. Constraints arising from the inaccessibility bywały się przeglądy i konsultacje w formie zajęć w pra- (prof. Jacek Zdybel), (prof. ASP dr hab. Krzysztof Ludka), of sources (closed libraries) and the lack of consultation on cowniach. Semestr został podsumowany na otwartym prze- 3. Pracownia Projektowania Produktu Przemysłowego 11. 11. Interdisciplinary Architecture Studio the part of the project partners did not facilitate the work glądzie 27 lutego 2020 roku w Patio ASP. W przeglądzie (prof. Marek Adamczewski, (prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal), either. prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka), 12. workshops “Senses in the city” wzięli udział przedstawiciele Biura Rozwoju Gdańska 4. Pracownia Projektowania i Organizacji Przestrzeni (prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka, mgr Joanna Jurga). i Gdańskiej Infrastruktury Wodno-Kanalizacyjnej. (prof. Robert Kaja), Semestr letni został naznaczony ogólnokrajową katastro- 5. Pracownia Form Rzeźbiarsko-Architektonicznych fą – pandemią Covid-19. Ze względu na lockdown zajęcia (prof. ASP dr hab. Marta Branicka), w semestrze letnim odbywały się w trybie zdalnym. Tego 16 rodzaju forma prowadzenia zajęć nie była dotąd praktyko- Despite these difficulties and limitations, thanks to the ex- 17 wana i po doświadczeniach z tego okresu można stwierdzić, traordinary determination of the project participants it was że nie jest właściwa dla szkolnictwa artystycznego. Brak possible to realise new projects. The leading theme was the bezpośredniego kontaktu pomiędzy prowadzącymi pra- Gdańsk-Oliwa district and new issues related to the Gdańsk cownie a studentami w procesie badawczym i twórczym, water supply and sewage infrastructure. a także pomiędzy samymi studentami tworzącymi poszcze- gólne zespoły, okazał się istotnym utrudnieniem w realizo- The semester did not end with an open review typical for our waniu zadań. Ograniczenia wynikające z niedostępności project. Neither did the traditional exhibition in which we źródeł (zamknięte biblioteki) i braku konsultacji ze strony present the results of our art-and-research project take place. partnerów projektu również nie ułatwiały pracy. Until the compilation of the album, that is until December 2020, the situation has not changed. However, we plan to Pomimo tych utrudnień i ograniczeń, dzięki nadzwyczajnej organise an exhibition – whenever possible, the vernissage determinacji uczestników projektu udało się zrealizować will bring together the artists and all those interested in the nowe projekty. Tematem wiodącym była dzielnica Gdańsk- local districts of Gdańsk and their complex issues. -Oliwa oraz nowe zagadnienia związane z gdańską infra- strukturą wodociągowo-kanalizacyjną. This album, the record of a year’s work that focused on selected problems embedded in big city locality, is the be- Semestr nie zakończył się typowym dla naszego projektu ginning of considerations for the optimal development and otwartym przeglądem. Nie odbyła się również tradycyjna organisation of selected public spaces. wystawa, na której prezentujemy rezultaty naszego pro- jektu artystyczno-badawczego. Do momentu opracowania Gdańsk, 17th of December 2020 katalogu, czyli do grudnia 2020 roku, sytuacja nie uległa zmianie. Planujemy jednak organizację wystawy – kiedy tylko będzie to możliwe, wernisaż zgromadzi twórców oraz wszystkich zainteresowanych lokalnymi dzielnicami Gdań- ska i ich złożoną problematyką.

Niniejszy katalog, czyli zapis rocznej pracy, która skupi- ła się na wybranych problemach osadzonych w lokalno- ści dużego miasta, stanowi początek rozważań służących optymalnemu zagospodarowaniu i organizacji wybranych przestrzeni publicznych.

Gdańsk, 17 grudnia 2020 roku 18 Idea i cel Idea and purpose 19 szansę na odkrycie genius loci6 i podjęcie właściwych decyzji loci6 and facilitates making correct design decisions. projektowych. Rola ludzi i ich życia w przestrzeni miasta ma w pro- The role of people and their life in the city space is of The users of local spaces are primarily pedestrians. The appli- jektowaniu urbanistycznym kluczowe znaczenie. Troska crucial importance for urban planning. Caring for the Użytkownikami przestrzeni lokalnych są przede wszyst- cation of the principles of universal design, the reduction of o mieszkańców i zrozumienie ich problemów jest drogą do citizens and understanding their problems is a way to kim piesi. Stosowanie zasad projektowania uniwersalnego, barriers and the consideration of the needs of these inhabitants stworzenia bezpiecznych, pełnych życia, zrównoważonych create safe, active, balanced, and healthy cities4. niwelacja barier i uwzględnienie potrzeb tych mieszkań- in relation to the functional programme provide the basis for i zdrowych miast4. ców względem programu funkcjonalnego daje podstawy do the creation of spaces which are safe, accessible and integrate urządzenia przestrzeni bezpiecznej, dostępnej i integrującej the local community, and, in the perspective of the district, Gdańskie Przestrzenie Lokalne (GPL) to projekt poświęco- The Local Spaces of Gdańsk (GPL) is a project devoted to lokalną społeczność, a w perspektywie dzielnicy umożliwia make it possible to create spaces which link individual areas ny przestrzeniom publicznym w dzielnicach, na osiedlach the public spaces in districts, housing estates, and old villages stworzenie przestrzeni spajających poszczególne obszary into a coherent network connected to green areas, services i w dawnych wsiach wchłoniętych w tkankę rozrastającego się absorbed into the tissue of the growing city. The study is be- w spójną sieć powiązaną z terenami zieleni, usługami i sys- and the public transport system. miasta. Opracowanie tworzone jest z myślą o mieszkańcach ing created with citizens in mind and with their participation temem komunikacji miejskiej. i przy ich współudziale dla poprawy funkcjonalnej i este- for the purpose of improving the functionality and aesthetic tycznej miejsc, w których toczy się codzienne życie lokalnej value of places where the local communities lead their daily społeczności. Z punktu widzenia mieszkańca przestrzeń lokal- lives. From the point of view of the citizens, local space is na to przestrzeń najważniejsza, ponieważ korzysta on z niej the most important kind of space, because they use it every codzienne i zaspokaja w niej swoje podstawowe potrzeby: day and this is where they fulfil their basic needs: do their robi zakupy, przebywa drogę do pracy czy do szkoły, oddaje shopping, commute to school or work, devote time to rela- się wypoczynkowi, rekreacji, integracji. xation, recreation, integration.

W Gdańsku istnieje wiele przestrzeni lokalnych funkcjonują- However, studying the city during on-site inspections we cych lepiej lub gorzej, zapewniających spełnienie najbardziej could see that there are a lot of local spaces that are not podstawowych potrzeb, a jednak pustych, nieprzyjaznych – tak particularly functional, that fulfil the most basic needs, but zwanych nie-miejsc5. Wiele z nich jest pozbawionych indy- are empty, unfriendly – these are the so-called non-places5. widualnych cech związanych z lokalną tożsamością i historią, Many of them are devoid of individual features related to co skutkuje brakiem związku emocjonalnego mieszkańców the local identity and history; as a result, the inhabitants do z najbliższym otoczeniem i brakiem dbałości o nie. Stąd istotą not have emotional ties to their closest surroundings and do Ryc. 1. Schemat ilustrujący model pracy nad przestrzeniami lokalnymi. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG. diagnozy przestrzeni lokalnych są zarówno wnikliwe analizy not take care of them. Thus, the essence of diagnosing local Fig. 1. Graphic illustrating the model of the work on local spaces. Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG. każdego miejsca, jak i po prostu bycie w danej przestrzeni. spaces are both in-depth analyses of each place and simply Zestawienie wyników badań oraz doświadczenia in situ daje spending time in them. Confronting study results with in situ experience provides an opportunity to discover the genius

4. Jan Gehl, Miasta dla ludzi, Kraków 2017. 4. Jan Gehl, Miasta dla ludzi, Kraków 2017. 6. Genius loci (łac.) – duch opiekuńczy miejsca stanowiący o wyjąt- 6. Genius loci (Latin) – the spirit watching over a particular place and dr inż. arch. Anna Fikus-Wójcik dr inż. arch. Gdańskie Przestrzenie Lokalne mgr inż. arch. Agnieszka Rózga-Micewicz mgr inż. arch. 5. M. Augé, Nie-miejsca, Warszawa 2012. 5. M. Augé, Nie-miejsca, Warszawa 2012. kowości danej przestrzeni. giving it its unique atmosphere. The Local Spaces of Gdańsk The Local Spaces 20 Przeróbka Przeróbka 21

Przeróbka jest jednym z czterech obszarów zdegradowanych, Przeróbka is one of the four degraded areas, i.e. areas of the czyli rejonów miasta wymagających pilnej interwencji i prze- city requiring urgent intervention and transformation in order kształceń w celu poprawy życia lokalnych społeczności. Gra- to improve the life of local communities. The boundaries of the nice obszarów zdegradowanych zostały określone w Uchwale degraded areas are defined in the Resolution No. XXII/607/16 nr XXII/607/16 Rady Miasta Gdańska z dnia 28 kwietnia of the Gdańsk City Council of 28 April 2016 on the designa- 2016 roku w sprawie wyznaczenia obszarów zdegradowa- tion of degraded areas and revitalisation areas in the city of nych i obszarów rewitalizacji w mieście Gdańsku, a także Gdańsk, as well as in the Resolution No. IX/149/19 of the w Uchwale nr IX/149/19 RMG z dnia 25 kwietnia 2019 roku Gdańsk City Council of 25 April 2019 amending the above zmieniającej powyższą uchwałę. Stąd w projekcie Gdańskie resolution. Hence, in the Local Spaces of Gdańsk project, re- Przestrzenie Lokalne obszary rewitalizacji i zdegradowane vitalisation areas and degraded areas have been given priority. zostały potraktowane priorytetowo. The functional area of Przeróbka housing estate stretches from Obszar funkcjonalny osiedla Przeróbka rozciąga się od wjazdu the entrance at the Siennicki bridge to the primary school and przy moście Siennickim aż do szkoły podstawowej i klubu the Drakkar club, which constitute an important direction of Drakkar, które stanowią ważny kierunek ruchu pieszego dla pedestrian traffic for the residents of the estate. These facilities mieszkańców osiedla. Obiekty te są jednocześnie przestrzennie are at the same time spatially separated by a railway viaduct. oddzielone wiaduktem kolei. Istotnym rejonem dla dalszego An important area for further development of Przeróbka, due rozwoju Przeróbki, ze względu na zauważalny proces stop- to noticeable process of gradual transformations as well as niowych przekształceń na tym obszarze oraz walory kulturo- cultural and landscape values of historical objects, is the area wo-krajobrazowe obiektów historycznych, jest teren byłego of the former National and Municipal Railway Repair Plant. Zakładu Naprawczego Taboru Kolejowego i Miejskiego. So far it has been a rather isolated industrial area; however, Był to do tej pory dość odizolowany przestrzennie obszar the functional and spatial changes that are currently taking przemysłowy, jednakże zmiany funkcjonalne i przestrzenne, place there may in the future lead to its natural inclusion into które obecnie na nim zachodzą, mogą w przyszłości dopro- the system of local public spaces of Przeróbka. wadzić do naturalnego włączenia go do systemu lokalnych przestrzeni publicznych Przeróbki. The leitmotif for shaping local spaces of Przeróbka is the

history of the district closely connected with its waterside Ryc. 2. Szkic aksonometryczny funkcjonowania przestrzeni lokalnych Motywem przewodnim dla kształtowania przestrzeni lo- location on the former amber route. Reference to this motif Przeróbki. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG, aut. il. Anna Fikus-Wójcik. kalnych Przeróbki jest historia dzielnicy związana ściśle is reflected in the guidelines for development of the water- Fig. 2. Axonometric sketch of the functioning of the local z nadwodnym położeniem na dawnym szlaku bursztynowym. front area. spaces of Przeróbka. Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG, author: Anna Fikus-Wójcik. 22 Nawiązanie do tego motywu znalazło swoje odzwierciedlenie According to the GPL methodology, the diagnosis of Prze- 23 własnym nabytym w trakcie wielokrotnych wizji w terenie. the basis of which a given estate functions. On the basis of w wytycznych do zagospodarowania strefy nabrzeża. róbka’s local spaces was divided into three main stages: 1. Badanie przestrzeni lokalnych podzielone na kolejne etapy ma analyses of local and supra-local conditions, directions for the urban planning analysis, 2. development directions, 3. design doprowadzić do wyznaczenia sieci przestrzeni publicznych development of the entire system of spaces in the neighbo- Zgodnie z metodologią GPL diagnozę przestrzeni lokalnych guidelines. The adopted methodology of working on local – systemu, w oparciu o który dane osiedle funkcjonuje. Na urhood may be indicated. Przeróbki podzielono na trzy główne etapy: 1. analizy urbani- spaces is based on traditional urban analysis and experience podstawie analiz uwarunkowań lokalnych i ponadlokalnych styczne, 2. kierunki rozwoju, 3. wytyczne projektowe. Przy- gained during multiple site visits. The study of local spaces można wskazać kierunki rozwoju całego systemu przestrzeni 1. Traffic intensity study – the highest pedestrian traffic jęta metodologia pracy nad przestrzeniami lokalnymi bazuje divided into successive stages is intended to lead to the w dzielnicy. intensity was diagnosed in the area of the square in na tradycyjnej analizie urbanistycznej oraz doświadczeniu determination of a network of public spaces – a system on Bajki Street, in the vicinity of the shopping centre, 1. Badanie natężenia ruchu – największe natężenie pharmacy and the Housing Club building as well 1. Analizy urbanistyczne ruchu pieszego zdiagnozowano w rejonie skweru as in the area of Lenartowicza Street. Medium in- 1. Urban Planning Studies przy ul. Bajki, w sąsiedztwie obiektu handlowego, tensity pedestrian traffic takes place in Kryniczna apteki i budynku Klubu Osiedlowego oraz w rejonie Street (main access to the waterfront) and in Bajki ul. Lenartowicza. Średnio intensywny ruch pieszy and Sienna Streets (access to school). odbywa się na ul. Krynicznej (główne dojście do 2. Historical development study – the development nabrzeża) oraz na ul. Bajki i Siennej (dojście do of Przeróbka was concentrated in the area of the szkoły). wharf and the former ferry crossing on the Vistula. 2. Badanie rozwoju historycznego – rozwój Przeróbki This is where the Sienna Inn was established on koncentrował się w rejonie nabrzeża i dawnej prze- the amber route at the exit of Sienna Street. At a prawy promowej na Wiśle. W tym miejscu powstała later stage, a network of more important streets Karczma Sienna na szlaku bursztynowym u wylotu was created, reflected today in the pattern of more ul. Siennej. W późniejszym etapie powstała sieć important streets. ważniejszych ulic odwzorowanych dziś w przebiegu 3. Results of the online survey – these results indicate ważniejszych ulic. that the square in Bajki Street is the most important 3. Wyniki ankiety internetowej – wyniki te wskazują, space of the estate from the point of view of residents’ że skwer przy ul. Bajki to najważniejsza przestrzeń integration. The area of the tram terminus is heavily osiedla z punktu widzenia integracji mieszkańców. used due to the public transport stops located there. Rejon pętli tramwajowej jest silnie użytkowany Szyprów Wharf, on the other hand, was indicated ze względu na zlokalizowane tam przystanki ko- as a place for recreation. munikacji miejskiej. Nabrzeże Szyprów wskazano 4. Study of potentials – the most important potential for natomiast jako miejsce rekreacji. development of Przeróbka is its waterside location 4. Badanie potencjałów – najważniejszym potencjałem and identity of its inhabitants connected with the Ryc. 3. Analizy urbanistyczne. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG. dla rozwoju Przeróbki jest jej nadwodne położe- history of the place. Fig. 3. Urban planning studies. nie i tożsamość mieszkańców związana z historią Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG. 24 2. Kierunki rozwoju 2. Directions of Development 25

Analizy i diagnoza wszystkich elementów struktu- Analyses and diagnosis of all elements of the spatial ry przestrzennej pozwoliły na ustalenie potencjałów structure made it possible to determine development rozwoju pod postacią schematu kierunków rozwoju potentials in the form of a scheme of directions of the przestrzeni lokalnych. Najważniejsze elementy systemu development of local spaces. The most important ele- oraz działania zmierzające do poprawy funkcjonowania ments of the scheme and actions aimed at improving przestrzeni to: the functioning of the spaces are:

• centrum osiedlowe przy skwerze i przy ul. • housing estate centre at the square and in Lenartowi- Lenartowicza – urządzenie spójnie zagospodarowanej cza Street – arrangement of a coherently developed przestrzeni publicznej, public space, • nowy plac na skrzyżowaniu ulic Krynicznej i Sien- • new square at the intersection of Kryniczna and nej – urządzenie jako głównego wejścia na bulwar Sienna Streets – arranged as the main entrance to powiązanego z terenami rekreacyjnymi na Nabrzeżu the boulevard linked to the recreational areas at the Szyprów, Szyprów Wharf, • powiązanie piesze osiedlowego centrum z Nabrze- • pedestrian link between the housing estate centre żem Szyprów – reorganizacja miejsc parkingowych and the Szyprów Wharf – reorganisation of parking i wprowadzenie udogodnień dla ruchu pieszego, spaces and introduction of facilities for pedestrian • tereny zielone – wskazane do urządzenia, traffic, • ul. Sienna – bezpieczne dojście do szkoły, zwężenie • green areas – recommended for development, jezdni, wydzielenie trasy rowerowej, poszerzenie • Sienna Street – safe access to school, narrowing of chodnika, szpaler drzew, estetyzacja przejazdu pod the carriageway, creation of a cycling route, widening wiaduktem kolejowym, of the pavement, tree row, aesthetic improvement of • Nabrzeże Szyprów – kontynuacja modernizacji na- the crossing under the railway viaduct, brzeża i powiązanie z urządzonymi terenami zieleni • Szyprów Wharf – continuation of modernisation of publicznej, the wharf and its connection with public green areas, • zieleń wysoka – uzupełnienia rekompensacyjne • tall greenery – tree stand supplementation, drzewostanu, • possibility of continuing the sequence of public Ryc. 4. Schemat kierunków rozwoju przestrzeni lokalnych • możliwość kontynuacji ciągu przestrzeni publicznych spaces on the ZNTKiM site. Przeróbki. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG. na terenie ZNTKiM. Fig. 4. Scheme of directions of development of local spaces of Przeróbka. Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG. 26 3. Wytyczne projektowe 3. Design Guidelines 27 W wytycznych projektowych nacisk położono na udogodnienia In the design guidelines, emphasis was placed on pedestrian dla pieszych mające na celu spowolnienie ruchu kołowego lub, amenities to slow down or, where possible, eliminate vehicular Wizja docelowego układu przestrzeni lokalnych Przeróbki The vision of the target layout of local spaces of Przeróbka w miarę możliwości, jego eliminację oraz poprawę urządzenia traffic and improve road lane layout through elevated public składa się z przestrzeni głównej, jaką jest centrum osiedlo- consists of the main space, which is the centre of the housing pasów drogowych poprzez wyniesione przystanki komunikacji transport stops and pedestrian crossings, shared spaces or we, rekreacyjnej strefy nabrzeża wraz z nowym placem oraz estate, the waterfront recreational zone with a new square, miejskiej i przejścia piesze, przestrzenie typu shared space czy woonerfs, reorganised parking and clear signage. The ap- ciągu pieszego łączącego poszczególne elementy. System and the pedestrian route connecting the individual elements. woonerf, reorganizację parkowania i czytelne oznakowanie. plication of these solutions will enable a clear linking of the uzupełniają skwery na pętli tramwajowej, przed przychodnią The system is complemented by squares at the tram terminus, Zastosowanie powyższych rozwiązań pozwoli na czytelne individual local spaces of the district into a coherent system oraz na skrzyżowaniu ulic Lenartowicza, Ku Ujściu i Bajki, in front of the clinic and at the junction of Lenartowicza, Ku powiązanie poszczególnych przestrzeni lokalnych dzielnicy and the elimination of hindrances and barriers for users. a także tereny zielone na nabrzeżu, na zakończeniu ul. Bajki Ujściu and Bajki Streets, as well as green areas on the water- w spójny system oraz na eliminację utrudnień i barier dla oraz przy przedszkolu. Układ dopełniają powiązania w postaci front, at the end of Bajki Street and by the kindergarten. The użytkowników. Sienna Street is a particularly important link as it provides głównych ulic oraz ważniejszych tras pieszych. layout is complemented by connections in the form of main access to a primary school located peripherally, outside the streets and major pedestrian routes. Szczególnie istotnym powiązaniem jest ul. Sienna, gdyż main development complex. The Drakkar sports club is locat- Ryc. 6. Szkicowa koncepcja kształtowania ul. Siennej jako bezpiecznego dojścia do szkoły. Źródło: Gdańskie stanowi dojście do położonej peryferyjnie, poza głównym ed opposite the primary school. Making Sienna Street a safe Przestrzenie Lokalne, BRG, aut. il. Anna Fikus-Wójcik. zespołem zabudowy szkoły podstawowej. Naprzeciwko szko- pedestrian-friendly space is therefore an important guideline. Fig. 6. Sketch concept for the design of Sienna Street as a safe road to school. Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG, ły podstawowej zlokalizowany jest klub sportowy Drakkar. author: Anna Fikus-Wójcik. Urządzenie ul. Siennej jako bezpiecznej przestrzeni przyjaznej The functionality of local spaces is also to be improved pieszym jest z tego względu ważną wytyczną. by introducing appropriate small architecture, lighting and greenery. For the perception of the quality of public space, Poprawa funkcjonalności przestrzeni lokalnych ma nastąpić apart from its equipment, the edges which form the facades również dzięki wprowadzeniu odpowiedniego wyposażenia of buildings are also important. This is why the guidelines w małą architekturę, oświetlenie oraz zieleń. Dla odbioru ja- indicate buildings which require modernisation or the opening kości przestrzeni publicznej, oprócz jej wyposażenia, ważne są up of “blind” ground floors to public space (for example in również krawędzie, które tworzą elewacje budynków. Dlatego the building of the housing estate club). w wytycznych wskazano budynki wymagające modernizacji lub otwarcia „ślepych” parterów na przestrzeń publiczną (na The haphazard and unfavourable locations of the housing przykład w budynku klubu osiedlowego). communities’ rubbish bins have also been noted in the design guidelines, and it has been suggested that they should be re- Przy tworzeniu wytycznych projektowych zwrócono również located or appropriately enclosed and screened with greenery. Ryc. 5. Wizja docelowego układu przestrzeni lokalnych Przerób- uwagę na przypadkowe i niekorzystne lokalizacje śmietników The preferred function for the communal areas and premises ki wraz z wytycznymi urbanistycznymi dla trzech rejonów: pętli wspólnot mieszkaniowych i zaproponowano zmianę lokalizacji was also indicated, for example social, cultural or catering. tramwajowej, skweru przy ul. Bajki i Nabrzeża Szyprów. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG, aut. il. Anna Fikus-Wójcik. lub odpowiednią obudowę i ekranowanie zielenią. Wskazano Fig. 5. Vision of the target layout of local spaces in Przeróbka także preferowaną funkcję dla terenów i lokali gminnych, na along with urban planning guidelines for three areas: tram ter- minus, square in Bajki Street and Szyprów Wharf. Source: Local przykład społeczną, kulturalną czy gastronomiczną. Spaces of Gdańsk, BRG, author: Anna Fikus-Wójcik. 28 System System Ryc. 7. Schemat systemu przestrzeni lokalnych w Gdańsku – etap trzeci 29 Fig. 7. Scheme of the system of local spaces in Gdańsk – third stage of realizacją przestrzeni najczęściej ze środków z budżetu oby- council’s own budget. The developed path of proceedings GPL. Źródło: Gdańskie Przestrzenie Lokalne, BRG. GPL. Source: Local Spaces of Gdańsk, BRG. watelskiego lub budżetu własnego rad dzielnic. Wypracowana involving local communities and municipal units makes Projekt Gdańskie Przestrzenie Lokalne ma za zadanie wspar- The Local Spaces of Gdańsk project is intended to support ścieżka postępowania angażująca społeczności lokalne oraz the Local Spaces of Gdańsk part of the operational urban cie mieszkańców i rad dzielnic w działaniach zmierzających the residents and district councils in their actions aimed at jednostki miejskie wpisuje Gdańskie Przestrzenie Lokalne planning stream. do urządzenia poszczególnych miejsc. Ogólne wytyczne the arrangement of particular spaces. The general design w nurt urbanistyki operacyjnej. projektowe umożliwiają koordynację działań w przestrze- guidelines will make it possible to coordinate activities, avoid Moreover, the directions of the GPL constitute guidelines for niach, uniknięcie przypadkowych, punktowych realizacji accidental, spotty implementations and maintain the most Ponadto kierunki GPL stanowią dla projektantów Biura the designers from the Gdansk Urban Development Agency i zachowanie najważniejszych powiązań przestrzennych important spatial and functional connections. They also help Rozwoju Gdańska wytyczne przy sporządzaniu miejscowych when drawing up local spatial development plans. Local plans i funkcjonalnych. Pomagają także w określeniu etapowania to define the phasing of investments and to achieve coherent planów zagospodarowania przestrzennego. Plany miejscowe translate the directions indicated in the study into local law. inwestycji oraz w osiągnięciu spójnego zagospodarowania. development. przekładają kierunki opracowania studialnego na prawo miejscowe. Cooperation Projekt Gdańskie Przestrzenie Lokalne nie jest zbiorem za- The Local Spaces of Gdańsk project is not a closed set, but mkniętym, lecz może się rozrastać o nowe przestrzenie wraz may grow to include new spaces as the city develops. Współpraca The GPL project realises the guidelines of the Gdańsk Devel- z rozwojem miasta. opment Strategy 2030+ (2014) and the Operational Programme Projekt GPL realizuje wytyczne ze Strategii Rozwoju Gdańska Public Space (2015–2023), the implementation of which is Urbanistyka operacyjna Operational Urban Planning 2030+ (2014) i Programu Operacyjnego Przestrzeń Publicz- handled, among others, by the Gdansk Urban Development na (2015–2023), którego wdrażaniem zajmuje się między Agency. The urban planning guidelines indicated in the GPL „Można ją zdefiniować jako umiejętność skutecznego “It can be defined as the ability to effectively realise visions, innymi Biuro Rozwoju Gdańska. Wytyczne urbanistyczne are implemented by city units and by the inhabitants them- urzeczywistniania wizji, zamierzeń, planów i koncepcji intentions, plans and concepts concerning the creation of wskazane w GPL są wdrażane przez jednostki miejskie oraz selves and district councillors in civic budgets or in grassroots dotyczących kreowania przestrzeni. Można też powie- spaces. Or, to put it more simply, it is the art of building przez samych mieszkańców i radnych dzielnic w budżecie initiatives. dzieć prościej – jest to sztuka budowy miast, a nie tylko cities, not just planning them”. obywatelskim lub w inicjatywach oddolnych. ich planowania”. Tomasz Ossowicz4 Thanks to the cooperation with universities, including the Tomasz Ossowicz4 Dzięki współpracy z uczelniami wyższymi, między innymi Academy of Fine Arts in Gdańsk, the details of the urban The Local Spaces of Gdańsk study defines a system of local z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku, szczegóły wytycz- guidelines find their interpretation in specific design solu- Opracowanie Gdańskie Przestrzenie Lokalne wyznacza sys- spaces on a city-wide scale, going down to the scale of indi- nych urbanistycznych znajdują swą interpretację w konkret- tions or artistic activities. Such cooperation enables students tem przestrzeni lokalnych w skali całego miasta, schodząc vidual districts and housing estates, and ending with urban nych rozwiązaniach projektowych lub działaniach artystycz- to experience the professional workshop of an architect – następnie do skali poszczególnych dzielnic i osiedli, a kończąc planning guidelines for specific locations. Through a series of nych. Taka współpraca umożliwia studentom zetknięcie się urban planner, and us, professional practitioners, to verify na wytycznych urbanistycznych dla konkretnych lokalizacji. consultations and workshops, GPL initiates processes aimed z warsztatem zawodowym architekta – urbanisty, a nam, the legibility of individual provisions. Involving residents, Poprzez szereg konsultacji i warsztatów GPL inicjuje procesy at realising local spaces. These processes, initiated by the praktykom zawodowym, zweryfikowanie czytelności poszcze- municipalities and academia in the process gives the project zmierzające do realizacji przestrzeni lokalnych. Procesy te, guidelines, end with obtaining the implementation project gólnych zapisów. Zaangażowanie w ten proces mieszkańców, a greater chance of success and of being accepted by local zapoczątkowane wytycznymi, kończą się uzyskaniem pro- agreed with the GPL authors and the realisation of the space, jednostek miejskich oraz środowiska akademickiego daje communities. jektu realizacyjnego uzgodnionego z autorkami GPL oraz most often with funds from the civic budget or the district większą szansę na powodzenie projektu oraz na jego akcep- tację przez społeczności lokalne. 4. T. Ossowicz, Urbanistyka operacyjna. Zarys teorii, Wrocław 2019. 4. T. Ossowicz, Urbanistyka operacyjna. Zarys teorii, Wrocław 2019. 30 31

Ryc. 8. Współpraca z lokalnymi społecznościami w ramach GPL Źródło: Archiwum BRG. Fig. 8. Working with local communities under GPL Source: BRG Archive.

ul. Siennicka, fot. M. Jóźwicki 32 Tegoroczne zadanie praktyczne polegało na przygotowaniu This year’s practical task was to prepare a design of a didac- 33 Jako inspirację dla studentów przygotowaliśmy część me- As an inspiration for students, we have prepared a factual projektu muralu dydaktycznego do wykorzystania na mur- tic mural to be used on a wall in the vicinity of the education- rytoryczną – uproszczony schemat gdańskiego systemu part – a simplified diagram of the Gdańsk water supply and ze w sąsiedztwie budynku centrum edukacyjnego, które al centre building which was constructed on the premises of wodociągowo-kanalizacyjnego. Przedstawia on obieg wody sewage system. It depicts the water cycle from the intake powstało na terenie Oczyszczalni Ścieków Gdańsk Wschód. the Gdańsk East Wastewater Treatment Plant. This project, od ujęcia przez wykorzystanie jej w domu aż do procesu through domestic use to the sewage treatment process and To wyjątkowe dla nas przedsięwzięcie związane jest z pr- which is unique to us, is connected with the “Hydromission” oczyszczania ścieków i uwzględnia podstawowe urządzenia includes the basic devices functioning in the system zygotowywanym programem edukacyjnym „Hydromisja”, educational programme that is being prepared. funkcjonujące w systemie. którego adresatem mają być mieszkańcy Gdańska i okolic w różnym wieku. The wall near the centre is a fence around the technical fa- cility that is the Sewage Sludge Thermal Treatment Instal- Mur w pobliżu centrum stanowi ogrodzenie technicznego lation, and its current appearance is quite crude. We wanted obiektu, jakim jest Instalacja Termicznego Przekształcania it to become a vehicle for attractively presented didactic Osadów Ściekowych, i jego dzisiejszy wygląd jest dość su- content. rowy. Zależało nam na tym, aby stał się on nośnikiem atrak- cyjnie przedstawionych treści dydaktycznych.

Podczas projektowania muralu kierowałam sie łatwością w przekazaniu systemu przepływu wody przez naszą codzienność, myślałam o tym ile pracy jest wkładane w to, aby w naszym kranie pojawiła się woda. Woda w domu zawsze kojarzyła mi sie z żółtymi kaczuszkami i postanowiłam, że to one właśnie będą wyjaśniać pewne aspekty, w sposób graficzny, humorystyczny i rzecz jasna naukowy. Hydromisja Hydromisja Hydromission Gdańska Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna Sp. z o.o. Wodociągowo-Kanalizacyjna Gdańska Infrastruktura Agnieszka Klugmann

Ryc. 1. Fragmenty muru Ryc. 2a. Koncepcja muralu na ścieżkę dydaktyczną GIWK, aut. Maria Morawska Il. 1. Wall fragments Il. 2a. Concept for a mural for the GIWK didactic trail, by Maria Morawska 34 35 Drugie zadanie polegało na stworzeniu murali na budyn- The second task was to create murals on the buildings of the kach stacji uzdatniania wody w Świbnie (obiekt czynny, re- water treatment stations in Świbno (active, reserve facility) zerwowy) i Sobieszewie (obiekt nieczynny). Stacja uzdat- and Sobieszewo (inactive facility). The treatment station is niania to obiekt związany z wodą – związek ten miał zostać an object connected with water - this connection was to be podkreślony przez stworzony mural. emphasised by the created mural.

Ryc. 2b. Koncepcja muralu na ścieżkę dydaktyczną GIWK, aut. Iwo Arabski Ryc. 3. Sobieszewo – stacja uzdatniania wody, aut. Mateusz Lengling Il. 2b. Concept for a mural for the GIWK didactic trail, by Iwo Arabski Il. 3. Sobieszewo – water treatment station, by Mateusz Lengling 36 Przerabiamy Przeróbkę Reworking Przeróbka 38 TŁO DZIAŁAŃ STUDYJNYCH W RAMACH BACKGROUND OF THE STUDY ACTIVITIES 39 dzielnic w oderwaniu od samego Gdańska. Łączą je szeroko broadest sense of the term, and their landscapes – including INTERDYSCYPLINARNEGO PROJEKTU WITHIN THE INTERDISCIPLINARY ART-AND- pojęte więzi, a ich krajobrazy – także te kulturowe – prze- cultural ones – intermingle... ARTYSTYCZNO-BADAWCZEGO GDAŃSKIE RESEARCH PROJECT THE LOCAL SPACES OF nikają się… PRZESTRZENIE LOKALNE GDAŃSK Gdańsk is a creative city5. Not only because its architecture Gdańsk jest miastem kreatywnym5. Nie tylko dlatego, że is impressive with its innovative solutions, shopping centres „Przerabiamy Przeróbkę” to gra słów. Czasownik w liczbie In Polish, “Przerabiamy Przeróbkę” (“Reworking Przerób- jego architektura zachwyca innowacyjnymi rozwiązaniami, perform an entertainment and cultural function, and urban mnogiej, odnoszący się do wielopłaszczyznowych działań ka”) is a play on words. The verb in plural, referring to centra handlowe pełnią funkcję rozrywkową i kulturotwór- transport is user-friendly6. And not only because it is the studentów wszystkich wydziałów ASP, bezpośrednio łączy multifaceted activities of students from all faculties of the czą, a transport miejski jest przyjazny użytkownikom6. I nie seat of an art school – the Academy of Fine Arts in Gdańsk się z nazwą jednej z dzielnic Gdańska – trochę zapomnianej, Academy of Fine Arts, directly links to the name of one tylko dlatego, że znajduje się tu siedziba uczelni artystycznej – although many of its graduates do live in the Tri-City, and leżącej z dala od głównych szlaków turystycznych, mocno of the districts of Gdańsk – a bit forgotten, located away – gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych – chociaż wielu jej ab- their work, conducted in many fields, has for seventy-five uprzemysłowionej, a przez to słabo zaludnionej. Do nieda- from the main tourist routes, heavily industrialised, and thus solwentów faktycznie mieszka w Trójmieście, a ich działal- years been contributing to the broadly defined cultural heri- wna cieszącej się złą sławą, obecnie – coraz modniejszej. sparsely populated. Until recently notorious, now becoming ność, prowadzona na wielu polach, już od siedemdziesięciu tage of this place. Gdańsk is a creative city, because there is Genius loci4, wynikający z historii, klimatu i charakteru more and more fashionable. Genius loci4, resulting from the pięciu lat składa się na szeroko pojęte dziedzictwo kultu- no need to prove that its inhabitants are capable of releasing miejsca, stanowi ogromny potencjał, kreatywnie wykorzy- history, climate and character of a place, constitutes a huge rowe tego miejsca. Gdańsk jest miastem kreatywnym, po- and utilising the huge potential, and their achievements are stywany w działaniach artystycznych i projektowych. Prze- potential, creatively used in artistic and design activities. nieważ nie trzeba udowadniać, że jego mieszkańcy potrafią symbolic and known all over the world. Gdańsk undoubted- róbka nie jest tu wyjątkiem – dotyczy to wszystkich dziel- Alteration is not an exception here – it applies to all districts uwolnić i wykorzystać ogromny potencjał, a ich dokonania ly inspires. nic Gdańska, bardzo zróżnicowanych w szerokim spektrum of Gdańsk, very diverse in a wide spectrum of meanings. mają znaczenie symboliczne i zna je cały świat. Gdańsk bez znaczeń. Nie sposób zresztą analizować poszczególnych And it is impossible to analyse individual districts in isola- wątpienia inspiruje. Gdańsk – like every city – is a complex structure. It is a city tion from Gdansk itself. They are connected by bonds in the of symbols. Its history of over a thousand years is full of

4. Genius loci to duch opiekuńczy danego miejsca decydujący o jego important events, its complex identity is the result of the wyjątkowości. Duchy opiekuńcze miejsc lub osób są powszechnie 4. Genius loci is the guardian spirit of a place that determines its unique- obecne w wielu wierzeniach. Krystyna Dąbrowska-Budziło z Instytutu ness. Guardian spirits of places or people are commonly present in many 5. Gdańsk nie należy jeszcze do Sieci Miast Kreatywnych (UNESCO 5. Gdańsk does not yet belong to the UNESCO Creative Cities Network, Krajobrazu Politechniki Krakowskiej w artykule Genius loci jako po- beliefs. Krystyna Dąbrowska-Budziło from the Landscape Institute of Creative Cities Network), ale od lat prowadzone są działania, które but for years it has been carrying out activities which “use creativity tencjalne źródło dla kształtowania krajobrazu napisała, że „genius loci the Cracow University of Technology in her article Genius loci as a po- „kreatywność i rozwój przemysłów kulturalnych wykorzystują jako stra- and the development of cultural industries as a strategic factor for sus- w istotny sposób wpływa na jakość życia społeczności z nim związanej, tential source for landscape design wrote that “genius loci significantly tegiczny czynnik zrównoważonego rozwoju” – co jest podstawą pro- tainable development” – which is the basis of the programme of the wzbogaca strefę duchową człowieka, potęguje jego wrażliwość arty- affects the quality of life of the community associated with it, enriches gramu utworzonej w 2004 roku Sieci. Przykładem promowania kreaty- Network created in 2004. An example of promoting creativity can be the styczną, możliwości intelektualne i twórcze. W konsekwencji stanowi the spiritual sphere of man, enhances his artistic sensitivity, intellectual wności może być drugi numer Katalogu Artystyczno-Badawczego ASP second issue of the AFA’s Art and Research Album “4T” Creative city: potencjalne źródło inspiracji dla kształtowania krajobrazu. Miejsca «ob- and creative abilities. Consequently, it is a potential source of inspira- „4T” Miasto kreatywne. Gdańsk, wydany przez Wydział Architektury Gdańsk, published by the Faculty of Architecture and Design as part of darzone duchem» pełnią role punktów orientacji, według których ludzie tion for landscape design. Places ‘endowed with spirit’ play the role of i Wzornictwa w ramach realizacji programu badawczego „Creative City the implementation of the research programme “Creative City – Gdańsk biorą przestrzeń w swe posiadanie. Są one wyznacznikiem kultury re- landmarks according to which people take possession of space. They are – Gdańsk 2019”. 2019”. gionu. Warunkiem zaistnienia tychże miejsc jest niezwykłość, wyrazis- the determinants of a region’s culture. The condition for the existence of tość, łatwa identyfikowalność, moc wywoływania bogactwa przeżyć, such places is their uniqueness, distinctness, easy identifiability, power 6. Według Charlesa Landry’ego, autora niedostępnej już niestety książki 6. According to Charles Landry, author of the book The creative city: przesycenie istotnymi treściami sięgającymi istoty ludzkich potrzeb to evoke a wealth of experiences, saturation with important contents Kreatywne miasto. Zestawy narzędzi dla miejskich innowatorów, są to Toolkits for urban innovators, which is unfortunately no longer avail- i odczuć. Fakt istnienia zjawiska zwanego duchem miejsca, obliguje nas reaching the essence of human needs and feelings. The existence of the właśnie cechy kreatywnego miasta. Bez wątpienia Gdańsk zachwyca able, these are the characteristics of a creative city. Undoubtedly Gdańsk do jego zachowania; ocalenia zarówno tego, co współtworzy ową indy- phenomenon called spirit of place obliges us to preserve it; to save both i inspiruje, nawet jeżeli nowe inwestycje zderzają się z falą krytyki. delights and inspires, even if new investments are met with a wave of widualną, unikalną jakość, jak i całego kontekstu. Jest rzeczą konieczną what co-creates this individual, unique quality and the whole context. It Opinia specjalistów bardzo często nie spotyka się nawet z emocjami criticism. The opinion of specialists very often does not even evoke nie tylko ochrona miejsc obdarzonych szczególną atmosferą, lecz także is necessary not only to protect places with a special atmosphere, but zwykłych użytkowników, którym podobają się rozwiązania spektaku- any emotions of ordinary users, who like spectacular solutions and do ich tworzenie” (K. Dąbrowska-Budziło, Genius loci jako potencjalne also to create them” (K. Dąbrowska-Budziło, Genius loci jako potenc- larne i którzy nie prowadzą naukowych rozważań na temat genius loci not conduct scientific deliberations on genius loci and context. Clear źródło dla kształtowania krajobrazu [w:] Niematerialne wartości krajo- jalne źródło dla kształtowania krajobrazu [in:] Niematerialne wartości i kontekstu. Wyraziste otoczenie po prostu się podoba i jest zapamięty- surroundings simply appeal and are remembered – especially as they are Przerabiamy Przeróbkę. Przerabiamy ożywieniu dzielnicy w Rola projektowania Przeróbka:Reworking The Role Of Design In Neighbourhood Revitalisation Bogumiła Jóźwicka Marek Jóźwicki brazów kulturowych, Sosnowiec 2011, s. 227). krajobrazów kulturowych, Sosnowiec 2011, p. 227). wane – zwłaszcza, że stanowi często tło wakacyjnych fotografii. often the backdrop for holiday photographs. 40 Gdańsk – jak każde miasto – jest strukturą złożoną. To influence of many cultures7. It is the capital of the Pomer- 41 Nazwa miasta ma genezę prasłowiańską i oznacza „mokre has appeared in many historical documents8. For centuries miasto – symbol. Jego ponadtysiącletnia historia obfitowała ania Province, a centre of maritime economy with a large miejsce”. Różnie zapisywana przez wieki, wielokrotnie the city has also been developing and absorbing the sur- w ważne wydarzenia, jego złożona tożsamość jest wyniki- commercial port, a cultural, scientific and economic centre pojawiała się w wielu historycznych dokumentach8. Od rounding towns, which over time have become the districts em wpływów wielu kultur7. To stolica województwa po- and a transport hub of northern Poland. It ranks sixth in the wieków też miasto rozwija się i wchłania okoliczne miejsco- of Gdańsk. Each district has its own characteristic features, morskiego, ośrodek gospodarki morskiej z dużym portem country in terms of population and seventh in terms of area. wości, które z czasem stały się dzielnicami Gdańska. Każda its own history, with well-known citizens of Gdańsk partic- handlowym, centrum kulturalnym, naukowym i gospodarc- It is a part of the Tri-City agglomeration (also called Gdańsk dzielnica ma swoje charakterystyczne cechy, swoją historię, ularly associated with it, its own architecture, monuments, zym oraz węzeł komunikacyjny północnej Polski. Zajmuje agglomeration), a city with poviat rights. szczególnie związanych z nią znanych gdańszczan, swois- churches, schools, hospitals, sports facilities and other cul- szóste miejsce w kraju pod względem liczby ludności, si- tą architekturę, zabytki, pomniki, kościoły, szkoły, szpitale, tural and scientific institutions. Each district has its own net- ódme pod względem powierzchni. Jest częścią aglomera- Gdańsk lies on the coast of the Baltic Sea, where the Motła- obiekty sportowe i inne instytucje kultury i nauki. Każda work of roads and streets, which contribute to its unique cji trójmiejskiej (zwanej również gdańską), miastem na wa River joins the Vistula, on the Bay of Gdańsk, partly on dzielnica ma własną sieć dróg i ulic, które składają się na jej atmosphere. prawach powiatu. Żuławy Wiślane, and in the coastal part – on Mierzeja. Its niepowtarzalny klimat. western part belongs to Pobrzeże and Pojezierze Kaszubskie. Gdańsk leży nad Morzem Bałtyckim, u ujścia Motławy do This wonderful location determines the spatial and natural Wisły, nad Zatoką Gdańską, częściowo na Żuławach Wiśla- diversity of the city, and thus its attractiveness – not only nych, a w części nadbrzeżnej – na Mierzei. Jego zachodnia for tourists. There is also a unique climate here, associated część należy już do Pobrzeża i Pojezierza Kaszubskiego. with the proximity of the sea and the lay of the land, re- 8. Pierwsza wzmianka o Gdańsku pochodzi ze spisanego po łacinie 8. The first mention of Gdańsk dates back to the Life of St Adalbert, To wspaniałe położenie decyduje o zróżnicowaniu prze- sulting, among other things, from the post-glacial relief and w 999 roku Żywotu świętego Wojciecha, opisującego pobyt biskupa written in Latin in 999, which describes the bishop’s stay in the city in strzennym i przyrodniczym miasta, a tym samym o jego the large presence of greenery. It consists of woodlands, ur- w mieście wiosną 997 roku. Zapisana tam przez Jana Kanapariusza naz- the spring of 997. The name urbs Gyddanyzc recorded there by John wa urbs Gyddanyzc daje pewność, że miasto już wtedy istniało. To najw- Canaparius makes it certain that the city already existed then. This is the atrakcyjności – nie tylko turystycznej. Występuje tu także ban greenery and allotment gardens. There are twenty-one cześniejsze źródło pisane wspominające o Gdańsku, ale istnienie tu już earliest written source to mention Gdańsk, but the existence of a fish- wyjątkowy klimat, związany z bliskością morza i ukształto- publicly accessible parks, some of which are of historical w VII wieku osady rybackiej potwierdzają inne odkrycia. W 2019 roku ing settlement here as early as in the seventh century is confirmed by nazwę tę nadano skwerowi, który wcześniej nosił imię księdza prałata other discoveries. In 2019, the name was given to the square, which waniem terenu, wynikającym między innymi z rzeźby po- significance. There are also four protected landscape areas, Jankowskiego. Prawdopodobnie od 2006 roku w Parku Akademickim had previously been named after Priest Prelate Jankowski. Probably lodowcowej i dużej obecności zieleni. Składają się na nią five nature reserves, two natural landscape complexes, thir- we Wrzeszczu Górnym, nieopodal lapidarium upamiętniającego zlik- since 2006, in the Academic Park in Upper Wrzeszcz, near the lapidar- widowane gdańskie cmentarze, istnieje pomnik symbolizujący początek ium commemorating the liquidated Gdańsk cemeteries, there has been tereny leśne, zieleń miejska i ogrody działkowe. Na terenie teen ecological grasslands and one hundred and eighty-two historii Gdańska z wyrytą w kamieniu najstarszą znaną nazwą miasta a monument symbolising the beginning of Gdańsk’s history with the miasta znajduje się dwadzieścia jeden ogólnie dostępnych natural monuments. w zapisie skopiowanym ze wspomnianego powyżej dokumentu. Naz- oldest known name of the city engraved in stone in a notation copied wa miasta, potwierdzona w wielu źródłach historycznych na przestrzeni from the above-mentioned document. The name of the city, confirmed parków, z których część ma znaczenie historyczne. Są tu wieków, w różnych językach i formach, naprawdę może inspirować in many historical sources over the centuries, in different languag- także cztery obszary chronionego krajobrazu, pięć rezer- The name of the city is of pre-Slavic origin and means “wet działania artystyczne i projektowe: Kdansk (1148), Gdansk (1173–1186), es and forms, can really inspire artistic and design activities: Kdansk Gdanzc (1178), Gdantz (1198), Danzk, Danzc (1209), Gdanizc (1220), (1148), Gdansk (1173–1186), Gdanzc (1178), Gdantz (1198), Danzk, watów przyrody, dwa zespoły przyrodniczo krajobrazowe, place”. It has been spelled differently over the centuries and Dancek, Danczk (1224), Gdancz (1235), Gdanzc (1238), in Danzeke Danzc (1209), Gdanizc (1220), Dancek, Danczk (1224), Gdancz (1235), trzynaście użytków ekologicznych oraz sto osiemdziesiąt (1248), Gdanzke (1267), Gdansk (1268), Danczk (1279), de Dancezc Gdanzc (1238), in Danzeke (1248), Gdanzke (1267), Gdansk (1268), (1281), Gdanchek, Gdanczk (1281), Gdanchez (1283), Dantzig (1292), Danczk (1279), de Dancezc (1281), Gdanchek, Gdanczk (1281), Gdan- dwa pomniki przyrody. Gdantzik (1295), Gedani (1303), in civitate Gdansco (1310), Danzich chez (1283), Dantzig (1292), Gdantzik (1295), Gedani (1303), in civi- (1310), Gdantczk (1325), Danzk (1342), Danczc, Gdanczk, Gdanczc tate Gdansco (1310), Danzich (1310), Gdantczk (1325), Danzk (1342), 7. Pomimo trudnych losów powojennych w Gdańsku nadal silnie 7. Despite the difficult post-war fate, national minorities are still strong- (1342), Dantzigke, Dantzke (1357), Gdanczk (1434), Gdansk (1435), Danczc, Gdanczk, Gdanczc (1342), Dantzigke, Dantzke (1357), Gdan- reprezentowane są mniejszości narodowe, mające następujące ly represented in Gdańsk by the following institutions: Association of Gdansko (1457), Dantzigk (1471), Gdanysk (1483), in Gdanum (1510– czk (1434), Gdansk (1435), Gdansko (1457), Dantzigk (1471), Gdanysk przedstawicielstwa: Związek Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku, the German Minority in Gdańsk, Jewish Community in Gdańsk, Asso- 1529), Gdańsk, do Gdańska (1565; 1615), Gedanum civitas (1570), (1483), in Gdanum (1510–1529), Gdańsk, do Gdańska (1565; 1615), Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku, Związek Ukraińców ciation of Ukrainians in Poland Group Gdańsk, Association of Tatars of pode Gdańskiem (1615), in civitate Gedanensi (1624), do Gdańska Gedanum civitas (1570), pode Gdańskiem (1615), in civitate Gedanen- w Polsce Koło Gdańsk, Związek Tatarów RP – Centrum Kultury Tatarów Poland – Cultural Centre of Tatars of Poland in Gdańsk, Kashubian-Po- (1664), Danzig (1796–1802), Gdańsk, Danzig (1881), w latach 1920– si (1624), do Gdańska (1664), Danzig (1796–1802), Gdańsk, Danzig RP w Gdańsku, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Stowarzyszenie meranian Association, Association of Lithuanians in Poland Branch 1939 Wolne Miasto Gdańsk (niem. Freie Stadt Danzig), a teraz – od (1881), in the years 1920–1939 the Free City of Gdańsk (German: Freie Litwinów w Polsce Oddział Gdańsk oraz Związek Karaimów w Polsce. Gdańsk and Association of Karaims in Poland. 1945 roku – znów Gdańsk… Stadt Danzig), and now – since 1945 – Gdańsk again… 42 W wykazie encyklopedycznym widnieje trzydzieści pięć The encyclopaedic list names thirty-five districts of Gdańsk9. 43 em i Rudnikami. Jej bogata historia pozwala na wyróżni- Sączki (also passing into Stogi), most of which are indus- dzielnic Gdańska9. Oprócz wspomnianego już charakteru In addition to the aforementioned character and strongly enie czterech części: „właściwej Przeróbki”, Westerplatte, trial areas. “Przeróbka proper” lies in a bend of the Martwa i mocno zróżnicowanych walorów krajobrazowych, różnią varying landscape values, they differ in area and population, Wisłoujścia i Sączków (przechodzących też na Stogi), któ- Wisła river (at Zakręt Pięciu Gwizdków10), constituting the się one powierzchnią i liczbą mieszkańców, co przekłada się which translates into population density. rych większą część stanowią tereny przemysłowe. „Właści- southern part of the district. Interestingly, it is its only in- na gęstość zaludnienia. wa Przeróbka” leży w zakolu Martwej Wisły (na Zakręcie habited subunit. Westerplatte is now a park and memorial Przeróbka is considered to be the most industrialised district Pięciu Gwizdków10), stanowiąc południową część dzielnicy. complex, harbour quays and a border guard unit located on Przeróbka uważana jest za najbardziej uprzemysłowioną of Gdańsk, as many industrial plants, warehouses and var- Co ciekawe, stanowi jej jedyną zamieszkałą podjednostkę. a peninsula at the mouth of the Martwa Wisła River into dzielnicę Gdańska, ponieważ znajduje się tu wiele zakładów ious types of storage and distribution facilities are located Westerplatte to obecnie zespół parkowo-pomnikowy, na- the Gdańsk Bay. According to its German name11, it was przemysłowych, magazynów i różnego rodzaju składów, here. Thus, the district continues to be a place of work for brzeża portowe i jednostka straży granicznej położone na still an island in the nineteenth century. The industrial areas a także punktów dystrybucyjnych. Tym samym dzielnica many residents of the city and nearby towns. półwyspie u ujścia Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej. of the central part of the Przeróbka district together with jest nadal miejscem pracy dla wielu mieszkańców miasta Zgodnie z niemiecką nazwą11 w XIX wieku było jeszcze the coastal dune belt make up Sączki. Between Westerplatte i pobliskich miejscowości. This is facilitated by the location near the port. The district wyspą. Tereny przemysłowe środkowej części dzielnicy Pr- and Sączki extends another industrial area, known primarily is “stretched” – it borders as many as six other districts, so zeróbka wraz z pasmem wydm nadmorskich składają się na due the historic Wisłoujście Fortress preserved in this place. Sprzyja temu położenie blisko portu. Dzielnica jest „rozciąg- it must be well and diversely communicated. It is accessible Sączki. Pomiędzy Westerplatte a Sączkami rozciąga się ko- nięta” – graniczy aż z sześcioma innymi dzielnicami, musi by tram (lines 3, 8, 9 and seasonal lines) and by city bus lejny obszar przemysłowy, znany przede wszystkim poprzez Due to its predominantly industrial character and the large więc być dobrze i różnorodnie skomunikowana. Można tu (numbers 106, 111 and 138). The Major Henryk Sucharski zachowaną w tym miejscu zabytkową Twierdzę Wisłoujście. amount of land earmarked for infrastructure investments, dojechać tramwajami (linie 3, 8, 9 i sezonowe) i autobusami Route runs through the area, providing access to the Gdańsk the district is relatively sparsely populated with five hun- miejskimi (o numerach 106, 111 i 138). Prowadzi tędy Tra- Southern Bypass. A freight trunk line (railway line 226) also Ze względu na przeważający charakter przemysłowy oraz dred and ninety people per square kilometre. The industrial sa im. majora Henryka Sucharskiego, którą można dojechać runs through Przeróbka. dużą liczbę terenów przeznaczonych pod inwestycje infra- and port functions continue to be strengthened, but so do the do Południowej Obwodnicy Gdańska. Przez Przeróbkę pr- strukturalne dzielnica jest stosunkowo słabo zaludniona – housing and recreational functions, for example by upgrad- zebiega też magistrala towarowa (linia kolejowa 226). The Gdańsk Bay surrounds the district from the north. From pięćset dziewięćdziesiąt osób na kilometr kwadratowy. Na- ing further stretches of waterfront. New housing estates are the east Przeróbka touches Stogi, from the west it borders dal wzmacniane są funkcje przemysłowo-portowe, ale też also being built. Due to its interesting location, its special Zatoka Gdańska otacza dzielnicę od północy. Od wschodu Nowy Port, Letnica and Młyniska, from the south – Down- mieszkaniowe i rekreacyjne, na przykład poprzez moder- atmosphere – connected among other things with the pres- Przeróbka dotyka Stogów, od zachodu graniczy z Nowym town and Rudniki. Its rich history allows to distinguish four nizację kolejnych odcinków nabrzeża. Powstają też nowe

