Eurasian Journal of Biological and Chemical Sciences
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Research article Eurasian J Bio Chem Sci, 2(2): 61-66, 2019 Eurasian Journal of Biological and Chemical Sciences Journal homepage: www.dergipark.org.tr/ejbcs Eskişehir ilinde yayılış gösteren Convolvulus L. (Convolvulaceae) türleri üzerine taksonomik Araştırmalar Derviş ÖZTÜRK1* 1* Eskişehir Osmangazi University, Mahmudiye Horse Vocational School, Department of Plant and Animal Production, Eskişehir, Turkey *Corresponding author : [email protected] Received : 29/08/2019 Orcid No: htpp://orcid.org/0000-0001-7189-7407 Accepted : 13/10/2019 Özet: 2017-2019 yılları arasında Eskişehir’de farklı lokalitelerinden toplanan Convolvulus L. (Convolvulaceae) türleri üzerine taksonomik çalışmaları kapsamaktadır. Eskişehir ilinin floristik açıdan ülke içerisindeki konumu irdelendiğinde İran- Turan fitocoğrafik bölgesinde yer almasına rağmen sahip olduğu değişik habitatlar birçok farklı fitocoğrafik elementlerini bünyesinde bulundurmasını sağlamıştır. Convolvulaceae (Sarmaşıkgiller) ailesinden ülkemizde 4 cins ve 40 türü doğal yayılış gösterir. Ayrıca süs bitkisi olarak yetiştirilir ve gıda olarak kullanılan türleride vardır. Türlerin teşhisinde başta, Flora of Turkey (Davis,1965-1988) adlı eser olmak üzere birçok kaynaktan faydalanılmıştır. Convolvulus L. taksonları için vejetasyon dönemi Nisan-Eylül arası olup, bir taksona ait çiçekli ve meyveli örnekler toplanmıştır. APG3 sistemine göre Eskişehir ilinde bulunan Convolvulus L. genusu yer alan 2'si endemik olan 7'si endemik olmayan 9 farklı taksonun genel görüntüsünün yanı sıra; çiçek yapısı (anter, filament, sepal ve petal, kaliks vb.), yaprak, meyve, tohum yapıları gibi morfolojik karakterlerin ölçümleri yapılarak CANON EOS marka fotoğraf makinesi ile fotoğrafları çekilmiştir. Bitkilerin çiçeklenme, habitat ve yaşam formları, genel ve bölgesel yayılışları, IUCN kategorileri ve toplandığı lokaliteler hakkında da bilgiler verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Convolvulus L., Morfoloji, Habitat, Eskişehir Taxonomic Investigations on Convolvulus L. (Convolvulaceae) Species Distributed in Eskişehir Province Abstract: It covers taxonomic studies on Convolvulus L. (Convolvulaceae) species collected from different localities in Eskişehir between 2017-2019. When the floristic position of Eskişehir is examined in the country, although it is located in the Iranian-Turanian phytogeographical region, its different habitats have enabled it to contain many different phytogeographical elements. Convolvulaceae (Sarmaşıkgiller) family in our country of 4 genus and 40 species shows natural distribution. In addition to grown as ornamental plants and there are species used as food. Species identification, Flora of Turkey (Davis, 1965-1988) has been used in many sources, including the work. The vegetation period for Convolvulus L. taxa was between April and September and flowering and fruiting specimens of a taxon were collected. According to the APG3 system, in addition to the general view of 9 different taxa, 2 of which are endemic and 7 of which are not endemic; flower structure (anther, filament, sepal and petal, calyx, etc.), leaf, fruit, seed structures were measured and morphological characters were measured and photographed with CANON EOS camera. Information on flowering, habitat and life forms of plants, general and regional distributions, IUCN categories and localities are also given. Keywords: Convolvulus L., Morfology, Habitat, Eskişehir © EJBCS. All rights reserved. 