Cenne, ISSN ISSN 1428-6467
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
cena 3 zł 6 . ( 1 2 . '97 ) cenne, ISSN ISSN 1428-6467 Wydawnictwo Ośrodka Ochrony i Konserwacji Zabytków Matka Boska z Dzieciątkiem CRANACH, Lucas St. (?) Olej na desce. ok. 1530 r. Cenne, bezcenne/ utracone Rada redakcyjna Ośrodek Ochrony i Konserwacji Zabytków Sławomir Adamczyk, Monika Kuhnke, 00-461 Warszawa, Al. Ujazdowskie 6 Jacek Miler, Piotr Ogrodzki, t e l./fa x 621 04 45; te l. 628 22 85 Urszula Paszkiewicz, Anna Różycka Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Redaktor naczelny Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą Barbara Kobielska 00-071 Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 te l./fa x 826 30 59 oprać, graficzne i DTP Karvazy © wydawca V l ć l C j i n a sp. z o.o. 02-878 Warszawa, ul. Gajdy 38a korekta Zamówienia na egzemplarze prosimy kierować Krystyna Juriewicz pod adresem re d a k c ji Kradzieże dzieł sztuki w n u m e r z e Skradziona Madonna W 1 9 9 5 roku, w październikowej kore Skradziona M adonna Piotr Ogrodzki spondencji Ośrodka Ochrony i Konser wacji Zabytków znalazł się list W oje wódzkiego Konserwatora Zabytków z Piotrkowa Trybunalskiego, który wzbu Straty bibliotek. Czy wszystkie bezpowrotnie? dził najwyższe zainteresowanie wszystkich Barbara Bieńkowska specjalistów (zarówno historyków sztuki, jak i ekspertów od zabezpieczeń i ochro ny). W krótkim, niemalże lakonicznym pi Bezcenny kobierzec — odzyskany śmie zostaliśmy powiadomieni o kolejnym przestępczym ataku na obiekt Zdzisław Żygulski jun. sakralny: „Państwowa Służba Ochrony Zabytków ... przesyła w załą czeniu dwie fotografie obrazu Matka Boska z Dzieciątkiem przypisywa nego Lucasowi Cranachowi lub jego szkole, skradzionego z kościoła pw. św. Erazma w Sulmierzycach ... do umieszczenia w katalogu skradzio Koniec wieku, koniec wielkiego kolekcjonerstwa nych dzieł sztuki” . Nie była to zwykła strata, o ile w ogóle możemy mó Janusz Miliszkiewicz wić o takich w przypadkach kradzieży dóbr kultury. Zrabowano jeden z najcenniejszych obrazów malarstwa obcego znajdujący się w zbiorach // polskich. W wydanym w 1 9 5 5 r. (II wydanie 1 9 5 8 r.) katalogu Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie „Malarstwo europejskie w zbiorach polskich” 1 obraz Cranacha znajduje Krzysztof Lesiak, Janusz Mróz się pod pozycją 1 1 3 . Jako miejsce przechowywania w opisie wskaza no Pałac Biskupi w Częstochowie. Jednak autorzy mylili się. O d 1 9 5 3 Puste miejsce na ołtarzu czeka na powrót skradzionego obrazu Katalog strat wojennych Monika Kuhnke Katalog strat Monika Barwik Apollo i dwie Muzy Jjl ' ■jj Monika Kuhnke Ł 4 I P i j c 3 i i - •Lj i j i i Dokumentacja zbiorów w obiektach sakralnych Monika Barwik j y p * r r d 'j . m b J i | p 6 W odze n ie z szopką Jerzy Szałygin Katalog grabieży Monika Kuhnke Ogólnopolski inwentarz zabytków Sławomir Bołdok r. obraz znajdował się w Sulmierzycach. Zacznijmy jednak od początku. Pod bezpieczniki włożyli izolatory, tak więc brak oświetlenia mógł w y Eksperci stwierdzili, że „Madonna z Dzieciątkiem” powstała pomiędzy glądać na zwykłą awarię. To niezwykle przezorne działanie przestępców rokiem 1 5 2 5 a 1 5 3 0 . Obraz wykonany został w technice tempery na