SK8BXL

“ (…) Om aanvaard te worden in een maatschappij waar werk primeert moeten ludieke activiteiten duidelijk gescheiden worden en omschreven binnen ruimte- en tijdslimieten bepaald door de huiselijke ruimte, aangelegde terreinen en uurregelingen van sportclubs. Omdat ze de klassieke ruimtelijke grenzen van de speelruimten doorbreken en binnendringen op het terrein van wie niet speelt, worden ze met de vinger gewezen.” BRUSSEL LEEFMILIEU Free Ride, Raphaël Zarka SK8BXL Skaten in de stad SKATEN IN DE STAD DE IN SKATEN Inhoudsopgave

IN· SK8BXL 1 LEIDING 3 1.1 Voorwerp van de studie 4 1.2 Woordenschat 5 Skaten 1.3 Kader: liever skaten dan urban boarding 6 in de stad 1.4 Het collectief Brusk 7

STAND VAN ZAKEN: 2 URBAN SKATING IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 9

2.1 Korte historiek van het skaten 10 2.2 Urban boarding: disciplines 11 2.3 Typologie van plekken en stijlen 14 2.4 Plekken – Inventaris 16 2.5 Verloren gegane infrastructuur 20 2.6 Publiekstypes 21

EN 3 NU? 25 3.1 Waarom het skaten stimuleren en bevorderen? 26 3.2 Wat? 28 3.3 Het ideale skatepark 38 3.4 Waar? 40 3.5 Hoe? 42 3.6 Constructie en technische aspecten 46

EN 4 DAARNA? 53 4.1 Gebruiksreglement 54 4.2 Activering 55 4.3 Onderhoud 57

CONCLU· 5 SIE 59

Nota: De gegevens en aanbevelingen ontwikkeld in Woordenlijst 61 deze studie worden enkel ter informatie gegeven en kunnen Foto credits 62 de auteurs niet binden wat betreft het gebruik dat ervan kan gemaakt worden.

SK8BXL 1

1 IN· LEI· DING

De doelstelling van deze studie is om de aanleg toe te lichten en te promoten van plekken bestemd voor skating in zijn verschillende vormen in het Brussels Gewest, en om efficiënte tools aan te reiken voor de voorziening van die plekken.

De context van de bestudeerde disciplines is specifiek: er is een eigen jargon mee gemoeid en het vraagt om een zekere omkadering. Het skaten als een van de disciplines van urban boarding is de rode draad en de skatervereniging Brusk een onmisbare bron van informatie en bemiddeling.

SK8BXL 3 Inleiding

inventarisstudie en prospectief onderzoek 1.1 van de zogenaamde ‘rollende stadssporten’ VOORWERP in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze studie heeft tot doel het Gewest een metho- dologisch hulpmiddel te bezorgen voor het creëren van nieuwe plaatsen, zowel met de VAN DE STUDIE bedoeling en de wil om het bestaande aan- bod te vervolledigen als om te vernieuwen.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ont- Deze studie is in een eerste fase bedoeld om snapt niet aan het fenomeen van urban boar- een stand van zaken op te maken over de hui- ding, tussen sport en lifestyle, met eigen co- dige realiteit van het urban boarden, in het bij- des en eigen rituelen. zonder in Brusselse context, en dit vanuit een De aanleg van het Ursulinenplein was een be- dubbele benadering: plekken/mensen. tekenisvol initiatief, want dit beantwoordt niet Op basis van die stand van zaken kunnen enkel aan de behoefte van de skaters/riders, prospectieve tools en aanbevelingen worden maar het officialiseert de aanwezigheid van ontwikkeld, die soms gestoffeerd zijn met re- aanhangers van deze discipline in het hart van ferenties, dit om een visie uit te werken over de stad. Vandaag moet Brussel het meervou- de ontwikkeling van specifieke ruimte voor dige belang en de dynamiek van deze stede- urban boarding in Brusselse context. lijke vrijetijdsbesteding ernstig nemen en het Het is daarbij de bedoeling enkele essentië- bestaan en de ontwikkeling ervan stimuleren. le vragen te beantwoorden: Waarom? Hoe? Waar? Wie? Dat zal het startpunt zijn van Als ‘ervaren’ beheerder van stedelijke en deze richtlijnen die het Brussels Gewest de groene ruimten die verband houden met kans zullen bieden een andere hoofdstad te vrije tijd en ontspanning, lanceert het Brus- worden: de hoofdstad van het Europese ur- sels Instituut voor Milieubeheer in 2011 een ban boarding.

4 SK8BXL Inleiding

Daarom is het misschien beter deze prak- 1.2 tijk niet in een bepaald hokje te duwen. Het WOORDEN· is namelijk een bijzonder rijke discipline die zich in allerhande vormen verbuigt en de lief- hebbers ervan zijn gehecht aan hun vrijheid. SCHAT De woordenschat die door de discipline wordt gebruikt, stelt ook de taal in vraag. Het bijna exclusieve gebruik van Engelse woor- 01. Zo noemt Raphael Zarka Wie zich begint te interesseren voor deze dis- den om plaatsen, figuren of rollend materiaal het. Raphaël Zarka (geboren ciplines wordt algauw geconfronteerd met te benoemen, ligt fysiek in het verlengde van in 1977 in Montpellier) is een Franse beeldende de problematiek van de woordenschat. Eerst de gebruikers. Wat we zouden kunnen be- kunstenaar, tegelijk en vooral omdat skate, roller of BMX letter- grijpen als een stijleffect, veroorzaakt door fotograaf, beeldhouwer lijk tussen de categorieën vallen: het gaat te- een min of meer bewuste gehechtheid aan en videokunstenaar. Hij is ook auteur en bijzonder gelijk om een sportdiscipline, een kunst en de Amerikaanse oorsprong van deze dis- geïnteresseerd in de een cultuur. ciplines, symboliseert in feite een parallel- geschiedenis van le stadsrealiteit, ook voor zijn Engelstalige het skateboard. (Bron: Wikipedia) Als het een sport is, dan wordt het zowel be- gebruikers. Wanneer men tegen een skater stempeld als een extreme sport, een board- over ‘handrail’ praat, roept dit bij hem onge- sport, een recreatieve sport, een fun sport, twijfeld niet het beeld op van de trapleuning, een straatsport, een ‘punk01’-sport… bestemd om bepaalde personen te helpen een trap op te gaan.

Skateboarden, belangrijkste vertegenwoordiger van urban boarden

SK8BXL 5 Inleiding

voeren van een algemene studie voor alle 1.3 disciplines. Want het skateboard vormt de KADER: grote meerderheid in het universum van de urban board-sporten en kan dus beschouwd worden als representatief. LIEVER SKATEN Zo zullen we ook een plek die voorbehou- den is voor de discipline eerder een skate- park noemen: want zo noemen alle gebrui- kers deze plek, ook liefhebbers van BMX en DAN URBAN roller. En voor informele plekken of plekken waar aan ‘wildskating’ gedaan wordt, is de term spot algemeen aanvaard door alle dis- BOARDING ciplines. Maar dit sluit de andere disciplines niet uit van deze studie: denk maar aan BMX en rol- 02. Er is ook de Franse term Wij hebben ervoor gekozen om ons in dit do- ler, die impliciet betrokken zullen worden ‘rouli-roulant’ maar die is cument te concentreren op een van de be- bij eventuele bedenkingen of aanbevelin- ondertussen zo verouderd dat hij al lang niet meer langrijkste disciplines van urban boarden: gen over skaten en in zoverre dit relevant is. gebruikt wordt wanneer skateboarden02, dat we eenvoudigweg ska- Eventuele bijzondere gevallen en specifieke skaters met elkaar praten. ten zullen noemen zoals het doorgaans ge- kenmerken van die andere disciplines zul- noemd wordt. len wel vermeld worden. Dat gebeurt onder meer bij de principes voor de aanleg, want Hier wordt skaten dus niet beschouwd als in dit domein zijn er soms speciale vereis- de generieke term afkomstig van de verta- ten verbonden met een bepaalde discipline. ling van het Engelse woord to skate: glijden. In deze studie wordt gekozen voor een van 2.2 De verschillende disciplines van de disciplines van het urban boarden bij het urban boarding

6 SK8BXL Inleiding

Ze promoot haar activiteiten met als metho- 1.4 dologie een collectieve organisatie en de HET betrokkenheid van jongeren op alle beslis- sings- en uitvoeringsniveaus in de verschil- lende projecten. BRUSK De belangrijkste doelstellingen van die initi- atieven zijn: — de opleiding van jongeren door ont- moetingen, uitwisselingen en ‘stads­ COLLECTIEF democratie’ te bevorderen; — de ontwikkeling en democratisering van het skateboard en de hele cultuur die er- 03. Ook vervat in de naam van Deze studie zal kunnen rekenen op de theo- rond hangt. het collectief is dat hun retische kennis en de ervaring op het terrein actieveld zich hoofdzakelijk 03 in Brussel bevindt. Maar dat van het skatercollectief Brusk , waarvan de belet niet dat het collectief naam afkomstig is van een samentrekking ook actief is op het volledige van de woorden ‘urban’ en ‘skate’. Belgische grondgebied en dat het alert is voor wat wordt gezegd en voor wat er Het Brusk Collectief is een actie- en denk- gebeurt op wereldvlak. groep rond thema’s verbonden met skate- Weet dat de activiteiten van het collectief op boarden. het Ursulinenplein zijn overgenomen door de vzw Skateboarders, en dat Brusk niet meer bestaat bij de Manifestatie van publicatie van deze studie. het Brusk Collectief

SK8BXL 7

2 STAND VAN ZAKEN URBAN BOAR· DING IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

Deze stand van zaken van de urban boar- dingsporten in het Brussels Gewest biedt een inzicht in het onderwerp en de con- text en legt de belangrijkste problemen en uitdagingen bloot die vereist zijn voor het prospectieve onderzoek naar nieuwe plekken of specifieke voorzieningen.

De analyse van de Brusselse context zal in een eerste fase gericht zijn op de defi- nitie van het urban boarden en de bijho- rende disciplines. Daarna wordt het ska- telandschap geanalyseerd op basis van de plekken waar het te vinden is en de mensen die er deel van uitmaken.

SK8BXL 9 Stand van zaken: urban boarding

Maar de echte doorbraak van het skaten 2.1 kwam er pas toen surfers lege zwembaden KORTE ‘kaapten’ in Californië tijdens een langduri- ge droogte. Die praktijken hebben minstens twee belangrijke termen toegevoegd aan het skate-universum: pool-replica, dat wijst op HISTORIEK VAN de holle vormen en bogen gemaakt voor het skaten maar die rechtstreeks verwijzen naar de oorspronkelijke zwembaden, en spot, een term gebruikt door surfers om een strand HET SK ATEN aan te duiden dat bijzonder aantrekkelijk is omwille van de golven.04

Sindsdien is de historiek van het skaten op- 04. Vandaag nog gaan enkele Vanuit historisch oogpunt is het skateboar- gebouwd rond het zoeken en ontdekken van puristen specifiek op zoek den ontstaan in de jaren 30, toen kinderen verschillende ‘beskatebare’ oppervlakken, naar dit type spot. zich amuseerden met het ineen knutselen die door Raphaël Zarka bestempeld wor- 05. Greppel voor het opvangen van regenwater en van autopeds met oude schaatsen en hou- den als ‘versteende golven’: betonnen ge- hoogwater. Komt zeer veel ten kratjes. De archaïsche stuurstang is snel bruiksvoorzieningen of infrastructuur, zoals voor in betonvorm in de verdwenen want het sturen gebeurde op een ditches05, drukleidingen van stuwdammen, Verenigde Staten. andere manier. stukken van pipelines, hellende vlakken, enz. Het oude skatepark van Het tweede tijdperk van het skaten zal ge- de Brigittines, Brussel kenmerkt worden door datzelfde onderzoek, dit keer toegepast in de stadsomgeving.

In Europa maakt het skaten zijn opwachting in 1963.

10 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

Noteer dat het skateboarden als olympi- 2.2 sche discipline zou erkend worden tijdens URBAN de Spelen van 2016. BOARDING: LONGBOARD Het longboard is een langere variant van het skateboard. De extra lengte levert de plank meer stabiliteit op. Ze is ook voorzien van DISCIPLINES grotere en bredere wielen en minder harde materialen, en is dus beter aangepast aan minder gladde materialen. Daarom wordt ze eerder gebruikt voor het cruisen, afdalen, SKATEBOARD slalom, of gewoon als vervoermiddel.

06. Bron: Wikipedia Het skateboard bestaat uit een plaat (plank, Bij de verschillende gebruiksalternatieven is 07. We herinneren eraan ‘deck’, of ‘board’) waaronder twee assen vast- vooral het cruisen interessant omdat het be- dat het skateboarden gemaakt zijn (ook ‘trucks’ genoemd) die elk stempeld kan worden als een mix van mobi- oorspronkelijk ook Sidewalk-surfing genoemd twee wielen kunnen bevatten. Dit board kan liteit en spelvermogen. De aanhangers van werd, surfen op de stoep. dienen om zich al rollend te verplaatsen op deze variant doorkruisen de stad via soepe- vier wielen, maar vooral om bepaalde figuren le banen en nemen daarbij houdingen aan die Longboarders uit te voeren (‘tricks’), in een stadsomgeving sterk doen denken aan surfen07. Of hoe je het (‘street’ genoemd) of op specifiek daartoe be- nuttige aan het aangename kunt koppelen… stemde plaatsen, de skateparks. De beoefe- naar van deze disciplines wordt ‘skater’ ge- noemd (of ‘skateboarder’, altijd Engels).06

SK8BXL 11 Stand van zaken: urban boarding

BMX — Dirt Het principe van dirt bestaat erin sprongen BMX is de samentrekking van Bicycle-Mo- te doen die eventueel verfraaid worden met tocross. Historisch gezien gaat het om fiet- tricks op een extreem hobbelig aarden veld. sen die gemaakt zijn door tieners die niet de middelen hadden om een motorfiets te ko- — Street/Freestyle pen. Het gaat om vrij kleine en compacte Het beoefenen van BMX-street of BMX- fietsen uitgerust met wielen van twintig inch. freestyle is te vergelijken met skateboar- De andere kenmerken van deze fietsen ver- den: het maakt op dezelfde manier gebruik schillen afhankelijk van de vier subdiscipli- van de reliëfs en oneffenheden van de stad nes van BMX: en van het stadsmeubilair. Weet dat de gro- tere afmeting van de wielen van de BMX in — Race vergelijking met het skateboard en de roller Dit is de oudste variant van BMX: de beoefe- toegang biedt tot meer spots, onder meer naars fietsen op een open circuit met bulten spots met kasseien. en verhoogde bochten dat een beetje doet denken aan een motorcrosscircuit. BMX- — Flatland race is een olympische discipline sinds 2012. Flatland is een variant van freestyle die erin Er is ook sprake van om BMX-freestyle op te bestaat om acrobatische figuren uit te voe- nemen bij de Olympische Spelen van 2016. ren op een vlakke en gladde ondergrond met behoud van het evenwicht en het zoe- ken naar originele houdingen. Aanhangers van flat beoefenen bijna nooit de andere BMX-disciplines. Door de haast choreografi- sche bewegingen van flat heeft het raakpun- ten met urban dansstijlen, zoals breakdance.

