We are all Greeks. Our laws our literature our religion our arts have their root in Greece.

Percy Bysshe Shelley Hellas. A Lyrical Drama, 1822

WEWAAG ARE ALL GREEKS ΕΊΜΑΣΤΕ ΌΛΌΊ ΕΛΛΗΝΕΣ! a cura di Francesco Piazza WE ARE ALL GREEKS WAAG ΕΊΜΑΣΤΕ ΌΛΌΊ ΕΛΛΗΝΕΣ! Θεσσαλονίκη, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Salonicco, Museo della Cultura Bizantina Μάιος - Αύγουστος 2021 Maggio - Agosto 2021

Παλέρμο, Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης Palazzo Riso Palermo, Museo d’Arte Moderna e Contemporanea di Palazzo Riso Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2021 Ottobre - Dicembre 2021

Διοργάνωση Organizzazione Ελληνική Κοινότητα Σικελίας “Τρινακρία”, Παλέρμο Comunità Ellenica Siciliana “Trinacria”, Palermo Σε συνεργασία με In collaborazione con Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης Museo della Cultura Bizantina, Salonicco Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Palazzo Riso, Παλέρμο Museo di Arte Moderna e Contemporanea di Palazzo Riso, Palermo Σχεδιασμός Ideazione Βασίλης Καραμπάτσας και Francesco Piazza Vassilis Karampatsas e Francesco Piazza Κατάλογος σε επιμέλεια του Catalogo a cura di Francesco Piazza Francesco Piazza Ιστορικός σύμβουλος Consulenza storica Νίκος Τόμπρος Nikos Tompros Μετάφραση και επεξεργασία κείμενων Traduzioni e adattamento testi Βασίλης Καραμπάτσας Vassilis Karampatsas Γραφικός σχεδιασμός Concept grafco Visualya.com Visualya.com Γραφικά και σελιδοποίηση Grafca e impaginazione Max Serradifalco Max Serradifalco Έργα καταλόγου των Opere in catalogo di Μανώλης Αναστασάκος Manolis Anastasakos Ignazio Cusimano Schifano Ignazio Cusimano Schifano Νίκος Μόσχος Nikos Moschos Emanuele Giuffrida Emanuele Giuffrida Γιώργος Τάνσαρλης Giorgos Tansarlis Filippo La Vaccara Filippo La Vaccara Κική Κολυμπάρη Kiki Kolympari Giorgio Distefano Giorgio Distefano Σπύρος Αγγελόπουλος Spyros Aggelopoulos Andrea Buglisi Andrea Buglisi Στέλιος Φαϊτάκης Stelios Faitakis William Marc Zanghi William Marc Zanghi Τζόρτζια Φάμπρις Giorgia Fambris Michele Ciacciofera Michele Ciacciofera Max Serradifalco Max Serradifalco © 2021 Francesco Piazza © 2021 Francesco Piazza © 2021 Βασίλης Καραμπάτσας © 2021 Vassilis Karampatsas Ευχαριστίες Si ringraziano Επιτροπή “Ελλάδα 2021” Commissione “Ελλάδα 2021” Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών Istituto Italiano di Cultura di Atene Tempo Forte Tempo Forte Περιφέρεια Σικελίας-Τμήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας Regione Siciliana-Assessorato Beni Culturali e dell’Identità Siciliana Υπουργείο Εξωτερικών Ministero degli Esteri Πρεσβεία της Ελλάδας στην Ιταλία Ambasciata di Grecia in Italia Δήμος Θεσσαλονίκης Comune di Salonicco Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων και Αδελφοτήτων Ιταλίας Federazione delle Comunità e Confraternite Elleniche in Italia

© 2021 SERRADIFALCO Editore επόμενη σελίδα pagina accanto Tutti i diritti riservati. È vietata la riproduzione anche parziale dell’opera, in ogni Θεόδωρος Βρυζάκης Theodoros Vrytzakis forma e con ogni mezzo, senza l’autorizzazione del possessore dei diritti. Η Ελλάς ευγνωμονούσα, 1858 La gratitudine della Grecia, 1858 www.serradifalcoeditore.com ISBN: 978-88-8889-132-3 © The National Gallery - Alexandros Soutzos Museum Print: Offcine Grafche Soc. Coop - Palermo (επεξεργασία γραφικών elaborazione grafca) Printed in Italy Περιεχόμενα Indice

11 Πρόλογος 11 Prefazione Francesco De Palo Francesco De Palo 17 We Are All Greeks! 17 We Are All Greeks! Βασίλης Καραμπάτσας Vassilis Karampatsas 25 Η Ελληνική Επανάσταση 25 La Rivoluzione Greca Νίκος Τόμπρος Nikos Tompros 37 Ὁ Ἀγών. Ἡ δίωξη τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ 37 La Lotta. La persecuzione di Germanos, Vescovo di Patrasso Nίκα Πολυχρονοποὺλου - Κλαδά Nica Polycronopoulou-Cladas 50 Χρονολόγιο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 52 Cronologia della Rivoluzione Greca del 1821 Νίκος Τόμπρος Nikos Tompros 59 Λεξικό Μιας Επανάστασης 59 Lessico di una Rivoluzione Francesco Piazza Francesco Piazza

Σημαία Μανώλης Αναστασάκος, Ignazio Cusimano Schifano Bandiera Manolis Anastasakos, Ignazio Cusimano Schifano Θυσία Νίκος Μόσχος, Emanele Giuffrida Sacrifcio Nikos Moschos, Emanele Giuffrida Ήρωες Γιώργος Τάνσαρλης, Filippo La Vaccara Eroi Giorgos Tansarlis, Filippo La Vaccara Πατρίδα Κική Κολυμπάρη, Giorgio Distefano Patria Kiki Kolympari, Giorgio Distefano Φιλελληνισμός Σπύρος Αγγελόπουλος, Andrea Buglisi Filellenismo Spyros Aggelopoulos, Andrea Buglisi Πολιτική Δύναμη Στέλιος Φαϊτάκης, William Marc Zanghi Potere Politico Stelios Faitakis, William Marc Zanghi Ελευθερία Τζόρτζια Φάμπρις, Michele Ciacciofera Libertà Georgia Fambris, Michele Ciacciofera Branched roots Max Serradifalco Branched roots Max Serradifalco

110 Ελληνική Κοινότητα Σικελίας ”Τρινακρία”, Παλέρμο 110 Comunità Ellenica Siciliana “Trinacria”, Palermo Χαράλαμπος Τσολάκης Haralabos Tsolakis 111 Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης 111 Museo della Cutura Bizantina, Salonicco Αγαθονίκη Τσιλιπάκου Agathoniki Tsilipakou 112 Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης Palazzo Riso, Παλέρμο 112 Museo di arte moderna e contemporanea di Palazzo Riso, Palermo Luigi Biondo Luigi Biondo 113 Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών 113 Istituto Italiano di Cultura, Atene Anna Mondavio Anna Mondavio Πρόλογος Prefazione Francesco De Palo

Η γλώσσα βρίσκεται στο μυαλό, όπως η ομορφιά La lingua sta alla mente come la bellezza στο σώμα, είπε ο Ησίοδος. Δηλαδή, δεν αρκεί al corpo, disse Esiodo. Ovvero non è suf- να είμαστε φυσικά δομημένοι σε έναν κορμό, fciente essere fsicamente strutturati su αλλά ενδεχομένως αυτό το μοντέλο πρέπει να un tronco, ma possibilmente quel modello το φανταστούμε ως βάση, για να οικοδομήσουμε va immaginato come base su cui costruire ένα ύψος, ένα πλάτος και μια υφή. un’altezza, un’ampiezza e una consistenza. Το να μην το κάνουμε, είτε γιατί είναι εύκολη Non farlo, per scelta di comodo o per apa- επιλογή, είτε από απάθεια, δεν μας επιτρέπει να tia, non permette di essere protagonisti dei είμαστε πρωταγωνιστές των μεγάλων στροφών grandi curvoni della storia che segnano, per της ιστορίας που σηματοδοτούν για πάντα sempre, popoli e civiltà. λαούς και πολιτισμούς. Il logos, dunque, come naturale protuberan- Ο λόγος, λοιπόν, ως μια φυσική προεξοχή των za di neuroni che inneggiano ai valori fon- νευρώνων που επαινούν τις θεμελιώδεις αξίες danti di società e comunità. Imprescindibile της κοινωνίας και της κοινότητας. Απαραίτητος anche guardando a quella Rivoluzione del επίσης, κοιτάζοντας σε εκείνη την Επανάσταση 1821, i cui valori universali non solo sono του 1821, της οποίας οι καθολικές αξίες είναι όχι tremendamente attuali, ma caratterizzano μόνο εξαιρετικά επίκαιρες, αλλά χαρακτηρίζουν una direzione di marcia e di intenti che pun- μια κατεύθυνση πορείας και πρόθεσης που ta a migliorare lo status quo e non a subirlo. στοχεύει να βελτιώσει το υπάρχον καθεστώς και Quale il peso specifco di simboli e idee όχι να μας αναγκάσει να το υποστούμε. come Bandiera, Patria, Filellenismo? Come Ποιο είναι το συγκεκριμένο βάρος των συμβόλων si è evoluto negli ultimi 200 anni il senso και των ιδεών όπως η Σημαία, η Πατρίδα, ο più intimo di questi tre concetti e come po- Φιλελληνισμός; Πώς έχει εξελιχθεί η πιο οικεία trà essere declinato, da oggi ai prossimi 50 αίσθηση αυτών των τριών εννοιών τα τελευταία anni? La straordinaria opportunità delle ce- 200 χρόνια και πώς μπορεί να τροποποιηθεί, lebrazioni di quei fatti e di quelle vite che από σήμερα έως και τα επόμενα 50 χρόνια; Η consentirono ai greci di spezzare il giogo εξαιρετική ευκαιρία των εορτασμών αυτών των della sottomissione, deve essere colta in γεγονότων αλλά και εκείνων των ζωών που tutta la sua interezza per consentire che un επέτρεψαν στους Έλληνες να σπάσουν τον ζυγό anniversario sia, certamente imprescindibi- της υποταγής, πρέπει να εκληφθεί στο σύνολό le ricordo, ma al contempo anche stimolan- της, για να επιτρέψει σε μια επέτειο να είναι, te costrutto. σίγουρα μια ουσιαστική μνήμη, αλλά ταυτόχρονα και μια διεγερτική κατασκευή. Non è rimasto solo confnato nella Grecia contemporanea quel talento di nome “Filel- Δεν περιορίζεται μόνο στη σύγχρονη lenismo”. Una vera e propria pepita d’oro. Il Ελλάδα εκείνο το ταλέντο που ονομάστηκε Filellenismo è quel fume carsico presente «Φιλελληνισμός». Ένα πραγματικό ψήγμα nei cinque continenti che accomuna storie e χρυσού. Ο Φιλελληνισμός είναι εκείνος ο uomini, neuroni e braccia: è la testimonian-

WE ARE GREEKS 11 χθόνιος ποταμός που υπάρχει στις πέντε za vivente che l’amore per la Grecia, per la οικονομικής κρίσης, εκείνοι που εξαπλώνουν nio possibile tra sviluppo culturale e nuove ηπείρους που ενώνει ιστορίες και άνδρες, sua cultura, per il suo sussulto di coraggio τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό opportunità professionali, in chi ammira la νευρώνες και βραχίονες: είναι η ζωντανή che consentì la rivoluzione del 1821 è pro- χάπια ελληνικότητας, όσοι κοιτάζουν την πιθανή salita del Pikionis sotto l’Acropoli e auspica μαρτυρία ότι η αγάπη για την Ελλάδα, για τον pellente costante per cementare comunità σύζευξη μεταξύ πολιτιστικής ανάπτυξης και νέων un nuovo patto tra maestri e studenti. πολιτισμό της, για το υπέρμετρο της θάρρος e costruire nuove rotte. επαγγελματικών ευκαιριών, όσοι θαυμάζουν που επέτρεψε την επανάσταση του 1821, είναι Pensiamo, per un attimo, a cosa sarebbe τους σπειροειδής διαδρόμους του Πικιώνη κάτω Non è retorica invocare Socrate e La Re- ένα σταθερό προωθητικό για να εδραιώσει accaduto se 200 anni fa non si fosse mate- από την Ακρόπολη και εύχονται για μια νέα pubblica di Platone, in cui è ben spiega- κοινότητες και να χαράξει νέες ρότες. rializzata la lotta per la libertà. Un patrimonio συμφωνία μεταξύ δασκάλων και μαθητών. to come amministrare città e Stati. Non è Ας σκεφτούμε, για μια στιγμή, τι θα είχε συμβεί αν sterminato di parole, testi, arti, cognizioni sterile esercizio ginnico riportare esempi ο αγώνας για την ελευθερία δεν είχε υλοποιηθεί sarebbe rimasto sotterrato nell’oscuranti- Δεν είναι ρητορική να επικαλούμαστε τον illuminati di diritti e doveri, tanto basilari πριν από 200 χρόνια. Μια ατελείωτη κληρονομιά smo dell’invasore. Σωκράτη και τη Δημοκρατία του Πλάτωνα, στην quanto calpestati purtroppo oggi. Perché λέξεων, κειμένων, τεχνών, γνώσης θα είχε οποία εξηγείται επαρκώς πώς να διοικούμε unica strada per migliorare la convivenza θαφτεί στον σκοταδισμό του εισβολέα. Il Filellenismo è Luce di chi brama di cono- πόλεις και κράτη. Δεν είναι στείρα γυμναστική e formare nuovi cittadini, alti e profttevoli. scere, di sapere, di abbeverarsi a quell’uni- άσκηση να μνημονεύουμε πεφωτισμένα Scorciatoie non ve ne sono, perché produ- Ο Φιλελληνισμός είναι το φως εκείνων που co tomo di cognizione. Mentre scrivo queste παραδείγματα των δικαιωμάτων και των cono solo subconsci vacui e aspettative im- λαχταρούν να γνωρίσουν, να αφομοιώσουν, parole nel mio cuore, come un orologio a υποχρεώσεων, τόσο βασικά, όσο και δυστυχώς, produttive. να διαποτιστούν από αυτή τη μοναδική πηγή pendolo, rimbomba l’eco delle parole che si τόσο ισοπεδωμένα σήμερα. Διότι είναι ο μόνος της γνώσης. Καθώς γράφω αυτά τα λόγια στην possono leggere all’Oracolo di Delf: gnōthi τρόπος, για να βελτιωθεί η συνύπαρξη και Certamente il Filellenismo permette anche καρδιά μου, σαν ένα εκκρεμές ρολόι, ακούγεται sautón, conosci te stesso. L’invito più rivo- να ανακύψουν νέοι πολίτες, υπέρτεροι και una rifessione sul ruolo dell’Europa ora η ηχώ των λέξεων που μπορούν να διαβαστούν luzionario di sempre, dalla notte dei tempi. παραγωγικοί. Δεν υπάρχουν συντομεύσεις, come allora, sul vantaggio che la comunità στο Μαντείο των Δελφών: γνώθι σαυτόν, γνώρισε L’ellenismo non è solo una tesi sciorinata su διότι παράγουν μόνο υποσυνείδητα χάσματα euroatlantica ha ottenuto da Lepanto in poi. τον εαυτό σου. Η πιο επαναστατική πρόσκληση libri, o una scuola di pensiero, né tantome- και μη παραγωγικές προσδοκίες. In molti si chiedono cosa sarebbe accadu- ανέκαθεν, από την αρχή των καιρών. no una presa di posizione aprioristica. No. to alla storia di paesi e popoli se Lepanto Ο ελληνισμός δεν είναι απλά μια εκφρασμένη Ma non sbaglia clamorosamente chi vede Φυσικά, ο φιλελληνισμός μας επιτρέπει επίσης avesse ceduto sotto i colpi avversari. διατριβή στα βιβλία, ή μια σχολή σκέψης, πόσο in questa sconfnata battaglia per il sapere να προβληματιστούμε για τον ρόλο της Ευρώπης Quali riverberi ci sarebbero stati, al di qua μάλλον μια δεδομένη στάση. Όχι. Αλλά δεν greco una partigianeria: la partigianeria del- τώρα όπως τότε, σε σχέση με το πλεονέκτημα dell’Adriatico, e come si sarebbe modifca- κάνουν λάθος εκείνοι που βλέπουν σε αυτή την la civiltà, del grande alfa, che ha donato al που έχει αποκτήσει η ευρωατλαντική κοινότητα ta la dinamica culturale e sociale del centro απέραντη μάχη για την ελληνική γνώση ένα mondo intero un bagaglio prismatico che si από τη Ναύπακτο και μετά. Πολλοί αναρωτιούνται Europa, in modo particolare di quei paesi κομματισμό: ο κομματισμός του πολιτισμού, sposa a meraviglia con un variegato sche- τι θα είχε συμβεί στην ιστορία των χωρών και che si trovano “nel” Mediterraneo, come l’I- του μεγάλου άλφα, ο οποίος έχει δώσει σε ma di domande e di esigenze. των λαών αν η Ναύπακτος είχε ενδώσει στα talia. ολόκληρο τον κόσμο μια πρισματική αποσκευή χτυπήματα των αντιπάλων . που παντρεύεται επιδέξια με ένα ποικίλο μοτίβο L’evoluzione della bandiera, della patria e Τι αντήχηση θα υπήρχε, από αυτή την πλευρά Forse, anzi, certamente non ci sarebbe sta- ερωτήσεων και αναγκών. del flellenismo si potrà individuare solo in της Αδριατικής, και πώς θα είχε αλλάξει η to un mondo che poi si è sviluppato. Ma il una nuova consapevolezza, più che in sem- πολιτιστική και κοινωνική δυναμική της κεντρικής punto non è solo questo, perché i bilanci si Η εξέλιξη της σημαίας, της πατρίδας και του plici dichiarazioni d’amore per un singolo Ευρώπης, ιδιαίτερα των χωρών που βρίσκονται fanno sul reale e non sull’ipotetico che non φιλελληνισμού μπορεί να προσδιοριστεί μόνο concetto. Al di là di come si stanno modif- «στη» Μεσόγειο, όπως η Ιταλία. si è verifcato. Obiettivo di questa levata di μέσω μιας νέας επίγνωσης, παρά από απλές cando e, alternativamente, perdendo o gua- scudi è sì celebrare, ma provare ad alza- δηλώσεις αγάπης για την κάθε έννοια. Πέρα dagnando valore, rappresentano l’unica via Ίσως, αλλά όχι, σίγουρα δεν θα υπήρχε re la testa e utilizzare quelle bandiere che από το πώς αλλάζουν και, εναλλακτικά, χάνουν per l’elevazione dello spirito, della mente e ένας κόσμος που εν συνεχεία αναπτύχθηκε. sventoleranno orgogliosamente in questo ή κερδίζουν αξία, αντιπροσωπεύουν τον μόνο conseguenzialmente dei popoli. Αλλά αυτό δεν είναι το μοναδικό σημείο, διότι bicentenario come un’asta per saltare i nuo- τρόπο για την έπαρση του πνεύματος, του Oggi in Grecia il Filellenismo si tocca con οι «προϋπολογισμοί» γίνονται με βάση το vi ostacoli e proiettarsi su un futuro diverso μυαλού και, κατά συνέπεια, των λαών. mano in chi sta provando a rialzarsi dopo πραγματικό και όχι κάτι υποθετικό που δεν έχει e basato sui valori primari. Σήμερα στην Ελλάδα, τον Φιλελληνισμό τον lo tsunami della crisi fnanziaria, in chi dif- συμβεί. αγγίζουν με τα χέρια τους εκείνοι που πασχίζουν fonde tanto all’interno quanto all’esterno Ο στόχος αυτής της άρσης των ασπίδων Quelli che spesso latitano nelle fasi di con- να ανασηκωθούν μετά το τσουνάμι της pillole di grecità, in chi guarda al matrimo- είναι ναι, να γιορτάσουμε, αλλά και να vivenza, di scontri e di passioni. Figli di ce-