wskazuje, że nie kierowali się tylko tępą, bezmyślną siłą, która bardzo lipowej desce. Co do jego wymiarów nie ma pełnej zgodności. Spoty często cechuje złodziei kościelnych, lecz uwzględniali i pewne mechani kamy się z dwoma2 wymiarami: 57 x 38 cm lub 6 0 x 4 0 cm. Obraz zmy psychologiczne. O ich „profesjonalnym” działaniu świadczył rów jest sygnowany jednym ze znaków pracowni Cranacha: wężykiem ze sto nież dalszy przebieg kradzieży. Jako pierwsza działaniu złodziei podda jącym skrzydłem nietoperza. Zgodnie z przekazami obraz ła się krata. Jeden z prętów został wycięty, a drugi po trafił do Sulmierzyc w drugiej połowie XVI w. M ieli go ■bt nadcięciu wygięty. Niewielka szybka witrażowa została sprowadzić właściciele wsi, Sulmierscy. Według miejsco *11r «i wybita i nic już nie stało na przeszkodzie. Obraz został wej legendy w czasie podróży, w Sulmierzycach konie ... zdjęty z ołtarza, delikatnie wyjęty z ram (rama nie mieści zaprzęgu stanęły dęba i nikt, i nic nie mogło ich zmusić f! ła się w świetle wyciętego otworu) i wyniesiony ze świą do ruszenia. Przyjęto to jako opatrzność i obraz pozostał tuii tyni. O d tej pory nikt go więcej nie widział. Kościelny, w Sulmierzycach. W 1 6 6 6 r. uznano obraz za cudow ni który pierwszy odkrył kradzież, zauważył początkowo ny, w 1 7 4 7 r. posiadał srebrną sukienkę. Obraz znaj y tylko brak obrazu w ołtarzu. Przestępcy nie dokonali żad :iui ii dował się w głównym ołtarzu. Wielokrotnie był ratowa nych dodatkowych zniszczeń poza tymi, które były nie ny z pożarów, które dotykały sulmierzycką świątynię. zbędne do osiągnięcia celu. Nie piszę o tych zagadnie Dostępu do kościoła św. Era W czasie II wojny światowej biskup Kubina ukrył go zma w Sulmierzycach broni niach, by rozpływać się nad kunsztem złodziejskim. Ta przed Niemcami, którzy przejawiali duże zainteresowanie ła tylko krata kradzież powinna uświadomić wszystkim opiekunom tym dziełem i prowadzili jego poszukiwania. W 1 9 5 3 r. obiektów sakralnych, muzeom i prywatnym kolekcjone obraz powrócił na swoje dawne miejsce. Spokój trwał 42 lata, aż do rom jedno: na terenie Polski działają specjalistyczne grupy przestępcze, pewnej październikowej nocy. podchodzące do przestępstwa w sposób niemalże modelowy, „akade Pierwsze informacje o kradzieży były dość lakoniczne: „W nocy micki". Powstrzymać je można tylko poprzez zastosowanie profesjonal z 1 8 na 1 9 października nieznani sprawcy dostali się do kościoła przez nych rozwiązań. Takie specjalne działania powinny być podejmowane, okno, po uprzednim przepiłowaniu krat i wybiciu szyby. Po zdjęciu ob zwłaszcza w stosunku do dzieł sztuki najwyższej klasy. Do takich bez razu z ołtarza głównego sprawcy wyjęli go z ram (nie mieścił się razem wątpienia mogliśmy zaliczyć „Madonnę z Dzieciątkiem” Lucasa Crana z ramą w otworach wypiłowanej kraty) i wynieśli tą samą drogą.3 O b cha. Księża, dyrektorzy muzeów czy kolekcjonerzy dzieł sztuki odetchną raz kradzieży zaczął się klarować dopiero po przeprowadzeniu wizji lo z ulgą nie tylko wtedy, gdy odzyskamy ten wspaniały obraz czy inne kalnej. Jedno co można powiedzieć o przestępcach to tyle, że działali liczne dzieła sztuki, których setki giną każdego roku, ale dopiero wtedy, po pełnym rozpoznaniu terenu i przygotowaniu