Beoefenaar van BMX-street Beoefenaar van BMX-flatland

12 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

ROLLER — Agressive Het gaat om de tegenhanger van skate- en Hoewel de oorsprong van het skateboard bij BMX-beoefening, zowel op straat als op het surfen ligt, heeft het rollerskating meer hiervoor gereserveerde plaatsen. Agressi- banden met het ijsschaatsen. Voordien had- ve (Engelse term) onderscheidt zich van het den de eerste rollers vier wieltjes. Net als bij klassieke skaten door zijn zoektocht naar BMX bestaan er verscheidene varianten van mogelijke figuren op oneffenheden en ob- de discipline: stakels in de stad of in skateparken. De ska- tes voor agressive zijn te herkennen aan — Roller-Quad twee wieltjes die op een lijn staan en ruimte Deze variant kent een heuse revival. De aan- laten voor de grinds. hangers ervan zijn vooral te vinden voor de ietwat oldschoolstijl die ermee gepaard gaat. — Skeeleren Deze rollers worden gebruikt op de piste en/ Deze discipline is ook afkomstig van de roller of om te dansen. maar kan niet echt beschouwd worden als een urbanboardsport, want het gebruik er- van is volledig verbonden met verplaatsing. Beoefenaar van step Ze is daarom niet minder interessant, vooral Agressive roller als zachte transportmodus.

OPKOMENDE PRAKTIJKEN (STEPS, MOUNTAINBIKE, ENZ.)

Naast de drie andere ‘grote’ vertegenwoor- digers van urbanboardsporten die we al analyseerden, verdienen ook andere, minder courante praktijken een korte beschrijving.

— Step De Step, soms ook kick-scooter genoemd, is steeds meer aanwezig in de skateparks of in de stad. Ook op het Ursulinenplein zie je vaak liefhebbers van de step. Het is vast om- wille van het hybride karakter ervan, tussen skate en BMX, dat het makkelijker lijkt acro- batentoeren uit te halen aan het stuur van dit ding. Liefhebbers van de step zijn meestal kinderen of jonge tieners.

— Mountainbike Ook te zien in de stad of skateparks zijn specifieke mountainbikes, de zogenaamde street modellen, met een compacte vormge- ving, versteviging en uitrusting (gladde ban- den) die dicht aanleunen bij BMX’en.

SK8BXL 13 Stand van zaken: urban boarding 2.3 CURBS TYPOLOGIE — Bowls & pools Op enkele uitzonderingen na is het enkel op plekken die specifiek ontworpen zijn voor het skaten mogelijk om curbs te skaten: dat VAN PLEKKEN zijn dan bowls, ook pools genoemd omdat ze ontworpen zijn als directe verwijzing naar de Californische zwembaden. In dit laatste geval is het de bedoeling om zo veel moge- EN lijk attributen van die zwembaden over te ne- men: prefab afgeronde putranden, decora- tieve mozaïek, traptreden, enz. De bowls zijn meestal gemaakt in beton, af en toe in hout, STIJLEN en hebben een geometrie met dubbele wel- ving die vooral bestaat uit cirkelbogen met precieze krommingsstralen. 08. De term run heeft geen In de volgende classificatie worden de plek- equivalente term in het ken en stijlen apart behandeld, want de laat- De curve zorgt voor een quasi continue be- Nederlands. Het gaat om het moment waarop een skater ste hangen sterk af van de eerste. weging (slingereffect) en vrij vloeiende ba- mobiel is, op zoek naar nen, ook lijnen genoemd. Het min of meer snelheid en de juiste baan. verticaal eindigen van die bogen maakt een vlotte baanverandering mogelijk via het fe- Principe van de dubbele curve nomeen van de opgehoogde bocht, of via Bowl van Flémalle een figuur uitgevoerd op het niveau van de coping of verder, in de lucht, en die zorgt voor draaiende of kantelende beweging. Wanneer de infrastructuur bestaat uit ver- scheidene bowls die onderling met elkaar in verbinding staan, spreekt men over een combi-bowl.

— Flow-course De flow-course is gemaakt voor runs08 die langer duren. Hier primeert de mogelijkheid om snelle en vloeiende lijnen te maken. De flow-course bestaat meestal uit elementen die zowel van de street als de bowl afkom- stig zijn.

— Snake-run De snake-run is een bijzondere vorm van de flow-course, onder meer geïnspireerd op de ditches waarvan de algemene vorm doet denken aan het spoor dat een slang laat op het zand. Het parcours doorheen dit type in- frastructuur heeft een begin en een einde maar een lus is niet mogelijk.

— Halfpipe De halfpipe is een uitzondering in het cur- ve-wereldje van de skate door zijn zeer re- gelmatige geometrische vorm met een een- voudige kromming, in de vorm van een halve cirkel of een U, met verticale en/of horizon- tale delen. Door zijn vorm is het ook moge- lijk hem met andere materialen dan beton te maken die ook kunnen gewelfd worden. Daarom is men geneigd hem te beschouwen als een specifieke streetparkmodule, terwijl de kinetische principes ervan dicht bij de curb blijven aansluiten.

14 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

STREET specifieke reliëfs in tijd (bv. gebruik langs een parcours) en in ruimte (muurtje, drem- 09. Term gebruikt door De term street wijst op het beoefenen van de pel, brandkraan, enz.) wordt eerder over socioloog Jacques Caroux, skate in de stad, zowel informeel (wild ska- dots gesproken. aanvankelijk om skaten met 09 kamperen te vergelijken ting ) als op specifieke plekken waarvan het als praktijk die eerst niet ontwerp geïnspireerd is op stedelijke vor- Dit fenomeen gaf aanleiding tot de aanleg omkaderd was en pas men. van vele streetparks, dat zijn ruimten met daarna aanleiding gaf tot de aanleg van specifieke allerhande modules, meestal prefab en op voorzieningen. De plekken gebruikt voor dit soort praktijk platte tegels. Elke module zou moeten ver- 10. Figuren. Een figuur in zijn heel uiteenlopend: van een eenvoudig wijzen naar architectuurvormen die te vinden het bijzonder, de Ollie horizontaal vlak dat glad genoeg is om tricks zijn in de stad. Recenter is het de bedoeling (eenvoudige sprong met 10 twee voeten in contact uit te voeren tot hellende vlakken, gewelf- dat de streetparks zo veel mogelijk lijken op met het board) heeft het de oppervlakken11, met allerhande hoogte- een gewone stedelijke ruimte. orthogonale karakter van de verschillen, meestal trappen en stadsmeubi- stad veroverd. lair. Wanneer een plek de speciale aandacht 11. Gewelfde oppervlakken zijn over het algemeen vrij trekt van de skaters en ze er vaak vertoeven, zeldzaam. wordt die plek een spot genoemd. Voor heel

Half-pipe in het Koning Streetpark in Antwerpen Boudewijnpark in Jette Flow-course in Oostende

SK8BXL 15 Stand van zaken: urban boarding

Het moet gezegd dat de vernieling of be- 2.4 schadiging die voortkomt uit het zich toe-ei- PLEKKEN – genen van de plekken, nooit een doel op zich is voor de skaters, maar gewoon een gevolg van het bijzondere gebruik van de INVENTARIS openbare ruimte. Het skaten in de openbare ruimte kan als agressief overkomen tegenover andere ge- 12. Glijden terwijl je de metalen Een inventaris van alle skateplekken in het bruikers ervan: de snelheid, de schokken, delen van je skateboard Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd opge- het geluid en de vallen dragen bij tot die ne- op de ondergrond laat schrapen. maakt in samenwerking met het Brusk Col- gatieve perceptie. lectief. Deze inventaris is hier ingedeeld vol- gens het statuut van de ruimte gebruikt door Het zijn vooral die twee aspecten die gemeen- de skaters: van het verbod tot het stimuleren schappen ertoe brengen de openbare ruim- van de praktijk. De gedetailleerde inventaris, te die ze beheren te voorzien van anti-skate- met typologische kenmerken, geografische mechanismen. Gewoon omdat ze niet weten indicaties en kwalitatieve opmerkingen, is te hoe ze het probleem van de beschadigingen vinden in bijlage. anders moeten oplossen. Meestal zijn het metalen uitsteeksels die daar geplaatst zijn Bijlagen / 1. Gedetailleerde inventaris, waar de skaters hun grinds12 zouden willen raadpleeg www.leefmilieubrussel.be uitvoeren en die ze beletten om het te doen.

Het moet toch net de bedoeling zijn om te PLEKKEN WAAR HET SKATEN pleiten voor originele manieren – zoals het VERBODEN IS skaten – om zich de openbare ruimte toe te eigenen? Daarom is het jammer dat die ver- “Wanneer de bank beschadigd is, is dat bodsmechanismen ingevoerd zijn, want ze spijtig voor wie erop wil gaan zitten, en tasten het uitnodigende karakter van een ook spijtig voor de skater die er niet meer openbare plek voor alle gebruikers aan. Die op kan skaten.” mechanismen belemmeren verder het be- Raphaël Zarka staan van de sociale controle via de aanwe- zigheid van skaters op de openbare ruim- Het feit dat er geskatet wordt op meubilair te. Het is dus eerder aangewezen om bij het of architecturale elementen zorgt ervoor dat ontwerp van de openbare ruimte na te den- die zaken soms beschadigd raken. Die be- ken over de keuze van het meubilair of resis­ schadiging kan verscheidene vormen aan- tente materialen (blauwe hardsteen, staal). nemen, zoals slijtage van de bescherming van metalen elementen, breuk van beton- of Skateboarders op steenribbels, enz. ‘Street’, skaten in de stad het Flageyplein

16 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

WILD DO IT YOURSELF SKATEN Bij de aanhangers van het skaten zijn sommi- 13. Op de Kunstberg zou een Wild skaten wijst op het skaten buiten de gen zo gepassioneerd dat ze er niet voor te- skateverbod van toepassing daartoe voorziene plekken. We herinneren rugschrikken zelf de handen uit de mouwen zijn. Geen enkel document, reglement of koninklijk eraan dat er bij de oorsprong van het ska- te steken en constructies in beton of hout besluit wordt vermeld op teboarden geen enkele specifieke plek be- te maken14. Die praktijk wordt Do It Yourself de plek in kwestie. De stond. Het zich toe-eigenen van de stede- (DIY) genoemd, wanneer ze spontaan en niet ordehandhavers kunnen eventueel het begrip lijke vormen en oneffenheden door skaters officieel gebeurt. Meestal zijn die skateparks verstoring van de openbare is dus een terugkeer naar de bron van deze aangelegd op niet-geoorloofde plekken. orde inroepen om de skaters discipline. weg te jagen. Hoewel het bestaan van die ‘kraakplekken’ 14. Zo hebben de meeste makers gespecialiseerd en In het Brussels Gewest zijn de belangrijk- in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ons erkend in het milieu, hun ste spots: welbekend is, spreekt het vanzelf dat de ervaring opgedaan. — Kunstberg13, Brussel-Stad; makers of bezoekers van deze plekken ze — het Voorplein van de Bank ING, op de beschermen en de locatie ervan niet willen kleine ring ter hoogte van de Troon- verspreiden. straat, in de gemeente Brussel-Stad; — station Brussel Luxemburg, Elsene; Het risico bestaat immers dat ze verjaagd — administratief centrum en voorplein van worden van die plekken of dat de bouwsels de Financiëntoren, Brussel-Stad; vernietigd worden. — Gaucheretpark, Schaarbeek. Het moet verder ook gezegd dat zelfbouw niet beperkt is tot de skatewereld maar ook een stevige plek heeft in de spelomgeving in het algemeen.

Het Spel in de stad, raadpleeg www.leefmilieubrussel.be

We herinneren er ten slotte aan dat de DIY ‘DIY’-constructie dikwijls aan de basis liggen van de oprichting Skaters aan de Kunstberg van verenigingen die een vzw worden, naar het voorbeeld van het collectief Brusk. Zij kunnen hun hulp en technische ondersteu- ning ten dienste stellen van skaters of van opdrachtgevers en besturen die een voorzie- ning willen aanleggen. Voorbeelden hiervan zijn de skateparken van Namen, Havelange en Flémalle die voortvloeiden uit participatie- ve workshops (ontwerp en/of bouw).

SK8BXL 17 Stand van zaken: urban boarding

SPECIFIEKE PLEKKEN — Monolithische of VOOR DEZE DISCIPLINE ingebouwde uitrusting Dit zijn niet-wegneembare constructies ge- Over het algemeen worden de plekken die ïntegreerd in het stedelijke continuüm. Het specifiek gemaakt zijn voor deze discipline bouwmateriaal is in het gros van de geval- skateparks genoemd. Ze variëren afhankelijk len beton, eventueel aangevuld met steen van de stijlen en het bouwprocedé: of metalen elementen. Deze typologie heeft voordelen inzake duurzaamheid en integra- — Modulaire uitrusting tie op milieuvlak die verder in deze studie Het gaat om skateparks ‘op cataloog’ die zullen behandeld worden. bestaan uit geassembleerde of onafhanke- lijke modules op een betonnen tegel of af- 3.2 Beton vs. modules deklaag. De structuur van de modules is in 3.6 Constructie en technische aspecten staal, terwijl het materiaal van het rolopper- vlak kan variëren: inox, kunststof, polyester, In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn hout, enz. de belangrijkste ingebouwde skateparks: — streetpark van de Brigittines, In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn gemeente Brussel-Stad; de belangrijkste skateparks: — Wiener, gemeente — park van Evere; Watermaal-Bosvoorde. — Jeugdpark, Jette; — Koninklijk Atheneum Serge Creuz, Molenbeek (privétoegang); — stadium Vander Putten, Anderlecht (privétoegang).

Skatepark van Evere

18 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

15. Bij ons weten heeft enkel het — De case Ursulinenplein BELANGRIJKSTE PLEKKEN VOOR skatepark KAP 686 in Keulen De skaters noemen het Skatepark Ursulinen ANDERE URBANBOARDING- hetzelfde hybride karakter. of Ursu, maar de officiële naam is wel de- DISCIPLINES 16. De Roller Parade is een evenement waarbij gelijk Ursulinenplein. Dat verschil is van fun- beoefenaars van roller, damenteel belang, want het vat op zich al — BMX-Race fiets, enz. de stad op een het belang samen van deze ruimte die qua- Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest be- bevoorrechte wijze kunnen 15 doorkruisen en beschermd si uniek is in de wereld. Het gaat dus vooral schikt niet over een piste of club voor BMX- zijn voor autobestuurders. om een publieke ruimte aangepast aan ska- race. Dit evenement wordt tesporten die zo ontworpen is dat ze de an- georganiseerd en beheerd door een privéonderneming dere gebruikers van de openbare ruimte niet — BMX-dirt en gesponsord door uitsluit. Het is trouwens vrij frappant om op — Potatoes, in Anderlecht, onder de Ring commerciële merken die een deze plek bejaarden, mensen die lezen, … te (niet-officiële spot); hoge zichtbaarheid willen. zien: een publiek dat a priori niets deelt met — Bosvoorde-Oudergem (niet-officiële de skatecultuur. Zij zitten er op banken zon- spot, precieze locatie beschermd); der dat de drukte een probleem blijkt te zijn, — Sint-Lambrechts-Woluwe (niet-officiële integendeel zelfs. spot, precieze locatie beschermd).

