Curacaos-Nederlands Indisch-Nederlands Jiddisch-Nederlands Surinaams-Nederlands Arabisch-Nederlands Turks-Nederlands Afrikaans
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Redactie: Nicoline van der Sijs Wereld nederlands • tie en jonge vari. -iten van het Nederlands Curacaos-Nederlands Indisch-Nederlands Jiddisch-Nederlands Surinaams-Nederlands Arabisch-Nederlands Turks-Nederlands Afrikaans • du UITGEVERS Wereldnederlands Wereldnederlands Oude en jonge varieteiten van het Nederlands redactie Nicoline van der Sijs Sdu Uitgevers, Den Haag Vormgeving omslag: Mesika Design, Hilversum Zetwerk: Holland Graphics, Amsterdam Druk en afwerking: Drukkerij Wilco by, Amersfoort Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus 20014 2500 EA Den Haag tel.: (o70) 378 98 8o fax: (070 378 97 83 © De auteurs, 2005 Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave wor- den uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij de auteurs. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te vol- doen aan de Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het over- nemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciele doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or other- wise, without the publisher's prior consent. ISBN 90 12 10739 3 NUR 616 Inhoud Inleiding - Nicoline van der Sijs 9 Andere etnische varieteiten 11 De opzet van dit boek 11 1.Nederlands in Afrika: het Afrikaans – Fritz Ponelis 15 De cultuurhistorische achtergrond van het ontstaan van het Afrikaans 15 De Nederlandse basis van het Afrikaans 16 Eigen Afrikaanse ontwikkelingen 19 De Afrikaanse woordenschat 21 De zinsbouw van het Afrikaans 22 Verschillen binnen het Afrikaans 23 De huidige positie van het Afrikaans en de toekomst ervan 28 Literatuur 29 2. Curacaos-Nederlands - Sidney M. Joubert 31 Inleiding 31 De cultuurhistorische achtergrond van ontstaan en ontwikkeling van het Curacaos-Nederlands 33 Nederlands en Papiaments op de Curacaose school 35 Kenmerken van het Curacaos-Nederlands 37 Bijzondere klanken 37 Bijzondere woorden en woordverbindingen 39 Grammaticale bijzonderheden 45 Het woordgeslacht en wat daarmee samenhangt 45 Persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden 46 Weglating van het voornaamwoord 'het' en het woordje `er' 47 De werkwoordsvervoeging 47 De status van het Curacaos-Nederlands 47 In het Curacaos-Nederlands geschreven literatuur 49 Kompa Nanzi-verhalen 51 De toekomst van het Curacaos-Nederlands 52 Noten 54 Literatuur 54 Bijlage I. Antilliaans-Nederlandse woorden die voorkomen in het Handwoordenboek Nederlands-Papiaments van Sidney Joubert uit 1999 55 Bijlage II. Curacaose bomen, heesters en vruchten die geen Nederlandse naam hebben 56 3. Indisch-Nederlands - Jan W. de Vries 59 De geschiedenis: opgaan, blinken en verzinken 6o De tijd van de voc (1600-1800) 6o De negentiende eeuw 62 De twintigste eeuw 64 De taal van de Indische Nederlanders 67 Woordenschat 69 5 WERELDNEDERLANDS Zinsmelodie 71 Klemtoon 71 Klanken 72 Grammatica 73 Petjoh 74 Een tekstvoorbeeld 76 Tot slot: verzinken? 76 Om verder to lezen 77 Literatuur 77 4. Het Jodenhoeks, `een echt joden spoegsprakie' - Justus van de Kamp 79 Jiddisch versus joods dialect 79 Joden in Amsterdam 81 Jiddisch in Nederland: vijf voorbeelden 82 Overgangsdialect: het Jodenhoeks 85 Gojse spot 86 Joodse stemmen 91 Verschillen tussen het Jodenhoeks en het niet-joodse Nederlands 91 Aspiratie (aanblazing van medeklinkers) 92 Stemloze medeklinkers worden stemhebbend 92 Ingevoegde r 92 Joodse uitspraak van de r 93 De s als sj 94 Weglating van het lidwoord 94 Afwijkend gebruik van de voorzetsels aan, bij, met, in, om, op, over 94 Afwijkende zinsbouw 97 Vragend antwoord 98 Ontkennende bevestiging 99 Bevestigende ontkenning 99 Uitdrukkingen loo Jiddische leenwoorden in het Nederlands 101 Aanpassingen aan de Nederlandse taalomgeving 104 Opmerkingen tot besluit 107 Noten io8 Belangrijkste literatuur 109 5. Surinaams-Nederlands Het Surinaams-Nederlands in Suriname - J. van Donselaar 111 Inleiding 111 Historische achtergrond en ontwikkeling tot heden 114 De periode 1667 -1873 114 De periode van 1873 tot heden 115 Nieuwe sprekers 115 Geen erkenning 116 Verscheidenheid 116 Het Surinaams-Nederlands als variant van het Nederlands 117 De woordenschat 117 De keuken 118 De inrichting 118 Keukengerei 119 Bereidingswijzen 119 Bestanddelen van een maaltijd 120 Gerechten 122 6 INHOUD Toevoegingen 123 Afwassen 124 Classificatie 124 Andere aspecten 126 De tegenwoordige positie en de toekomst van het Surinaams-Nederlands 127 Hedendaagse verwarring 127 De toekomst van het Surinaams-Nederlands 128 Nadere gegevens over bronnen 128 Literatuur en bronnen 129 Het Surinaams-Nederlands in Nederland – Leonie Cornips 131 Surinaamse migratie 131 De schrijfwijze van het Sranan 131 De uitspraak 131 Surinaamse jongeren in Rotterdam 132 Surinaams-Nederlands of straattaal? 