1. Giriş takson ile temsil edilmektedir. Türkiye sahip olduğu 11707 tür ve tür altı takson ile dünyada en zengin floraya Eskişehir ili İç Anadolu Bölgesinin Kuzeybatısında, 29o sahip ülkelerden biridir. İç Anadolu’da stepin floristik 58’ ve 32o 04’ Doğu boylamları ile 39o 06’ ve 40o 09’ bilançosu Türkiye Florasından yapılan araştırmaya göre tür Kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Yüzölçümü sayısı 2000’ den fazladır. İç Anadolu’nun floristik 13.901 km2 dir. Türkiye içinde kapladığı alan oranı % zenginliğinin yanında endemik türlerinin sayısının fazla 1,7’dir. Doğuda Ankara, Güneyde Konya ve Afyon, Batıda olması önemlidir (Akman ve ark., 2014). İç Anadolu Kütahya ve Bilecik, Kuzeyde Bilecik, Bolu ve Ankara steplerinde özellikle Labiatae, Scrophulariaceae, illeri ile çevrilidir. İl merkezinin denizden yüksekliği 801 Caryophyllaceae, Crucifera, Boraginaceae, Cistaceaece, m’dir. Türkiye’nin floristik çeşitliliğinin önemli Leguminosae familyalarına ait türler çoğunluktadır nedenlerinden birkaçı edafik, jeolojik, jeomorfolojik (Akman ve ark., 2014). Eskişehir ilinin floristik açıdan çeşitlilik ve farklı topoğrafik yapılardır. Türkiye florası ülke içerisindeki konumu irdelendiğinde İran- Turan 154 familyaya ait 1.220 cins ve 11.707 tür ve tür altı fitocoğrafik bölgesinde yer almasına rağmen sahip olduğu D Öztürk Eurasian J Bio Chem Sci, 2(2):61-66, 2019 değişik habitatlar birçok farklı fitocoğrafik elementlerini Convolvulus arvensis, Convolvulus galaticus, Convolvulus bünyesinde bulundurmasını sağlamıştır (Candan ve betonicifolius, Convolvulus holosericeus'dur. Huseyin, 2014). Convolvulus L. cinsinin modern anlamda tanımlanması ise Tablo 1: Convolvulus L. taksonlarının Eskişehir’de toplanan ilk kez 18 yy. sonlarında rastlamaktadır. Bu dönemde cins lokaliteler. üyesi taksonlar filiform stigmaları, küçük braktelerin koltuklarından çıkan aksiller çiçekleri ve bilokular Takson Lokalite ovaryumları ile diğer Convolvulaceae cinslerinden 1 Convolvulus arvensis L. Günyüzü; Gecek-Atlas köyü ayrılmışlardır. Fakat Convolvulus L. cinsi üzerinde arası, N 39°21'33.1"- E gerçekleştirilen çalışmaların artması ve taksonominin 31°43'50.2", 1230 m. 2 Convolvulus lineatus L. Mihalıcçık; Biçer-Üçbaşlı ilerlemesi ile birlikte önceden Convolvulus L. cinsi içinde köyü arası, N 39°44'16.7"- E kabul edilen birçok tür farklı cinslere aktarılmıştır (Wood 31°42'43.1", 862 m. ve ark., 2015). 3 Convolvulus galaticus Sivrihisar; Ballıhisar köyü Rostan ex Choisy çevresi, N 39°20'24.6"- E Bu çalışmanın amacı; Eskişehir’de yayılış gösteren 31°34'52.6", 970 m. Convolvulus L. cinsine ait taksonlar arasındaki farklılığın 4 Convolvulus cantabrica L. Alpu; Bozan Ağaçlandırma net biçimde ortaya konulması için morfolojik çalışmanın sahası, N 39°47'45.94"- E yanı sıra, il sınırları içerisindeki yayılış gösterdiği alanlar, 031°06'41.12", 842 m. yükselti, habitat ve yaşam formu, yükselti ve risk 