12 WAAG WE ARE GREEKS 13 προσπαθήσουμε να σηκώσουμε το κεφάλι και cità e paure, di invidie e tensioni che non να χρησιμοποιήσουμε εκείνες τις σημαίες που hanno spazio per immaginare uno spazio θα κυματίζουν περήφανα σε αυτή τη διακοσαετία comune fatto di valori comuni e utili per tutti. ως κοντάρια για να προσπεράσουμε τα νέα Per cui sì, essere flellenici è schierarsi per εμπόδια και να προβάλλουμε τον εαυτό μας il “nou” e non per il “soma”. È poter celebra- σε ένα μέλλον διαφορετικό βασισμένο στις re i 200 anni dalla rivoluzione del 1821 per πρωτογενείς αξίες. stimolare popoli e civiltà ai valori fondanti della cultura e del rispetto. È declinare la Αυτοί που συχνά κρύβονται στις φάσεις της bandiera, il concetto di Patria e di cultura συνύπαρξης, των συγκρούσεων και του πάθους, non come un’isola, nel deserto sabbioso είναι τέκνα τύφλωσης και φόβου, φθόνου και dell’isolamento. Ma come oasi dove abbe- εντάσεων που δεν έχουν κανένα περιθώριο να verarsi, ristorarsi e ripartire assieme inse- φανταστούν έναν κοινό χώρο αποτελούμενο guendo il bene comune. Forse per alcuni από κοινές και ωφέλιμες για όλους αξίες. un’ovvietà, ma di certo la chiave per la feli- Έτσι ναι, το να είμαστε φιλέλληνες είναι μια cità dell’anima. τοποθέτηση του «νου» και όχι του «σώματος». Είναι να μπορούμε να γιορτάσουμε την 200ή επέτειο της Επανάστασης του 1821, οδηγώντας λαούς και πολιτισμούς στις θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού και του σεβασμού. Είναι ο επαναπροσδιορισμός της σημαίας, της έννοιας της Πατρίδας και του πολιτισμού, όχι σαν μια αποκομμένη νησίδα στην αμμώδη έρημο, αλλά σαν μια όαση στην οποία δυνάμεθα να ξεδιψάσουμε, να ξαποστάσουμε και να ξεκινήσουμε μαζί, θηρεύοντας το κοινό καλό. Ίσως για κάποιους είναι προφανές, αλλά σίγουρα αποτελεί το κλειδί για την ευτυχία της ψυχής.

επόμενη σελίδα pagina accanto Θεόδωρος Βρυζάκης Theodoros Vrytzakis Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, 1861 Il ricevimento di Lord Byron a Missolonghi, 1861 ©The National Gallery - Alexandros Soutzos Museum (επεξεργασία γραφικών elaborazione grafca)

14 WAAG WE ARE GREEKS 15 We Are All Greeks! Βασίλης Καραμπάτσας Vassilis Karampatsas

Η μεγάλη βία και η σκληρότητα που υπέστη La grande violenza e crudeltà subite dal po- ο ελληνικός λαός, μετά τις προσπάθειες polo greco, a seguito dei tentativi di repres- καταστολής των επαναστατικών εστιών στις sione, da parte degli Ottomani, dei focolai αρχές της δεκαετίας του 1820, από τους rivoluzionari nel corso dei primi anni Venti Οθωμανούς, οδήγησαν στο εξωτερικό, στη dell’Ottocento, generò all’estero la forma- διαμόρφωση συναισθηματικών «πυλών» zione di “varchi” emotivi che permisero di που επέτρεψαν να διαρραγεί εκείνο το πέπλο scardinare quella cortina di indifferenza che αδιαφορίας που είχε χαρακτηρίσει μέχρι τότε fno a quel momento aveva caratterizza- το ελληνικό ζήτημα. Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία to la questione greca. Francia, Germania, και Ρωσία, ένιωθαν βαθιά αισθήματα φιλίας για Svizzera e Russia nutrivano profondi sen- αυτόν τον λαό, κληρονόμο της κλασικής Ελλάδας timenti di amicizia per quel popolo, erede από την οποία γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός, dell’Ellade classica, da cui nacque la civiltà το ίδιο και η Αγγλία, διαποτισμένη από εκείνον occidentale; così come l’Inghilterra intrisa τον ρομαντισμό που συμπεριλάμβανε, μεταξύ di quel romanticismo che annoverava tra gli άλλων, τους ποιητές Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον altri, i poeti George Gordon Byron e Percy (George Gordon Byron) και Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ Bysshe Shelley come esponenti più rappre- (Percy Bysshe Shelley) ως τους πιο σημαντικούς sentativi. αντιπροσώπους. Nacque così quell’importante movimento Έτσι λοιπόν, γεννήθηκε αυτό το σημαντικό ideologico denominato flellenismo, in cui ιδεολογικό κίνημα που ονομάστηκε convergevano aspetti estetici, educativi φιλελληνισμός και στο οποίο συγκλίνανε οι e politici ispirati alla cultura greca: in tutta αισθητικές, εκπαιδευτικές και πολιτικές πτυχές Europa artisti, studiosi e politici guardavano εμπνευσμένες από τον ελληνικό πολιτισμό: σε con ammirazione alla Grecia, forte di quelle ολόκληρη την Ευρώπη καλλιτέχνες, μελετητές conquiste del passato classico, ma anche και πολιτικοί κοίταζαν με θαυμασμό την Ελλάδα, consapevole della propria lotta “moderna” ισχυρή από τα επιτεύγματα του κλασικού per l’indipendenza. La diffusione delle no- παρελθόντος αλλά και έχοντας επίγνωση tizie tramite articoli e pubblicazioni, la cre- του «σύγχρονου» αγώνα για ανεξαρτησία. azione di comitati, nonché la persistenza H διάδοση των ειδήσεων της Ελληνικής dei greci nella Lotta rivoluzionaria fecero in Επανάστασης μέσω άρθρων και δημοσιεύσεων, modo che la febbre ellenica si propagasse η ίδρυση ελληνικών κομιτάτων αλλά και η oltre il confne europeo, raggiungendo pre- επιμονή των Ελλήνων στον επαναστατικό sto anche l’America, riconoscendo in essa Αγώνα διασφάλισαν την εξάπλωση του sia un potente emblema sia un’importante ελληνικού πυρετού πέρα από τα ευρωπαϊκά opportunità per esprimere una nuova vitali- σύνορα, φτάνοντας σύντομα και στην Αμερική, tà creativa, attraverso il linguaggio dell’arte

16 WAAG WE ARE GREEKS 17 αναγνωρίζοντάς τον ως ένα ισχυρό πρότυπο, e della letteratura. Molte opere abbondaro- παράδειγμα εξέγερσης και για τη Σικελία και η fno a quel momento criticamente consi- αλλά και μια σημαντική ευκαιρία, για να no quindi in quel tempo rivelando un nuo- σύγκριση μεταξύ της Οθωμανικής κυριαρχίας, derata un’appendice italiana della grecità εκφραστεί μια νέα δημιουργική πνοή, μέσα από vo approccio volto a valorizzare la visione από την οποία η Ελλάδα είχε απελευθερωθεί, antica, prese coscienza della sua forza e τη γλώσσα της τέχνης και τη λογοτεχνία. Πολλά romantica dell’ideale greco, con empatia, και των Βουρβόνων, που εξακολουθούσαν dei propri mezzi che, successivamente, καλλιτεχνικά έργα δημιουργήθηκαν εκείνη την intelligenza e determinazione. να διατηρούν υποταγμένη τη Νότια Ιταλία, le avrebbero consentito di prepararsi agli εποχή, αποκαλύπτοντας μια νέα προσέγγιση με Percy Bysshe Shelley, aristocratico, politico εκδηλώθηκε με όλη της τη δύναμη, ενισχύοντας eventi rivoluzionari del ‘48, guardando alla στόχο την ενίσχυση του ρομαντικού οράματος radicale e poeta, godeva di una posizione την έντονη επιθυμία για περιφερειακή αυτονομία Grecia come modello di lotta e di ideali. του ελληνικού ιδεώδους, με εμπάθεια, ευφυΐα privilegiata che gli consentì di riappropriarsi την οποία επιθυμούσε διακαώς ο Σικελικός I versi di matrice flellenica di quegli anni, και αποφασιστικότητα. del passato classico come punto di parten- λαός. Η Σικελία, που μέχρι τότε θεωρούνταν divulgati attraverso le opere di letterati e Ο Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, αριστοκράτης, za del processo verso la libertà e, fn dalle επικριτικά ένα ιταλικό παράρτημα της αρχαίας uomini di cultura, infatti, infuenzarono il po- ριζοσπάστης, πολιτικός και ποιητής, απολάμβανε prime frasi della sua prefazione al dramma ελληνικότητας, αντιλήφθηκε τη δύναμη και τα polo siciliano generando una nuova e più μια προνομιακή θέση που του επέτρεψε να “Hellas” (P. B. Shelley Hellas, A Lyrical Dra- μέσα που διέθετε, τα οποία θα της επέτρεπαν matura consapevolezza; uno tra tutti, Do- ανακτήσει το κλασικό παρελθόν ως σημείο ma, 1822), ne offrì un esempio intrigante: μετέπειτα να προετοιμαστεί για τα επαναστατικά menico Scinà, fsico e storico siciliano, che εκκίνησης της διαδικασίας προς την ελευθερία “We are all Greeks. Our laws, our literatu- γεγονότα του ‘48, βλέποντας την Ελλάδα ως già nel 1823 pubblicava a Palermo il Di- και από τις πρώτες προτάσεις του προλόγου re, our religion, our arts have their root in πρότυπο πάλης και ιδανικών. scorso intorno ad Archimede, manifesto di του στο δράμα «Ελλάς» (Π.Μ. Σέλλεϋ Ελλάς, Greece.” (Siamo tutti greci. Le nostre leggi, Οι στίχοι της φιλελληνικής μήτρας εκείνων των ammirazione e sostegno nei confronti della Ένα Λυρικό Δράμα,1822), μας προσφέρει μια la nostra letteratura, la nostra religione, le ετών, που διαδόθηκε μέσα από συγγράμματα sorella ellenica. ενδιαφέρουσα τοποθέτηση: «We are all Greeks. nostre arti hanno la loro radice in Grecia). λογίων και πρεσβευτές του πολιτισμού, στην Our laws, our literature, our religion, our arts have Shelley usa il suo potere lirico e il suo inci- πραγματικότητα, επηρέασαν τον Σικελικό Sarà dunque vana per noi la memoria di un their root in Greece.» (Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι sivo commento in prosa per esortare i Greci λαό, γεννώντας μια νέα και πιο ώριμη uomo, che è stato ornamento e decoro non che νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, οι a far sì che possano governare il presente συνειδητοποίηση. Ένας από αυτούς, ο di Sicilia, ma della terra? Imitiamone le virtù, gli τέχνες μας έχουν τη ρίζα τους στην Ελλάδα). Ο dal passato collegando fatti politici, diva- Σικελός φυσικός και ιστορικός Ντομένικο Σινά studi, occupandoci con assiduità delle severe Σέλλεϋ χρησιμοποιεί τη λυρική του δύναμη και το gazioni flosofche e poetiche, sollecitando (Domenico Scinà), που ήδη το 1823 δημοσίευε scienze, onore e delizia dell’umano intelletto, έντονο σχόλιό του σε πρόζα, για να παροτρύνει in ciascuno la necessità di resistere all’op- στο Παλέρμο το έργο του, Λόγος περί του mostriamo, che gl’ingegni siciliani non sono an- τους Έλληνες να κυβερνήσουν το παρόν από pressione e sostenere la propria battaglia Αρχιμήδη, ένα μανιφέστο θαυμασμού και cora spenti, e che nella bella Trinacria, la quale το παρελθόν, συνδέοντας πολιτικά γεγονότα, per la libertà. υποστήριξης προς την αδελφή του Ελλάδα. è stata sempre ferace di valenti uomini, possono φιλοσοφικούς και ποιητικούς συλλογισμούς anche ora nascere degli Archimedi. και υπενθυμίζοντας σε όλους την ανάγκη να L’ammirazione per i fatti rivoluzionari elleni- Θα είναι μάταιη η μνήμη ενός ανθρώπου, ο οποίος αντισταθούν στην καταπίεση και να δώσουν τη ci coinvolse per osmosi gli ambienti liberali ήταν στολίδι και κόσμημα όχι μόνο της Σικελίας Da queste considerazioni e dall’invito ac- δική τους μάχη για ελευθερία. italiani e personalità come i militari e patrioti αλλά και της γης; Ας μιμηθούμε τις αρετές του, corato di Shelley trae ispirazione il proget- italiani Santorre di Santarosa e Giuseppe τα συγγράμματα, ας ασχοληθούμε επιμελώς to “WAAG. We are all greeks!” che unisce Ο θαυμασμός για τα ελληνικά επαναστατικά Rosaroll che si unirono ai rivoluzionari gre- με τις θετικές επιστήμες, τιμή και απόλαυση της la consapevolezza della grandezza del γεγονότα επηρέασε ως ωσμωτικό φαινόμενο ci in nome di un ideale comune di libertà. ανθρώπινης διάνοιας, ας δείξουμε, ότι οι ευφυείς passato alla necessità di traslare nella so- τους ιταλικούς φιλελεύθερους κύκλους καθώς Inoltre, tramite i comitati flellenici istituiti ed Σικελοί δεν έχουν ακόμη χαθεί, και ότι στην όμορφη cietà contemporanea quella spinta idealista και προσωπικότητες όπως τους στρατιώτες il contributo del mondo politico e diplomati- Τρινακρία, η οποία ήταν πάντοτε γόνιμη γη άξιων che ha scosso le coscienze di chi credeva και πατριώτες Σαντόρε ντι Σανταρόζα co, furono forniti al popolo greco cibo, mu- ανδρών, μπορούν ακόμη και τώρα να γεννηθούν οι nell’indipendenza greca e di coloro che han- (Santorre di Santarosa) και Τζουζέπε Ροζαρόλ nizioni e sostegno fnanziario. L’esperienza νέοι Αρχιμήδες. no lottato, gettando le basi per la formazio- (Giuseppe Rosaroll) που ενώθηκαν με τους greca diventò un esempio di rivolta anche ne del concetto di Europa come Nazione. επαναστατημένους Έλληνες, στο όνομα in Sicilia e il paragone tra la dominazione Από αυτές λοιπόν τις σκέψεις και την εγκάρδια Il bicentenario della Rivoluzione greca ενός κοινού ιδεώδους, αυτό της ελευθερίας. ottomana, dalla quale la Grecia si era libe- πρόσκληση του Σέλλεϋ, εμπνέεται το έργο rappresenta l’occasione per una rifessio- Ομοίως, μέσω των φιλελληνικών κομιτάτων που rata, e quella borbonica, che teneva ancora «WAAG. Είμαστε όλοι Έλληνες!» που συνδυάζει, ne che, oltre ad essere celebrativa, vuole ιδρύθηκαν, αλλά και με τη συμβολή του πολιτικού soggiogato il Meridione d’Italia, si manifestò την επίγνωση του μεγαλείου του παρελθόντος attualizzare tematiche quali: bandiera, sa- και διπλωματικού κόσμου, παρασχέθηκαν στον in tutta la sua potenza, amplifcando il forte με την ανάγκη να μεταφερθεί στη σύγχρονη crifcio, patria, eroi, flellenismo, potere po- ελληνικό λαό, τρόφιμα, πυρομαχικά και οικονομική desiderio di autonomia regionale voluta a κοινωνία η ιδεαλιστική εκείνη ώθηση που litico e libertà e, al contempo, porre nuove στήριξη. Η ελληνική εμπειρία αποτέλεσε ένα tutti i costi dal popolo siciliano. La Sicilia, συγκλόνισε τις συνειδήσεις όλων όσων πίστεψαν domande su come esse si siano modifcate