133 Het Rotterdamse corpus: Sranan woorden in de Nederlandse zin 137 Woordenschat 14o Syntaxis 142 Voorzetsels 142 Bezitsrelatie door middel van genitief 142 `Hun' als onderwerpsvorm 143 Woordvolgorde 143 Werkwoorden 144 Het hulpwerkwoord komen 144 Het hulpwerkwoord gaan 144 Passief/actief 145 Grammaticaal geslacht 145 Lidwoord 145 De verbuiging van het attributieve bijvoeglijke naamwoord 145 Toekomstvisie 146 Literatuur 146 6. Turks- en Marokkaans-Nederlands - Margreet Dorleijn en Jacomine Nortier (red.) Abderrahman El-Aissati, Louis Boumans, Leonie Cornips, Margreet Dorleijn en Jacomine Nortier (auteurs) 149 Inleiding 149 Taalachtergrond van de Marokkanen in Nederland 150 Taalachtergrond van de Turken in Nederland 151 Het Nederlands van Turken en Marokkanen van de eerste generatie 153 Verschillen en overeenkomsten in klank 153 Marokkaans-Nederlands 153 Moedertaal Berber en Marokkaans-Arabisch 154 Moedertaal Turks 155 Verschillen en overeenkomsten op het niveau van de woordvorming en woordvolgorde 156 Weglating van lidwoorden 157 Overgeneralisatie van 'de' 157 Werkwoordsvormen 157 Woordvolgorde 158 Nederlanders en het callochtoon accent' i6o Het Nederlands van de tweede generatie 161 Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse verschillen en overeenkomsten op het niveau van de uitspraak 161 7 WERELDNEDERLANDS De Marokkaanse tweedegeneratiespreeksters 162 De Turkse tweedegeneratiespreeksters 163 Syntactische variatie 163 Het bepaald lidwoord 163 De kleine woordjes cer' en 'het' 166 Hulpwerkwoorden 167 Wederkerend voornaamwoord 167 Dialect- of regionale kenmerken 168 De tweede generatie en de diverse varieteiten van het Nederlands 168 Allochtoon Nederlands' van de tweede generatie is vooral Marokkaans-Nederlands 168 Kenmerken van de Marokkaans-Nederlands woordenschat 172 Cultuurspecifieke concepten 172 Gespreksmarkeringen 173 De islam 174 Etnische en religieuze groepen 174 Symbolische betekenis 175 Etnisch Nederlands of jongerentaal? 176 De status van het 'etnisch Nederlands' 176 Toekomst van de varieteit 177 Louis Boumans 177 Leonie Cornips 178 Margreet Dorleijn 18o Abderrahman El-Aissati 181 Jacomine Nortier 181 Noten 182 Literatuur 182 Bij wijze van besluit - Nicoline van der Sijs 185 Overeenkomsten tussen de etnische varieteiten 185 Creooltalen op basis van het Nederlands 187 Overeenkomsten tussen etnische varieteiten en creooltalen 189 Overeenkomsten tussen etnische en cautochtone' varieteiten van het Nederlands 194 De toekomst van de etnische varieteiten 195 Literatuur 195 8 Inleiding Nicoline van der Sijs Wanneer een groep mensen met een andere moeder- of thuistaal Nederlands spreekt, kan er als gevolg van het taalcontact tussen moedertaal en Nederlands een specifieke variant van het Nederlands ontstaan, die van het Standaardnederlands of A BN verschilt. Dit zogenoemde etnische Nederlands kan van de standaardtaal afwijken in uit- spraak, woordvorming, woordenschat en grammatica. Voorbeelden hiervan zijn de uitspraak van de w met de boven- en de onderlip, zoals Surinamers en Engelsen doen (`Oeat zeg je?'), constructies zoals gezellige sfeertje of ze komen minder in aanraking mee, en het gebruik van leenwoorden (ik heb geen zin daarin woella (claar heb ik echt geen zin in' of adoeh, ik durf niet 'nee hoor, ik durf niet'). Van etnische varieteiten of etnolecten bestaan, anders dan van dialecten of socio- lecten (zoals vaktaal en jeugdtaal), geen recente beschrijvingen voor een algemeen publiek, en is er al evenmin ooit een overzichtswerk van verschenen. Dit boek wil in die lacune voorzien. Voor het eerst vindt men hier een beschrijving van (in alfa- betische volgorde) het Curacaos-Nederlands, het Indisch-Nederlands, het Jiddisch- Nederlands, het Surinaams-Nederlands en het Turks- en Marokkaans-Nederlands; een apart hoofdstuk is gewijd aan