Nauka Science
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NAUKA SCIENCE Barbara Zin* orcid.org/0000-0003-1547-7955 Ochrona i ekspozycja miejsc kulturowych niezachowanych rezydencji Radziwiłłów Protection and Exhibition of the Cultural Sites of the Former Residences of the Radziwiłł Family Słowa kluczowe: dziedzictwo kulturowe, siedziby Keywords: Cultural heritage, Radziwiłł family rodowe Radziwiłłów, ochrona konserwatorska residences, conservation Wprowadzenie Introduction Wytyczenie swoistego rodzaju „ścieżki” wiodącej przez Delineating a sort of „trail” leading across Eastern Eu- kraje Europy Wschodniej, takie jak: Polska, Białoruś, ropean countries such as Poland, Belarus, Lithuania Litwa, Ukraina, powinno uruchomić wspólne – ponad and Ukraine, should initiate joint management of sig- granicami – zarządzanie znacznymi i „nieodnawial- nificant and „non-renewable”1 cultural heritage assets nymi”1 zasobami dziedzictwa kulturowego. Na euro- that would transcend borders. The European trail of pejskim szlaku siedzib radziwiłłowskich zaznaczone Radziwiłł family residences marks sites from which są miejsca, z których bezpowrotnie zniknęły okazałe grand buildings have disappeared. Turbulent history, budowle. Przyczyniły się do tego kataklizmy dziejowe, wartime operations, as well as time, as an inseparable działania wojenne, ale też czas – jako nieodłączny skład- component of destruction, which turns impressive nik zniszczenia, zamieniający okazałe budowle w ruinę. edifices into ruin, have all contributed to this state of W panoramie miejscowości nie znajdziemy cennej do- affairs. We can no longer find a previous architectur- minanty architektonicznej, ale pozostało miejsce uwa- al landmark in the panorama of a locality, but a his- runkowane historycznie. W takim przypadku powin- torically conditioned site still remains. In this case, we niśmy zadać pytanie: co należy chronić? Rozumiejąc should ask the question—what should be conserved? definicję miejsca kulturowego jako elementu tradycji, Understanding the definition of a cultural site as an el- czyli zjawiska przekazywania z pokolenia na pokole- ement of tradition, i.e. the phenomenon of the transfer nie dziedzictwa kulturowego, ochrona takiego miejsca of cultural heritage across generations, the protection jest przede wszystkim ochroną wartości historycznych, of such a place should primarily include the protection składających się z ważnych wydarzeń społecznych, po- of historical values formed by important social, politi- litycznych i kulturalnych. Istotą wartości historycznej cal and cultural events. The essence of historical value jest jej wartość emocjonalna. Miejsce kulturowe jako is its emotional value. A cultural site, as a testimony świadectwo minionej epoki, wydarzeń historycznych of an age that has passed, of historical events and the i ludzi z nimi związanych działa na wyobraźnię i emo- people tied to them, affects the imagination and emo- cje współczesnego człowieka. Zachowanie i uczytelnia- tions of contemporary people. The preservation and * dr inż. arch., Wydział Architektury Politechniki Krakow- * Ph.D., Eng., Arch., Faculty of Architecture, Cracow University of skiej Technology Cytowanie / Citation: Zin B. Protection and Exhibition of the Cultural Sites of the Former Residences of the Radziwiłł Family. Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 2020, 62:104–114 Otrzymano / Received: 12.05.2020 • Zaakceptowano / Accepted: 28.05.2020 doi: 10.48234/WK62RESIDENCES Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews 104 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 62/2020 nie tych miejsc jest też ważne ze względu na wartość highlighting of these sites is also important due to the naukową miejsca kulturowego jako nośnika pamięci academic value of cultural sites as conveyors of mem- i świadka historii. A wartość estetyczną nieistniejącego ory and witnesses to history. The aesthetic value of a obiektu możemy poznać i ocenić na podstawie zacho- building that has ceased to exist can be learned and as- wanych materiałów źródłowych i na naukowych fun- sessed using surviving source materials and, on an ac- damentach odtworzyć wirtualną bryłę obiektu w roz- ademic basis, used to recreate its massing in expanded szerzonej rzeczywistości. Odbudowa i rekonstrukcja reality. Rebuilding monuments is viewed critically in zabytku w środowiskach naukowo-konserwatorskich conservation and academic communities. The Venice jest oceniana krytycznie. Już Karta Wenecka odrzuciła Charter rejected such solutions as a part of conserving tego typu rozwiązania w ochronie zabytków architek- architectural heritage. Contemporary digital technolo- tury. Współczesne techniki komputerowe pozwalają gies allow us to create virtual reconstructions, enabling tworzyć