De Ontwikkeling Van De Literair Redacteur in Nederland Een Historisch Onderzoek
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De ontwikkeling van de literair redacteur in Nederland Een historisch onderzoek Radboud Universiteit Nijmegen Masterscriptie Literair Bedrijf Youri Verrijt s4043332 03 november 2017 Begeleider: Prof. Dr. J. Joosten Tweede lezer: Dr. J. Muijres Inhoud I ............................................................................................................................................................................... 3 Inleiding .............................................................................................................................................................. 4 De redacteur als casus in uitgeversonderzoek ................................................................................................... 5 De redacteur in overig uitgeversonderzoek ....................................................................................................... 8 Onderzoeksvraag .............................................................................................................................................. 11 II Wat is een redacteur? ...................................................................................................................................... 14 Definitie ............................................................................................................................................................ 15 Functies ............................................................................................................................................................. 16 Problematiek rond de redacteur ...................................................................................................................... 18 Tot slot .............................................................................................................................................................. 23 III De redacteur voor 1900 ................................................................................................................................... 24 De voorwaarden voor redactiewerk ................................................................................................................. 25 De situatie in Nederland voor 1900 .................................................................................................................. 28 De redacteur voor 1900 .................................................................................................................................... 35 Tot slot .............................................................................................................................................................. 39 IV De redacteur tussen 1900-1945....................................................................................................................... 40 De situatie in het buitenland 1900-1945 .......................................................................................................... 41 De situatie in Nederland 1900-1945 ................................................................................................................. 46 Redactiewerk: correctiewerk en het ingrijpen in manuscripten ...................................................................... 49 De meerhoofdige directie: redactiewerk bij vier socialistische uitgeverijen .................................................... 58 Adviseurs als informele redacteuren ................................................................................................................ 66 Overige voorbeelden ........................................................................................................................................ 69 Tot slot .............................................................................................................................................................. 71 V De redacteur na 1945....................................................................................................................................... 72 De situatie in het buitenland na 1945 .............................................................................................................. 73 De situatie in Nederland na 1945 ..................................................................................................................... 77 De ontwikkeling van literaire veld .................................................................................................................... 77 De Bezige Bij als ijkpunt .................................................................................................................................... 78 Ter vergelijk: Bert Bakker, Van Oorschot, Querido en Meulenhoff .................................................................. 87 De mentaliteit van tekstverzorging bij Polak & Van Gennep, Manteau en Thomas Rap ................................. 94 Overige voorbeelden ...................................................................................................................................... 100 Tot slot ............................................................................................................................................................ 101 VI ......................................................................................................................................................................... 103 Epiloog ............................................................................................................................................................ 104 Conclusie ......................................................................................................................................................... 108 Bibliografie ...................................................................................................................................................... 112 2 I ‘Voor kunst en zo,’ ging ik verder, ‘– voor wat écht is en wat aanstellerij, en voor wat goed gedaan of gemaakt is en wat niet, daarvoor bezit ik een speciaal reukorgaan. Ik vergis mij nooit. Het is een gave. Ik ben dus heel vaak bedroefd, dat begrijp je.’ JEROEN BROUWERS, WINTERLICHT (ROMAN) 3 Inleiding In 1950 verscheen in de New York Times Book Review een recensie van Editor to author: the letters of Maxwell Perkins. Perkins was drie jaar geleden overleden en toen al een van de meest beroemde redacteuren van Amerika. Hoewel lovend over zijn verdiensten, was de recensent kritisch over de wending die het redacteurschap met Perkins had genomen: ‘I can only hope that this trend may be reversed, that the harassed publisher will consider hiring instead of an editor, say, a very competent business manager and thus become freer himself to spend more time with the people who write books for him and for others. For we have seen only one Perkins in a generation.’ De recensent was concurrerend uitgever Alfred A. Knopf.1 Men kan uit deze reactie – naast een mogelijke rivaliteit – twee dingen halen: de positie van de redacteur, die met Maxwell Perkins gecementeerd leek, was zijns ondanks nog niet vanzelfsprekend in de uitgeverswereld. Daarnaast lijkt Knopf juist Perkins’ uitzonderlijke verdienste te gebruiken als argument tegen de functie van redacteur. Voor Knopf was Perkins niet zozeer boven zijn beroep uitgestegen, maar had hij eerder de functieomschrijvingen ervan met voeten getreden. Gerald Howard merkt op: ‘That must have been a fun review for the editorial staff of Knopf to have read on a Sunday morning in March 1950.’2 Het ongebruikelijke is vaak de voornaamste reden om redacteuren, lectoren en correctoren3 te bespreken. Voor Maxwell Perkins (1884-1947) gold dit met name voor zijn werk met Scott F. Fitzgerald, Ernest Hemingway en Thomas Wolfe. Vooral rond de laatste auteur gaat het verhaal dat Perkins zijn boeken heeft laten herschrijven tot het punt waarop men dacht dat Wolfe het niet zonder Perkins kon. Een ander beroemd voorbeeld dat in termen van het ongewone wordt beschreven, is de Britse lector Edward Garnett (1868-1937). Deze lector (feitelijk een thuiswerkende uitgeversadviseur) trad direct in contact met auteurs als Joseph Conrad, Ford Madox Ford en D.H. 1 G. Howard. (2016) ‘The open refrigerator’ In: T. Kurowski (red.) Literary publishing in the twenty-first century. Minneapolis: Milkweed Editions: 201. 2 Ibidem. 3 Op dit punt in de tekst gebruik ik de termen redacteur, lector (reader) en corrector nog door elkaar. In een later hoofdstuk zal nader ingegaan worden op wat een redacteur precies is, en wat hem onderscheidt van aanpalende functies. 4 Lawrence – raakte met ze bevriend, adviseerde ze en redigeerde ze voor lange tijd zeer uitgebreid.4 In de Nederlandstalige situatie zou men voor het ongebruikelijke kunnen kijken naar Jeroen Brouwers (1940) en de redacteuren van uitgeverij Manteau. Na meer dan tien jaar redacteurservaring, publiceerde Brouwers een polemiek waarin hij verklaarde dat de Vlaamse literatuur systematisch vervalst was: ‘Een manuscript van een Vlaams auteur moet soms gedeeltelijk, maar vaker geheel, worden herschreven voordat er tenminste over kan worden opgemerkt dat het in het Nederlands is geschreven, ik bedoel: het Nederlands van benoorden de grensplaats Wuustwezel en bij voorkeur van nog zo’n kilometer of honderd hoger.’5 Hij sprak openlijk over het redactiewerk en viel onder anderen Jos Vandeloo aan, een van de bestsellerauteurs van Vlaanderen: ‘Het zo keurige Nederlands van de er zo veelmaals om geprezen Jos Vandeloo [was Theo] Oegema’s werk, later het werk van anderen