Portem, Letnicą i Młyniskami, od południa ze Śródmieści- parts: “Przeróbka proper”, Westerplatte, Wisłoujście and 10. The six-hundred-metre Zakręt Pięciu Gwizdków is located at the 10. Sześciusetmetrowy Zakręt Pięciu Gwizdków znajduje się przy ujściu mouth of the Martwa Wisła River towards the Gdańsk Bay. Boats Martwej Wisły ku Zatoce Gdańskiej. Jednostki pływające zmieniają tu change course here by 110 degrees, announcing it with sound signals. 9. Wikipedia uwzględnia następujące dzielnice: Aniołki, Brętowo, 9. Wikipedia lists the following districts: Aniołki, Brętowo, Brzeźno, kurs o 110 stopni, oznajmiając to sygnałami dźwiękowymi. Zakręt pow- The turn was created in 1847, when the old estuary of the Vistula was Brzeźno, Chełm, Jasień, Kokoszki, Krakowiec-Górki Zachodnie, Let- Chełm, Jasień, Kokoszki, Krakowiec-Górki Zachodnie, Letnica, Matar- stał w 1847 roku, kiedy to zamknięto ostatecznie ulegające postępujące- finally closed with a dyke, which was getting progressively swollen, cre- nica, Matarnia, Młyniska, Nowy Port, Oliwa, Olszynka, Orunia Gór- nia, Młyniska, Nowy Port, Oliwa, Olszynka, Orunia Górna-Gdańsk mu zapiaszczeniu stare ujście Wisły groblą, tworząc półwysep Wester- ating the Westerplatte peninsula. After 1820 it was rebuilt into a harbour na-Gdańsk Południe, Orunia św. Wojciech Lipce, Osowa, Piecki Mi- Południe, Orunia św. Wojciech Lipce, Osowa, Piecki Migowo, Przerób- platte. Po 1820 roku przebudowano go w kanał portowy z kamiennymi channel with stone quays. In the years 1958–1964 it was widened and gowo, Przeróbka, Przymorze Małe, Przymorze Wielkie, Rudniki, ka, Przymorze Małe, Przymorze Wielkie, Rudniki, Siedlce, Stogi, nabrzeżami. W latach 1958–1964 został on poszerzony i pogłębiony, deepened, and the excavated soil was used to build a hill at Westerplatte, Siedlce, Stogi, Strzyża, Suchanino, Śródmieście, Ujeścisko Łostowice, Strzyża, Suchanino, Śródmieście, Ujeścisko Łostowice, VII Dwór, Wrz- a wydobytą ziemię wykorzystano do wykonania wzniesienia na Wester- on which the Monument to the Defenders of the Coast was erected in VII Dwór, Wrzeszcz Górny, Wrzeszcz Dolny, Wyspa Sobieszewska, eszcz Górny, Wrzeszcz Dolny, Wyspa Sobieszewska, Wzgórze Mick- platte, na którym w 1966 stanął Pomnik Obrońców Wybrzeża. 1966. Wzgórze Mickiewicza, Zaspa Młyniec, Zaspa Rozstaje, Żabianka We- iewicza, Zaspa Młyniec, Zaspa Rozstaje, Żabianka Wejhera Jelitkowo jhera Jelitkowo Tysiąclecia. Projekt omawiany w tej publikacji to trze- Tysiąclecia. The project discussed in this publication is the AFA’s third 11. Nazwę zachowano ze względu na jej symboliczne znaczenie – to tu 11. The name was retained because of its symbolic significance – it was cie przedsięwzięcie ASP w Gdańsku dotyczące dzielnic. W 2019 roku venture into neighbourhoods. In 2019, the study concerned Brzeźno, zaczęła się druga wojna światowa. Istniała także wyspa wschodnia, ale here that the Second World War began. There was also an eastern island, opracowanie dotyczyło Brzeźna, a rok wcześniej – Przymorza. and a year earlier – Przymorze. już wcześniej połączyła się z lądem. but it had already connected to the mainland. 44 osiedla mieszkaniowe. Ze względu na ciekawe położenie, ence of buildings of great historical importance – and the 45 i suszyli je na łąkach, wzdłuż Wisły przeciągano łodzie siłą repaired if necessary. From the middle of the seventeenth swoistą atmosferę – związaną między innymi z obecnością relatively low cost of renting flats, the place is becoming mięśni i naprawiano je, jeśli było to konieczne. Od połowy century there were two larger farms opposite Ostrów Island, obiektów o dużym znaczeniu historycznym – i stosunkowo fashionable and starting to attract young people. At the same XVII wieku naprzeciw wyspy Ostrów funkcjonowały dwa the so-called Mały Holender and Wielki Holender, where niewysoki koszt wynajmu mieszkań miejsce staje się mod- time the historical character of the district is disappearing. większe gospodarstwa, tak zwany Mały Holender i Wielki a windmill operated until the early twentieth century. At the ne i zaczyna przyciągać młodych. Jednocześnie historyczny Holender, w którym to do początku XX wieku działał wi- beginning of the nineteenth century, there was already a fer- charakter dzielnicy zanika. The name of the district, unequivocally12 associated today, atrak. Na początku XIX wieku kursował już prom14. W la- ry14. In the 1860s irrigation fields were operating here to was preceded by others, equally legitimate: Zawiśle, Przer- tach sześćdziesiątych XIX wieku działały tu pola irygacyjne, purify the sewage from the centre of Gdańsk, and so willing Jednoznacznie12 się dziś kojarzącą nazwę dzielnicy po- abka, Trojan, German Troyl or, derived from Kashubian, oczyszczające ścieki z centrum Gdańska, przez co zaczęli workers and their families began to appear. It was for them przedzały inne, równie uzasadnione: Zawiśle, Przerabka, Trél. Although since 1780 there have been references in się pojawiać chętni do pracy wraz z rodzinami. To dla nich that the characteristic multi-family houses were built, some Trojan, niemiecka Troyl czy wywodząca się z kaszubskie- writings to a settlement on the Vistula established “along powstały charakterystyczne domy wielorodzinne, z których of which have survived to this day (e.g. the buildings at 1 go Trél. Chociaż od 1780 roku w piśmiennictwie można the rafting road, used for pulling (trawling) rafts with ropes, niektóre zachowały się do dziś (np. budynki przy ul. Sie- and 14 Sienna Street), as well as the very picturesque, but znaleźć wzmianki dotyczące osiedla nad Wisłą powstałe- called the trellis (hence the name Troyl), at the place of the nnej 1 i 14), podobnie jak bardzo malownicze, ale dziś już today significantly degraded, one-storey fishermen’s hous- go „wzdłuż drogi flisackiej, używanej przy przeciąganiu present Nad Brzegiem Street and the road (the present Sien- znacznie zdegradowane parterowe rybackie domy z ogród- es with gardens, decaying along the bank of the Martwa (trałowaniu) tratw za pomocą lin, zwanej trelem (stąd naz- na Street) to the crossing at Gęsia Karczma”13, two hundred kami, niszczejące wzdłuż brzegu Martwej Wisły i ul. Sie- Wisła River and Sienna Street. Brick buildings with rows wa Troyl), w miejscu obecnej ul. Nad Brzegiem oraz drogi years ago people were not yet settling in large numbers in nnej. Budynki z cegły z rzędami podwórkowych komórek of courtyard cells appear in the 1890s (e.g. today’s Brzech- (obecna ul. Sienna) do przeprawy przy Gęsiej Karczmie”13, the wetlands of Przeróbka. They were used for “port purpos- pojawiają się w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku (np. wy and Dickensa Streets). These buildings give the Troyl jeszcze dwieście lat temu nie osiedlano się masowo na pod- es” and until the end of the nineteenth century were char- dzisiejsze ulice Brzechwy i Dickensa). Ta zabudowa nada- district its character, which will only change with the con- mokłych terenach Przeróbki. Były one wykorzystywane na acterised by sparse, scattered buildings, with a few home- je dzielnicy Troyl charakter, który zmieni dopiero budowa struction of blocks of flats at the turn of the 1970s. This „potrzeby portowe” i do końca XIX wieku charakteryzowały steads on the Vistula, opposite the Polski Hak. From the bloków na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdzie- is when, among others, the Fairytale Housing Estate is cre- się nieliczną, rozproszoną zabudową, z kilkoma zagrodami seventeenth century onwards, these were primarily storage siątych XX wieku. Powstaje wtedy między innymi Osiedle ated - with its Bajki, Andersena, Brzechwy and Dickensa nad Wisłą, naprzeciwko Polskiego Haka. Od XVII wieku and processing areas for grain at the entrance to the port Bajkowe – z ulicami Bajki, Andersena, Brzechwy i Dic- Streets. The district has been developing dynamically since były to przede wszystkim tereny składowe i przetwórcze of Gdańsk: raftsmen shoveled and dried it on the meadows, kensa. Dzielnica prężnie się rozwija od początku XX wieku. the beginning of the twentieth century. The construction of zboża u wejścia do portu gdańskiego: flisacy szuflowali boats were dragged along the Vistula by muscle power and Powstanie mostu kolejowego (z obracanym przęsłem, the railway bridge (with a rotating span, allowing the pas- umożliwiającym przepływanie dużych jednostek) sprzyja sage of large vessels) promoted the establishment in 1910

12. Według Słownika PWN, w języku potocznym „przeróbka” to 12. According to the PWN dictionary, in everyday language przerób- powstaniu w 1910 roku zakładów kolejowych znanych jako of railway works known as Eisenbahn-Hauptwerkstatt Dan- powtórne opracowanie, przerobienie czegoś poprzez wprowadzenie ka is a reworking, rearrangement of something by introducing certain Eisenbahn-Hauptwerkstatt Danzig-Troyl (Główny Warsztat pewnych zmian mających daną rzecz ulepszyć lub dostosować do changes in order to improve or adapt it to specific needs, or transforma- określonych potrzeb, albo przekształcenie jednej rzeczy w inną. tion of one thing into another. Przeróbka is also the changing of a thing, Przeróbka to także rzecz przerobiona, powtórnie opracowana ze zmien- the reprocessing of a thing with a changed form, as well as the transfor- ioną formą, jak również przetworzenie surowca albo półproduktu na mation of a raw material or a semi-finished product into a product. By produkt. Włączając dzielnicę w działania projektowe także opracowuje being included in the design activities, the district is also reworked and się ją powtórnie oraz wprowadza ulepszające zmiany, wynikające z po- improvements are made, resulting from needs newly identified in the 14. Wykorzystywanie rzeki do żeglugi i podróżowania było kiedyś 14. The use of the river for navigation and travel was once a matter of trzeb na nowo rozpoznanych w procesie projektowym. design process. oczywistością. Przeprawy promami albo łodziami były praktyczne course. Crossings by ferry or boat were practical and necessary. From 13. Cytat pochodzi z opracowania Aleksandry Stefańskiej, Pełnomoc- 13. The quotation comes from the study by Aleksandra Stefańska, Pleni- i konieczne. Od 1905 roku funkcjonował prom kolejowy zapewniający 1905 there was a rail ferry providing access to workshops and facto- nika Prezydenta Miasta ds. Rad dzielnic (UM w Gdańsku, Wydział potentiary of the Mayor for the District Councils (City Hall in Gdańsk, dojazd do warsztatów i fabryk na wyspie Holm (Ostrów), współpracu- ries on the island of Holm (Ostrów), working in conjunction with the Rozwoju Społecznego), opublikowanego na Portalu Miasta Gdańska Department of Social Development), published on the Gdańsk City Por- jący z linią kolejową Holmbahn, przewożący wagony przez Kanał Holmbahn railway line, carrying wagons across the Kaszubski Kanał w zakładce o historii dzielnicy Przeróbka. tal in the section on the history of the Przeróbka district. Kaszubski (patrz przyp. 14). (see note 14). 46 Kolejowy Gdańsk-Trojan)15 oraz największych hal prze- zig-Troyl (Main Railway Workshop Gdańsk-Trojan)15 and 47 w 1912 roku znacznie ułatwiła osiedlanie się na Przerób- of Gdańsk with the beach in Stogi was opened in 1927. Af- mysłowych na Pomorzu. Zaczynają powstawać zakłady the largest industrial halls in Pomerania. Manufacturing and ce. Dodatkowo przyczyniła się do tego działająca od 1927 ter the collapse of the railway works in 1989 many people wytwórcze i przemysłowe16. Budowa Mostu Siennickiego industrial plants are beginning to emerge16. The construction roku trasa tramwajowa łącząca centrum Gdańska z plażą had to leave the district due to lack of work. The small car- of Siennicki Bridge in 1912 greatly facilitated settlement in na Stogach. Po upadku zakładów kolejowych w 1989 roku riers that made the crossing possible have long ceased to 15. Warsztaty, których budowę rozpoczęto w latach 1909–1910, ulegały Przeróbka. Additionally, a tramway connecting the centre wiele osób musiało opuścić dzielnicę z powodu braku pra- run, the technical monuments are being dismantled or fall od 1917 do 1920 roku dalszym rozbudowom i modernizacjom. Po ut- worzeniu Wolnego Miasta Gdańska Warsztaty kolejowe na Przeróbce, cy. Mali przewoźnicy umożliwiający przeprawy od dawna into ruin. Some are being replaced by modern developments, będące wspólną własnością Polski i Gdańska, oddano na pięćdziesiąt lat 15. The workshops, whose construction began in 1909–1910, were fur- już nie kursują, zabytki techniki są rozbierane lub popadają tailored to the challenges posed to them. In 2016, a new rail- w bezpłatną dzierżawę utworzonemu w tym celu towarzystwu Interna- ther developed and modernised between 1917 and 1920. After the cre- 17 tional Shipbuilding and Engineering Company Ltd. Powołana na mocy ation of Free City of Gdańsk the railway workshops at Przeróbka, jointly w ruinę. Niektóre zastępowane są nowoczesnymi rozwiąza- way bridge was put into service . A passenger-cargo ferry traktatu wersalskiego Rada Portu i Dróg Wodnych Gdańska prowadziła owned by Poland and Gdańsk, were leased free of charge for fifty years niami, dopasowanymi do stawianych im wyzwań. W 2016 terminal, well connected to the national road network, was szeroko zaplanowane inwestycje zwiększające zdolności przeładun- to the International Shipbuilding and Engineering Company Ltd. The 17 kowe portu, w tym kolejowe. Gdańsk Harbour and Waterways Council, established by the Treaty of roku oddano do użytku nowy most kolejowy . Na nabrzeżu located on the Obrońców Westerplatte wharf in 2002. After Versailles, carried out widely planned investments to increase the port’s 16. W już wspomnianym (przyp. 10) opracowaniu na Portalu Miasta Obrońców Westerplatte zlokalizowano w 2002 roku pa- the opening of the tunnel under the Martwa Wisła River in handling capacity, including railways. Gdańska dotyczącym historii dzielnicy zanotowano powstanie nas- tępujących zakładów wytwórczych i przemysłowych, a także podąża- 16. In the already mentioned (note 10) study on the history of the dis- 17. Wybudowany w 1905 roku jednotorowy most na Martwej Wiśle jących za ich rozwojem osiedli mieszkaniowych i ważnych obiektów trict on the Portal of the City of Gdańsk, the following production and utrudniał działanie głównej trasy kolejowej 226, prowadzącej od roku 17. The single-track bridge over the Martwa Wisła River, built in użyteczności publicznej: w rejonie Heubuder Straße (ul. Sienna) pow- industrial enterprises as well as the following residential areas and im- 1970 do gdańskiej rafinerii i Portu Północnego. Trasa powstała w wyni- 1905, impeded the operation of main line 226, leading from 1970 to stała w 1869 roku wytwórnia rzecznych łodzi Johanna Daniela Wojana portant public buildings were recorded: in the area of Heubuder Straße ku rozbudowy 10 kilometrowej linii kolejowej umożliwiającej obsługę the Gdańsk refinery and the North Port. The route was the result of the (nazywana Stocznią Wojana), „po roku 1900 przeniesiona na Troyl 13 (Sienna St.) the river boat factory of Johann Daniel Wojan (called the zbudowanych w 1904 nowych nabrzeży w Kanale Kaszubskim (Kaiser- extension of a 10-kilometre railway line to serve the new quays built in (ul. Przetoczna). […] Po powstaniu w roku 1904 kanału zwanego Ka- Wojan Shipyard) was founded in 1869, “after 1900 moved to Troyl 13 hafen, który to z kolei powstał przez pogłębienie nieżeglownej odnogi 1904 in the Kanał Kaszubski (Kaiserhafen, which in turn was created by iserhafen (Kanał Kaszubski), powstaniu nowych nabrzeży, doprowadze- (Przetoczna St.). […] After the Kaiserhafen (Kanał Kaszubski) was Martwej Wisły). Jak pisze w poście z 2015 roku znawca tematu Antoni dredging a non-navigable branch of Martwa Wisła). As Antoni Dubo- niu kolei i wybudowaniu w 1912 mostu Siennickiego, obszar Przeróbki built in 1904, new wharfs were constructed, railways were built and Dubowicz: „Trasa prowadziła ze stacji Gdańsk Południowy do stacji wicz, an expert on the subject, wrote in a 2015 post, “The route led from i okolic poddany został intensywnej zabudowie przemysłowej. W roku in 1912 Siennicki Bridge was constructed, the area of Przeróbka and Gdańsk Grobla, skąd po zmianie kierunku jazdy wiodła dalej przez wy- Gdańsk Południowy station to Gdańsk Grobla station, from where, after 1905 powstała działająca i obecnie kolejowa stacja rozrządowa, zwana its surroundings underwent intensive industrial development. In 1905 posażony w jedno obrotowe przęsło most na Martwej Wiśle do Kanału a change of direction, it continued over a bridge over Martwa Wisła do 1945 Kaiserhafen Bahnhof. Powstało wówczas osiedle mieszkanio- an operational railway station, called Kaiserhafen Bahnhof until 1945, Kaszubskiego (dzisiejsza linia 965). Uruchomiony wówczas prom kole- equipped with a single rotating span to the Kanał Kaszubski (today’s we, głównie dla pracowników warsztatów kolejowych, przy Breiten- was established. At that time housing estates were built, mainly for em- jowy zapewniał dojazd do warsztatów i fabryk na wyspie Holm (Os- line 965). The railway ferry that was launched at that time provided bachstraße, Wichertstraße (ul. Lenartowicza), Bodelschwinghstraße ployees of railway workshops, along Breitenbachstraße, Wichertstraße trów). Linia ta znana była jako Holmbahn. Od linii kolejowej na wyspę access to the workshops and factories on the island of Holm (Ostrów). (ul. Kryniczna) i Troyl. Podczas I wojny światowej na wysokości ujścia (Lenartowicza St.), Bodelschwinghstraße (Kryniczna St.) and Troyl. Ostrów (Holmbahn) poprowadzono już w 1908 roku bocznicę do wy- This line was known as the Holmbahn. Already in 1908 a siding ran Motławy do Wisły utworzony został obóz jeniecki (od 15 I 1915 obóz During the First World War, at the mouth of the Motława River to the budowanych na wschodnim brzegu Kanału Kaszubskiego magazynów from the railway line to the island of Ostrów (Holmbahn) to the ware- pracy) dla oficerów i żołnierzy rosyjskich. W okresie II Wolnego Mia- Vistula, a prisoner-of-war camp (from 15 January 1915 – a labour camp) i urządzeń nabrzeża przeładunkowego. W następnych dziesięcioleciach houses and loading quay facilities built on the east bank of the Kanał sta Gdańska powstały składy Towarzystwa Aldag. Położenie nad Wisłą for Russian officers and soldiers was established. In the period of the trasę tę sukcesywnie rozbudowywano, doprowadzając tory do basenów Kaszubski. In the following decades this route was successively extend- sprzyjało w tym czasie powstawaniu mniejszych zakładów produkują- Second Free City of Gdańsk, the Aldag Society warehouses were estab- portowych w Wisłoujściu” – a potem do wspomnianej już „największej ed and the tracks led to the harbour basins in Wisłoujście” – and then to cych kutry i łodzie. W 1927 roku Przeróbkę połączono linią tramwajową lished. The location on the Vistula at that time favoured the establish- inwestycji morskiej Polski. Wybudowany w 1905 roku jednotorowy the already mentioned “biggest maritime investment of Poland. The sin- ze Śródmieściem, oddano też wówczas do użytku asfaltową drogę na ment of smaller plants producing boats and cutters. In 1927 Przeróbka most na Martwej Wiśle utrudniał działanie głównej trasy kolejowej do gle-track bridge over Martwa Wisła, built in 1905, hampered the main Stogi (obecnie ul. Wosia Budzysza). W tym okresie powstało osiedle was connected with Śródmieście by means of a tramway, and an as- rafinerii i portu. Przeszło stuletni, historyczny, może nawet unikatowy, railway route to the refinery and port. The more than one hundred year domków szeregowych przy ul. Troyl. W 1945 roku nazwę Troyl nieofi- phalt road to Stogi (currently Wosia Budzysza St.) was opened. In that most (z długo już niefunkcjonującym przęsłem obrotowym) został old, historic, perhaps even unique, bridge (with its long non-functional cjalnie zmieniono na Trojan, Zarząd Miasta przyjął wprawdzie nazwę period a housing estate of terraced houses on Troyl Street was estab- zezłomowany, pomimo protestów i postulatu „zachowania tej wyjąt- swing span) was scrapped, despite protests and a demand to “preserve Zawiśle, jednak w 1948 z dwóch proponowanych nazw: Przerabka lub lished. In 1945, the name Troyl was unofficially changed to Trojan, the kowej konstrukcji […] i […] otwarcia go dla ruchu pieszego i rowe- this unique structure [...] and [...] open it to pedestrian and bicycle traf- Przeróbka, Ministerstwo Administracji Publicznej zatwierdziło drugą. City Board accepted the name Zawiśle, but in 1948, from two proposed rowego”. Most z nieruchomym przęsłem „ograniczałby wysokość pr- fic”. The bridge, with its fixed span, “would have limited the height of Od maja 1945 uruchomiono Warsztaty Główne Gdańsk-Trojan, następ- names: Przerabka or Przeróbka, the Ministry of Public Administration zebiegających pod nim dwóch zaledwie 11 metrowych torów wodnych the two just 11-metre waterways running underneath it to 5.2 metres. nie Warsztaty Kolejowe Polskich Kolei Państwowych, od 1952 Zakłady approved the second one. In May 1945 the Gdańsk-Trojan Main Work- do 5,2 m. To poważne ograniczenie zważywszy, iż tuż obok znajduje This is a serious limitation considering that right next door there is the Naprawcze Taboru Kolejowego. Od roku 1948 uruchomiono produk- shops were opened, followed by the Railway Workshops of the Polish się stocznia Marine Project Ltd. produkująca m.in. wielkogabarytowe Marine Project Ltd shipyard producing, among other things, large sec- cję w fabrykach chemicznych (późniejsze Gdańskie Zakłady Nawozów State Railways, and from 1952 the Railway Repair Plant. On 5 Sep- sekcje statków, stocznia jachtowa Conrad S.A., zimowa przystań Że- tions of ships, the Conrad S.A. yacht yard, the winter marina of the Fosforowych) 5 IX 1960 przy ul. Siennej 26 oddano do użytku budynek tember 1960 at 26 Sienna Street the Primary School No. 61 (from 1973 glugi Gdańskiej, Yacht Klub Północny oraz produkująca wyposażenie Gdańsk Shipping Company, the Northern Yacht Club and the Damen Szkoły Podstawowej nr 61 (od 1973 im. Józefa Wybickiego). W roku named after Józef Wybicki) was opened. In 1970 the Gdańsk-Przeróbka okrętowe firma Damen Marine Components”, a także nowa siedziba Marine Components company producing ship equipment”, as well as 1970 przy ul. Siennickiej 23 otwarto Zakład Karny Gdańsk-Przeróbka”. Penal Facility was opened at 23 Siennicka Street”. This was connected stoczni Sunreef Yachts. Nie tylko dla Antoniego Dubowicza nieocen- the new headquarters of the Sunreef Yachts shipyard. Not only for Anto- Wiązało się to ze znacznym przyrostem ludności, która znajdowała za- with a significant increase in the population, which found employment ionym źródłem informacji jest gdański bloger Henryk Jursz, którego ni Dubowicz, an invaluable source of information is the Gdańsk blogger trudnienie w licznych zakładach pracy i dobre warunki mieszkaniowe. in numerous companies and good housing conditions. teksty pozwoliły mi na sformułowanie tych opisów. Henryk Jursz, whose texts allowed me to write these descriptions. 48 sażersko-towarowy terminal promowy, dobrze skomuniko- 2016, the ferry connection between Wisłoujście and Nowy 49 W informacjach o Przeróbce wzmiankowane są miejsca, century, belonging to the Historical Museum of the City of wany z krajową siecią dróg. Po otwarciu tunelu pod Martwą Port, which had been in operation for thirty-nine years, lost które warto zobaczyć: Twierdza Wisłoujście z XVII wieku, Gdańsk, the former Military Transit Depot, the Monument Wisłą w 2016 roku straciło na znaczeniu funkcjonujące pr- its importance. Its reinstatement is still under discussion. należąca do Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, da- to the Defenders of the Coast, the remains of the new bar- zez trzydzieści dziewięć lat połączenie promowe pomiędzy wna Wojskowa Składnica Tranzytowa, Pomnik Obrońców racks at Westerplatte, Wartownia No. 1, Wartownia No. 3, Wisłoujściem a Nowym Portem. Jego przywrócenie jest na- Przeróbka is located on Port Island, which belongs to the Wybrzeża, pozostałości nowych koszar na Westerplatte, the power station building, Szaniec Mewi, Nabrzeże Mew, dal dyskutowane. eastern part of the city. The island was formed as a result Wartownia nr 1, Wartownia nr 3, budynek elektrowni, Sza- the Gdańsk Shipping Marina and Westerplatte Ferry Ter- of the formation of the Wisła Śmiała River, which, due to niec Mewi, Nabrzeże Mew, Przystań Żeglugi Gdańskiej minal, the beach and Nabrzeże Rudowe. Among the monu- Przeróbka leży na Wyspie Portowej, należącej do wschod- an ice jam, broke the dunes in 1840, finding a new route i Terminal promowy Westerplatte, plaża oraz Nabrzeże Ru- ments are also the Railway and Urban Rolling Stock Repair niej części miasta. Wyspa utworzyła się w wyniku powsta- to the sea. As a result, the area between the Baltic Sea (to dowe. Do zabytków zaliczane są także zbudowane w latach Plant at 25 Siennicka Street, built between 1910 and 1920, nia Wisły Śmiałej, która wskutek zatoru lodowego przer- the north), Wisła Śmiała (to the east) and Martwa Wisła (to 1910–1920 Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego i Miej- with a large complex of industrial halls and the Siennicki wała w 1840 roku wydmy, znajdując nową drogę do morza. the west and south) was cut off from the land. Apart from skiego przy ul. Siennickiej 25 z rozległym zespołem hal pr- Bridge itself. W związku z tym teren pomiędzy Morzem Bałtyckim (od the dunes, the terrain is flat. There is a coastal urban forest zemysłowych oraz sam Most Siennicki. północy), Wisłą Śmiałą (od wschodu) i Martwą Wisłą (od on the island (in the districts of Stogi and Krakowiec-Górki One of the most recognisable points in the inhabited part zachodu i południa) został odcięty od lądu. Poza wydma- Zachodnie), as well as two lakes (Bursztynowe and Pusty Jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów w zamie- of the district is the Bajki Square, which is regarded as mi teren jest równy. Na wyspie znajduje się nadmorski Staw). In addition to the coniferous forest and mixed for- szkiwanej części dzielnicy jest Skwer Bajki, uznawany za a recreational and sports area. It is described as a “sports las miejski (na terenie dzielnic Stogi oraz Krakowiec-Gó- est with typical species in the dune part of the coastal strip, miejsce rekreacyjno-sportowe. W opisach pojawiają się zone” (there is an outdoor gym there) or a “relaxation zone” rki Zachodnie), a także dwa jeziora (Bursztynowe i Pusty there are plants to counteract erosion. Swampy areas can be określenia „strefa sportu” (mieści się tam m.in. zewnętrz- with numerous plantings and benches. High-rise blocks of Staw). Oprócz boru i lasu mieszanego z gatunkami typowy- found here, protected specimens are quite widely represent- na siłownia) czy „strefa relaksu” z licznymi nasadzeniami flats, of which there are not many in the district (only seven mi w części wydmowej pasa nadmorskiego występują na- ed. The forest is inhabited by animals and birds. Two road i ławkami. Wysokie bloki, których jest w dzielnicy niewiele multi-storey blocks can be found there), contrast with the sadzone rośliny przeciwdziałąjące erozji. Można spotkać bridges lead to the island (the already mentioned Siennic- (wielokondygnacyjnych znajdziemy tam zaledwie siedem), rest of the development, creating layers which determine obszary bagienne, dość szeroko reprezentowane są okazy ki Bridge from 1912 and the John Paul II Wantowy Bridge kontrastują z resztą zabudowy, tworząc warstwy wyznacza- the functions of the estate. chronione. Las jest zamieszkiwany przez zwierzęta i ptaki. from 2001), the railway bridge described above, as well as jące funkcje osiedla. Na wyspę prowadzą dwa mosty drogowe (wspomniany już the tunnel under Martwa Wisła, opened four years ago, con- Gdańsk-Przeróbka – an island within an island, surround- Most Siennicki z 1912 roku i Most Wantowy im. Jana Pawła necting with the western part of Gdańsk in the Letnica dis- Gdańska Przeróbka – wyspa na wyspie, otoczona przez za- ed by cultural monuments which are difficult to find and II z 2001 roku), opisany powyżej most kolejowy, a także trict. In the summer season the island can also be connected bytki kultury, które trudno odnaleźć i poznać… Sieć ulic get to know... A network of streets passing under bridges or oddany do użytku cztery lata temu tunel pod Martwą Wisłą, to Nowy Port by ferry. The Przeróbka district may therefore przechodząca pod mostami lub po wiaduktach. Dojścia do viaducts. Access to the river, descents to the water. Wharfs mający połączenie z zachodnią częścią Gdańska w dzielnicy be regarded as an “island on an island” – it is bounded to rzeki, zejścia nad wodę. Nabrzeża i ich umocnienia. Jed- and their fortifications. Boats sailing from Gdańsk to West- Letnica. W sezonie letnim wyspa może mieć też promowe the south by the already mentioned Martwa Wisła, to the nostki pływające z Gdańska na Westerplatte. Gotowe do erplatte. Lifebuoys, ladders, gangways, platforms, bollards. połączenie z Nowym Portem. Dzielnicę Przeróbka można north by the Gulf of Gdańsk and to the west by the Kanał użycia koła ratunkowe, drabinki, trapy, pomosty, pachołki. Places “in between”. Footpaths and walkways. Different więc uznać za „wyspę na wyspie” – od południa ogranic- Kaszubski. Miejsca „pomiędzy”. Chodniki i przejścia. Różne nawier- surfaces, relics of old pavements, puddles. Stairs, steps, za ją wspomniana już Wisła Martwa, od północy Zatoka zchnie, relikty dawnych bruków, kałuże. Schody, stopnie, faults. Drains, gratings, drains, manholes. Intersecting trans- Gdańska, a od zachodu Kanał Kaszubski. The information about Przeróbka mentions places that are uskoki. Odwodnienia, kratki, odpływy, studzienki, wła- port arteries: cars, trams and railways. Ferries. Extremely worth seeing: Wisłoujście Fortress from the seventeenth zy. Krzyżujące się arterie komunikacyjne: samochodowe, complex cargo handling infrastructure. Public transport 50 tramwajowe i kolejowe. Przewozy promowe. Niezwykle stops, tram terminus. Parking spaces. Bicycle paths and re- 51 rozwiązania, ale nie uwzględnia specyficznego klimatu on low incomes, with health or age related problems, people złożona infrastruktura przeładunkowa. Przystanki miejskiej lated additional functions. Relics of the old infrastructure, dzielnicy i nie wynika z dobrze rozpoznanych oczekiwań with disabilities and children). komunikacji, pętla tramwajowa. Miejsca postojowe. Drogi its unused fragments, informing what once was here and mieszkańców i turystów. Rynek komercyjny często nie bi- rowerowe i związane z nimi funkcje dodatkowe. Relikty what the people who lived here and who no longer existed erze pod uwagę potrzeb społecznych, ponieważ dotyczą one Przeróbka is a former industrial site, losing its identity, des- dawnej infrastruktury, jej niewykorzystywane już frag- did... Echoes of history preserved not only in street names. grup, które nie są konsumentami o dużym znaczeniu (lud- perately struggling to survive, making its resources available menty, informujące co tu kiedyś było i czym się zajmowa- Barriers and partitions: protecting, separating, soundproof- zie o niskich zarobkach, mający problemy zdrowotne lub for any activity. The crumbling historic fabric witnessing li ludzie, którzy tu mieszkali, a których już nie ma… Za- ing. High fences and small fences. Letterboxes. Ubiquitous wynikające z wieku, osoby z niepełnosprawnościami oraz the development of entrepreneurship alongside prosperous chowane nie tylko w nazwach ulic echa historii. Barierki sheds, cells, garages, containers. Yard buildings, once pro- dzieci). factories18 and shops. Single-storey houses with wooden i przegrody: zabezpieczające, oddzielające, wygłuszające. tecting functions relatively recently incorporated into dwell- elements, some of them only half-renovated, with addi- Wysokie ogrodzenia i nieduże płoty. Skrzynki na listy. Ws- ings. Small, hard-separated private gardens versus lawns Przeróbka to dawne zakłady przemysłowe, tracące tożsa- tional doors or windows haphazardly inserted, surrounded zechobecne szopy, komórki, garaże, kontenery. Zabudowa and public green spaces. Cascades of geraniums overflow- mość, rozpaczliwie walczące o przetrwanie, udostępniające by the remains of fences and wild gardens, which often podwórek, zabezpieczająca kiedyś funkcje stosunkowo nie- ing from boxes standing on window sills. Gates: entrances swoje zasoby na każdą działalność. Rozsypująca się zabyt- conceal things no longer wanted, no longer remembered... dawno włączone do mieszkań. Małe, z trudem wydzielone and exits, openings and closings, permissions and prohibi- kowa tkanka będąca świadkiem rozwijającej się przedsiębi- Fragments of signs, cornices and eaves on brick buildings – prywatne ogródki kontra trawniki i publiczne zieleńce. Wy- tions. Road signs, advertisements, signs, boards – a whole orczości obok dobrze prosperujących zakładów18 i sklepów. more and more rare, because they are removed in favour of lewające się ze skrzynek stojących na parapetach kaskady mess of signs and messages. Installation boxes of all kinds. Parterowe domki z drewnianymi elementami, niektóre wy- Styrofoam insulation and plaster in sometimes unjustifiable pelargonii. Bramy: wejścia i wyjścia, otwarcia i zamknię- High-voltage poles, wires, special structures passing over remontowane tylko w połowie, z przypadkowo wstawiony- colours. Always sad window bars, which no amount of co- cia, przyzwolenia i zakazy. Znaki drogowe, reklamy, szyl- the traffic routes. Other above-, on- and underground instal- mi dodatkowymi drzwiami lub oknami, otoczone szczątka- lour can help. Coloured – according to the accepted code of dy, tablice – ten cały rozgardiasz oznaczeń i komunikatów. lations. Hydrants, municipal sprinklers, drinking troughs. mi płotów i dziczejącymi ogródkami, które często ukrywają raw materials – containers for segregated waste, which on Różnego rodzaju skrzynki instalacyjne. Słupy wysokiego Playgrounds, open air gyms, recreational areas. Benches rzeczy już od dawna nie chciane, o których nikt już nie the scale of relics of old buildings seem to be from another napięcia, przewody, specjalne struktury przepuszczające je and other seating. Games tables: ping pong, chess. Struc- pamięta… Fragmenty szyldów, gzymsów i okapów na ce- world. They create places where time has stopped, which nad ciągami komunikacyjnymi. Inne nad-, na- i podziemne tures for drying washed clothes, clothes pegs. Waste baskets, glanych budynkach – coraz rzadsze, bo usuwane na rzecz will disappear any moment now... instalacje. Hydranty, miejskie zdroje, poidełka. Place zabaw, sorters for raw materials, shelters. Something for our small- ocieplenia styropianem i tynku w nieuzasadnionym czasem siłownie pod chmurką, miejsca rekreacyjne. Ławki i inne er brothers and sisters: cat boxes, bird houses and feeders. niczym kolorze. Zawsze smutne kraty w oknach, którym The conversion has its own atmosphere and its own colours siedziska. Stoły do gier: w ping ponga, w szachy. Struktu- Municipal lighting systems and small mood lights. Old trees, żadne barwy nie pomogą. Kolorowe – według przyjętego – earthy tones present in the differently fired bricks and ry do suszenia upranych ubrań, trzepaki. Kosze na śmieci, hedges, weeds, flowerbeds, targeted planting, urban potted kodu surowców – pojemniki na segregowane śmieci, które tiles, patches of concrete paving and construction, playing sortery na surowce, wiaty. Coś dla braci mniejszych: budki plants. Haptic solutions to demarcate potentially hazardous w skali reliktów dawnej zabudowy wydają się być z innego (or not) with shades of green, often emerald, and the brown dla kotów, domki dla ptaków, karmniki. Miejskie systemy zones. Vending machines, informers and dispensers. All this świata. Tworzą miejsca, w których czas się zatrzymał, które commonly known as “walnut”, used for generations to paint oświetleniowe i małe nastrojowe światełka. Stare drzewa, fulfils needs, facilitates daily life and is part of standard solu- lada moment znikną… walls, fences, frames and doors. Different gradations of rust. żywopłoty, chwasty, rabaty, celowe nasadzenia, miejskie tions, but does not take into account the specific climate of 18. Na Przeróbce nadal pracują Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowe- 18. In Przeróbka the Railway and Municipal Equipment Repair Plant, rośliny doniczkowe. Rozwiązania haptyczne wyznaczające the neighbourhood and is not based on well recognised ex- go i Miejskiego, Gdańskie Zakłady Nawozów Fosforowych, hurtownia the Gdańsk Phosphorus Fertiliser Plant, the Polifarb paint and varnish strefy potencjalnie niebezpieczne. Automaty, informato- pectations of residents and tourists. The commercial market farb i lakierów Polifarb, Siarkopol i stocznia Martime Shipyard. Działal- warehouse, Siarkopol and the Martime Shipyard are still in operation. ność tych i innych podmiotów (patrz przyp. 14) generuje hałas i jest The activities of these and other entities (see note 14) generate noise and ry i dystrybutory. Wszystko to realizuje potrzeby, ułatwia often does not take social needs into account, because they przyczyną najgorszej jakości powietrza w mieście. Dodatkowo przy- are the cause of the worst air quality in the city. Additionally, the heavily codzienne funkcjonowanie i składa się na standardowe concern groups which are not important consumers (people czyniają się do tego intensywnie wykorzystywane trasy przewozowe used transport routes (road and rail) leading to Nowy Port contribute to (drogowe i kolejowe) prowadzące do Nowego Portu. this. 52 Przeróbka ma własny klimat i swoje kolory – barwy ziemi In places one sees yellows and greys that could be consid- 53 PRZERÓBKA. IDENTYFIKACJA POTRZEB PRZERÓBKA: IDENTIFICATION OF THE NEEDS obecne w różnie wypalonych cegłach i dachówkach, pla- ered sophisticated, lined with a patch of unexpected colour MIESZKAŃCÓW DZIELNICY OF THE DISTRICT’S RESIDENTS BASED ON my betonu nawierzchni i konstrukcji, grające (albo nie) – ultramarine and other blues, Venetian and Indian pinks or W OPARCIU O BADANIA WIZUALNE VISUAL RESEARCH z odcieniami zieleni, często szmaragdowej, oraz brązu “resonant” reds.... zwanego potocznie „orzechem”, wykorzystywanymi przez Jak możemy przeczytać w Słowniku Języka Polskiego, mó- As we can read in the Dictionary of the Polish Language, pokolenia do malowania ścian, ogrodzeń, obramowań i dr- The characteristics of a given space, through which it can wiąc „Potrzeba jest matką wynalazków”, mamy na myśli to, saying that “Need is the mother of invention” means that zwi. Różne gradacje rdzy. Gdzieniegdzie dostrzec można be perceived as unique, derive from the identity of the place że najlepsze pomysły ludzie mają wtedy, kiedy muszą zna- people have the best ideas when they have to find a way out żółcienie i szarości, które można by uznać za wysmako- and should be designed. For the time being these are “only” leźć wyjście z trudnej sytuacji. To znane nie tylko w Polsce of a difficult situation. This proverb, known not only in Po- wane, podbite plamą niespodziewanego koloru – ultrama- student projects, visualised ideas whose authors want to przysłowie uczy, że człowiek jest w stanie poradzić sobie land, teaches that man is able to cope with any problem us- ryny i innych błękitów, weneckiego i indyjskiego różu lub “improve the world”, to improve the processes that make up z każdym problemem, wykorzystując swoją wiedzę i umie- ing his knowledge and skills. Wikitionary provides its trans- „dźwięczącej” czerwieni… everyday life. The presented concepts are based on a sim- jętności. Wikisłownik podaje jego tłumaczenie na dziesięć lation into ten languages (English, Danish, Finnish, French, ple observation that people often do not know how to get języków (angielski, duński, fiński, francuski, hiszpański, Spanish, Dutch, Japanese, Swedish, Hungarian, Italian). It Cechy charakterystyczne danej przestrzeni, dzięki któ- somewhere or how to get there, that they are bored, that it holenderski, japoński, szwedzki, węgierski, włoski). Można can therefore be assumed that this old truth is known to all rym może ona być postrzegana jako wyjątkowa, wynika- is difficult for them to do something, because no one has więc przyjąć, że ta stara prawda znana jest wszystkim naro- nations. The authors of the proverbs in the various languag- ją z tożsamości miejsca i powinny być projektowane. Na thought about what is really needed to do it. They fulfil new- dom. Autorzy przysłów w poszczególnych językach nie są es are not known, although the saying that “necessity is the razie to „tylko” studenckie projekty, zwizualizowane idee, ly identified needs. Residents often don’t know their neigh- znani, chociaż powiedzenie, że „prawdziwym twórcą jest true creator” is attributed to Plato. Need is the driving force, których autorzy chcą „ulepszyć świat”, poprawić procesy bourhood, they don’t know that it is attractive, that there is konieczność”, przypisuje się Platonowi. Potrzeba jest siłą the reason for introducing so-called rationalisations – the składające się na codzienność. Zaprezentowane koncepcje something to be proud of in the immediate neighbourhood. napędową, przyczyną wprowadzania tak zwanych racjona- basis of all innovative solutions. Various English-language bazują na zwykłym dostrzeżeniu, że ludzie często nie wied- They don’t know their roots, they don’t notice the hidden lizacji – podstawą wszystkich innowacyjnych rozwiązań. dictionaries cite the sayings that “when the need for some- zą, jak gdzieś dojść albo dojechać, że się nudzą, że trudno meanings. The surrounding space is often unfriendly and Rozmaite słowniki anglojęzyczne przytaczają powiedze- thing becomes paramount, one is forced to find a way to get im coś zrobić, bo nikt się nie zastanowił, co naprawdę jest amenities are not fully used, sometimes because they were nia, że „kiedy potrzeba czegoś staje się nadrzędna, jest się or achieve it”, and “if one really has to do something, one do tego potrzebne. Realizują na nowo rozpoznane potrzeby. not designed-either well or not at all... Some projects aim to zmuszonym znaleźć sposób na tego zdobycie lub osiągnię- will figure out how to do it” – therefore “if one really needs Mieszkańcy często nie znają własnej dzielnicy, nie wiedzą, activate, to stimulate common activities. Some introduce an cie”, a „jeśli naprawdę trzeba coś zrobić, wymyśli się, jak to to do something, one will find a way to do it”. However, it że jest atrakcyjna, że w bezpośrednim sąsiedztwie jest coś, element of humour, surprise. They create a colourful accent, zrobić” – dlatego też „jeśli ktoś naprawdę musi coś zrobić, will not always be designed. z czego można być dumnym. Nie znają swoich korzeni, nie throwing people out of their daily routine. znajdzie na to sposób”. Nie zawsze będzie to jednak zapro- zauważają ukrytych znaczeń. Przestrzeń wokół bywa niepr- jektowane. A need is the feeling of lacking something. It leads to ac- zyjazna, a udogodnienia nie są całkowicie wykorzystane, co tion to eliminate this lack and thus to an increased sense wynika czasem z tego, że nie zostały zaprojektowane – albo Potrzeba to odczuwanie braku czegoś. Prowadzi do podję- of well-being. Human needs result from the dependence on dobrze, albo w ogóle… Część projektów ma aktywizować, cia działań mających na celu eliminację tego braku i tym surrounding conditions. Physiological needs, especially re- pobudzać do wspólnego działania. Niektóre wprowadza- samym do zwiększenia poczucia komfortu. Potrzeby czło- lated to breathing, eating and resting, can be considered as ją element żartu, zaskoczenia. Budują kolorowy akcent, wieka wynikają z zależności od otaczających warunków. objective and basic - without them the organism will not wytrącający z codziennej rutyny. function. When they are not satisfied properly, a state of psychological tension appears, which can lead to the for- 54 Potrzeby fizjologiczne19, zwłaszcza związane z oddycha- mation of a complicated system of changes in the form of 55 Najbardziej znanym modelem obrazującym zależności needs21. Kazimierz Obuchowski22 defines need as the inabil- niem, jedzeniem i odpoczynkiem, można uznać za obiek- subjective needs and the compulsion to satisfy them at all potrzeb jest nawiązująca do kształtu piramidy hierarchia ity to function normally without a specific object or a spe- tywne i podstawowe – bez nich organizm nie będzie funk- costs. The next in the hierarchy of safety needs are relat- potrzeb Abrahama Maslowa22. Kazimierz Obuchowski23 cific person. His systematics distinguishes five main needs23. cjonował. Gdy nie są odpowiednio zaspokojone, pojawia ed to avoiding suffering and the threat of death19. The third definiuje potrzebę jako niemożność normalnego funkcjo- Henry Murray24 distinguished twenty-seven psychological się stan napięcia psychicznego, który może prowadzić do level consists of the needs for belonging, love, acceptance nowania bez określonego przedmiotu lub określonej osoby. needs25, calling them “an operating physicochemical force kształtowania się skomplikowanego systemu zmian w po- and affirmation (called affiliation needs). Their satisfaction Jego systematyka wyróżnia pięć głównych potrzeb24. Henry in the brain that organises perception and specific groups staci potrzeb subiektywnych i przymusu ich zaspokojenia counteracts loneliness and alienation, and their fulfilment Murray25 wyróżnił dwadzieścia siedem potrzeb psychicz- of autonomic, verbal, motor and imaginative reactions in za wszelką cenę. Kolejne w hierarchii potrzeby bezpie- is directly related to the perception of the world. Complex nych26, nazywając je „działającą w mózgu siłą fizykoche- order to change situations of tension”. Some of these needs czeństwa związane są z unikaniem cierpienia i zagrożenia interpersonal bonds, satisfaction of the need for love and miczną, która organizuje percepcję i określone grupy reakcji need to be fulfilled in the wider public space. It is worth śmiercią20. Trzeci poziom to potrzeby przynależności, miło- the feeling of being loved translate directly into quality of autonomicznych, słownych, motorycznych i wyobrażenio- emphasising that Murray did not consider his list of psy- ści, akceptacji i afirmacji (zwane potrzebami afiliacji). Ich life. Fourth in the hierarchy are the needs for respect and wych w celu zmiany sytuacji napięcia”. Część z tych po- chological needs to be closed, stressing the existence – and zaspokajanie przeciwdziała osamotnieniu i alienacji, a ich recognition, comprising self-esteem, confidence and com- realizacja ma bezpośredni związek z postrzeganiem świata. petence – resulting in respectability20. The highest level is 22. Abraham Harold Maslow – ur. 1 kwietnia 1908 roku w Nowym Jor- 21. Abraham Harold Maslow – born on 1 April 1908 in New York, died ku, zm. 8 czerwca 1970 roku w Menlo Park, amerykański psycholog, on 8 June 1970 in Menlo Park, American psychologist, author of the Złożone więzi międzyludzkie, zaspokojenie potrzeby miło- occupied by self-actualisation needs related to the pursuit autor teorii hierarchii potrzeb, jeden z najważniejszych przedstawicieli theory of hierarchy of needs, one of the most important representatives ści i poczucie, że jest się kochanym, przekładają się bez- of capacity development and goal realisation. Having goals nurtu psychologii humanistycznej i transpersonalnej. of humanistic and transpersonal psychology. pośrednio na jakość życia. Za czwarte w hierarchii uznaje and realising one’s potential are important here, as well as 23. Kazimierz Obuchowski (Panasiuk) – ur. 25 lipca 1931 roku 22. Kazimierz Obuchowski (Panasiuk) – born on 25 July 1931 in w Wołożynie (woj. Nowogródzkie, Białoruś), zm. 15 stycznia 2014 Volozhin (Novogrudok province, Belarus), died on 15 January 2014 in się potrzeby szacunku i uznania, składające się na poczucie aesthetic and cognitive needs. This connects to the design of roku w Poznaniu, profesor w Wyższej Szkole Humanistyczno-Eko- Poznań, professor at the Higher School of Humanities and Economics własnej wartości, zaufanie do siebie i posiadanie kompeten- the immediate environment, the living space and the objects nomicznej w Łodzi, doktor habilitowany, psycholog specjalizujący się in Łódź, doctor habilitatus, psychologist specialising in clinical and 21 w psychologii klinicznej oraz psychologii osobowości. Wykładał m.in. personality psychology. He lectured, among others, at the Adam Mick- cji – skutkujące zyskaniem poważania . Najwyższy poziom that function within it. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i na Uniwers- iewicz University in Poznań and the Kazimierz Wielki University in zajmują potrzeby samorealizacji związane z dążeniem do ytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Członek Komitetu Nauk Bydgoszcz. He is a member of the Committee of Psychological Scienc- Psychologicznych PAN oraz kierownik Zakładu Teorii Osobowości In- es at the Polish Academy of Sciences and the head of the Department of rozwoju możliwości i do realizacji celu. W tym miejscu The best known model illustrating the relationship between stytutu Filozofii i Socjologii PAN w Poznaniu. Personality Theory at the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences in Poznań. ważne jest posiadanie celów i realizacja swojego potencjału, needs is Abraham Maslow’s pyramid-like hierarchy of 24. Potrzeby samozachowania, fizjologiczne, orientacyjne (poznawcza, a także potrzeb estetycznych i poznawczych. Łączy to się kontaktu emocjonalnego, sensu życia), rozmnażania oraz seksualne. 23. Self-preservation, physiological, orientation needs (cognitive, emo- tional contact, meaning of life), reproduction and sexual needs. z ukształtowaniem bezpośredniego otoczenia, przestrzeni 25. Henry Alexander Murray – ur. 13 maja 1893 roku w Nowym Jorku, zm. 23 czerwca 1988 roku w Cambridge, Massachusetts, amerykański 24. Henry Alexander Murray – born on 13 May 1893 in New York, died do życia i funkcjonujących w niej obiektów. psycholog związany z Uniwersytetem Harvarda, dyrektor Harvard Psy- on 23 June 1988 in Cambridge, Massachusetts, American psychologist chological Clinic w School of Arts and Sciences. associated with Harvard University, director of the Harvard Psycholog- ical Clinic in the School of Arts and Sciences. 19. Według hierarchii Maslowa, do potrzeb fizjologicznych leżących 26. Wikipedia jako dwadzieścia siedem potrzeb psychicznych Mur- na najniższym poziomie modelu nazywanego piramidą oprócz potrze- ray’a wymienia potrzebę bezpieczeństwa jako tendencję do unikania 25. Wikipedia lists as Murray’s twenty-seven psychological needs the by jedzenia i odpoczynku zaliczyć trzeba także potrzebę przyjemnych psychicznego urazu (ze strony innych i we własnych oczach), poniżania need for security as the tendency to avoid psychological injury (from doznań zmysłowych i potrzeby seksualne (jedzenie, woda, tlen, potrze- się, wyczynu, stowarzyszenia się i afiliacji, agresywności, autonomii, others and in one’s own eyes), humiliation, achievement, association by seksualne, brak napięcia, sen). kompensacji, uległości, usprawiedliwiania się, dominowania, uze- and affiliation, aggressiveness, autonomy, compensation, submission, 19. The second level of the pyramid includes the need for dependence, wnętrzniania swojej osobowości i ekshibicjonizmu, żywienia i opieko- justification, dominance externalising one’s personality and exhibition- 20. Drugi poziom piramidy obejmuje potrzebę zależności, opieki i opar- care and support (protection), absence of anxiety (freedom from fear) wania się, porządku, zabawy, odrzucania i izolacji, przyjemnych do- ism, feeding and caring, order, play, rejection and isolation, pleasurable cia (protekcja), braku lęku (wolność od strachu) oraz ładu (wygoda, and order (comfort, peace). spokój). znań zmysłowych, seksualną, doznawania opieki i oparcia, rozumienia, sensual experiences, sexual, care and support, understanding, acquiring, 20. Needs for respect and recognition are fulfilled when the needs for nabywania, poznawczą, tworzenia, informowania innych, doznawania cognitive, creating, informing others, experiencing approval and rec- 21. Potrzeby szacunku i uznania są realizowane, gdy zaspokojone są po- power, achievement, freedom, respect and recognition of others, good aprobaty i uznania ze strony innych oraz zatrzymywania. Strukturę potr- ognition from others and retention. The structure of needs according to trzeby potęgi, wyczynu, wolności, respektu i uznania innych, dobrego social status, fame and dominance are satisfied. zeb według tego podziału bada projekcyjny test apercepcji tematycznej. this division is examined by the projective Thematic Apperception Test. statusu społecznego, sławy oraz dominacji. 56 trzeb wymaga realizacji w szeroko rozumianej przestrzeni importance – of unique individual needs. Additionally, psy- 57 Według przyjętej w Katedrze Wzornictwa ASP w Gdańsku and functional features”26. The 1969 definition adopted by publicznej. Warto podkreślić, że Murray nie uważał swojej chological needs may be objective, unlimited in their devel- definicji, „projektowanie wzornictwa to działalność - twór the ICSID Congress in London defines the relationship of listy potrzeb psychicznych za zamkniętą, podkreślając ist- opment (although limited in their capacity at a given time), cza polegająca na opracowywaniu pożądanych – z punktu design to industrial (mass) production. nienie – i znaczenie – niepowtarzalnych potrzeb indywidu- substitutive or complementary, they may change in space widzenia wszechstronnie rozumianych potrzeb człowieka – alnych. Dodatkowo potrzeby psychiczne mogą być obiek- under the influence of social conditions and are constantly cech obiektów, przestrzeni, procesów i ich systemów. Wzor- In times when design thinking27 is becoming more and more tywne, nieograniczone pod względem rozwoju (chociaż renewed. Consequently there is no single way of satisfying nictwo koncentruje się (niewyłącznie) na cechach seman- popular, it is becoming more and more common to interpret ograniczone w swej pojemności w danym czasie), substy- them. This is not only due to individual preferences, but also tycznych, formalnych i użytkowych”27. Definicja z 1969 design as “all activities of a creative nature concerning the tucyjne albo komplementarne, mogą się zmieniać w prze- to dysfunctions, for example related to age or disability. roku przyjęta przez Kongres ICSID w Londynie określa design of goods and services, the aim of which is to cre- strzeni pod wpływem uwarunkowań społecznych i stale się związki wzornictwa z produkcją przemysłową (seryjną). ate added value from the perspective of the customer, the odradzają. W związku z tym nie ma jednego sposobu ich Some of the needs have a social character (in contrast to company and the entire country of its creation”28. The add- zaspokajania. Wynika to nie tylko z indywidualnych pre- biological needs, resulting from the structure of the organ- W dobie coraz większej popularności design thinking28 co- ed value comes from responding to real needs identified in ferencji, ale także z dysfunkcji, związanych na przykład ism, which have an individual character). It is related to the raz bardziej powszechna staje się wykładnia, według której the design process. There are many ways to work with this z wiekiem lub niepełnosprawnością. dependence of man on other people, on the society of which design to „ogół działań o charakterze twórczym, dotyczą- method. The most popular design thinking model consists the individual is a member. For most people the need to be- cych projektowania dóbr i usług, których celem jest two- of five stages aimed at finding the best possible solution. Część potrzeb ma charakter społeczny (w odróżnieniu od long to a group is very important, most people also need rzenie wartości dodanej z perspektywy klienta, firmy oraz All stages focus on the needs of the user. Empathy is about potrzeb biologicznych, wynikających ze struktury organi- recognition and love. Cultural needs are related to both ma- w wymiarze całego kraju jego powstawania”29. Wartość do- understanding the needs for the planned product or service zmu, mających rys jednostkowy). Wiąże się to z zależnością terial culture (housing and furnishings, clothing, cars) and dana wynika z reakcji na określone w procesie projektowym from the point of view of the individual. The information człowieka od innych ludzi, od społeczeństwa, którego dana spiritual culture (participating in cultural life, reading books, prawdziwe potrzeby. Jest wiele sposobów działania w myśl obtained (data on lifestyle, education, character, expecta- jednostka jest członkiem. Dla większości ludzi potrzeba watching films, attending concerts and plays, and exchang- tej metody. Najbardziej popularny model design thinking tions from the service or product, relationships with other przynależności do grupy jest bardzo ważna, większość po- ing opinions on these). The satisfaction of some needs, es- składa się z pięciu etapów mających na celu znalezienie people, etc.) determines further decisions. The most popular trzebuje także uznania i miłości. Potrzeby kulturalne mają pecially those related to the performance of specific tasks jak najlepszego rozwiązania. Wszystkie etapy skupiają się tools used in the first stage, commonly described on blogs związek zarówno z kulturą materialną (mieszkanie i jego leading to particular goals, can be described as instrumental na potrzebach użytkownika. Empatia dotyczy zrozumie- wyposażenie, ubranie, samochód), jak i duchową (uczest- – once the goal is achieved (e.g. hammering a nail), the need nia potrzeb w zakresie planowanych produktów lub usług niczenie w życiu kulturalnym, czytanie książek, oglądanie disappears (in this case, the need for a hammer). z punktu widzenia konkretnych osób. Pozyskane informa- filmów, udział w koncertach i przedstawieniach, a także