— BMX-flatland — Troon, voorplein van de Bank ING, gemeente Brussel-Stad (niet-officiële spot); — Kunstberg, gemeente Brussel-Stad (niet-officiële spot).

— Roller — Ter Kamerenbos, Brussel (officiële spot); — Georges Henripark, Sint-Lambrechts-Woluwe; Spot voor BMX – Dirt in — Roller Parade16. Anderlecht

SK8BXL 19 Stand van zaken: urban boarding

gegane infrastructuur’ die plekken die niet 2.5 meer geschikt zijn voor het skaten, moeilijk VERLOREN toegankelijk zijn of waarvan de uitrusting niet ingebouwd is in de omgeving. Om die rede- nen zijn skaters er gedeeltelijk of totaal niet meer in geïnteresseerd en trekken ze uitein- GEGANE delijk weg. Op een twintigtal specifiek aangelegde plek- ken voor het skaten in het Brussels Hoofd- INFRA· stedelijk Gewest wordt zowat de helft be- schouwd als verloren gegane infrastructuur. Vanuit die vaststelling dient benadrukt dat deze uitrusting op dezelfde manier moet be- STRUCTUUR keken worden als om het even welk archi- tectuur- of stadsproject: het object moet op zich optimaal zijn voor zijn functie en moet Voor het Brusk Collectief bestaat er een mo- ontworpen zijn rekening houdend met de gelijke andere benadering om een klasse- context. ment op te stellen, dit keer in functie van de kwaliteit van de plekken bestemd voor ska- Bijlagen / 1.3 Gedetailleerde inventaris / tesporten. Worden bestempeld als ‘verloren Analyse van de plekken, raadpleeg www.leefmilieubrussel.be

20 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

SOCIOLOGISCHE 2.6 PUBLIEKS· ASPECTEN — Vooral tieners en mannen? Uiteraard wordt het skaten vooral uitgeoe- fend door tieners, met een uitbreiding naar TYPES iets jongeren en iets ouderen, wat de leef- tijd doet variëren van 12 tot 25 jaar. Toch zijn verscheidene generaties jongeren sinds de CIJFERS? jaren 70 ook volwassen gebruikers gewor- den. Zo geven ouders hun passie steeds Momenteel is het onmogelijk om over pre- meer door aan hun kinderen waardoor er cieze cijfers te beschikken over het aantal voor het eerst sprake is van overdracht tus- beoefenaars van elke discipline. Dit komt sen generaties. De leeftijd van de skaters is omdat er geen clubs of federaties zijn die de dus steeds gevarieerder. disciplines vertegenwoordigen. De toegang tot die cijfers zou nochtans waardevolle in- Skate en BMX zijn grotendeels mannelijke formatie bieden en mogelijk een argument disciplines. Roller telt een belangrijker aan- zijn ten voordele van het aanleggen van spe- deel vrouwen bij de aanhangers, waarschijn- cifieke voorzieningen. Als voorbeeld zouden lijk omdat deze disciplines meer gebruikt die statistische gegevens helpen bij het be- worden als vervoersmiddel of als fitnessacti- palen of de installatie van kwaliteitsmateriaal viteit, en minder als acrobatische discipline. een factor is die aanspoort bij het ontdekken en uitoefenen van urbanboardingsporten. Die ondervertegenwoordiging van vrouwen is terug te vinden in het gros van de spor- We kunnen ons wel een idee van ‘grootte­ ten (om culturele, fysieke en maatschappe- orde’ vormen. De vraag werd voorgelegd lijke redenen), maar een van de specifieke aan een invoerder van skatemateriaal die factoren bij het skaten is dat vrouwen zich aangeeft dat meerdere duizenden men- sneller onveilig voelen in de openbare ruim- sen een skateboard bezitten in het Brussels te. Die trend gaat dus zeker niet de toe-eige- Hoofdstedelijk Gewest en ongeveer 500 de ning van de openbare ruimte stimuleren, via sport regelmatig beoefenen. welk middel dan ook.

De organisatoren van de Roller Bike Parade Om deze disciplines toegankelijker te maken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest mel- voor vrouwen, zou het opportuun zijn een den tussen 4.000 en 6.000 deelnemers (rol- enquête te houden: enerzijds om de exacte ler en fietsen) verdeeld over 12 evenementen reden van deze ondervertegenwoordiging te voor het jaar 2012. bepalen en in cijfers te vertalen, anderzijds om mogelijke voorstellen te doen om de si- Welke plek voor meisjes? tuatie te verbeteren.

Ten slotte zou het op basis van deze vast- stellingen goed zijn evenementen te orga- niseren om vrouwen aan te moedigen aan deze disciplines deel te nemen. Waarom niet een ‘Girls Only’-wedstrijd?

Het Spel in de stad / ‘Sociale uitdagin- gen, het spel voor iedereen’, raadpleeg www.leefmilieubrussel.be

— Aantrekkelijkheid: locals & bezoekers De locals zijn skaters die een skatepark heel regelmatig gebruiken. Ze worden er als het ware de impliciete beheerders van: ze or- ganiseren er soms evenementen, en zetten zich in om de uitrusting te herstellen of te verbeteren.

SK8BXL 21 Stand van zaken: urban boarding

Bezoekers komen er af en toe of één keer — Beheerders van de plekken: de beheer- naartoe. Ze komen meestal uit een andere ders van de sites bezoeken de skate- stad (of een andere wijk voor kleinere instal- plekken niet noodzakelijk regelmatig laties). maar ze zijn wel sterk betrokken bij het concretiseringsproces van een project en bij de begeleiding en de activering AANVERWANTE van een plek wanneer ze open is voor PUBLIEKSTYPES het publiek. Het beheer van de sites be- tekent ook het regelmatig schoonma- Hoewel de specifieke uitrusting vooral ska- ken en onderhouden van uitrusting, wat ters zelf aantrekt, zijn er ook tal van andere wel een regelmatigere aanwezigheid op mensen wiens betrokkenheid, de link met de deze plekken met zich meebrengt. beoefenaars of de interesse in de plek heel — De media en de wereld van de commer- divers kan zijn: ciële communicatie bezoeken de ska- — Voorbijgangers en toeristen: dat is de teplekken veel sporadischer. Het ska- groep wiens link met het skatepark het teboard en de skateparks hebben een meest van toeval afhangt. jong en trendy imago dat een belangrij- — Maar hun aanwezigheid is toch van be- ke waarde heeft in de wereld van com- lang, want dit geeft gehoor aan het be- municatie en reclame. De talrijke recla- wuste of onbewuste spektakel waar de mespots die gebruikmaken van skating skaters voor zorgen. In sommige geval- zijn hiervan een goed voorbeeld. len is de aanwezigheid van publiek zelfs een voorwaarde om een trick te willen Met de aanwezigheid van die verschillen- doen. de ‘indirecte’ gebruikersgroepen op plekken — De voorbijgangers en toeristen die in voor skatesporten moet ook rekening gehou- de buurt van een spot of een skatepark den worden bij het ontwerp van toekomstige passeren, stoppen soms om de acroba- skateruimtes en in het bijzonder van de bij- tieën of de pogingen tot tricks gefasci- horende voorzieningen. Zij verdienen even- neerd of sceptisch te aanschouwen. veel aandacht als de skaters zelf. Als van in — De naasten: de groep van de naasten zijn het begin aan deze verschillende publieksty- mensen die niet toevallig op de skateplek pes gedacht wordt, zal dit ook het gemeng- komen. Het kan gaan om een vriendin de karakter van het publiek dat de plek zal of een vriend van de skater, ‘groupies’, bezoeken aanzienlijk in de hand werken. vrienden die zelf niet skaten, enz. — Ouders of begeleiders: hier gaat het om 3.2 Randvoorzieningen mensen wiens aanwezigheid vereist is voor toezicht op kinderen.

Toeschouwsters in het skatepark van de Brigittines

22 SK8BXL Stand van zaken: urban boarding

De skateparks dienen worden door hun bijzondere karakter ten soms als speelpleinen opzichte van de courante stedelijke ruimtes voor kinderen worden. De aanwezigheid van deze kinde- ren wordt soms als hinderlijk ervaren door de meer ervaren of regelmatige gebruikers van de plaatsen. Dikwijls zijn deze kinderen zich niet bewust van de aanwezigheid van andere gebruikers en van het gevaar dat hun aanwezigheid en hun onhandigheid kan ver- oorzaken.

3.3 Het ideale skatepark

SOCIALE CONTROLE

Skaten als stedelijk spektakel brengt een DE KWESTIE VAN verwant publiek met zich mee op de plaat- DE ‘SPEELPLEINKINDEREN‘ sen waar deze sport wordt beoefend. Dit kan een positief effect hebben op de soci- De kinderen die door de skaters ‘speelplein- ale controle. Daarom is het een belangrijke kinderen’ genoemd worden, moeten strikt uitdaging om bij de installatie van een skate­ genomen niet als een verwant publiek be- ruimte zijn isolement te vermijden. schouwd worden. Ze exploiteren de topo- grafie, maar enkel om ludieke redenen. De 3.4 Waar? kinderen experimenteren met hun fiets, step Het spel in de stad, raadpleeg of te voet de oppervlakken die speelruimtes www.leefmilieubrussel.be

SK8BXL 23

En nu? 3 EN NU?

Na deze stand van zaken zetten we in de eerste plaats de argumenten om het aan- bod aan specifieke plekken of plekken die skateboarden mogelijk maken te ver- beteren, op een rijtje. Dit gebeurt via één vraag: Wat brengt deze discipline de stad bij en andersom?

Om nieuwe, innoverende plekken te ont- dekken dient een methodologie opge- maakt te worden voor het vinden van de meest geschikte plekken en voor de be- paling van de behoeften van de hoofd- stad.

Daarna volgt een denkoefening rond richtlijnen en voorbeelden bestemd voor de ontwikkeling van innoverende of vol- komen nieuwe en eventueel atypische plekken. Het gemengde karakter van het gebruikerspubliek, de toe-eigening van de openbare ruimte, de ‘opengebroken’ ruimte, openheid voor de omgeving, zijn zaken die daarbij centraal staan.

Ten slotte zullen we de basiselementen aangeven die de opdrachtgevers en ont- werpers moeten kennen. Want bij een skatepark komt toch iets meer kijken dan bij een gewone landschapsinrichting.

SK8BXL 25 En nu?

positieve ondermijning die wijst op het feit 3.1 dat de openbare ruimte, om die naam te ver- WAAROM dienen, in staat moet zijn om elke vorm van toe-eigening of creatieve activiteit te verdra- gen, zolang die niet de andere vrijheidsprin- HET SK ATE· cipes in vraag stelt. SKATEN, BELANGRIJKSTE COMPONENT VAN STEDELIJKE BOARDEN CULTUUR Omwille van zijn oorsprong is het skaten ui- termate stedelijk. Door dit geografische ka- STIMULEREN EN der behoort het tot een brede waaier stedelij- ke culturen, die zowel sportieve als artistieke en culturele activiteiten in een en dezelfde term groeperen. Meer specifiek bestaat er BEVORDEREN? een grafische kunst die specifiek verbonden is met skaten, meestal nogal hard of geweld- dadig van sfeer. Ook delen skaters al dan 17. Tony Hawk is een “Waarom zijn skateparks zo belangrijk? niet bewust een zekere kledingstijl en een professionele skateboarder. Vaak hebben sceptici geen flauw idee favoriete muziekstijl. Maar de huidige po- Hij wordt beschouwd als een van de beste skaters aller over de voordelen ervan die een stuk ver- pulariteit van het skaten in steeds meer uit- tijden. Het is een pionier van der reiken dan de kring van de skaters.” eenlopende bevolkingscategorieën doet die het zogenaamde ‘verticale’ Tony Hawk17 specifieke identiteit stilaan verdwijnen. skateboarden. (Bron: Wikipedia) 18. Bron: Wikipedia OPENBARE RUIMTE SKATEN = MOBILITEIT

Openbare ruimte of publieke ruimte is de Als zachte vervoersmodus kan skaten ook ruimte die voor iedereen toegankelijk is. Het een belangrijke vector zijn voor het promo- is een fysieke plaats waar een groot deel van ten van stedenbouwkundige principes, zoals het publieke leven zich afspeelt. (…)18 De de gedeelde ruimte. De aanwezigheid van openbare ruimte typeert zich ook meestal een skater in het verkeer, bijzonder kwets- door de vrijheid van toegang. baar voor bestuurders, wijst op de behoef- te om de moderne stad aan te passen aan De openbare ruimte is een te verdedigen die vervoerswijzen die ze kunnen redden van waarde. Skaten is eigenlijk een vorm van entropie.

26 SK8BXL En nu?

SKATEN: EEN SPEL, SKATEN, EEN SPORT EN EEN KUNST EEN SPEKTAKEL

Zoals in de studie ‘Het spel in de stad’ wordt De hoofdstad ontsnapt niet aan de noodzaak uitgelegd, is het spel een onmisbare factor van een zekere stadsmarketing. Het ima- voor de persoonlijke ontwikkeling. Als spel go van een stad is belangrijk want haar al- heeft skaten dus een plaats in het functio- gemene en toeristische aantrekkingskracht neren van de maatschappij. Net als ande- hangt ervan af. Vaak zijn promotiebeelden re sportieve of choreografische disciplines van steden te zien waar bij stedenbouwkun- draagt het bij tot de ontwikkeling van talrij- dige projecten skaters in scène worden ge- ke fysieke en mentale vaardigheden: even- zet. Want die verpersoonlijken een ‘dynami- wicht, creativiteit, doorzettingsvermogen, sche’ en ‘open’ stad. De stad moet zichzelf zichzelf overstijgen, enz. dus in scène brengen en het skateboarden is – letterlijk – een spectaculair middel om Het spel in de stad / deel te nemen aan die stedelijke scenogra- Sociale en individuele inzet, raadpleeg fie door een bijzondere choreografie aan het www.leefmilieubrussel.be decor toe te voegen. Trick in actie: een grind op een ledge Teken aan de wand dat deze ruimten getui- gen van de Brusselse dynamiek: het Ursuli- nenplein is opgenomen in toeristische gid- sen als ‘the place to be’.

SKATEN EN SOCIALE IDENTITEIT

Skaters vormen een sociologisch weinig welomlijnde groep: ze zweren bij het qua- si ontbreken van groepsregels. Muziek- of kledingsmaak, doorgaans sociaal heel be- palend bij pubers, zijn bijkomstig in verge- lijking met de gemene deler: skaten. Je treft eventueel subgroepen met skaters aan die dezelfde dresscode of muziekgenres delen. In vergelijking met andere ‘sensatie’-spor- ten, in het bijzonder mechanische sporten, is skateboarden een discipline die toegankelijk is voor zowat alle sociale klassen. De basis- uitrusting (een board, schoenen) is vrij toe- gankelijk: het kost minimaal 150 euro voor materiaal van behoorlijke kwaliteit.