18 WAAG WE ARE GREEKS 19 στην ελληνική ανεξαρτησία, αγωνίστηκαν για nel corso di due secoli e quanto siano an- αυτήν, θέτοντας τα θεμέλια για τη διαμόρφωση cora vive nella coscienza di ognuno. Uno της έννοιας της Ευρώπης ως Έθνους. sguardo critico sulla complessità della so- Τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης cietà contemporanea attraverso 15 opere di είναι μια ευκαιρία προβληματισμού, εκτός από artisti greci e siciliani che, in nome di quella εορταστική, που έχει ως στόχο να επικαιροποιήσει antica corrispondenza culturale che unisce θέματα όπως: σημαία, θυσία, πατρίδα, ήρωες, i due popoli, ne hanno espresso la loro per- φιλελληνισμός, πολιτική δύναμη και ελευθερία, sonale interpretazione. αλλά και συγχρόνως να θέσει νέα ερωτήματα Parafrasando quindi quell’esortazione a για το πώς αυτά έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια “governare il presente tramite il passato”, δύο αιώνων και πόσο διατηρούνται ζωντανά στη possiamo affermare che la storia è la chia- συνείδηση του καθενός μας. Μία κριτική ματιά ve per comprendere il presente e progetta- στην πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνίας, re consapevolmente il futuro. μέσα από 15 έργα τέχνης, Ελλήνων και Σικελών, οι οποίοι, στο όνομα αυτής της από αιώνων πολιτιστικής αλληλογραφίας, που ενώνει τους δύο λαούς, εκφράζουν την προσωπική τους ερμηνεία. Παραφράζοντας λοιπόν την παρότρυνση «να κυβερνήσουμε το παρόν μέσα από το παρελθόν», η ιστορία είναι το κλειδί, για να κατανοήσουμε το παρόν και να σχεδιάσουμε συνειδητά το μέλλον.

επόμενη σελίδα pagina accanto Θεόδωρος Βρυζάκης Theodoros Vrytzakis Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1861 L’esodo di Missolonghi, 1861 © The National Gallery - Alexandros Soutzos Museum (επεξεργασία γραφικών elaborazione grafca)

20 WAAG WE ARE GREEKS 21 Η Ιστορία La Storia

22 WAAG WE ARE GREEKS 23 Η Ελληνική Επανάσταση La Rivoluzione Greca Νίκος Τόμπρος Nikos Tompros

Σε αντίθεση με το αρνητικό αποτέλεσμα που In contrasto con l’effetto negativo che han- είχαν οι επαναστατικές ενέργειες του Αλέξανδρου no avuto le azioni rivoluzionarie di Alexan- Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες dros Ypsilantis nell’egemonia del Danubio (Βλαχία, Μολδαβία) με αποκορύφωμα την (Valacchia, Moldavia) culminate con il sacri- αυτοθυσία του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι (7 fcio del Sacro Corpo a Dragatsani (7 Giu- Ιουνίου 1821), η Επανάσταση που ξέσπασε στον gno 1821), la Rivoluzione scoppiata nel sud νότιο ελλαδικό χώρο (Πελοπόννησος, Στερεά della Grecia, (Peloponneso, Grecia centra- Ελλάδα, νησιά Αιγαίου) τον Μάρτιο του 1821 le, Isole dell’Egeo) nel Marzo del 1821 ebbe είχε θετική εξέλιξη εξαιτίας των πολλών ευνοϊκών uno sviluppo positivo grazie alle numerose συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή και condizioni favorevoli che prevalevano nella ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο. Συγκεκριμένα regione e soprattutto nel Peloponneso. Nel- στις προαναφερθείσες γεωγραφικές περιοχές lo specifco in queste aree geografche la η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων stragrande maggioranza degli abitanti era ανήκε στους ορθοδόξους χριστιανούς, ενώ formata da cristiani ortodossi, mentre i mu- οι μουσουλμάνοι ήσαν ελάχιστοι. Η Φιλική sulmani erano pochi. La Società degli Amici Εταιρεία είχε κατορθώσει να μυήσει στην (Φιλική Εταιρεία) era riuscita a coinvolgere Πελοπόννησο έως τις αρχές του 1821 το la maggior parte della leadership politica e μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής και στρατιωτικής militare nel Peloponneso sin dall’inizio del ηγεσίας. Ευνοϊκός επίσης παράγοντας για τον 1821. ελληνικό απελευθερωτικό Αγώνα αποτέλεσε η Un altro fattore favorevole per la Lotta del- γεωμορφολογία των εξεγερμένων περιοχών. la liberazione greca è stata la geomorfolo- Τόσο στην Πελοπόννησο (Μοριάς) όσο και στη gia delle aree ribelli. Sia nel Peloponneso Στ. Ελλάδα (Ρούμελη) υπήρχαν ορεινοί όγκοι, (Morea) che nella Grecia Centrale (Ru- κοιλάδες και λίγα περάσματα, που δυσκόλευαν melia) montagne, valli e pochi passaggi τον κεντρικό έλεγχο, καθιστούσαν δυσχερή rendevano diffcile il controllo centrale, il τη στρατιωτική τους ενίσχυση, ευνοούσαν τον rinforzo militare e favorivano le guerriglie κλεφτοπόλεμο και άφηναν λίγες μόνο διαβάσεις (κλεφτοπόλεμος/kleftopolemos) lasciando για τα εχθρικά στρατεύματα με συνέπεια να μην solo pochi passaggi per le truppe nemi- μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους Οθωμανούς che, con la conseguenza che la cavalleria, το κυριότερο τους όπλο, το ιππικό. Συγχρόνως l’arma più importante degli Ottomani, non στον νότιο ελλαδικό χώρο οι οθωμανικές potesse essere utilizzata. Allo stesso tem- στρατιωτικές δυνάμεις ήσαν περιορισμένες. Η po, nella parte meridionale della Grecia, le ανταρσία του Αλή πασά Τεπελενλή στα Ιωάννινα forze militari ottomane erano limitate. La ri- είχε αναγκάσει μεγάλο μέρος των Οθωμανών bellione di Alì Pascià di Tepeleni a Ioannina να μεταφερθεί στην Ήπειρο, για να την aveva costretto gran parte degli Ottomani a καταστείλει. Επιπρόσθετα στη Ρούμελη υπήρχαν trasferirsi in Epiro per sopprimerla. Inoltre, εμπειροπόλεμοι και ισχυροί αρματολοί, που in Rumelia guerrieri esperti e forti armato- τροφοδότησαν τον απελευθερωτικό Αγώνα με το li (αρματολοί, gruppi armati) fornirono alla

WE ARE GREEKS 25 απαραίτητο εμπειροπόλεμο έμψυχο δυναμικό. Lotta di liberazione il necessario persona- όπου μεγάλες οθωμανικές δυνάμεις (8.000 1821), dove le grandi forze ottomane (8.000 Οι Πελοποννήσιοι κοινοτικοί άρχοντες με τη le bellico. I governanti della comunità del άνδρες) αναχαιτίστηκαν με σοβαρές απώλειες. uomini) furono intercettate subendo gravi διοικητική τους εμπειρία κάλυψαν τις πολιτικές Peloponneso con la loro esperienza ammi- Εξαιρώντας το φρούριο της Κορίνθου, perdite. και διοικητικές απαιτήσεις της Επανάστασης nistrativa soddisfecero i requisiti politici e που παραδόθηκε (14 Ιανουαρίου 1822), Ad eccezione della fortezza di Corinto, con- και στελέχωσαν τις επαναστατικές κυβερνήσεις. amministrativi della Rivoluzione e fornirono οι υπόλοιπες πολιορκίες δεν είχαν το αίσιο segnata il 14 Gennaio 1822, gli altri assedi Στις ευνοϊκές συνθήκες συμπεριλαμβάνονταν το personale ai governi rivoluzionari. Tra le αποτέλεσμα που οι επαναστάτες ανέμεναν (π.χ. non ebbero il felice risultato che i rivoluzio- ότι η Πελοπόννησος και η Ρούμελη βρίσκονταν condizioni favorevoli: la posizione del Pelo- κάστρο της Πάτρας). Παράλληλα ο θάνατος του nari si aspettavano (come, ad esempio, il μακριά από τα μεγάλα διοικητικά και στρατιωτικά ponneso e della Rumelia lontano dai mag- Αλή πασά στα Ιωάννινα (24 Ιανουαρίου 1822) castello di Patrasso). Contestualmente la οθωμανικά κέντρα (Λάρισα, Θεσσαλονίκη, giori centri amministrativi e militari ottoma- απελευθέρωσε πλήθος οθωμανικών δυνάμεων morte di Ali Pascià a Ioannina (24 Gennaio Μοναστήρι κ.λπ.), καθώς και το προνομιακό ni (Larissa, Salonicco, Bitola, Μοναστήρι, που έως τότε ήσαν απασχολημένες στην 1822) liberò un certo numero di forze otto- καθεστώς της Μάνης, η περιοχή της οποίας ecc.) e lo status privilegiato di Mani, la cui Ήπειρο. Λίγους μήνες αργότερα (Ιούνιος 1822) mane che fno ad allora erano impegnate δεν υπαγόταν στο Mora-vali-si (βαλής της area non faceva parte di Mora Valisi (go- συγκεντρώθηκε στο Ζητούνι (Λαμία) αυξημένος in Epiro. Pochi mesi dopo (Giugno 1822) Πελοποννήσου), αλλά διοικείτο από χριστιανό vernatorato ottomano nel Peloponneso), αριθμός οθωμανικών στρατευμάτων – περίπου un numero crescente di truppe ottomane – μπέη που λογοδοτούσε στον Καπουδάν πασά governato da un bey (titolo turco-ottomano) 30.000 άτομα – με επικεφαλής το Μαχμούτ circa 30.000 uomini – guidate da Mahmut (Kapudan pasa). Τέλος οι επαναστάτες είχαν cristiano che doveva rendere conto a Kapu- πασά Δράμαλη, προκειμένου να καταστείλει Pascià Dramali, si riunì a Zitouni (Lamia) στη διάθεσή τους τα πολυάριθμα και αξιόμαχα dan Pascià. Infne, i ribelli avevano a loro την Επανάσταση στην Πελοπόννησο. Το per sopprimere la Rivoluzione nel Pelo- πλοία του Τρινήσιου Στόλου (Ύδρα, Σπέτσες, disposizione le numerose navi da combat- πολυπληθές στράτευμα του Δράμαλη διένυσε ponneso. L’imponente esercito di Dramalis Ψαρά), που τους επέτρεπαν να πολιορκούν timento della Flotta delle tre isole (Hydra, χωρίς απώλειες την ανατολική Ρούμελη, marciava senza perdite a est della Rumelia, παραθαλάσσια κάστρα, να μεταφέρουν Spetses, Psara), che consentiva loro di as- προκαλώντας πανικό στους κατοίκους. Στις causando il panico tra gli abitanti. All’inizio στρατεύματα και πολεμοφόδια και να εμποδίσουν sediare castelli costieri, trasportare truppe αρχές Ιουλίου οι Οθωμανοί διέβησαν τον Ισθμό di Luglio, gli Ottomani attraversarono l’Ist- τις εχθρικές αποβάσεις. e munizioni impedendo gli sbarchi nemici. και εισήλθαν στην επαρχία της Κορίνθου. mo ed entrarono nella provincia di Corinto. Η διοίκηση των επαναστατών, που από L’amministrazione dei rivoluzionari, che vi Η άλωση της Τριπολιτσάς από τον Θεόδωρο La caduta di Tripolitsà, centro amministra- τις αρχές του 1822 είχε εγκατασταθεί εκεί, si era stabilita dall’inizio del 1822, si rifugiò Κολοκοτρώνη (23 Σεπτεμβρίου 1821), διοικητικό tivo degli Ottomani nel Peloponneso, per κατέφυγε για λόγους ασφαλείας στα νησιά του per ragioni di sicurezza nelle isole del Golfo κέντρο των Οθωμανών στην Πελοπόννησο, mano di Theodoros Kolokotronis (23 Set- Αργοσαρωνικού. Όταν ξεπεράστηκε ο αρχικός Argosaronico. Superato il panico iniziale, le αποτέλεσε το σημαντικότερο στρατιωτικό γεγονός tembre 1821), fu l’evento militare più im- πανικός, οι επαναστατικές δυνάμεις άρχισαν να forze rivoluzionarie iniziarono a organizzare του πρώτου έτους της Επανάστασης και επέδρασε portante del primo anno della Rivoluzione οργανώνουν την άμυνά τους. Κύριο μέλημά τους la difesa. La loro principale preoccupazione θετικά στην όλη εξέλιξη του απελευθερωτικού ed ebbe un effetto positivo sull’evoluzione ήταν η καταστροφή της αγροτικής παραγωγής era rivolta alla distruzione della produzione Αγώνα. Κατά τη διάρκεια επίσης της πολιορκίας della Lotta di liberazione. Anche durante και των πηγαδιών, ούτως ώστε να προκληθούν agricola e dei pozzi, che avrebbe causa- κατέστη φανερή η στρατιωτική δεινότητα του l’assedio, l’abilità militare di Kolokotronis di- επισιτιστικά προβλήματα στον εχθρό. Σύντομα to problemi alimentari al nemico. Questa Κολοκοτρώνη. Ωστόσο ένα σχεδόν έτος μετά την venne evidente. η συγκεκριμένη τακτική απέδωσε με συνέπεια tattica portò presto all’esaurimento delle έναρξη της Επανάστασης, οθωμανικοί θύλακες Tuttavia, quasi un anno dopo l’inizio della να εξαντληθούν τα αποθέματα τροφίμων scorte di cibo nel campo ottomano e, con εξακολουθούσαν να υπάρχουν σε σημαντικά από Rivoluzione, le sacche ottomane erano an- στο οθωμανικό στρατόπεδο και μαζί τους να esse, anche all’indebolimento dei soldati στρατιωτικής άποψης σημεία της Πελοποννήσου cora presenti in parti militarmente importanti εξαντληθούν οι στρατιώτες του Δράμαλη. Αυτή di Dramalis. Tale situazione impedì il com- (Μεθώνη, Κορώνη, Πάτρα, Ρίο, Κόρινθος, del Peloponneso (Methoni, Koroni, Patras- η κατάσταση εμπόδισε την ολοκλήρωση της pletamento della marcia del nemico verso Ναύπλιο κ.λπ.). Η αδυναμία των επαναστατών so, Rio, Corinto, Nauplia, ecc.). L’incapaci- πορείας του εχθρού προς το πολιορκημένο Nauplia assediata costringendo Dramalis να καταλάβουν τις προαναφερθείσες περιοχές tà dei rivoluzionari di occupare le suddette Ναύπλιο και ανάγκασε τον Δράμαλη τότε να a tornare a Corinto. Theodoros Kolokotro- τους οδήγησε σε πολύμηνες πολιορκίες, όπως aree portò a mesi di assedi, come quelli di επιστρέψει στην Κόρινθο. Τα σχέδιά του είχε nis aveva previsto i piani di quest’ultimo e αυτές της Τριπολιτσάς και των Πατρών. Την Tripolitsà e di Patrasso. Allo stesso tempo, προβλέψει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που iniziò ad occupare posizioni strategiche ίδια περίοδο η Επανάσταση εξαπλώθηκε και la Rivoluzione si diffuse nella parte occiden- φρόντισε να καταλάβει καίριες θέσεις σε στενά negli stretti passaggi dell’area (δερβένια, στη δυτική Στ. Ελλάδα. Εκεί την αυτοθυσία του tale della Grecia Centrale. Lì il sacrifcio di περάσματα (δερβένια) της περιοχής. Στα dervènia). Alla fne di Luglio, l’esercito otto- Αθανάσιου Διάκου στην Αλαμάνα ακολούθησε η Athanasios Diakos ad Alamana fu seguito τέλη Ιουλίου ο οθωμανικός στρατός υπέστη mano subì danni signifcativi nelle posizioni επιτυχημένη διαφυγή του Οδυσσέα Ανδρούτσου dalla riuscita fuga di Odisseas Androutsos σημαντικότατες φθορές στις θέσεις Δερβενάκια di Dervenàkia (26 Luglio 1822), Aghios So- από το χάνι της Γραβιάς και η σημαντική νίκη των dalla locanda di Gravià e dall’importante (26 Ιουλίου 1822), Άγιος Σώστης (26 Ιουλίου stis (26 Luglio 1822) e Aghionori (28 Luglio Ελλήνων στα Βασιλικά (26-28 Αυγούστου 1821), vittoria dei Greci a Vasilikà (26-28 Agosto 1822) και Αγιονόρι (28 Ιουλίου 1822). 1822).