wymienianie na ten temat opinii). Zaspokajanie niektórych According to the definition adopted by the Department of 27. Marek Średniawa, kierownik KW, w tekście programowym KW potrzeb, szczególnie związanych z wykonywaniem określo- Design at the Academy of Fine Arts in Gdańsk, “design is ASP w Gdańsku. 26. Marek Średniawa, head of the Department of Design at the AFA in Gdańsk, in the Department’s programme text. nych zadań, prowadzących do partykularnych celów, moż- a creative activity consisting in developing desired – from 28. Według Wikipedii „design thinking to proces odnoszący się do procesów poznawczych, strategicznych i praktycznych, dzięki którym 27. According to Wikipedia, “design thinking is a process that refers to na określić jako instrumentalne – po osiągnięciu celu (np. the point of view of comprehensively understood human koncepcje projektowe (propozycje nowych produktów, usług itp.) są the cognitive, strategic and practical processes by which design concepts wbicia gwoździa) zanika dana potrzeba (w tym przypadku needs - features of objects, spaces, processes and their sys- opracowywane przez projektantów i/lub zespoły projektowe. Celem tej (proposals foar new products, services, etc.) are developed by designers metody jest rozwiązywanie problemów, stworzenie nowych, innowa- and/or design teams. The aim of this method is to solve problems, create potrzeba posiadania młotka). tems. Design focuses (not exclusively) on semantic, formal cyjnych produktów, usług lub procesów poprzez określenie prawdzi- new, innovative products, services or processes by identifying the true wych potrzeb pojedynczego użytkownika”. needs of a single user”. 29. Ł. Mamica, Wzornictwo przemysłowe jako determinanta konkuren- 28. Ł. Mamica, Wzornictwo przemysłowe jako determinanta konkuren- cyjności gospodarki, Kraków 2012, s. 5. cyjności gospodarki, Kraków 2012, p. 5. 58 cje (dane dotyczące trybu życia, wykształcenia, charakte- and in the basics of many courses, are persona29, empathy 59 zmian lub definiowania innowacyjnych produktów lub often used at stage two are the mind map32 and brainstorm- ru, oczekiwań w stosunku do usługi lub produktu, relacji map30 and ethnographic interviews31. Stage two is about di- usług. Technikami wykorzystywanymi najczęściej na etapie ing33 (braindumping34 or 635 technique35), where issues can z innymi ludźmi itp.) determinują dalsze decyzje. Najpo- agnosing needs and defining the problem. Based on the data drugim są mapa myśli33 i burza mózgów34 (braindumping35 be created and explored directly using tools available on the pularniejszymi narzędziami wykorzystywanymi w ramach collected in stage one, the real needs of the user are estab- lub technika 63536), w ramach których można tworzyć i ba- Internet. This allows you to describe the underlying situa- pierwszego etapu, powszechnie opisywanymi na blogach lished, which can be the basis for making changes or de- dać zagadnienia bezpośrednio za pomocą narzędzi dostęp- tion to identify problems. The fourth stage – visualising – is i w podstawach wielu kursów, są persona30, mapa empa- fining innovative products or services. The techniques most nych w Internecie. Pozwala to na opis sytuacji będącej bazą tii31 i wywiady etnograficzne32. Etap drugi dotyczy diagno- do określania problemów. Etap czwarty – wizualizowanie – zy potrzeb i definiowania problemu. Na podstawie danych 33. Mapa myśli (mapowanie myśli) to metoda notowania z wyko- zebranych na etapie pierwszym ustalane są realne potrze- rzystaniem nie tylko słów i symboli, ale również kolorów i rysunków, by użytkownika, co może być podstawą do wprowadzania aktywizująca obie półkule mózgowe i tym samym zwiększająca efe- 32. A mind map (mind mapping) is a method of taking notes using not ktywność pracy, budowania skojarzeń i zapamiętywania. Uruchamia only words and symbols, but also colours and drawings, activating both intuicję, wprowadza efekt trójwymiarowy, sprzyja twórczemu myśle- cerebral hemispheres and thus increasing the effectiveness of work, niu, pobudza kreatywność. Jej autorami są brytyjscy naukowcy: pis- association building and memorising. It activates intuition, introduces 30. Persona to metoda polegająca na tworzeniu modelowego typu klien- 29. Persona is a method involving the creation of a model type of cus- arz i konsultant edukacyjny Anthony Peter Buzan (ur. 2 czerwca 1942 a three-dimensional effect, promotes creative thinking, stimulates cre- ta (rzadziej użytkownika). Profil typowego klienta, a więc osoby, która tomer (less frequently user). The profile of a typical customer, i.e. a per- roku w Londynie, zm. 13 kwietnia 2019 roku) oraz profesor Wydziału ativity. Its authors are British scientists: writer and educational consul- kupi wdrożony produkt, buduje się na podstawie jak najszerszego spek- son who will buy the implemented product, is built on the basis of the Studiów Międzynarodowych na Uniwersytecie Warwick i dyrektor ds. tant Anthony Peter Buzan (born on 2 June 1942 in London, died on 13 trum badań branżowych, danych statystycznych i innych badań anali- widest possible spectrum of industry research, statistical data and other badań w Centrum Badań nad Pokojem i Konfliktami na Uniwersytecie April 2019) and Professor in the Department of International Studies tycznych. Do budowania profilu można użyć kanwy (dostępnej np. w In- analytical studies. A canvass (available e.g. on the Internet) assuming w Kopenhadze Barry Buzan (ur. 28 kwietnia 1946). at the University of Warwick and Director of Research at the Centre ternecie) zakładającej dane demograficzne, wiek, cele, potrzeby, obawy demographic data, age, goals, needs, concerns, etc. may be used to build for Peace and Conflict Studies at the University of Copenhagen Barry itp. Pozwala to lepiej zrozumieć, kim jest klient, poczuć coś w rodzaju the profile. This allows you to better understand who the customer is, 34. Burza mózgów jest jedną z najprostszych i najpopularniejszych Buzan (born on 28 April 1946). więzi (zob. P. Marszałkowski, Persona – jak ją stworzyć?, https://ux- to feel a kind of connection (see P. Marszałkowski, Persona – jak ją metod heurystycznych, mającą na celu jak najszersze rozpoznanie sytu- .marszalkowski.org). „Persona to prezentacja grupy docelowej (np. ak- stworzyć?, https://ux.marszalkowski.org). “A persona is a presentation acji wejściowej w celu optymalizacji podejmowania decyzji grupowych. 33. Brainstorming is one of the simplest and most popular heuristic tywnych rodziców z małymi dziećmi) w formie modelowego użytkow- of a target group (e.g. active parents with young children) in the form Wywodzi się z psychologii społecznej. Jest też formą aktywizującej methods, aiming at the widest possible recognition of the input situation nika, czyli jednej konkretnej osoby. Zawiera z reguły imię, nazwisko of a model user, i.e. one specific person. It usually contains a first name, dyskusji dydaktycznej wykorzystywaną w nauczaniu. Metoda jest też in order to optimise group decision-making. It originates from social (często nawiązujące do charakterystycznej cechy), wiek, cechy osobo- surname (often referring to a characteristic trait), age, personality traits nazywana „giełdą” lub „fabryką” pomysłów, umożliwia bowiem szybk- psychology. It is also a form of activating didactic discussion used in wości i wartości. Można wybrać zdjęcie symbolizujące typowego klien- and values. A photo symbolising a typical customer may be chosen. Ide- ie generowanie wielu otwartych rozwiązań przedstawionego problemu. teaching. The method is also called an “exchange” or “factory” of ideas, ta. Najlepiej, gdy jest jak najbardziej realistyczne. […] Można także ally, it should be as realistic as possible. [...] You can also make a mood- Wymieniane pomysły nie podlegają krytyce – dopiero w drugim etapie because it enables the rapid generation of many open solutions to a pre- zrobić moodboard prezentujący otoczenie naszej persony – jak mogłoby board presenting the surroundings of our persona – how his or her flat, eksperci (nieuczestniczący w etapie pierwszym) odsiewają poszcze- sented problem. The exchanged ideas are not subject to criticism – only wyglądać jego lub jej mieszkanie, biuro czy imprezy, w których zazwy- office or events he or she usually participates in could look like” (A. gólne idee. in the second stage the experts (not participating in the first stage) sift czaj bierze udział” (A. Kaim, Design Thinking w kulturze. Jak stworzyć Kaim, Design Thinking w kulturze. Jak stworzyć personę i mapę em- out individual ideas. 35. Braindumping to technika odnosząca się do spisanej burzy mózgów personę i mapę empatii, https://www.agnieszkakaim.eu/). W przypisie patii, https://www.agnieszkakaim.eu/). This footnote deliberately refers pozwalająca na uporządkowanie myśli i wyodrębnienie zadań na- 34. Braindumping is a technique which refers to a written brainstorming tym celowo sięgnięto do dobrze pozycjonowanych blogów i artykułów to well-positioned blogs and online articles. This demonstrates the pop- jważniejszych dla danego zagadnienia. Pomocna w nazywaniu myśli to organise thoughts and isolate the most important tasks for a given internetowych. Dowodzi to popularności tematu i tego, że podstawowe ularity of the topic and that basic information is widely available. i emocji może być odpowiednio przygotowana lista pytań (lista kontrol- issue. A prepared list of questions (checklist) can be helpful in naming informacje są powszechnie dostępne. 30. An empathy map is an analysis of what a user sees, hears, thinks na). Najpierw spisuje się „strumień świadomości”, a następnie porząd- thoughts and emotions. First the “stream of consciousness” is written 31. Mapa empatii to analiza tego, co użytkownik widzi, słyszy, myśli and feels, says and does – everything that can influence purchasing de- kuje go według przyjętych kryteriów. To swoista inwentaryzacja „rzu- down and then it is ordered according to the criteria. This is a kind of i czuje, mówi i robi – wszystkiego, co może mieć wpływ na decyz- cisions: desires and dreams, needs and expectations, own measures of canych” pomysłów. inventory of the proposed ideas. je zakupowe: pragnień i marzeń, potrzeb i oczekiwań, własnych miar success, motivations. The empathy map is related, among other things, 36. Technika 635 jest także odmianą burzy mózgów (model brainwritin- 35. The 635 technique is also a variant of brainstorming (brainwriting sukcesu, motywacji. Mapa empatii wiąże się m.in. z metodą persony. to the persona method. In the context of a project under development, gu), opracowaną w 1968 roku przez Bernda Rohrbacha (ur. 30 sierpnia model), developed in 1968 by Bernd Rohrbach (born on 30 August W kontekście opracowywanego projektu można notować i analizować one can note down and analyse needs, fears, obstacles encountered, con- 1948 roku, zm. 20 sierpnia 2020 roku). Zgodnie z nazwą sześciu ucz- 1948, died on 20 August 2020). As the name suggests, six participants potrzeby, obawy, napotykane przeszkody, konflikty, frustracje. flicts, frustrations. estników ma za zadanie wymyślić trzy pomysły w pięć minut. Pomys- are asked to come up with three ideas in five minutes. The ideas are 32. Wywiady etnograficzne są podstawową metodą badawczą antro- 31. Ethnographic interviews are the primary research method of cultural ły zapisuje się na formularzach i „wprowadza do obiegu” pomiędzy written down on forms and “circulated” among the participants, who pologii kulturowej. Dla uzyskania potrzebnych informacji badający anthropology. In order to obtain the necessary information, the research- uczestnikami, którzy uzupełniają otrzymany formularz o kolejne trzy complete the received form with three more ideas, thus fostering the prowadzi rozmowę, która jest nagrywana i może być transkrybowana, er conducts a conversation which is recorded and can be transcribed, pomysły, co sprzyja powstawaniu nowych koncepcji. W trakcie takiej emergence of new concepts. One hundred and eight new ideas are gen- co umożliwia analizy i interpretacje. Obecnie najczęściej wykorzysty- thus enabling analysis and interpretation. Nowadays, the most common- sesji powstaje sto osiem nowych idei. Są one następnie weryfikowane erated during such a session. They are then reviewed by a panel of ex- wana jest technika wideo. ly used technique is video. przez panel ekspertów, który wybiera najlepsze rozwiązanie. perts, who choose the best solution. 60 opiera się na budowaniu prototypów (zarówno 2D, np. sche- based on building prototypes (both 2D, e.g. diagram36, sto- 61 poprzednich lub rozpoczęciem procesu od nowa… Wszyst- with the failure of a new product launch and to optimise mat37, storyboard38 czy moodboard39, jak i 3D, np. makiety, ryboard37 czy moodboard38, and 3D, e.g. mock-ups, func- kie opisane techniki wykorzystują różne sposoby zapisu, implementation costs. If the product meets the expectations modele funkcjonalne czy wizualizacje), a także opowiada- tional models or visualisations), as well as storytelling and obrazowania i wizualizacji, które uruchamiają abstrakcyjne of the target group, it will be successful on the market. Cus- niu i scenkach rodzajowych lub innych symulacjach. Do- genre scenes or other simulations. In addition, the ability to myślenie, przyczyniając się do generowania nowych idei. tomer expectations are not the same as correctly identified datkowo możliwość łączenia różnych rodzajów prototypów combine different types of prototypes makes visualisation Większość opisanych powyżej technik i narzędzi ma na celu user needs, which are the main focus of our study projects. powoduje, że wizualizowanie jest jedną z bardziej one of the more effective, analytical techniques used during zminimalizowanie ryzyka związanego z niepowodzeniem These methods evolved from natural cause-and-effect think- skutecznych, analitycznych technik wykorzystywanych design, as it allows the user’s needs to be confirmed to be wprowadzenia nowego produktu na rynek i optymalizowa- ing and are mostly an extension of the rational procedure podczas projektowania, ponieważ pozwala na potwierdzanie met through an iterative process of model or design devel- nie kosztów wdrożenia. Jeżeli produkt spełni oczekiwania involved in planning an important project. Therefore, they spełniania potrzeb użytkownika poprzez iteracyjny proces opment. Research using prototypes also serves to optimise grupy docelowej, odniesie sukces na rynku. Oczekiwania are often applied intuitively in the design process. tworzenia modelu lub projektu. Badania z użyciem user experience39. The actual testing takes place in the fifth klienta nie są tym samym co prawidłowo rozpoznane po- prototypów służą także optymalizowaniu doświadczeń stage of the design thinking process and concerns the real trzeby użytkownika, na których przede wszystkim sku- Visual research40 concerns the recognition and evaluation of użytkownika (user experience)40. Właściwe testowanie ma environment in which the solution is used by the user, so the piamy się w projektach studyjnych. Metody te wyewolu- features with the help of the sense of sight (“with naked miejsce na piątym etapie procesu design thinking i dotyczy test persons are matched to the profile created earlier. A neg- owały z naturalnego myślenia przyczynowo-skutkowego eye” or with the use of optical, optoelectronic, measuring rzeczywistego środowiska, w którym rozwiązanie jest ative outcome of this stage results in a return to the previous i w większości przypadków są rozwinięciem racjonalnego instruments, etc.), as well as conducting comparative analy- wykorzystywane przez użytkownika, dlatego osoby testu- stages or starting the process all over again... All the tech- postępowania związanego z planowaniem ważnego sis. In a broader sense, they indicate the status of the image jące są dopasowywane do stworzonego wcześniej profilu. niques described use different ways of notation, imagery przedsięwzięcia. Dlatego w procesie projektowym są często in the study of social life and concern the development of Negatywny wynik tego etapu skutkuje powrotem do etapów and visualisation that trigger abstract thinking, contributing stosowane intuicyjnie. strategies for using various types of images in the analysis to the generation of new ideas. Most of the techniques and of diverse problems. Such research with the help of various 37. Według Wielkiego Słownika PWN, schemat to „ogólny, wstępny 41 szkic lub plan czegoś, gotowy wzór czegoś, powielany potem wielo- tools described above aim to minimise the risks associated Badania wizualne dotyczą rozpoznania i oceny cech przy media has been carried out for a long time, and their com- krotnie, uproszczony rysunek techniczny obiektu, układu lub urzą- pomocy zmysłu wzroku („okiem nieuzbrojonym” lub przy mon denominator is the use of technologies of recording dzenia”. Wszystkie znaczenia tego pojęcia mają zastosowanie w tech- 36. According to the PWN Great Dictionary, a diagram is “a general, nikach wizualizacji, przybliżających idee jakiegoś rozwiązania lub preliminary sketch or plan of something, a ready pattern of something, użyciu przyrządów optycznych, optoelektronicznych, po- and showing images in research. Eyewitnessed, observed, sposób jego wykonania (wprowadzenia). Schematom nadaje się często later reproduced many times, a simplified technical drawing of an ob- miarowych itp.), a także prowadzenia analizy porównaw- made visible, told and described - it becomes the material postać graficzną. ject, system or device”. All meanings of this term apply to visualization techniques, bringing closer the idea of a solution or the way of its im- czej. W szerszym znaczeniu wskazują status obrazu w ba- for continual analyses. The role of photography (and repho- 38. Storyboard – obrazkowe wskazówki przedstawiające układ treś- plementation (introduction). Diagrams are often given a graphic form. 41 ci dostrzeganych przez użytkownika oraz ich kolejność, ilustrujące daniach życia społecznego i dotyczą tworzenia strategii tography) in this regard – both as a medium and a meth- sytuację lub kontekst korzystania z projektowanego rozwiązania 37. Storyboard – pictorial guidelines presenting the arrangement of con- wykorzystywania różnego rodzaju obrazów w analizach od – cannot be overestimated. “Photography gathers an (zarówno produktu, jak i usługi). Jest to krótka, przedstawiona gra- tent perceived by the user and their sequence, illustrating the situation ficznie historia odnosząca się do ważnych sekwencji (np. czynności or context of using the designed solution (both product and service). It zróżnicowanych problemów. Takie badania przy pomocy w procesie użytkowym). is a short, graphically presented story referring to important sequences różnych mediów prowadzone są od dawna, a ich wspólny 40. Derived from material and surface qualitative testing, visual inspec- (e.g. activities in the process of using the product or service). 39. Moodboard to zbiór zdjęć, próbek kolorów i materiałów, innych tion is the oldest and most widespread method of “non-destructive test- obrazów, przedmiotów, a nawet tekstów i haseł – słowem wszystkie- 38. Moodboard is a collection of photographs, colour and material sam- ing” – used both at the manufacturing stage, during operation and for 41. Wywodzące się z badań materiałowych i jakościowych powierzchni, go, co może oddać „klimat” opracowywanego zagadnienia. Powstaje ples, other images, objects, even texts and slogans – in short, anything inspection. Today, the scope and importance of visual testing is expand- badania wizualne są najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną metodą kolaż elementów pozwalających zrozumieć nastrój i poczuć emocje that can convey the “mood” of the issue under development. The result ing, due to the development of digital techniques and the lowering of „badań nieniszczących” – stosowanych zarówno na etapie wytwarzania, bezpośrednio związane z charakterem przyszłego rozwiązania. is a collage of elements that allow you to understand the mood and feel the threshold of competence and skills to use them. Also, web browsers podczas eksploatacji jak i do kontroli. Obecnie zakres i znaczenie badań the emotions directly related to the nature of the future solution. have been promoted to the status of research tools. 40. UX to doświadczenie wynikające z używania produktu lub korzys- wizualnych rozszerzają się, ze względu na rozwój technik cyfrowych tania z usługi. Odnosi się do grupy docelowej, ponieważ każdy reaguje 39. UX is the experience of using a product or enjoying a service. It i obniżenie progu kompetencji i umiejętności do ich wykorzystywania. 41. Rephotography is the repetition of a photograph of the same place inaczej i pełne zobiektywizowanie nie jest możliwe. „Doświadczenie refers to the target group, as everyone reacts differently and full objecti- Również przeglądarki internetowe awansowały do rangi narzędzi bad- (or object) after a certain (important from the point of view of the study) wynikające z doświadczania”. fication is not possible. “Experience resulting from experiencing”. awczych. time has elapsed. 62 mianownik to wykorzystanie w badaniach technologii reje- astonishing wealth of metaphorical images, making inter- 63 le to kolejne stadia materializacji idei projektu. Obecnie są The methodology of visual research is only just being de- stracji i pokazywania obrazów. Uchwycone naocznie, zaob- views with the analysis of photograms an invaluable source one dodatkowo wspierane przez wizualizacje komputerowe veloped. Research of this type, used in Poland since at least serwowane, uwidocznione, opowiedziane i opisane – staje of information utilising the potential of sensory perception i animacje ukazujące wirtualne obiekty w wirtualnym świe- the 1970s by sociologists and anthropologists, has only in się materiałem wciąż kontynuowanych analiz. Roli fotogra- and the mechanisms of producing internal images by the re- cie. Warto tu również wspomnieć o wzrastającej roli pre- 2012 lived to see the first anthology of texts “providing both fii (i refotografii)42 w tym zakresie – zarówno jako medium, spondent. Photography investing in the power of metaphor zentacji, które przedstawiają zagadnienie i przekonują do theoretical foundations and examples of the application of jak i metody – nie sposób przecenić. „Fotografia gromadzi makes the ‘subject return’ with its passions, its needs, its nowych tez, a także są naturalną formą przekazywania in- various modes of analysis and interpretation of visual ma- zadziwiające bogactwo obrazów metaforycznych, czyniąc power to communicate its own experiences, which it has formacji poglądowych lub treści uczenia się, przez co stały terial”43. The methodology for supporting project activities z wywiadów z analizą fotogramów nieocenione źródło in- supposedly lost”42. Photographs not only freeze images of się podstawowym narzędziem wielu kursów. Wszystkie te also omits the principles of developing research tools in this formacji wykorzystującej potencjał zmysłowej percepcji people and places long lost in time and allow them to speak. techniki wspierają inne metody tradycyjnie wykorzystywa- area, although they are commonly used. i mechanizmy wytwarzania wewnętrznych obrazów przez In addition to framing and capturing reality and comparing ne przez projektantów, takie jak różnego typu wywiady, ba- respondenta. Fotografia inwestująca w siłę metafory spra- images providing data for analysis, photographs enable new dania terenowe i obserwacje. In this paper, we highlight the wide range of uses of visual wia, że «powraca podmiot» wraz ze swoimi namiętnościa- aspects and other points of view to be discovered, allowing data in research aimed at fully identifying the background of mi, potrzebami, siłą komunikowania własnych doświadczeń, perceptions to be synthesised. The use of photographs as Metodologia badań wizualnych jest dopiero tworzona. Ba- a project. The images captured in the course of observation którą rzekomo utracił”43. Fotografie nie tylko zatrzymują materials for analysing the existing state, as illustrations for dania tego typu, wykorzystywane w Polsce co najmniej od are not only a research tool, a source of knowledge about w czasie obrazy osób i miejsc dawno utraconych i pozwa- inferences, comments and proofs, as well as photography or lat siedemdziesiątych przez socjologów i antropologów, do- how a place is organised and how the people in it behave, lają im mówić. Oprócz kadrowania i utrwalania rzeczywi- film recording as basic research activities naturally support piero w 2012 roku doczekały się pierwszej antologii tekstów not only do they allow us to compare information and build stości oraz porównywania obrazów dostarczających danych the design process and have been used by designers since „dających zarówno teoretyczne podstawy, jak i przykłady za- arguments, but they also make it possible to create under- do analizy zdjęcia umożliwiają odkrywanie nowych aspek- it was possible. An even earlier method of visualising both stosowania różnych trybów analizy i interpretacji materiału standable messages that go beyond the walls of the universi- tów i innych punktów widzenia, pozwalając na syntezę the existing situation and emerging concepts was notation wizualnego”44. Metodyka wspomagania działań projekto- ty to justify the implementation of changes. The designer’s spostrzeżeń. Wykorzystywanie fotografii jako materiałów by means of sketches and increasingly elaborate drawings. wych także pomija zasady tworzenia narzędzi badawczych workshop has always had and always will have a decidedly do analizy stanu istniejącego, jako ilustracji dla wyprowa- Technical documentation and mock-ups or models are the w tym zakresie, chociaż są one powszechnie stosowane. visual character. Apart from sketches, drawings, collages, dzanych wniosków, komentarzy i dowodów, a także foto- next stages in the materialisation of a design idea. Nowa- models, mock-ups, prototypes, photographs and visualisa- grafowanie lub zapis filmowy jako podstawowe działania days, they are further supported by computer visualisations tions, we use computer graphics – and even typography – to badawcze naturalnie wspomagają proces projektowy i były and animations showing virtual objects in a virtual world. It build an argument justifying the assumptions of the project, wykorzystywane przez projektantów, odkąd było to możli- is also worth mentioning here the increasing role of presen- 44. Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów, red. M. Frąck- we. Jeszcze wcześniejszą metodą wizualizacji – zarówno za- tations, which present the issue and convince of new theses, owiak, K. Olechnicki, współpr. M. Krajewski, Warszawa 2011, s. 10. 43. Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów, eds. M. Frącko- stanej sytuacji, jak i rodzących się koncepcji – była notacja and are a natural form of transferring illustrative informa- Książka ta jest jednym z rezultatów projektu badawczego „Niewid- wiak, K. Olechnicki, coop. M. Krajewski, Warszawa 2011, p. 10. This zialne miasto. Cele i konsekwencje pozainstytucjonalnych form mo- book is one of the results of the research project “The invisible city: przy pomocy szkiców i coraz bardziej dopracowywanych tion or learning content, and thus have become a basic tool dyfikowania przestrzeni dużych polskich miast oraz metodologiczne Objectives and consequences of non-institutional forms of modifying rysunków. Dokumentacja techniczna i makiety albo mode- of many courses. All these techniques support other meth- problemy ich badania z użyciem danych wizualnych”, realizowanego the space of large Polish cities, and methodological problems of their przez zespół pod kierownictwem prof. Marka Krajewskiego (UAM) research with the use of visual data”, carried out by a team led by Pro- ods traditionally used by designers, such as various types of i finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. fessor Marek Krajewski (Adam Mickiewicz University) and financed 42. Refotografia to powtórne sfotografowanie tego samego- miejs Kolejnym rezultatem projektu jest powstająca od 2007 roku baza fo- by the Ministry of Science and Higher Education. Another result of the ca (lub obiektu) po upływie jakiegoś (ważnego z punktu widzenia interviews, field research and observation. tografii „dokumentujących przejawy pozainstytucjonalnych, oddolnych project is a database of photographs created in 2007 “documenting the badania) czasu. aktywności mieszkańców dużych polskich miast, mających na celu lub manifestations of non-institutional, grassroots activities of the inhabi- 43. J. Nowotniak, Etnografia wizualna w badaniach i praktyce pedago- 42. J. Nowotniak, Etnografia wizualna w badaniach i praktyce peda- powodujących zmiany w przestrzeniach miejskich” (http://www.niew- tants of large Polish cities, aiming at or causing changes in urban spaces” gicznej, Kraków 2012, s. 260. gogicznej, Kraków 2012, p. 260. idzialnemiasto.pl/). (http://www.niewidzialnemiasto.pl/). 64 W tym opracowaniu zwracamy uwagę na szerokie spek- which is a harmonious combination of graphic layout, var- 65 pierwsze – osobistego zapisu afektywnego zaangażowania this allows the structure of the designed space to be rec- trum wykorzystania danych wizualnych w badaniach mają- ious visual elements and text. Unlike other scientists, we w scenę, która 2) po drugie – wytwarza bezosobowy zapis ognised and described. To sum up, visual representations on cych na celu pełne rozpoznanie tła projektu. Przechwycone can control their interactions, because visual language is our rzeczywistości i zachowań”46. Zatrzymany w czasie kadr the one hand allow to build a wide context of the analysed w toku obserwacji obrazy są nie tylko narzędziem badaw- way of communicating. “After all, scientific visual compe- wywołuje refleksję nad tym, co zostało uchwycone. Skłania situation (e.g. spatial organisation), on the other hand they czym, źródłem wiedzy o tym, jak zorganizowane jest dane tence manifests itself as a form of thinking and acting with do stawiania pytań i podsuwa odpowiedzi. Obraz pobudza enable to focus on a characteristic element by framing im- miejsce i jak się zachowują przebywający w nim ludzie, nie images throughout the research process: starting from the także reakcję emocjonalną. Po trzecie więc „dane wizualne portant spatial relations. Visual techniques can be used to tylko pozwalają na porównywanie informacji i budowanie conceptualisation of the problem, through the data collec- są zapisem stosunków przestrzennych i czasowych, i nie- create symbols for abstract concepts which are helpful in argumentów, ale także umożliwiają tworzenie zrozumiałych tion phase (the production of visual material), to the stage of zmiennie stawiają pytanie: dlaczego tutaj i teraz a nie tam making inferences. It is possible to synthesise complex phe- komunikatów wychodzących poza mury uczelni, uzasad- presentation of data and research results”44. i wtedy?”, a po czwarte – „dane wizualne rejestrują, w jaki nomena and to capture ephemeral content in a detailed form, niających wprowadzanie zmian. Warsztat projektanta za- sposób ktoś reaguje na obiekt lub wydarzenie, i pozwalają and even to give visual features to data of a different nature. wsze miał, ma i zawsze będzie miał zdecydowanie wizualny An image frames reality, selects something from its sur- zapytać: jak odbieram to, na co reaguję?”47. Reprezentacje Visual representations reinforce verbal and numerical infor- charakter. Oprócz szkiców, rysunków, kolaży, modeli, ma- roundings, scanned continuously, that attracts attention and graficzne: rysunki, symbole, diagramy i wykresy stanowią mation, making it more comprehensible, easier to remember kiet, prototypów, zdjęć i wizualizacji wykorzystujemy gra- evokes focus. “In a nutshell, images provide us with two very materiał przetworzony, wzmacniający zawarte w fotogra- and more susceptible to change, as well as inspiring. fikę komputerową – a nawet typografię – budując wywód different kinds of information, inextricably linked together fiach i opisach treści. Wszystko to pozwala rozpoznać i opi- uzasadniający założenia projektu, będący harmonijnym in a single act: 1) first, a personal record of affective engage- sać strukturę projektowanej przestrzeni. Podsumowując, When designing elements of the material environment in połączeniem układu graficznego, różnych elementów wizu- ment with a scene, which 2) second, produces an impersonal reprezentacje wizualne z jednej strony pozwalają na zbu- a city, we usually follow the idea of universal design47, ana- alnych i tekstu. W przeciwieństwie do innych naukowców record of reality and behaviour”45. A frame frozen in time dowanie szerokiego kontekstu analizowanej sytuacji (np. lysing as broadly as possible the needs that occur in a given możemy kontrolować ich wzajemne relacje, bo język wizu- provokes reflection on what has been captured. It prompts organizacji przestrzennej), z drugiej umożliwiają skupienie place and the way in which they should be satisfied. It is alny to nasz sposób komunikacji. „Koniec końców, nauko- questions and suggests answers. An image also stimulates się na charakterystycznym elemencie poprzez wykadrowa- important to balance48 the needs of the individual with the wa kompetencja wizualna objawia się jako forma myślenia an emotional response. So thirdly, “visual data is a record of nie ważnych relacji przestrzennych. Przy pomocy technik broader social needs, as well as to eliminate the negative i działania obrazami w trakcie całego procesu badawczego: spatial and temporal relations, and invariably poses the ques- wizualnych powstają pomocne przy wnioskowaniu sym- impact on the environment. Facilities should be usable by poczynając od konceptualizacji problemu, poprzez fazę tion: why here and now and not there and then?” and fourth- bole pojęć abstrakcyjnych. Możliwe jest syntetyzowanie all without the need for adaptation. It is also important to zbierania danych (wytwarzania materiału wizualnego), aż ly, “visual data records how someone reacts to an object or złożonych zjawisk i uchwycenie ulotnych treści w formie realise that no product can meet the needs and expectations do etapu prezentacji danych i wyników badań”45. event, and allows us to ask: how do I perceive what I am szczegółowej, a nawet nadawanie rysu wizualnego danym 46 reacting to?” . Graphic representations: drawings, symbols, o innym charakterze. Reprezentacje wizualne wzmacniają 47. Originally referring to architectural design, a concept created by Obraz kadruje rzeczywistość, wybiera ze skanowanego diagrams and charts are processed material, reinforcing the słowny i liczbowy przekaz informacji, przez co staje się on American architect Ronald Mace, based on the following principles: 1. identical application, 2. flexibility of use, 3. simple and intuitive oper- w sposób ciągły otoczenia coś, co przyciąga uwagę i wy- content contained in the photographs and descriptions. All bardziej zrozumiały, łatwiejszy do zapamiętania i bardziej ation, 4. noticeable information, 5. tolerance for errors, 6. low level of wołuje skupienie. „W wielkim skrócie, obrazy dostarczają podatny na zmiany, a w dodatku inspirujący. physical effort, 7. dimensions and space for approach and use. These principles are also applicable in other areas of design, such as industrial 44. L. Pauwels, Zwrot wizualny w badaniach i komunikacji wiedzy. nam dwóch bardzo różnych rodzajów informacji, nieroze- design, computer interfaces or web services. Kluczowe problemy rozwijania kompetencji wizualnej w naukach rwalnie związanych ze sobą w pojedynczym akcie: 1) po społecznych, trans. M. Frąckowiak [in:] Badania wizualne w działa- 48. There are many definitions of sustainable design and sustainable niu…, p. 35. development. These concepts are ubiquitous in virtually every discus- sion about design. The best known definition comes from the so-called 45. J. Grady, Badania wizualne na rozdrożu, „Przegląd Socjologii Ja- 46. J. Grady, Badania wizualne na rozdrożu, „Przegląd Socjologii 45. L. Pauwels, Zwrot wizualny w badaniach i komunikacji wiedzy. Klu- Brundtland Report of 1987: “Sustainable development is development kościowej” 2009, 5(2), p. 90. Jakościowej” 2009, 5(2), s. 90. czowe problemy rozwijania kompetencji wizualnej w naukach społecz- that meets the needs of the present without compromising the ability of nych, przeł. M. Frąckowiak [w:] Badania wizualne w działaniu…, s. 35. 46. Ibidem, p. 91. 47. Tamże, s. 91. future generations to meet their own needs”. 66 Projektując elementy otoczenia materialnego w mieście, of all users, but no one should feel excluded from fully en- najczęściej wpisujemy się w idee projektowania uniwersal- joying urban space. It is therefore important to remember to nego48, jak najszerzej analizując potrzeby, które w danym build a balance in the diversity of experience. miejscu występują, i sposób, w jaki powinny być zaspoka- jane. Ważne jest równoważenie49 indywidualnych potrzeb jednostki i szeroko rozumianych potrzeb społecznych, a także eliminowanie negatywnego wpływu na środowi- sko. Obiekty powinny móc być używane przez wszystkich bez konieczności ich dostosowywania. Ważna jest też świa- domość, że żaden produkt nie spełnia potrzeb i oczekiwań wszystkich użytkowników, nikt jednak nie powinien czuć się wykluczony z możliwości korzystania w pełni z miej- skiej przestrzeni. Należy więc pamiętać o budowaniu rów- nowagi w różnorodności jej doświadczania.