Raphaël Zarka definieert skateparks als ‘so- ciale sculpturen’. Skaters hebben een grote sociabiliteit die kan geïllustreerd worden met deze twee voorbeelden: — iemand kan op een forum een zoge- naamde ‘oproep tot motivatie’ lance- ren voor wie zin zou hebben om in ge- zelschap te skaten; — de skaters/kijkers die wachten tot de piste vrij is, nemen een bemoedigende en stimulerende houding aan tegenover wie een run uitvoert. Dat gebeurt bv. via het ritueel om met het board te kloppen op de rand van de piste wanneer een spectaculaire trick geslaagd is.

SK8BXL 27 En nu?

Minimale uitrusting: een skateboard en skateschoenen

28 SK8BXL En nu?

Vandaag houdt de ontwikkeling van talrij- 3.2 ke skateparken geen rekening met het land- WAT? schap en worden ze bewust op een af- gelegen plaats aangelegd. Deze plaatsen worden als zuiver technische installaties be- 19. Zie ook: Roger Caillois, “(…) Om aanvaard te worden in een schouwd en kunnen niet positief interageren Les Jeux et les Hommes. maatschappij waar werk primeert moe- met het leefmilieu of de bewoners. Het skatepark quai du Rhône ten ludieke activiteiten duidelijk worden in Lyon: een voorbeeld van gescheiden en omschreven binnen ruim- Daarom zou het goed zijn om skateloca- integratie in de openbare te- en tijdslimieten bepaald door de hui- ties op te vatten als echte openbare plaat- ruimte selijke ruimte, aangelegde terreinen en sen die openstaan voor iedereen i.p.v. een uurregelingen van sportclubs. Omdat ze monofunctioneel sportterrein. Hiervan hangt de klassieke ruimtelijke grenzen van de de mogelijkheid af om verschillende gebrui- speelruimten doorbreken en binnendrin- kersgroepen te bevorderen, het wederzijds gen op het terrein van wie niet speelt, wor- ‘in de hand houden’ en leren om naast el- den ze met de vinger gewezen.” kaar te bestaan binnen de stedelijke ruimte. Free Ride, Raphaël Zarka19 Het succes van de Ursulinenplein op het vlak van stedelijke integratie maakt de on- geschiktheid van skateparken die als een SKATEPARK = kooi worden ontworpen, in discontinuïteit OPENBARE RUIMTE! met de stedelijke ruimte en ver weg van de stad, nog evidenter. Het is dus een crucia- Zowel de skateparken als de niet-officiële le uitdaging om geïsoleerde skateparken, zij skateplaatsen hebben de neiging om buiten- het door muren en omheiningen of ver weg staanders uit te sluiten. De snelheid, de con- van alle aandacht, zo veel mogelijk te ver- tactgeluiden, de mogelijk slecht ingeschat- mijden. Nochtans is het absoluut noodzake- te risico’s en het enthousiasme van deze lijk voorzieningen te treffen om de toegang gebruikers zijn allemaal aspecten die deze voor gemotoriseerde tweewielers onmoge- tendens kunnen verklaren. Het directe ge- lijk te maken. Er zijn veel getuigenissen van volg hiervan is een zeker isolement van so- skaters over de hinder die personen en voer- ciale groepen (skaters/niet-skaters), wat bij- tuigen die niets met skaten te maken heb- draagt tot het dikwijls negatieve imago van ben, veroorzaken en die de skateparken in de skaters. ‘squat’-plaatsen veranderen.

SK8BXL 29 En nu?

VOOR (MINSTENS) ÉÉN OVERDEKTE PLEK!

Een overdekt skatepark is een van de meest gehoorde vragen van skaters in de hoofd- stad, vooral omdat er in Brussel een over- dekte plek bestond – een oude opslagplaats – met een skatepark. België is Californië niet, en gezien de weersomstandigheden is de vraag om altijd te kunnen skaten, welk weer het ook is, volledig legitiem. Wanneer ze een spot bezetten of een skatepark bezoeken, brengen skaters er meestal vele uren door. De doorgang van de Ring boven Onder de brandende zon is een voorziening het Vijverpark in Anderlecht om wat schaduw te creëren even belang- rijk. Een skatepark uitdenken met een lichte aan de Zaan (Nederland) – bijzonder interes- structuur, hoog genoeg om niet overweldi- sant omdat de resterende ruimte van het vi- gend te zijn in de ruimte, en idealiter zo ont- aduct gewijd is aan een zeer compleet aan- worpen dat contact met de lucht blijft (bv. bod inzake sport en ontspanning. transparant, of gebaseerd op het principe van de fabriekssheds), is echt niet onover- Haalbaarheidsstudie ‘Anderlecht’ komelijk op technisch vlak.

Als voorbeeld: de Factoria Joven in Merida DIT IS GEEN SKATEPARK! (Spanje) toont aan dat dit type uitrusting ele- gant kan overdekt worden en een zeker ar- De mogelijkheden om te innoveren bij het chitecturaal enthousiasme kan uitstralen. aanleggen van specifieke plekken voor ska- ters liggen in de aard van de plek. Ook hier Verder is het mogelijk om al bestaande zijn de skaters vooral geïnteresseerd om hun overdekte structuren in de stad te exploite- sport permanent opnieuw uit te vinden, en ren. Het meest frequente voorbeeld hiervan dus steeds op zoek te gaan naar elke plek zijn bruggen of een viaducten van een weg die zich leent tot skaten. Zo kan het skate- of een spoorweg. Er bestaan verschillende boarden op een openbare ruimte of op een projecten of plaatsen die dit type van infra- beeldhouwwerk de oorspronkelijke beteke- structuur benutten en zo de restruimtes en nis van deze activiteit opnieuw oprakelen. de perceptie ervan door de bewoners in ere Van daaruit ontstaat de mogelijkheid om konden herstellen. Bij die projecten is A8Erna die specifieke toe-eigening zelf te bedenken – aangelegd onder het wegviaduct in Koog door ruimten en objecten te creëren waar geskateboard kan worden.

Het skatepark van Bercy (F), — Beskatebare kunstwerken een voorbeeldproject voor In de wereld van de hedendaagse kunst zijn een overdekte infrastructuur een aantal werken in alle genres en afme- tingen die met skaten verbonden zijn: ska- teboards geïllustreerd door hedendaag- se artiesten, skateboards omgebouwd tot sculptuur, parodieën van skateboards of mo- dules, enz. Er zijn ook een beperkter aantal werken in de vorm van ruimten of sculptu- ren die speciaal ontworpen zijn om op te ska- ten. Ze hebben een uniek karakter dat ze tot kunstwerken verheft en geen gewone skate- parken. Bij ons weten kent dit zeer specifie- ke genre in de hedendaagse kunst slechts 3 exemplaren die toegankelijk zijn voor ieder- een (buiten kunstgalerijen) en geen tijdelijk karakter hebben: — Skaterbahn, Peter Kögler, Wenen, 1992 Bowl in U-vorm met een minimalistische zwart-witvormgeving. — Skatepark, Peter Kögler, Parijs, 2007 Betonnen sculptuur dat bestaat uit een

30 SK8BXL En nu?

20. Bron: Wikipedia hol hemisferisch oppervlak, in de vorm ontaarden door vreemde architecturale van een bowl, waarvan het oppervlak vormen en voorzieningen toe te voegen: Otro, beskatebare sculptuur beschilderd is met een wereldkaart een tunnel, kommen, een spiraal. In ze- uitgedacht door kunstenares Koo Jeong-A, en gemaakt in en dat kan gebruikt worden als skate- kere zin ontwricht Otro de praktijk en samenwerking met Brusk en boardpiste.20 herschept een gevonden object waar- Escaut architectures — Otro, Koo Jeong-A, Ile de Vassivière, van de skatebaarheid opnieuw moet uit- 2012 gevonden worden. Fotoluminescente betonnen sculptuur. De vorm bestaat uit een combinatie van Rue Cladel in Parijs is een buitenbeentje om- cirkelvormen en heeft een gekartelde dat het eerder deel uitmaakt van de ska- omtrek die doet denken aan de vorm van te-friendly openbare ruimten (zie hieronder). het eiland waar deze sculptuur gevestigd Het is getekend in samenwerking met beel- is. Het werk heeft vormen die afkom- dend kunstenaar Raphaël Zarka. Als artiest stig zijn van skateparks (combi- bowl, en skater heeft die een inventaris opgemaakt cradle) maar laat de originele typologie van skatable art: stadskunst, sculpturen die

SK8BXL 31 En nu?

van hun originele functie ontdaan werden duurzaamheid van de voorziening. In die zin door skaters. Door wederzijdse en onop- is de renovatie van het Moricharplein een te houdelijke beïnvloeding kan je ook klassieke volgen voorbeeld. De gemeente Sint-Gillis skateparken aantreffen met vormen afkom- en de ontwerpers zijn erin geslaagd stads- stig van de minimalistische beeldhouw- meubilair en stevige handgrepen toe te voe- kunst of spontane sculpturen gemaakt door gen die bestand zijn tegen skateboarden. Dit de skaters zelf wanneer zij hun eigen spel- soort alternatieve oplossing heeft kwalita- terrein maken. Dat verstevigt de identiteit er tieve maar ook financiële voordelen op lan- nog van. Het Black Cross skatepark in Bazel ge termijn, omdat er geen herstellingskosten is een van de meest bekende voorbeelden. meer nodig zijn.

Bijlagen / 4. Referenties, raadpleeg Hoewel het Ursulinenplein een eerste be- www.leefmilieubrussel.be langrijke stap was, heeft Brussel de kans om een hoger innovatief niveau te bereiken en zijn stedelijke praktijken aan te passen als de SKATE-FRIENDLY idee ingang vindt dat de volledige stad een OPENBARE RUIMTEN speelterrein is. In Parijs wordt de rue Léon Cladel (voordien al vermeld) in die zin aan- Bij het ontwerp van skateparks bestaat er gepast. Hoewel het niet de bedoeling is de ook een vereiste om ze als openbare ruimte straat enkel voor skaten te reserveren, is de te bekijken en omgekeerd wanneer het gaat ruimte toch zo ontworpen dat ze door ver- over het ontwerp van de stedelijke ruimte in schillende gebruikers gedeeld kan worden, het algemeen. Waarom er niet voor zorgen behalve met autobestuurders. Ze is verfraaid dat zo veel mogelijk stedelijke voorzieningen met hybride vormen, tussen mono­lithische aangepast zijn aan skaters? De tussenkom- banken en skatemodules, dit alles in een sten en extra investeringen blijven binnen de mooi sculpturaal elan. perken: denk maar aan banken uitgerust met een versteviging in staal aan de rugleuning, Sommige grote assen in Brussel, zoals de stoepranden, en muurtjes in blauwe hard- centrale lanen, hebben ook dat potenti- steen. Dat is soms al genoeg om de open- eel. En het is zelfs toegestaan om een echt bare ruimte aan het skaten aan te passen. ‘skate ­netwerk’ uit te denken dat in navolging Het incalculeren van activiteiten zoals skaten van het groene netwerk de parken verbindt vormt dus geen enkel technisch probleem. via groenrijke assen. In dit geval zouden de De ontwerpers moeten enkel bepaalde es- skate ­plekken onderling verbonden worden thetische overwegingen laten varen (een- via de openbare ruimte. heid van materiaal, enz.) ten voordele van de

Rue Léon Cladel in Parijs

32 SK8BXL En nu?

BETON VERSUS erop geplaatst) en het kan ook geruststel- MODULES len omdat het kan weggenomen worden. Na ettelijke jaren ervaring stellen diezelfde ge- Met beton zijn de meest Hoewel ze dezelfde naam dragen, zijn mo- meenschappen vast dat het ontwerp van die complexe vormen mogelijk dulaire skateparks en ingebouwde betonnen uitrusting ook een groot aantal nadelen met Terugkerend zeer van prefab modules in het skatepark skateparks in heel wat opzichten fundamen- zich meebrengt. De belangrijkste ervan zijn: teel verschillend. Bij het groeiende enthousi- — de modules zijn kwetsbaar, vereisen asme voor de discipline die tot stand kwam een nauwgezet en duur onderhoud en in de jaren 90 tot op vandaag, lieten vele ge- kunnen gevaarlijk blijken als ze bescha- meenschappen zich verleiden door de prin- digd zijn. Hetzelfde geldt voor het dra- cipes van modulaire skateparks met hun gende oppervlak wanneer dat vervaar- lage kostprijs en snelle installatie. Ande- digd is in wegverharding; re troeven: het principe zelf van de samen- — het ontwerp zelf – niet massief – van de stelling van dit materiaal is makkelijk door te modules werkt als een klankkast en ver- geven (een platte tegel met prefab modules oorzaakt belangrijke geluidshinder; — de beperkte mogelijkheden van deze vormen of hun opstelling worden ver- taald in een zwakke creativiteit van de gebruikers om zich de constructie toe te eigenen. De skaters raken het vlug moe en trekken snel weg van deze plaatsen; — de beperkte mogelijkheden qua ont- werp en innovatie die hierboven be- schreven zijn, maken het moeilijk om toekomstige gebruikers actief te betrek- ken en beperken zich vaak tot informa- tieve processen, iets wat opnieuw de toe-eigening van de plek niet bevordert.

Hoewel beton te lijden heeft onder een ne- gatief imago, vangt het alle bezwaren op die men kan hebben bij modulaire systemen. Doordat beton zo plastisch is kan het on- eindige vormen aannemen en zo aanzetten tot creativiteit: het is gewoon onvervangbaar om een bowl of een pool te maken want het is het enige materiaal dat een dubbele wel- ving mogelijk maakt. Beton is ook het minst lawaaierige materiaal omwille van de massa ervan. Ten slotte is de hardheid ervan bijzon- der duurzaam. Maar beton gebruiken is ook aanvaarden dat het om een grotere investe- ring gaat: vooral vanuit budgettair oogpunt maar ook qua implementatietijd of om ge- kwalificeerde bedrijven te vinden.

3.5 Gespecialiseerde ondernemingen 3.6 Constructie en technische aspecten

SK8BXL 33 En nu?

Een vaak gehoord vooroordeel over beton, EN BEPLANTING! ook in de skatewereld, is dat ‘beton lelijk is’. Toch is de integratie in het landschap van in- Door hun stedelijke cultuur – met zijn ste- gebouwde skateparks in de grote meerder- reotypen (beton, graffiti, verloren ruimten, heid van de gevallen kwaliteitsvoller dan die enz.) die a priori vijandig overkomen voor de van uitrusting ‘op cataloog’. In plaats van meeste burgers – kunnen skaters het idee een verzameling objecten – vreemde voor- geven dat ze helemaal niet geïnteresseerd werpen op een tegel geplaatst – construeren zijn in de aanwezigheid van beplanting. Toch de betonnen vormen een microlandschap in is een van de vaak gehoorde vragen van continuïteit met de stadsbodem en coherent skaters om de skateplekken zo veel mogelijk met de typologie van de stedelijke vormen of van groen en beplanting te voorzien. het materialenpalet. Beton kan er heel ver- schillend uitzien door verscheidene behan- Dat verlangen om te bewegen in een aan- delingen van het oppervlak of het toevoegen genaam kader is des te frappanter en para- van tinten aan de massa. Verder maken de doxaler omdat de aanwezigheid van beplan- holle vormen die meestal in de bodem zijn ting, bomen en struiken in het bijzonder, het gegraven, ingebouwde skateparks visueel skaten net gaat hinderen door de dode bla- discreter. deren of takjes die zich opstapelen onder aan de bowls of die de oppervlakken glad maken (!). Naast het visuele genoegen van groen, is de schaduw die een plantaardige schutting biedt aan de rand of op de rust- plekken een belangrijk element van comfort.