26 WAAG WE ARE GREEKS 27 Τελικά ο Δράμαλης κατέφυγε στην Κόρινθο, Infne, Dramalis fuggì a Corinto, avendo καθώς υπήρχε μια πληθώρα από μικρές piccole entità statali (ad esempio regni, έχοντας απολέσει το ένα τρίτο σχεδόν της perso quasi un terzo delle sue forze iniziali. κρατικές οντότητες (π.χ. βασίλεια, δουκάτα κ.ά.), ducati, ecc.), mentre gran parte dell’Italia αρχικής του δύναμης. Στα τέλη Οκτωβρίου η Alla fne di Ottobre Corinto tornò nuovamen- ενώ μεγάλο τμήμα της Ιταλίας τελούσε υπό si trovava sotto l’occupazione austriaca. Di Κόρινθος πέρασε και πάλι στον έλεγχο των te sotto il controllo dei Greci e pochi giorni αυστριακή κατοχή. Κατά συνέπεια οι αγώνες των conseguenza, le lotte degli Italiani per l’indi- Ελλήνων και λίγες ημέρες αργότερα περιήλθαν dopo anche le fortezze di Nauplia (Palami- Ιταλών για ανεξαρτητοποίηση από την αυστριακή pendenza dal dominio austriaco rappresen- στην κατοχή τους τα φρούρια του Ναυπλίου di, Its-Kalè) entrarono in loro possesso. Tut- κυριαρχία ήταν λογικό να τους φέρουν ιδεολογικά tavano un motivo logico per avvicinare gli (Παλαμήδι, Ιτς-Καλέ). Ωστόσο έναν σχεδόν tavia, quasi un anno dopo (Dicembre 1823) κοντά στους επαναστατημένους Έλληνες. stessi ideologicamente ai Greci ribelli. χρόνο μετά (Δεκέμβριος 1823) τα φρούρια της le fortezze di Methoni, Koroni, Patrasso, Μεθώνης, της Κορώνης, της Πάτρας, του Ρίου, Rio, continuavano ad essere sotto il con- Μέσω του κινήματος αυτού προωθήθηκαν στον Grazie a quel movimento, furono trasferiti συνέχισαν να βρίσκονται υπό οθωμανικό έλεγχο. trollo ottomano. ελλαδικό χώρο Ευρωπαίοι και Ιταλοί φιλέλληνες in terra ellenica Europei ed Italiani flelle- Καθόλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης Per tutta la durata della Rivoluzione greca, και πολεμοφόδια από τα λιμάνια της Τεργέστης ni, munizioni dai porti di Trieste e Venezia, το κύριο μέλημα των επαναστατών ήταν η κατοχή la principale preoccupazione dei rivoluzio- και της Βενετίας, ενισχύθηκε οικονομικά η rafforzata fnanziariamente la Rivoluzione, των φρουρίων στον ελλαδικό χώρο, καθώς ο nari riguardava l’occupazione delle fortezze Επανάσταση, δημιουργήθηκαν φιλελληνικά creati comitati flellenici e soccorsi i rifugiati έλεγχός τους παρείχε στρατιωτικά πλεονεκτήματα in terra ellenica poiché il controllo di queste κομιτάτα, περιθάλφθηκαν Έλληνες πρόσφυγες greci. Pochi decenni dopo, la febbre unifca- έναντι του εχθρού. Συγκεκριμένα, επειδή τα forniva vantaggi militari sul nemico. Giac- κ.λπ. Λίγες δεκαετίες αργότερα ο ενωτικός trice italiana si diffuse rapidamente anche άτακτα στρατεύματα των Ελλήνων υστερούσαν ché le truppe disorganizzate dei Greci sul ιταλικός πυρετός μεταδόθηκε ταχύτατα και in Grecia, dove assunse grandi proporzio- στο ανοικτό πεδίο της μάχης έναντι του ισχυρού campo erano inferiori rispetto alla potente στην Ελλάδα, όπου έλαβε σοβαρές διαστάσεις. ni. Nello specifco tra la fne degli anni ‘50 οθωμανικού ιππικού, μέσω της κατοχής των cavalleria ottomana, il possesso delle for- Συγκεκριμένα στα τέλη της δεκαετίας του 1850 e l’inizio della successiva decade, le ma- φρουρίων μπορούσε να επιτυγχάνεται ο tezze consentiva il controllo dei territori già και στις αρχές της επόμενης οι διαδηλώσεις στην nifestazioni ad Atene a favore degli Italia- έλεγχος των ήδη απελευθερωμένων εδαφών. liberati, incluso quello dell’Acropoli di Atene Αθήνα υπέρ των Ιταλών υπήρξαν συχνότατες. ni furono molto frequenti. Alcuni giovani si Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και ο έλεγχος της da parte dei Greci e garantendo di conse- Ορισμένοι μάλιστα νέοι ταξίδεψαν στην Ιταλία, recarono addirittura in Italia per partecipare Ακρόπολης των Αθηνών από τους Έλληνες, και guenza il dominio degli stessi sull’Attica. προκειμένου να συμμετάσχουν στρατιωτικά στην militarmente alla sua liberazione. La Stam- συνακόλουθα η κυριαρχία τους στην Αττική. Η Ciò rappresentava un costante e ansioso απελευθέρωσή της. Ο δε ελληνικός Τύπος της pa greca dell’epoca chiese più volte ad Ot- συγκεκριμένη επιδίωξη αποτέλεσε ένα διαρκές “bras de fer” tra Ottomani e Greci, un’ope- εποχής ζητούσε επανειλημμένα από τον Όθωνα tone che la Grecia prendesse parte attiva και αγωνιώδες «bras de fer» μεταξύ Οθωμανών razione militare senza una fne apparente, να αναλάβει η Ελλάδα ενεργό συμμετοχή στον alla Lotta italiana. και Ελλήνων, μια στρατιωτική επιχείρηση che subì sconvolgimenti, poiché a volte a ιταλικό Αγώνα. χωρίς διαφαινόμενο τέλος, η οποία γνώρισε favore di una parte e a volte dell’altra. In Di conseguenza la Lotta di liberazione gre- ανατροπές, καθώς έγερνε άλλοτε υπέρ της μιας questo modo, Atene divenne gradualmente Συνεπώς ο ελληνικός απελευθερωτικός Αγώνας, ca, ma anche gli sforzi italiani per la cre- και άλλοτε υπέρ της άλλης πλευράς. Κατ’ αυτόν il centro delle operazioni militari nella parte αλλά και οι ιταλικές προσπάθειες για συγκρότηση azione di uno stato italiano indipendente, τον τρόπο, η Αθήνα κατέστη σταδιακά επίκεντρο orientale della Grecia centrale, nella quale ανεξάρτητου ιταλικού κράτους οδήγησαν τους portarono i due popoli, nel corso del XIX των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην ανατολική infne nessuno riuscì a dominare completa- δύο λαούς, κατά τη διάρκεια του XIX αιώνα, στην secolo, a sviluppare stretti legami. Στ. Ελλάδα, στην οποία εντέλει κανείς από mente e irrevocabilmente fno alla fne delle ανάπτυξη στενών δεσμών. La resa dell’Acropoli agli Ottomani, i ripetuti τους εμπολέμους δεν κατάφερε να κυριαρχήσει ostilità (1829). H παράδοση της Ακρόπολης στους Οθωμανούς, ma falliti tentativi dei rivoluzionari di occu- πλήρως και αμετάκλητα έως τον τερματισμό των οι αλλεπάλληλες αλλά αποτυχημένες pare le fortezze di Chalkida e di Karystos εχθροπραξιών (1829). Gli sforzi per conquistare Atene, che era προσπάθειες των επαναστατών να καταλάβουν in Eubèa (1823-1824), il confitto dell’am- Οι προσπάθειες να κατακτηθεί η Αθήνα, considerata la culla dell’antica cultura greca τα φρούρια της Χαλκίδας και της Καρύστου ministrazione centrale con Odysseas An- που θεωρείτο κοιτίδα του αρχαιοελληνικού e dello spirito classico, ma anche il fatto che στην Εύβοια (1823-1824), η σύγκρουση της droutsos e il fallimento degli Ottomani nella πολιτισμού και του κλασικού πνεύματος, αλλά il destino della città non fosse stato defniti- κεντρικής διοίκησης με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο subordinazione delle aree rivoluzionarie ed και το ότι η τύχη της πόλης δεν είχε κριθεί vamente deciso, sembrano aver giocato un και η αποτυχία των Οθωμανών να καθυποτάξουν anche quello dei Greci a dominare nella οριστικά, φαίνεται ότι διαδραμάτισαν καθοριστικό ruolo decisivo nel progresso del movimento τις επαναστατημένες περιοχές, αλλά και των parte orientale della Terraferma, furono in ρόλο στην πρόοδο του φιλελληνικού κινήματος flellenico e dell’alleanza di cittadini stranie- Ελλήνων να κυριαρχήσουν στην ανατολική generale gli eventi che seguirono il primo και στη συστράτευση ξένων υπηκόων με τους ri con i rivoluzionari. Per quanto riguarda il Στερεά ήταν σε γενικές γραμμές τα γεγονότα anno della Rivoluzione greca. Quanto al επαναστάτες. Όσον αφορά τον Φιλελληνισμό Filellenismo nella penisola italiana, il mo- που ακολούθησαν το πρώτο έτος της Ελληνικής passaggio di Mahmut Pascià Dramali dalla στην ιταλική χερσόνησο, το κίνημα έλαβε εκεί vimento assunse diverse forme di espres- Επανάστασης. Όσο για το πέρασμα του Μαχμούτ terraferma orientale al Peloponneso (estate πολλούς και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, sione, poiché esisteva una moltitudine di πασά Δράμαλη από την ανατολική Στερεά προς 1822), pur indebolendo lo stesso la Rivo-