rekonstrukcje wirtualne, umożliwiające nano- the introduction of changes in the case of „newfound” szenie zmian w przypadku „odnalezionych” materia- source materials or new academic studies of a given łów źródłowych lub nieprzeprowadzonych dotychczas site. The Radziwiłł family has amassed a unique collec- nowych badań naukowych danego miejsca. tion of documents in its family archives, whose study is Ród Radziwiłłów zgromadził przez pokolenia w ar- yet to be completed, and whose complicated fates led to chiwach rodzinnych unikalny i nieprzebadany w całości their scattering across almost all of Europe. Interdisci- zasób dokumentów, których skomplikowane losy do- plinary cooperation and a unified program of accessing prowadziły do rozproszenia ich po niemal całej Europie. this collection provides scholars and academics with Interdyscyplinarna współpraca i ujednolicony program the means to act, forming a database of information dostępu do zasobów umożliwia działania badaczom about residences that have not survived. Preserving i naukowcom tworzącym bazę danych o nieistnieją- cultural heritage in the material sphere, which is a his- cych rezydencjach. Zachowanie dziedzictwa kulturo- torical site, supplemented by a „virtual reconstruction” wego w sferze materialnej, jaką jest historyczne miejsce, of a building that has not survived, will make its mark dopełnione „wirtualną rekonstrukcją” nieistniejącego on the map of Europe. obiektu, zaznaczy swój punkt na mapie Europy. Research Badania While focusing on the European trail of Radziwiłł Opracowując europejski szlak rezydencji radziwiłłow- family residences, the author made an attempt to skich, autorka podjęła próbę kategoryzacji obiektów categorize architectural works based on their state of architektonicznych według stanu zachowania. Sie- preservation. The family residences were placed into dziby rodowe uporządkowane zostały w pięciu kate- one of five categories. The first category included pre- goriach. W pierwszej znalazły się obiekty zachowane, served buildings that were transformed by successive przekształcane przez kolejne pokolenia poprzez roz- generations through extension, remodeling or recon- budowy, przebudowy lub odbudowy2. Druga katego- struction projects.2 The second category was com- ria to obiekty poddawane zabiegom konserwatorskim prised of buildings subjected to conservation work i częściowo rekonstruowane po II wojnie światowej and partially rebuilt after the Second World War, with z drastyczną zmianą ich przeznaczenia3. Do trzeciej drastic changes to their forms of use.3 The third cat- kategorii należą obiekty zrekonstruowane w czasach egory included buildings rebuilt after the war, when powojennych i obecnych, kiedy to w aspekcie politycz- historical monuments were being recreated as sym- no-społecznym nowego porządku odtworzono zabytki bols of national identity in the socio-political aspects jako symbole tożsamości narodowej. Czwartą kategorię of the new order. The fourth category included build- tworzą obiekty pozostające w trwałej ruinie – to ocalałe ings in a state of permanent ruin. They are surviving fragmenty budowli świadczące o potędze minionych fragments of structures that testify as to the power of wieków. Wreszcie kategoria piąta zawiera zasób infor- ages past. The last, fifth category includes a collection macji głównie ze źródeł archiwalnych, ale też miejsc of information, primarily from archival sources, but historycznych, na których nie ma już śladu po dawnych also historical sites that no longer feature any traces of warowniach czy pałacach4. past castles or palaces.4 Do kategorii obiektów niezachowanych należy The category of buildings that have not survived in- XVI-wieczny zamek w Goniądzu, który przestał istnieć cludes the sixteenth-century castle in Goniądz, which po wojnach szwedzkich i czas zatarł ślady po dawnym ceased to exist after the wars of Sweden and time has założeniu. W XVI stuleciu Mikołaj Radziwiłł założył erased the traces of its layout. In the sixteenth century, ordynację dawidgródzką z siedzibą w Mańkiewiczach, Mikołaj Radziwiłł established the Davyd-Haradok fee gdzie w roku 1885 wybudowano pałac neobarokowy, tail, based in Mańkiewicze, where a Baroque Revival spalony podczas II wojny światowej. Do dziś zachowało palace was built in 1885 and later destroyed during the się fragmentarycznie założenie parku krajobrazowego. Second World War. Only fragments of a landscape park Nie istnieje też zamek Mikołaja Radziwiłła na wzgórzu layout have survived. The castle of Mikołaj Radziwiłł w Rajgrodzie. Obecnie na Górze Zamkowej założono on a hill in Rajgród also did not survive. At present, Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 62/2020 105 punkt widokowy na Jezioro Rajgrodzkie. Nie zachował an observation point