Specifieke skateplekken ontwerpen die in Voorbeeld van een skatepark staat zijn de skateoppervlakken te rijmen dat beplanting integreert met een uitgebreide beplanting, is een be- Voorbeeld van een skatepark waar het plantaardige aspect langrijke innovatieve factor. massaal aanwezig is Dit plantaardige aspect kan ook op verschil- lende manieren geconcretiseerd worden: bo- men, struiken, bosjes, grassen, gazons, enz.

3.6 Constructie en technische aspecten / beplanting

34 SK8BXL En nu?

Het Ursulinenplein, een na te volgen voorbeeld: de voorzieningen bestaan uit banken, vuilnisbakken, een fontein

RANDVOORZIENINGEN — Fonteinen Skaten is namelijk ook een sportactiviteit Het comfort van de skaters en het aanver- waarbij je regelmatig moet kunnen drinken. wante publiek hangt af van de randvoorzie- ningen. Onder randvoorziening wordt ver- — Vuilnisbakken en glasbakken staan alles wat niet het skatepark zelf is. Vuilnisbakken zijn vereist net als bij om het Hierbij een indicatieve lijst van voorzieningen even welke openbare ruimte of park. Glas- die aangewezen zo niet noodzakelijk zijn om bakken, althans vrij dicht in de buurt, zijn on- te voorzien: misbaar, onder meer wanneer evenementen georganiseerd worden. — Banken Die bieden skaters de kans om uit te rusten — Verlichting of de publiekstypes errond om te vertoeven De mogelijkheid om de locatie te verlichten in de buurt van de skaters. Het is belangrijk en dus ook ‘s avonds (of bij donker weer) te om de banken te richten naar de actiezones kunnen skateboarden, hangt af van de po- en tegelijk een voorziening (niet beskatebaar litieke wil. Maar als de plek – zoals wij aan- bodemmateriaal: hout, gras, dolomiet, enz.) bevelen – ontworpen is als vrij toegankelij- te hebben die ervoor zorgt dat de rustzone ke openbare ruimte, dan is een minimale niet beskatebaar is. Dat belet niet om hybri- verlichting alleszins nodig omwille van vei- de en beskatebare banken te voorzien op de ligheidsredenen. Het ontwerp van de ver- actiezone. lichting moet rekening houden met de hol- le vormen die moeilijker te verlichten zijn Terrassen zijn nog een voorziening om te dan een vlak oppervlak. De verlichting moet zitten en een sterkere interactie te hebben hoog genoeg geplaatst worden en een vol- met de skaters, want ze voegen een zekere doende aantal bronnen bevatten. scenografische dimensie toe. Het Ursulinen- plein bevat al die voorzieningen, waardoor De verlichting kan ook bekeken worden als het belang van elk ervan kan waargenomen een architecturaal waardevol element, bv. worden. door de beskatebare vormen te onderstre- pen. In dat geval moeten alle ingebouwde toestellen schokbestendig zijn (boards, enz.).

SK8BXL 35 En nu?

— Informatiebord — Parking De aanwezigheid van een informatiebord is Het is noodzakelijk in een fietsparking voor onmisbaar voor de afbeelding van het ge- minstens dertig fietsen te voorzien. In over- bruiksreglement. Het kan aangevuld worden eenstemming met het beleid om actieve ver- door een paneel bestemd om het publiek in voersmiddelen en het openbaar vervoer te te lichten over de typologie van de plek, eve- promoten, wordt er niet aangeraden om par- nementen, initiaties, onderhoudskalender, keerplaatsen voor auto’s te voorzien. De in- eventuele sluitingsdagen van de plek, enz. planting van de voorziening in de buurt van Het is aanbevolen om wanneer mogelijk één het openbaarvervoernetwerk (inclusief de bord te voorzien met een deel reglement en trein) is daarentegen essentieel. gebruiksaanbevelingen en een informatief deel dat kan worden aangepast.

Skatepark in Rotterdam (NL): 4.1 Gebruiksreglement een lokaal voor de bewaker, materiaalverhuur en EHBO

36 SK8BXL En nu?

— Lokaal voor materiaal bewoners, positieve en geleidelijke transfor- Als de plaats bestemd is om onder meer matie van een plek). skate- of andere initiaties te organiseren, kan een lokaal om het nodige materiaal te stoc- Er bestaan in Brussel een aantal plekken die keren nuttig zijn. Dat lokaal kan ook gebruikt zouden kunnen profiteren van het tijdelijke worden om voor het opbergen van een on- gebruik voor boardsporten. Parallel worden misbaar hulpmiddel waaraan men niet on- een aantal skatemodules niet gebruikt (ach- middellijk denkt: borstels om steentjes, stof, tergelaten of opgeslagen in afwachting van bladeren, enz. van de piste te verwijderen. het vinden van de geschikte plek).

Ten slotte stelt men vast dat de beoefenaars IN AFWACHTING… geneigd zijn om zelf tijdelijke structuren op te zetten die ze toevoegen aan bestaande De tijdelijke toe-eigening van een plek kan infrastructuren of die ex nihilo skateplekken beschouwd worden als een strategie voor tevoorschijn toveren. stadsontwikkeling. Zo zijn er tal van plek- ken, zoals oude industrieterreinen, die ver- Concreet gaat het erom die kansen te com- der verloederen in afwachting van hun her- bineren. Of ze nu openbaar zijn of privé, we waardering. kunnen ons nu al een idee vormen van de tijdelijke bezetting van bepaalde plekken, Het gebruik van een plek voor tijdelijke ma- die op hun beurt een interessante stedelij- nifestaties of constructies is vaak het start- ke activering kunnen teweegbrengen. Enke- punt voor toekomstige ontwikkeling, een si- le voorbeelden: mulatie op ware grootte van het sociale en — grote hallen van Tour & Taxis, stedelijke potentieel van een plek of een wijk. in afwachting van een vastgoedproject; Het gaat om een positieve overgangsoplos- — braakliggend terrein aan Guldenvlies- sing aangemoedigd door de economische laan, in afwachting van een vastgoed- wereld (relatief goedkope opwaardering van project; de site), de openbare netheid (beperking van — dak van Parking 58, in afwachting van stadswoekering en sluikstorting, onderhoud sloping. van de site dankzij lichte infrastructuur) en de sociale wereld (activering van een wijk, Bijlagen / Haalbaarheidsstudie ‘Tijdelijk’, schepping van uitrusting die toegankelijk raadpleeg www.leefmilieubrussel.be is voor iedereen, betrokkenheid van de

De skaters vinden het leuk om obstakels te bouwen die hun spelterrein aanvullen

SK8BXL 37 En nu?

Dit parcours zou bestaan uit enkele niet 3.3 zo hoge modules met een brede, vlakke HET IDEALE zone. Het zou een beweging in rondjes mogelijk maken zodat het risico op bot- sing tussen de gebruikers beperkt blijft. De ideale oppervlakte voor deze zone SK ATE PARK bedraagt ongeveer 400 m². — Een parcours voor het beoefenen van Na toetsing van de raadplegingen van de de ‘classic street’ gebruikers beschrijft het Brusk Collectief het Het gaat om een (quasi) identieke re- ideale skatepark, i.e. aantrekkelijk, comfor- productie van stadselementen en stads- tabel, veilig, met ruimte voor vele skaters en meubilair. Dit parcours zou een middel- dit voor alle disciplines en alle niveaus. groot vloeroppervlak vereisen en zou verdeeld moeten zijn over minstens twee Zo zou het ideale skatepark bestaan uit vier reliëfniveaus. Er wordt in dit geval quasi specifieke ruimten afgestemd op iedere stijl, lineair bewogen en de gebruikers komen aparte ruimten die toch onderling verbonden elk om beurt over de modules afgesneld. zijn: De ideale oppervlakte voor deze zone — Een parcours voorbehouden voor ini- bedraagt ongeveer 900 m². tiatie of voor ‘speelpleinkinderen’ Dat zou gescheiden zijn van de drie an- — Een parcours voor het oefenen op dere via een bufferzone (bv. gecreëerd curbs (ook ‘transities’ genoemd) door een reliëf met gras en toegankelijk Dat dient verdeeld te zijn in twee via een niet-berijdbare weg) om uitslui- ‘bowls’, i.e. twee aparte kommen. De tend het gebruik door het doelpubliek te ene moet bestaan uit twee of drie de- garanderen (de echte debutanten en de len met een vrij beperkt vloeroppervlak, ‘speelpleinkinderen’). Dit is een kwes- i.e. een ‘pool’ omdat de vorm doet den- tie van veiligheid en comfort voor de ge- ken aan de Amerikaanse zwembaden. bruikers, ook nodig in het kader van ge- De andere moet verscheidene vormen organiseerde oefensessies. en dieptes hebben en vereist een groter

Het skatepark van Spoor Noord in Antwerpen, een referentie op Europese schaal

38 SK8BXL En nu?

vloeroppervlak – we kunnen het defini- — Een ‘flowparcours’ ë ren als een ‘combi-bowl’. Dit parcours is een combinatie van Die infrastructuur is afgesloten en vol- streetelementen, hobbels en welvingen. staat op zich in de mate dat het nemen De dynamiek van de mogelijke bewegin- van snelheid gebeurt dankzij de inter- gen is er werkelijk oneindig. Het is mo- ne bewegingsdynamiek. In tegenstelling gelijk om er met meerderen tegelijk te tot andere parcours vindt men er geen bewegen – de banen kruisen er, de ge- specifieke modules terug bestemd voor bruikers ook… het nemen van snelheid of opvangzo- De ideale oppervlakte voor deze zone nes. Meestal is het enkel mogelijk om er bedraagt ongeveer 900 m². met één persoon tegelijk te bewegen. De ideale oppervlakte voor deze zone Bijlagen / 4. Referenties, raadpleeg bedraagt ongeveer 1.300 m². www.leefmilieubrussel.be

Het ideale skatepark door Brusk

vegetatie

natuurlijke begrenzingen die de toegang beperken "transition" zone berijdbare paden

niet berijdbare paden

"flow-course" zone

"initiatiezone” "transition" zone "street" zone

SK8BXL 39 En nu?

MOGELIJKE PLEKKEN: 3.4 WAAR? SELECTIECRITERIA Het zoeken naar plekken om er specifie- ke voorzieningen te creëren voor allerhande MOGELIJKE PLEKKEN: boardsporten geeft aanleiding tot een uitge- IDENTIFICATIE breidere inventaris. De volgende selectiecri- EN INVENTARIS teria zullen de plekken blootleggen die het gunstigst en het meest aangepast zijn aan De inventaris van de mogelijke plekken wil het aanleggen van een voorziening. Merk een zo compleet mogelijk beeld geven in de op dat deze technische en objectieve crite- vorm van een lijst van alle plekken waar het ria ook afgetoetst moeten worden met een mogelijk is om een skateactiviteit te ontwik- kennis van de globale context van het beleid kelen, of het nu gaat om de aanleg ex nihi- voor ruimtelijke ordening. Alleen dan kan de lo van een infrastructuur, de verbetering van slaagkans en de politieke en administratie- een bestaande uitrusting of de aanpassing ve haalbaarheid van het project gevalideerd van de openbare ruimte van de stad om ze worden. De classificatiecriteria voor het op- skate-friendly te maken. maken van deze inventaris weerspiegelen de structurering en de ontwikkeling van haal- Deze lijst is op empirische wijze en op ba- baarheidsstudies over de selecties van de sis van verschillende informatiebronnen op- plekken die als het meest waarschijnlijk be- gesteld. De belangrijkste informatiebronnen schouwd worden: zijn: — typologie/aard van de plek (groene ruim­ — peiling uitgevoerd bij beoefenaars; te, verlaten industrieterrein, stedelijke — de ideeën aangebracht door de beoefe- openbare ruimte); naars zijn interessant, want ze zijn vaak — belang voor de plek: zichtbaarheid, con- ‘idealistisch’ en enthousiast, zonder text, individuele ervaring; voorkennis over de administratieve en — haalbaarheid: reglementair, administra- politieke context van de projecten voor tief, technisch, financieel, kansen of ruimtelijke ordening. Ze zijn daarom in handicaps verbonden met lopende pro- zekere zin volledig en getuigen van een jecten; sterke ambitie. De beoefenaars hebben — uitstraling op schaal van het Brussels verder een actieve en praktische kennis Hoofdstedelijk Gewest: toegankelijk- van het Brussels grondgebied, want ze heid, mogelijke aantrekkingskracht, bij- doorkruisen het in alle windrichtingen zondere kansen, potentieel tot innovatie. op zoek naar nieuwe spots; — overleg met de instellingen die tege- Bijlagen / 2. Inventaris van lijk een globale en precieze kennis heb- mogelijke ruimten, raadpleeg ben van het Brussels grondgebied, zijn www.leefmilieubrussel.be geografie en de stedelijke projecten op Bijlagen / 3. Overzichtskaart, raadpleeg korte, middellange en lange termijn: het www.leefmilieubrussel.be Agentschap voor Territoriale Ontwikke- ling (ATO), het Brussels Instituut voor Milieubeheer, de Bouwmeester voor het Brussels Gewest (bMa).