48. Początkowo odnosząca się do projektowania architektonicznego koncepcja stworzona przez amerykańskiego architekta Ronalda Ma- ce’a, oparta na następujących zasadach: 1. identyczne zastosowanie, 2. elastyczność użycia, 3. prosta i intuicyjna obsługa, 4. zauważalna in- formacja, 5. tolerancja dla błędów, 6. niski poziom wysiłku fizyczne- go, 7. wymiary i przestrzeń dla podejścia i użycia. Zasady te znajdują zastosowanie także w innych dziedzinach projektowania, takich jak projektowanie wzornictwa przemysłowego, interfejsów komputero- wych lub serwisów internetowych. 49. Istnieje wiele definicji zrównoważonego projektowania i zrówn- oważonego rozwoju. Pojęcia te są wszechobecne właściwie w każdej dyskusji o projektowaniu. Najbardziej znana definicja pochodzi z tzw. Raportu Brundtlanda z 1987 roku: „Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych bez naruszania możliwości zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń”.

68 OBRAZY PRZERÓBKI. IMAGES OF PRZERÓBKA: 69 MIGAWKI ANALIZY WIZUALNEJ SNAPSHOTS FROM VISUAL ANALYSIS

Przedstawione opracowanie stanowi zapis pojęć i obrazów The presented study is a record of concepts and images sub- subiektywnie ze sobą skojarzonych. Autorskie fotografie jectively associated with each other. The authorial photo- wykonane w trakcie spacerów poznawczych są rejestracją graphs taken during cognitive walks are a record of impres- wrażeń. Każdy kolejny spacer (a było ich kilka) – poprze- sions. Each successive walk (and there have been several of dzony lekturą budującą wiedzę na temat badanego miejsca them) – preceded by reading that builds knowledge about – owocował coraz głębszymi i bardziej świadomymi spo- the examined place – has resulted in increasingly deeper strzeżeniami. Coraz bardziej intencjonalnie komponowane and more conscious observations. More and more inten- kadry coraz pełniej odzwierciedlają autorski stosunek do tionally composed frames more and more fully reflect the rejestrowanej rzeczywistości. Wybrane fotografie posłużyły authorial attitude to the registered reality. The selected pho- za ilustrację pojęć podporządkowanych czterem potrzebom tographs served as illustrations of concepts subordinated to wynikającym z zamieszkiwania wielu osób na określonym four needs resulting from the residence of many people in terytorium. Wszystkie potrzeby mają charakter uniwersalny, a certain territory. All the needs are universal, but they are ale są (albo powinny być) w takim miejscu w różny spo- (or should be) fulfilled differently in such a place. The col- sób zaspokajane. Zbiór haseł, określeń i pojęć ma charakter lection of headwords, terms and concepts has the character luźno powiązanych skojarzeń i odwołuje się do wiedzy so- of loosely connected associations and refers to sociologi- cjologicznej, psychologicznej, wiedzy o przestrzeni i o po- cal knowledge, psychological knowledge, knowledge about strzeganiu. Są to obszary tłumaczące postawy i postępowa- space and perception. These are areas which explain the nie ludzi żyjących w przestrzeni, której nie mogli w pełni attitudes and behaviour of people living in a space which ukształtować według własnych oczekiwań, ale na pewno they could not fully shape according to their own expec- odcisnęli na niej swoje piętno… Jest to też wiedza pozwa- tations, but which they certainly left their mark on... It is lająca na podjęcie próby zrozumienia powodów kształtowa- also knowledge which makes it possible to try to understand nia przestrzeni w określony sposób, a także przyczyn nada- the reasons for shaping the space in a certain way, as well wania obiektom ją wypełniającym określonej formy. Jest as the reasons for giving the objects which fill it a specific to więc opracowanie informujące o zewnętrznych cechach form. It is therefore a study which informs about the exter- miejsca i zwracające uwagę na występujące w nim proble- nal features of a place and draws attention to the problems my. Ma służyć ich analizie i może spowodować, poprzez which occur there. It is to serve their analysis and may cause, budowane skojarzenia, że wcześniej niedostrzegane zjawi- through constructed associations, that previously unnoticed ska zostaną zauważone. Graficzna forma zapisu w niezobo- phenomena will be noticed. The graphic form of the record- wiązującej postaci odnoszącej się do „mapy myśli” może ing in a noncommittal form referring to a “mind map” can być zachętą do rozwijania jej w swobodny i niczym nieskrę- be an incentive to develop it in a free and unconstrained way. powany sposób. 70 71 72 73 74 75 76 Prowadzący 77 Supervisors

Bogumiła i Marek Jóźwiccy Bogumiła i Marek Jóźwiccy – projektanci architektury wnętrz Interior architects and designers, co-authors of many projects, i wzornictwa, współautorzy wielu projektów, m.in. wagonów including carriages and rail vehicles, furniture, buildings and i pojazdów szynowych, mebli, zabudów i elementów wyposa- interior decoration elements and electrical installation equip- żenia wnętrz oraz obudów sprzętu elektroinstalacyjnego. Na- ment casings. Academic teachers, professors at the Academy uczyciele akademiccy, profesorowie Akademii Sztuk Pięknych of Fine Arts in Gdańsk. Since 1997, founding members of w Gdańsku. Od 1997 roku członkowie założyciele Centrum the Technology Transfer Centre in Gdańsk, and since 2014, Transferu Technologii w Gdańsku, a od 2014 roku członko- members of the Association of Industrial Designers. Since wie Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych. Od 2015, design experts cooperating with PARP under EU ope- 2015 roku eksperci w zakresie wzornictwa współpracujący rational programmes. They consider design methodology z PARP w ramach unijnych programów operacyjnych. Me- important both in their work with students and in their pro- todykę projektowania uważają za ważną zarówno w pracy fessional activities. ze studentami, jak i w działalności zawodowej.

ul. Teofila Lenartowicza,fot. M. Jóźwicki 78 Wzornictwo dla Przeróbki 79 Design for Przeróbka

prof. Marek Adamczewski Pracownia Projektowania Produktu Przemysłowego Industrial Product Design Studio prof. Marek Adamczewski prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka

studenci: students: Zuzanna Badowska Zuzanna Badowska Anna Bakiera Anna Bakiera Angelika Grzeszczyk Angelika Grzeszczyk Sonia Kiczko Sonia Kiczko Paula Klein Paula Klein Joanna Okorowska Joanna Okorowska Olga Penar Olga Penar Jakub Pastuszak Jakub Pastuszak Daria Piech Daria Piech Sandra Pytlik Sandra Pytlik Natalia Rogowska Natalia Rogowska 80 „Kolorowe kryjówki”. Huśtawki dla dzieci i dorosłych 81 “Colourful hiding places”. Swings for children and adults

Zuzanna Badowska Impulsem do tego projektu była zauważona przez projektantkę The impulse for this project was the atmosphere noticed by the atmosfera panująca w gdańskiej Przeróbce. Przeróbka jest designer in Gdańsk-Przeróbka. Przeróbka is a post-industrial dzielnicą postindustrialną. Mimo kolorowych bloków z wiel- district. Despite the colourful blocks of flats, the Przeróbka kiej płyty krajobraz Przeróbki wydał jej się szary i smutny. landscape seemed grey and sad to her. With her project she Swoim projektem chciała przenieść przedmiot ze świata wanted to transfer an object from the world of children into dzieci w świat dorosłych i umieścić go w tkance miejskiej. the world of adults and place it in the urban tissue. The swing Huśtawka pojawiła się w trzech wybranych lokalizacjach na appeared in three selected locations in Bajki and Joachima ulic Bajki oraz Joachima Pastoriusza. Powstały tam koloro- Pastoriusza Streets. Colourful hiding places were created there, we kryjówki, z których może korzystać każdy mieszkaniec which can be used by every resident of Przeróbka. The swing Przeróbki. Huśtawka występuje w każdej z lokalizacji i jest appears in each of the locations and is an element connecting elementem łączącym cały projekt. Jest symbolem dzieciństwa, the whole project. It is a symbol of childhood, which is to który ma wywoływać uśmiech na twarzach przechodniów. bring a smile to the faces of passers-by. 82 „Stealrock”. Moduły „naprawiające” nieutwardzone powierzchnie 83 “Stealrock”. Modules “repairing” unpaved surfaces

Anna Bakiera Po zapoznaniu się z gdańską dzielnicą Przeróbka rozpoznano After studying the district of Gdańsk-Przeróbka, a great many bardzo dużo problemów, z jakimi borykają się mieszkańcy problems were identified which the residents of the area are tego terenu, a na które design mógłby stanowić odpowiedź. facing and to which design could provide an answer. The Projekt „Stealrock” ma eliminować niedogodności związane “Stealrock” project aims to eliminate the inconveniences z nieutwardzonymi powierzchniami w przestrzeniach pu- associated with unpaved surfaces in public and semi-public blicznych i półpublicznych, takie jak błoto i dziury. Jest to spaces, such as mud and holes. It is a concept based on gabion koncepcja oparta na technologii gabionu – siatce wypełnionej technology – a grid filled with stones. In this way, the module kamieniami. Dzięki temu moduł ma być nie tylko tani, ale is intended to be not only inexpensive, but also flexible enough i na tyle elastyczny, żeby podłoże nie wymagało specjalnego so that the ground does not require special preparation. Low przygotowania. Niskie koszty i duża wytrzymałość mogą po- costs and high durability can help residents quickly improve móc mieszkańcom szybko poprawić swoje otoczenie, a trzy their surroundings, and three colour versions will enable them wersje kolorystyczne umożliwią nadanie mu indywidualnego to give it an individual character. The modules can be used charakteru. Moduły mogą być stosowane pojedynczo lub individually or in a configuration of several pieces – it all w konfiguracji kilku sztuk – wszystko zależy od wielkości depends on the size of the defects in the original pavement. ubytków w pierwotnej nawierzchni. 84 „Przystanki”. Miejsca zatrzymań w strefach największego ruchu 85 “Stops”. Stopping places in highest-traffic zones

Angelika Grzeszczyk Projekt przewiduje zagospodarowanie przestrzeni Przeróbki, The project envisions the development of Przeróbka’s space które zapewni komfort mieszkańców oraz ożywi okolicę. to ensure the comfort of its residents and to enliven the Inspirację do projektu stanowiły kolory i geometria, które wy- neighbourhood. The project was inspired by the colours and różniają tę dzielnicę. Te obserwacje w połączeniu z wnioskami geometry that distinguish the district. These observations, z analizy ergonomicznej pozycji przyjmowanych podczas combined with conclusions from an ergonomic analysis of krótkotrwałych zatrzymań w codziennym przemieszczaniu positions adopted during short stops in everyday movement, się doprowadziły do powstania zestawu trzyelementowych led to the creation of a set of three-element modules allowing modułów umożliwiających wiele modyfikacji. Elementy for numerous modifications. The elements, which are “stops” będące „przystankami” rozmieszczonymi w strefach najwięk- located in zones of greatest traffic, allow for the creation of szego ruchu pozwalają na stworzenie dowolnych konfiguracji any configuration with different functions. You can stop, sit, o różnych funkcjach. Można przy nich przystanąć, przysiąść, lean against them or put your shopping bags on them. They oprzeć się o nie bądź odłożyć na nie zakupy. Są reakcją are a response to ordinary everyday situations – for example, na zwykłe codzienne sytuacje – na przykład gdy wracając when coming back from shopping we meet someone we z zakupami, spotykamy kogoś, z kim bardzo chcemy poroz- really want to talk to. Their colours refer to the colours on mawiać. Swoją kolorystyką nawiązują do barw znajdujących the facades of blocks of flats in Przeróbka. The shape of the się na fasadach bloków mieszkalnych na Przeróbce. Kształt modules is also not random. It refers to the lines and forms modułów również nie jest przypadkowy. Nawiązuje do linii of the buildings in the neighbourhood and to the difference i form budynków występujących w dzielnicy oraz do różni- in height and contrast between the tenements and the blocks cy wysokości i kontrastu pomiędzy kamienicami a blokami. of flats. The set is meant to solve the “passing by” problem, Zestaw ma rozwiązywać problem „mijania się”, który został which was observed during the participatory research. The zaobserwowany podczas badań uczestniczących. Zaniedbana neglected neighbourhood definitely does not stimulate in- okolica zdecydowanie nie stymuluje mieszkańców do inte- habitants to integrate. They choose the bus stops and the gracji. Jako miejsca spotkań wybierają oni przystanki oraz surrounding shops as meeting points. In the neighbourhood okoliczne sklepy. W dzielnicy nie ma korzystnych stref do there are no favourable zones to stop and rest. Therefore, the zatrzymania się i odpoczynku. W związku z tym moduły mają modules aim to create points where different users can stop za zadanie stworzyć punkty, gdzie różni użytkownicy będą and talk for a while. mogli na chwilę zatrzymać się i porozmawiać. 86 „Bajkowy plac”. Kolor w miejscu zabaw i rekreacji 87 “Fairytale Square”. Colour in the place of play and recreation

Sonia Kiczko W ramach projektu „Design dla Przeróbki” autorka zapro- As part of the “Design for Przeróbka” project, the author ponowała „Bajkowy plac”, który łączy w sobie elemen- proposed the “Fairytale Square”, which combines translucent ty przezierne, zaprojektowane w różnych odcieniach, oraz elements, designed in various shades, and elements framing elementy kadrujące przestrzeń. Inspiracją do tej instalacji the space. The inspiration for this installation came from the była kolorystyka, jaką można zaobserwować na elewacjach colours that can be seen on the facades of blocks of flats in, bloków mieszkalnych między innymi przy ulicach Bajki among others, Bajki, Dickensa, Brzechwy and Andersena oraz Dickensa, Brzechwy i Andersena. Nazwy ulic również Streets. The names of the streets were also a pretext for pro- były pretekstem do zaproponowania przestrzeni, która ma posing a space that would take children and adults to “another przenosić dzieci i dorosłych do „innego świata”. Badając world”. Studying the Przeróbka area one can observe that teren Przeróbki można zaobserwować, że znajduje się tam there are many recreation yards there which are outdated, wiele placów do rekreacji, które są przestarzałe, zniszczone dilapidated and most probably not used. Not wanting to create i najprawdopodobniej nieużytkowane. Nie chcąc tworzyć another playground, the author designed a place that would kolejnego placu zabaw, autorka zaprojektowała miejsce, które change the colour perception of the surrounding vegetation, zmieniałoby odbiór kolorystyczny otaczającej go roślinności river and sky. With the help of colourful screens one can oraz rzeki i nieba. Za pomocą kolorowych ekranów można observe how the colours intermingle, and other geometrical zaobserwować, w jaki sposób przenikają się barwy, a pozostałe, elements can be used by climbing inside, underneath and on geometryczne elementy można użytkować poprzez wcho- a raised platform. Using the trampoline, you can experience dzenie do środka, pod nie oraz na podwyższenie. Za pomocą yet another perspective. trampoliny można doświadczać jeszcze innej perspektywy. 88 „Kontener historii”. 89 Zestawienie rzeczywistego kadru miejsca z jego dawnym zapisem “Container of history”. Juxtaposition of a real frame of a place with its past record

Paula Klein Celem projektu jest popularyzacja dzielnicy Przeróbka poprzez The aim of the project is to popularise the Przeróbka district atrakcyjne przekazanie wiedzy na temat historii dzielnicy through attractive transfer of knowledge on the history of the dzięki modułowym kontenerom umieszczonym w charakte- district thanks to modular containers placed in characteristic rystycznych punktach Przeróbki. W zaaranżowanym wnętrzu points of Przeróbka. In the arranged interior of the container, kontenera odbywają się projekcje archiwalnych materiałów archival materials concerning a given point are projected. The dotyczących danego punktu. Rozwiązanie umożliwia po- solution enables comparison of the view observed through równanie obserwowanego przez okno widoku z materiałem the window with the historical material. An additional value historycznym. Dodatkowym walorem proponowanego roz- of the proposed solution is the creation of a meeting place. wiązania jest stworzenie miejsca spotkań. 90 „Komórki do wynajęcia”. Miejsca do przechowywania rzeczy 91 “Storage units for rent”. Places to store things

Joanna Okorowska Celem projektu było zaproponowanie mieszkańcom gdańskiej The aim of the project was to offer the residents of dzielnicy Przeróbka ogólnodostępnego miejsca do przecho- Gdańsk-Przeróbka a public place to store their belongings. wywania swoich rzeczy. W wielu miejscach w obrębie Prze- In many places in Przeróbka there are tin garages, which róbki znajdują się blaszane garaże, co świadczy o potrzebie proves the need for additional storage space. A proposal for dodatkowej przestrzeni do przechowywania. Propozycją solving this problem are lockers commonly referred to as rozwiązania tego problemu są schowki nazywane potocznie “storage units for rent”, which are small spaces for storing „komórkami do wynajęcia”, stanowiące niewielkie przestrze- things intended for rent. An important element of the design nie do przechowywania rzeczy przeznaczone pod dzierżawę. is its modularity, which allows the units to be arranged in any Istotnym elementem projektu jest modułowość, która pozwala configuration depending on the available space and topogra- na ustawianie „komórek” w dowolnej konfiguracji w zależ- phy. The geometry adopted guarantees two sizes of rentable ności od dostępnego miejsca i topografii. Przyjęta geometria spaces. The smaller, rectangular unit with external dimensions gwarantuje dwie wielkości wynajmowanych przestrzeni. of 150 × 130 × 235 cm provides about 3.62 cubic metres of Mniejsza, prostopadłościenna „komórka” o wymiarach ze- internal space, while the larger one, which is a prism 235 cm wnętrznych 150 × 130 × 235 cm zapewnia około 3,62 metra high with a hexagonal base edge of 130 cm, has about 8.85 sześciennego przestrzeni wewnętrznej, natomiast większa, cubic metres of volume. The roofs of the units are shaped like stanowiąca graniastosłup o wysokości 235 cm i o krawędzi a low pyramid with a slope of five degrees to allow rainwater sześciokątnej podstawy równej 130 cm, ma około 8,85 metra to run off freely. The visual inspiration was the characteristic sześciennego pojemności. Dachy „komórek” mają kształt cable-stayed bridge at Przeróbka. In her design, the designer niskiego ostrosłupa o nachyleniu pięciu stopni, żeby umożli- referred to it in structure and colour. Units are to serve mainly wić swobodny spływ wody deszczowej. Inspirację wizualną as private storerooms, but also, thanks to their arrangement stanowił charakterystyczny most wantowy na Przeróbce. possibilities, they can be used to create semi-private spaces. W swoim projekcie autorka nawiązała do niego strukturą i kolorem. „Komórki” mają służyć głównie jako prywatne składziki, ale również, dzięki swoim możliwościom aranża- cyjnym, mogą być wykorzystywane do tworzenia przestrzeni półprywatnych. 92 Flisacki punkt widokowy 93 Raftsman’s viewpoint

Olga Penar Flisactwo jest ważnym elementem w historii dzielnicy zarów- Rafting is an important element in the history of the district, no z punktu widzenia jej powstania, jak i znaczenia, jakie ma both in terms of its origins and the importance it has for cur- dla obecnych mieszkańców. Zaprojektowany punkt widokowy rent residents. The designed viewpoint allows to go back in pozwala cofnąć się w czasie do świata flisaków. Efekt ten time to the world of raftsmen. This effect is possible thanks jest możliwy dzięki wybranej lokalizacji, promenadzie nad to the chosen location, the promenade on Martwa Wisła, and Martwą Wisłą, oraz zastosowaniu złudzenia optycznego. Ca- the use of optical illusion. The whole structure refers to the łość konstrukcją nawiązuje do budowy łodzi flisackiej oraz construction of a rafting boat and directs the visitor’s eyes to kieruje wzrok odwiedzającej ją osoby na wybrane widoki. selected views. Its aim is to bring the inhabitants of Przeróbka Ma na celu zbliżenie mieszkańców Przeróbki do historii ich closer to the history of their district. It also encourages to dzielnicy. Zachęca również do spędzania czasu na promena- spend time on the “Przeróbka” promenade and emphasizes dzie „Przeróbka” i podkreśla rekreacyjne zalety tego miejsca. recreational advantages of this place. 94 Ławka dla Przeróbki 95 Bench for Przeróbka

Jakub Pastuszak Głównym punktem wyjścia dla projektu była przestrzeń The main starting point for the project was the space in Stogi na Stogach wzdłuż Martwej Wisły w kierunku mostu along the Martwa Wisła river towards the John Paul II bridge. im. Jana Pawła II. Powodem projektowym dla ławki był artykuł The design impulse for the bench was an article about plans o planach wybudowania w tym miejscu dwukilometrowego to build a two-kilometre long boulevard in this place. The bulwaru. Zaproponowana ławka jest zaprojektowana z myślą proposed bench is designed with both residents and visitors tak o mieszkańcach, jak i odwiedzających. Jest tu miejsce na in mind. There is space for wheelchair users, families with osoby poruszające się wózkami inwalidzkimi, rodziny z wóz- prams, cyclists and older people who find it difficult to get kami, rowerzystów oraz osoby starsze, które mają trudność up. By combining all the functions and referring to the bridge ze wstawaniem. Dzięki połączeniu wszystkich funkcji oraz visible from the boulevard, the bench fits in perfectly with odwołanie do widocznego z bulwaru mostu ławka idealnie the surroundings. wpisuje się w otoczenie. 96 Informacja turystyczna na przystankach 97 Tourist information on bus and tram stops

Daria Piech Trzonem tego projektu było pobudzenie ruchu turystycznego The core of this project was to stimulate tourist traffic within w obrębie Przeróbki i jednoczesne zachęcenie turystów do Przeróbka and at the same time encourage tourists to use public korzystania ze środków komunikacji miejskiej. W tym celu transport. To this end, the author designed free-standing infor- autorka zaprojektowała wolnostojące tablice informacyjne mation boards to be placed at the two main transfer nodes of do umieszczenia na dwóch głównych węzłach przesiadko- the district. They contain information about the main tourist wych tej dzielnicy. Zawierają one informacje o głównych attractions, how to get there and how long it takes. All of this atrakcjach turystycznych, o tym, jak się tam dostać oraz ile information is contained on modular signs, allowing them to zajmie to czasu. Wszystkie te informacje są umieszczone na be replaced as the bus and tram networks change. The use modułowych tabliczkach, co pozwala na ich wymianę wraz of metal milling technology has produced an aesthetic that ze zmianami w sieci autobusów i tramwajów. Wykorzystanie emphasises the industrial character of the Redevelopment. technologii frezowania w metalu pozwoliło uzyskać estetykę At night, the boards are illuminated by means of light strips podkreślającą przemysłowy charakter Przeróbki. Nocą tablice placed in the pedestal. są podświetlane za pomocą pasów światła umieszczonych w postumencie. 98 Odblaskowa mapa dzielnicy z lokalizacją zabytków 99 Reflective sightseeing map of the district

Sandra Pytlik Jako widoczny element infrastruktury miejskiej odblaskowa As a visible element of city infrastructure the reflective map of mapa dzielnicy Przeróbka jest wyznacznikiem bezpiecznej Przeróbka is an indicator of safe and friendly neighbourhood. i przyjaznej okolicy. Pełni również rolę drogowskazu do naj- It also serves as a signpost to the most characteristic places bardziej charakterystycznych miejsc (pomnik na Westerplatte, (monument at Westerplatte, “Westerplatte” sign, Szaniec napis „Westerplatte”, Szaniec Mewi, Twierdza Wisłoujście, Mewi, Wisłoujście Fortress, Siennicki Bridge, Wantowy Most Siennicki, Most Wantowy). Umieszczona w bliskim Bridge). Located in the close vicinity of tram and bus stops, sąsiedztwie przystanków tramwajowych i autobusowych it encourages visitors to explore the district from a pedestrian zachęca do odkrywania dzielnicy z perspektywy pieszego. perspective. 100 „4P. Po pierwsze przystań, potem przeczytaj, 101 popisz – po czym przysiądź”. Moduł funkcjonalny dla Przeróbki “4P. First pause, peruse, then pen – and plop down”. Functional module for Przeróbka

Natalia Rogowska Projekt czterech przedmiotów, które wspólnie tworzą moduł, A project of four objects which together form a module, but lecz osobno działają jako atraktory poszczególnych punktów separately act as attractors for particular points in the district. w dzielnicy. Autorka postanowiła skupić się na czterech The designer has chosen to focus on four places which de- miejscach, które zasługują na to, by się przy nich zatrzymać. serve to be visited. The elements placed in the public space Umieszczone w przestrzeni publicznej elementy mają zachęcać are meant to encourage passers-by to take a breath and think przechodniów do odetchnięcia i zastanowienia nad tym, co about what is going on around them. Apart from their mod- dzieje się wokół. Poza modułowością (składają się w jedną ularity (they form a single cube), they are all linked by the kostkę), łączy je litera „P” – przystań, przeczytaj, popisz letter “P” – pause, peruse, pen, plop down – because they were i przysiądź – są bowiem zaprojektowane przede wszystkim designed primarily for Przeróbka. This small gesture makes dla Przeróbki. Ten drobny zabieg stanowi więc o przynależ- the product belong to this particular district. The modules ności produktu do tej konkretnej dzielnicy. Moduły składają consist of a canopy, a lockable shelf for books, a blackboard się z zadaszenia, zamykanej półki na książki, tablicy oraz and a bench. They have been located in places which perfectly ławki. Umieszczone zostały w miejscach, które idealnie suit their function. When choosing the shape and colour, the pasują do ich funkcji. Przy doborze kształtu oraz koloru au- designer was inspired by the simplicity of the Bauhaus, as torka inspirowała się prostotą Bauhausu, pragnęła bowiem, she wanted functionality to go hand in hand with a simple by funkcjonalność szła w parze z prostym wyglądem, który and striking appearance. jednocześnie rzucałby się w oczy. 102 Prowadzący 103 Supervisors

prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka Nauczyciel akademicki i projektant. Absolwentka kierunku Academic teacher and designer. Graduate in Industrial Design. wzornictwo przemysłowe. Od 1987 r. pracuje na Wydziale Ar- Since 1987 working at the Faculty of Architecture and Design prof. Marek Adamczewski Urodzony w 1949 r. w Łodzi, mieszka w Gdańsku, zajmuje się Born in 1949 in Łódź, lives in Gdańsk, product designer, chitektury i Wzornictwa ASP w Gdańsku, obecnie w Pracowni at the AFA in Gdańsk, currently in the Studio of Industrial projektowaniem produktu, design management i dydaktyką. design manager, teacher. Nearly 300 implemented designs, Projektowania Produktu Przemysłowego. Od 2013 r. doktor Product Design. Holder of habilitation degree in the field of Blisko 300 wdrożonych do produkcji projektów, głównie mainly comprehensive design schemes, including over 20 habilitowany w dziedzinie sztuk plastycznych, dyscyplina: visual arts in the discipline of design arts granted since 2013. kompleksowych opracowań wzorniczych, w tym ponad 20 railway vehicles. Usually works in and runs interdisciplinary sztuki projektowe. W latach 2008–2012 prodziekan macie- In 2008–2012 vice-dean of her home faculty. Organizer of pojazdów szynowych. Projektuje zwykle w interdyscypli- teams – since 2003 in a design studio maradDesign. Curator rzystego wydziału. Organizatorka warsztatów studenckich student workshops and curator of faculty exhibitions. Since narnych zespołach, którymi kieruje – od 2003 r. w pracowni and designer of many exhibitions, jury member in numero- i kuratorka wystaw wydziałowych. Od 1997 r. członek-zało- 1997 founding member of CTT in Gdańsk. Member of SPFP projektowej maradDesign. Kurator i projektant wielu wystaw, us design contests. Professor, head of the Department and życiel CTT w Gdańsku. Od 2014 r. należy do SPFP. Zajmuje since 2014. Practices design, grounded in the methodology członek jury licznych konkursów wzorniczych. Profesor, Studio of Product Design in the AFA in Gdańsk, lectures at się wzornictwem, opierając się na metodyce rozwiązywania of problem-solving. She designed, in various teams, i.a.: ra- kierownik Katedry i Pracowni Projektowania Produktu ASP the Total Design Management Postgraduate Course (IWP/ problemu. W różnych zespołach projektowała m.in.: wagony ilway cars and vehicles, furniture and furnishing articles, and i pojazdy szynowe, meble, zabudowy i elementy wyposażenia different types of casings for electrical installation equipment. w Gdańsku, wykładowca Studiów Podyplomowych Total PW Business School in Warsaw). Member of the Council wnętrz oraz różnego rodzaju obudowy sprzętu elektroinsta- Many of her designs (some of them awarded at trade fairs) Design Management (IWP/Szkoła Biznesu PW w Warszawie). of Scientific Excellence. Designer of the Year 2016 (title lacyjnego. Wiele projektów (w tym nagradzanych na targach she created during her longstanding cooperation with the Członek Rady Doskonałości Naukowej. Designer Roku 2006 awarded to a multidisciplinary team by the IWP in Warsaw). (tytuł przyznany multidyscyplinarnemu zespołowi przez Consultant and co-author of the programme Design Business branżowych) wykonała w toku wieloletniej współpracy z fir- companies Platan (Digitex) Sopot, ELTRA and PESA S.A. IWP w Warszawie). Konsultant merytoryczny i współautor Profit realised by the IWP in Warsaw in the years 2014–2015. mami Platan (Digitex) Sopot, ELTRA i PESA S.A. Bydgoszcz Bydgoszcz and TELKOM-TELMOR Gdańsk. She most often programu Wzornictwo Biznes Zysk zrealizowanego przez oraz TELKOM-TELMOR Gdańsk. Najczęściej współpracuje works with her husband, interior designer Marek Jóźwicki. IWP w Warszawie w latach 2014–2015. z mężem Markiem Jóźwickim, architektem wnętrz. W pracy In her teaching work, she is an advocate of student autonomy dydaktycznej jest zwolenniczką autonomii studenta – jego – his own creative work and measured criticism in expressing własnej twórczej pracy i wyważonego krytycyzmu w wyra- his views. She pays special attention to broadly understood żaniu opinii. Zwraca szczególną uwagę na szeroko pojęty technical skills and the language which will be used by warsztat oraz język, którym będą posługiwali się absolwenci. the graduates. 104 Gdańskie Przestrzenie Lokalne. 105 Local spaces of Gdańsk. Przeróbka Przeróbka

Interdyscyplinarna Pracownia Architektury prof. Andrzej Pniewski Interdisciplinary Architecture Studio prof. Andrzej Pniewski i Pracownia Struktur Krajobrazowych prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal and Landscape Structures Studio prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal Wydział Architektury i Wzornictwa mgr szt., inż arch. kraj Marcin Kasprowicz Faculty of Architecture and Design mgr szt., inż arch. kraj Marcin Kasprowicz

studenci: Idea rewitalizacji historycznej zabudowy miejskiej – przy- Gdańska dzielnica Przeróbka to metamorficzny przykład students: The idea of revitalising historic urban buildings – restoring the past it was a strategic place for railway communication. Gdańskie przestrzenie lokalne. Przeróbka: wrócenia jej pierwotnego kształtu i funkcji – nie zawsze opisanych działań. Położona nieopodal Głównego Miasta, Local spaces of Gdańsk. Przeróbka: their original shape and function – does not always correspond There were also magnificent production and repair workshops. Martyna Grochowalska odpowiada warunkom społecznym, gospodarczym i politycz- posiada historyczne znamiona intensywnej zabudowy prze- Martyna Grochowalska to the social, economic and political conditions of the present The district was home to material depots, companies and Jakub Hazuka nym współczesności. Obszary w przeszłości ustabilizowane mysłowej. W przeszłości stanowiła strategiczne miejsce Jakub Hazuka day. Areas that were stabilised architecturally in the past are commercial facilities necessary for industry. The railway Joanna Kazimierczyk architektonicznie są nacechowane znamionami estetycznymi, rozrządu komunikacji kolejowej. Tam znajdowały się także Joanna Kazimierczyk characterised by aesthetic features that identify them with their transport network was closely linked to the water transport Zuzanna Lach które utożsamiają je z ich lokacją cywilizacyjną i tradycjami. okazałe warsztaty produkcyjne i naprawcze. W obszarze Zuzanna Lach civilizational location and traditions. As a result of historical system through the Kanał Kaszubski and the Vistula estuary Ogród deszczowy na Przeróbce: W rezultacie dziejowych przemian i związanych z nimi spo- dzielnicy funkcjonowały niezbędne dla przemysłu składy Rain garden in Przeróbka: changes and related social migration movements, the structure adjacent to Przeróbka. Along the banks of the waterways Adrianna Chomicz łecznych ruchów migracyjnych struktura i funkcjonowanie materiałowe, spółki i obiekty handlowe. Transportowa sieć Adrianna Chomicz and functioning of old town areas are being transformed and renowned boatbuilding companies, well-known in Europe, Aleksandra Kwiatkowska obszarów staromiejskich ulegają przeobrażeniom i wypełniają kolejowa była ściśle związana z systemem komunikacji wod- Aleksandra Kwiatkowska filled with a new tissue of freely disposed objects of varied developed their business producing barges and fishing boats. Paulina Sztabińska się nową tkanką swobodnie rozdysponowanych obiektów nej poprzez Kanał Kaszubski i sąsiadujące z Przeróbką ujście Paulina Sztabińska purpose and forms. Multi-storey residential, service or indu- In the 1920s a number of investments were made to connect o różnorodnym przeznaczeniu i formie. Wielokondygna- Wisły. Wzdłuż nadbrzeży cieków wodnych rozwijały swoją strial buildings irrevocably destroy the existing urban layout the district with the Main Town. Przeróbka was gaining new cyjne obiekty o charakterze mieszkalnym, usługowym czy działalność szkutniczą renomowane, znane w Europie firmy and obliterate the principles of communication systems. These inhabitants and new commercial and industrial buildings przemysłowym niweczą bezpowrotnie zastane układy urba- produkujące łodzie i kutry rybackie. W latach dwudziestych are symptoms of disregard and lack of understanding for the were built. War damage significantly changed the landscape nistyczne i zacierają zasady systemów komunikacyjnych. Są ubiegłego wieku dokonano szeregu inwestycji, które połączyły canons of social interaction and the structures of historical of this part of the city. Subsequent migration changes forced to objawy lekceważenia i braku zrozumienia dla utrwalonych dzielnicę z terenami Głównego Miasta. Na Przeróbce przy- urban development which were established in the past. by the political situation and new forms of management and w przeszłości kanonów współdziałania społecznego i struktur bywało mieszkańców oraz nowych obiektów komercyjnych economy contributed to structural degradation and deregu- historycznej zabudowy miejskiej. i przemysłowych. Zniszczenia wojenne istotnie zmieniły The Gdańsk district of Przeróbka is a metamorphic example lation, also in the cultural sphere. krajobraz tej części miasta. Późniejsze, wymuszone sytuacją of the described activities. Situated near the Main Town, it polityczną zmiany migracyjne oraz nowe formy zarządzania has historical traces of intensive industrial development. In 106 i ekonomii przyczyniły się do strukturalnej degradacji i de- Osoby kierujące badaniami naukowo-artystycznymi doty- 107 The Interdisciplinary Architecture Studio and the Landscape Those in charge of scientific and artistic research on revi- regulacji, także w sferze kulturowej. czącymi rewitalizacji dzielnicy Przeróbka oraz realizujący Structures Studio, as part of the artistic and research activities talisation of the Przeróbka district, as well as the students je studenci mają świadomość pozytywnych odniesień do in the Architecture of Cultural Spaces course at the Academy who carry it out, are aware of the positive references to the Interdyscyplinarna Pracownia Architektury oraz Pracownia historii i działalności gdańskiej wspólnoty terytorialnej czy of Fine Arts in Gdańsk, carry out conceptual tasks concerning history and activity of Gdańsk’s territorial or national com- Struktur Krajobrazowych w ramach działalności artystycz- narodowej. Autorzy opracowań koncepcyjnych dysponują artistic interference in the significance of art objects in local munity. Authors of conceptual studies have knowledge about no-badawczej na kierunku Architektury Przestrzeni Kulturo- wiedzą o zaistniałych zaburzeniach i zmianach w ciągłości spaces. Students from both studios carry out effective revita- disturbances and changes in social continuity. Participation wych gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych realizuje zadania społecznej. Uczestnictwo w opisanym programie badawczym lisation activities based on verifiable knowledge and reliable in the described research programme allows to identify me- koncepcyjne dotyczące ingerencji artystycznej w znaczenia pozwala określić metody przywołania i utrwalenia rozpo- analyses of selected topics. The premise of their studies is thods of recalling and consolidating recognised values of the obiektów sztuki w przestrzeniach lokalnych. Studenci obu znanych walorów dzielnicy Przeróbka i jest pretekstem do the duty to search for cultural identity and to define in this Przeróbka district and is a pretext for activating resources of pracowni prowadzą efektywne działania rewitalizacyjne uruchomienia zasobów wyobraźni twórczej. context the principles of one’s own personality in relation creative imagination. w oparciu o sprawdzalną wiedzę i rzetelne analizy wybranych to the problems of symbolising the place in which we live. tematów. Przesłanką ich opracowań jest obowiązek poszuki- The participation of artists in revitalisation processes is an wania tożsamości kulturowej i określenie w tym kontekście extremely important and timeless topic for cultural herita- zasad własnej osobowości wobec problemów symbolizacji ge, which is less and less linked to a particular place and miejsca, w którym żyjemy. community. As a result of the research carried out, artistic proposals for design solutions are created that carry special Udział artystów w procesach rewitalizacyjnych jest tematem values, such as descriptions of events, sketches, notes and the niezwykle ważnym i ponadczasowym dla dziedzictwa kul- language of narration. The young artists become authors of turowego, które jest coraz słabiej związane z partykularnie cultural signs as communicators of “being at home”. Their rozumianym miejscem i zbiorowością. W wyniku prowa- imagination touches upon the space of a city district in the dzonych badań powstają artystyczne propozycje rozwiązań context of social, regional, religious or biographical changes. projektowych zawierające nośniki wartości szczególnych, The students investigate the locality and symbolism of pla- którymi są opisy wydarzeń, szkice, notatki oraz język narracji. ces, developing a specific model by assigning meanings and Młodzi artyści stają się autorami znaków kulturowych jako values to neglected and marginalised places. The result of komunikatorów ,,bycia u siebie”. Ich wyobraźnia dotyka prze- their search is the discovery of the meaning of unrecognised strzeni dzielnicy miasta w kontekście przemian społecznych, places and details that rebuild notions of identity. regionalnych, religijnych lub biograficznych. Studenci badają lokalność i symbolikę miejsc, opracowując określony jej mo- del przez nadanie znaczeń i wartości miejscom zaniedbanym i zmarginalizowanym. Wynikiem ich poszukiwań jest odkrycie znaczenia miejsc nierozpoznanych i detali odbudowujących pojęcie tożsamości. 108 Gdańskie przestrzenie lokalne. Przeróbka 109 Local spaces of Gdańsk. Przeróbka 110 Projekt koncepcyjny Nabrzeża Szyprów 111 Conceptual design of the Szyprów Wharf

Martyna Grochowalska Głównym celem projektu jest stworzenie przestrzeni rekre- The main objective of the project is to create a recreational acyjnej uwydatniającej walory danej lokalizacji. Koncepcja space that enhances the qualities of the location. The concept składa się z ciągu pieszego oraz strefy piknikowej. Dodatkowo consists of a pedestrian walkway and a picnic area. Addition- wyznaczono miejsce na lokal gastronomiczny. ally, a place for catering facilities has been designated. SKWER PRZY ULICY SIENNICKIEJ Celem koncepcji jest nadanie martwej dotąd przestrzeni nowej funkcji oraz charakteru. Projektowane miejsce znajdujące się od razu przy wieździe na teren Przeróbki. Jednym z głównych założeń koncepcji jest stworzenie ze skweru miejskiego wizytówki dzielnicy Przeróbka, która nie ograniczałaby się tylko do charakteru 112 Koncepcja zagospodarowania skweru przy ul. Siennickiej 113 formalnego, ale posiadała też inne funkcje, np. integracyjną. Kolejnym założeniem jest A concept for the development of the square in Siennicka Street przekształcenie ciągu komunikacyjnego biegnącego od ulicy Przetocznej wzdłuż skweru w deptak oraz przedłużnie go aż po teren obecnego ZNTiK. W skwer miejski wpisana została forma architektoniczna - miejsce do rekreacji, integracji jak i wypoczunku. Dodatkowo obszar przy ścianie ostatniego elementu wypiętrzającego się może służyć jako miejsce do organizowania lokalnych pokazów filmowych. Wzdłuż deptaka rozmieszczone Jakub Hazuka Celem koncepcji jest nadanie martwej dotąd przestrzeni The aim of the concept is to give the so far dead space a zostały zadaszenia nawiązujące formą do nowej funkcji oraz charakteru. Projektowane miejsce znaj- new function and character. The designed place is located konstrukcji znajdującej się przy terenach ZNTiK, duje się przy samym wjeździe na teren Przeróbki. Jednym at the very entrance to the area of Przeróbka. One of the które za dnia rzucają cień przypominający formą z głównych założeń koncepcji jest stworzenie ze skweru main assumptions of the concept is to turn the square into a tratwy flisackie zaś w nocy pełniłyby rolę miejskiego wizytówki dzielnicy, która nie miałaby jedynie showpiece of the district, which would not only have a formal elementów oświetlenia. Obszar z teoretycznym charakteru formalnego, ale pełniła też inne funkcje, na przy- character, but would also perform other functions, such as wejściem na teren ZNTiK pełni rolę przedsionka kład integracyjną. Kolejnym założeniem jest przekształcenie integration. Another assumption is to transform the traffic ciągu komunikacyjnego biegnącego od ul. Przetocznej wzdłuż route running from Przetoczna Street along the square into pod przyszłe wykorzystanie tych terenów, skweru w deptak oraz przedłużenie go aż po teren obecnego a promenade and to extend it up to the current ZNTiK site. stanowi połączenie obu obszarów i jest ZNTiK. W skwer miejski wpisana została forma architekto- An architectural form has been inscribed into the square – dopełnieniem koncepcji komunikacji w niczna – miejsce do rekreacji, integracji i wypoczynku. Wzdłuż a place for recreation, integration and leisure. Along the zaprojektowanej przestrzeni. deptaka rozmieszczono zadaszenia nawiązujące formą do promenade there are canopies referring in their form to the konstrukcji znajdującej się przy terenach ZNTiK, które za structure located at the ZNTiK grounds, which cast shadows dnia rzucają cień przypominający tratwy flisackie, w nocy resembling rafts during the day and act as lighting elements zaś pełnią rolę elementów oświetlenia. Obszar z wejściem at night. The area with the entrance to the ZNTiK grounds na teren ZNTiK stanowi przedsionek pod przyszłe wykorzy- is a vestibule for the future use of these grounds, connecting stanie tych terenów, połączenie obu obszarów i dopełnienie the two areas and completing the concept of communication koncepcji komunikacji w zaprojektowanej przestrzeni. in the designed space.

RZUT Skala 1:400

Widoki projektowe Stan istniejący Interdyscyplinarna Pracownia Architektury ASP w Gdańsku Interdyscyplinarna Pracownia Architektury ASP w Gdańsku 114 Projekt koncepcyjny skweru przy ul. Bajki 115 Conceptual design of the square in Bajki Street

Joanna Kazimierczyk Projekt ten ma za zadanie stworzenie miejskiego jadalnego The project envisages the creation of an urban edible garden ogrodu oraz łąki na skwerze przy ul. Bajki. Przewidziany and meadow in a square on Bajki Street. A market has also jest również targ. been planned. 116 Koncepcja zagospodarowania pętli przy ul. Lenartowicza 117 A concept for the development of the balloon loop on Lenartowicza Street

Zuzanna Lach Celem koncepcji jest nadanie martwej dotąd przestrzeni The concept aims to give the existing tramway terminus a new nowej funkcji oraz charakteru. Projektowane miejsce znaj- function. The proposed area is a central place in the district, duje się przy samym wjeździe na teren Przeróbki. Jednym well connected, which in addition to its transport function z głównych założeń koncepcji jest stworzenie ze skweru can play a cultural and social role. The concept is based on miejskiego wizytówki dzielnicy, która nie miałaby jedynie cultural aspects identified through an analysis of the needs charakteru formalnego, ale pełniła też inne funkcje, na przy- of the local community and the history of the district. The kład integracyjną. Kolejnym założeniem jest przekształcenie project aims to create a meeting place. The central point of ciągu komunikacyjnego biegnącego od ul. Przetocznej wzdłuż the concept are the tram tracks where a café carriage will be skweru w deptak oraz przedłużenie go aż po teren obecnego located. This solution emphasises the railway character of the ZNTiK. W skwer miejski wpisana została forma architekto- place and at the same time is an attraction for residents and niczna – miejsce do rekreacji, integracji i wypoczynku. Wzdłuż tourists. The second element on the tracks is a platform that deptaka rozmieszczono zadaszenia nawiązujące formą do allows for short stagings or meetings of residents. Around konstrukcji znajdującej się przy terenach ZNTiK, które za these two elements there are green seats. Their shape was dnia rzucają cień przypominający tratwy flisackie, w nocy dictated by the embankment existing on the green area of zaś pełnią rolę elementów oświetlenia. Obszar z wejściem the balloon loop. The dominant element of the project is a na teren ZNTiK stanowi przedsionek pod przyszłe wykorzy- structure protecting walkers from precipitation, as well as stanie tych terenów, połączenie obu obszarów i dopełnienie constituting a new tram shelter. The concept also includes koncepcji komunikacji w zaprojektowanej przestrzeni. a municipal toilet located near the shelter. The balloon loop can also be used for small parties and events. 118 Ogród deszczowy na Przeróbce 119 Rain garden in Przeróbka 120 Prowadzący 121 Supervisors

prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal, arch. IARP Absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej Graduate of the Faculty of Architecture at the Gdańsk Univer- prof. Andrzej Pniewski Po upływie roku od ukończenia studiów w Wyższej Szkole A year after graduating from the Higher School of Fine Arts oraz Wydziału Architektury i Wzornictwa PWSSP (obecnie sity of Technology and the Faculty of Architecture and Design Sztuk Plastycznych w Gdańsku, w listopadzie 1973 r. zo- in Gdańsk, in November 1973, given the position of assistant ASP) w Gdańsku. Architekt IARP, doktor habilitowany i pro- at the PWSSP (currently the AFA) in Gdańsk. Architect at the stał zatrudniony na stanowisku asystenta w pracowni prof. in the studio of Professor Ryszard Semka. During 45 years of fesor na Wydziale Architektury i Wzornictwa ASP w Gdańsku, IARP, doctor habilitatus, professor at the Faculty of Archi- Ryszarda Semki. W ciągu 45 lat pracy na Wydziale Archi- working at the Faculty of Interior Design and Design obta- gdzie prowadzi Interdyscyplinarną Pracownię Architektury. tecture and Design at the AFA in Gdańsk, where she runs the tektury Wnętrz i Wzornictwa uzyskał wszystkie stopnie ined all degrees and titles. Full professor. Supervisor of over Ukończyła studia podyplomowe na Wydziale Zarządzania Interdyscyplinary Architecture Studio. Finished post-graduate i tytuły naukowe. Profesor zwyczajny. Jest promotorem ponad 100 MA and over 50 BA theses from the field of applied art. i Ekonomii PG i uzyskała tytuł Certified Research & Deve- studies at the Faculty of Management and Economics at the 100 dyplomowych opracowań magisterskich oraz ponad 50 Author of numerous architectural and interior designs as well lopment Project Management Associate IPMA. GUT and obtained the title of Certified Research & Deve- licencjackich z dziedziny sztuki użytkowej. W jego dorobku as exhibition arrangements. Co-author of studies submitted lopment Project Management Associate IPMA. artystycznym znajdują się liczne projekty architektoniczne, to contests in many creative fields and member of juries W ramach samodzielnej praktyki wykonuje projekty architek- wnętrzarskie i wystawiennicze. Jest współautorem opraco- assessing the artistic craftsmanship of other creators. In the toniczne, wnętrzarskie i wystawiennicze z zakresu architektury In her private practice, she does architecture, interior design wań konkursowych w wielu dziedzinach twórczych, a także years 2005–2008 Dean of the Faculty of Architecture and krajobrazu oraz obiekty wzornictwa przemysłowego. and exhibition arrangement projects in the field of landscape uczestnikiem gremiów oceniających kunszt artystyczny innych Design at the AFA in Gdańsk. Initiator of the establishment architecture as well as industrial design objects. twórców. W latach 2005–2008 pełnił obowiązki dziekana of the course Architecture of Cultural Spaces at this Faculty. Wydziału Architektury i Wzornictwa ASP w Gdańsku. Jest Repeatedly awarded by subsequent rectors for his involvement inicjatorem powstania kierunku Architektury Przestrzeni in the educational and organisational activities undertaken for Kulturowych na tym Wydziale. Wielokrotnie nagradzany the benefit of the Faculty and the Academy. Winner of the przez kolejnych rektorów za zaangażowanie w działalność Award of the President of Gdańsk. In 2013 presented with the dydaktyczną i organizacyjną na rzecz Wydziału i Akademii. Golden Decoration of Honour “Meritorious for Polish Culture” Laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska. W 2013 r. and in 2018 with Medal for Merit to Culture “Gloria Artis”. otrzymał Złotą Odznakę „Zasłużonego dla Kultury Polskiej” a w 2018 r. został odznaczony orderem Gloria Artis. 122 123

mgr szt., inż. arch. kraj. Marcin Kasprowicz Absolwent Sopockiej Szkoły Wyższej i ASP w Gdańsku. Dy- Graduate of the Sopot Higher School and the AFA in Gdańsk. plomowany inżynier architekt krajobrazu oraz architekt wnętrz Certified landscape architecture engineer and interior architect w specjalności projektowanie w krajobrazie kulturowym. specialized in design in a cultural landscape. Assistant in the Asystent w Pracowni Architektury Pasywnej na Wydziale Studio of Passive Architecture at the Faculty of Architecture Architektury i Wzornictwa ASP w Gdańsku. W 2015 r. pod- and Design at the AFA in Gdańsk. Since 2015 participant of jął Międzywydziałowe Środowiskowe Studia Doktoranckie the Inter-Faculty Cross-Institutional Doctoral Studies in the w dyscyplinie sztuki projektowe na ASP w Gdańsku. Od discipline of design arts at the AFA in Gdańsk. Since 2009 2009 r. zajmuje się projektowaniem związanym z architekturą practicing design connected with landscape architecture krajobrazu i obszarami pokrewnymi, poszukując rozwiązań and related areas, looking for solutions concerning the way dotyczących kształtowania otoczenia człowieka w kontekście of shaping man’s surroundings in the context of nature and natury i kultury oraz czasu i miejsca. culture as well as time and place.