włamania. Kościół po gdy organy ścigania wyeliminują, przynajmniej na jakiś czas, profesjona łożony jest w centrum wsi, na górce. W bezpośrednim sąsiedztwie znaj listów z branży złodziejskiej. Opiekunom obiektów sakralnych daję pod duje się plebania. W zasadzje tylko z jednej strony nie ma zabudowań. szczególną rozwagę wybrane zasady, zapisane w niezwykle cennym do Z kryminalistycznej analizy zagrożenia jednoznacznie wynikało, że doko kumencie, jakim są bez wątpienia: „Norm y postępowania w sprawach nano włamania w miejscu najbardziej zagrożonym: okno na wysokości sztuki kościelnej wydane przez Konferencję Episkopatu Polski".4 około 1 0 0 cm, umieszczone w prezbiterium, niedaleko załomu muru, § 1 Duchowieństwo administrujące obiektami sztuki i kultury ko w narożniku nawy głównej i prezbiterium. Teren przykościelny był w no ścielnej niech pamięta, że zarządza własnością nie swoją, ale najwyższy cy oświetlony. Otworzyli skrzynkę z bezpiecznikami, lecz bynajmniej ich mi wartościami kościelnymi i narodowymi, których całość i nienaruszal nie wykręcili — to mogłoby się wydać dziwne, o ile nie podejrzane, dla ność winno strzec z najwyższą troską i odpowiedzialnością przed Bo kogoś, kto zainteresowałby się brakiem nocnego oświetlenia kościoła. giem i Narodem. § 4 Obiekty sztuki i przedmioty kultu znajdujące się w pomiesz Kościół św. Erazma w Sulmierzycach I czeniach kościelnych lub w terenie powinny być zabezpieczone przed kradzieżami. Cenniejsze obiekty, pomieszczenia dziel sztuki i skarbce muszą być zaopatrzone w odpowiedni system alarmowy. Piotr Ogrodzki fot. Piotr Ogrodzki 1 J. Biatostocki i M. Walicki: „Malarstwo europejskie w zbiorach pol skich” , Warszawa: PIW 1955 , s. 482. 2 J. Biatostocki i M. Walicki: „Malarstwo europejskie w zbiorach pol skich” , Warszawa: PIW 1955, s. 482. (pierwszy wymiar) oraz: Karta ka talogu zabytków ruchomych, prowadzonego przez Wojewódzkiego Kon serwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim. Karta została założona na dwa lata przed kradzieżą 10.10.1993 r. (drugi wymiar). 3 Pismo Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 24.10.1995 (PSOZ-6510/26/95) 4 "Normy postępowania w sprawach sztuki kościelnej wydane przez Konferencję Episkopatu Polski” . Obowiązują od 1 kwietnia 1973 roku. Straty wojenne Straty bibliotek. cierzystych instytucji przewożone i przechowywane były w krańcowo Czy wszystkie bezpowrotnie? złych warunkach bez zabezpieczenia. Składowano je w tworzonych pospiesznie zbiorowych bibliotekach państwowych (Staatsbibliothe- Na uczucia i wyobraźnię najsilniej oddziałują dramaty jednost ken). W latach 1 9 4 0 -1 9 4 2 takie kolosy powstały, m.in. w W ar kowe, które mają indywidualny wyraz, nazwę, numer inwentarzo szawie, Krakowie, Lublinie, Poznaniu i Radomiu. Gorsze jeszcze wa wy. Wielkie liczby szybciej zacierają się w pamięci, jednak waga runki panowały w wielkich składnicach książek (Buchsammelstelle) za strat poszczególnych obiektów pełniej rysuje się dopiero na tle kładanych przez okupantów, zaskoczonych ogromem rekwirowanych ogólnej katastrofy. Tak jest w przypadku zagłady książek w Polsce dóbr, m.in. w Katowicach i w Poznaniu. „W pewnym wielkim koście w czasie II w ojny światowej. le w Poznaniu leży kilka łańcuchów