28 WAAG WE ARE GREEKS 29 την Πελοπόννησο (καλοκαίρι 1822) έπληξε luzione, la soppresse. Parnaso, Elikonas, συγκεκριμένη ήττα σηματοδότησε το τέλος discordie tra le forze armate e resuscitaro- την Επανάσταση, αλλά δεν την κατέστειλε. Ο Lokrida, Salona (Amfssa), Livadia, Tebe των πολεμικών επιχειρήσεων στην Ήπειρο και no vecchie controversie, come quella tra Παρνασσός, ο Ελικώνας, η Λοκρίδα, τα Σάλωνα furono campi di feroci confitti e la vittoria fu τη συνθηκολόγηση των Σουλιωτών, οι οποίοι Sulioti e capi Stereohelladiti (popolazione (Άμφισσα), η Λιβαδειά, η Θήβα αποτέλεσαν a volte a favore degli Ottomani e talvolta a υποχρεώθηκαν πλέον να εγκαταλείψουν τη della Grecia Centrale). Non mancò, infne, πεδία σκληρών συγκρούσεων και η νίκη έγερνε favore dei rivoluzionari. Il fatto che nessuno γενέτειρά τους. Προκλήθηκαν τότε διχόνοιες la competizione dei capitani (καπεταναίων) άλλοτε υπέρ των Οθωμανών και άλλοτε υπέρ των dei bellicosi avesse il pieno controllo della μεταξύ των ενόπλων και αναβίωσαν παλαιότερες per i distretti amministrativi di loro compe- επαναστατών. Το γεγονός ότι κανείς από τους Grecia Centrale fece sì che l’occupazione έριδες, όπως αυτή μεταξύ Σουλιωτών και tenza. In realtà queste azioni signifcarono εμπολέμους δεν είχε τον πλήρη έλεγχο της Στ. dell’Acropoli acquisisse un’importanza rile- Στερεοελλαδιτών οπλαρχηγών. Τέλος δεν έλειψε il declino della Rivoluzione. Ελλάδας οδήγησε την κατάληψη της Ακρόπολης vante. ο ανταγωνισμός των καπεταναίων (καπιτάνων) στο να αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία. Σταδιακά Gradualmente, infatti, l’area divenne il ful- για τις περιοχές στρατιωτικής τους ευθύνης. I successi militari dei primi due anni del- μάλιστα ο χώρος αποτέλεσε τον πυρήνα της cro della Rivoluzione e l’epicentro delle Στην πραγματικότητα όμως αυτές οι ενέργειες la Rivoluzione greca furono segnati dalle Επανάστασης και το επίκεντρο των πολεμικών operazioni militari nella parte orientale della σήμαιναν τη φθίνουσα πορεία της Επανάστασης. guerre civili del 1823-1824. I vari centri di επιχειρήσεων στην ανατολική Ρούμελη. Rumelia. potere dei rivoluzionari greci si scontrarono Οι στρατιωτικές επιτυχίες των δύο πρώτων ετών tra loro, provocando lo scoppio di guerriglie, Η ατυχής έκβαση της εξέγερσης του Αλή πασά Lo sfortunato esito della rivolta di Ali Pa- της Ελληνικής Επανάστασης αμαυρώθηκαν le quali culminarono con il confitto civile e il (Ιανουάριος 1822) ανέτρεψε τον συσχετισμό scià (Gennaio 1822) capovolse gli equilibri από τους εμφύλιους πολέμους της περιόδου saccheggio da parte dei soldati della Rume- δυνάμεων σε βάρος των επαναστατημένων di potere a scapito delle aree rivoluzionarie 1823-1824. Τα διάφορα κέντρα εξουσίας των lia nel Peloponneso, conseguente arresto περιοχών του νότιου ελλαδικού χώρου. della Grecia meridionale, i Sulioti (piccola επαναστατημένων Ελλήνων συγκρούστηκαν e incarcerazione della leadership politica Την ίδια περίοδο οι Σουλιώτες, που ήσαν popolazione di ceppo arvanita autoctona μεταξύ τους με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν e militare di Morea. La fne della seconda αποκλεισμένοι στην περιοχή τους, μπορούσαν delle montagne dell’Epiro) esclusi nella σφοδρές αναμετρήσεις. Αποκορύφωμα αυτών guerra civile coincise con l’invasione del να συνθηκολογήσουν και να εγκαταλείψουν loro zona, potevano arrendersi e lasciare ήταν οι εμφύλιες συγκρούσεις και οι λεηλασίες Peloponneso da parte di Ibrahim Pascià. την Ήπειρο ή να παραμείνουν εκεί και να l’Epiro o rimanervi e difenderlo. La secon- από Ρουμελιώτες στρατιώτες στην Πελοπόννησο, Ibrahim, il fglio adottivo del reggente d’E- την υπερασπιστούν. Το δεύτερο ενδεχόμενο da possibilità presupponeva l’espansione που κατέληξαν στη σύλληψη και φυλάκιση της gitto Mohammed Ali, subentrò su invito del προϋπέθετε την επέκταση της Επανάστασης della Rivoluzione in Epiro con sede nella πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του Μοριά. Sultano per sopprimere la Lotta di liberazio- στην Ήπειρο με ορμητήριο τη δυτική Στερεά. Terraferma occidentale. Si decise quindi Η λήξη του δεύτερου εμφυλίου συνέπεσε με την ne greca. Aveva un forte esercito compo- Αποφασίστηκε τότε να οργανωθεί εκστρατεία di organizzare una campagna per l’occu- εισβολή του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο. sto da forze regolari addestrate secondo gli για την κατάληψη της Άρτας, επειδή η πόλη pazione di Arta, perché la città era la base Ο Ιμπραήμ, θετός γιος του αντιβασιλέα της standard europei, supportato inoltre da una αποτελούσε τη σημαντικότερη στρατιωτική militare più importante degli Ottomani nel Αιγύπτου Μωχάμετ Άλη, ανέλαβε ύστερα από potente fotta. I ribelli avevano mantenuto βάση των Οθωμανών στα νότια της Ηπείρου. sud dell’Epiro. Oltre importanti armatoli e πρόσκληση του Σουλτάνου να καταστείλει τον il controllo di Morea fno al 1825, quando Στην εκστρατεία συμμετείχαν, εκτός από capi (G.Varnakiotis, G.Bakolas, A.Iskos, D. ελληνικό απελευθερωτικό Αγώνα. Διέθετε ισχυρό le truppe di Ibrahim sbarcarono a sud della σημαντικούς αρματολούς και οπλαρχηγούς Makris, ecc.), parteciparono alla campagna στράτευμα αποτελούμενο από τακτικές δυνάμεις penisola del Peloponneso. La presenza di (Γ. Βαρνακιώτης, Γ. Μπακόλας, Α. Ίσκος, Δ. la maggior parte dei flelleni giunti nei mesi εκπαιδευμένες κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ενώ quest’ultimo sia a Morea che in altre regioni Μακρής κ.ά.), οι περισσότεροι φιλέλληνες precedenti nelle zone ribelli. La campagna, υποστηριζόταν από ισχυρό στόλο. Οι επαναστάτες greche causò problemi signifcativi al corso που είχαν καταφτάσει τους προηγούμενους guidata da Alexandros Mavrocordatos, co- είχαν διατηρήσει τον έλεγχο του Μοριά έως το della Rivoluzione. μήνες στις επαναστατημένες περιοχές. Η minciò all’inizio di Giugno con l’occupazio- 1825, οπότε και πραγματοποιήθηκε η απόβαση εκστρατεία, τη γενική διεύθυνση της οποίας ne di posizioni e la formazione di campi nei στα νότια της πελοποννησιακής χερσονήσου των La vittoria degli Ottomani a Peta (Luglio είχε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ξεκίνησε pressi della ben fortifcata Arta. La batta- στρατιωτικών δυνάμεων του Ιμπραήμ. 1822) spinse questi a concentrare la loro αρχές Ιουνίου με την κατάληψη θέσεων και τη glia che ne determinò gli sviluppi si svolse Η παρουσία του τελευταίου τόσο στον Μοριά, strategia su Missolungi, nucleo strategico συγκρότηση στρατοπέδων κοντά στην καλά nell’area di Peta (4 Luglio 1822) e fu cata- όσο και σε άλλες ελλαδικές περιοχές προκάλεσε rivoluzionario in tutta la Grecia occidentale. οχυρωμένη Άρτα. Η μάχη που καθόρισε τις strofca per i rivoluzionari e soprattutto per σημαντικότατα προβλήματα στην όλη πορεία της I nemici vi si diressero, quasi senza osta- εξελίξεις πραγματοποιήθηκε στην περιοχή Πέτα il battaglione flellenico che si era formato, Επανάστασης. coli, ed eseguirono un assedio di tre mesi (4 Ιουλίου 1822) και υπήρξε καταστροφική για il quale fu decimato dagli Ottomani. Scon- (Ottobre 1822-Gennaio 1823) senza risul- τους επαναστάτες και ιδίως για το φιλελληνικό ftta che pose fne alle operazioni militari in Η νίκη των Οθωμανών στην Πέτα (Ιούλιος 1822) tati positivi. Nell’estate del 1823 ebbe luogo τάγμα που είχε συγκροτηθεί, το οποίο και Epiro e alla capitolazione dei Sulioti, ora co- τους ώθησε στο να επικεντρώσουν τη στρατηγική la seconda fase dell’assedio che durò fno αποδεκατίστηκε από τους Οθωμανούς. Η stretti a lasciare la loro patria. Scoppiarono τους στο Μεσολόγγι, το οποίο αποτελούσε alla fne di Novembre, quando il nemico fu

30 WAAG WE ARE GREEKS 31 βασικό επαναστατικό πυρήνα σε ολόκληρη τη costretto a porvi fne. Tuttavia, la morte del τους πολιορκημένους. Η πολιορκία, που rata dodici mesi e dalla carestia, uscirono δυτική Στερεά. Οι εχθροί κατευθύνθηκαν, σχεδόν leader più importante di Suli, Markos Botsaris, πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, ξεκίνησε στα eroicamente dalla città (esodo di Missolungi). ανεμπόδιστοι, εκεί, όπου και πραγματοποίησαν fu un duro colpo durante l’intera opera- τέλη Απριλίου (1825) και διήρκησε ένα ολόκληρο τρίμηνη πολιορκία (Οκτώβριος 1822-Ιανουάριος zione. Infne, la presenza di Lord Byron a έτος. Έως τον Οκτώβριο η πόλη άντεξε τις Dopo la presa di Missolungi, le truppe ot- 1823) χωρίς ωστόσο θετικά αποτελέσματα. Το Missolungi (inizio 1824), aiutò in maniera si- εχθρικές πιέσεις και ο Κιουταχής υποχρεώθηκε tomane controllavano ora l’intera Rumelia, καλοκαίρι του 1823 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη gnifcativa il fortifcarsi della città e molti dei να χαλαρώσει τις επιθέσεις του. Από τον ad eccezione dell’Acropoli di Atene, di pro- φάση της πολιορκίας που κράτησε μέχρι τα τέλη capi che si erano uniti al nemico tornarono Νοέμβριο του 1825 και έως τον Φεβρουάριο του prietà dei rivoluzionari e che divenne presto Νοεμβρίου, με συνέπεια ο εχθρός να αναγκαστεί al campo greco. A ciò contribuirono sia la 1826, οπότε και ενισχύθηκαν τα στρατεύματα il successivo obiettivo di Kioutahis, uffciale να σταματήσει την όλη στρατιωτική επιχείρηση. mancata condotta della campagna ottoma- του Κιουταχή από τις οθωμανοαιγυπτιακές Ottomano giunto ad Atene nell’Agosto del Πλήγμα ωστόσο αποτέλεσε κατά την πολιορκία na nel 1824 sia le voci circa il denaro del pri- δυνάμεις του Ιμπραήμ, η πολιορκία κατέστη 1826 che iniziò l’assedio dell’Acropoli, dura- ο θάνατος του σπουδαιότερου Σουλιώτη mo prestito inglese, gestito da Lord Byron. σταδιακά ασφυκτική. Δύο μήνες σχεδόν to dieci mesi, nei quali le tattiche di guerra αρχηγού, του Μάρκου Μπότσαρη. Η παρουσία In merito a tale prestito, si sottolinea che nel αργότερα (10 Απριλίου 1826, Κυριακή των seguite dagli avversari non differirono da τέλος του λόρδου Byron στο Μεσολόγγι (αρχές 1824 e nel 1825 furono concessi ai rivolu- Βαΐων), οι εξαντλημένοι από τη δωδεκάμηνη quelle messe in atto durante l’assedio di 1824) βοήθησε σημαντικά τα οχυρωματικά zionari Greci due prestiti da banche inglesi πολιορκία και την πείνα υπερασπιστές της πόλης Missolungi. Gli Ottomani cercarono di or- έργα της πόλης και πολλοί μάλιστα από τους per un capitale rispettivamente di 800.000 e πραγματοποίησαν ηρωική έξοδο. ganizzare un blocco serrato degli assediati οπλαρχηγούς που είχαν προσχωρήσει στον 2.000.000 sterline. Ciò, nonostante i termi- che li avrebbe costretti ad arrendersi. Paral- εχθρό επανήλθαν στο ελληνικό στρατόπεδο. ni gravosi della concessione, rappresentò Ύστερα από την κατάληψη του Μεσολογγίου lelamente questi ultimi tentarono spesso in- Σε αυτό συνέτεινε τόσο η μη πραγματοποίηση il forte interesse dei banchieri Inglesi per il τα οθωμανικά στρατεύματα ήλεγχαν πλέον cursioni notturne in posizioni ottomane vici- οθωμανικής εκστρατείας το 1824, όσο και οι successo della Rivoluzione greca, perché ολόκληρη τη Ρούμελη, εκτός από την Ακρόπολη no all’Acropoli. In tali operazioni si distinse, φήμες για τα χρήματα του πρώτου αγγλικού solo in quel modo avrebbero potuto assicu- των Αθηνών, την οποία κατείχαν οι επαναστάτες. tra gli altri, Ioannis Makrygiannis. Durante δανείου, που θα διαχειριζόταν ο λόρδος Byron. rarsi l’incasso del capitale e degli interessi. Το μέρος αυτό έγινε σύντομα ο επόμενος l’assedio furono creati campi ad Haidari, ad Σχετικά με το συγκεκριμένο δάνειο αξίζει να στόχος του Κιουταχή. Ο Οθωμανός αξιωματικός Elefsina, a Keratsini, a Faliro. Lo scopo dei σημειωθεί ότι έτη 1824 και 1825 χορηγήθηκαν Nel marzo del 1825, Mehmed Reshid Pascià, έφτασε στην Αθήνα (Αύγουστος 1826) και rivoluzionari era infatti quello di occupare στους επαναστατημένους Έλληνες δύο δάνεια noto come Kioutahis, occupò Makrynòros, άρχισε την πολιορκία της Ακρόπολης. Στη quelle posizioni che avrebbero permesso από αγγλικές τράπεζες ονομαστικού κεφαλαίου passaggio dall’Epiro all’ovest della Grecia δεκάμηνη πολιορκία της οι πολεμικές τακτικές a piccoli gruppi di rompere l’assedio dando 800.000 και 2.000.000 λιρών αντίστοιχα. centrale, con relativa facilità e si diresse που ακολούθησαν οι αντιμαχόμενες πλευρές forza agli assediati. Το γεγονός αυτό, παρά τους επαχθείς όρους a Missolungi senza incontrare alcuna re- δεν διέφεραν στις βασικές τους γραμμές από χορήγησής τους, σήμαινε το ισχυρό ενδιαφέρον sistenza. I difensori della città, centro del- αυτές που είχαν ακολουθηθεί στο Μεσολόγγι. Frattanto molte operazioni militari venivano των Άγγλων τραπεζιτών για την επιτυχία της la rivoluzione nella parte occidentale della Οι Οθωμανοί επιδίωκαν στενό αποκλεισμό portate avanti dai rivoluzionari lontano da Ελληνικής Επανάστασης, αφού μόνο έτσι θα Rumelia, avevano rafforzato la loro difesa των πολιορκημένων, που θα τους ανάγκαζε Atene. Si trattava spesso di movimenti di μπορούσαν να διασφαλίσουν την είσπραξη των sia nella terraferma che nella laguna. Al να παραδοθούν. Παράλληλα οι τελευταίοι distrazione, come quello di Arachova (No- κεφαλαίων και των τόκων τους. contempo, diversi capi delle province vici- επιχειρούσαν συχνά νυχτερινές εξόδους στις vembre 1826). Altre volte gli attacchi si con- ne entrarono a Missolungi per assistere gli κοντινές προς την Ακρόπολη οθωμανικές θέσεις. centravano sui rifornimenti Ottomani. Nelle Τον Μάρτιο του 1825, ο Μεχμέτ Ρεσίτ πασάς, assediati. L’assedio, che si svolse in due Στις επιχειρήσεις αυτές διακρίθηκε μεταξύ άλλων operazioni specifche, si distinse Gheor- γνωστός ως Κιουταχής, κατέλαβε με σχετική fasi, iniziò alla fne di Aprile (1825) e durò και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Στη διάρκεια της ghios Karaiskakis, comandante delle forze ευκολία το Μακρυνόρος, που αποτελούσε un anno intero. Fino ad Ottobre la città ave- πολιορκίας δημιουργήθηκαν στρατόπεδα στο armate greche nella Grecia Centrale. La πέρασμα από την Ήπειρο προς τη δυτική Στ. va resistito alle pressioni ostili e costretto Χαϊδάρι, την Ελευσίνα, το Κερατσίνι, το Φάληρο. partecipazione e i successi di Karaiskakis Ελλάδα και στη συνέχεια κατευθύνθηκε στο Kioutahis a rallentare i suoi attacchi. Dal Στόχος των επαναστατών ήταν να καταλάβουν nelle battaglie, soprattutto negli ultimi mesi Μεσολόγγι χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Οι Novembre del 1825 e sino a Febbraio del τις θέσεις εκείνες που θα επέτρεπαν σε μικρές del 1826, rafforzarono la sua posizione, au- υπερασπιστές της πόλης, που αποτελούσε το 1826, quando le truppe di Kioutahis furono ομάδες να διασπούν την πολιορκία και να mentarono la sua reputazione e crearono κέντρο της Επανάστασης στη δυτική Ρούμελη, rinforzate dalle forze ottomano-egiziane di ενισχύουν τους πολιορκημένους. aspettative per la fne dell’assedio dell’A- είχαν ενισχύσει την άμυνα τους τόσο από την Ibrahim, l’assedio divenne gradualmente cropoli. Tuttavia, l’assegnazione da parte ξηρά όσο και από τη λιμνοθάλασσα. Παράλληλα soffocante. Quasi due mesi dopo (10 Apri- Αρκετές πάντως υπήρξαν οι πολεμικές del governo rivoluzionario del comando στο Μεσολόγγι εισήλθαν και αρκετοί οπλαρχηγοί le 1826, Domenica delle Palme), i difensori επιχειρήσεις που διεξήχθησαν από τους dell’esercito e della fotta agli uffciali flel- από τις γειτονικές επαρχίες, για να συνδράμουν della città, stremati da un’occupazione du- επαναστάτες μακριά από την Αθήνα. Επρόκειτο leni R. Church e Th. Cochrane, causò forte