Biblioteka, fot. M. Jóźwicki 124 Rzeźba na Przeróbce 125 Sculpture in Przeróbka

prof. Robert Kaja Pracownia Projektowania i Organizacji Przestrzeni Industrial Product Design Studio prof. Robert Kaja Wydział Rzeźby i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: students: Gabriela Hanusiak Gabriela Hanusiak Malwina Kowalewska Malwina Kowalewska Marta Kovalska Marta Kovalska Zofia Roszkowska Zofia Roszkowska Julia Szewczyk Julia Szewczyk 126 Szklarnie miejskie 127 Urban greenhouses

Gabriela Hanusiak 128 Grzebień pozytywki 129 Comb of a music box

Malwina Kowalewska 130 Projekt placu 131 Square design

Marta Kovalska 132 Ruch fali 133 Wave motion

Zofia Roszkowska 134 Drzewo myśli 135 Tree of thoughts

Julia Szewczyk 136 Prowadzący 137 Supervisor

prof. ASP dr hab. Robert Kaja Robert Kaja (ur. 1965 w Bydgoszczy) jest rzeźbiarzem, ab- Sculptor, graduate of prof. Franciszek Duszeńko’s studio at solwentem pracowni prof. F. Duszeńki na Wydziale Rzeźby the Faculty of Sculpture at the PWSSP (currently the AFA) PWSSP w Gdańsku (1993). Pracuje jako profesor ASP na in Gdańsk. Professor at the Faculty of Sculpture and Interme- Wydziale Rzeźby i Intermediów ASP w Gdańsku. Prowadzi dia at the AFA in Gdańsk. Runs the Studio of Space Design pracownię Projektowania i Organizacji Przestrzeni, pracownia and Organization which carries out a programme based on realizuje program zajęć opartych o zagadnienia styku rzeźby the issues of the points of contact between sculpture and our z otoczeniem - przestrzenią publiczną, architekturą. surroundings – public space, architecture.

Panorama, fot. M. Jóźwicki 138 Nabrzeże Szyprów na Przeróbce. 139 Szyprów Wharf in Gdańsk-Przeróbka Koncepcje mebli siedziskowych Concepts of seating furniture

dr Arkadiusz Staniszewski Pracownia Projektowania Mebla Furniture Design Studio dr Arkadiusz Staniszewski Wydział Rzeźby i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: Zadanie projektowe na kierunku Architektura Przestrzeni Naturalna szeroka perspektywa tego miejsca sprzyja obser- students: The design assignment for the Architecture of Cultural Spa- A short distance from the shoreline there is a grassy green Michał Białecki Kulturowych zrealizowało czworo studentów trzeciego roku wacji i kontemplacji rozległego pejzażu. W niewielkim od- Michał Białecki ces course was carried out by four third-year undergraduate belt, closed from the side of the housing estate by a line of Kamil Grochowski studiów licencjackich w semestrze zimowym 2019/2020. daleniu od linii brzegowej rozciąga się pas trawiastej zieleni, Kamil Grochowski students in the winter semester 2019/2020. The exercise trees and tall bushes – an ideal place for recreation, sunny Klaudia Rafalska Ćwiczenie polegało na rozpoznaniu specyfiki przestrzeni w zamknięty od strony osiedla mieszkaniowego szpalerem Klaudia Rafalska consisted in identifying the specificity of the space in the and sheltered from the hustle and bustle of the city... Zuzanna Strużykiewicz bezpośrednim sąsiedztwie Nabrzeża Szyprów nad Martwą drzew i wysokich krzewów – to idealne miejsce rekreacyjne, Zuzanna Strużykiewicz immediate vicinity of the Szyprów Wharf on the Martwa Wisłą w dzielnicy Gdańsk-Przeróbka. Studenci rozpoczęli dobrze nasłonecznione i osłonięte od zgiełku miasta... Wisła River in the Gdańsk-Przeróbka district. The students działania projektowe od terenowej wizji lokalnej. Ich za- started their design activities with a field site inspection. daniem było stworzenie systemowych siedzisk miejskich Their task was to create urban seating systems dedicated to dedykowanych wskazanej przestrzeni na styku pasa zieleni the indicated space at the junction of the green belt and the i nabrzeża przeznaczonego do cumowania jednostek pły- wharf intended for mooring vessels. The presented designs wających. Prezentowane projekty stanowią zróżnicowane are varied solutions to the problem posed, from standard to rozwiązania postawionego problemu, od standardowych po more original, combining the basic seating function with a bardziej autorskie, łączące podstawową funkcję siedziskową kind of invitation for the user to interact with the furniture. z rodzajem zaproszenia użytkownika do interakcji z meblem. An important element influencing the form of the seats was Ważnym elementem wpływającym na formę siedzisk była the proximity of the vast river current and the parallel flow bliskość rozległego nurtu rzeki oraz biegnący równolegle of traffic. The natural wide perspective of this place favours ciąg komunikacyjny. observation and contemplation of the vast landscape. 140 141 142 143 144 Follow Up 145

Zuzanna Strużykiewicz Ostatni projekt to proste siedziska nawiązujące swoją formą The last project consists of simple seats whose form re- do typowych ławek bez oparć. Przyglądając się im bliżej, fers to typical benches without backrests. On closer inspec- dostrzegamy jednak, że zbudowane zostały w niestandardowy tion, however, we see that they have been constructed in a sposób i tworzą rodzaj formalnej gry z niekończącą się linią. non-standard way and form a kind of formal game with an Motywem tej gry jest z jednej strony zachęta do kontynuacji endless line. The motif of this game is, on the one hand, an wędrówki wzdłuż nabrzeża, a z drugiej nawiązanie do lin encouragement to continue walking along the wharf, and on cumowniczych, których zwoje tworzą użytkową formę mebla. the other, a reference to the mooring lines, the coils of which Ławki są w całości wykonane z metalowych rurek, a same create the functional form of the furniture. The benches are siedziska można pokryć materiałem izolacyjnym. Zarówno entirely made of metal tubes, and the seats themselves can be poziome, wypukłe łączniki pomiędzy ławkami, jak i same covered with insulating material. Both the horizontal, convex ławki są na trwałe kotwione do podłoża. connectors between the benches and the benches themselves are permanently anchored to the ground. 146 CUMA 147

Klaudia Rafalska Autorka proponuje modułową strukturę przestrzenną wy- The author proposes a modular spatial structure made of konaną z wycinanych wielkogabarytowych arkuszy sklejki cut-out large-size sheets of construction plywood. Repeated budowlanej. Powtarzalne ażurowe i płytowe elementy spięte openwork and panel elements are fastened together with są poprzecznymi łącznikami i kotwione do podłoża. Przy- transverse connectors and anchored to the ground. They pominają one przeskalowane polery (pachoły) cumownicze, resemble over-scaled mooring polders (bollards), which in które faktycznie były dla autorki bezpośrednią inspiracją, fact were a direct inspiration for the author and at the same a jednocześnie nawiązaniem do tradycji miejsca. Prezentowa- time a reference to the tradition of the place. The presented ne formy mogą służyć aktywnej zabawie dzieci, jak również forms may serve for active play of children as well as for bardziej biernemu odpoczynkowi dorosłych. Pozwalają one more passive rest of adults. They allow for the creation of na tworzenie dowolnych konfiguracji w przestrzeni oraz any configuration in space and various colour combinations. różnych zestawień kolorystycznych. 148 Brak tytułu 149 Untitled

Kamil Grochowski Z prezentowanych koncepcji ta najbardziej wyróżnia się autor- Of all the concepts presented, this one stands out most for skim podejściem do tematu. Inspirując się postindustrialnym its authorial approach to the subject. Inspired by the post-in- charakterem przestrzeni, student stworzył rodzaj indywidual- dustrial character of the space, the student created a kind of nego punktu obserwacyjnego. Pojedyncze siedziska tworzą individual observation point. The seats form compact groups zwarte grupy, w których poszczególni użytkownicy mogą in which individual users can maintain voice and eye contact. utrzymywać kontakt głosowy i wzrokowy. Jednocześnie pełnią At the same time, they play the role of specifically under- one rolę specyficznie rozumianych samotni umożliwiających stood solitary rooms enabling observation of narrow frames obserwację wąskich kadrów pejzażu. Tak zaprojektowane of the landscape. The seats designed in this way are a place siedziska stanowią miejsce odpoczynku i wyciszenia, a jed- of rest and tranquillity and at the same time an invitation to nocześnie zaproszenie do wglądu w sąsiednie rejony wokół look into the neighbouring areas around the river. Inside the nurtu rzeki. We wnętrzu metalowej, kotwionej do podłoża metal structure anchored to the ground there is a wooden struktury znajduje się drewniany przysiadak. lean-on bench. 150 Brak tytułu 151 Brak tytułu

Michał Białecki Autor zaproponował oszczędną formę płaskiej drewnianej The author proposed a simple form of a flat wooden platform platformy uzupełnionej przez dwie pochyłe płaszczyzny supplemented by two sloping planes serving as backrests. He pełniące funkcje oparć. Zaprojektował także powierzchnie do also designed surfaces for putting objects down and a kind of odkładania przedmiotów oraz rodzaj podwyższonego blatu. raised table top. The author’s intention was to create a form Intencją autora było stworzenie formy, która nie narzucałaby that would not impose a particular way of use on the recipients, odbiorcom określonego sposobu użytkowania, a raczej dawała but rather give them the possibility of free, individual recog- możliwość swobodnego, indywidualnego rozpoznawania nition of the furniture form. The wooden, planked surfaces formy mebla. Drewniane, deskowe płaszczyzny mocowane are attached to a metal frame of closed steel profiles. są do metalowego stelażu z zamkniętych stalowych profili. 152 Prowadzący 153 Supervisor

dr Arkadiusz Staniszewski Absolwent Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa Graduate of the Faculty of Interior Design and Industrial Przemysłowego Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycz- Design at the State Higher School of Fine Arts in Gdańsk, nych w Gdańsku, od 1990 r. pracuje na macierzystej uczelni since 1990 works at his home university (currently: Academy (obecnie: Akademia Sztuk Pięknych) na stanowisku starsze- of Fine Arts) as a senior lecturer. Gives classes in furniture go wykładowcy. Prowadzi zajęcia dydaktyczne związane making, architectural detail design, and design basics within z meblarstwem i projektowaniem detali architektonicznych the scope of the course Architecture of Culture Spaces. His oraz podstawami projektowania na kierunku Architektura non-professional interests have for many years included Przestrzeni Kulturowych. W ramach swoich zainteresowań researching and writing about the architectural past of the pozazawodowych od wielu lat prowadzi również badania Gothic Church of Saints Peter and Paul in Gdańsk. i publikuje teksty związane z architektoniczną przeszłością gotyckiego kościoła św. św. Piotra i Pawła w Gdańsku.

ul. Bajki, fot. M. Jóźwicki 154 Wybieramy lokalność Choosing locality 156 Budowanie poczucia bezpieczeństwa 157 Building a sense of security in urban space w przestrzeni miejskiej za pomocą̨ zmysłów with the use of the senses

Pracownia Struktur Przestrzennych mgr Joanna Jurga Spatial Structures Studio mgr Joanna Jurga Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: Zamiast wspierać zmysły, współczesne miasta bom- do dyskomfortu mieszkańców, turystów, a także marginali- students: Instead of supporting the senses, modern cities bom- Sensory perception of reality Klaudia Ginter bardują je agresywnymi komunikatami. Mocne świa- zowanych użytkowników miast, jakimi są zwierzęta. Klaudia Ginter bard them with aggressive messages. Strong lights, a Jan Kisiel tła, natłok i intensywność reklam wielkoformatowych, Jan Kisiel multitude and intensity of large-format advertising, a It is important to realise that reality is perceived through the Beata Majkowska ogromna ilość komunikatów wizualnych, ostre zapa- Zmysłowy odbiór rzeczywistości Beata Majkowska huge number of visual messages, pungent smells, loud senses. In the basic, classical classification we have five of Julia Pyrdoł chy, głośne dźwięki oraz nieprzyjemne materiały wy- Julia Pyrdoł sounds and unpleasant finishing materials cause fatigue, them. I have included a quotation for each of them, which Zuzanna Stróżykiewicz kończeniowe powodują zmęczenie, dezorientację i stres. Warto zdać sobie sprawę z tego, że rzeczywistość odbiera- Zuzanna Stróżykiewicz disorientation and stress. Together with prof. ASP dr in my opinion aptly describes their function: Krystian Tymański Razem z dr hab. Bogumiłą Jóźwicką, prof. ASP, prze- my za pomocą zmysłów. W podstawowej, klasycznej kla- Krystian Tymański hab. Bogumiła Jóźwicka we conducted a workshop to prowadziłyśmy warsztaty, które miały zwrócić uwagę syfikacji mamy ich pięć. Każdy z nich opatrzyłam cytatem, draw attention to the quality of functioning in urban 1. touch: “Is it not strange that the sense of touch, so na jakość funkcjonowania w przestrzeniach miejskich. który moim zdaniem trafnie opisuje jego funkcję: spaces. The participants created potential design solu- infinitely less valued by human beings than sight, Uczestniczki zajęć stworzyły potencjalne rozwiązania tions to make city life more pleasant for the senses. becomes at critical moments our main, if not the projektowe, dzięki którym życie w mieście może stać się 1. dotyk: „Czy to nie dziwne, że zmysł dotyku, tak only key to reality?” (V. Nabokov), przyjemniejsze dla zmysłów. nieskończenie mniej ceniony przez ludzi od wzroku, Designing space in the spirit of “synaesthetic design” takes Projektowanie przestrzeni w duchu „designu synestetycz- staje się w krytycznych momentach naszym głów- into account the sensual perception of reality. It gives the 2. hearing: “It structures and articulates the experi- nego” uwzględnia zmysłowy odbiór rzeczywistości. Daje nym, jeżeli nie jedynym kluczem do rzeczywisto- user a sense of security resulting from the harmonisation of ence and understanding of space. [...] It creates a użytkownikowi poczucie bezpieczeństwa wynikające ze ści?” (V. Nabokov), senses with which he perceives a given space and objects. sense of connection and solidarity” (J. Pallasmaa), zharmonizowania zmysłów, którymi odbiera on daną prze- It directs the attention of designers so that the surrounding strzeń i obiekty. Kieruje uwagę projektantów na to, by 2. słuch: „Strukturyzuje i artykułuje doświadczenie space is not only visually beautiful, but also attractive to the 3. smell: “A particular smell causes us to uncon- otaczająca nas przestrzeń była nie tylko piękna wizualnie, i rozumienie przestrzeni. […] Tworzy poczucie touch, smell, sound or taste. In the design of urban spaces, sciously enter a space already completely forgotten lecz także atrakcyjna dotykowo, węchowo, dźwiękowo łączności i solidarności” (J. Pallasmaa), however, the sensory aspect is often overlooked, leading by retinal memory; the nostrils awaken a forgotten czy smakowo. Przy projektowaniu przestrzeni miejskich to discomfort for residents, tourists and marginalised city image and we begin to dream” (J. Pallasmaa), aspekt zmysłowy jest jednak często pomijany, co prowadzi users such as animals. 158 3. węch: „Konkretny zapach powoduje, że nieświado- zauważać wielopłaszczyznowe doświadczenia. 159 4. taste: “Tell me what you eat and I will tell you who mie wchodzimy w przestrzeń całkowicie już zapo- Celem projektowania synestetycznego, czyli takiego, które you are” (A. Brillat-Savarin), mnianą przez pamięć siatkówkową; nozdrza budzą dotyczy odbioru przestrzeni i obiektów za pomocą wszyst- zapomniany obraz i zaczynamy marzyć” (J. Palla- kich zmysłów, jest odpowiedź na nieustająco zachodzącą 5. sight: “The eye is the organ of distance and separa- smaa), zmianę społeczną. Środowisko, w którym żyjemy, wytrą- tion, while touch is the sense of closeness, intimacy ciło człowieka z równowagi. Sterylizacja otoczenia, jed- and tenderness” (J. Pallasmaa). 4. smak: „Powiedz mi, co jesz, a powiem ci, kim je- nostkowanie się społeczeństwa, radykalne przyspieszenie steś” (A. Brillat-Savarin), tempa życia, przeniesienie wielu doświadczeń oraz relacji Each of the senses provides our brain with a different range w świat wirtualny, a także rozwój technologii doprowadziły of information. Some of them work automatically (e.g. 5. wzrok: „Oko jest narządem dystansu i oddzielenia, do zanikania doświadczeń zmysłowych oraz do nierówne- hearing). It is with the help of the senses that we choose podczas gdy dotyk jest zmysłem bliskości, intym- go wykorzystywania poszczególnych zmysłów. W efekcie partners (smell), move around in space (sight), calm down ności i czułości” (J. Pallasmaa). zmysły „szaleją”, a my tracimy balans i harmonię współ- (touch) or feel pleasure (e.g. taste). Some have been drasti- pracy z własnym ciałem. Nieodzownym następstwem jest cally ennobled in post-industrial reality (sight), others have Każdy ze zmysłów dostarcza do naszego mózgu inny za- coraz częstsza utrata zdolności do funkcjonowania wśród been forgotten (smell). However, it is the interplay of all kres informacji. Część z nich działa bez użycia naszej woli ludzi i w przestrzeni miejskiej. five senses that makes us feel calm and creates a sense of (np. słuch). To za ich pomocą dobieramy partnerów (węch), security. poruszamy się w przestrzeni (wzrok), uspokajamy się (do- Projektowanie dla lepszego życia tyk) czy odczuwamy przyjemność (np. smak). Niektóre Synaesthetic design uległy drastycznej nobilitacji w postindustrialnej rzeczywi- Wykorzystując całą obecną wiedzę o działaniu naszego cia- stości (wzrok), inne popadły w zapomnienie (węch). Jed- ła, projektanci coraz częściej starają się sprostać wyzwa- “The theory of the five senses is not only a useful tool to nak to zgrane działanie wszystkich pięciu zmysłów powo- niom XXI wieku. Mamy już na rynku lampę „O!”, która evaluate different experiences. It allows you to apply the duje, że odczuwamy spokój i budujemy w sobie poczucie dzięki emitowanemu przez żarówkę ciepłu rozprzestrzenia best experiences to your designs [...]. Good design looks bezpieczeństwa. zapach kardamonu i biszkoptu. Żółty kolor zapachowego great – but why shouldn’t it also smell, sound or taste abażura nadaje światłu ciepłą i relaksacyjną barwę. Z kolei great?”, emphasised Jinsop Lee in a TED Talks presenta- Design synestetyczny poduszka-robot marki Somnox pomaga radzić sobie z bez- tion. The designer shared his theory of design for the five sennością poprzez emitowanie białego szumu, ciepła i ru- senses with the hope that people will start to notice the mul- „Teoria pięciu zmysłów to nie tylko przydatne narzędzie do chu wspomagającego głębsze oddychanie. Na rynku znaj- tifaceted experiences. oceny różnych doświadczeń. Pozwala zastosować najlep- dziemy też sztućce Sensoria Stimuli, które dzięki swoim sze doświadczenia w projektach […]. Dobry design wyglą- fakturom podbijają smak jedzonej potrawy, a także branso- The aim of synaesthetic design, which is concerned with da świetnie – ale dlaczego nie miałby też świetnie pachnieć, letki Tactilu przekazujące dotyk na odległość. the perception of space and objects through all the senses, brzmieć czy smakować?”, podkreślał Jinsop Lee w wy- is to respond to the ongoing social change. The environ- stąpieniu TED Talks. Projektant podzielił się swoją teorią W każdym mieście występują obiekty małej architektury, ment in which we live has thrown man out of balance. The designu dla pięciu zmysłów z nadzieją, że ludzie zaczną które aktywizują nasze zmysły. Przy Centrum Nauki Ko- sterilisation of the environment, the individualisation of so- 160 pernik w Warszawie działa Park Odkrywców, w którym 161 ciety, the radical acceleration of the pace of life, the transfer Cities are full of haptic solutions that we don’t even think można doświadczać́ wrażeń zmysłowych, a także przepro- of many experiences and relations to the virtual world, and about on a daily basis: on platforms, bus stops and even wadzać własne eksperymenty za pomocą̨ różnych bodźców. the development of technology have led to the disappear- pavements. We also use them when driving on motorways W zabytkowym Parku Oliwskim w Gdańsku znajdziemy ance of sensory experience and to an uneven use of the indi- or expressways. They allow us to recognise a change of „groty szeptów”, dzięki którym stojąc do siebie plecami vidual senses. As a result, the senses go “mad” and we lose traffic direction or the edge of the road. i w pewnej odległości możemy usłyszeć, co mówi druga balance and harmony in our cooperation with our own body. osoba (nawet szeptem). W miastach nie brakuje rozwiązań An inevitable consequence is an increasing loss of ability to Students also use multi-sensory solutions for open spaces haptycznych, o których na co dzień nawet nie myślimy: na function among people and in urban spaces. in their graduation projects. Jan Pfeifer’s master’s thesis at peronach, przystankach, a nawet chodnikach. Korzystamy the Faculty of Design of the Academy of Fine Arts in War- z nich również podczas jazdy autostrada czy droga szybkie- Designing for a better life saw is a conceptual design for a railing dedicated to bridges, go ruchu. Pozwalają rozpoznać zmianę kierunku ruchu albo which in addition to its safety function is also a musical krawędź jezdni. Using all the current knowledge about how our bodies work, instrument. In turn, Birgit Õigus’s project “Wooden Mega- designers are increasingly trying to meet the challenges of phones”, which was created at the Faculty of Interior De- Studenci w swoich pracach dyplomowych również sięgają the twenty-first century. We already have the “O!” lamp sign of the Estonian Academy of Arts, refers to wild nature

Powyższe trzy slajdy pochodzą z prezentacji do wykładu „Projektowanie dla zmysłów”, opowiadającego o de- po rozwiązania wielozmysłowe, przeznaczone do otwar- on the market, which spreads the scent of cardamom and and involves the creation of forest shelters that amplify the signie synestetycznym i zmysłowym postrzeganiu rzeczywistości. Po raz pierwszy wygłosiłam go na Patio ASP tych przestrzeni. Koncepcyjny projekt barierki dedykowa- sponge cake thanks to the heat emitted by the bulb. The yel- sounds of nature. Both Jan Pfeifer’s “Urban Instrument” w Gdańsku 27 marca 2019 roku. The above three slides are from the presentation for the lecture “Design for the Senses”, about synaesthetic design nej mostom, która poza funkcją bezpieczeństwa jest rów- low colour of the scented lampshade gives the light a warm and Birgit Õigus’s work became reference projects for our and sensory perception of reality. I gave this lecture for the first time at the Patio of the Academy of Fine Arts in nież instrumentem muzycznym, to praca magisterska Jana and relaxing tone. The Somnox robot pillow, on the other students when designing solutions during their classes. Gdańsk on 27 March 2019. Pfeifera zrealizowana na Wydziale Wzornictwa Akademii hand, helps to cope with insomnia by emitting white noise, Sztuk Pięknych w Warszawie. Z kolei projekt „Wooden warmth and movement to promote deeper breathing. On the The premise of the workshop Megaphones” Birgit Õigus, który powstał na Wydziale Ar- market you will also find Sensorial Stimuli cutlery, which, chitektury Wnętrz Estonian Academy of Arts, odnosi się thanks to its textures, enhances the taste of the food you are The workshop, which took place in December 2019 and do dzikiej przyrody i zakłada tworzenie leśnych schronów, eating, as well as Tactilu bracelets that transmit touch at a January 2020, was scheduled for forty hours and divided które potęgują dźwięki natury. Zarówno „Instrument miej- distance. into six meetings. In addition to direct class participation, ski” Jana Pfeifera, jak i praca Birgit Õigus stały się projek- the project and exploratory work required a commitment of tami referencyjnymi dla naszych studentek przy projekto- In every city there are small architectural objects which ac- at least twenty hours (at home or in the field). The project waniu rozwiązań w trakcie zajęć. tivate our senses. At the Copernicus Science Centre in War- involved six students of the MA course in Design at the saw there is the Explorers’ Park, where you can experience Faculty of Architecture and Design at the Academy of Fine Założenia warsztatów sensory impressions and conduct your own experiments Arts in Gdańsk (Anna Bakiera, Klaudia Ginter, Angelika using various stimuli. In the historic Oliwa Park in Gdańsk Grzeszczyk, Sonia Kiczko, Anna Neubauer, Olga Penar). Warsztaty, które odbyły się na przełomie grudnia 2019 roku there are “whispering caves”, thanks to which, standing i stycznia 2020 roku, zostały zaplanowane na czterdzieści with your back to each other and at a certain distance, you In order to carry out the workshop I developed a programme godzin i podzielone na sześć spotkań. Poza bezpośrednim can hear what the other person is saying (even in a whisper). to draw attention to the quality of our functioning in urban 162 udziałem w zajęciach prace projektowe i rozpoznawcze wpływają na zmysły i które z nich są przyjemne, a które 163 spaces, as well as to the broad spectrum of issues related to also spoke about the quality of construction of outdoor wymagały zaangażowania co najmniej na poziomie dwu- wręcz przeciwnie. Każde zagadnienie starałyśmy się „obej- the sensory perception of space. The workshop began with gyms, whose metal structures are extremely unpleasant to dziestu godzin (w domu lub w terenie). W projekcie wzięło rzeć pod lupą”, zarówno z punktu widzenia użytkownika an introductory lecture on designing for the senses, their the touch, especially in winter. They also raised the prob- udział sześć studentek kursu magisterskiego wzornictwa na czy wykonawcy, jak i osoby „współtowarzyszącej” do- classification in the animal and human world and physi- lem of navigation in the city, caused by an overabundance Wydziale Architektury i Wzornictwa Akademii Sztuk Pięk- świadczeniu (nie zawsze z własnej woli). Jako przykłady ology, and describing examples of synaesthetic solutions of visual messages on walls and poles. At this stage of the nych w Gdańsku (Anna Bakiera, Klaudia Ginter, Angelika takich krótkotrwałych współistnień wskazałyśmy prze- from Poland and around the world. During the lecture we work it was very important for me to make the students Grzeszczyk, Sonia Kiczko, Anna Neubauer, Olga Penar). bieganie zimą w pobliżu wiat przystankowych, gdzie ktoś talked about the overriding role of function or form and aware of the importance of a holistic approach in creating pali papierosa. Palącemu przynosi to ulgę i uspokojenie, the qualities we consider important in the design profession solutions for public spaces. I wanted to draw their atten- W celu przeprowadzenia warsztatów opracowałam pro- biegacz zaciąga jednak w swoje rozszerzone sportem płu- (empathy, observation and perceptiveness). At this stage, I tion to the need to understand different needs when creating gram, który miał zwrócić uwagę na jakość naszego funk- ca dużą dawkę szkodliwego dymu. Kolejnym przykładem wanted to show the students how design is connected to solutions for such a large spectrum of users. cjonowania w przestrzeniach miejskich, a także na szerokie było serwowanie jedzenia w mieście – na przykład mięsa, such areas of life as mental health, nutrition, architecture spektrum zagadnień związanych ze zmysłowym postrzega- które bardzo często intensywnie pachnie i przeszkadza du- or physical activity. We tried to list all the activities that niem przestrzeni. Warsztaty rozpoczął wykład wprowadza- żej grupie użytkowników miasta (np. wegetarianom). Stu- people do in the city, starting with travelling from work to The next stage of the workshop was a discussion concerning jący dotyczący projektowania dla zmysłów, ich klasyfikacji dentki mówiły też o jakości wykonania siłowni miejskich, home, through physical activity such as running or using the examples presented by the participants and their own w świecie zwierząt i ludzi oraz fizjologii, a także opisujący których metalowe konstrukcje są wyjątkowo nieprzyjemne the outdoor gyms. We also focused on relaxation in the city experiences. This was followed by a brainstorming session przykłady rozwiązań synestetycznych z Polski i ze świa- w dotyku, szczególnie w okresie zimowym. Poruszyły tak- in the form of contact with the sea (using the example of in which we tried to list interesting design problems wor- ta. W jego trakcie rozmawialiśmy o nadrzędnej roli funkcji że problemy nawigacji w mieście, spowodowane nadmia- Tri-City), a forest or a park, eating out in the context of thy of investigation in nature. As part of the preliminary re- czy formy i cechach, które uważamy za ważne w zawodzie rem komunikatów wizualnych na murach i słupach. Na tym restaurant gardens or food trucks, and the function of the search, the participants had to take a conscious walk around projektanta (empatia, umiejętność obserwacji czy spostrze- etapie prac bardzo ważne było dla mnie, aby studentki zda- city as a home or a refuge, that is, a space whose small- the city, and then, accompanied by an assistant, explore the gawczość). Na tym etapie zależało mi na tym, aby poka- ły sobie sprawę z tego, jak ważną rolę odgrywa holistycz- est part is our asylum. Together we studied how different space from the perspective of a blind or deaf person, so as zać studentkom, jak design łączy się z takimi dziedzinami ne podejście w tworzeniu rozwiązań przeznaczonych dla activities affect the senses, which ones are pleasant and to experience a kind of deprivation of one of the senses. We życia, jak zdrowie psychiczne, odżywianie, architektura przestrzeni publicznych. Chciałam zwrócić ich uwagę na which ones are the opposite of pleasant. We tried to look at asked the students to describe their impressions in the form czy aktywność fizyczna. Starałyśmy się wspólnie wypunk- konieczność zrozumienia różnych potrzeb przy tworzeniu each issue under a magnifying glass, both from the point of of an essay, which was part of the project. In this way they tować wszystkie aktywności, które człowiek wykonuje rozwiązań dla tak dużego spektrum użytkowników. view of the user or performer, and from the point of view of were able to better explore the sensory perception of the w mieście, zaczynając od przemieszczania się na trasie pra- the person “accompanying” the experience (not always of city before starting to create their own concepts. ca – dom, poprzez aktywność fizyczną taką jak bieganie Kolejnym etapem zajęć była dyskusja dotycząca zaprezen- their own free will). As examples of such short-term coex- Design solutions of the participants czy korzystanie z miejskich siłowni. Skupiłyśmy się tak- towanych przez uczestniczki przykładów i opisywanych istence, we pointed out running in winter near a bus shelter że na relaksie w mieście w postaci kontaktu z morzem (na doświadczeń własnych. Następnie odbyła się „burza mó- where someone smokes a cigarette. The smoker is relieved After the first stage of the “sensorial exploration of the city”, przykładzie Trójmiasta) czy lasem lub parkiem, jedzeniu zgów”, w której starałyśmy się wynotować ciekawe proble- and calmed down, but the runner inhales a large dose of the students noticed problems such as anonymity in the city, „na mieście” w kontekście ogródków restauracyjnych czy my projektowe godne zbadania w naturze. W ramach badań harmful smoke into the lungs expanded by physical activity. as exemplified by occupying a seat on public transport from food trucków oraz funkcji miasta jako domu lub schronie- wstępnych uczestniczki miały za zadanie odbyć świadomy Another example was the serving of food in the city – for which someone has just stood up, and although we do not nia, czyli przestrzeni, której najmniejszy wycinek stanowi spacer po mieście, a następnie, w towarzystwie asystent- example meat, which very often smells strong and disturbs know who it was, we can still feel their body heat. There nasz azyl. Wspólnie studiowałyśmy, jak różne czynności ki, poznać przestrzeń z perspektywy osoby niewidomej lub a large group of city users (e.g. vegetarians). The students was also the subject of the expression of various beliefs in 164 niesłyszącej, tak aby doświadczyć swoistej deprywacji jed- cyjnych, które powodowałyby zatrzymanie i zmusiły zabie- 165 the form of inscriptions on walls, which on the one hand public spaces, its purifying function and its beneficial prop- nego ze zmysłów. Poprosiłyśmy studentki o opisanie wra- ganych mieszkańców wielkich miast do zauważenia tego, testify to the need to share one’s feelings with the world, erties affecting the environment or well-being (among oth- żeń w formie eseju, będącego częścią projektu. W ten spo- co dzieje się obok. Chętnie postawiłabym je w miejscach and on the other hand disfigure and damage the surround- ers, Anna Neubauer proposed an interactive urban fountain sób mogły lepiej zbadać zmysłowy odbiór miasta, zanim istotnych architektonicznie, wykorzystując pomysł na „mi- ings. On the basis of this observation, the idea arose to cre- dedicated to urban business zones, using the Olivia Busi- przystąpiły do tworzenia samodzielnych koncepcji. krozachwyty”, czyli wyjątkowo atrakcyjne wizualnie ele- ate specially designed places to mark one’s presence in the ness Center as an example). menty przestrzeni, które zostały delikatnie podkreślone. city by means of handprints, a reference to the cave paint- Rozwiązania projektowe uczestniczek ings in Lascaux. Another student came up with the idea of In the end, six essays and four refined concepts were pro- Na dalszym etapie prac studentki wybrały jedną z trzech using the draughts between blocks as therapeutic spaces for duced. Po pierwszym etapie „zmysłowego badania miasta” stu- przygotowanych koncepcji i w procesie krystalizacji po- shouting out emotions. She noticed that the wind in such dentki zauważyły takie problemy, jak anonimowość w mie- mysłów badały możliwości ich zastosowania w przestrze- places effectively drowns out spoken words, and that shout- Anna Bakiera in her essay “Landscape Dominants” observed ście na przykładzie zajmowania w komunikacji miejskiej ni. Anna Bakiera w projekcie „Po nitce do kłębka” badała ing out sadness or grief brings relief. She also came up with the lack of a visual reference point in larger metropolises. As miejsca, z którego ktoś właśnie wstał, i choć nie wiemy, kto oddziaływanie struktur dedykowanych ćwiczeniu wzroku the idea of urban filters – a kind of goggles, the purpose she says, “walking in a contemporary city, one can feel lost. to był, nadal czujemy ciepło jego ciała. Pojawił się również i dalekiego widzenia poprzez znalezienie miejskiej domi- of which would be to change the surroundings to be more Everything is big – scaled up – and thus objects merge into temat wyrażania różnych przekonań w formie napisów na nanty. Rozważała także niestandardowe podejścia do syste- pleasing to the eye. Another interesting solution was the one overwhelming mass. The colours don’t help, because murach, które z jednej strony świadczą o potrzebie podzie- mów komunikacji wizualnej w mieście. Inne uczestniczki idea of bus shelters equipped with acupressure elements or my observations show that we are dealing either with a grey lenia się ze światem swoimi odczuciami, a z drugiej szpecą skupiły się na przykład na znaczeniu wody w przestrze- devices neutralising bad smells, for example in underground tissue or one that is so colourful that subsequent colours or i niszczą otoczenie. Na podstawie tej obserwacji powstał niach publicznych, jej funkcji oczyszczającej i korzystnych passages. Personally, I liked the idea of “slow-downers”, patterns simply disappear in it”. She also drew attention to pomysł, by tworzyć specjalnie zaprojektowane miejsca do właściwościach wpływających na otoczenie czy samopo- i.e. a kind of “bubbles” placed in the traffic routes, which the irritating effect of glare, pointing to the associated dan- zaznaczania swojej obecności w mieście za pomocą odbić czucie (m.in. Anna Neubauer zaproponowała interaktywną would cause stopping and force busy residents of big cities ger in the context of moving around the city. According to dłoni, co miało nawiązywać do malowideł w jaskini w La- fontannę miejską przeznaczoną do miejskich stref bizneso- to notice what is happening around them. I would gladly Bakiera, “the most pleasant light in urban spaces is reflected scaux. Kolejna studentka wpadła na pomysł, aby wykorzy- wych, na przykładzie Olivia Business Center). place them in architecturally significant places, using the light. Then it loses its intensity and introduces a painterly stać przeciągi powstające między blokami jako przestrze- idea of “micro-charms”, i.e. extremely visually attractive vibrancy to everyday life”. nie terapeutyczne do wykrzykiwania emocji. Zauważyła, Finalnie powstało sześć esejów i cztery dopracowane kon- elements of space that have been delicately highlighted. że wiatr w takich miejscach skutecznie zagłusza wypowia- cepcje. The “Stepcity” project by Klaudia Ginter was created in re- dane słowa, a wykrzyczenie smutku czy żalu przynosi ulgę. At a further stage of their work, the students chose one of sponse to the oculocentric experience of the city. The stu- Pojawił się też pomysł na filtry miejskie – rodzaj okularów, Anna Bakiera w eseju „Dominanty krajobrazowe” zaobser- the three prepared concepts and in the process of crystallis- dent proposed building a square with pathways that amplify których celem byłoby zmienianie otoczenia na bardziej wowała brak wizualnego punktu odniesienia w większych ing their ideas explored the possibilities of their application the sounds produced by users and allow them to follow the przyjemne dla oka. Ciekawym rozwiązaniem była także metropoliach. Jak twierdzi, „będąc na spacerze we współ- in space. Anna Bakiera in the project “By the thread to the rhythm of their steps. The various musical floors, which are koncepcja wiat przystankowych wyposażonych w elemen- czesnym mieście można poczuć się zagubionym. Wszystko ball” explored the impact of structures dedicated to the ex- samples of materials found in the city, enhance the acoustic ty do akupresury czy urządzenia neutralizujące brzydkie za- jest duże – przeskalowane – i przez to obiekty zlewają się ercise of sight and long-distance vision by finding an urban effect of a given fragment. Ginter’s instrument is interac- pachy na przykład w przejściach podziemnych. Osobiście w jedną, przytłaczającą masę. Kolory nie pomagają, po- dominant. She also considered non-standard approaches tive – you can connect it to the Spotify app and record. The bardzo przypadł mi do gustu pomysł na „spowalniacze”, nieważ z moich obserwacji wynika, że mamy do czynienia to visual communication systems in the city. Other partic- project allows you to focus solely on the acoustic experi- czyli rodzaj „baniek” ustawionych w ciągach komunika- albo z poszarzałą tkanką, albo z tak kolorową, że kolejne ipants focused, for example, on the importance of water in ence, giving your other senses a breather. At the same time, 166 kolory czy wzory po prostu w niej giną”. Zwróciła także Angelika Grzeszczyk także zwróciła uwagę na potrzebę 167 uwagę na drażniący efekt olśnienia, wskazując na związane zatrzymania się i spowolnienia. Jej „Tłumik” przypomina z tym niebezpieczeństwo w kontekście przemieszczania się strukturą schronienie. To bezpieczna, ażurowa stacja przy- po mieście. Zdaniem Bakiery, „najprzyjemniejszym świa- stankowa, w której można na chwilę uciec od zgiełku mia- tłem w przestrzeniach miejskich są promienie odbite. Tracą sta. Dzięki swojej konstrukcji pozwala dosłownie schować wtedy na intensywności i wprowadzają malarskie rozedrga- się przed otaczającym światem i zaznać poczucia bezpie- nie do życia codziennego”. czeństwa. „Tak wiele tracimy, kiedy po prostu podążamy z ustalonego punktu A do punktu B. Teraz mało kto ma czas Projekt „Stepcity” autorstwa Klaudii Ginter powstał w od- i odwagę na to, żeby się po prostu rozejrzeć i pomyśleć, jak powiedzi na okulocentryczne doświadczanie miasta. Stu- szybko zmieniają się miejsca, które codziennie mijamy”, dentka zaproponowała wybudowanie placu ze ścieżkami, pisze studentka. Grzeszczyk inspirowała się kształtami or- które wzmacniają wytwarzane przez użytkowników dźwię- ganicznymi takimi jak muszle, kokony i ludzkie gesty. Jej ki i pozwalają śledzić rytm swoich kroków. Różnorodne projekt jest mobilny, dzięki czemu z łatwością może być muzyczne posadzki stanowiące próbki materiałów wystę- przetransportowany do miejsc o największym natężeniu ru- pujących w mieście podbijają efekt akustyczny danego chu czy hałasu. Projektantka jako przykładową przestrzeń fragmentu. Instrument Ginter jest interaktywny – można realizacji wskazała wyjście z Dworca Kolejowego w So- podłączyć go do aplikacji Spotify i rejestrować nagrania. pocie. Projekt pozwala skupić się wyłącznie na akustycznych do- znaniach, dając chwilę oddechu pozostałym zmysłom. Jed- „Krystalizer” Soni Kiczko powstał z myślą o osobach, któ- nocześnie poprzez zindywidualizowaną ścieżkę dźwięko- re przemierzają miasto w pośpiechu i są znieczulone na wą podkreśla, jak zróżnicowane jest nasze doświadczanie odczuwanie. Inspiracją stało się wyjście na koncert, gdzie miasta. „W przestrzeni miejskiej mijamy mnóstwo ludzi, studentka doświadczyła swoistego „trzęsienia ziemi”. Jak jednak każdy z nich zapamiętuje inne kadry, zapachy, ina- opowiada w swojej pracy, „deski pod nami aż drgały od czej stawia stopę na schodach czy chwyta poręcz. Nasze dźwięków, tak jak i nasze wnętrzności. Gdy koncert się «ślady» – zarówno te widoczne, jak i utrwalone w pamię- skończył, nawet zejście po schodach było inaczej odczu- ci, tworzą żywą tkankę miejską. […] Zapach kawy wypitej walne, gdyż nie dość, że w uszach przyjemnie dzwoniło, w kawiarni z ulubioną osobą, smak pieczywa z konkretnej to nogi były jakby zmiękczone od drgań”. Studentka za- piekarni, ciepło bijące z restauracji w zimowy dzień – to proponowała rozwiązanie w postaci hipnotyzującego, lu- wszystko tworzy naszą indywidualną historię w mieście”, strzanego tunelu przy budynku Cristal we Wrzeszczu, któ- Wybrane plansze prezentujące koncepcję projektu „Stepcity”, aut. Klaudia Ginter. pisze w swoim eseju studentka. Projekt jest dedykowany ry „zamienia hałas ruchliwej alei Grunwaldzkiej na obrazy, Selected boards presenting the concept of the “Stepcity” project, author: Klaudia Ginter. otwartej przestrzeni przed centrum handlowym Forum a drgania przenoszone z ulicy dodatkowo wprawiają wi- Gdańsk. zualizacje w zaprojektowany rytm. Dzięki temu zabiegowi możemy doświadczać bodźców w odmienny sposób, a ma 168 169

Wybrane plansze prezentujące koncepcję projektu „Tłumik”, aut. Angelika Grzeszczyk. Wybrane plansze prezentujące koncepcję projektu „Krystalizer”, aut. Sonia Kiczko. Selected boards presenting the concept of the “Silencer” project, author: Angelika Grzeszczyk. Selected boards presenting the concept of the “Crystalliser” project, author: Sonia Kiczko. 170 171 through an individualised soundtrack, it highlights how di- rienced a kind of “earthquake”. As she recounts in her work, verse our experience of the city is. “In the urban space we “the floorboards beneath us vibrated with the sounds, as did pass a lot of people, but each of them remembers different our insides. When the concert was over, even descending frames, smells, puts his foot on the stairs or grasps the rail- the stairs felt different, because not only did our ears ring ing differently. Our ‘footprints’ – both visible and preserved pleasantly, but our legs felt softened by the vibrations”. The in memory – create a living urban tissue. The smell of cof- student proposed a solution in the form of a hypnotic, mir- fee drunk in a café with your favourite person, the taste of ror-like tunnel by the Cristal building in Wrzeszcz, which bread from a particular bakery, the warmth radiating from “turns the noise of busy Grunwaldzka Avenue into images, a restaurant on a winter’s day – all this creates our individ- and the vibrations transmitted from the street additionally ual history in the city”, writes the student in her essay. The set the visualisations into a designed rhythm. Thanks to project is dedicated to the open space in front of the Forum this, we can experience stimuli in a different way, and this Gdańsk shopping centre. is intended to raise awareness of the intensity of the noise generated by the street, which accompanies us every day”. Angelika Grzeszczyk also drew attention to the need to stop The tunnel resembles a wave of sound, and the intensity of and slow down. Her “Silencer” resembles a shelter in struc- the vibrations experienced depends on the volume of traffic. ture. It is a safe, openwork stopover where one can escape Kiczko rightly notes that the sounds of passing cars or peo- for a moment from the hustle and bustle of the city. Thanks ple’s conversations have become inaudible to the modern to its construction, it literally allows you to hide from the city dweller. “Our increasing inattention, however, does not surrounding world and experience a sense of security. “So mean that the negative impact of noise on our body has de- much is lost when we simply walk from a fixed point A to creased”, he adds. point B. Nowadays, few people have the time or courage to simply look around and think about how quickly the places Anna Neubauer also confronted the problem of undervalu- we pass every day change”, writes the student. Grzeszczyk ing the sense of hearing in the city. As she writes, “people was inspired by organic shapes such as shells, cocoons and walk around wearing headphones, as if to communicate that human gestures. Her project is mobile, so it can easily be they don’t need it. And the opposite is true. Hearing warns transported to places with the most traffic or noise. The de- us of danger, shows us the way, allows us to smile when the signer pointed to the exit from the Sopot Railway Station birds are singing, to relax when the water is gurgling in the as an example of the space for the implementation of the fountain. It allows us to experience the city from a complete- project. ly different, as if closer, perspective”. The student referred to the onslaught of sensory stimuli that lead to residents of “Crystalliser” by Sonia Kiczko was created for people who larger cities not noticing their immediate surroundings. “It are in a hurry and are desensitised to feeling. The inspira- is only when metal gets incredibly hot or prickly cold that it tion came from going to a concert, where the student expe- draws our attention. Wood remains invisible until a splinter