40 SK8BXL En nu?

21. Uit de haalbaarheidsstudie HAALBAARHEIDSSTUDIE: — Technische aspecten zal blijken of het al dan niet CRITERIA EN METHODOLOGIE De technische aspecten, meer gebaseerd nodig is om een proces voor participatie, raadpleging of op feiten, kunnen de complexiteit van een informatie te lanceren. — Interesse voor de plek project bepalen. Die complexiteit kan zich 22. Bv. bij de aanleg van het De analyse van de interesse voor deze plek is op verschillende vlakken laten gevoelen: Ursulinenplein mocht geen van wezenlijk belang. De interesse in kwes- — op administratief vlak, in functie van de extra gewicht komen op de spui-uitlaat van de tie is vooral die van toekomstige gebruikers, stedenbouwkundige reglementen (GSV, verbinding. maar ook van aanverwante publiekstypes, PCU) en verscheidene klassementen overheden, toekomstige beheerders, enz. die invloed kunnen hebben op een plek voor zowel functionele als kwalitatieve zaken (beschermingsbesluiten, GPDO, GBP); zoals specifieke kenmerken op landschap- — vereisten op milieuvlak. Bij die vereisten pelijk, architecturaal of stedelijk vlak (ruime is het belangrijk om specifieke aandacht aanwezigheid van beplanting, aanwezigheid te besteden aan het risico op hinder (ge- van een bestaande overdekking, enz.). Bij luidshinder in de eerste plaats) veroor- de functionele aspecten waar verplicht reke- zaakt door het gebruik van de uitrusting; ning mee moet gehouden worden: de toe- — het bouwplan, voor wat betreft de aard gankelijkheid (en onder meer via het open- van de bodem of de ondergrond22, de co- baar vervoer en de zachte transportmodi), ö rdinatie met andere projecten, de toe- en de zichtbaarheid, want die waarborgt een gankelijkheid van de werf, het budget. zekere sociale controle. — SWOT — Buitenkansen De SWOT-analyse die staat voor Strenghts/ De definitie van de buitenkansen staat in on- Weaknesses/Opportunities/Threats is een middellijk verband met wat voordien gedefi- strategische tool om de verschillende as- nieerd is en wil de meerwaarde bepalen van pecten van het project bondig te vertalen. de installatie van een specifieke skatevoor- ziening, bv. qua kwalificatie van de plek (ver- In het geval van de haalbaarheidsstudies in laten, overwoekerde plekken), sociaal (spor- het kader van deze studie werd de typische tieve en culturele bezetting21), diversificatie vorm van de SWOT-analyses aangepast, zo- van het aanbod aan ontspanningsvoorzie- dat elk aangehaald element in de ruimte kan ningen. Deze meerwaarde moet ook in twee teruggevonden worden met behulp van een richtingen gaan. Als de installatie van een inplantingsplan. voorziening de context verfraait, moet het- zelfde ook gelden voor de voorziening zelf: Haalbaarheidsstudies in welke mate is de context een troef voor de Bijlagen / 3. Overzichtskaart, raadpleeg toekomstige infrastructuur? www.leefmilieubrussel.be

SK8BXL 41 En nu?

het terrein, en het nut van de reling zou er 3.5 dan eerder in bestaan om het risico op vallen HOE? van niet-beoefenaars te vermijden. Wat de typologie van de infrastructuur ook NORMATIEVE ASPECTEN is, ze zal eerder algemener bekeken worden als sportterrein of speelplein25. Om te beant- 23. Uittreksel uit de norm NF EN Tot op vandaag heeft enkel de Europese woorden aan andere, meer kwalitatieve ver- 14974, Analyse. norm NF EN 14974 (september 2006 – Fran- eisten inzake integratie in de omgeving en 24. Noteer het bestaan van se norm) betrekking op de voorziening voor vrije toegang tot de uitrusting is het moge- een Amerikaanse norm (American Society for urbanboardsporten. lijk om de skateplek als openbare ruimte te Testing and Materials) rond beschouwen met spel- en sportbestemming ingebouwde bowls in beton: Deze norm is van toepassing op installaties en ze ook zo uit te denken. Daarom gelden ASTM 2480-06 / Standard Guide for In-Ground voor inline skates, rolschaatsen, skateboar- enkel de heersende normen betreffende de Concrete Skateparks. den of gelijkaardig materiaal voor skatespor- openbare ruimte. 25. Uittreksel van het koninklijk ten en voor bicrossfietsen. besluit van 28 maart 2001 betreffende de uitbating van speelterreinen: Speelterrein: (Dit document) is bestemd om de veilig- een ten behoeve van spel heidsvereisten te bepalen die de gebruikers en/of ontspanning geplande en derden in grote mate beschermen tegen en daartoe ingerichte ruimte waarin zich minstens risico’s die voortvloeien uit het voorziene ge- één speeltoestel bevindt; bruik van deze installaties of bij voorwaarden speeltoestel: een product die redelijkerwijze te verwachten zijn.23 bestemd voor vermaak of ontspanning, ontworpen of kennelijk bestemd om De analyse van de inhoud en de specificaties te worden gebruikt door van deze norm leggen een belangrijke lacu- personen die de leeftijd van achttien jaar nog niet hebben ne bloot: deze norm is niet volledig en betreft bereikt, waarbij uitsluitend enkel de skateparks van het modulaire type van zwaartekracht of van of op catalogus. De norm gaat geenszins in fysieke kracht van de mens 24 gebruik wordt gemaakt en op uitrusting van het type betonnen bowl. Verzamelen van de meningen van de skaters bestemd voor collectief Behalve specifieke vereisten omtrent bepa- gebruik op een tijdelijk of ling van afmetingen, configuratie en con- blijvend speelterrein. De producten en installaties structie van de modules, wijzen we erop dat ACTOREN vermeld in 3° van de de norm onder meer oplegt dat: bijlage worden niet als Wanneer installaties voor skatesporten en — Bouwdirectie speeltoestellen beschouwd. BMX gemaakt worden in de buurt van speel- Skaters hebben de neiging te denken dat pleinen, sportvoorzieningen, pretparken en een skatepark enkel door skaters kan ont- gelijkaardige instellingen moeten ze fysiek worpen worden. Die gedachte is volledig le- gescheiden zijn van de andere spelvoorzie- gitiem, omdat het best moeilijk is het be- ningen door een gepaste afstand, een afslui- lang te begrijpen van een krommingsstraal, ting of een andere constructie. de vorm van een transitie, de afstand nodig voor opvangzones of zones om snelheid te Bij een project dat buiten het strikte kader nemen, wanneer je nog nooit op een skate- van deze norm treedt, is het toch mogelijk board hebt gestaan. en zelfs aangewezen om zich op dit docu- ment te inspireren en de vereisten over de Toch werden enkele projecten meer ge- afmetingen van de modules te transpone- voerd in samenwerkingsvorm met ontwer- ren naar die van de betonnen vormen, wan- pers (architecten, landschapsarchitecten) neer de configuratie van de voorgestelde en getekend met de steun van de skaters, plek dit toelaat. Die overdracht moet gebeu- in de vorm van consultancy. Die boekten in- ren in overleg met de beoefenaars want een teressante resultaten in de zin dat de ruim- pertinente aanbeveling in een bepaald geval te werd benaderd met een architecturale of kan gevaarlijk blijken in een ander. Dat is bij landschapsdimensie, soms zelfs sculpturaal voorbeeld zo bij de juiste plaatsing van de wanneer een beroep werd gedaan op een relingen die vooral dienen om te voorkomen beeldend kunstenaar. dat de beoefenaars vallen vanop het lucht- platform van de modules; bij een bowl is het 3.2 Dit is geen skatepark / beskatebare hoogste punt meestal het normale niveau van kunstwerken

42 SK8BXL En nu?

— Beoefenaars METHODOLOGIE Het gaat om de mannen/vrouwen voor wie EN PROCEDURE(S) de projecten bestemd zijn. De beoefenaars moeten zo veel mogelijk geraadpleegd of — Bezoeken betrokken worden bij de ontwikkeling van De eerste aan te bevelen actie aan de men- een project. Het is belangrijk om initieel alle sen/instellingen betrokken bij de creatie van subgroepen van mogelijke gebruikers op te een specifieke skateplek (gemeenten, bouw- nemen bij participatieve momenten: hoewel directie, sportverenigingen, enz.), is om en- de vraag uitgaat van een groep skaters is het kele representatieve plekken te bezoeken. toch verstandig om ook groepen BMX-rij- Gezien het specifieke karakter van het ge- ders, rollerbladers, enz. te betrekken. bruik en de aanwezige vormen is het be- langrijk om inzicht te hebben in de realiteit 3.5 Methodologieën en procedures / van de bewegingen, tricks en banen, de re­ participatie liëfs, de hoogtes en dieptes. Die aanbeveling geldt vooral om de keuze ten voordele van — Beheerders een bouwtechniek te bevestigen. De beheerders zijn verantwoordelijk voor de ruimte bestemd om te skaten, wat een zeke- — Participatie re activering en het regelmatige en gepaste Net als bij elk project voor stedelijke voor- onderhoud van deze plek veronderstelt. De zieningen zal de creatie van een skatepark beheerder van een plek is ook verantwoor- of een skate-friendly openbare ruimte zeker delijk om ervoor te zorgen dat de plek nor- voordeel halen uit een procedure met ruimte maal gebruikt wordt, dagdagelijks en tijdens voor participatie. De baten zijn een optima- evenementen. Alle aanbevelingen over wat le overeenstemming tussen de verwachtin- er na de constructie dient te gebeuren, zijn gen en het afgewerkte resultaat en een duur- vermeld in deel 4 van deze studie. Het is be- zame toe-eigening, omdat de intellectuele of langrijk om de beheerder van de plek vanaf fysieke investering van de toekomstige ge- de conceptie ervan (vanaf het begin dus) te bruikers zich vertaalt in meer respect voor betrekken. Hij/Zij kan de keuzes van de aan- de plek (fierheid) en zelfs een bijdrage tot het leg evalueren in functie van zijn beheersca- dagelijkse beheer ervan (onderhoud, com- paciteiten zowel op financieel als op mense- municatie, sociale controle, enz.). lijk vlak.

Participatie bij studies over het ontwerp van het Ursulinenplein

SK8BXL 43 En nu?

Algemene beschouwingen over participa- tie worden uitgewerkt in de studie: “Étude méthodologique et d’une analyse de faisabi- lité de projets d’aménagements des aires de jeux, terrains de sport et assimilés en région de Bruxelles Capitale”.

Skaten brengt echter bepaalde specifieke kenmerken met zich mee in vergelijking met de algemene aanbevelingen. In eerste in- stantie is het belangrijk de aspecten onder de loep te nemen die eigen zijn aan elke ur- banboardingdiscipline, om de ene of de an- dere niet uit te sluiten bij het ontwerp. Maar ook het gebruikspotentieel is belangrijk: als Algemene vergadering van het Brusk voorbeeld werd de halfpipe in het Jeugdpark collectief van Jette gekozen op basis van de behoef- ten die BMX-rijders hadden geformuleerd. De participatie van toekomstige gebruikers Skaters vinden dat deze module niet aange- veronderstelt niet verplicht hun fysieke par- past is aan hun behoeften en gebruiken ze ticipatie. De organisatie van tekenateliers is ook niet. een efficiënt middel om de behoeften van de gebruikers te bepalen en ze te betrekken bij Het Brusk Collectief kreeg meermaals de het project. De gebruikers kunnen ook be- gelegenheid om de aanleg van skateparks trokken worden bij een begeleidingscomité te begeleiden via participatieve workshops. dat belast is met de follow-up van de stu- Daarin maakten de toekomstige gebruikers dies gevoerd door de architecten betrokken gewoon zelf hun modules of skatepark in be- bij het project. ton. Die uitvoeringswijze moet echter wel ge- beuren met speciale aandacht voor het na­ leven van de openbare aanbestedingen.

Twee voorbeelden van participatieve ateliers gevoerd door Brusk

44 SK8BXL En nu?

— Voorbeeld van een procedure moet bv. volgende zaken preciseren: Het project ontstaat meestal bij een vraag de verwachte typologie (street, curve, van de beoefenaars. Het is aangewezen om gemengd), het budget, de hoeveelheid vooraf zeker te zijn dat de vraag gedragen aan te leggen ruimte, specifieke ver- wordt door een voldoende aantal skaters. wachtingen (groenvoorziening, partici- Wanneer de vraag kan rekenen op de inte- patie, coördinatie met andere projecten, resse van de politieke overheden en het pro- enz.). jectprincipe goedgekeurd is door de besluit- vormers (gemeentecollege, enz.), zijn dit de — Raadpleging van een team voor te volgen stappen: de bouwdirectie Het team voor de bouwdirectie moet — Identificatie van de actoren vertegenwoordigd worden door een ar- Er kunnen vooraf ontmoetingen en ver- chitect die de mandataris van het team gaderingen met de aanvragers georga- zal zijn. Voor een werk gepland in be- niseerd worden om het project voor te ton moet het team erkende competen- bereiden. Het is aanbevolen om de be- ties bezitten op het vlak van stabiliteits- voegde verenigingen en collectieven uit engineering. Afhankelijk van het project te nodigen en te raadplegen. kan het nuttig zijn de competenties van landschapsarchitecten, planologen of — Uitwerking van een haalbaarheids- sociologen in te roepen. studie Merk op dat de aanwezigheid van ska- Dit document heeft een dubbele bedoe- tespecialisten (of andere disciplines af- ling: in eerste instantie de verschillende hankelijk van het geval) binnen de glo- aspecten bepalen die moeten bekeken bale groep betrokken bij het project worden en de coherentie van twee van absoluut noodzakelijk is. Die specialis- die aspecten in het bijzonder controle- ten kunnen deelnemen aan de ontwik- ren: de technische haalbaarheid en het keling van het project ofwel langs de budget. In een tweede fase zet de haal- kant van de opdrachtgever (in dat geval baarheidsstudie de eventuele troeven, de noodzaak van werksessies precise- gevolgen (positief of negatief) en oppor- ren in het programma of in het lasten- tuniteiten van het project op een rijtje. boek van de raadpleging), ofwel binnen Ze kan dus gebruikt worden om besluit- het team van de bouwdirectie. vormers te overtuigen van de gegrond- heid van het project. 3. 5 Actoren / bouwdirectie Wij adviseren om dit soort opdracht toe te vertrouwen aan studiebureaus met — Informatiesessies een zekere ervaring in de constructie en Als eventuele aanvulling op de sessies aanleg van openbare ruimten, in het bij- bestemd voor participatie, gaat het er zonder voor de budgetbepaling. Maar hier om de lokale bevolking op de hoog- het is ook aangewezen het studiebureau te te brengen van de details van het te vragen samen te werken met een vzw project. Want het skateboarden loopt of collectief gespecialiseerd in het do- helaas gebukt onder een hoop vaak on- mein. gegronde clichés (geluidshinder, delin- quentie, enz.) die moeten uitgeklaard — Uitwerking van het programma worden vooraleer de concrete uitvoe- Dit document legt de oriëntaties en ver- ring van het project begint. eisten vast voor het toekomstige project. In het kader van een openbare raadple- ging over het ontwerp of een procedu- re voor ontwerp/uitvoering moet dit do- cument verplicht deel uitmaken van het raadplegingsdossier. Het programma

SK8BXL 45 En nu?

mingszones af te bakenen die beschermen 3.6 tegen botsingen met skateboarders of rol- CONSTRUC· lers: bv. een grensstrook die een skatezone op veilige afstand van een weg houdt, of een rustzone waar de kijkers en het aanverwante TIE EN publiek kunnen vertoeven. De stop-skates zijn uitstekende randen die de run van een losgeslagen skateboard bij een val of mislukte trick tegenhouden. Die voor- TECHNISCHE ziening is nuttig om te voorkomen dat skate- boards – soms met hoge snelheid en mogelijk gevaarlijk – op de weg of op voetgangerszo- nes terechtkomen. Hoewel ze er niet voor ASPECTEN dienen, kunnen stop-skates ook een signaal zijn voor BMX-riders, want die zijn minder ge- voelig voor niet-gladde reliëfs. 26. Pegs zijn buizen TECHNISCHE KENMERKEN vastgemaakt aan de Idealiter moeten alle uitstekende elemen- wielassen van BMX’en, om grinds te kunnen uitvoeren. Hoewel het ontwerp en de uitvoering van ten die dienen als obstakel en sliding sup- skateparks heel wat aspecten gemeen heb- port gemaakt zijn van gewapend beton en Stops-skate op het ben met de aanleg van openbare ruimte en voorzien zijn van hoekbeslag in staal om te Ursulinenplein courante constructies, zijn er ook specifieke kunnen weerstaan aan de meest agressieve Verwering van de ledges 26 in blauwe hardsteen op technische aspecten mee gemoeid waarbij aanvallen (metalen pegs van de BMX’en ). het Ursulinenplein men moet blijven stilstaan. Dit hoekbeslag mag geen scherpe snijkant Slide rail vastgemaakt op hebben en de gelaste verbindingen moet af- de grond — Street Park en skate-friendly gerond zijn. De samenstelling van het beton openbare ruimten moet het een hardheid verschaffen die hoger Het bodemmateriaal moet een goede ‘rol- is dan beton voor courant gebruik. baarheid’ hebben: het gebruik van uitgewas- sen beton met groot granulaat, geborsteld Het gebruik van elementen in blauwe hard- beton, plaveien. Omgekeerd kunnen die ru- steen is ook mogelijk op voorwaarde echter were materialen nuttig zijn om bescher- dat die dik genoeg is om te weerstaan aan

46 SK8BXL En nu?

De uitgraving moet zo dicht mogelijk bij de uiteindelijke vorm liggen

de hierboven beschreven schokken. Het ge- bruik van elementen met verscheidene naast elkaar geplaatste delen moet vermeden wor- den, want de voegen zijn de meest blootge- stelde en fragiele zones.