5 Convolvulus betonicifolius Eskişehir; Yörük Akçayır kategorisinin değerlendirilmesi de yapılmıştır. Miller çevresi, N 39°43'37.08"- E 030°20'49.19", 882 m. 2. Materyal ve Metot 6 Convolvulus holosericeous Eskişehir, Orman Fidanlık Araştırma alanından toplanan Convolvulus L. çiçeklenme Bieb. yolu, N 39°43'37.11"- E 030°20‘08", 870 m. ayları olan Mayıs ve Temmuz aylarında 2018-2019 'da 7 Convolvulus compactus Alpu; Bozan Ağaçlandırma Eskişehir’de toplandı. Örnekler toplanırken her bir bitki BOISS. sahası, N 39°47'45.94"- E örneğinin kök, gövde, yaprak, ve çiçeğe sahip olmasına 031°06'41.12", 840 m. dikkat edildi. Toplanan örneklerin ölçümleri yapıldıktan 8 Convolvulus pulvinatus Eskişehir, Orman Fidanlık sonra bir kısmı herbaryum kurallarına göre kurutularak SA´AD yolu, N 39°43'36.01"- E herbaryum materyali haline getirildi. Eskişehir Osmangazi 030°21‘08", 860 m. Üniversitesi herbaryumunda (OUEF) saklanmaktadır. 9 Convolvulus phrygius Eskişehir, Orman Fidanlık Convolvulus L. tanımlanması için Türkiye Florası BORNM. yolu, N 39°43'36.01"- E kullanılmıştır. Morfolojik incelemeler, arazi çalışması 030°21‘08", 860 m. sırasında yapılan gözlemler, toplanan canlı örnekler, Literatür taramalarına göre Türkiye’de yayılış gösteren herbaryum örnekleri üzerinde yapıldı. Taze bitki Convolvulus L. cinsine mensup 39 takson Fitocoğrafik örneklerinden bazıları morfolojik ölçümler için kullanılmış Bölgeleri açısından değerlendirilmiş ve bunlardan 18 ve detaylı açıklamaları hazırlanmıştır. Türün koruma tanesi (% 46) İran-Turan, 16 tanesi (% 41) Akdeniz, 4 (% statüleri IUCN tehdit kategorilerine göre değerlendirildi 10) tanesi ise çok bölgeli olarak belirtilmiştir (Şekil 1). (Ekim ve ark., 2000; IUCN, 2001). Canon D5300 fotoğraf makinası ile fotoğrafları çekildi. 3% 3. Bulgular ve Tartışma 10% İran-Turan Bu çalışmada, Türkiye’de yayılış gösteren Convolvulus L. 46% Akdeniz cinsi toplam 39 takson altında değerlendirilmiş ve bu 41% taksonlardan 10 tanesi ülkemize özgü endemik olarak Çok bölgeli belirtilmiştir. Araştırma kapsamında yürütülen arazi çalışmaları sırasında bu cinse ait toplanan yaklaşık 150 Diğer herbaryum materyali üzerinde morfolojik incelemeler yapılmıştır. Convolvulaceae (Sarmaşıkgiller) ailesinden ülkemizde 4 cins ve 39 türü doğal yayılış gösterir Şekil 1. Convolvulus L. cinsine mensup 39 takson Fitocoğrafik Bölgeleri (Menemen ve ark., 2002; Feinbrun-Dothan, 1978; Boissier, 1879; Weaver ve Riley, 1982). Süs bitkisi olarak Convolvulus arvensis L., Sp. Pl. 1: 153 (1753). yetiştirilir, gıda olarak kullanılan türleri vardır. Bir kısmı Tip Örneği: [Avrupa] Hb. Linn. 218/1. yatık veya sarılıcı, bir veya çok yıllık otsular veya Sarılıcı ya da tırmanıcı dallı çok yıllık otlardır. Toprak çalılardır. Çiçekler yaprak koltuklarında tek veya kimoz üstünde dallanmayan gövdeler 3 m ya da daha uzun veya uçta bulunur (Bentham ve Hooker, 1873). Brakteoller olabilmektedir. Yapraklar tabanda kulakçıklı ya da otsu kaliksten küçük ve korolla genellikle tüylü, hafif lopludur. uzantılı, genellikle 3-5 cm, tüysüz ya da seyrek kısa Eskişehir'deki Convolvulus L. türleri: Convolvulus tüylüdür. Çiçekler genellikle yaprak koltuklarında tek cantabrica, Convolvulus lineatus, Convolvulus phrygius, bulunur. Korolla beyaz ya da