Wybrane plansze prezentujące koncepcję projektu „Rozfalowywacz”, aut. Olga Penar. Selected boards presenting the concept of the “Wavemaker” project, author: Olga Penar. 172 a intensywność odczuwanych drgań zależy od natężenia odkrywamy mlaszczące dźwięki wydawane przez buty strzeni w inny sposób, niż robimy to na co dzień, a także 173 is driven into us. Beyond the extremes, we only notice these of sensory railings that do not turn into hand-chilling in- ruchu. Kiczko słusznie zauważa, że dźwięki mijających sa- odrywające się od mokrego podłoża lub nieustanny szelest „poruszenie wyobraźni” pozwoliło wytworzyć nowy punkt things when they are new and can play with the element of struments of torture in winter, and urban “shouting posts” mochodów czy rozmów ludzi stały się dla współczesnego codziennej krzątaniny, ujawnia się nam każda najmniejsza widzenia w projektowaniu. Ograniczony czas warsztatów, surprise”, he adds. where we could vent our frustrations, safe in the knowledge mieszkańca miasta niesłyszalne. „Nasza wzrastająca nie- nierówność chodników i poręczy, zdajemy sobie sprawę a także ich forma (warsztaty były dla chętnych i odbywały that no one would hear us. We also took care to mark the uwaga nie sprawia jednak, że obniżył się negatywny wpływ ze szczegółów, które wcześniej nam umykały”, opowiada się po obowiązkowych zajęciach) nie pozwoliły na finalną “Wavemaker” by Olga Penar is a project with a structure presence of other people around us and to break out of the hałasu na nasz organizm”, dodaje. studentka. „Rozfalowywacz” jest przeznaczony do terenów realizację rozwiązań produkcyjnych. Dały jednak możli- that causes non-invasive acupressure. The designer noticed anonymity of big cities or crowds. The students were eager nadmorskich, jednak doskonale odnalazłby się we wszyst- wość stworzenia przemyślanych i wartościowych koncep- the need to create systemic urban furniture equipped with to share their thoughts and needs with us, making us realise Anna Neubauer także zmierzyła się z problemem niedoce- kich miejscach kontemplacji natury. Projekt jest niezwykle cji. Wierzę, że w kolejnych latach będziemy mieli możli- an additional self-massage function. Thanks to rollers and how important it is to go beyond the usual pattern of teach- niania zmysłu słuchu w mieście. Jak pisze, „ludzie chodzą prosty w obsłudze i nie wymaga zasilania. Dzięki temu nie wość wdrożenia tego typu podejścia do projektowania do tabs, the seat exerts pressure on the muscles. As a result, the ing design. Encouraging young people to analyse their own w słuchawkach, jakby chcieli zakomunikować, że nie jest wzbudza w użytkownikach poczucia zakłopotania. Wy- szerszego spektrum nauczania. body is relaxed and the nervous system is calmed. “Some- experiences, a chance to confront the group, exploring the im on potrzebny. A jest wprost przeciwnie. Słuch ostrzega starczy położyć się na leżaku, zamknąć oczy, wsłuchać się times a disturbance of just one of the senses is enough to space in a different way than we do it every day, as well as nas przed niebezpieczeństwem, wskazuje drogę, pozwa- w dźwięk fal i wejść w stan głębokiego relaksu. dramatically change the face of a place, its perception and “stirring the imagination” allowed us to create a new point la się uśmiechnąć, gdy śpiewają ptaki, zrelaksować, gdy expression. Suddenly, after closing our eyes, we discover of view in design. The limited time of the workshop, as well w fontannie szumi woda. Pozwala doświadczyć miasta Podsumowanie the clinking sounds made by shoes pulling away from the as its form (the workshop was voluntary and took place after z zupełnie innej, jakby bliższej perspektywy”. Student- wet ground or the constant rustling of everyday busyness, the obligatory classes) did not allow for the final realisation ka odniosła się do natłoku bodźców zmysłowych, które Wszystkie projekty odnosiły się do potrzeby rozszerzenia every smallest unevenness of pavements and railings is re- of production solutions. However, they gave an opportunity prowadzą do niezauważania bezpośredniego otoczenia doświadczeń zmysłowych z uprzywilejowanego wzroku vealed to us, we become aware of details that previously to create well thought-out and valuable concepts. I believe u mieszkańców większych miast. „Dopiero gdy metal robi na pozostałe zmysły. W trakcie warsztatów poświęciłyśmy escaped us”, says the student. “Wavemaker” is designed for that in the following years we will have the opportunity to się niesamowicie gorący lub kłująco zimny, zwraca naszą dużo czasu na rozmowę o tym, jak odbieramy rzeczywi- coastal areas, but it would find itself perfectly in all places implement this type of approach to design in a wider spec- uwagę. Drewno pozostaje niewidzialne do momentu, gdy stość i co my, jako projektanci, moglibyśmy zrobić inaczej, of contemplation of nature. The project is extremely simple trum of teaching. wbije nam się drzazga. Poza ekstremami, te rzeczy dostrze- aby w codziennej relacji z miastem było nam lepiej. Poja- to use and does not require power. As a result, it does not gamy tylko, gdy są nowe i mogą zagrać elementem zasko- wiły się między innymi ciekawe koncepcje sensorycznych make users feel embarrassed. Just lie down on the deck- czenia”, dodaje. balustrad, które zimą nie tworzą mrożących dłonie narzę- chair, close your eyes, listen to the sound of the waves and dzi tortur, oraz miejskie „krzykowiska”, gdzie moglibyśmy enter a state of deep relaxation. „Rozfalowywacz” Olgi Penar to projekt o strukturze po- wyrzucić z siebie męczące nas frustracje, mając przy tym wodującej nieinwazyjną akupresurę. Projektantka zauwa- pewność, że nikt nas nie usłyszy. Pochyliłyśmy się także Summary żyła potrzebę stworzenia systemowych mebli miejskich nad zaznaczeniem obecności innych ludzi wokół nas oraz wyposażonych w dodatkową funkcję automasażu. Dzięki wyrwaniem się z anonimowości wielkich miast czy tłumów. All projects referred to the need to extend the sensory ex- wałkom i wypustkom siedzisko wywiera nacisk na mię- Studentki chętnie dzieliły się z nami swoimi przemyślenia- perience from privileged sight to the other senses. During śnie. W efekcie ciało jest rozluźnione, a układ nerwowy mi i potrzebami, uzmysławiając nam, jak ważne jest wyj- the workshop we spent a lot of time talking about how we uspokojony. „Czasem wystarczy zaburzenie tylko jedne- ście poza utarty schemat nauczania wzornictwa. Zachęce- perceive reality and what we, as designers, could do dif- go ze zmysłów, by diametralnie odmienić oblicze danego nie młodych ludzi do analizowania własnych doświadczeń, ferently to improve our everyday relationship with the city. miejsca, jego odbiór i wyraz. Nagle, po zamknięciu oczu, szansa na skonfrontowanie się z grupą, odkrywanie prze- Among other things, we came up with interesting concepts 174 Zmysły w mieście – warsztaty 175 Senses in the city – workshops

Wydział Architektury i Wzornictwa prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka Faculty of Architecture and Design prof. ASP dr hab. Bogumiła Jóźwicka mgr Joanna Jurga mgr Joanna Jurga

studenci: Człowiek w przestrzeni miejskiej wydaje się tracić na swojej te widoczne, jak i utrwalone w pamięci, tworzą żywą tkankę studenci: In the urban space man seems to lose his individuality. The on experiences. The smell of coffee in a café with a favo- Klaudia Ginter indywidualności. Miasto tworzy dzisiaj specyficzny wzo- miejską. Każdy z nas, żyjąc w danej przestrzeni, mógłby Klaudia Ginter city today creates a specific pattern of human relations – its urite person, the taste of bread from a particular bakery, the Angelika Grzeszczyk rzec relacji międzyludzkich – jego tkanka zdaje się być stworzyć własną „mapę miasta”, opartą nie na suchych Angelika Grzeszczyk fabric seems to be a labyrinth for the nameless crowd of warmth of a city heater on a winter’s day – all this creates Sonia Kiczko labiryntem dla bezimiennego tłumu poruszających się po lokalizacjach, a na doświadczeniach. Zapach kawy wypitej Sonia Kiczko passers-by, in which each of them searches for their own our individual history in the city. It is the private, but at the Olga Penar nim przechodniów, w którym każdy z nich szuka własnej w kawiarni z ulubioną osobą, smak pieczywa z konkretnej Olga Penar way. Nevertheless, each of us experiences urban space dif- same time urban paths that interweave, creating pretexts for drogi. Mimo to każdy z nas doświadcza przestrzeni miejskiej piekarni, ciepło miejskiego ogrzewacza w zimowy dzień – ferently – we try to tame it by naming our favourite places, conversations, recalling memories, chance encounters. More inaczej – próbujemy ją oswoić, nazywając ulubione miejsca, to wszystko tworzy naszą indywidualną historię w mieście. walking along familiar paths, documenting our presence in or less consciously we leave traces in the urban space – and chodząc znanymi ścieżkami, dokumentując swoją obecność To właśnie prywatne, choć jednocześnie miejskie ścieżki certain places in photographs or leaving traces. Padlocks on can we take the traces of the city with us? w pewnych miejscach na fotografiach czy zostawiając śla- przeplatają się ze sobą, tworząc preteksty do rozmów, przy- bridges or signatures on walls are visual proof of how strong dy. Kłódki na mostach czy podpisy na ścianach to naoczny woływania wspomnień, przypadkowych spotkań. Bardziej our need to identify with a given space is. The sense of sight dowód na to, jak silna jest w nas potrzeba utożsamienia się lub mniej świadomie zostawiamy ślady w przestrzeni miej- seems at times to be inadequate to our desire to feel space z daną przestrzenią. Zmysł wzroku w pewnych momentach skiej – a czy ślad miasta możemy zabrać ze sobą? and to belong to it. Cities today seem to be overscaled – and zdaje się być nieadekwatny do naszego pragnienia odczu- we, having no personal points of reference, feel small and wania przestrzeni i przynależności do niej. Miasta zdają nameless within them. In the urban space we pass a lot of się dzisiaj przeskalowane – my zaś, nie mając osobowych people, but each of them remembers different frames, smells, punktów odniesienia, czujemy się w nich mali i bezimienni. puts his foot on the stairs or grasps the railing differently. Our W przestrzeni miejskiej mijamy mnóstwo ludzi, jednak każdy “traces”, both visible and preserved in memory, form the living z nich zapamiętuje inne kadry, zapachy, inaczej stawia stopę fabric of the city. Each of us, living in a given space, could na schodach czy chwyta poręcz. Nasze „ślady” – zarówno create our own “city map”, based not on dry locations, but 176 „Stepcity”. Rytm kroków, ślad dźwięków 177 “Stepcity”. Rhythm of steps, trace of sounds

Klaudia Ginter Stepcity a dzięki algorytmom użytkownik ma możliwość wyszukania Klaudia Ginter Stepcity in front of Forum Gdańsk. The concept, through an element podobnych „rytmów” oraz dopasowania muzyki do swoich of interactive play, aims to highlight the importance of the Koncepcja instrumentu miejskiego „Stepcity” jest odpo- kroków na podstawie baz danych Spotify. Koncepcja jest The concept of the urban instrument “Stepcity” is a respon- sense of hearing in the city. wiedzią na problem jedynie wzrokowego doświadczania dedykowana otwartej przestrzeni przed Forum Gdańsk. Kon- se to the problem of merely visually experiencing the city. miasta. Szum miejski staje się dziś czymś na wzór nieziden- cepcja poprzez element interaktywnej zabawy ma podkreślać Urban noise today becomes something like an unidentified, Rhythm of steps, trace of sounds tyfikowanej, ciężkiej masy, z której nie jesteśmy w stanie znaczenie zmysłu słuchu w mieście. heavy mass from which we are unable to select the sounds of wyselekcjonować dźwięków miasta. Instalacja ma na celu the city. The installation aims to wake up the “zombies”, i.e. Cities are said to be bustling with life. Today, however, we obudzenie „zombie”, czyli zwrócenie uwagi na otaczającą Rytm kroków, ślad dźwięków to draw attention to the surrounding reality and to sensitise are far from the bustle resulting from meetings in markets, rzeczywistość oraz uwrażliwienie przechodniów na bodźce passers-by to non-visual stimuli. The various floors, which squares or suburban streets. Today, the bustle of the city, pozawzrokowe. Różnorodne posadzki stanowiące próbkę Mówi się, że miasta tętnią życiem. Daleko nam jednak dzi- are samples of the materials found in the city, have been especially during the pre-holiday or tourist season, is the materiałów występujących w mieście zostały zaprojekto- siaj do gwaru będącego wynikiem spotkań na targowiskach, designed to enhance the acoustic effect of a given fragment. sound of passing cars, music from television sets or the wane tak, aby podbijać efekt akustyczny danego fragmentu. rynkach czy podmiejskich uliczkach. Dzisiaj gwar miasta, Each user can capture their presence in the city space in real rapid footsteps of passers-by hurrying to do their business. Każdy użytkownik może w czasie rzeczywistym uchwycić szczególnie w okresie przedświątecznym czy turystycznym, time by hearing the rhythm of their own steps. The sound Urban noise becomes something like an unidentified, heavy swoją obecność w przestrzeni miasta, słysząc rytm własnych to dźwięk przejeżdżających samochodów, muzyki z odbior- tracks are placed above the resonating space, where a recorder mass. We escape from such noise in two ways – into our kroków. Ścieżki dźwiękowe umieszczone są nad przestrzenią ników czy szybkie kroki przechodniów spieszących w celu is also placed. The user selects the track they want to walk own “noise”, by putting on headphones, or into silence, by rezonującą dźwięk, gdzie umieszczony jest również rejestrator załatwienia własnych spraw. Szum miejski staje się czymś na on, and next to it is an ID that displays a number when to- “switching off”, as it were, our sense of hearing in favour of dźwięku. Użytkownik wybiera ścieżkę, po której chce przejść, wzór niezidentyfikowanej, ciężkiej masy. Od takiego hałasu uched – once memorised, you can find your recording in the staring into space or, even worse, at the screen of our phone. obok zaś umieszczony jest identyfikator, który po dotknięciu uciekamy dzisiaj na dwa sposoby – we własny „hałas”, za- app. The user can focus on the current acoustic experience In a dubious concert of sounds, we are often unable to catch wyświetla numer – po zapamiętaniu można odnaleźć swoje kładając słuchawki, lub w ciszę, „wyłączając” niejako zmysł or continue playing with the app. The app uses a spectrum the real, calming melody of space – the rustle of trees and nagranie w aplikacji. Użytkownik może skupić się na aktu- słuchu na rzecz wpatrywania się w przestrzeń lub, co gorsza, analyser and oscilloscope to visualise each individual “rhy- wind, birds singing, our own footsteps on uneven floors, the alnych doznaniach akustycznych lub kontynuować zabawę w ekran telefonu. W wątpliwej jakości koncercie dźwięków thm”, and thanks to algorithms, the user is able to search for music of a street player lost in the distance or even the voice w aplikacji. Aplikacja wykorzystuje analizator widma oraz często nie jesteśmy w stanie wyłapać tych, które są rzeczywi- similar “rhythms” and match music to their steps based on of our interlocutor. Since time immemorial, hearing has been oscyloskop do wizualizacji każdego pojedynczego „rytmu”, stą, uspokajającą melodią przestrzeni – szumu drzew i wiatru, Spotify databases. The concept is dedicated to the open space used by living organisms to communicate and to recognise 178 śpiewu ptaków, własnych kroków na niejednolitych posadz- their surroundings. At night, both animals and humans have 179 kach, muzyki ulicznego grajka gubiącej się w oddali czy nawet a naturally heightened sense of hearing in situations that are głosu swojego rozmówcy. Od niepamiętnych czasów słuch dangerous or lacking visual perception. Today, overwhelmed P R O J E K T O W A N I E D L A był wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji by the excess of sounds in the city, we are mainly dependent Z M Y S Ł Ó W W M I E Ś C I E A U T O R : K L A U D I A G I N T E R oraz rozpoznawania otoczenia. Nocą zarówno u zwierząt, jak on our eyesight, which also seems to be “mutilated” by the i u ludzi w sytuacjach niebezpiecznych lub pozbawionych amount of contrasts, lights and visual messages. What we need możliwości naocznej oceny sytuacji zmysł słuchu natural- in the city is silence and concentration, or at least a selection nie się wyostrza. Dziś, przytłoczeni nadmiarem dźwięków of sounds that are relevant or pleasant. When we close our w mieście, jesteśmy zdani przede wszystkim na swój wzrok, eyes, we experience urban space in a completely different way który również zdaje się być „okaleczany” przez ilość kon- – what then helps us to determine location or direction? Will trastów, świateł i komunikatów i wizualnych. Potrzeba nam we be able to recognise someone among passers-by? Will we w mieście wyciszenia i skupienia lub przynajmniej selekcji be able to avoid an obstacle that we cannot see? Intermingling dźwięków istotnych czy przyjemnych. Kiedy zamkniemy oczy, images and sounds often create incoherent messages – the doświadczymy przestrzeni miejskiej zupełnie inaczej – co city should allow us to experience itself selectively. It is said wtedy pomoże nam określić lokalizację czy kierunek? Czy that everyone has their own “rhythm” of the day, although będziemy w stanie rozpoznać kogoś wśród przechodniów? we often don’t realise how many steps, or “bars”, so to speak, Czy ominiemy przeszkodę, której nie jesteśmy w stanie we take in the city space. zobaczyć? Przenikające się obrazy i dźwięki tworzą często niespójne komunikaty – miasto powinno pozwolić doświad- czać się selektywnie. Mówi się, że każdy człowiek ma swój „rytm” dnia, choć często nie zdajemy sobie sprawy, ile kroków, niejako „taktów”, stawiamy właśnie w przestrzeni miasta.

KONCEPCJA INSTALACJI DŹWIĘKOWEJ STEPCITY DLA FORUM GDAŃSK 180 „Tłumik”. Ucieczka od zgiełku, ochrona przed tłumem 181 “Silencer”. Escape from noise, protection from crowds

Angelika Grzeszczyk Miasto oddziałuje na zmysły na każdym kroku. Mało kto ma The city affects the senses at every turn. Few people, however, jednak czas i jest na tyle uważny, żeby po prostu rozejrzeć się have the time or the attention span to simply look around and i pomyśleć, jak szybko zmieniają się miejsca, które codziennie think how quickly the places they pass by every day change. mijamy. Dopiero wyraziste zjawiska i sytuacje sprawiają, że It is only the most expressive phenomena and situations that zwraca się na nie uwagę. Wschód słońca, źdźbło trawy prze- make you pay attention. The sunrise, a blade of grass breaking bijające się przez kostkę brukową, blik na szklanej fasadzie through the cobblestones, light reflected from the glass facade budynku... To właśnie te nieuchwytne wrażenia skłoniły of a building... It is these elusive impressions that made the autorkę do refleksji i zaowocowały powstaniem „Tłumika”. author reflect and that led to the creation of the “Silencer”. The Obiekt ma być bezpiecznym miejscem, które pozwoli na building is meant to be a safe place to escape from the hustle ucieczkę od zgiełku miasta. Z założenia ma tworzyć krótko- and bustle of the city. It is intended to create a short process trwały proces, podczas którego użytkownik może przystanąć, during which the user can stop, hide, collect their thoughts schować się, zebrać myśli – po prostu zająć się sobą. „Tłumik” – simply take care of themselves. “Silencer” is intended to ma pomóc zwłaszcza osobom, które mają problem z odna- help especially people who have trouble finding their way lezieniem się w zatłoczonych miastach. Prosta konstrukcja, in crowded cities. The simple design, partial soundproofing częściowe wytłumienie dźwięku i osłonięcie od zgiełku and shielding from the noise of the city is meant to further miasta ma dodatkowo wzmacniać poczucie bezpieczeństwa. enhance the sense of security. The final form was inspired by Inspiracją do ostatecznej formy były kształty organiczne takie organic shapes such as shells, cocoons and ordinary human jak muszle, kokony oraz zwykłe ludzkie gesty. Obiekt może gestures. The object can be placed in various places where być umieszczony w różnych miejscach, gdzie duży ruch heavy traffic is common, but the train station in Sopot was jest powszechnym zjawiskiem, ale jako przykład docelowej chosen as the target location. The colour refers to the coat of lokalizacji wybrano dworzec w Sopocie. Kolor nawiązuje do arms of this city and to the shade created on the horizon line, herbu tego miasta oraz do odcienia, jaki tworzy się na linii at the meeting point of water and sky. horyzontu, na styku wody z niebem. 182 „Moc hałasu”. Krystalizator – hipnotyzujący tunel drgający 183 “Power of noise”. Crystalliser – hypnotising vibrating tunnel

Sonia Kiczko Projekt dla zmysłów bazował na zaobserwowaniu, w jaki This project for the senses was based on an observation of sposób oddziałują na nas bodźce w mieście, jaki mają wpływ how stimuli in the city affect us, how they affect our well-be- na nasze samopoczucie i zdrowie. W swojej koncepcji autorka ing and health. In her concept, the designer wanted to draw chciała zwrócić uwagę na moc hałasu, jakiego na co dzień attention to the power of noise, which we experience every doświadczamy, przechodząc przy jakiejkolwiek ruchliwej day when passing by any busy street. The sounds of passing ulicy. Dźwięki mijających nas samochodów, komunikacji cars, public transport or people talking have become almost miejskiej czy rozmów ludzi z biegiem czasu, jaki spędzamy inaudible over the time we have spent in the city. We also w mieście, stały się niemal niesłyszalne. Dodatkowo zagłu- drown them out by wearing headphones, for example. How- szamy je, nosząc na przykład słuchawki. Nasza wzrastająca ever, our increasing inattention does not reduce the negative nieuwaga nie sprawia jednak, że obniżył się negatywny effects of noise on our body. This is why the concept of wpływ hałasu na nasz organizm. Dlatego też powstała kon- a hypnotic tunnel was created, which transforms the noise of cepcja hipnotyzującego tunelu, który zamienia hałas ruchli- the busy Grunwaldzka Avenue into images, and vibrations wej alei Grunwaldzkiej na obrazy, a drgania przenoszone transmitted from the street additionally set visualisations z ulicy dodatkowo wprawiają wizualizacje w zaprojektowany to the designed rhythm. Thanks to this procedure we can rytm. Dzięki temu zabiegowi możemy doświadczać bodźców experience stimuli in a different way, and this is intended to w odmienny sposób, a ma to na celu zwiększenie świadomo- increase our awareness of the intensity of the noise generated ści intensywności generowanych przez ulicę hałasów, które by the street, which accompanies us every day. towarzyszą nam każdego dnia. 184 „Rozfalowywacz”. Siedzisko/leżysko do autoakupresury 185 “Wavemaker”. Seat/bed for auto-acupressure

Olga Penar Siedzisko znajduje się na plaży lub na terenach nadmorskich. The seat is located on the beach or in coastal areas. The user Użytkownik może usiąść na nim jak na ławce, ale również can sit on it like on a bench, but also lie down like on a deck położyć się jak na leżaku. Po ułożeniu się na nim nieregular- chair. After lying on it, the irregularities on the surface of ności na powierzchni siedziska zapewniają autoakupresurę. the seat provide auto-acupressure. A person looking for a Osoba poszukująca chwili relaksu na plaży kładzie się na moment of relaxation on the beach lies down on the lounger. znajdującym się tam leżaku. Zamyka oczy, wsłuchuje się w Closes his eyes, listens to the sounds of the waves, the birds, dźwięki fal, ptaków, głosy mijających ją ludzi. Po chwili od- the voices of passing people. After a while, the structure of czuwa rozluźniające działanie struktury leżaka. Jego nierówna the deckchair has a relaxing effect. The uneven surface of the powierzchnia powoduje delikatny ucisk na ciało użytkownika, couch puts gentle pressure on the body, which results in the co skutkuje rozluźnianiem się mięśni i umożliwia głęboką muscles relaxing and enables one to relax deeply. relaksację. 186 Z jednej kreski 187 From a single line

Pracownia Form Rzeźbiarsko-Architektonicznych prof. ASP dr hab. Marta Branicka Sculptural and Architectural Forms Studio prof. ASP dr hab. Marta Branicka Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: students: Karol Drobniewski Karol Drobniewski Martyna Grochowalska Martyna Grochowalska Jakub Hazuka Jakub Hazuka Małgorzata Just Małgorzata Just Joanna Kazimierczyk Joanna Kazimierczyk Zuzanna Lach Zuzanna Lach Nataliya Leno Nataliya Leno Julia Pyrdoł Julia Pyrdoł 188 189

proj. Małgorzata Just proj. Zuzanna Lach 190 191

proj. Julia Pyrdoł proj. Joanna Kaźmierczyk 192 193

proj. Karol Drobniewski proj. Jakub Hazuka 194 Prowadząca 195 Supervisor

prof. ASP dr hab. Marta Branicka Rzeźbiarka, doktor habilitowany sztuki, profesor ASP, Sculptor, doctor habilitatus of fine arts, Professor of the AFA, absolwentka Wydziału Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły graduate of the Faculty of Sculpture at the State Higher School Sztuk Pięknych w Gdańsku. Obecnie związana zawodowo of Fine Arts in Gdańsk. Currently works at the Faculty of Ar- z Wydziałem Architektury i Wzornictwa Akademii Sztuk chitecture and Design of the Academy of Fine Arts in Gdańsk, Pięknych w Gdańsku, prowadzi Pracownię Form Rzeź- where she runs the Studio of Sculptural and Architectural biarsko-Architektonicznych. Uczestniczka wielu wystaw Forms. Participant of numerous solo and group exhibitions indywidualnych i zbiorowych oraz sympozjów rzeźbiarskich. as well as sculpting symposiums. Creates both small forms Zajmuje się zarówno małymi formami, jak i realizacjami and open-space realisations.. open space.

fot. I. Dzierżko-Bukal 196 Wyimaginowana funkcja 197 Imaginary function

Pracownia Struktur Przestrzennych prof. ASP dr hab. Krzysztof Ludka Spatial Structures Studio prof. ASP dr hab. Krzysztof Ludka Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: Przedmiot wypełnia część zajęć z Podstaw Projektowania Zakres zadania obejmuje takie elementy, jak umiejętność bu- students: The subject is a part of the Basics of Design course and pro- The scope of the task includes such elements as the ability to Klaudia Ginter i przewiduje wykonanie zadań polegających na zaprojektowa- dowanie modelu 3D w programie AutoCAD i zapis informacji Klaudia Ginter vides for the performance of tasks involving the design and build a 3D model in AutoCAD and to record information on Jan Kisiel niu i wymodelowaniu w materiale obiektów o określonej, naj- o przestrzennym kształcie obiektu w rzutach prostokątnych. Jan Kisiel modelling in a material of objects with a specific, usually the spatial shape of an object in rectangular projections. The Beata Majkowska częściej abstrakcyjnej funkcji realizującej się w rozpoznanym Wyszczególniona problematyka bazuje na programach na- Beata Majkowska abstract function realised in an environment of physical and specified problems are based on and refer to the syllabuses Julia Pyrdoł przez studentów środowisku oddziaływań fizycznych i es- uczania dla wykładów z podstaw konstrukcji, materiałoznaw- Julia Pyrdoł aesthetic interactions identified by the students. The tasks for lectures on basics of construction, material science and Zuzanna Stróżykiewicz tetycznych. Zadania określone hasłami takimi jak „ugięcie”, stwa i technik wytwarzania, ergonomii, geometrii wykreślnej Zuzanna Stróżykiewicz defined by keywords such as “deflection”, “jamming”, “ba- manufacturing techniques, ergonomics, drafting geometry Krystian Tymański „zakleszczenie”, „zrównoważenie”, „stabilizacja”, „ściskanie” oraz rysunku technicznego i odwołuje się do nich w zakresie Krystian Tymański lancing”, “stabilisation”, “compression” or “stretching” are and technical drawing, as well as on knowledge and skills czy „rozciąganie” mają na celu kształtowanie umiejętności prowadzonego zadania, jak również opiera się na wiedzy aimed at shaping the ability to carry out a design analysis and, developed in drawing, painting and sculpture studios. przeprowadzenia analizy projektowej i w efekcie określenia i zdolnościach wykształconych w pracowniach rysunku, as a result, to determine elementary structures that perform elementarnych struktur realizujących zadaną funkcję, rozbu- malarstwa i rzeźby. a given function, to develop them on the basis of the logic dowywanie ich w oparciu o logikę zastosowanych materiałów of materials and technologies used, to constantly analyse i technologii, ciągłe analizowanie pojawiającej się formy pod the emerging form in terms of the function of individual kątem funkcji, jaką pełnią poszczególne elementy struktury, elements of the structure, and, moreover, to discover the a ponadto odkrywanie wartości estetycznych rodzącego aesthetic values of the emerging object. Its imaginary function się obiektu. Jego wyimaginowana funkcja utrudnia bezpo- makes it difficult to refer directly to existing artefacts and średnie odwołanie się do istniejących artefaktów i inicjuje initiates in students creative activities requiring an individual u studentów działania twórcze wymagające indywidualnego approach to the problem posed. Students’ realisation of the podejścia do postawionego problemu. Własna realizacja project, contact with the material, tool and technology, by projektu, kontakt z materiałem, narzędziem i technologią, providing basis for new insights, lead to the emergence of zapewniając materiał do nowych spostrzeżeń, wyłaniają design through modelling. sposób projektowania przez modelowanie. 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209

fot. I. Dzierżko-Bukal 210 Prowadzący 211 Supervisor

prof. ASP dr hab. Krzysztof Ludka Urodzony w 1954 roku w Gdańsku. Studiował w Instytucie Born in 1954 in Gdańsk. Studied at the Institute of Shipbuild- Okrętowym Politechniki Gdańskiej otrzymując w 1979 roku ing at the Gdańsk University of Technology and received his dyplom magistra inżyniera. W 2006 roku otrzymał tytuł M.Sc. diploma in 1979. In 2006 awarded a doctoral degree doktora w dyscyplinie sztuki użytkowe na Akademii Sztuk in the discipline of applied arts at the Academy of Fine Pięknych w Krakowie. Związany z gdańską ASP od 1981 Arts in Cracow. Affiliated with the Academy of Fine Arts in roku. Obecnie prowadzi przedmiot Struktury Przestrzenne Gdańsk since 1981. Currently teaches Spatial Structures and i zajęcia modelowania 3D w programie AutoCAD w Pracowni 3D Modelling in AutoCAD at the Basics of Cultural Spaces Podstaw Projektowania Architektury Przestrzeni Kulturowej. Architecture Design Studio. His designing activity is focused Działalność projektową prowadzi w obszarze designu, mebla on design, furniture and interior architecture. Uses mainly i architektury wnętrz. W pracach wykorzystuje głównie wood, metal and stone. Received a distinction at the 5th Art drewno, metal i kamień. Otrzymał wyróżnienie na 5. Biennale Biennale of Design in Krakow in 2003. Sztuki Projektowania w Krakowie w 2003 roku.

fot. I. Dzierżko-Bukal 212 Ścieżka dydaktyczna z GIWK 213 Didactic path with GIWK

Pracownia Malarstwa Ściennego i Witrażu prof. Jacek Zdybel Wall Painting and Stained Glass Studio prof. Jacek Zdybel Wydział Malarstwa dr Anna Waligórska Faculty of Painting dr Anna Waligórska mgr Przemysław Garczyński mgr Przemysław Garczyński

studenci: W roku akademickim 2019/2020 Pracownia Malarstwa • konieczność uwzględnienia w projekcie wszystkich ele- students: In the academic year 2019/2020, the Wall Painting and Stained • the possibility of an artistic presentation of the character, Oczyszczalnia Gdańsk Wschód, zespół: Ściennego i Witrażu w ramach porozumienia pomiędzy wacji obiektów, Wastewater treatment plant Gdańsk Wschód, team: Glass Studio, under the agreement between GIWK and the goals and ideas of GIWK, Iwo Arabski, Jan Dąbrowski, Patrycja Folatko, GIWK i ASP w Gdańsku podjęła się realizacji kilku zadań • możliwość nawiązania tematycznego do miejsca, jego Iwo Arabski, Jan Dąbrowski, Patrycja Folatko, Academy of Fine Arts in Gdańsk, undertook several project • an opportunity for the author to take the floor in a discus- Justyna Mężydło, Maria Morawska, projektowych związanych z profilem działania Pracowni, charakteru i funkcji (miejscowości wczasowo-wypo- Justyna Mężydło, Maria Morawska, tasks related to the profile of the Studio and, at the same time, sion on environmental protection in its broadest sense. Wirginia Więckowska, a jednocześnie dających możliwość realizacji działań dydak- czynkowe), Wirginia Więckowska, providing opportunities for educational activities. From the tycznych. Z bardzo szerokiej oferty zaproponowanej przez • możliwość artystycznego przedstawienia charakteru, very wide range offered by GIWK, the Studio decided to In the design process we tried to pay attention mainly to the Przepompownia Sobieszewo, zespół: GIWK Pracownia zdecydowała się na uruchomienie dwóch celów i idei GIWK, Pumping station Sobieszewo, team: launch two projects. These are projects of a similar nature for aspect of constructing the facades – not as single images, Ines Jablonska, Jakub Koncewicz, Maria Krupa, projektów. Są to przedsięwzięcia o podobnym charakterze dla • możliwość zabrania autorskiego głosu w dyskusji na Ines Jablonska, Jakub Koncewicz, Maria Krupa, second-year students attending classes in Wall Painting and but as plastic compositions, which together with the moving Paulina Kubala, Dominika Makowska, studentów II roku uczęszczających na zajęcia z Technologii temat szeroko pojętej ochrony środowiska. Paulina Kubala, Dominika Makowska, Stained Glass Technology in the form of a semester assign- viewer should complement each other, add details, cause Justyna Mężydło, Zuzanna Przybyla, Izabela Szedel Malarstwa Ściennego i Witrażu w formie zadania semestralne- Justyna Mężydło, Zuzanna Przybyla, Izabela Szedel ment. At the end of the academic year, students in the winter the desire to see the whole. Equally important at this stage go. Studenci semestru zimowego i letniego mieli pod koniec W procesie projektowym staraliśmy się zwracać uwagę głów- and summer semesters were to realise two projects selected of work was to make the students aware of the importance Przepompownia Świbno, zespół: roku akademickiego zrealizować dwa wybrane konkursowo nie na aspekt konstruowania elewacji – nie jako pojedynczych Pumping station Świbno, team: in a competition in the form of a ten-day open-air workshop. of the relation between the scale of the project and its final Agnieszka Lewandowska, Dawid Siedlarz, projekty w formie dziesięciodniowych warsztatów – pleneru. obrazów, ale jako kompozycji plastycznych, które wraz Agnieszka Lewandowska, Dawid Siedlarz, The most important preliminary assumptions made about realisation, and to make conscious colour decisions by indi- Denis Khyzhavskyi, Katarzyna Biskariewa, Najważniejszymi założeniami wstępnymi poczynionymi z przemieszczającym się widzem powinny się uzupełniać, Denis Khyzhavskyi, Katarzyna Biskariewa, the design theme and the way it was to be presented were: cating the difference between the same colour combination Maria Morawska, Michał Rostkowski, Marianna Łoboda, wobec tematu projektu i sposobu jego przedstawienia były: dopowiadać, powodować chęć obejrzenia całości. Równie Maria Morawska, Michał Rostkowski, Marianna Łoboda, on the project and in the real environment of the building. Mateusz Lengling, Natalia Szerszeń, Tomasz Jastrząb, ważne na tym etapie pracy było uświadamianie studentom Mateusz Lengling, Natalia Szerszeń, Tomasz Jastrząb, • the need to include all elevations of the buildings in the Weronika Muller, Agata Żółkoś wagi relacji skali projektu do końcowej realizacji i świadome- Weronika Muller, Agata Żółkoś design, The task for the 3rd and 4th year students of the Artistic go podejmowania decyzji kolorystycznych poprzez wskazanie • the possibility of a thematic reference to the place, its Specialisation Studio and specialties well as eager students Przepompowania Gdańsk-Stogi: różnicy pomiędzy tym samym zestawieniem kolorystycznym Pumping station Gdańsk-Stogi: character and function (holiday and leisure centres), doing optional classes in the Wall Painting and Stained Glass Kaja Kumor na projekcie i w realnym otoczeniu budynku. Kaja Kumor Studio had a diametrically different character and subject 214 Diametralnie inny charakter i problematykę miało zadanie Szukając rozwiązań nietypowych, na swój sposób nowator- 215 matter. The “Educational trail” was a year-long project task, of our mural. We wanted the memory of the image to be dla studentów III i IV roku studiów w ramach Pracow- skich, staraliśmy się nie ograniczać pomysłowości studentów, with an implementation stage in the summer months at the associated with a specific message after the “lesson is over”. ni Specjalizacji Artystycznej i specjalności oraz chętnych namawialiśmy ich do poszukiwań zarówno formy, jak i treści Wastewater treatment plant Gdańsk Wschód. The idea and For students preparing their diploma annexes in the field studentów realizujących zajęcia fakultatywne w Pracowni przekazu, oczywiście z uwzględnieniem uwarunkowań pro- substantive layout of the project was developed in the offices of wall painting, we prepared additional places where they Malarstwa Ściennego i Witrażu. „Ścieżka dydaktyczna” była jektu. W projektach zwracaliśmy uwagę na język komunika- of GIWK. Our task was to create a visually attractive and could realise their ideas. Unfortunately, due to the prevailing całorocznym zadaniem projektowym z etapem realizacyj- tu, który ma być skierowany do młodego odbiorcy. Ważne compositionally well-fitting mural. The site provided for pandemic, we only had one proposal from the students. The nym w miesiącach letnich na terenie Oczyszczalni Ścieków było to, by percepcja przekazywanych odbiorcy informacji this is a 3.5-metre high grey concrete wall that stretches for project did not come to fruition – the student changed her Gdańsk Wschód. Pomysł i merytoryczny układ projektu oddziaływała synergicznie z obrazami naszego muralu. Zale- miles around the treatment plant, separating its various zones. project to one which could be carried out within the walls został opracowany w biurach GIWK-u. Naszym zadaniem żało nam na tym, aby po „zakończeniu lekcji” wspomnienie Starting in September 2020, GIWK planned to start cyclical of our studio. było stworzenie atrakcyjnego plastycznie i dobrze wpisu- obrazu kojarzone było z konkretnym przekazem treściowym. didactic meetings aimed at secondary school students. The jącego się kompozycyjnie muralu. Przewidziane do tego project was to be related to environmental protection, and miejsce to szary betonowy mur o wysokości 3,5 metra, który Dla studentów przygotowujących projekty aneksów dyplo- the main topic was to be water – its extraction, treatment, ciągnie się kilometrami na terenie oczyszczalni, odgradzając mowych z zakresu malarstwa ściennego przygotowaliśmy consumption and purification in order to restore it to its od siebie różne jej strefy. Od września 2020 roku GIWK dodatkowe miejsca, w których mogliby zrealizować swoje natural environment. Our students’ task was to create an planował rozpoczęcie cyklicznych spotkań dydaktycznych pomysły. Niestety ze względu na panującą pandemię mieliśmy artistic concept of an “educational mural trail” based on the skierowanych do młodzieży szkół średnich. Projekt miał być tylko jedną propozycję realizacyjną ze strony studentów. Do project guidelines on a wall measuring 33.5 × 3 metres. The związany z ochroną środowiska, a głównym tematem miała realizacji nie doszło – studentka zmieniła swój projekt anek- students of the Faculty of Painting took part in the project. być woda – jej pozyskiwanie, uzdatnianie, zużycie i oczysz- su dyplomowego na taki, który był możliwy do wykonania Their activity had an impact on the proposals they created. czanie w celu przywrócenia jej do naturalnego środowiska. w murach naszej pracowni. An important and difficult element of the project was the Zadaniem naszych studentów było stworzenie koncepcji creation of a specific visual language. On the one hand, it plastycznej „muralowej ścieżki dydaktycznej” na podsta- was to be based on the principles of infographic design, on wie wytycznych projektu na ścianie o wymiarach 33,5 × 3 the other, it was to allow freedom of expression in the lan- metra. W realizacji projektu brali udział studenci Wydziału guage of painting. Malarstwa. Ich aktywność miała wpływ na stworzone przez nich propozycje. Ważnym i trudnym do realizacji elementem While looking for unusual, innovative solutions, we tried not projektu było zbudowanie swoistego języka plastycznego. to limit the students’ inventiveness, we encouraged them to Z jednej strony miał się on opierać na zasadach budowy in- search for both the form and the content of the message, of fografiki, z drugiej zaś pozwalać na swobodę wykorzystania course, taking into account the conditions of the project. In twórczej ekspresji języka malarskiego. the projects, we paid attention to the language of the mes- sage, which is to be addressed to a young recipient. It was important that the perception of the information conveyed to the recipient should interact synergistically with the images 216 Oczyszczalnia Gdańsk Wschód 217

proj. Iwo Arabski 218 219

proj. Patrycja Folatko proj. Iwo Arabski 220 221

Podczas projektowania muralu kierowałam sie łatwością w przekazaniu systemu przepływu wody przez naszą codzienność, myślałam o tym ile pracy jest wkładane w to, aby w naszym kranie pojawiła się woda. Woda w domu zawsze kojarzyła mi sie z żółtymi kaczuszkami i postanowiłam, że to one właśnie będą wyjaśniać pewne aspekty, w sposób graficzny, humorystyczny i rzecz jasna naukowy.

proj. Patrycja Folatko proj. Iwo Arabski 222 GIWK Przepompownia Sobieszewo 223

proj. Justyna Mężydło 224 225

Projekt malarstwa ściennego dla budynku przepompowni wody pitnej w Sobieszewie. Jakub Koncewicz, malarstwo II rok, semestr letni 2019/2020 pracownia malarstwa ściennego i witrażu prowadzący: prof. Jacek Zdybel, dr Anna Waligórska

Projekt muralu miał swoją tematyką nawiązywać do wody. Pomimo, że słonie to nie koniecznie zwierzęta wodne to jednak ich obraz opryskujących się strumieniem z trąby, funkcjonuje w książkach dla dzieci, ilustracjach i bajkach. Mając już wybranych bohaterów umieściłem ich w tle przyrody inspirowanej wyspą Sobieszewską. Słonie na każdej ze ścian bawią się w scenerii innych pór roku. Są to aktywności związane z dostępem do wody; jeżdżeniem na łyżwach, podlewaniem kwiatów, taplaniem się w kałużach czy grze w piłkę plażową.

proj. Maria Krupa proj. Jakub Koncewicz 226 227

proj. Paulina Kubala proj. Zuzanna Przybyla 228 GIWK Przepompownia Świbno 229

proj. Dawid Siedlarz 230 231

proj. Denis Khyzavskyi proj. Katarzyna Biskariewa 232 233

proj. Maria Morawska proj. Michał Rostkowski Ściana 1

234 235



Projekt Muralu oczyszczalni ścieków.

Abstrakcyjna kompozycja przedstawiająca drogę, jaką przebywa woda od wyjścia z „oczyszczalni”, przemieniając się po drodze w inne formy i kształty nawadniając ludzi i okolice.

proj. Marianna Łoboda proj. Mateusz Lengling  236 237 Projekt malarstwa ściennego dla wybranego obiektu.

Imię i Nazwisko: Tomasz Jastrząb Kierunek / Specjalność: Malarstwo Rok Studiów: 2 Rok Przedmiot: Pracownia Malarstwa Ściennego i witrażu Prowadzący: prof. Jacek Zdybel Asystent: dr Anna Waligórska

W swoim projekcie inspirowałem się mitologią japońską jak i również drzeworytem Hokusaia. Sceny następują po sobie i są umieszczone jedna na jednej ścianie budynku. Nadałem temu historię. Jedna z kaczek przewraca szklankę z wodą, później na następnych ścianach rozgrywają się sceny walki kaczek z żywiołem. Żywioł wody przedstawiłem jako Watatsumi smoczego władcę mórz i oceanów oraz czystej wody zdatnej do picia, którego jedna kaczka uwolniła ze szklanki.

Projek muralu

Hokusai Wielka fala w kanagawie

Wczesne szkice koncepcyjne oraz inspiracja Wizualizacja projektu

proj. Natalia Szerszeń proj. Tomasz Jastrząb 238 239

proj. Weronika Muller fot. I. Dzierżko-Bukal 240 Przepompowania Gdańsk-Stogi (projekt dyplomowy) 241 Pumping station Gdańsk-Stogi (diploma project)

Kaja Kumor Projekt muralu na budynek na Stogach zainspirowany został The mural project for the building in Stogi was inspired by the tematyką wody i relacji powstającej pomiędzy nią a czło- theme of water and the relationship between it and man. The wiekiem. Kolorystyka nawiązuje jednak nie tylko do samej colours of the mural refer not only to water itself, but also to wody, ale i do kojarzącej się z sezonem letnim w okolicach the idyll associated with the summer season near the beach, plaży sielanki bijącej od błąkających się po brzegach morza emanating from tourists wandering on the seashore. When turystów. Tworząc ten wzór, autorka brała pod uwagę zarówno creating this design, the designer took into account both the charakter dzielnicy Stogi i jej bliskie sąsiedztwo z wybrzeżem, character of the Stogi district and its close proximity to the jak i niedaleką samemu budynkowi szkołę, dostosowując pod coast, as well as the school nearby, adjusting the style and te dwie wytyczne stylistykę i nastrój projektu. mood of the design to these two guidelines. 242 243 działań Gdańskiej Szkoły Muralu zrealizowano około trzy- the Institute and the Academy. As part of the activities of the dziestu wielkoformatowych murali w kraju i zagranicą. Autor Gdańsk School of Murals, approximately thirty large-format Prowadzący licznych realizacji ściennych, wykorzystujących tradycyjne murals have been realised in Poland and abroad. He is the techniki dekoracyjne, takie jak sgraffito, technika freskowa, author of numerous wall paintings using traditional decora- mozaika czy techniki pozłotnicze. Realizacje na terenie Polski tive techniques, such as sgraffito, fresco technique, mosaic Supervisors i zagranicą (m.in. elewacja Teatru im. Stanisława Ignacego or gilding. Realisations in Poland and abroad (including the Witkiewicza w Zakopanem, malarstwo ścienne na Wydziałach facade of the Stanisław Ignacy Witkiewicz Theatre in Zako- Biologii, Chemii i Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego pane, wall painting at the Faculties of Biology, Chemistry oraz na Politechnice Gdańskiej, realizacje autorskie na ele- and Management at the University of Gdańsk and Gdańsk wacjach zwartej zabudowie miejskiej, rewitalizacje elewacji University of Technology, authorial realisations on the faca- kamienic Głównego Miasta Gdańska przy ulicach Długi Targ, des of compact urban buildings, revitalisation of the facades Długiej, Ogarnej, Warzywniczej i Szerokiej). W 2018 roku of the tenements of the Main City of Gdańsk at Długi Targ, jako kierownik zespołu pracował nad rekonstrukcją plafonu Długa, Ogarna, Warzywnicza and Szeroka Streets). In 2018, Jacek Zdybel Urodzony w 1963 roku, zajmuje się malarstwem ściennym, Born in 1963, works with mural painting, stained glass, graphic „Niebo Polskie”. Opracował autorską technologię odtworzenia as team leader, worked on the reconstruction of the “Polish witrażem, grafiką projektową i fotografią. W latach 2007– design and photography. In 2007–2012 held the position of wyglądu fresku z 1938 roku autorstwa Bolesława Cybisa i Jana Sky” plafond. Developed an original technology to recreate 2012 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Malarstwa. Pro- Vice-Dean of the Faculty of Painting. Professor of the Academy Zamoyskiego, a zniszczonej przez Niemców po wybuchu II the appearance of the fresco from 1938 by Bolesław Cybis fesor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Studia odbył of Fine Arts in Gdańsk. Studied at the State Higher School of Wojny Światowej. Opracowanie obejmowało stworzenie pro- and Jan Zamoyski, and destroyed by the Germans after the w PWSSP (ASP) w Gdańsku, dyplom uzyskał w 1990 roku Visual Arts (PWSSP) in Gdańsk, graduated in 1990 in the Pain- jektu na podstawie trzynastu wyselekcjonowanych fotografii outbreak of the Second World War. The project involved w Pracowni Malarstwa prof. Hugona Laseckiego i Pracowni ting Studio of Professor Hugon Lasecki and the Wall Painting dokumentujących fragmenty dzieła, które po opracowaniu creating a design based on thirteen selected photographs Malarstwa Ściennego i Witrażu prof. Andrzeja Dyakowskiego. and Stained Glass Studio of Professor Andrzej Dyakowski. cyfrowym pozwoliły uzyskać około 95% pierwotnej realizacji. documenting fragments of the work, which after digital Zatrudniony w PWSSP w Gdańsku na stanowisku asystenta Employed at the State Higher School of Visual Arts in Gdańsk Fresk można obejrzeć w budynku Urzędu Marszałkowskiego processing allowed for approximately 95% of the original w Pracowni Malarstwa Ściennego i Witrażu prof. Andrzeja as an assistant in Professor Andrzej Dyakowski’s Wall Painting w Gdańsku, przy ul. Augustyńskiego 1. Za tę realizację oraz realisation. The fresco can be viewed in the building of the Dyakowskiego, a od 2008 roku jej kierownik. W latach dzie- and Stained Glass Studio, and since 2008, as its head. In the realizację statuetki dla Pomorskiego Konkursu Literackiego Marshal’s Office in Gdańsk, at 1 Augustyńskiego Street. For więćdziesiątych oprócz pracy asystenckiej na ASP w Gdańsku 1990s, apart from his work as an assistant at the Academy of „Wiatr od morza” otrzymał nagrodę Splendor Gedanensis this work and the realisation of the statuette for the Pome- zaangażowany w prace prowadzone przez Fundację Pro Arte Fine Arts in Gdańsk, he was involved in the works conducted oraz nominację do nagrody „Gryfa Pomorskiego” i Pomor- ranian Literary Competition “Wiatr od morza”, he received Sacra. W 1993 roku został jej wiceprezydentem. Fundacja by the Pro Arte Sacra Foundation. In 1993, he became its skich Sztormów „Gazety Wyborczej”. W swoim dorobku ma the Splendor Gedanensis award and was nominated for the zrealizowała pokazy gdańskiego środowiska artystycznego vice-president. The Foundation has realised shows of Gdańsk piętnaście wystaw indywidualnych w kraju i zagranicą oraz “Gryf Pomorski” award and the Pomeranian Storms of “Ga- w Niemczech, Szwajcarii, Belgii i Hiszpanii. Od 2009 roku artistic circles in Germany, Switzerland, Belgium and Spain. wiele wystaw zbiorowych i projektów artystycznych. Jest zeta Wyborcza”. He has had fifteen individual exhibitions in razem z Rafałem Roskowińskim współprowadzi Gdańską Since 2009, together with Rafał Roskowiński, he has been projektantem około stu wydawnictw albumowych związa- Poland and abroad and many group exhibitions and artistic Szkołę Muralu – projekt artystyczno-dydaktyczny Instytutu co-managing the Gdańsk School of Murals – an artistic and nych ze sztuką dla ASP w Gdańsku oraz wielu galerii sztuki projects. He is a designer of about one hundred art-related Kultury Miejskiej w Gdańsku. W latach 2013–2018 projekt didactic project of the Institute of Urban Culture in Gdańsk. i muzeów w całej Polsce. album publications for the Academy of Fine Arts in Gdańsk ten współrealizowany jest z ASP w Gdańsku na mocy umo- In 2013–2018, the project is co-realised with the Academy of and many art galleries and museums all over Poland. wy zawartej pomiędzy Instytutem a Uczelnią. W ramach Fine Arts in Gdańsk under an agreement concluded between 244 245