Alle niet ingebouwde elementen van het type module, slide rail, enz. moeten stevig vastgemaakt worden aan de grond. Daar- mee moet gezorgd worden dat de beves- tigingsplaten of -moeren op hun beurt niet uitsteken, met het risico op vallen of verwon- dingen. De profielen staan garant voor een precieze vorm — Bowl, Pools, Snake-Runs — Graafwerken De graafwerken voor een skatepark van het Verder is het in het kader van het afsluiten type bowl zijn bijzonder complex omwil- van overheidsopdrachten sterk aanbevolen le van de geometrie en de toegankelijkheid. om een macroperceel te voorzien met de Het is aanbevolen om in een eerste fase over uitgravings- en ruwbouwwerken gezien hun te gaan tot een voorbewerking van de graaf- onderlinge samenhang, onder meer op geo- werken met een laadschop om een maxi- metrisch vlak. maal volume uit te graven. In een tweede fase wordt verder manueel gegraven zodat — Geometrie de geometrie van de ondergrond de uitein- De bijzondere geometrie van die werken ver- delijke geometrie zo dicht mogelijk bena- eist het gebruik van profielen. Meestal zijn die dert. Een tussenliggend ondergrondma- profielen uitgesneden in houten panelen vol- teriaal, van het type gestabiliseerd zand of gens de exacte krommingsstraal. Ze zorgen schraal beton, is nodig om het fenomeen van voor de afstemming via richtpunten van de cementmelk bij structuurbeton te vermijden. verschillende bouwfasen: uitgraven, wape- Deze tussenliggende laag zorgt ook voor de ning, betonnering. De profielen worden ook aanmaak van een ondergrond waarvan de gebruikt als geleiders en verdelingsvoegen geometrie de uiteindelijk te bereiken geome- voor de tegeldelen in ‘sinaasappelparten’. trie sterk benadert. Dat vermijdt het ontstaan Afhankelijk van het geval kan het aangewe- van te dikke of te dunne lagen. Want die zou- zen zijn om profielen te voorzien met de geo- den fenomenen als differentiële krimp kun- metrie op het plan, en oriëntatiemasten in het nen veroorzaken met als gevolg stoornissen geometrische centrum van de cirkelvormige in de stabiliteit.

SK8BXL 47 En nu?

werken, om de profielen te laten pivoteren en makkelijker, want de consistentie is veel dro- een hoge geometrische precisie te bereiken. ger en kleeft beter in de zones met sterke helling of verticale zones. Een ander belang- — Beton voor rijk voordeel van de droge massa is dat het monolithische werken verschijnsel betonkrimp sterk wordt beperkt. De samenstelling van het beton (trekgraad, Het walsen moet in dat geval dan weer veel consistentiegraad, blootstellingsgraad, ce- sneller gebeuren. In beide gevallen gebeurt mentgehalte, verhouding water/cement, enz.) het walsen met speciale gewelfde strijkbor- moet voorgeschreven worden door een inge- den. nieur stabiliteit. Het is aanbevolen om de mix aan te vullen Er bestaan twee methoden om het beton met waterdichtingsmiddel en superplasti- aan te brengen: ‘met de hand’ door manue- ficeerder. Versnellers of vertragers voor de le storting of door de zwaartekracht. Die me- hechting worden sterk afgeraden. thode wordt meestal gebruikt voor DIY-pro- jecten want ze vereist weinig middelen. Ze — Betonwerken met prefab modules biedt echter geen goede garanties wat be- Enkele fabrikanten stellen skateparks in be- treft het uniforme karakter van het beton en ton voor die bestaan uit prefab modules. Het dus de toekomstige cohesie ervan, wetend gebruik van die modules vereist een bijzon- dat het onmogelijk is om de hellende delen dere aandacht voor de fundering die als dra- te trillen. ger fungeert voor deze modules: die moet De tweede methode moet de voorkeur ver- fenomenen als differentiële inklinking vermij- dienen, of zelfs verplicht worden wanneer den, want dat kan een verschuiving van de het om openbare projecten gaat: dat is de ene module tegenover de andere met zich methode van het spuitbeton. Het storten van meebrengen. En uiteindelijk de complete on- beton op hoge snelheid en met hoge druk bruikbaarheid van de installatie. Het is aan- zorgt voor de trilling van de mengeling zo- bevolen om de prefab betonmodules op een dat de granulaten tegen elkaar botsen en stortkom van gewapend beton te plaatsen. fijne opeenvolgende laagjes vormen. Door Opgelet ook voor de duurzaamheid van de het spuiten gaat het beton ook veel makke- verbinding tussen de prefab modules en de lijker hechten op oppervlakken met dubbe- onderste of bovenste tegels die het platform le welving, inclusief diegene die moeilijk toe- vormen: idealiter moet een wachtwapening gankelijk zijn. Het storten van het beton kan voorzien worden voor de modules om het volgens twee verschillende methoden ge- duurzame karakter van de verbindingen te beuren: natte massa (het volledige mengsel garanderen. Noteer ook dat de aansluiting wordt gestort), of droge massa (het meng- tussen een prefab hellend vlak en de bodem sel wordt droog gestort en bevochtigd bij het meestal onderbroken zal zijn en dus minder verlaten van de pijp). De tweede manier gaat comfortabel voor de gebruiker.

Fase van betonstorting

48 SK8BXL En nu?

— Bekisting ze te vormen naar een geometrie met dub- De skateparks kunnen ook overhangende bele welving. delen hebben. Wanneer die beperkt blijven (over-vert), kunnen ze tegelijk gemaakt wor- De wapening moet gelast worden aan de co- den met de lagere gewelfde delen. Voor gro- pings wanneer die laatste in metaal zijn. tere overstekken (cradle, tunnel, enz.) moet Het is aanbevolen om de dimensionering van met bekisting gewerkt worden. Er bestaan de wapening door een bevoegd studiebu- drie types uitvoering van die bekisting: reau te laten uitvoeren. De maaswijdte dient — houten constructie + bebording + glad- minimaal 200 x 200 mm te zijn. de pleister als bodem van de bekisting. Vraagt een oppervlaktebehandeling — Copings van de pleister om de ontkisting te ver- Een coping is een verbindings- en afwer- beteren; kingsstuk tussen de gewelfde oppervlakken — houten constructie + bebording + meta- en de platforms. Copings worden gebruikt in len platen als bodem van de bekisting. alle disciplines om grinds uit te voeren. Een facettering voorzien die compact Er bestaan twee soorten copings: genoeg is om vlot te kunnen berijden; — pool-copings zijn een soort afgelei- — vorm in gespoten polystyreen met hoge den geïnspireerd op putranden aan een densiteit en gesneden met digitale ma- zwembad. Ze zijn meestal geprefabri- chine + laag polysterhars als onder- ceerd over een breedte van 60 cm, met grond. Dure methode enkel voor werken een beton met hoge hardheid, en ge- waarbij de geometrie bijzonder complex kromd voor de delen van de werken is. waarvan de krommingsgraad heel strak is. Voor bredere krommingen wordt de — Wapening welving ‘gefacetteerd’ door middel van Over het algemeen is de wapening samen- rechte copings. De voeg tussen elk ele- gesteld uit roosters die gereconstrueerd zijn ment neemt de lichte hoek vereist om op basis van eenvoudige betonstaven die van het ene element naar het andere te verbonden zijn door middel van gevlochten gaan. Dit type coping wordt geplaatst ligaturen. Het is aanbevolen om in een eerste na het maken van kromme hellingen; fase de radiale wapeningen (overeenkomstig — metalen copings: het gaat om vooraf de lengtegraden van een aardbol) te plaat- gebogen stalen buizen volgens de plan- sen en dan de loodrechte wapeningen (de vormen van het project. De gebruike- breedtegraden). Het gebruik van vooraf ge- lijke diameter van de buizen bedraagt laste walsdraad wordt afgeraden met uitzon- 60 mm. De dikte moet minimaal 3 mm dering van zones met eenvoudige kromming zijn voor voldoende weerstand bij het of platforms, want het is bijna onmogelijk om vormgeven en lassen, en om bestand te

Wapening van een cradle

SK8BXL 49 En nu?

zijn tegen de herhaalde tricks van ska- ters en metalen pegs van BMX’en die heel wat slijtage veroorzaken. De buizen moeten beschermd worden tegen cor- rosie door thermisch verzinken of anti- roestverf. Noteer dat geen enkele op- pervlaktebehandeling op duurzame wijze weerstaat aan slijtage door grinds (hierboven beschreven).

— Regenwater Een afvoerkolk moet voorzien worden op elk laagste punt van een uitholling. Zo niet zal die zich algauw ontpoppen tot een wa- terbekken bij elke stortbui. De afvoerkolken moeten zo gekozen en geplaatst worden dat ze geen obstakel zijn voor het boarden. De rooster moet perfect aansluiten op het be- tonnen oppervlak. Het is aanbevolen om de afvoerkolken te voorzien van een toeganke- lijke sifon.

— Bedekkingen Het is mogelijk om het bouwwerk te ‘versie- ren’ met een specifieke bedekking die wordt overgebracht op het beton. Belangrijk daar- bij is er zeker van te zijn dat het betonnen oppervlak in goede staat is en dat de toe- komstige bedekking er behoorlijk aan kan hechten. Over het algemeen is een hech- tingsprimer nodig vooraleer de uiteindelij- ke bedekking aan te brengen. Die uiteinde- lijke bedekking moet een hoge weerstand tegen slijtage vertonen en een goede elas- ticiteit om verschijnselen zoals uitzetting van de ondergrond op te vangen. Om beide re- denen zijn enkel bedekking van het type po- lyurethaanhars (goede slijtvastheid, goede elasticiteit) of epoxyhars (uitstekende slijt- vastheid, lage elasticiteit) aangewezen. Het is ook mogelijk om in het cementdeeg gekleurde pigmenten te verwerken. Het voordeel van deze techniek is een grotere duurzaamheid en slijtvastheid.

— Beplanting Hoewel de aanwezigheid van beplanting wenselijk is in skateparken, moet toch op- gelet worden met twee bijzondere aspecten: — de bomen of struiken moeten zo ge- plaatst worden dat wordt vermeden dat dode bladeren, fruit of takjes massaal op de boardoppervlakken vallen; — grote bomen moeten idealiter geko- zen worden met hartwortels (die verti- caal groeien) of zo niet geplaatst in aan- gepaste betonnen kuilen, om elk risico Installatie van de bekisting op beschadiging van de betonnen con- Metalen copings. Die zorgen structie door de wortels te vermijden. voor een goede markering van de toekomstige betonnen oppervlakken Pool-Copings

50 SK8BXL En nu?

GESPECIALISEERDE ONDERNEMINGEN

Er zijn beslist niet veel ondernemingen of personen die in staat zijn om gewelfde op- pervlakken te maken die glad en regelma- tig genoeg zijn voor een optimale en veilige beoefening van boardsporten. Sommige ge- specialiseerde makers zijn gewoon skaters en eigenen zich zelfs de status van ‘artis- tiek beeldhouwer’ toe. Het moet inderdaad erkend dat het hier om een heel bijzonde- re vaardigheid gaat die je traag en na heel wat ervaring verwerft. Toch zijn er bedrijven die soms een offerte indienen voor dit soort werken en helemaal geen idee hebben van de complexiteit van de implementatie die inzicht en daadkracht vergt. Daarom is het van essentieel belang dat het bedrijf dat in- schrijft op een aanbesteding echt de capa- citeiten heeft om dit type werken perfect uit te voeren. Het bedrijf moet in staat zijn vol- doende referenties voor te leggen van de bouw van skateparks of van constructies in gewapend beton met een gelijkaardige com- plexiteit.

Fresco in de maak op het Ursulinenplein Het walsen is een bijzonder delicate actie die enkel door specialisten kan worden uitgevoerd

SK8BXL 51

En daarna? 4 EN DAAR· NA ?

In Brussel of elders zijn heel wat plekken gesloten, verwaarloosd of verlaten omdat enkel gedacht werd aan de realisatie van de uitrusting.

Hoe het gebruik van deze plekken regle- menteren? Hoe het gebruik ervan nieuw leven inblazen, duurzaam maken en be- veiligen?

SK8BXL 53 En daarna? 4.1 INFORMATIEBORDEN GEBRUIKS· De toepassing van een reglement heeft pas zin als dit laatste niet kan genegeerd wor- den door de beoefenaars. Daartoe moeten een of meerder informatieborden met de in- REGLEMENT houd van het reglement voorzien worden in de buurt van de plek en zo opgesteld zijn dat ze perfect zichtbaar zijn. Een plek met ver- DE NOODZAAK VAN scheidene toegangen moet idealiter even- EEN REGLEMENT veel borden bevatten. Wanneer een skate- park in een park ligt dat zelf beschikt over 27. Deze maatregel zorgt ervoor Wanneer de specifieke skateplek niet het een reglement, dan zal een vermelding van dat bij een ongeval met statuut van openbare ruimte heeft, moet een dit reglement bestemd voor de beoefenaars stoffelijke schade de tweede persoon de hulpdiensten kan reglement de verantwoordelijkheden van alle het gebruik van het skatepark regelen: zij verwittigen. partijen definiëren: gebruiker, beheerder, ei- dienen het specifieke gebruiksreglement van genaar, enz. (bv. bij een ongeval). Het regle- dit laatste te lezen en te aanvaarden. Informatiebord van het Velodroom skatepark in ment bepaalt de te respecteren veiligheids- Oostende, met een deel voorschriften en preciseert wat verboden is. Het dwingende karakter van dit bord kan iet- voorzien voor communicatie Bij de gebruiksaanbevelingen of -voorwaar- wat verzacht worden door een deel bestemd den in de skateparks, citeren we als voor- voor informatie (evenementen, initiaties, on- beeld: derhoudskalender) en uitwisselingen tussen — het dragen van een verplichte of aanbe- beoefenaars. volen individuele bescherming; — verplichte begeleiding van kinderen Essentiële informatie die op het informatie- jonger dan … jaar (te bepalen door de paneel moet voorkomen: bouwdirectie of de beheerders); — gebruiksreglement; — verplichte aanwezigheid van minimaal — contactgegevens beheerde; twee mensen27; — contact EHBO. — gebruik strikt voorbehouden voor skate- board, roller, BMX; Wij adviseren het gebruik van visuals om de — verboden voor motorvoertuigen, scoo- impact van bepaalde informatie te verster- ters, motorcross, andere fietsen dan ken. Zo is een beeld waar een skater met BMX; de nodige beschermingsuitrusting te zien is, — verbod om de installaties te veranderen. begrijpelijk voor iedereen, ook voor buiten- landse bezoekers.