32 WAAG WE ARE GREEKS 33 συχνά για κινήσεις αντιπερισπασμού, όπως risentimento tra i capi greci. La decisione di απελευθερωτικός Αγώνας είχε ήδη προκαλέσει greca” sarebbero stati ampliati. Da allora αυτή στην Αράχοβα (Νοέμβριος 1826). Church di fermare le operazioni nelle retro- τις απαιτούμενες διπλωματικές ζυμώσεις που θα i Greci ottennero diversi successi militari, Άλλες πάλι φορές οι επιθέσεις στρέφονταν vie degli Ottomani effettuando un attacco επέτρεπαν τη ενεργή παρέμβαση των Μεγάλων come nell’ultima battaglia della Rivoluzione στις εφοδιοπομπές των Οθωμανών. Στις frontale, la morte di G. Karaiskakis alla vigi- Δυνάμεων. Όπως και πράγματι έγινε, καθώς Greca, la battaglia di Petra in Beozia (12 συγκεκριμένες επιχειρήσεις διακρίθηκε ο lia della battaglia in uno scontro a Tamburia στις 8 Οκτωβρίου 1827 πραγματοποιήθηκε Settembre 1829). Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο αρχηγός των (Keratsini) e l’insistenza dei capi di tenere la η ναυμαχία του Ναυαρίνου μεταξύ της ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Στ. Ελλάδα. battaglia nel giorno stabilito, infuì negativa- αγγλικής, γαλλικής και ρωσικής μοίρας και του Η συμμετοχή του Καραϊσκάκη στις μάχες και οι mente sul risultato fnale dell’intera opera- οθωμανοαιγυπτιακού στόλου. Η καταστροφή επιτυχίες σε αυτές, ιδίως τους τελευταίους μήνες zione militare. La sconftta nella battaglia di του τελευταίου στον Ναυαρίνο υποχρέωσε του 1826, ενίσχυσαν τη θέση του, αύξησαν Analatos (24 Aprile 1827) e lo scioglimento την Οθωμανική αυτοκρατορία να αποδεχθεί τη φήμη του και δημιούργησαν προσδοκίες dell’accampamento greco portarono un τη δημιουργία ελληνικού κράτους, με την για τη λήξη της πολιορκίας της Ακρόπολης. mese dopo alla resa dell’Acropoli agli Otto- Πελοπόννησο να αποτελεί την εδαφική του βάση. Η ανάθεση όμως από την επαναστατική mani (24 Maggio 1827), azione questa che κυβέρνηση της αρχηγίας του στρατού και του ridusse ulteriormente le speranze dei Greci Οι πολεμικές επιχειρήσεις μεταξύ ελληνικών στόλου στους φιλέλληνες αξιωματικούς R. di prevalere militarmente. La Grecia Cen- και οθωμανικών δυνάμεων συνεχίστηκαν και Church και Th. Cochrane προκάλεσε έντονη trale e la maggior parte del Peloponneso si μετά την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια ως δυσαρέσκεια στους Έλληνες οπλαρχηγούς. trovarono a quel punto sotto il controllo del- Κυβερνήτη της Ελλάδας (Ιανουάριος 1828) Η απόφαση του Church να σταματήσει τις le forze di Kioutahis e Ibrahim Pascià. σε μια προσπάθεια εδραίωσης της ελληνικής επιχειρήσεις στα μετόπισθεν των Οθωμανών κυριαρχίας σε όσο το δυνατόν περισσότερα και να πραγματοποιήσει μια κατά μέτωπο All’inizio del 1827 la Rivoluzione aveva rag- εδάφη, ούτως ώστε τα όρια του κράτους που επίθεση, ο θάνατος του Γ. Καραϊσκάκη την giunto una fase molto critica. A causa della θα δημιουργείτο ύστερα από τη διευθέτηση παραμονή της μάχης σε μια μικροσυμπλοκή presenza delle truppe ottomano-egiziane, του “ελληνικού ζητήματος” να ήταν διευρυμένα. στη θέση «Ταμπούρια» (Κερατσίνι) και η gli abitanti di Morea erano riusciti a man- Έκτοτε οι Έλληνες γνώρισαν αρκετές επιμονή των αρχηγών να διεξαχθεί η μάχη την tenere fno ad allora solo poche roccaforti στρατιωτικές επιτυχίες, όπως και στην τελευταία καθορισμένη ημέρα λειτούργησαν αρνητικά rivoluzionarie. Ciononostante, la Lotta di μάχη της Ελληνικής Επανάστασης, τη μάχη της στην τελική έκβαση της όλης πολεμικής liberazione aveva già provocato il neces- Πέτρας στη Βοιωτία (12 Σεπτεμβρίου 1829). επιχείρησης. Η ήττα στη μάχη του Ανάλατου sario fermento diplomatico che avrebbe (24 Απριλίου 1827) και η διάλυση του consentito l’intervento attivo delle Grandi ελληνικού στρατοπέδου οδήγησαν ένα μήνα Potenze come realmente accadde l’otto αργότερα στην παράδοση της Ακρόπολης Ottobre 1827 durante la battaglia navale di στους Οθωμανούς (24 Μαΐου 1827). Η Navarino tra le compagini inglese, francese συγκεκριμένη ενέργεια μείωσε ακόμη e russa e la fotta ottomano-egiziana. La di- περισσότερο τις ελπίδες των Ελλήνων για την struzione di quest’ultima a Navarino costrin- επικράτηση της Επανάστασης στο πολεμικό se l’Impero Ottomano ad accettare la crea- πεδίο. Η Στ. Ελλάδα και το μεγαλύτερο τμήμα zione di uno stato greco con il Peloponneso της Πελοποννήσου βρίσκονταν πλέον υπό come base territoriale. την κατοχή των δυνάμεων του Κιουταχή και του Ιμπραήμ πασά. Le operazioni di guerra tra le forze greche e ottomane continuarono dopo l’arrivo di Στις αρχές του 1827 η Επανάσταση είχε Ioannis Capodistrias come Governatore περιέλθει σε πολύ κρίσιμη φάση. Εξαιτίας della Grecia (Gennaio 1828) nel tentativo της παρουσίας των οθωμανοαιγυπτιακών di consolidare la sovranità greca nel mag- στρατευμάτων οι κάτοικοι του Μοριά είχαν gior numero di territori possibile, in modo καταφέρει να διατηρήσουν έως τότε ορισμένες tale che i confni dello Stato che si sarebbe μόνο επαναστατικές εστίες. Ωστόσο ο creato dopo la risoluzione della “questione

34 WAAG WE ARE GREEKS 35 Ὁ Ἀγών La Lotta Ἡ δίωξη τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ La persecuzione di Germanos, Vescovo di Patrasso Nίκα Πολυχρονοποὺλου - Κλαδά Nica Polycronopoulou-Cladas

Ἔτος 1825. Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸς Anno 1825. Il Germanos di Patrasso (noto εἶχε ἀναχωρήσει πικραμένος γιὰ τὴν Ἰταλία anche come Palaion Patron Germanos) era τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1822. Εἶχε διορισθεῖ μαζὶ partito amareggiato per l’Italia nel Dicem- μὲ τὸν Γεώργιο Μαυρομιχάλη παραστάτης καὶ bre del 1822. Era stato nominato insieme ἐπίτροπος τῆς Ἑλλάδος στὴ Ρώμη, κατόπιν a Gheorghios Mavromichalis, rappresen- ἀποφάσεως τοῦ Ἐκτελεστικοῦ ἀπὸ τὶς 18/30 tante e commissario della Grecia a Roma, Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους ἐκείνου. Δὲν ἔσπευσαν a seguito di una decisione dell’Esecutivo νὰ μεταβοῦν στὴ Ρώμη, ἀλλὰ παρέμειναν στὸν del 18/30 settembre dello stesso anno. I Ἀγκῶνα (Ancona), μετὰ στὴ Bologna τὸν Μάϊο due non si affrettarono ad arrivare a Roma, τοῦ 1823, στὴ Faenza καὶ στὴ Sinigalia καὶ ma rimasero ad Ancona, poi a Bologna nel πάλι στὸν Ἀγκῶνα. Ἡ ἐκεῖ πολιτικὴ κατάσταση, Maggio 1823, a Faenza e Senigallia e nuo- ὅπως θὰ διαπιστώσομε, δὲν ἐπέτρεπε στὸ vamente ad Ancona. La situazione politica Βατικανὸ νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν ἐπαναστατημένη lì, come vedremo, non permetteva al Vati- Ἑλλάδα. Ὅμως ὁ δραστήριος ἱεράρχης δὲν cano di occuparsi della Grecia rivoluziona- ἔμεινε ἄπρακτος, ἀλλὰ ἵδρυσε διπλωματικὰ ria. Tuttavia, il vescovo non rimase inattivo, γραφεῖα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως εἰς ma istituì uffci diplomatici della Rivoluzione αὐτὲς τὶς τρεῖς πόλεις γιὰ νὰ προωθεῖται τὸ Greca in queste tre città per promuovere la φλέγον ζήτημα καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἀλληλογραφοῦσε scottante questione, e da lì scambiava cor- μὲ Ἕλληνες τοῦ ἐξωτερικοῦ· μεταξὺ αὐτῶν rispondenza con i Greci che si trovavano συναριθμοῦνται ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας, ὁ all’estero tra i quali Ioannis Capodistrias, Ἰγνάτιος Οὑγκροβλαχίας, ὁ Ἰωάννης Βαρβάκης, Ignazio di Ungro-Valacchia, Ioannis Varva- ὁ Ἰωάννης Βλασσόπουλος, ὁ Διονύσιος kis, Ioannis Vlassopoulos, Dionysios Ro- Ρώμας, ὁ Ἀντώνιος Κομιζόπουλος, ὁ Ἰωάννης mas, Antonios Komizopoulos, Ioannis Pa- Παπαρρηγόπουλος. Στὶς ἐπιστολές του τοὺς parrigopoulos. Nelle sue lettere li informa in ἐνημερώνει περὶ τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων merito alle operazioni militari e agli sviluppi καὶ τῶν πολιτικῶν ἐξελίξεων στὴν Ἑλλάδα. politici in Grecia. Negozia la concessio- Διαπραγματεύεται ὡσαύτως τὴ σύναψη δανείου ne di un prestito e, soprattutto, si esprime καὶ τὸ σπουδαιότερο: ἐκφράζεται περὶ ἐκλογῆς sull’elezione di un monarca per la Grecia! μονάρχου γιὰ τὴν Ἑλλάδα! σκέψη ἰδιαιτέρως Pensiero particolarmente maturo per l’anno προκεχωρημένη γιὰ τὸ ἔτος 1823. 1823. Τὸ ταξείδι τοῦ Π. Π. Γερμανοῦ στὴν Ἰταλία εἶχε ἕνα Il viaggio di P.P. Germanos in Italia aveva στόχο, δὲν ἐπρόκειτο γιὰ μία ἁπλῆ προσπάθεια. uno scopo e non era casuale. L’Italia nel Ὅμως ἡ Ἰταλία κατὰ τὸν ΙΘ´ αἰ. ἀντιμετώπιζε καὶ XIX secolo affrontava anch’essa questioni αὐτὴ σοβαρὰ ἐσωτερικὰ προβλήματα. Οἱ Ἰταλοὶ interne gravi. Gli italiani erano impegnati a εἶχαν τὸν δικό τους ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς stabilire nel proprio paese un’unica identità