Anna Waligórska Artystka malarka, projektantka, ilustratorka, nauczycielka Painter, designer, illustrator, academic teacher, doctor of art. Przemysław Garczyński Urodzony w 1988 roku w Lublinie. Ukończył grafikę warsz- Born in 1988 in Lublin. Graduated in graphic design at the akademicka, doktor sztuki. Jej specjalnością jest malarstwo, She specialises in painting, as well as wall painting and stained tatową na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lu- Maria Curie-Skłodowska University in Lublin in the Lithog- zajmuje się także malarstwem ściennym i witrażem. Zwią- glass. Affiliated with the Academy of Fine Arts in Gdańsk. blinie w Pracowni Litografii i malarstwo na Akademii Sztuk raphy Studio and in painting at the Academy of Fine Arts in zana z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku. W 2005 roku In 2005 obtained a diploma in painting, wall painting and Pięknych w Gdańsku. Obecnie zatrudniony na Akademii Gdańsk. Currently employed at the Academy of Fine Arts uzyskała na tej uczelni dyplom z malarstwa oraz z malarstwa stained glass at the Academy, and in 2013 the title of Doctor Sztuk Pięknych w Gdańsku na Wydziale Malarstwa jako in Gdańsk at the Faculty of Painting as an assistant. Works ściennego i witrażu, a w 2013 roku tytuł doktora sztuki. of Fine Arts. In 2003 she was an assistant in the Stage Design asystent. Zajmuje się malarstwem sztalugowym, rysunkiem, with easel painting, drawing, wall painting and printmaking. W 2003 roku była asystentką w Pracowni Scenografii i Pro- and Visual Design Studio. Since 2007 she has been working malarstwem ściennym i grafiką. Artistic achievements: jektowania Plastycznego. Od 2007 roku pracuje jako adiunkt as an assistant professor in the Wall Painting and Stained w Pracowni Malarstwa Ściennego i Witrażu, a od 2017 roku Glass Studio, and since 2017 also in the Graduate Studio of również w Pracowni Dyplomowej Malarstwa. Współautorka Painting. Co-author (with Miłosz Waligórski) of the books: (wraz z Miłoszem Waligórskim) książek: Małe prozy (2016) Małe prozy (2016) oraz Ziele i zoo (2019). She also published oraz Ziele i zoo (2019). Wydała także Monografię Pracowni the Monograph of the Wall Painting and Stained Glass Studio Malarstwa Ściennego i Witrażu ASP w Gdańsku (2017). Jako at the Academy of Fine Arts in Gdańsk (2017). As an author autorka ilustracji współpracuje z wydawcami literatury pięknej of illustrations, she cooperates with publishers of fiction (e.g. (m.in. Książkowe Klimaty, Znak). Stypendystka Ministra Kul- Książkowe Klimaty, Znak). Scholarship holder of the Mini- tury i Dziedzictwa Narodowego (2008) oraz Prezydenta Miasta ster of Culture and National Heritage (2008) and the Mayor Bydgoszczy (2018), dwukrotna laureatka nagrody Prezydenta of Bydgoszcz (2018), two-time winner of the award of the Miasta Gdańska (2006, 2014) oraz Fundacji im. Franciszki Mayor of Gdańsk (2006, 2014) and the Franciszka Eibisch Eibisch (2007). Laureatka Międzynarodowego Konkursu Foundation (2007). Winner of the International Competition Galerii Zewnętrznej Miasta Gdańska, którego przedmiotem of the Outdoor Gallery of the City of Gdańsk, the subject of było stworzenie identyfikacji wizualnej (grafiki na wiatach which was the creation of visual identity (graphics on bus przystankowych) Pomorskiej Kolei Metropolitalnej (2012). shelters) of the Pomeranian Metropolitan Railway (2012). Autorka i współautorka kilkudziesięciu wystaw indywidu- Author and co-author of several dozen individual and collec- alnych i zbiorowych w kraju i za granicą. Jej prace można tive exhibitions in Poland and abroad. Her works can be seen, oglądać między innymi w Muzeum Narodowym w Gdańsku, among others, in the National Museum in Gdańsk, the State Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, Muzeum Nahim Isaias Art Gallery in Sopot, Nahim Isaias Museum in Guayaquil w Guayaquil (Ekwador), w kolekcjach prywatnych w Polsce (Ecuador), in private collections in Poland and abroad, as i zagranicą, a także na stronie www.annawaligorska.com. well as at www.annawaligorska.com. 246 Ołowianka 247 Ołowianka

Pracownia Struktur Krajobrazowych (I st.) dr Rafał Setlak Spatial Structures Studio (1st cycle) dr Rafał Setlak Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: students: Weronika Górna Weronika Górna Maja Krzyżyńska Maja Krzyżyńska Adrianna Piotrowska Adrianna Piotrowska 248 249

proj. Adrianna Piotrowska proj. Adrianna Piotrowska 250 251

proj. Maja Krzyżyńska proj. Maja Krzyżyńska 252 253

proj. Weronika Górna proj. Weronika Górna 254 Prowadzący 255 Supervisor

dr Rafał Setlak Architekt wnętrz, projektant, wykładowca akademicki Interior architect, designer, academic lecturer with a doctorate w stopniu doktora, zdobywca wielu nagród i wyróżnień. degree, winner of many awards and distinctions. Graduate of Absolwent gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych, związany the Academy of Fine Arts in Gdańsk, professionally associ- z nią zawodowo od 2004 roku jako asystent w Pracowni ated with the Academy since 2004 as an assistant in Professor Architektury Wnętrz prof. Andrzeja Pniewskiego. W 2009 Andrzej Pniewski’s Interior Design Studio. In 2009 nominated roku nominowany do Nagrody Miasta Gdańska dla Młodych for the City of Gdańsk Award for Young Creators, four years Twórców, cztery lata później obronił pracę doktorską i od 2019 later defended his doctoral thesis and from 2019 leads the roku prowadzi Pracownię Podstaw Struktur Krajobrazowych Landscape Structures Basics Studio for Architecture of Cul- na Kierunku Architektury Przestrzeni Kulturowej. Od 2020 tural Spaces course. Since 2020 holds the position of Vice- roku pełni funkcję prodziekana na Wydziale Architektury Dean at the Faculty of Architecture and Design. Combines i Wzornictwa. Pracę wykładowcy łączy z prowadzeniem his work as a lecturer with running the Detal Design Studio. Pracowni Projektowej Detal. Autor licznych realizacji wnętrz Author of numerous realisations of public and private interiors publicznych i prywatnych w kraju i zagranicą, uczestnik wielu in Poland and abroad, participant of many competitions and konkursów i wystaw: Biennale Architektury w Krakowie, exhibitions: Architecture Biennale in Kraków, Domus&Illy, Domus&Illy, Koło 2014, Young Architects Competitions. Koło 2014, Young Architects Competitions.

fot. I. Dzierżko-Bukal 256 Wyporność 257 Displacement

Pracownia Projektowania i Organizacji Przestrzeni prof. Robert Kaja Space Design and Organisation Studio prof. Robert Kaja Wydział Rzeźby i Intermediów Faculty of Sculpture and Intermedia

studenci: students: Gabriela Hanusiak Gabriela Hanusiak Malwina Kowalewska Malwina Kowalewska Marta Kovalska Marta Kovalska Stanisław Podgórniak Stanisław Podgórniak Julia Szewczyk Julia Szewczyk Wiktor Tomaszewski Wiktor Tomaszewski Mikołaj Wyszkowski Mikołaj Wyszkowski 258 259

proj. Gabriela Hanusiak proj. Malwina Kowalewska 260 261

proj. Marta Kovalska proj. Stanisław Podgórniak 262 263

proj. Julia Szewczyk proj. Wiktor Tomaszewski 264 265

proj. Mikołaj Wyszkowski fot. I. Dzierżko-Bukal 266 Koncepcje projektowe modułowych 267 Design concepts for modular fencing ogrodzeń dla GIWK-u for GIWK

Pracownia Projektowania Mebla dr Arkadiusz Staniszewski Furniture Design Studio dr Arkadiusz Staniszewski Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: W ramach przedmiotu Projektowanie Detalu Architekto- students: As part of the Architectural Detail Design subject, a group Karol Drobniewski nicznego grupa siedmiorga studentów pierwszego semestru Karol Drobniewski of seven students in the first semester of the MA course Jakub Hazuka studiów magisterskich (2019/2020) kierunku Architektu- Jakub Hazuka (2019/2020) in Architecture of Cultural Spaces carried out Małgorzata Just ra Przestrzeni Kulturowych zrealizowała ćwiczenie pole- Małgorzata Just an exercise to create a concept for a modular fence. Their Joanna Kazimierczyk gające na stworzeniu koncepcji ogrodzenia modułowego. Joanna Kazimierczyk activity was dedicated to the Gdańsk Water and Sewage Infra- Zuzanna Lach Ich działania dedykowane były Gdańskiej Infrastrukturze Zuzanna Lach structure (GIWK), a municipal company whose branches are Nataliya Leno Wodno-Kanalizacyjnej (GIWK) – spółce miejskiej, której Nataliya Leno located in different areas of the city. The multiplicity of these Julia Pyrdoł oddziały usytuowane są w różnych rejonach miasta. Wielość Julia Pyrdoł locations influenced the diversity of the presented concepts. tych lokalizacji wpłynęła na różnorodność prezentowanych The leitmotif was naturally water. The students began their koncepcji. Motywem przewodnim naturalnie stała się woda. deliberations by reflecting on the analysis of water in both Studenci rozpoczęli swoje rozważania od refleksji nad analizą its natural and man-made state. Their proposals included występowania wody tak w stanie naturalnym, jak i poddanym references to naturalistic or even symbolic and industrial działaniu człowieka. W swoich propozycjach przedstawili associations. Seven interesting concepts emerged in which odniesienia do skojarzeń naturalistycznych, a nawet symbo- water motifs combine decorativeness with utilitarianism and licznych i przemysłowych. Powstało siedem interesujących loose associations with strict practicality. Due to the limited koncepcji, w których motywy wodne łączą dekoracyjność time available, only conceptual proposals of the fencing z utylitarnością i luźne skojarzenia ze ścisłą praktycznością. modules themselves were created – unfortunately, gates and Ze względu na ograniczony czas trwania zajęć powstały wickets, without which, as we know, one cannot do without, jedynie koncepcyjne propozycje samych modułów ogro- were generally missing... dzeniowych – niestety, na ogół zabrakło bram i furtek, bez których, jak wiadomo, nie można się obejść... 268 269

Stocznia Rybacka, fot. M. Jóźwicki 270 Karol Drobniewski 271

Pierwszy koncept dedykowany jest wygrodzeniu systemu The first concept is dedicated to the fencing off of a system of czerpni głębinowych zlokalizowanych na terenie przymor- deep-water intakes located in the Reagan Park in Przymorze. skiego Parku Reagana. Autor mierzy się z wyzwaniem, jakim The author faces the challenge of reconciling the recreational jest pogodzenie przestrzeni rekreacyjnej parku z działalno- space of the park with industrial activity, i.e. obtaining water ścią przemysłową, czyli pozyskiwaniem wody dla celów for utilitarian purposes. His proposal gives the fence a ludic użytkowych. Jego propozycja nadaje ogrodzeniu funkcję function. The typical modules that currently fence off water ludyczną. Typowe moduły obecnie odgradzające czerpnie intakes in designated areas are transformed into objects of w wyznaczonych rejonach zmieniają się w obiekty zabawowe play and decoration. The intention was to create interactive i dekoracyjne. Intencją autora było stworzenie interaktywnych forms that encourage touch, movement and activity. Despite form zachęcających do dotyku, ruchu i aktywności. Pomimo the clear idea, the concept remained in the seed stage. klarownej idei koncepcja pozostała w fazie zalążkowej. 272 Jakub Hazuka 273

Pierwszy koncept dedykowany jest wygrodzeniu systemu The first concept is dedicated to the fencing off of a system of czerpni głębinowych zlokalizowanych na terenie przymor- deep-water intakes located in the Reagan Park in Przymorze. skiego Parku Reagana. Autor mierzy się z wyzwaniem, jakim The author faces the challenge of reconciling the recreational jest pogodzenie przestrzeni rekreacyjnej parku z działalno- space of the park with industrial activity, i.e. obtaining water ścią przemysłową, czyli pozyskiwaniem wody dla celów for utilitarian purposes. His proposal gives the fence a ludic użytkowych. Jego propozycja nadaje ogrodzeniu funkcję function. The typical modules that currently fence off water ludyczną. Typowe moduły obecnie odgradzające czerpnie intakes in designated areas are transformed into objects of w wyznaczonych rejonach zmieniają się w obiekty zabawowe play and decoration. The intention was to create interactive i dekoracyjne. Intencją autora było stworzenie interaktywnych forms that encourage touch, movement and activity. Despite form zachęcających do dotyku, ruchu i aktywności. Pomimo the clear idea, the concept remained in the seed stage. klarownej idei koncepcja pozostała w fazie zalążkowej. 274 Małgorzata Just 275

Autorka nie precyzuje lokalizacji swojego ogrodzenia. The author does not specify the location of her fence. Here, Tu również oszczędna, minimalistyczna forma odwołuje się too, the sparse, minimalist form refers to the dynamics of the do dynamiki falowania nakładających się na siebie pionowych undulation of overlapping vertical lines. This time, however, linii. Tym razem efekt ten uzyskano jednak poprzez działa- the effect was achieved through negative action – thanks to nie negatywowe – dzięki podłużnym, wąskim ażurowym long, narrow openwork cuts in flat and trapezoidal weathering wycięciom w płaskich i trapezowych cortenowych blachach. steel sheets. The specific nature of the material used evokes Specyfika użytego materiału budzi skojarzenie z rdzą, która rust, which is inextricably linked to moisture. The alternating nierozerwalnie łączy się z wilgocią. Naprzemienne dystan- spacing between the overlapping sheets provides an additional sowanie odległości pomiędzy nakładającymi się na siebie chiaroscuro and spatial effect. arkuszami blachy zapewnia dodatkowy efekt światłocieniowy i przestrzenny. 276 Joanna Kazimierczyk 277

To kolejna propozycja wygrodzenia terenu czerpni głębino- This is another proposal for fencing off the area of deep-water wych w Parku Reagana. Tym razem autorka zainspirowała intakes in Reagan Park. This time the designer was inspired się kroplami deszczu tworzącymi na tafli wody charaktery- by raindrops forming characteristic overlapping circles on the styczne, nakładające się na siebie kręgi. Punktem wyjścia surface of water. The starting point for her were typical mesh stały się dla niej typowe siatkowe moduły ogrodzeniowe. fencing modules. Here, however, contrary to the orthogonal Tu jednak, odmiennie od ortogonalnego standardu, zapropo- standard, diagonal forms based on multiplied hexagons were nowano formy diagonalne, zbudowane na bazie zwielokrot- proposed. The light structure of meshes made of thin round nionych sześciokątów. Lekka konstrukcja siatek wykonanych welded rods is stiffened in contact places by typical vertical z cienkich okrągłych prętów zgrzewanych w miejscach styku posts anchored in the ground by means of modular concrete usztywniona jest typowymi pionowymi słupkami kotwionymi foundation. The clarity and simplicity of this concept is best w gruncie za pomocą modułowej betonowej podmurówki. illustrated by the author’s visualisation and projections. Klarowność i prostotę tego konceptu najlepiej ilustruje au- torska wizualizacja i rzuty. 278 Zuzanna Lach 279

Pozostajemy w Parku Reagana. Autorka podjęła próbę ze- We remain in Reagan Park. The author has attempted to jux- stawienia lekkiego siatkowego ogrodzenia z ciężkimi for- tapose a light mesh fence with heavy gabion forms. In order mami gabionowymi. W tym celu stworzyła system łamanych to do so, she created a system of broken spans, which can be przęseł, które zestawiać można w ciąg pionowych przegród combined into a series of vertical partitions of any configura- o dowolnej konfiguracji. Prezentowany system składa się z tion. The presented system consists of thin one-layer mesh cienkich jednowarstwowych siatkowych przęseł i analogicz- spans and analogous two-layer gabion modules. The author nych dwuwarstwowych modułów gabionowych. Autorka has also designed an intermediate module, which is a kind zaprojektowała również moduł pośredni, stanowiący rodzaj of connector between the openwork mesh and the opaque łącznika na styku ażurowej siatki i nieprzeziernego gabionu. gabion. The author proposes to fill the gabion structure with Autorka proponuje wypełnić gabionową strukturę warstwami layers of stone and lumps of turquoise glass. kamienia i brył szkła turkusowego. 280 Nataliya Leno 281

Kolejna propozycja łączy techniczną symbolikę instalacji Another proposal combines the technical symbolism of pipe rurowych z praktyczną formą ogrodzenia. Powtarzalny moduł installations with the practical form of a fence. A repeatable wycięty z blachy i mocowany do lekkiej ortogonalnej siatki ze module cut from sheet metal and fixed to a light orthogonal zgrzewanych prętów umieszczany jest w czterech pozycjach grid of welded rods is placed in four positions (including (uwzględniając jego lustrzane odbicie i obrót o 180 stopni). its mirror image and a 180 degree rotation). The individual Indywidualnego charakteru tej liniowej strukturze nadają character of this linear structure is given by the freely fixed swobodnie mocowane blaszane okręgi przywodzące na myśl sheet metal circles, reminiscent of industrial manometers. The przemysłowe manometry. Sztywność całości zapewniają rigidity of the whole is ensured by vertical rectangular metal pionowe prostokątne metalowe słupy kotwione do podłoża columns anchored to the ground by a concrete foundation. This za pomocą betonowej podmurówki. Ta bardzo wyrazista, de- very expressive, decorative form of partition would probably koracyjna forma przegrody występowałaby zapewne jedynie only occur on a limited section of the fence. na ograniczonym odcinku ogrodzenia. 282 Julia Pyrdoł 283

Ostatnia z prezentowanych koncepcji projektowych jest The last of the presented design concepts is the most poetic najbardziej poetycka i wysublimowana. Minimalistyczne and sublime. Minimalist elements symbolically refer to dew- elementy symbolicznie nawiązują do opadających kropel drops falling on plant twigs. The lightness of form has been rosy na gałązkach roślin. Lekkość formy podkreślona została emphasised by breaks in the course of vertical bars and the przerwami w przebiegu pionowych prętów oraz brakiem po- lack of horizontal links between all the elements. This con- ziomych powiązań wszystkich elementów. Tę konstrukcyjnie structionally risky proposal must be compensated for by the ryzykowną propozycję kompensować muszą większe prze- larger cross-sections of the rods used. In addition to the frugal kroje użytych prętów. Autorka obok oszczędnej i szlachetnej and noble form, the designer also proposes a peculiar game formy proponuje również swoistą grę złudzeń optycznych of optical illusions connected with changes in the viewing związanych ze zmianami kąta patrzenia na ogrodzenie wraz angle of the fence along with the movement of the observer. z przemieszczaniem się obserwatora. Efekt ten dobrze oddają This effect is well reflected in the author’s visualisations. autorskie wizualizacje. 284 Plac Inwalidów Wojennych w Oliwie – projekt koncepcyjny 285 War Veterans Square in Oliwa – a conceptual design zagospodarowania przestrzeni Placu Inwalidów Wojennych for the development of the area of War Veterans Square oraz jego otoczenia and its surroundings

Pracownia Struktur Krajobrazowych (I st.) dr Rafał Setlak Spatial Structures Studio (1st cycle) dr Rafał Setlak Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: students: Weronika Górna Weronika Górna Maja Krzyżyńska Maja Krzyżyńska Adrianna Piotrowska Adrianna Piotrowska 286 Weronika Górna 287

Projekt Placu Inwalidów Wojennych jest wynikiem analizy po- The design of War Veterans Square is the result of an analy- widowni. Dzięki tej inicjatywie można dotknąć historii Oliwy, the history of Oliwa, where the “Delfin” cinema has operated trzeb mieszkańców i turystów. Aktualny teren jest zaniedbany, sis of the needs of residents and tourists. The current area gdzie od pierwszej połowy XX wieku działało kino „Delfin”. since the first half of the 20th century. celem projektantki było więc stworzenie miejsca kulturowe- is neglected, so the designer’s aim was to create a cultural, Ważną częścią projektu jest pawilon, którego nowoczesna go, funkcjonalnego, praktycznego i wizualnie atrakcyjnego. functional, practical and visually appealing place. An important forma ma wpisywać się w charakter dzielnicy. Dach pokryty An important part of the project is the pavilion, whose mod- Ważnym założeniem jest też myśl, by projekt był zgodny z assumption is also the idea that the project should comply with jest panelami fotowoltaicznymi, które wytwarzają energię ern form is intended to fit in with the character of the district. zasadami ochrony środowiska. Teren ma przede wszystkim the principles of environmental protection. The area is primar- elektryczną. Budynek mieści w sobie dwa lokale handlowo- The roof is covered with photovoltaic panels which generate nadal pełnić funkcję komunikacyjną dla pieszych przemiesz- ily intended to continue to fulfil the communication function -usługowe, wyjście ewakuacyjne z parkingu podziemnego oraz electricity. The building houses two retail and service units, an czających się między ulicami Opata Jacka Rybińskiego i for pedestrians moving between Opata Jacka Rybińskiego lokal gastronomiczny. Część restauracyjna jest przeszkolona, emergency exit from the underground car park and a catering Obrońców Westerplatte. Plac kształtuje zespół ścieżek, z and Obrońców Westerplatte Streets. The square is formed a dzięki systemowi otwierania okien w tak zwaną harmonijkę unit. The restaurant area is glazed, and thanks to a system of których jedna stanowi główny ciąg komunikacyjny. Wzdłuż by a set of paths, one of which is the main communication restauracja może być w pełni otwarta na plac. windows opening in a so-called accordion, the restaurant can niej usytuowany jest pawilon z lokalami usługowymi oraz route. Along it there is a pavilion with service premises and be fully open to the square. wyjściem ewakuacyjnym z parkingu podziemnego. an emergency exit from the underground car park. Niezwykle istotny jest fakt, że pawilon rozpoczyna się od strony ul. Opata Jacka Rybińskiego, wzdłuż której ciągnie się It is extremely important that the pavilion starts from the side Plac podzielono na siedem terenów zielonych ze specjalnie The square is divided into seven green areas with specially ścieżka rowerowa. Rowerzyści będą mogli skorzystać więc ze of Opata Jacka Rybińskiego Street, along which there is a cycle uformowanymi wzniesieniami. Utworzone górki mają dwie formed hills. The hills have two functions – they serve as a specjalnego parkingu rowerowego lub z narzędzi do naprawy path. Cyclists will therefore be able to use a special bicycle funkcje – służą jako teren do relaksu, a w trakcie ulewnych relaxation area and collect rainwater during heavy rainfall. swojego pojazdu. Do darmowego użytku jest również woda parking area or tools to repair their vehicle. Drinking water, deszczów zbierają wodę deszczową. Jedna z wydzielonych One of the separate green zones is designed for a summer pitna, szafki na klucz lub automaty z potrzebnymi akcesoriami. lockers or vending machines with the necessary accessories zielonych stref jest przeznaczona do kina letniego – jej spe- cinema – its specially formed ground is arranged in a modern are also available for free use. cjalnie uformowane podłoże układa się w nowoczesną formę form of an auditorium. Thanks to this initiative one can touch 288 289

proj. Weronika Górna proj. Weronika Górna 290 291 ników w kierunku pawilonu wystawowego zaprojektowa- created on two opposite sides of the site. Vertical planting of Maja Krzyżyńska nego w centrum Placu. W celu usprawnienia komunikacji rows of lime trees was also envisaged, reflecting the layout pieszej powstały dwie boczne ścieżki wytyczone po dwóch of the roads in Oliwa Park. przeciwległych stronach terenu. Przewidziano też pionowe nasadzenia szpalerów drzew lipowych odwzorowujące układ An important assumption was the design of the exhibition dróg w Parku Oliwskim. pavilion. The glass mass hides various functional possibilities. Each storey has been assigned a relevant function, while the Istotnym założeniem było zaprojektowanie pawilonu wysta- construction of the building meets all safety requirements. wowego. Szklana bryła kryje różne możliwości funkcjonalne. The shape of the pavilion and the materials used for its con- Do każdej kondygnacji przypisano istotne funkcje użytkowe, struction refer to the modern part of Oliwa. The building is przy czym konstrukcja budynku spełnia wszystkie wymogi ideologically linked to the Abbots’ Palace in Oliwa Park. The bezpieczeństwa. Kształt pawilonu oraz materiały, z których sloping ground floor is used for the presentation of artistic został on zbudowany, nawiązują do nowoczesnej części exhibitions referring to those that we can visit in the Abbots’ Oliwy. Budynek jest miejscem połączonym ideowo z Pała- Palace. Following an internal spiral, the design line leads to Celem pracy jest przedstawienie sposobu na zagospoda- The aim of the work is to present a way to develop War Vet- cem Opatów w Parku Oliwskim. Pochylony parter służy do the basement. At level –1, a multifunctional conference room rowanie Placu Inwalidów Wojennych oraz jego otoczenia. erans Square and its surroundings. The main design problem prezentacji wystaw artystycznych nawiązujących do tych, with a social room, toilets and storerooms has been designed. Głównym problemem projektowym jest stworzenie realnej i is to create a realistic and functional vision of the space and które odwiedzać możemy w Pałacu Opatów. Kierując się An external ramp leads, in turn, to the grassy roof which forms funkcjonalnej wizji przestrzeni oraz dotarcie do jak najwięk- to reach the largest possible audience. wewnętrzną spiralą, linia projektowa prowadzi do podzie- a usable terrace and serves as a viewing point. As an object, szego grona odbiorców. mia. Na poziomie –1 zaprojektowano wielofunkcyjną salę this spatial form can operate individually and self-sufficiently. The project aims to improve the quality of the space in ques- konferencyjną z pomieszczeniem socjalnym, toaletami oraz Thanks to its versatility, the pavilion will make the whole area Projekt ma na celu poprawienie jakości omawianej przestrzeni tion in terms of communication-functional, aesthetic-visual, magazynami. Zewnętrzna pochylnia prowadzi z kolei na more attractive and change its perception. pod względem komunikacyjno-funkcjonalnym, estetyczno- educational-cultural and entertainment aspects. The examined trawiasty dach stanowiący taras użytkowy i pełniący funkcję -wizualnym, edukacyjno-kulturowym oraz rozrywkowym. area was analysed in terms of its urban layout, residents’ punktu widokowego. Jako obiekt ta forma przestrzenna może According to the designer, simple forms, function and idea are Badany teren został poddany analizie pod kątem ukształto- opinions, and plans for reconstruction of the main transport działać indywidualnie i samowystarczalnie. Dzięki uniwer- the key to a well-designed space. The concept aims to meet wania urbanistycznego, opinii mieszkańców, a także planów routes, which in the future will have a huge impact on chang- salności pawilon uatrakcyjni cały teren i zmieni jego odbiór. the needs of residents and improve their quality of life. This przebudowy głównych tras komunikacyjnych, w przyszłości ing the perception of the space in Oliwa and its type. In order unusual project is an introduction to the idea of art influencing mających ogromny wpływ na zmianę postrzegania przestrzeni to meet all requirements, the area located in the upper part Proste formy, funkcja i idea to według autorki klucz do dobrze culture, inspiring and influencing imagination. w Oliwie i jej typ. Aby uczynić zadość wszystkim wymaga- of Oliwa gained functionally planned traffic routes. Users zaprojektowanej przestrzeni. Koncept ma na celu zaspoko- niom, położony w górnej części Oliwy teren zyskał funkcjo- can follow the promenade located on the main viewing axis jenie potrzeb mieszkańców i polepszenie jakości ich życia. nalnie rozplanowane drogi komunikacyjne. Użytkownicy mają between the entrance to Oliwa Park and Wita Stwosza Street. Ten nietypowy projekt to wstęp do idei sztuki wpływającej możliwość podążania promenadą znajdującą się na głównej The basic walking route leads users towards the exhibition na kulturę, inspirujący i działający na wyobraźnię. osi widokowej między wejściem do Parku Oliwskiego a ul. pavilion designed in the centre of the Square. In order to Wita Stwosza. Bazowy ciąg spacerowy prowadzi użytkow- improve pedestrian communication, two side paths were 292 293

proj. Maja Krzyżyńska proj. Maja Krzyżyńska 294 295 nie przyciętymi lipami. Równo ukształtowane drzewa mają shaped trees are intended to relate to the lime avenues found Adrianna Piotrowska za zadanie nawiązywać do alei lipowych znajdujących się w in Oliwa, creating a natural roof from the tree crowns. An Oliwie, tworząc naturalny dach z koron drzew. Przechodząca arch-shaped bench running across the square is intended to przez cały plac ławka w kształcie łuku ma symbolicznie nawią- symbolically refer to the tramway tracks of the past. A small zywać do istniejących tam torów tramwajowych z przeszłości. platform right next to the seat is intended for evening cultural Niewielki podest zaraz obok siedziska przeznaczony jest do events in the form of open-air concerts. The pavilion is a organizacji wieczornych wydarzeń kulturalnych w postaci space geared to people’s personal development, encouraging koncertów plenerowych. Pawilon to przestrzeń nastawiona them to visit it again, not just once. The building can serve na rozwój osobisty człowieka, zachęcająca do ponownego as a temporary gallery, workshop and recreational space all jej odwiedzenia, nie do jednorazowej wizyty. Budynek przez year round. The pavement cutting across the square in the cały rok może pełnić funkcję tymczasowej galerii, przestrzeni middle creates an axis opening up a view of the southern gate warsztatowej i rekreacyjnej. Przecinający plac w połowie to Oliwa Park – through this measure the square becomes a chodnik tworzy oś otwierającą widok na bramę południową kind of extension of the garden. Parku Oliwskiego – poprzez ten zabieg plac staje się swoistym Projekt w formie koncepcyjnej obejmuje rewitalizację i na- The project in its conceptual form involves revitalising and przedłużeniem ogrodu. The intention behind such landscaping is to encourage neigh- danie nowej funkcji Placu Inwalidów Wojennych w Oliwie. giving a new function to War Veterans Square in Oliwa. bourhood integration and, on a larger scale, residents of Plac powstał na miejscu końcowego przystanku przedwojennej The square was created on the site of the final stop of the Intencją przyświecającą takiemu zagospodarowaniu terenu Gdańsk. It also encourages people to leave their homes even linii tramwajowej Gdańsk-Oliwa – Gdańsk oraz zburzonych pre-war tramway line Gdańsk-Oliwa – Gdańsk and the tene- jest zachęcenie do integracji sąsiedzkiej, a na większą skalę when the weather is not conducive to spending time outside. kamienic podczas II Wojny Światowej. Przestrzeń ta wydaje ment houses demolished during the Second World War. The mieszkańców Gdańska. Skłania również do wychodzenia The project is environmentally friendly and designed so that się aktualnie mało atrakcyjna i zaniedbana. Pełni głównie space currently seems unattractive and neglected. It performs z domów nawet wtedy, kiedy pogoda nie sprzyja spędza- everyone can use it freely and without restrictions. funkcję komunikacyjną z ulic Wita Stwosza i Obrońców mainly the function of communication from Wita Stwosza and niu czasu na zewnątrz. Projekt jest przyjazny dla otoczenia Westerplatte do ul. Opata Jacka Rybińskiego oraz Parku Obrońców Westerplatte Streets to Opata Jacka Rybińskiego i pomyślany tak, aby każdy mógł z niego korzystać swobodnie Oliwskiego i punktów gastronomicznych. Kolejną funkcją Street and Oliwa Park and gastronomic outlets. Another func- i bez ograniczeń. tego obszaru jest parking mieszczący się w północnej części tion of this area is the car park located in the northern part and i zajmujący jedną trzecią opisywanego terenu. Przydrożne occupying one third of the described area. Roadside service budynki usługowe i miejska toaleta to po części pustostany. buildings and the city toilet are partly vacant.

Celem projektowym jest stworzenie przyjaznej dla użytkow- The design aim is to create a user-friendly space where the nika przestrzeni, w której będzie mógł on czuć się swobodnie user can feel at ease and safe, establishing relationships with i bezpiecznie, nawiązując relacje z innymi użytkownikami lub other users or coexisting with the environment in solitude. The koegzystując z otoczeniem w samotności. Relacje pomiędzy relationship between the form of the pavilion and the outdoor formą pawilonu a terenem zewnętrznym zbudowane są na area is built on the principle of contrast – the undulating roof zasadzie kontrastu – falujący dach kontrastuje z geometrycz- contrasts with the geometrically cut lime trees. The evenly 296 297

proj. Adrianna Piotrowska proj. Adrianna Piotrowska 298 Miejska zieleń w kontekście 299 Urban greenery in the context dzielnicy Oliwa of the Oliwa district

prof. Andrzej Pniewski Pracownia Struktur Krajobrazowych (II st.) Landscape Structures Studio (2nd cycle) prof. Andrzej Pniewski Wydział Rzeźby i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: Miasto to historycznie ukształtowana jednostka osadnicza, że kto raz zwiedzi Oliwę, ten będzie do niej wracać. students: A city is a historically formed settlement unit, characterised connected with a given area or the whole city. Respect for Zuzanna Lach która charakteryzuje się dużą intensywnością zabudowy W zurbanizowanych przestrzeniach ważna jest prawidłowa Zuzanna Lach by high building and population density. Each agglomeration history or human habits, the use of worn-out paths or quiet Jakub Hazuka i gęstością zaludnienia. Każda aglomeracja ma swoje interpretacja potrzeb potencjalnych odbiorców, a także Jakub Hazuka has its own reasons to be proud of and aesthetic problems to pedestrian crossings are very often clues for designers, powody do dumy oraz problemy estetyczne, z jakimi się zachowanie odpowiedniej stylistyki wiążącej się z danym contend with. The centre of the city is of particular interest thanks to which the development concept not only supports zmaga. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się przede obszarem lub całym miastem. Poszanowanie historii – it is the centre which concentrates the social and cultural the aesthetics of the space, but is also fully functional and wszystkim centrum – to ono skupia życie społeczne czy ludzkich przyzwyczajeń, korzystanie z wytartych life of the city, it is the meeting point of the inhabitants, the willingly used by the public. i kulturalne miasta, jest punktem spotkań mieszkańców, przedeptów czy ciche przejścia dla pieszych bardzo często area of the main activities of the authorities, and also the terenem głównych działań władz, a także symbolem stanowią wskazówki dla projektantów, dzięki którym symbol of the city’s prosperity and its showpiece. In this An equally important factor is designing in harmony rozkwitu i wizytówką miasta4. Gdańsk nie różni się pod koncepcja zagospodarowania nie tylko wspiera estetyzację respect Gdańsk is no different from other cities. However, with nature. The increasingly popular flower meadows tym względem od innych miast. Znajduje się tu jednak przestrzeni, ale także jest w pełni funkcjonalna i chętnie there are also many other points of interest for tourists and established instead of lawns or rain gardens not only retain również wiele innych interesujących punktów skupiających użytkowana przez społeczeństwo. the local community. rainwater and help it penetrate the soil, but also provide a turystów i społeczność lokalną. refuge for numerous insects such as butterflies, moths and Równie ważnym czynnikiem jest projektowanie w zgodzie The difference between the noisy Old Town and the secluded bees. Różnica pomiędzy głośnym Starym Miastem a zaciszną z naturą. Coraz bardziej popularne łąki kwietne zakładane Oliwa is due to the intimacy of the latter district, and the Oliwą wynika z kameralności tej drugiej dzielnicy, zamiast trawników czy ogrody deszczowe nie tylko points worth visiting stand up for themselves. They do not “There is no better architecture than a tree” – the words of a punkty warte zwiedzania bronią się same. Nie potrzebują zatrzymują wodę opadową i pomagają jej wnikać w glebę, need huge city events, and the warmth and atmosphere will Pritzker Prize winner Toyo Ito best convey the message of ogromnych imprez miejskich, a ciepło i nastrój powodują, ale także stanowią ostoję dla licznych owadów, takich jak make anyone who visits Oliwa once come back. In urban environmentally conscious design. Nowadays, architecture motyle, ćmy czy pszczoły. spaces it is important to correctly interpret the needs of primarily serves man. Designers forget that modern buildings 4. P. Lorens, J. Martyniuk, J. Pęczek, Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Gdańsk 2010, s. 7–8. potential users, as well as to maintain an appropriate style should be an extension of the landscape. Increasingly, 300 „Nie ma lepszej architektury niż drzewo” – słowa bryły w otoczenie. To przykład genialnego połączenia 301 however, architecture is seen as the dominant feature of the promoting properties. The presence of trees and shrubs in laureata architektonicznej nagrody Pritzkera, Toyo Ito, formy, kolorów i materiału w taki sposób, że obiekt jest landscape. Any human activity in the urban environment the urban tissue improves adverse living conditions and najlepiej oddają przesłanie projektowania zgodnego ze przedłużeniem naturalnego krajobrazu. should be based on harmonious design, i.e. adapted to the thus has a positive impact on the health of residents. This środowiskiem. W obecnych czasach architektura służy characteristics of the natural and geographical environment is due to the stimulation of the breathing process, positive przede wszystkim człowiekowi. Twórcy zapominają Współcześnie modnym nurtem w projektowaniu staje się and at the same time compliant with their principles4. influence on the work of the cardiovascular system and the o tym, iż projektowana nowoczesna zabudowa winna biophilic design, czyli wprowadzanie materiału roślinnego Architecture can express itself through form, materials nervous system. Being surrounded by greenery helps reduce być przedłużeniem krajobrazu. Coraz częściej jednak do wnętrz, otoczenia, krajobrazu miejskiego. Biofilia or colour. It should be complementary to the surrounding stress and also reduces aggression in people with motor obserwuje się traktowanie architektury jako dominanty jest odpowiedzią na potrzeby społeczeństwa. Zieleni landscape, be identical to the place. It cannot dominate. overexcitability and alleviates symptoms of Alzheimer’s terenu. Każda działalność ludzka w środowisku miejskim w miastach przypisuje się znaczenie zdrowotne. Obecność disease. Contact with nature improves concentration in powinna być oparta na projektowaniu harmonijnym, drzew i krzewów w tkance miejskiej pozwala na poprawę Simultaneously with the development of organic children. a więc dostosowanym do charakterystyki środowiska niekorzystnych warunków życia, a tym samym pozytywnie architecture (i.e. merged with and integrated into the przyrodniczo-geograficznego i jednocześnie zgodnym wpływa na zdrowie mieszkańców. Jest to efekt stymulacji natural landscape), reflections on designing inscribed in Silvotherapy is becoming more and more common z ich zasadami5. W architekturze może się ona wyrażać procesu oddychania, pozytywnego oddziaływania na the landscape began. The forerunner of this movement among therapeutic methods. This method is based on za pomocą formy, materiałów czy kolorystyki. Powinna pracę układu krążenia i układu nerwowego. Przebywanie was Frank Lloyd Wright, who postulated the erection of self-renewal of the organism as a result of being among stanowić dopełnienie do otaczającego ją krajobrazu, być w otoczeniu zieleni pomaga zredukować stres, a także architectural structures from natural materials. He believed trees. Just walking along the avenues among the rows of tożsama z miejscem. Nie może dominować. zmniejsza agresję u osób z nadpobudliwością ruchową oraz that form is organic only when materials and functionality trees improves one’s well-being, and in order to take full łagodzi objawy choroby Alzheimera. Kontakt z przyrodą result from the environment and natural human needs5. A advantage of the therapeutic properties, it is necessary to Równolegle z rozwojem architektury organicznej (czyli poprawia koncentrację u dzieci. project illustrating this understanding of design is the house combine a disease with a particular species6. Plants also zespolonej i wkomponowanej w krajobraz naturalny) by the waterfall (Fallingwater, 1935). Organic form is not have a bactericidal effect. By secreting phytoncides, i.e. zaczęto prowadzić rozważania na temat projektowania Wśród metod terapeutycznych coraz częściej można się about imitating the shapes of nature. It is the consensual, substances of fungicidal and bactericidal nature, which wpisanego w krajobraz. Prekursorem tego ruchu był Frank spotkać z sylwoterapią. Metoda ta polega na samoodnawianiu harmonious integration of the solid into its surroundings. It are found in leaves, shoots and roots, they strengthen Lloyd Wright, który postulował wznoszenie obiektów się organizmu na skutek przebywania wśród drzew. Już is an example of an ingenious combination of form, colour human resistance to infections. Urban green areas are architektonicznych z naturalnych materiałów. Uważał samo spacerowanie alejami wśród szpalerów poprawia and material in such a way that the building is an extension a substitute for nature in the closest surroundings of on, iż forma jest organiczna tylko wtedy, gdy materiały samopoczucie, a do pełnego wykorzystania leczniczych of the natural landscape. humans. The ecological function of greenery manifests i funkcjonalność wynikają ze środowiska i naturalnych właściwości niezbędne jest połączenie schorzenia itself in the modification and regulation of microbiological potrzeb ludzkich6. Projekt obrazujący takie rozumienie z danym gatunkiem7. Rośliny wykazują również działanie A contemporary trend in design is biophilic design, i.e. the conditions in the city. It shapes the quality and condition projektowania to dom nad wodospadem (Fallingwater, bakteriobójcze. Poprzez wydzielanie fitoncydów, czyli introduction of plant material into interiors, surroundings of the environment in urban areas. It positively influences 1935). Forma organiczna nie polega na naśladowaniu substancji o charakterze grzybo- i bakteriobójczym, które and the urban landscape. Biophilia is a response to the the production of oxygen, air purification and temperature kształtów natury. To zgodne, harmonijne wpisanie znajdują się w liściach, pędach i korzeniach, wzmacniają needs of society. Greenery in cities is attributed with health- regulation in hot weather. It quiets city noises and allows odporność człowieka na zakażenia. Namiastką natury the human organism to regenerate in times of rush and

5. G. Ciołek, Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu, Warszawa, w najbliższym otoczeniu człowieka są miejskie tereny 4. G. Ciołek, Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu, Warszawa 1964, s. 10–11. 1964, pp. 10–11. 6. F.L. Wright, Manifest Franka Lloyda Wrighta, s. 45, http://bcpw. 7. A. Szulc, Zielone miasto. Zieleń przy ulicach, Warszawa 2013, 5. F.L. Wright, Manifest Franka Lloyda Wrighta, p. 45, http://bcpw. 6. A. Szulc, Zielone miasto. Zieleń przy ulicach, Warszawa 2013, pp. bg.pw.edu.pl/Content/1345/PDF/02arbud31_nr_2.pdf (18.02.2021). s. 15–38. bg.pw.edu.pl/Content/1345/PDF/02arbud31_nr_2.pdf (18.02.2021). 15–38. 302 zielone. Ekologiczna funkcja zieleni przejawia się że zamiast plombować puste lub porozbiórkowe tereny 303 stress7. a completely formalised character. Gardens were created w modyfikacji oraz regulacji warunków mikrobiologicznych architekturą, lepiej zagospodarować je zielenią. by urban gardeners and landscape architects. There was w mieście. Kształtuje jakość i stan środowiska na terenach Therefore, it is worth going back to 1902 and familiarising no room for amateurs. The second half of the twentieth zurbanizowanych. Pozytywnie wpływa na produkcję tlenu, W XIX wieku parki miejskie zaczęto zamieniać na oneself with the idea of a garden city developed by century brought changes – participatory processes that oczyszczanie powietrza, regulację temperatury w upalne ogólnodostępne przestrzenie publiczne. Nikt nie zakładał Ebenezer Howard. It is a concept of a modern city based on led to gardens designed and laid out by citizens, without dni. Wycisza miejskie hałasy i pozwala na regenerację możliwości oddolnego kształtowania przestrzeni. low, loose buildings and a very large share of green areas the designer. In these public spaces, known as vernacular organizmu ludzkiego w czasach pędu i stresu8. W pierwszej połowie XX wieku zaczęło ono przybierać such as gardens, parks or squares. According to Howard’s gardens, it is the special relationship between the residents charakter całkowicie sformalizowany. Ogrody zakładali assumptions there should be 35 m2 of public greenery per that draws attention. They are friendly, helpful and when Wobec tego warto się cofnąć do 1902 roku i zapoznać z ideą ogrodnicy miejscy, architekci krajobrazu. Nie było miejsca one inhabitant. Unfortunately, as a result of excessive asked about their level of satisfaction with the place and miasta – ogrodu opracowaną przez Ebenezera Howarda. dla amatorów. Druga połowa XX wieku zaczęła przynosić architectural development and the influx of people from living conditions, they say that they live very well because To koncepcja nowoczesnego miasta opierająca się na zmiany – procesy partycypacyjne, które prowadziły do rural areas to urban agglomerations, this condition is they all know each other, and that they would not change niskiej, luźnej zabudowie i bardzo dużym udziale terenów powstawiania ogrodów zaprojektowanych i urządzonych difficult or even impossible to meet, so one should at least their neighbourhood for any other. zielonych takich jak ogrody, parki, czy skwery. Według przez mieszkańców, z pominięciem osoby projektanta. strive to green every possible fragment of cities. założeń Howarda na jednego mieszkańca przypadać ma W takich przestrzeniach publicznych, zwanych ogrodami A similar tendency occurs in Oliwa. Looking around Opata 35 m2 zieleni publicznej. Niestety, w wyniku nadmiernej wernakularnymi, zwracają uwagę wyjątkowe relacje A characteristic feature of the district which is the subject Rybińskiego Street, one can quickly see the need to have rozbudowy architektonicznej i napływu ludności ze wsi łączące mieszkańców. Są oni przyjaźnie nastawieni, służą of our interest – Oliwa – is the presence of home-grown one’s own patch of greenery. Here almost every resident do aglomeracji miejskich warunek ten jest trudny lub wzajemną pomocą, a zapytani o poziom zadowolenia green areas. When one walks along charming streets, takes care of his garden, spends his or her free time there, wręcz niemożliwy do spełnienia – wobec czego należy z miejsca i warunków zamieszkania mówią, iż bardzo such as Polanki, Opata Jacka Rybińskiego or Obrońców and thus makes new friends and opens himself to others. przynajmniej dążyć do tego, by zazieleniać każdy możliwy dobrze im się mieszka, ponieważ wszyscy się znają, i że Westerplatte, one’s attention is drawn to small gardens, well- Vernacular gardens differ from city parks and green areas. fragment miast. nie zamieniliby swojego osiedla na żadne inne. kept, regularly trimmed bushes and plantings heralding the Here, through the plant material typical of gardens rather coming spring. A walk in Oliwa makes one reflect on the than cities, the image of urban greenery is changing. On Charakterystyczną cechą dzielnicy będącej przedmiotem Podobna tendencja występuje w Oliwie. Rozpatrując urgent need to create parks, squares and green areas, and to Opata Rybińskiego Street one can find such species as naszego zainteresowania – Oliwie – jest obecność ul. Opata Rybińskiego, szybko można dostrzec potrzebę acknowledge that instead of sealing empty or demolished rhododendrons, garden hydrangeas, peonies, pinks, lilacs, przydomowych terenów zielonych. Gdy spaceruje się posiadania własnego skrawka zieleni. Tu prawie każdy areas with architecture, it is better to develop them with yucca, coneflowers, zinnias, velvet flowers or evergreen urokliwymi uliczkami takimi jak ulice Polanki, Opata Jacka mieszkaniec dba o swój ogródek, spędza w nim wolny greenery. boxwoods and yews. It is worth taking this into account Rybińskiego czy Obrońców Westerplatte, uwagę zwracają czas, a tym samym zawiera nowe znajomości i otwiera when planning and instead of creating artificial plantings, małe ogródki, zadbane, regularnie przycinane krzewy się na innych. Ogrody wernakularne różnią się od parków In the nineteenth century, urban parks began to be look at native species and choose plant material which is i nasadzenia zwiastujące nadchodzącą wiosnę. Spacer i zieleńców miejskich. Tu, przez materiał roślinny typowy transformed into spaces open to the public. Nobody typical of gardens and flower meadows rather than highly po Oliwie skłania do refleksji na temat pilnej potrzeby raczej dla ogrodów aniżeli miast, zmienia się wizerunek considered the possibility of grassroots shaping of spaces. urbanised and city areas. zakładania parków, skwerów i zieleńców oraz do uznania, zieleni miejskiej. Na ul. Opata Rybińskiego można znaleźć In the first half of the twentieth century it began to take on takie gatunki, jak rododendrony, hortensje ogrodowe, The War Veterans Square, situated practically in the heart of