54 SK8BXL En daarna?

met hun tips voor dat debutanten onmiddel- 4.2 lijk de juiste houdingen en de juiste tricks le- ACTIVERING ren: zo is de leercurve korter. Omdat er ook ouders rondlopen die de kin- 28. Cf. Gewestelijke In het beste geval stelt een skatepark zich deren begeleiden ontstaat er een vermen- Stedenbouwkundige niet tevreden om gewoon te beantwoorden ging van publiek. Zo zal de plek niet uitslui- Verordening, Titel 6. aan de vraag van de beoefenaars maar cre- tend ingenomen worden door een specifieke Evenement op het ë ert het nieuwe behoeften nadat het is aan- groep en dat gaat dan weer in de richting van Ursulinenplein gelegd. Maar omgekeerd kan een skatepark sociale controle. ook snel achtergelaten worden uit verveling of omdat de infrastructuur versleten is. Om In Brussel neemt de VZW Skateboarders de die redenen is het belangrijk te begrijpen dat initiatiesessies op zich. Ze worden georgani- het welslagen van een skateparkproject zich seerd op het Ursulinenplein. niet beperkt tot het maken ervan, maar eer- der meetbaar is door de capaciteit van de gebruikers en de beheerders om het leven- EVENEMENTEN dig te houden. Een ander middel om het skatepark dyna- miek mee te geven is de organisatie van eve- INITIATIES nementen die een ruimer publiek kunnen aantrekken dan enkel skaters: nieuwsgieri- Hoewel de meeste ervaren beoefenaars als gen, toeristen, enz. die geïnteresseerd zul- autodidact hebben leren skaten of met de len zijn in het spektakelgehalte en de feest- aanwijzingen van ervaren boarders, bestaan sfeer. De belangrijkste evenementen zijn van er toch ook andere leermethoden. Voor een het type Contest (competitie). debutant is de toegang tot het skatepark – de Het gaat meer om een spel dan om een ech- ideale plek om te leren en na te bootsen – niet te competitie, meedoen is hier duidelijk be- vanzelfsprekend, want de groep kan op het langrijker dan winnen. Bepaalde evenemen- eerste zicht ‘gesloten’ overkomen. De organi- ten zijn georganiseerd in samenwerking met satie van initiatiesessies kan het ijs breken en privésponsors. Hun betrokkenheid is inte- het boarden voor iedereen toegankelijk ma- ressant vanuit spektakeloogpunt want ze ken. Het maakt ook de uitwisseling tussen kunnen getalenteerde (of professionele) ska- generaties mogelijk en een kennisoverdracht ters aantrekken. Maar de deelname van die van ervaren skaters naar debutanten. Boven- sponsors is niet onschuldig, want ze zullen dien zorgen de meer ervaren beoefenaars er er alles aan doen om zo veel mogelijk visibi- liteit bij de skaters te verwerven die voor hen ook potentiële consumenten zijn.

Die zoektocht naar visibiliteit is mogelijk problematisch gezien de openbare dimen- sie van de plekken waar deze evenementen plaatsvinden.28

SK8BXL 55 En daarna?

Initiatiesessie op het Ursulinenplein georganiseerd door Brusk Evenement op het Ursulinenplein

56 SK8BXL En daarna?

TEN LASTE VAN 4.3 ONDERHOUD DE BEHEERDERS Het onderhoud kan gebeuren: — enkel door de beheerder (de frequentie Zoals bij elk instrument hangt de duurzaam- van het onderhoud moet bepaald wor- heid van een skatepark rechtstreeks af van den in functie van de periode in het jaar); de aandacht die aan het onderhoud ervan — via afspraak, gedeeld, tussen de be- wordt geschonken. En met duurzaamheid heerder enerzijds en de gebruikers of wordt ook bedoeld het duurzame gebruik. een sociale structuur anderzijds. Als Die aandacht moet gedeeld worden door voorbeeld kan volgende verdeling over- de gebruikers die de plek elke dag bevolken eengekomen worden: het is de taak van en door de beheerders die het heft kunnen de beheerder om elke 14 dagen een overnemen bij grotere problemen rond het grondig onderhoud uit te voeren, de be- onderhoud. planting te onderhouden, regelmatig de vuilniszakken op te halen, terwijl de ge- bruikers of de sociale structuur belast TEN LASTE VAN zijn met het schoonvegen van de boar- DE GEBRUIKERS dingoppervlakken (5 dagen per week, ’s ochtends). Met het oog op de veiligheid is het nodig dat de oppervlakken perfect proper zijn vooral- Noteer dat het voor de schoonmaak verbo- eer er geskatet wordt. Het komt trouwens den is om een hogedrukreiniger te gebruiken vaak voor dat skaters naar hun favoriete ska- want die kan de gladde afwerking van het teplek gaan met hun eigen bezem onder de beton beschadigen. arm! De beheerders moeten instaan voor een re- Het dagelijks onderhoud bestaat uit het re- gelmatige inspectie van de plekken. In het gelmatig vegen van de boardingoppervlak- bijzonder moeten structurele bouwwerken ken, het eventueel verzamelen van afval en jaarlijks geïnspecteerd worden door een vuiligheid, het leegmaken van de vuilnisbak- controlebureau. ken, enz. Het is mogelijk om deze taak in on- derlinge overeenkomst toe te vertrouwen De tags en graffiti maken de oppervlakken aan een gebruikersgroepering of een soci- hier en daar glad en verhogen de kans op ale structuur. vallen, wanneer ze op nieuw beton uitge- voerd worden. Het kan verleidelijk zijn voor Wanneer het een puinhoop wordt op de in- een beheerder om de tags schoon te maken. stallaties, dan kan het snel degenereren als Maar dat heeft geen zin en er is veel kans dat deze niet onmiddellijk worden opgeruimd. dit het boardoppervlak gaat beschadigen en En het risico op ernstige blessures neemt dus de bruikbaarheid van de plek in gevaar met dezelfde snelheid toe. De gebruikers zijn brengt. Maar het is wel mogelijk om het ge- er dus verantwoordelijk voor om de beheer- heel te bedekken met een specifieke coating ders te verwittigen wanneer ze een bescha- (van het type grondverf of hars). Zo zullen diging van het materiaal vaststellen. Die ver- boarders minder de neiging hebben om hun antwoordelijkheid moet ook vermeld zijn op signatuur achter te laten of hun grafisch ta- het informatiebord, met een contactadres lent te botvieren dan op ruw beton. van de beheerders. Na enkele jaren gebruik wordt het betonnen oppervlak van skateparks poreus en is er geen probleem meer met gripverlies.

Ten slotte te voorzien: het bijwerken van ver- sleten beton na enkele jaren gebruik. Meest- al vraagt de toestand van het beton dat 15- 20 jaar oud is om dit soort bijwerking.

SK8BXL 57

Conclusion 5 CON· CLU· SIE

Een formeel en informeel erkende prak- tijk, plekken verbeteren, andere plekken uitvinden, valkuilen vermijden… Urban boarding in Brussel heeft duidelijk het potentieel om een Europese referentie ter zake te worden.

Met al zijn troeven kan Brussel een uit- zonderlijk visitekaartje voorleggen op meer dan één vlak: het Ursulinenplein, dat bewezen heeft dat het perfect moge- lijk en niet utopisch is om verscheidene actoren rond de tafel te zetten die de am- bitie hebben om een unieke, open ruimte te delen die aantrekkelijk is voor de ska- ters en ook openstaat voor anderen, nie- mand uitsluit en vooral resoluut stedelijk is. Die eerste steen in de opbouw van het spel/sportlandschap van Brussel getuigt al van het ontwikkelingspotentieel van wat een volwaardige cultuur geworden is. Maar ook andere aspecten vullen dit potentieel aan: een toenemende vraag, een praktijk die zijn sporen heeft ver- diend en die eindelijk aangeleerd en er- kend wordt als sportdiscipline. Ook een belangrijk potentieel tot innovatie: crea- tiviteit op het vlak van architectuur, land- schap en zelfs op artistiek vlak is perfect toegestaan. Hybride plekken, in te pal- men terreinen en recreatieve openbare ruimten: de mogelijkheden zijn legio!

Maar al dit potentieel krijgt pas weer- klank als er een bereidheid is om risico te nemen, betrokkenheid te tonen en daad- krachtig op te treden.

SK8BXL 59

Woordenlijst

BANK HALFPIPE een hellend vlak. letterlijk ‘een halve pijp’; een U-vormig BOWL element dat in één richting is gebogen en al een bolvormige, holle skatebaan. dan niet beschikt over een plat tussenstuk COMBI-BOWL tussen de verticale delen. een skatebaan bestaande uit meerdere HIP bowls die in elkaar overgaan. een scherpe of afgeronde rand dat de CRADLE aansluiting vormt tussen twee hellende bolvormig deel dat aansluit op het verticale vlakken die tegen elkaar zijn geplaatst. deel. LEDGE COPING een obstakel of een element in de vorm van de versterke rand die zich tussen het een laag muurtje. verticale en het horizontale deel van een LONDON GAP ramp of een pool bevindt. Deze rand wordt een gap die zich in het hoge gedeelte meestal gemaakt van een stalen buis. van een bank bevindt en dient om over te CURB springen. obstakel of (bouw)onderdeel in de vorm van LOVESEAT een stoeprand. een uitstekend element dat zich op het DITCH gebogen gedeelte van een bowl of pool letterlijk een sleuf/greppel; een holle lineaire bevindt. Dit element vormt een klein V- of U-vorm vervaardigd in beton. horizontaal platform en werd oorspronkelijk, DIY in de echte ‘pools’, gebruikt om op te zitten. een spot die of een skatepark dat door MANUAL PAD de skaters zelf is gebouwd. een verhoogd obstakel met horizontaal DOT bovenvlak; variabel in hoogte. een plaats in de stedelijke context, MINI-RAMPE die toelaat er trucs (op) uit te voeren. een rampe die minder hoog is. FLAT PIPE een vlak en effen oppervlak van een een volledige cilinder/koker. skatepark waarop de verschillende PLATFORM elementen zijn geplaatst. het hoogste horizontale gedeelte van een FLATBAR bowl, van een pool of van een halfpipe, een horizontale stalen rail die verankerd is in waarvan de skaters zich lanceren. de grond en een beperkte hoogte kent. POLE JAM FLOW COURSE een plaatselijke hindernis om over te een skatepark met aanzienlijke afmetingen springen. dat de streetplaza en de combi-bowl POOL (OU POOL-REPLICA: BOWL) combineert en bijgevolg langere en ontworpen om zo veel mogelijk op de meer gevarieerde runs toelaat. Californische zwembaden te gelijken. FUNBOX (OF PIRAMIDE) QUARTER een platform met schuine zijkanten en een element in de vorm van een kwart van een platte bovenkant. een koker; convex of concaaf. GAP RAMP een tussenruimte tussen twee obstakels, zie halfpipe. of ook een put om over te springen. SNAKERUN GRIND een spoor waarvan de vorm doet denken een truc waarbij het de bedoeling is met aan het spoor dat een slang achterlaat in de assen van het skateboard of met het zand. de pegs van een BMX over een obstakel SPINE te glijden/grinden. de V-vormige rand tussen twee ‘rampen’ die HUBBA LEDGE rug aan rug zijn geplaatst. een ledge in helling langs een trap SPOT of een hellend vlak. een bijzonder aantrekkelijke plaats om te HANDRAIL skaten. een trapleuning.

SK8BXL 61 Foto credits

STREET PLAZA Wij danken de fotografen voor het ter een verhard skaterpark van het type street beschikking stellen van hun foto’s. dat ontworpen is om zo veel mogelijk op een stedelijke inrichting te gelijken. KAFT TABLE Alexandra Dos Santos een module bestaande uit een vlak verhoogd oppervlak; een tafel. BRUSK TRANSITION Pagina: 7; 10; 14; 15-l; 21 ; 33-o; 44-b; 44-l; een oppervlak dat de overgang van 44-r; 48; 51-b; 55; 56-o de ene naar de andere kromming toelaat. TRICK CEDRIC SCHEERS een truc/een kunstje. Pagina: 11 WALL een verticaal oppervlak. CONSTRUCTO / STÉPHANE FLANDRIN Pagina: 32

FILIP DUJARDIN Pagina: 8-9; 23-b; 26

FLICKR® CREATIVE COMMONS LICENSE (COMMERCIAL) Pagina 12-l: Elvert Barnes Pagina 12-r: Martin Terber Pagina 22: Adrien Pâris Pagina 27-b; 27-o: Sem Vandekerckhove Pagina 28: Andrés Aguiluz Rios Pagina 30: Cyberien 94 Pagina 34-o: Charles Strawter Pagina 35: Stipo Team Pagina 37: Till Westermayer Pagina 38: Stipo Team

I.B.G.E Pagina 6: Cécile Duvivier Pagina 43: Andrea Urbina Pagina 52-53: Cécile Duvivier Pagina 58-59: Axel Demonty

L’ESCAUT ARCHITECTURES Pagina: 2-3; 13-b; 13-o; 15-r; 16; 18; 19; 20; 24-25; 29; 30-b; 31-b; 31-o; 33-b; 34-b; 36; 42; 46-l; 46-o; 46-r; 47-b; 47-o; 49; 50-b; 50-m; 51-o; 54

SCHIEF / THOMAS MARCHAL Pagina: 4; 5; 6; 7; 15-o; 16-r; 17-b; 17-o; 23-o; 34; 50-o; 56-b

Afkortingen: b: boven; m: midden; o: onder; l: links; r: rechts.

62 SK8BXL Colofon

Wij danken iedereen die aan dit onderzoek heeft bijgedragen:

COÖRDINATIE Brussel Leefmilieu: Andrea Urbina-Padin en Renaud Tondeur L’Escaut: François Lichtlé

AUTEURS Brussel Leefmilieu: Andrea Urbina-Padin, Renaud Tondeur L’Escaut: François Lichtlé, Justine Fery, Hans Eelens Brusk: Stéphane Thonnard

VORMGEVING Speculoos (Pierre Huyghebaert, Delphine Platteeuw, Fanny Ruhlmann)

SK8BXL 63

SK8BXL

“ (…) Om aanvaard te worden in een maatschappij waar werk primeert moeten ludieke activiteiten duidelijk gescheiden worden en omschreven binnen ruimte- en tijdslimieten bepaald door de huiselijke ruimte, aangelegde terreinen en uurregelingen van sportclubs. Omdat ze de klassieke ruimtelijke grenzen van de speelruimten doorbreken en binnendringen op het terrein van wie niet speelt, worden ze met de vinger gewezen.” BRUSSEL LEEFMILIEU Free Ride, Raphaël Zarka SK8BXL Skaten in de stad SKATEN IN DE STAD DE IN SKATEN