WE ARE GREEKS 37 ἀρχῆς τῶν ἐθνοτήτων. Ἂν οἱ Ἕλληνες ὑπέφεραν nazionale: mentre i greci soffrivano sotto il ὑπέστη ὁ Πίος Ζ´ ἔγινε ἐξαιρετικὰ συντηρητικὸς sa delle sofferenze subìte, Pio VII divenne ὑπὸ τὸν ὀθωμανικὸ ζυγό, οἱ Ἰταλοὶ ἐπάλευαν giogo ottomano, gli italiani combattevano καὶ ἐστράφη ἐναντίον πάσης ἐλευθερίας. Ἐπὶ estremamente conservatore, si rivoltò con- ἐξ ἴσου κατὰ τοῦ αὐστριακοῦ πέλματος. Οἱ allo stesso modo contro l’oppressione au- πλέον ἀπεκατέστησε τὸ Τάγμα τῶν Ἰησουϊτῶν. tro ogni forma di libertà e ricostituì l’Ordine Αὐστριακοὶ κατεῖχαν πολλὲς ἐκτάσεις στὴν Ἰταλία striaca. Gli Austriaci possedevano molti ter- Ὁ Λέων ΙΒ´, Ἀννίβας Sermattei della Gen- dei Gesuiti. καὶ ἡ διοίκησή τους ἦταν ἰδιαιτέρως σκληρή. Ἡ ritori italiani e la loro amministrazione era ga κατὰ κόσμον, εἶχε γεννηθεῖ στὴν περιοχὴ Leone XII, Annibale Sermattei della Genga, διαμαρτυρία ἦταν μεγάλη, οἱ ἐξόριστοι πολλοί, οἱ particolarmente dura. La protesta era gran- τῆς Ancona στὰ 1760. Ἐξελέγη πάπας στὰ nacque nella provincia di Ancona nel 1760 φυλακὲς γεμᾶτες, φυλακὲς ἀπὸ μόλυβδο, ὅπου de, gli esiliati numerosi, le prigioni piene; 1823. Ὑπῆρξε φιλεύσπλαχνος, κατήργησε e fu eletto Papa nel 1823. Misericordioso, οἱ κατάδικοι δὲν μποροῦσαν νὰ ἀναπνεύσουν. prigioni di piombo in cui i condannati non φόρους, ἐφρόντισε πτωχοὺς καὶ ὀρφανά. abolì le tasse, si prese cura dei poveri e Ὁ Π.Π. Γερμανός, μεταβαίνων ἐκεῖ, ἐγνώριζε riuscivano a respirare. Ἐτάχθη ὅμως κατὰ τοῦ φιλελευθερισμοῦ καὶ degli orfani, tuttavia attaccò il liberalismo e ἄραγε τὴν πραγματικότητα; Στὰ 1827-1828 Il P.P. Germanos, arrivando in Italia, cono- κατεδίωκε τὶς μυστικὲς ἐπαναστατικὲς ἑταιρεῖες. perseguitò le società rivoluzionarie segrete, εἶχε ἀπελευθερωθεῖ ἕνα σημαντικὸ τμῆμα sceva la realtà? Tra il 1827 e il 1828 era Κατεδίκαζε σὲ ἀπαγχονισμὸ χωρὶς δεύτερη condannò all’esecuzione senza pensarci τῆς Ἑλλάδος, ἐνῷ στὴν Ἰταλία, ἡ Λομβαρδία stata liberata una parte signifcativa della σκέψη τοὺς ὀπαδοὺς τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ due volte i seguaci dell’Illuminismo e coloro ἀπελευθερώθηκε στὰ 1859, ἡ Βενετία στὰ 1866 Grecia, mentre in Italia la Lombardia fu li- ὅσους ἀκολουθοῦσαν τὶς νέες ἰδέες ποὺ che seguivano le nuove idee che circolava- καὶ ἡ περιοχὴ τῆς Τεργέστης μόλις στὰ 1919 berata nel 1859, il Veneto nel 1866 e l’area κυκλοφοροῦσαν τότε στὴν Εὐρώπη. no in Europa in quel momento. μετὰ τὸ πέρας τοῦ Α´ Παγκοσμίου πολέμου! di Trieste solo nel 1919 dopo la fne della Ἐν ὀλίγοις, αὐτὴ ἡ Ρώμη δὲν θὰ βοηθοῦσε ποτὲ Insomma, questa Roma non avrebbe aiuta- Ὁ Π.Π. Γερμανὸς παρέμεινε στὴν Ἰταλία ἀπὸ τὸν Prima Guerra Mondiale! τὴν ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα. to mai la rivoluzione in Grecia. Ὀκτώβριο τοῦ 1822 ἕως τὸν Ἰούνιο τοῦ 1824. P.P. Germanos rimase in Italia dall’Ottobre Ὅταν ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα ὁ Π. Π. Γερμανός, Quando P.P. Germanos tornò in patria, la Κατ᾽ ἐκεῖνο τὸ διάστημα ἀνῆλθαν στὸν θρόνο τοῦ del 1822 fno a Giugno del 1824. In quel εἶχε κορυφωθεῖ ὁ ἐμφύλιος. Προσεπάθησε guerra civile aveva raggiunto il suo culmine Ποντίφηκος ὁ Pius VII (1800-1823) καὶ ὁ Leone periodo salirono al trono del Pontefce Pio νὰ συμφιλιώσει τὶς ἀντιμαχόμενες φατρίες. e cercò di riconciliare le fazioni in guerra. XII (1823-1829) καὶ οἱ δύο ἐντελῶς ἀκατάλληλοι VII (1800-1823) e Leone XII (1823-1829), Τὴν 14η Ὀκτωβρίου 1824, εὑρισκόμενος στὸ Il 14 Ottobre 1824, mentre si trovava ad καὶ ἀνίκανοι γιὰ νὰ παράσχουν βοήθεια σὲ ἄλλο entrambi completamente incompetenti e in- Ἄργος, ἀπηύθυνε ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Γεώργιο Argo, scrisse una lettera a Kountouriotis, κράτος. Ὁ Πίος Ζ´, Βαρνάβας Chiaramonti κατὰ capaci di fornire assistenza ad un altro sta- Κουντουριώτη, Πρόεδρο τοῦ Ἐκτελεστικοῦ, Presidente dell’Esecutivo, in cui gli κόσμον, εἶχε γεννηθεῖ στὴν Cesena τῆς ἐπαρχίας to. Pio VII, al secolo Barnaba Chiaramonti, στὴν ὁποία τὸν παρακαλεῖ νὰ μεταχειρισθεῖ κάθε chiedeva di trattare in qualsiasi modo per Romagna στὰ 1742. Ἐξελέγη Πάπας στὰ 1800, nacque a Cesena in Romagna nel 1742. τρόπο γιὰ νὰ ἀποφευχθοῦν τὰ χειρότερα. Μὲ evitare il peggio. Con una seconda lettera ἀλλ᾽ ἐμποδίσθη ἀπὸ τὸν Μεγάλο Ναπολέοντα Fu eletto Papa nel 1800, ma fu ostacolato δεύτερη ἐπιστολή του πρὸς τὸν Γ. Κουντουριώτη datata 10 Novembre 1824 da Nauplia, lo καὶ δὲν ἐπαρουσιάσθη στὴ Ρώμη ἐγκαίρως. Ὁ da Napoleone il Grande e non si presentò τὴν 10η Νοεμβρίου 1824 ἀπὸ τὸ Ναύπλιο informava che sarebbe partito poiché in cit- Μέγας Ναπολέων τοῦ ἔφερε πολλὲς δυσκολίες a Roma in tempo. Napoleone, infatti, creò ἐνημερώνει ὅτι θὰ ἀναχωρήσει, καθόσον tà prevaleva il disordine e inoltre, dopo lo καὶ προσπαθοῦσε νὰ τὸν ἐκμηδενίσει. Μὲ ἀγῶνα molte diffcoltà e cercò di annientarlo. Pio ἐπικρατεῖ ἀταξία στὸ Ναύπλιο· ἐπιπλέον μετὰ scioglimento dell’assedio di Patrasso, rima- ἐπέτυχε ὁ Πίος Ζ´ νὰ ὑπογραφεῖ ἕνα Κονκορδάτο, VII, lottando, riuscì a frmare un Concordato, τὴ διάλυση τῆς πολιορκίας τῶν Πατρῶν, ἔχουν sti delusi gli abitanti dell’Acaia, ritenne op- δηλαδὴ μία συμφωνία ποὺ θὰ ἔφερε ὁμόνοια. Τὸ ovvero un accordo che avrebbe portato alla ἀπογοητευθεῖ οἱ Ἀχαιοὶ καὶ θεωρεῖ πρέπον νὰ portuno restare in quella zona, stabilendosi Κονκορδάτο ἐπέβαλε τὸ ἑξῆς: νὰ ἐκλέγονται οἱ distensione e che imponeva l’elezione dei μείνει στὴν περιοχὴ αὐτή. Ἐγκατεστάθη στὴ quindi nel Monastero di Chrysopodaritissa ἐπίσκοποι στὴ Γαλλία καὶ ἁπλῶς νὰ ἐπικυρώνει vescovi in Francia con la semplice confer- Μονὴ Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερῶν γιὰ νὰ Nezeron per riposare. ἡ Ἁγία Ἕδρα τὴν ἐκλογή τους. Οὕτω πως ἡ ma da parte della Santa Sede. In tal modo ἀναπαυθεῖ. Aveva cercato la riconciliazione e difese i Ἐκκλησία διατηροῦσε ἀκόμη θέση ὑπεροχῆς la Chiesa avrebbe conservato una posizio- Εἶχε προσπαθήσει γιὰ συμφιλίωση καὶ πρόκριτοι (procriti)1 della regione dell’Aca- στὴν ἄθεη Γαλλία. Στὰ 1804 ὁ Πίος Ζ´ ἔστεψε τὸν ne preminente nella Francia atea. ὑπερασπίσθη τοὺς Ἀχαιοὺς προκρίτους· κατὰ ia, cadendo di conseguenza nello sfavore Ναπολέοντα αὐτοκράτορα μέσα στὴν Παναγία Napoleone fu incoronato imperatore nel συνέπειαν ἔπεσε στὴ δυσμένεια πολλῶν di molti capi e soprattutto di Ioannis Gou- τῶν Παρισίων. Ὅμως ὁ Ναπολέων δὲν ἐτήρησε 1804 a Parigi da Pio VII all’interno della ὁπλαρχηγῶν καὶ ἰδιαιτέρως τοῦ Ἰωάννη ras, il quale si era impegnato a sottomet- τὶς ὑποσχέσεις του καὶ εἰσέβαλε στὴ Ρώμη μὲ cattedrale di Notre Dame, ma non manten- Γκούρα ὁ ὁποῖος εἶχε ἀναλάβει νὰ ὑποτάξει tere tutti gli oppositori dell’amministrazione τὰ στρατεύματά του. Κατόπιν τούτου ὁ Πίος Ζ´ ne le promesse e invase Roma con le sue ὅλους τοὺς ἐναντουμένους κατὰ τῆς ὑπὸ τὸν di Kountouriotis. Cionondimeno P.P. Ger- ἀφώρισε τὸν Ναπολέοντα, ὁ ὁποῖος συνέλαβε truppe. Successivamente il Papa destituì Γεώργιο Κουντουριώτη Διοικήσεως. Ὅμως ὁ manos non aveva obiettato, raccomandò καὶ αἰχμαλώτισε τὸν Πάπα. Τὰ βάσανα τοῦ Πίου Napoleone, il quale lo catturò facendolo ar- Π.Π. Γερμανὸς δὲν εἶχε ἐναντιωθεῖ, ἁπλᾶ εἶχε semplicemente, attraverso le sue lettere, la Ζ´ ἔπαυσαν μόνον ὅταν ἐξορίσθη στὴν Ἔλβα ὁ restare. Le sofferenze di Pio VII cessarono συστήσει διὰ τῶν ἐπιστολῶν του κατευνασμὸ calma e la convocazione di un’Assemblea Μέγας Ναπολέων στὰ 1814. Τὸ Συνέδριο τῆς solo quando Napoleone il Grande fu esiliato καὶ σύγκληση Ἐθνοσυνελεύσεως. Ὁ Ἰωάννης nazionale. Ioannis Kolettis, che si trovava a Βιέννης στὰ 1815 ἀπεκατέστησε τὴν ἐξουσία τοῦ all’Elba nel 1814. Il Congresso di Vienna del Κωλέττης, εὑρισκόμενος στὰ Καλάβρυτα, Kalavrita, esortò Ioannis Gouras ad arresta- Ποντίφηκος. Ἐξ αἰτίας τῶν ταλαιπωριῶν ποὺ 1815 ripristinò il potere del Pontefce. A cau- προέτρεψε τὸν Ἰωάννη Γκούρα νὰ συλλάβει re P.P. Germanos ed anche Asimakis Foti-

38 WAAG WE ARE GREEKS 39 τὸν Ἀσημάκη Φωτήλα καὶ τὸν Π.Π. Γερμανό. las, il quale si era rifugiato nel Monastero di ὁποῦ ἐκατοικοῦσεν (ἐνν. ὁ Π.Π. Γερμανός), μὲ permesso di rimanere in un’abbazia a Ga- Ὁ Φωτήλας ὅμως εἶχε καταφύγει στὴν Μονὴ Poretsos, costruito su un precipizio in quel ἐπέκεινα τῶν 20 στρατιωτῶν καὶ τοὺς ἔτρεφε ἡ stouni per riprendersi dalle diffcoltà. Fu τοῦ Πορετσοῦ, ἡ ὁποία εἶχε κατακλυσθεῖ ἀπὸ tempo immerso nella neve. Così Gouras or- μονὴ καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ἐπῆραν καὶ τὸν ἡγούμενόν rilasciato grazie all’intervento del generale τὰ χιόνια καὶ ἦταν ἄλλως τε κτισμένη σὲ θέση dinò a Nicoletto Sofanopoulos: «...porta tut- μας Νικηφόρον ὡς αἰχμάλωτον, βαστώντες τον Gheorghios Drakos e di P. Lidoriki, chieden- κρημνώδη. Ὁ Γκούρας ἔδωσε ἐντολὴ στὸν ti i soldati che hai sotto la tua guida e trova il ἐπέκεινα τῶν δύω μηνῶν…». do successivamente la restituzione del bot- Νικολέττο Σοφιανόπουλο: «… νὰ πάρῃς ὅλους Despota Palaion Patron, prendilo e portalo tino; la vedova di Nikoletto Sofanopoulos τοὺς στρατιῶτες ὁποῦ ἔχεις ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν da me il prima possibile, e lo stesso fai con Ὁ Π.Π. Γερμανὸς ἐζήτησε ἀπὸ τὸν Γ. gli restituì molti talleri, monete veneziane σου καὶ νὰ πάγῃς νὰ εὑρῇς τὸν Δεσπότην l’Abate Nikiforos», (9 Gennaio 1825). Κουντουριώτη νὰ τοῦ ἐπιτρέψει νὰ παραμείνει ed ottomane e un fucile. Παλαιῶν Πατρῶν, νὰ τὸν πιάσῃς καὶ νὰ μοῦ τὸν σὲ μία μονὴ στὴ Γαστούνη γιὰ νὰ ἀναρρώσει P.P. Germanos fu anche plenipotenziario φέρῃς ἐδῶ τὸ γληγορώτερον, ὁμοίως καὶ τὸν Mentre il Vescovo, come già detto, si ripo- ἀπὸ τὴν κακουχία. Ἐλευθερώθηκε χάρις εἰς τὴν nella terza Assemblea Nazionale ed eletto Νικηφόρον», 9 Ἰανουαρίου 1825. sava nel Monastero di Chrysopodaritissa, παρέμβαση τοῦ Στρατηγοῦ Γεωργίου Δράκου membro della Commissione per gli Affari Ὁ Ἱεράρχης ἐφησύχαζε στὴ Μονὴ venti uomini vi entrarono fngendo di vo- καὶ τοῦ Παν. Λιδωρίκη. Ἐν συνεχείᾳ ἐζήτησε Religiosi e di quella impegnata nel dialogo Χρυσοποδαριτίσσης, ὅπως προανεφέρθη. ler pregare. L’Abate Nikiforos e il monaco νὰ τοῦ ἐπιστραφοῦν τὰ ἁρπαγέντα καὶ ἡ χήρα con l’Ambasciatore Inglese a Costantinopo- Εἰσῆλθαν μὲ δόλο στὴ Μονὴ 20 ἄνδρες Nektarios erano armati, ma gli aggressori τοῦ Νικολέττου Σοφιανόπουλου τοῦ ἐπέστρεψε li Stratford Canning. Questa è stata l’ultima ὑποκρινόμενοι ὅτι ἤθελαν νὰ προσκυνήσουν. li colpirono e li disarmarono; le loro armi πολλὰ τάλληρα, βενέτικα καὶ ὀθωμανικὰ attività uffciale di P.P. Germanos. Con un Ὁ Ἡγούμενος Νικηφόρος καὶ ὁ μοναχὸς furono sequestrate da Sofanopoulos, P.P. νομίσματα καὶ ἕνα τυφέκιο. documento del 14 Aprile 1826 la Commis- Νεκτάριος ὁπλοφοροῦσαν, ἀλλ᾽ οἱ ἐπιτιθέμενοι Germanos fu arrestato, derubato dei suoi Ὁ Π.Π. Γερμανὸς ὑπῆρξε πληρεξούσιος καὶ sione espresse il desiderio che la Grecia τοὺς ἐκτύπησαν καὶ τοὺς ἀφόπλισαν. Τὰ ὅπλα paramenti gerarchici, del suo denaro e dei στὴν Γ´ Ἐθνοσυνέλευση. Ἐξελέγη δὲ μέλος τῆς vedesse la fne dello sterminio. τους τὰ κατεκράτησε ὁ Νικ. Σοφιανόπουλος. suoi cimeli. Presero persino gli animali dalle Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῶν θρησκευτικῶν ζητημάτων Il Vescovo morì il 30 Maggio del 1826 a Ὁ Π.Π. Γερμανὸς συνελήφθη, τοῦ ἅρπαξαν τὰ scuderie del Monastero. Il Vescovo fu cattu- καὶ τῆς Ἐπιτροπῆς ποὺ ἀνέλαβε νὰ ἀπευθυνθεῖ Nauplia, colpito dal tifo. ἀρχιερατικά του ἄμφια, χρήματα καὶ κειμήλια. rato, denudato, picchiato e obbligato a pro- στὸν Ἄγγλο Πρέσβυ στὴν Κωνσταντινούπολη Ἐπῆραν ἀκόμη καὶ ζῶα ἀπὸ τοὺς σταύλους τῆς seguire a piedi nel freddo, legato al cavallo Stratford Canning. Αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ τελευταία Tornando al corso degli eventi dell’anno Μονῆς. Ὁ Ἱεράρχης διεπομπεύθη, ἐγυμνώθη di Sofanopoulos che lo derideva. ἐπίσημη δραστηριότητα τοῦ Π.Π. Γερμανοῦ. Μὲ 1825, il 12 Gennaio di quell’anno, l’Organo καὶ ἐκακοποιήθη. Ὑπεχρεώθη νὰ ἀκολουθήσει Fu allora che P.P. Germanos maledisse N. ἔγγραφο τῆς 14ης Ἀπριλίου 1826 ἀνακοινώνει Esecutivo ordinò che il Presidente Sig. Ghe- πεζὸς μέσα στὸ ψῦχος, προσδεδεμένος στὸ Sofanopoulos. Il corteo si fermò per un po’ ἡ Ἐπιτροπὴ ὅτι ἐπιθυμεῖ ἡ Ἑλλὰς νὰ ἰδεῖ τὸ orghios Kountouriotis fosse nominato capo ἄλογο τοῦ Νικ. Σοφιανόπουλου, ὁ ὁποῖος τὸν a Drovolovo, da dove Sofanopoulos parti τέλος τοῦ ἐξολοθρευτικοῦ ἀγῶνος. Ὁ Ἱεράρχης del campo militare che aveva orchestrato ἐχλεύαζε μὲ κάθε τρόπο. Τότε ὁ Π.Π. Γερμανὸς per Sopoto di Kalavrita con l’intento di la- ἐκοιμήθη τὴν 30ὴ Μαΐου 1826 στὸ Ναύπλιο, l’assedio alle fortezze di Patrasso e Nafpa- καταρράσθηκε τὸν Νικ. Σοφιανόπουλο. Ἡ sciare il bottino nella sua dimora. προσβεβλημένος ἀπὸ τύφο. ktos: un’idea di Kolettis per sbarazzarsi di πομπὴ διεκόπη γιὰ λίγο στὸ Δροβολοβό, Il corteo proseguì fno a Divri e Gastouni, Alexandros Mavrocordatos, suo avversario ἀπὸ ὅπου ὁ Νικ. Σοφιανόπουλος μετέβη στὸ mentre il Gerarca seguiva a piedi e nudo. Ἐπανερχόμενοι εἰς τὸν ροῦν τῶν γεγονότων all’interno del governo. Ciò, tuttavia, era im- Σοπωτὸ Καλαβρύτων γιὰ νὰ ἀφήσει στὴν Lì Sofanopoulos lo consegnò a Ioannis τοῦ ἔτους 1825, τὴν 12η Ἰανουαρίου τοῦ ἔτους possibile, perché la salute di Kountouriotis οἰκία του τὰ ἁρπαγέντα. Ἡ πορεία συνέχισε Gouras. La maledizione di P.P. Germanos ἐκείνου τὸ Ἐκτελεστικὸ Σῶμα διατάσσει ὅτι ὁ non gli permetteva di intraprendere un si- μέχρι τὴ Δίβρη καὶ μέχρι τὴ Γαστούνη, ὅπου tuttavia si realizzò, poiché Sofanopou- Πρόεδρος κ. Γεώργιος Κουντουριώτης διορίζεται mile compito. La spedizione verso Patrasso ὁ Ἱεράρχης ἀκολουθοῦσε πεζὸς καὶ γυμνός. los morì per emorragia interna. Si salva ἐπικεφαλῆς τοῦ στρατοπέδου τοῦ συγκροτοῦντος iniziò rapidamente. Benizelos Roufos ave- Ἐκεῖ ὁ Νικ. Σοφιανόπουλος τὸν παρέδωσε un documento che descrive le sofferenze τὴν πολιορκία τῶν φρουρίων Πατρῶν καὶ va il compito di arruolare uomini a Patras- στὸν Ἰωάννη Γκούρα. Ἡ κατάρρα τοῦ Π.Π. che subirono l’Abate Nikiforos Nezeritis e Ναυπάκτου. Ἐπρόκειτο γιὰ ὕστερη σκέψη so, Dimitrios Meletopoulos (1796-1858) a Γερμανοῦ πραγματοποιήθηκε ὅμως καὶ ὁ Νικ. P.P. Germanos. Cito qui un breve estratto τοῦ Κωλέττη γιὰ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὸν Ἀλέξ. Vostitsa, Dimitrios Plapoutas a Karytaina. Σοφιανόπουλος ἀπεβίωσε ἀπὸ ἐσωτερικὴ del documento: «...ha sofferto gravi danni Μαυροκορδάτο, ἀντίπαλό του ἐνδοκυβερνητικά. Da Corinto invece, reclutavano anche Vas- αἱμορραγία. quando è stato mandato a prenderlo da Αὐτὸ ὅμως ἦταν ἀδύνατον νὰ πραγματοποιηθεῖ, sos Mavrovouniotis, Gheorghios Giatrakos Σώζεται σχετικὸ ἔγγραφο γιὰ τὶς κακουχίες ποὺ Gouras nel monastero dove viveva2, da 20 διότι ἡ ὑγεία τοῦ Γ. Κουντουριώτη δὲν ἐπέτρεπε e Gheorghios Mavromichalis. Naturalmente ὑπέστη καὶ ὁ Ἡγούμενος Νικηφόρος Νεζερίτης soldati che erano stati sfamati all’interno del τὴν ἀνάληψη τέτοιου καθήκοντος. Ἐν τούτοις, questa campagna non ebbe luogo in quan- μαζὶ μὲ τὸν Π.Π. Γερμανό. Παραθέτω ἐδῶ monastero, ma che nonostante ciò, presero ἄρχισε μὲ γοργὸ ρυθμὸ ἡ ἐκστρατεία γιὰ τὴν to la fotta egiziana stava navigando verso ἕνα μικρὸ ἀπόσπασμα τοῦ ἐγγράφου: «… anche il nostro abate Nikiforos come prigio- Πάτρα. Ὁ Μπενιζέλος Ροῦφος θὰ στρατολογοῦσε il Peloponneso. ὑπέφερε μεγάλας ζημίας ὅταν ἔστειλλεν ὁ niero, trattenendolo per quasi due mesi…». στὴν Πάτρα, ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος (1796- Nel frattempo, il 6 Febbraio 1825, i quattro Γκούρας νὰ τὸν πάρῃ ἀπὸ τὸ μοναστήριόν μας P.P. Germanos chiese a Kountouriotis il 1858) στὴ Βοστίτσα, ὁ Δημήτριος Πλαπούτας fratelli Diligiannis, Theodoros Kolokotronis,