8. A. Łukasiewicz, Sz. Łukasiewicz, Rola i kształtowanie zieleni piwonie, ostróżki, kosaćce, lilaki, jukki, jeżówki, cynie, 7. A. Łukasiewicz, Sz. Łukasiewicz, Rola i kształtowanie zieleni the district, opposite Oliwa Park, accessible to pedestrian, miejskiej. Skrypt dla studentów ochrony środowiska, Poznań 2009, s. miejskiej. Skrypt dla studentów ochrony środowiska, Poznań 2009, pp. municipal and car traffic, may become a public square, green 13–19. 13–19. 304 aksamitki czy zimozielone bukszpany i cisy9. Przy Wobec tego może warto stworzyć tu przedłużenie Parku 305 area or park. It is a neglected, abandoned area, adapted by buttons and levelled surfaces. In the case of the blind and projektowaniu warto zwrócić na to uwagę i zamiast Oliwskiego, lecz typowe nasadzenia zastąpić w taki sposób, residents as a dog toilet. What are its features visible at first visually impaired the issue becomes more complicated, tworzyć sztuczne nasadzenia, przeanalizować rodzime aby pozwolić takim osobom w równym stopniu cieszyć się glance? and it is easier to keep silent than to act on dangerous or gatunki i wybrać materiał roślinny typowy dla ogrodów z bezpiecznego przebywania na świeżym powietrzu, oddając inconvenient matters. i łąk kwietnych, a nie terenów silnie zurbanizowanych feerię barw za pomocą zapachów? Frustracja niewidomych First of all, there is the neglected car park, where the lines i miejskich. i niedowidzących sprawia, że stają się zamknięci w sobie marking the parking spaces are past their prime. Then there Despite the development of medicine, there is an increasing i nie chcą spędzać czasu w przestrzeniach publicznych, is the emptiness of the square. A few trees that seem to be number of conditions causing significant deterioration or Terenem zbliżonym do ogólnodostępnego skweru, zieleńca gdyż kojarzą im się one jedynie z zagrożeniem. Jak podaje randomly planted and a green, grassy emptiness leading even loss of vision. There are nearly one million visually czy parku może się stać Plac Inwalidów Wojennych leżący Polski Związek Niewidomych, osoby ze schorzeniami up to the tram stop. Walking around the square, you can impaired people in Poland whose eyesight cannot be praktycznie w samym sercu dzielnicy, położony naprzeciw wzroku czują się zagrożone. Natrafiają na wiele barier see many residents wandering around with their friends, corrected with glasses. It is therefore important that visually Parku Oliwskiego, dostępny dla ruchu pieszego, miejskiego i pułapek, takich jak słabo widoczne stopnie czy numery children and dogs to catch their breath and escape from the impaired people should have access to safe green areas, be i samochodowego. To teren zaniedbany, opuszczony, autobusów albo szklane ściany. Lęk i wstyd sprawiają, stress of the city and the constant rush for money. Many of able to move freely and safely and enjoy cultural goods. zaadaptowany przez mieszkańców na psią toaletę. Jakie że niewidomi i niedowidzący rezygnują z aktywnego them are heading for their homes, work or the library, but Designing with the visually impaired in mind can be called jego cechy są widoczne na pierwszy rzut oka? życia, co prowadzi do frustracji, depresji i przygnębienia. there are also people heading for Oliwa Park, to relax for a tyflological design (from the Greek typhlos – blind). So Temat chorób wzorku jest unikany, w szczególności while, to soak up the greenery. what can be done to make it easier for the blind and visually Przede wszystkim da się zauważyć zaniedbany parking, w projektowaniu. Niepełnosprawni z ograniczeniami impaired to function in the city? Creating contrasting gdzie linie wyznaczające miejsca postojowe czasy ruchowymi cieszą się dostosowanymi toaletami, licznymi And what about visually impaired and blind people? juxtapositions, not only in terms of colour, but also in terms świetności mają za sobą. Dalej widać pustkę placu. Kilka podjazdami, obniżonymi przyciskami bezpieczeństwa They are left to enjoy smells, sounds and touch. In view of the structure, which could be safely touched, placing drzew sprawiających wrażenie przypadkowych nasadzeń i wyrównanymi nawierzchniami. W przypadku osób of this, perhaps it would be worth creating an extension of inscriptions in Braille, installing 3D prints in key places, i zielona, trawiasta pustka wiodąca aż do przystanku niewidomych i niedowidzących sprawa mocno się Oliwa Park here, but replacing the typical planting in such installing voice guides, creating convex plans of the city or tramwajowego. Spacerując po placu, można spotkać komplikuje, a w sprawach niebezpiecznych czy też a way as to allow such people to equally enjoy the safe district, and in green areas influencing the sense of smell8. wielu mieszkańców przemierzających teren ze znajomymi, niewygodnych łatwiej jest milczeć, aniżeli działać. outdoor life, capturing the feast of colours with scents? The There are many solutions. It must be remembered, however, dziećmi i psami, aby złapać oddech i uciec od miejskiego frustration of the blind and visually impaired makes them that not all the problems of the visually impaired can be stresu, ciągłego pędu za pieniądzem. Wielu z nich zmierza Mimo rozwoju medycyny istnieje coraz więcej schorzeń withdraw into themselves and refuse to spend time in public solved, and therefore designing the War Veterans Square do swoich domów, pracy czy biblioteki, ale jest i część powodujących znaczne pogorszenie czy nawet utratę spaces, as they associate them only with danger. According with the needs of the visually impaired in mind is not a zmierzająca do Parku Oliwskiego, by choć chwilę odpocząć, wzroku. W Polsce żyje blisko milion osób słabowidzących, to the Polish Association of the Blind, people with visual golden solution for every public space. These issues are to nasycić oczy zielenią. u których okulary nie są w stanie skorygować wzroku. Ważne impairments feel threatened. They encounter many barriers be added to rather than dominate the overall design concept. jest więc, by osoby z ograniczeniami wzrokowymi miały and traps, such as poorly visible steps or bus numbers or A co z osobami niedowidzącymi i niewidomymi? dostęp do bezpiecznych terenów zielonych, możliwość glass walls. Fear and shame cause visually impaired people The second important problem concerning Opata Pozostaje im cieszyć się zapachem, dźwiękami i dotykiem. swobodnego i bezpiecznego przemieszczania i korzystania to give up on active life, leading to frustration, depression Rybińskiego Street itself is very heavy car traffic, few z dóbr kultury. Projektowanie z myślą o osobach z dysfunkcją and despondency. The topic of vision diseases is avoided, 9. B. Gawryszewska, Zielona zmiana w krajobrazie miasta. Wernakularna ogrody miejskie jako konsekwencja przemian wizerunku, wzroku można nazwać projektowaniem tyflologicznym (od especially in design. Disabled people with reduced mobility 8. Polish Association of the Blind, Osoby niewidome i słabowidzące w funkcji i znaczenia zieleni w przestrzeni publicznej, Warszawa 2018, greckiego tyflos – ślepy). Jakie więc działania można podjąć, enjoy adapted toilets, numerous ramps, lowered safety przestrzeni publicznej – zalecenia, przepisy, dobre praktyki, Warszawa s. 122–125. 2009, www.pzn.org.pl. 306 by ułatwić niewidomym i słabowidzącym funkcjonowanie Ulica boryka się z jeszcze jednym problemem – przy 307 pedestrian crossings and non-uniform pavement structure. w mieście? Tworzyć kontrastowe zestawienia, nie deszczach woda opadowa zalewa jezdnię. Ze względu na The facade of the entire street, and in particular the tylko w barwie, ale i w strukturze, której można by ubytki, koleiny i wybroczyny w nawierzchni nie spływa ona pedestrian area, is extremely varied. Paving slabs, stones, bezpiecznie dotykać, zamieszczać napisy w alfabecie do kratek, gdyż zachwiany został spad ulicy. Stąd problemy cobblestones... The structure of the pavement changes Braille’a, montować wydruki 3D w kluczowych miejscach, z przejazdem drogą przy niepogodzie. Aby to zmienić, depending on the building next to which it is located. The instalować głosowe informatory, tworzyć wypukłe plany warto odciążyć ulicę od wzmożonego ruchu. Z analizy buildings in Opata Rybińskiego Street are a combination miasta czy dzielnicy, a na terenach zielonych oddziaływać struktury miejskiej całej dzielnicy Oliwa metodą Kevina of modern architecture with old tenement houses housing na węch10. Jak widać, rozwiązań jest wiele. Należy jednak Lyncha wyraźnie wynika, iż ruch można by tu ograniczyć cafés – so in the summer season the surface intended for pamiętać, że nie da się zaradzić na wszystkie problemy osób do obowiązkowego ruchu samochodowego (zaopatrzenie, pedestrian and bicycle traffic is partly occupied by beer niewidomych i słabowidzących, dlatego też projektowanie mieszkańcy, komunikacja miejska) i pozostawić teren gardens. Palcu Inwalidów Wojennych z uwzględnieniem potrzeb otwarty dla ruchu pieszo-rowerowego. osób z problemami wzrokowymi nie jest złotym środkiem The street has another problem – during rainy weather, na każdą przestrzeń publiczną. Problematyka ta ma raczej Rozwiązaniem problemu ulicy może być stworzenie rainwater floods the road. Because of the gaps, ruts and pełnić rolę dodatku aniżeli dominować nad całością ogrodu deszczowego. Ze względu na wysoki poziom potholes in the road surface, the water does not flow to the koncepcji projektowej. wód gruntowych takie założenie nie tylko wpłynęłoby grates, as the slope of the street has been disturbed. This pozytywnie na Oliwę, ale także w nowoczesny, atrakcyjny, causes problems with driving on the road in bad weather. To Drugi ważny problem dotyczący już samej ul. Opata a przede wszystkim zgodny z naturą sposób rozwiązałoby change this, it is worth relieving the street of the increased Rybińskiego to bardzo duży ruch samochodowy, niewiele problem wód, gromadzenie się deszczówki czyniąc już nie traffic. From Kevin Lynch’s analysis of the urban structure przejść dla pieszych i niejednolita struktura chodnikowa. wadą ulicy, ale zaletą całego osiedla. of the whole of the Oliwa district it is clear that the traffic Elewacja całej ulicy, a w szczególności części deptakowej, here could be limited to mandatory car traffic (deliveries, jest niezwykle zróżnicowana. Płyty chodnikowe, Jak w kontekście bulwaru deszczowego mogłaby wyglądać residents, public transport) and leave the area open for kamienie, kostki brukowe… Struktura chodnika zmienia przebudowa części jezdno-pieszej? Według jednej pedestrian and bicycle traffic. się w zależności od obiektu, przy którym się znajduje. z definicji zamieszczonej w Słowniku Języka Polskiego Zabudowa na ul. Opata Rybińskiego to kombinacja bulwar to „szeroka, wysadzana drzewami ulica spacerowa A solution to the problem of the street could be the creation nowoczesnej architektury z dawnymi kamienicami, w dużym mieście”. W połączeniu z ogrodem deszczowym of a rain garden. Due to the high level of ground water, w których znajdują się kawiarenki – w sezonie letnim byłyby to dwa pasy ruchu jednokierunkowego ulokowane such an establishment would not only have a positive nawierzchnia przeznaczona do ruchu pieszo-rowerowego w bardzo bliskim sąsiedztwie ogrodu deszczowego, część Ryc. 1. Analiza metodą Kevina Lyncha, granice i ścieżki. Źródło: Opracowanie własne. influence on Oliwa, but would also solve the problem of Il. 1. Analysis using Kevin Lynch’s method, boundaries and pathways. Source: Own elaboration. jest więc częściowo zajęta przez ogródki piwne. pieszo-rowerowa stanowiłaby zaś swego rodzaju most water in a modern, attractive and, above all, nature-friendly nad założeniem zasilanym wodami opadowymi. Taka way, making the accumulation of rainwater no longer a koncepcja z pewnością ograniczyłaby ruch samochodowy disadvantage of the street, but an advantage of the entire do niezbędnego minimum, a kawiarniana mozaika housing estate.

10. Polski Związek Niewidomych, Osoby niewidome i słabowidzące występująca dziś na chodnikach i ciągach pieszych w przestrzeni publicznej – zalecenia, przepisy, dobre praktyki, zostałaby w pełni przeniesiona na części wypoczynkowe How, in the context of a rainwater boulevard, could the Warszawa 2009, www.pzn.org.pl. 308 owego pomostu. Rozwiązanie to pozwala zaspokoić na podniesienie estetyki całej drogi. Każda z kawiarni może 309 reconstruction of the road and pedestrian part look like? the district, the concept assumes the creation of a “green potrzeby środowiska poprzez stworzenie rabaty retencyjnej oczywiście znaczyć swoją obecność poprzez logo czy inne According to one of the definitions in the Polish Language boulevard” over the retention basin along the entire length z wykorzystaniem roślin trawiastych i bagiennych, co nie drobne elementy. Dictionary a boulevard is “a wide, tree-lined pedestrian of Opata Rybińskiego Street. The bridge over the retention tylko uatrakcyjni Oliwę, ale także stanowiłoby miejsce Mała architektura kawiarni zostanie urozmaicona o takie street in a large city”. In connection with the rain garden basin is to serve pedestrian and bicycle traffic, but it is also życia owadów w mieście. Wybór pomiędzy rabatą detale, jak ławki miejskie, kosze na śmieci i oświetlenie. it would be two one-way traffic lanes located very close a place intended for café gardens. The design incorporates retencyjną a ogrodem deszczowym jest oczywisty. Ogrody Wszystkie elementy na ul. Opata Rybińskiego oraz Placu to the rain garden, while the pedestrian and bicycle part a “café mosaic”, the appearance of which is unified by deszczowe to nasadzenia roślin, których zadaniem jest Inwalidów Wojennych będą spójne. Wybrane oświetlenie would be a kind of bridge over the rain garden. Such a identical wooden urban furniture, which will enhance the usuwanie zanieczyszczeń z wody opadowej spływającej to pionowe walce świetlne wykorzystujące technologię concept would certainly reduce car traffic to a necessary aesthetics of the entire road. Each café can, of course, mark zarówno z dróg, jak i dachów. Z kolei niecka retencyjna to LED. Są wodoodporne i jednocześnie bardzo dobrze minimum, and the café-like mosaic occurring today on its presence with a logo or other small elements. zagłębienie gromadzące wodę opadową. W nasadzeniach oświetlają teren wokół, co wpływa na bezpieczeństwo nie pavements and walkways would be fully transferred to the roślinnych główną dominantą są trawy i rośliny odporne tylko niewidomych i niedowidzących, ale i pozostałych resting areas of this bridge. This solution meets the needs The small architecture of the cafés will be enriched with zarówno na zalewanie, jak i na tymczasową suszę. użytkowników, a na Placu Inwalidów Wojennych of the environment by creating a retention bed using grass such details as city benches, dustbins and lighting. All Z racji zalewania drogi niezbędne jest stworzenie niecki stanowią wzrokową przegrodę zabezpieczającą przed and marsh plants, which would not only make Oliwa more elements in Opata Rybińskiego Street and War Veterans retencyjnej. Stworzona na podstawie wyników analizy zadeptywaniem roślin. Ponadto na każdym krańcu pomostu attractive, but would also provide a habitat for insects in the Square will be uniform. The lighting chosen are vertical założeń wernakularnych występujących na całej ulicy znajdują się specjalne tabliczki i barierki informujące city. The choice between a retention bed and a rain garden light rollers using LED technology. They are waterproof koncepcja zakłada współpracę ze społecznością lokalną w alfabecie Braille’a o tym, jakie kawiarnie znajdują się is obvious. Rain gardens consist of plants whose task is to and at the same time illuminate the surrounding area very przy organizacji nasadzeń tak, by każdy chętny mieszkaniec przy ulicy, jak do nich trafić i jak zbudowano przestrzeń, remove pollutants from rainwater flowing off both roads and well, which improves safety not only for the blind and mógł dbać o fragment rabaty deszczowej. Wśród materiału a także o roślinach i niecce. roofs. A retention basin, on the other hand, is a depression visually impaired, but also for other users, and on War roślinnego przeznaczonego na niecki należy wyróżnić that collects rainwater. Grasses and plants resistant to both Veterans Square they create a visual barrier preventing olszę czarną i wierzbę uszatą – to jedyne drzewa rosnące na A jak wygląda koncepcja dla samego Placu Inwalidów flooding and temporary drought are the main dominant plants from being trampled. In addition, at each end of the terenach mokrych i czasowo zalewanych. Ponadto szybkie Wojennych? To mozaika roślinna, dla której inspiracją plantings. Due to the flooding of the road, it is necessary to platform there are special plates and barriers informing in tempo wzrostu sprawia, że już pięć lat po nasadzeniu będą stał się Park Orientacji Przestrzennej w Owińskach. Jest create a retention basin. Based on the results of the analysis Braille about which cafés are located in the street, how to na tyle duże, by zacieniać niektóre fragmenty drewnianej to model przestrzeni służącej rehabilitacji i rewalidacji of the vernacular assumptions found throughout the street, get to them and how the space has been constructed, as well promenady. osób z dysfunkcjami wzroku. Nasadzenia roślinne są the concept is to work with the local community to organise as about the plants and the basin. w pełni bezpieczne dla docelowych użytkowników terenu the planting so that every willing resident can take care of a Ze względu na powyższe analizy oraz problemy zauważone – są to rośliny kolorowo kwitnące, zapachowe i nasadzone section of the rainwater bed. Among the plant material for And what is the concept for War Veterans Square itself? It w dzielnicy koncepcja zakłada stworzenie na całej długości w sposób kontrastujący oraz łąki kwietne. Każda rabatka the basins, black alder and willow are the only trees that is a plant mosaic inspired by the Spatial Orientation Park in ul. Opata Rybińskiego „zielonego bulwaru” nad rabatą opatrzona jest tabliczką z informacjami o roślinach grow in wet and temporarily flooded areas. Moreover, their Owińska. It is a model of space used for rehabilitation and retencyjną. Pomost nad niecką retencyjną ma służyć ruchowi w alfabecie Braille’a. Ponadto materiał roślinny dobrano fast growth rate means that five years after planting they revalidation of people with visual impairments. The planting pieszo-rowerowemu, ale to także miejsce przeznaczone tak, by nie wymagał nadmiernej pielęgnacji. Warto jednak will be large enough to shade some parts of the wooden is completely safe for the target users of the area – colourful, dla kawiarnianych ogródków. W projekcie uwzględniono usuwać szkodniki oraz prześwietlać rośliny i nawozić promenade. fragrant and contrasting plants and flower meadows. Each „mozaikę kawiarnianą”, której wygląd ujednolicono je w pierwszym roku od nasadzenia. Koncepcja zakłada bed is labelled with plant information in Braille. In addition, identycznymi drewnianymi meblami miejskimi, co wpłynie również wykorzystanie przepuszczalnych nawierzchni Due to the above analyses and the problems noticed in the plant material has been selected so that it does not 310 mineralnych w różnych kolorach i o różnej frakcji, co Takie podejście staje się nie tylko wyróżnikiem dzielnicy, 311 require excessive care. However, it is advisable to remove a comprehensive manner. The project is a pro-ecological znacznie wspomaga odbieranie przestrzeni przez osoby ale także daje nadzieję na uatrakcyjniane terenu w sposób pests and to lighten the plants and fertilise them in the first extension of Oliwa Park and takes into account the needs of z dysfunkcjami wzroku. przyjazny dla jego użytkowników oraz środowiska. year after planting. The concept also includes the use of visually impaired persons. permeable mineral surfaces in various colours and fractions, Częścią całej koncepcji są również działania wspierające which greatly aid the perception of the space by visually This approach becomes not only a distinctive feature of środowisko, dlatego też na terenie porośniętym lipami impaired people. the district, but also gives hope for making the area more i klonami zwyczajnymi planowane jest założenie łąki attractive in a user- and environment-friendly manner. kwietnej. Zabieg ten pozwala na przywrócenie do miast Measures supporting the environment are also part of the owadów, w szczególności pszczół, jest działaniem whole concept, therefore the establishment of a flower proekologicznym i może stanowić bazę warsztatową dla meadow is planned on the area overgrown with lime trees pobliskich szkół czy Oliwskiego Ratusza Kultury. Instytucje and maples. This measure allows for the reintroduction of te mogą zaangażować się w budowanie budek lęgowych insects, in particular bees, is a pro-ecological action and dla ptaków czy domków dla pszczół, które na pewno may constitute a workshop base for the nearby schools or pojawią się tu ze względu na obecność roślin miododajnych the Oliwa Culture Hall. These institutions may become występujących na miejskich łąkach kwietnych. involved in the construction of nesting boxes for birds or bee houses, which will certainly appear here due to the Na terenie Placu Inwalidów Wojennych przewidziano także presence of melliferous plants present in the city flower obszar pod parking dla samochodów osobowych (siedem meadows. miejsc parkingowych przeznaczonych dla pracowników sklepów znajdujących się przy placu) oraz składaną scenę In the area of the War Veterans Square there is also a space letnią. Forma muszli koncertowej pozwala na całoroczne for a car park (seven parking spaces for the employees jej wykorzystanie nie tylko przez władze, ale również przez of the shops located in the square) and a folding summer osoby prywatne chcące zorganizować wystawę lub występy. stage. The form of the band shell allows it to be used all Teren przed sceną wykonano z mieszanki traw na trawniki year round, not only by the authorities, but also by private sportowe, która nie tylko wolniej rośnie, ale także deptanie persons wishing to organise exhibitions or performances. jej sprawia, iż lepiej zadarnia ona grunt. The area in front of the stage is made of a grass mixture for sports lawns, which not only grows more slowly, but also Proponowane rozwiązania dla koncepcji zagospodarowania when trampled, makes the ground better covered.. terenu Placu Inwalidów Wojennych oraz dla ul. Opata Jacka Rybińskiego można realizować etapami w ramach The proposed solutions for the concept of development of rewitalizacji dzielnicy, jak również całościowo. Projekt the area of the War Veterans Square and for Opata Jacka stanowi proekologiczne przedłużenie Parku Oliwskiego Rybińskiego Street may be implemented in stages within i uwzględnia potrzeby osób z dysfunkcją wzroku. the framework of revitalisation of the district, as well as in 312 313 314 315 316 317

fot. I. Dzierżko-Bukal 318 Wybieramy lokalność 319 Choosing locality

Interdyscyplinarna Pracownia Architektury prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal Sculptural and Architectural Forms Studio prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal Wydział Architektury i Wzornictwa mgr sztuki, inż. arch. kraj. Marcin Kasprowicz Faculty of Architecture and Design mgr sztuki, inż. arch. kraj. Marcin Kasprowicz

studenci: Koncepcje związane z zabytkami infrastruktury technicznej Projekt koncepcyjny „Kuźnia Wodna” students: Concepts related to technical infrastructure monuments Conceptual design “Water Forge” Klaudia Bartnik Klaudia Bartnik Klaudia Bartnik Klaudia Bartnik Martyna Grochowalska 1. Kuźnia Wodna w Oliwie 2. Projekt koncepcyjny przepompowni ,,Czerwony Most” Martyna Grochowalska 1. Water Forge in Oliwa 2. Conceptual design of the “Red Bridge” pumping station Joanna Kazimierczyk Kuźnia Wodna znajdująca się w Oliwie jest unikatowym za- Klaudia Bartnik Joanna Kazimierczyk The Water Forge located in Oliwa is a technical monument unique Klaudia Bartnik Zuzanna Lach bytkiem techniki w skali Polski. Do 2017 roku był to jedyny Zuzanna Lach on a Polish scale. Until 2017 it was the only active facility of its Natalia Mrozik tego typu czynny obiekt w Polsce. Jest położona niedaleko Zoo Koncepcje ogrodów deszczowych w Oliwie Natalia Mrozik kind in Poland. It is located near the Oliwa Zoo, surrounded by Concepts of rain gardens in Oliwa Joanna Pobłocka w Oliwie, otoczona Trójmiejskim Parkiem Krajobrazowym. Joanna Pobłocka the Tri-City Landscape Park. Between 1978 and 2016, it housed Maria Rochowiak W latach 1978–2016 mieścił się tu oddział Muzeum Techniki 1. Spotkajmy się w ogrodzie deszczowym Maria Rochowiak a branch of the Museum of Technology in Warsaw. Since 2017 1. Let’s meet in the rain garden – conceptual design Marta Tuziemska w Warszawie. Od 2017 roku jest w rękach miasta Gdańska – – projekt koncepcyjny Marta Tuziemska it has been in the hands of the city of Gdańsk – closed to visitors Martyna Grochowalska Zuzanna Ziemann zamknięta dla zwiedzających ze względu na zły stan techniczny, Martyna Grochowalska Zuzanna Ziemann due to its poor technical condition, it is waiting to be renovated. czeka na renowację. Projekt ma prezentować możliwości powo- The project is to present the possibility of establishing a new 2. Let’s meet in Oliwa – rain garden łania nowego oddziału Muzeum Historycznego Miasta Gdańska 2. Spotkajmy się w Oliwie – ogród deszczowy branch of the Historical Museum of the City of Gdańsk in the Joanna Kazimierczyk w Kuźni Wodnej na ul. Bytowskiej 1 w Gdańsku-Oliwie. Obiekt Joanna Kazimierczyk Water Forge at 1 Bytowska Street in Gdańsk-Oliwa. The building jest oryginalny, temat przewija się więc w pracach studialnych, is original, so the subject is present in the study works, where 3. Let’s meet… w których poszukuje się rozwiązań najlepiej odpowiadających 3. Spotkajmy się… solutions are sought that best correspond to the character of the Zuzanna Lach charakterowi budynku i miejsca jego usytuowania. Poniżej Zuzanna Lach building and its location. Two concepts for the development of zaprezentowane są dwie koncepcje zagospodarowania Kuźni the Water Forge in Oliwa are presented below. Wodnej w Oliwie. Study design for the MHMG Centre of Old Crafts in the Projekt studialny Centrum Rzemiosł Dawnych MHMG Water Forge complex in Oliwa (2018) w zespole Kuźni Wodnej w Oliwie (2018 r.) Natalia Mrozik, Joanna Pobłocka, Maria Rochowiak, Marta Natalia Mrozik, Joanna Pobłocka, Maria Rochowiak, Marta Tuziemska, Zuzanna Ziemann Tuziemska, Zuzanna Ziemann 320 Projekt koncepcyjny „Kuźnia Wodna” 321 Kuźnia Wodna Bench for Przeróbka

WSTĘP Projekt dotyczy problematyki, poruszanej w ramach międzywydziałowego projektu badawcze- go „Gdańskie Przestrzenie Lokalne”, realizowanego w ramach Interdyscyplinarnej Pracowni Architektury. Tematem pracy dyplomowej jest koncepcja obszaru Kuźni Wodnej. Obiekt mieści się w Gdań- sku – Oliwie, blisko innych charakterystycznych punktów takich jak: Zoo czy Park Oliwski. Moją uwagę, przykuła nastrojowość oraz charakter tego miejsca. Dodatkowo zainteresowała mnie również lokalizacja na turystycznym szlaku Kaszubskim. Celem projektu jest zagospodarowanie działki, na której obecnie znajduję się budynek Kuźni Wodnej oraz zbiornik retencyjny. Zbudowanie pawilonu, który będzie miejscem sprzedaży bile- tów oraz galerią, jak i zorganizowanie tarasu wodnego, na którym umieszczona zostanie mobil- na kawiarnia, przyciągnie ponownie turystów oraz mieszkańców do odwiedzania tego miejsca. Nadanie funkcji całemu obszarowi, czyli: wyznaczeniu ścieżek, miejsca sprzedaży biletów, rekreacji czy kierunku poruszania się, zwiększy zainteresowanie oraz przepływ liczby odwie- dzających. Koncepcja uczyni Kuźnie bardziej atrakcyjną oraz ciekawą, ponieważ obiektowi zastaną nadane nowe funkcje. Wznowi to ponownie ciągłość szlaku kaszubskiego, jak i nada Oliwie kolejny turystyczny punkt na mapie.

CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA Projektowane miejsce znajduje się w Oliwie. Dzielnica należy do miasta Gdańska, mieści się na granicy z Sopotem, Przymorzem Małym, Żabianką, Osową czy Matarnią. Jest wizytówką dla przy- jeżdzających na teren Gdańska od strony północnej. Przez Oliwę przebiega główna droga – Aleja Grunwaldzka, która należy do najbardziej ruchliwych oraz zakorkowanych miejsc Gdańska. Przy niej znajduję się wiele połączeń komunikacyjnych – SKM, przystanki autobusowe, tramwajowe. W Oliwie znajduję się również droga – Spacerowa, Klaudia Bartnik Koncepcja dotycząca nastrojowego obszaru powiązanego The concept for the atmospheric area associated with the która łączy Aleję z obwodnicą trójmiasta. Do popularnych atrakcji tej dzielnicy należą: Zoo, Park Oliwski, Katedra Oliwska czy Szlak Kartu- ski na którym znajduję się zagospodarowywany przeze mnie obiekt – Kuźnia Wodna. z Kuźnią Wodną przewiduje zagospodarowanie działki, na Water Forge envisages the development of a plot of land Wokół Kuźni Wodnej, możemy wyodrębnić charakterystyczne miejsca takie jak: Dolina Szwabego, na której znajduję się Dwór Oliwski – pięciogwiazdkowy hotel czy Dolina Radości – gdzie uwagę której obecnie znajdują się budynek Kuźni Wodnej oraz where the Water Forge building and the retention basin are turystów przyciągają pomnikowe głazy narzutowe. Aneliza projektowa

zbiornik retencyjny, gdzie zorganizowany zostanie taras currently located, where a water terrace with a mobile café ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE:

- uatrakcyjnienie miejsca, gdzie znajduję wodny z mobilną kawiarnią. Zaprojektowano także pawilon, will be organised. A pavilion has also been designed, which się Kuźnia Wodna

- wprowadzenie sprzedaży biletowej, który będzie stanowić miejsce sprzedaży biletów oraz galerię. will serve as a ticket sales point and a gallery. The concept połączonej z funkcją wystawienniczą oraz reprezentacyjną, poprzez zapro Analiza projektowa koncepcji pawilonu Koncepcja uczyni Kuźnię bardziej atrakcyjną, ponieważ obiek- will make the Forge more attractive as the facility will be jektowanie pawilonu - zaproponowanie układu ścieżek oraz towi zastaną nadane nowe funkcje użyteczności publicznej. given new public functions. Oliwa will gain another tourist tarasów

- wprowadznie fukncji rekreacyjnej Oliwa uzyska kolejny przyciągający odwiedzających punkt attraction located on the popular Kashubian tourist trail. poprzez umieszczenie mobilnej kawiar ni, na jednym z tarasów

umieszczony na chętnie uczęszczanym turystycznym szlaku - wytyczenie miejsca parkingów oraz łazieniek kaszubskim.

Szkice projektowe

Analiza projektowa koncepcji Logo Szkice historyczne Zdjęcia stanu istniejącego , terenu Kuźni Wodnej Źródło: www.dawnaoliwa.pl

PRACA DYPLOMOWA 2020 / ASP / wydział: Architektury i Wzronictwa / kierunek: Architektura Przestrzeni Kulturowych / prowadzący: prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal / 322 Projekt studialny Centrum Rzemiosł Dawnych MHMG 323 w zespole Kuźni Wodnej w Oliwie (2018 r.) Study design for the MHMG Centre of Old Crafts in the Water Forge complex in Oliwa (2018)

Natalia Mrozik Hasło przyświecające projektowi to „Budujemy tożsamość The motto of the project is “We build the identity of Gdańsk Joanna Pobłocka Gdańszczan”. W tym celu przewiduje się zaprojektowanie citizens”. To this end, it is planned to design the Forge not Maria Rochowiak Kuźni nie tylko jako obiektu o charakterze stricte muzealnym, only as a strictly museum object, but also based on the idea Marta Tuziemska lecz także w oparciu o ideę miejsca przyciągającego i integru- of a place attracting and integrating the residents of Oliwa Zuzanna Ziemann jącego mieszkańców Oliwy poprzez szeroką ofertę wydarzeń through a wide offer of events such as exhibitions, workshops takich jak działania wystawiennicze, warsztatowe i kulturalne. and cultural activities. The proposed name of the branch is Proponowana nazwa oddziału to „Hamer – Młotownia”. “Hammer Mill”. 324 Projekt koncepcyjny przepompowni ,,Czerwony Most” 325 Conceptual design of the “Red Bridge” pumping station

Klaudia Bartnik Zwyczaj picia wina to popularny element kultury w wie- The custom of drinking wine is a popular cultural element in lu regionach świata. Koncepcja obejmuje zorganizowanie many regions of the world. The concept is to create a place miejsca, w którym zarówno znawcy, jak i laicy będą mogli where both experts and laymen can test wines from every przetestować trunki z każdego zakątku świata. Budynek po- corner of the world. The building not only has the right space siada nie tylko odpowiednią do tego przestrzeń, ale przede for this, but above all an industrial atmosphere. Therefore, the wszystkim industrialny klimat. W związku z tym wnętrze interior has been designed in an industrial style with subdued zaprojektowano w stylu industrialnym w stonowanej kolo- colours, aiming to create a place with a cosy character. Outside, rystyce, dążąc przy tym do stworzenia miejsca o przytulnym there is a terrace with stairs serving as a summer place for charakterze. Na zewnątrz zlokalizowany jest taras ze scho- tasting drinks. A romantic gazebo has been placed at the end dami służącymi jako letnie miejsce degustacji trunków. Na of the plot. Implementation of the concept would enliven not końcu działki umieszczono romantyczne altany. Wdrożenie only the monument itself, but also the entire neighbourhood koncepcji ożywiłoby nie tylko sam zabytek, ale i całą okolicę of Olszynki, thus encouraging residents and tourists to visit Olszynek, tym samym zachęcając mieszkańców i turystów this part of Gdańsk. do odwiedzania tej części Gdańska. 326 Spotkajmy się w ogrodzie deszczowym – projekt koncepcyjny 327 Let’s meet in the rain garden – conceptual design

Martyna Grochowalska Koncepcja ogrodu deszczowego oraz werandy biegnącej The concept of the rain garden and the veranda running along wzdłuż fasady Oliwskiego Ratusza Kultury ma na celu the facade of the Oliwa Culture Hall is intended to make the uczynienia okolicy jednym z najbardziej rozpoznawalnych area one of the most recognisable meeting places in Oliwa. miejsc spotkań w Oliwie. Założenie przewiduje przenie- The premise envisages moving the exhibition and catering sienie funkcji wystawienniczej i gastronomicznej również functions outside as well. The geometric composition on na zewnątrz. Geometryczna kompozycja znajdująca się na the floor makes it possible to place permanent or temporary posadzce umożliwia ustawienie w jej zakamarkach rzeźb sculptures in its nooks and crannies. Part of the space under stałych lub tymczasowych. Część przestrzeni pod werandą the veranda is intended to be used by the café located in the przeznaczono do zagospodarowania przez znajdującą się w building. The rain garden, which gives the impression of wild budynku kawiarnię. Ogród deszczowy sprawiający wrażenie greenery, creates a mysterious atmosphere that attracts the dzikiej zieleni buduje tajemniczy klimat, który przyciąga attention of passers-by. uwagę przechodniów. 328 Let’s meet in Oliwa – rain garden 329 Let’s meet in the rain garden – conceptual design

Joanna Kazimierczyk 330 Spotkajmy się… 331 Let’s meet...

Zuzanna Lach Projekt modułowego systemu rynien dedykowany jest Oliw- The design of the modular gutter system is dedicated to the skiemu Ratuszowi Kultury. Ratusz, mieszczący się przy ul. Oliwa Culture Hall. The Town Hall, located at 25 Opata Jacka Opata Jacka Rybińskiego 25, to obiekt o bogatej historii Rybińskiego Street, is a building with a rich history and in- i ciekawej strukturze architektonicznej. Koncepcja projek- teresting architectural structure. The design concept assumes towa zakłada dwa warianty: pierwszy podkreśla tożsamość two variants: the first emphasises the identity and enhances i podnosi estetykę, a drugi wpływa na funkcjonalność i es- the aesthetics, while the second affects the functionality and tetyzację budynku. aestheticisation of the building. 332 Struktura roślinna 333 Plant structure

Pracownia Struktur Przestrzennych prof. ASP dr hab. Marta Branicka Sculptural and Architectural Forms Studio prof. ASP dr hab. Marta Branicka Wydział Architektury i Wzornictwa Faculty of Architecture and Design

studenci: „Zaprojektuj strukturę, którą będzie mogła zasiedlić roślinność. 1. Julia Pyrdoł students: “Design a structure that can be inhabited by vegetation. Ideally, specified problems are based on and refer to the syllabuses Julia Pyrdoł Najlepiej, jeśli będą to wytrwałe gatunki lokalne, dające Living structure – projekt koncepcyjny łącznika pomiędzy Julia Pyrdoł these should be tenacious local species, providing shelter and for lectures on basics of construction, material science and Zuzanna Lach schronienie i pożywienie owadom i ptakom”. miastem a wodą Zuzanna Lach food for insects and birds”. manufacturing techniques, ergonomics, drafting geometry and technical drawing, as well as on knowledge and skills Zieleń w miastach pojawia się w parkach, na wypielęgnowa- 2. Zuzanna Lach Greenery in cities appears in parks, manicured lawns, flower developed in drawing, painting and sculpture studios. nych trawnikach, klombach, ale też na skrawkach zaniedba- Nowe życie – koncepcja projektowa otwartej formy beds, but also on patches of neglected no-man’s land. Strong nych, niczyich. Silna roślinność ruderalna anektuje wolne zazieleniającej zdegradowane tereny miast ruderal vegetation annexes vacant spaces, although as un- 1. Julia Pyrdoł miejsca, choć jako niepożądana bywa bez żalu usuwana i nisz- desirable it is often removed and destroyed without regret Living structure – conceptual design for a link between czona – a przecież jest najlepiej przystosowana do warunków – and yet it is best adapted to local conditions, attracts insects the city and water lokalnych, przyciąga owady, ptaki, wspiera bioróżnorodność and birds, and supports biodiversity more than the noble bardziej niż szlachetne nasadzenia skwerów. Projektowane planting of squares. The designed structures are supposed 2. Zuzanna Lach struktury mają sprzyjać zaakceptowaniu czasem dość pospo- to encourage the acceptance of sometimes quite common New life – a design concept for an open form of greening litych roślin przez okolicznych mieszkańców. Odpowiedzią plants by local residents. The answers, including a butterfly degraded urban areas stały się koncepcje wynikające z indywidualnych obserwacji house, a green façade or an idea for developing the bank of terenowych, między innymi motylarnia, zielona elewacja czy a water body, was provided by the concepts resulting from pomysł na zagospodarowanie brzegu zbiornika wodnego. individual field observations.

The scope of the task includes such elements as the ability to build a 3D model in AutoCAD and to record information on the spatial shape of an object in rectangular projections. The 334 335

proj. Julia Pyrdoł proj. Zuzanna Lach 336 Recenzja 337

prof. dr hab. Halina Kościukiewicz

Wydział Architektury, Inżynierii i Sztuki Sopockiej Szkoły Wyższej w Sopocie Jednym z symptomów towarzyszących rozwojowi miast w rewitalizowaniu zdegradowanej, chaotycznej przestrzeni dwóch dzielnic Gdańska: Gdańska-Przeróbki i Gdańska- jest to działanie w duchu dbałości o ład przestrzenny, wi- jest współwystępowanie w nich dzielnic dobrych i złych. Te miejskiej. Realizacji tego celu służyło włączenie do proce- -Oliwy. Sukces projektu, którego założenia i efekty zostały zualny wymiar jakości zycia oraz poszanowania wartości ostatnie to takie, w których zakłócony jest ład m.in. środo- su kształtowania przestrzeni lokalnej artystów i studentów w sposób przejrzysty i atrakcyjny zaprezentowane w recen- związanych z duchem miejsca i duchem czasu. wiskowo - przestrzenny, zakłócone są relacje społeczności gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych współpracujących zowanym Katalogu Artystyczno-Badawczym ASP ma wiele lokalnej z przestrzenią dzielnicy. Są to często dzielnice dzie- w realizacji zamierzenia badawczego z Biurem Rozwoju źródeł. Wszystkie one ogniskują się w chęci i umiejętności Udało się tego dokonać mimo wielu przeszkód i utrudnień dzicznego chaosu przestrzennego, zdegradowane, różniące Gdańska i Gdańską Infrastrukturą Wodno-Kanalizacyj- połączenia i twórczego wykorzystania wiedzy, zróżnicowa- związanych z okresem pandemii Covid-19. Pierwszy trud- się od reszty miasta poziomem i jakością życia mieszkań- ną. Godne podkreślenie jest również szerokie podejście do nej wrażliwości artystycznej, a także doświadczenia, pomy- ny krok został zrobiony, a jak mówią Chińczycy PODRÓŻ ców. Jest to wyzwanie, z którym powinni uporać się urbani- kwestii lokalności i społeczności lokalnej. Nie ogranicza słów i umiejętności interdyscyplinarnego zespołu pedago- TYSIĄCA MIL ZACZYNA SIĘ OD PIERWSZEGO KROKU. ści, ale czy tylko oni? się ono wyłącznie do wymiaru przestrzennego, ograniczo- gów i studentów kilkunastu pracowni gdańskiej ASP z jed- Tak dobrze rozpoczęty projekt zasługuje na kontynuację. nego mniej lub bardziej umownymi granicami. Bierze też nej strony, z drugiej zaś specjalistów ze służb miejskich. Wypada zatem liczyć na kolejne edycje Katalogu Artystycz- Trafnie dobrane motto, cytat W. H. Whyte’a „Trudno jest pod uwagę treści społeczne, kulturowe, historyczne przy- no-Badawczego ASP w Gdańsku. zaprojektować przestrzeń, która nie przyciągnie ludzi. Za- pisując im istotną rolę w tworzeniu spoiwa umacniającego Przedsięwzięcie zrealizowane przez zespół pracujący nad dziwiające jak często się to udaje” otwiera trzecią edycję lokalność. W koncepcji projektu Lokalność Dużego Miasta, katalogiem ma nie tylko wymiar „przestrzenno-planistycz- Katalogu Artystyczno-Badawczego ASP „4T” pt. Lokalność lokalność jawi się jako koncept współkształtowany również ny”. W równej mierze posiada znaczący walor dydaktyczny prof. dr hab. Halina Kościukiewicz dużego miasta. Jest to jednocześnie bardzo udane wprowa- przez otoczenie, przez to, co zewnętrzne czy wręcz globalne. przybliżający tok studiów do realnych problemów miasta, Wydział Architektury, Inżynierii i Sztuki dzenie, otwarcie nurtu rozważań prezentowanych w recen- dający studentom okazję do wykorzystania zdobytej wie- Sopockiej Szkoły Wyższej w Sopocie zowanym Katalogu. Recenzowany Katalog to efekt zastosowania autorskiej, in- dzy i nabytych umiejętności do prezentacji pomysłów służą- nowacyjnej metody badawczej 4T szczegółowo opisanej cych poprawie jakości, często zdegradowanej i chaotycznej Punktem wyjścia dla współautorów Projektu jest docenienie w drugim Katalogu Artystyczno-Badawczym ASP Miasto lokalnej przestrzeni publicznej wybranych dwóch dzielnic i uwzględnienie potrzeb społeczności lokalnych w kształto- kreatywne. Gdańsk. Istotę tej metody stanowi wykorzysta- Gdańska. waniu przestrzeni publicznych. Oczywiście transformacja nie nieograniczonego potencjału tkwiącego w sztukach pla- potrzeb i oczekiwań społeczności lokalnych odbywać się stycznych do, jak pisze w Katalogu dr hab. I. Dzierzko-Bu- Ciekawe i obiecujące podejście zaprezentowane przez ze- powinna przy udziale specjalistów. Nie jest to wszak spe- kal – budowania humanistycznych koncepcji kształtowania spół Katalogu stanowi pierwszy krok na długiej i niełatwej cjalne novum. Bezwzględnie nowatorskie i zasługujące przestrzeni publicznych. Metodę tę zastosowano w przy- drodze poszukiwań dróg rewitalizacji przestrzeni miejskich. na uznanie jest natomiast uznanie roli sztuki i wzornictwa gotowaniu koncepcji kształtowania przestrzeni publicznej W przypadku Katalogu Artystyczno-Przestrzennego nr 3 338 Recenzja 339

prof. Bartosz Jakubicki

Wydział Architektury Wnętrz, Wzornictwa i Scenografii Akademii Sztuk Pięknych im E. Gepperta we Wrocławiu Publikacja jest obszernym i niezwykle interesującym zbio- nego podejścia do współczesnych problemów cywilizacyj- wienie kontaktu pomiędzy miejscem a odbiorcą. Trafnym miotu. Na szczególną uwagę zasługuje doskonale opraco- rem artykułów grupy autorów związanych z ASP w Gdańsku, nych. Szczególnie wartościowe jest związanie projektów jest tytuł rozdziału Wzornictwo dla Przeróbki dla całej serii wana warstwa graficzna, niezwykle ważna dla przekazu opisującym projektowe działania badawcze i dydaktyczne, z dostrzeżonymi i realnymi potrzebami konkretnych dzia- projektów, gdzie elementy małej architektury, obiekty jak poszczególnych rozdziałów. Język graficzny różni się w ko- głównie dotyczące rekapitalizacji wybranych przestrzeni łań w ramach interdyscyplinarnego projektu artystyczno- plac zabaw, komunikacja wizualna czy zewnętrzne meble lejnych częściach pracy, jak to w dziełach zbiorowych, co Trójmiasta. Mimo odrębnych problemów podejmowanych -badawczego: Gdańskie przestrzenie lokalne. rekreacyjne, ukazują jak można zbudować tożsamość miej- nadaje dziełu urozmaicenia. Język tekstów i ich stylistyka przez kolejne rozdziały oraz różnych autorów, zachowany sca za pomocą drobnych, dla skali planistycznej, elementów. również są niejednorodne, acz poprawne, nie przysparzają jest pewien logiczny ciąg myślowy opracowania, dobrze Waga podejmowanych zagadnień jest różna, ale zawsze Podobnie wysmakowane wzornictwo mebli siedziskowych, problemów w przyswajaniu przekazu autorów. osadzony w kontekście teoretycznym, a rozwinięty za po- bardzo istotna dla budowania nowej tożsamości miejsca, zastanawiające rzeźby, nowoczesne i odważne kolory oraz mocą adekwatnych do zadań metod badawczych i działań w większości dedykowanych najbardziej uprzemysłowio- formy aktywujące wszystkie zmysły, z sukcesem mogą oży- W końcowej ocenie stwierdzam, że niniejsza publikacja jest projektowo-artystycznych. nejdzielnicy Gdańska – Przeróbce. Teren ten to głównie wić ulice i skwery tych terenów poprzemysłowych. Eduka- cenną pozycją literatury specjalistycznej, wartościowym rozsypujące się zakłady przemysłowe, które rozpaczliwie cyjne projekty murali, czy modułowych ogrodzeń, prezen- zapisem dywagacji projektowych oraz akademickich roz- Przedstawiane tematy rozpościerają się od planistyczno-so- walczą o przetrwanie, ale również te lepiej prosperujące, tują nieszablonowe alternatywy stanu obecnego, a rozwią- ważań nad konkretnymi problemami Gdańskich przestrzeni cjologicznych dywagacji związanych z lokalnością w aglo- utrzymujące życie dzielnicy w śród podupadającej architek- zania wypiętrzeń podłoża wynikające z łukowych deseni lokalnych. Polecam opublikowanie przedstawionego ma- meracjach miejskich, poprzez urbanistyczne projekty za- tury historycznej. geometrycznych, w rozdziale Z jednej kreski, wskazują jak teriału bez zmian i gratuluję środowisku ASP w Gdańsku, gospodarowania terenu, tworzenie architektury krajobrazu udanych projektów badawczych i osiągnięć dydaktycznych. Podkreślić należy iż problematyka publikacji poparta jest wiele potencjału drzemie w prostych rozwiązaniach stero- w wyznaczonych i często zdegradowanych lokalizacjach, wanych wrażliwymi umysłami. aż po obszerny zbiór propozycji wzorniczych użyteczności gruntowną analizą teoretyczną, planistyczną i zdjęciową, co publicznej. Prezentowane są koncepcje obiektów zaspoka- daje pełny pogląd stanu obecnego, włącznie z warstwą ob- Cały materiał słusznie został objęty tytułem Lokalność du- jających różnorodne potrzeby i aktywności mieszkańców razową, szczególnie ważną dla rozważań estetycznych. żego miasta, do tego sprowadza się wspólny mianownik odnawianych dzielnic, niosące także wartości kulturowe Projekty mają na celu poprawienie jakości omawianych przedstawionych poszukiwań nowego charakteru miejsca, prof. dr hab. Bartosz Jakubicki i rekreacyjne dla społeczności całego miasta. Recenzowa- przestrzeni w wielu zakresach: pod względem edukacyjno- odrębności danej lokalizacji, enklaw dla przebywania ze ne wydawnictwo to również zapis warsztatów studenckich -kulturowym, funkcjonalnym oraz estetyczno-wizualnym, współczesną myślą projektową. i ćwiczeń kursowych o charakterze badawczym, angażują- a w wielu przypadkach również artystycznym. Wartość ar- cych wyobraźnie młodych projektantów dla rozwiązywania Wydawnictwo zachowuje pełną poprawność części formal- tystyczno-naukowa publikacji leży w dziesiątkach świeżych nych oraz bogactwo wykorzystania źródeł i literatury przed- konkretnych zadań w przestrzeni miejskiej oraz niebanal- pomysłów, zaskakujących i oryginalnych sposobach na oży- 340 Wydawca: Indeks fotografii: Wydział Architektury i Wzornictwa; Wszystkie użyte w publikacji zdjęcia pochodzą z archi- Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, Targ Węglowy 6, wum ASP, serwisów prasowych bądź są własnością autorów 80-836 Gdańsk; tel. 58 301 28 01; reprodukowanych projektów. www.asp.gda.pl , www.aiw.asp.gda.pl Autor zdjęć na stronach: Kierownik projektu i redaktor naukowy: 195, 209, 211, 239, 255, 265, 317 – Iwona Dzierżko-Bukal prof. ASP dr hab. Iwona Dzierżko-Bukal 31, 77, 123, 137, 153, 269 – Marek Jóźwicki

Recenzenci wydawniczy: 1. prof. dr hab. Halina Kościukiewicz ISBN: 978-83-66271-54-8 2. prof. dr hab. Bartosz Jakubnicki Wydanie pierwsze Redakcja i tłumaczenia tekstów: Katarzyna Jopek Gdańsk 2021

Projekt graficzny i skład: mgr Stefan Stefaniszyn

Druk i oprawa:

Książkę opracowano dzięki dotacji podmiotowej na finanso- wanie podstawowej działalności statutowej przyznanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach reali- zacji programu badawczego „Gdańskie Przestrzenie Lokalne. Katalog Artystyczno-Badawczy ASP „4T” nr 3”.