40 WAAG WE ARE GREEKS 41 στὴν Καρύταινα. Στρατολογοῦσαν καὶ οἱ Βάσσος Ioannis Notaras, Panagiotakis Notaras e Τοὺς ἔγραψε: «Ἔχετε ὄρεξιν νὰ ἐξασφαλίσετε «Al massimo potrebbe esservi regalata la Μαυροβουνιώτης, Γεώργιος Γιατράκος καὶ altri “ribelli” furono trasferiti da Nauplia all’i- τὰ φέουδά σας εἰς τὰς ἐπαρχίας σας»! Ἐπίσης vostra vita, non aspettatevi nient’altro». Γεώργιος Μαυρομιχάλης ἀπὸ τὴν Κόρινθο. sola di Hydra e si rinchiusero nel Monaste- τοὺς ἀνεκοίνωσε ὅτι ὁ ἀδελφός του Γεώργιος Il 7 Maggio 1825, i πρόκριτοι dell’isola di Βεβαίως ἡ ἐκστρατεία αὐτὴ δὲν ἔλαβε χώρα, ro del Profeta Elia. Assieme a loro, anche Κουντουριώτης ἦταν ἱκανὸς νὰ καταστρέψει τὸν Hydra si rivolsero a G. Kountouriotis, espri- καθόσον ὁ αἰγυπτιακὸς στόλος ἔπλεε πρὸς τὴν Gheorghios e Chrysanthos Sisinis. αἰγυπτιακὸ στρατό, νὰ ὑποτάξει τὴν Μεθώνη καὶ mendo il timore che il popolo avrebbe libe- Πελοπόννησο. Il 12 Febbraio 1825, Ibrahim Pascià τὴν Κορώνη, μετὰ νὰ ἐπέλθει στὴν Πάτρα νὰ rato i prigionieri causando disordini. Sotto Ἐν τῷ μεταξὺ μετεφέρθησαν τὴν 6η Φεβρουαρίου d’Egitto sbarcò a Methoni con circa 50 navi ὑποτάξει καὶ ἐκεῖνα τὰ φρούρια, κάτι τὸ ἀνέφικτο. la pressione dell’opinione pubblica furono 1825 ἀπὸ τὸ Ναύπλιο στὴν Ὕδρα οἱ τέσσαρες e 4.600 uomini, di cui 600 erano cavalie- Ἡ ἀπάντησή του λήγει ὡς ἑξῆς: «Καὶ τὸ πολὺ rilasciati e il 17 Maggio arrivarono a Nauplia Δηλιγιανναῖοι, ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ὁ ri. Successivamente arrivarono altri 7.000 νὰ σᾶς χαρισθῇ ἡ ζωὴ καὶ τίποτα ἄλλο νὰ μὴ accolti da manifestazioni di gioia e sollievo. Ἰωάννης Νοταρᾶς, ὁ Παναγιωτάκης Νοταρᾶς καὶ fanti e 400 cavalieri. Una delle sue prime περιμένετε». Solo due giorni dopo, il 19 Maggio 1825, a λοιποὶ «ἀντάρται». Ἐνεκλείσθησαν στὴν Μονὴ preoccupazioni fu il rafforzamento della Τὴν 7η Μαΐου 1825 οἱ πρόκριτοι τῆς Ὕδρας Kolokotronis3 fu assegnata la guida del Pe- τοῦ Προφήτου Ἠλιοῦ μὲ κάγκελα. Μαζί τους καὶ fortezza di Patrasso e l’invio di cibo per i ἀπευθύνθηκαν στὸν Γεώργιο Κουντουριώτη loponneso; decisione frmata dal Ministro οἱ Γεώργιος καὶ Χρύσανθος Σισίνης. turchi rinchiusi. Il fglio del Viceré d’Egitto, ἐκφράζοντες τοὺς φόβους τους ὅτι ὁ ἴδιος ὁ della Guerra, Adam Doukas. Anche Andre- Τὴν 12η Φεβρουαρίου 1825 ἀποβιβάζεται ὁ Muhammad Ali, da soldato esperto, arrivò λαὸς θὰ ἀπελευθέρωνε τοὺς κρατουμένους as Zaimis, non appena si fu ristabilito, il 6 Ἰμπραὴμ πασᾶς τῆς Αἰγύπτου στὴ Μεθώνη μὲ 50 determinato a portare a termine la missione καὶ θὰ ἐπροκαλοῦντο ταραχές. Ὑπὸ τὴν πίεση Giugno 1825 inviò una lettera al Parlamen- περίπου πλοῖα καὶ 4.600 ἄνδρες, ἐκ τῶν ὁποίων affdatagli. τῆς κοινῆς γνώμης ἀπελευθερώθηκαν καὶ τὴν to nella quale proponeva un reclutamento a οἱ 600 ἦσαν ἱππεῖς. Ἀργότερα ἦλθαν ἄλλοι 7.000 Mohammed Ali era albanese. 17η Μαΐου ἔφθασαν στὸ Ναύπλιο ἐν μέσῳ Sela, Nezera ed Ilida per aiutare l’assediata πεζοὶ καὶ 400 ἱππεῖς. Ἀπὸ τὶς πρῶτες φροντίδες Reclutando Greci, promosse così tanto l’E- ἐκδηλώσεων χαρᾶς καὶ ἀνακουφίσεως. Δύο città di Missolungi. του ἦταν ἡ ἐνίσχυση τοῦ φρουρίου τῶν Πατρῶν gitto, principalmente nel settore economi- μόλις ἡμέρες ἀργότερα, τὴν 19η Μαΐου 1825 Il 10 Giugno 1825 Ibrahim entrò vittorioso καὶ ἡ ἀποστολὴ τροφίμων γιὰ τοὺς ἔγκλειστους co, al punto che l’ormai impotente sultano ἀνετέθη στὸν Κολοκοτρώνη ἡ ἀρχιστρατηγία a Tripoli; Kolokotronis organizzò una guer- Τούρκους. Ὁ υἱὸς τοῦ ἀντιβασιλέα τῆς Αἰγύπτου ottomano Mahmut II si spaventò. Muham- τῆς Πελοποννήσου καὶ τὴν ἀπόφαση αὐτὴ riglia (kleftopolemos) senza troppe perdi- Μωχάμετ Ἄλυ ἦλθε ἀποφασισμένος νὰ ἐπιτύχει mad Ali era l’inevitabile alleato del sultano ὑπέγραψε ὁ Ὑπουργὸς Πολέμου Ἀδὰμ Δούκας. te per i Greci; era l’unica cosa che poteva στὴν ἀποστολὴ ποὺ τοῦ ἀνετέθη καὶ ἦλθε κυρίως e dopo la conquista di Creta puntò alla con- Ἀμέσως μόλις ἀπεκατεστάθη καὶ ὁ Ἀνδρέας fare, visto che Ibrahim con il suo esercito ὡς ἐμπειροπόλεμος στρατιώτης. quista del Peloponneso. Ζαΐμης, ἔστειλε ἐπιστολὴ στὸ Βουλευτικὸ τὴν 6η imponente non poteva essere cacciato. Ὁ Μωχάμετ Ἄλυ ἦταν Ἀλβανός. Ἰουνίου 1825, στὴν ὁποία προτείνει στρατολογία Allo stesso tempo Alessandro Mavrocor- Προσλαμβάνοντας Ἕλληνες εἶχε προάγει τόσο Il governo di Nauplia, nonostante la cata- στὰ Σελά, τὰ Νεζερὰ καὶ τὴν Ἤλιδα γιὰ νὰ dato4 concepì l’idea di far conoscere all’In- πολὺ τὴν Αἴγυπτο, κυρίως στὸν οἰκονομικὸ strofe che ne seguì, pubblicò un ordine, βοηθήσουν τὸ πολιορκούμενο Μεσολόγγι. ghilterra la lotta greca per l’indipendenza τομέα, ὥστε ὁ ἀνίσχυρος πλέον Ὀθωμανὸς datato 9 Aprile 1825, per arrestare i «ribelli Τὴν 10η Ἰουνίου 1825 ὁ Ἰμπραὴμ εἰσῆλθε e chiedere protezione politica. Il 25 Luglio, σουλτάνος Μαχμοὺτ Β´ ἐφοβεῖτο. Ὁ Μωχάμετ Andreas Zaimis, Andreas Londos e Nikitas νικηφόρος στὴν Τριπολιτσά. Ὁ Κολοκοτρώνης Mavrocordatos, Kolettis e S.Trikoupis orga- Ἄλυ ἦταν ὁ ἀναπόφευκτος σύμμαχος τοῦ Stamatelopoulos, perché avevano invaso il ὀργάνωσε κλεφτοπόλεμο μὲ μικρὲς ἀπώλειες nizzarono un incontro con il colonnello In- σουλτάνου. Μετὰ τὴν κατάκτηση τῆς Κρήτης territorio del Peloponneso». γιὰ τοὺς Ἕλληνες· ἦταν τὸ μόνο ποὺ μποροῦσε, glese J.W.Hamilton, chiedendo la protezio- ἀπέβλεπε στὴν κατάκτηση τῆς Πελοποννήσου. I prigionieri che si trovavano all’isola di Hy- καθόσον ὁ Ἰμπραὴμ μὲ τόσο στράτευμα ne dell’Inghilterra e Mavrocordato stesso, dra chiesero a Lazaros Kountouriotis la li- δὲν θὰ ἐξεδιώκετο. Τὸ ἴδιο διάστημα ὁ Ἀλέξ. essendo conosciuto nei circoli diplomatici Καὶ ὅμως ἡ κυβέρνηση τοῦ Ναυπλίου, παρὰ τὸν bertà per combattere contro il nemico, ma Μαυροκορδάτος συνέλαβε τὴν ἰδέα νὰ Europei, assunse la direzione estera della ὄλεθρο ποὺ ἐπέλαυνε, ἐδημοσίευσε διαταγὴ μὲ l’invidia degli abitanti di Hydra superava di παρουσιάσει ἡ Ἑλλὰς στὴν Ἀγγλία τὸν ἀγῶνα Lotta. Considerava che solo Londra fosse ἡμερομηνία 9 Ἀπριλίου 1825 νὰ συλληφθοῦν οἱ gran lunga il sentimento di paura. Kountou- της γιὰ ἀνεξαρτησία καὶ νὰ ζητήσει πολιτικὴ l’epicentro della politica internazionale e «ἀντάρται Ἀνδρέας Ζαΐμης, Ἀνδρέας Λόντος καὶ riotis rispose con molta ironia ai Pelopon- προστασία. Τὴν 25η Ἰουλίου ὀργάνωσαν non Vienna, ritenendo anche che la Gre- Νικήτας Σταματελόπουλος, διότι ἐπάτησαν τὸ nesiani scrivendo: «Avete voglia di rassi- συνάντηση μὲ τὸν Ἄγγλο μοίραρχο J. W. Ha- cia avrebbe dovuto rivolgersi all’Inghilterra ἔδαφος τῆς Πελοποννήσου». curare i vostri feudi nella vostra provincia!» milton οἱ Μαυροκορδάτος, Κωλέττης καὶ Σπ. per cercare un re, pensando inizialmente al Οἱ κρατούμενοι στὴν Ὕδρα ἐζήτησαν ἀπὸ τὸν comunicando anche che suo fratello Ghe- Τρικούπης ζητοῦντες τὴν προστασία τῆς duca di Sussex, fratello del re inglese e poi Λάζαρο Κουντουριώτη τὴν ἐλευθερία τους γιὰ νὰ orghios Kountouriotis era in grado di com- Ἀγγλίας. Ὁ Ἀλέξ. Μαυροκορδάτος ἀνέλαβε τὴν a Léopold de Saxe Cobourg Gotha. ἀγωνισθοῦν κατὰ τοῦ ἐχθροῦ, ἀλλ᾽ ὁ φθόνος τῶν piere l’impresa impossibile di distruggere ἐξωτερικὴ διαχείριση τοῦ Ἀγῶνος, δεδομένου L’otto Agosto 1825 Mavrocordato scrisse Ὑδραίων ὑπερέβαινε κατὰ πολὺ τὸ αἴσθημα τοῦ l’esercito egiziano, sottomettere Methoni e ὅτι ἦταν γνωστὸς στοὺς διπλωματικοὺς κύκλους una lettera a George Canning, nella qua- φόβου. Ὁ Λάζαρος Κουντουριώτης ἀπήντησε Koroni e ritornare a Patrasso per soggioga- τῆς Εὐρώπης. Ἔκρινε ὅτι μόνον τὸ Λονδίνο le combinava gli interessi greci con quelli μὲ πολλὴ εἰρωνία στοὺς Πελοποννησίους. re le ultime fortezze, Concluse scrivendo: ἦταν τὸ κέντρο βάρους τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς inglesi affermando: «L’indipendenza della

42 WAAG WE ARE GREEKS 43 καὶ ὄχι ἡ Βιέννη, καθὼς ἐπίσης ἔκρινε ὅτι ἡ Grecia è l’unico modo affnché ci sia una τοῦ Παλαιοκάστρου καὶ τοῦ Νεοκάστρου. Στὴ ad allestire un campo militare. Ne seguì un Ἑλλὰς ἔπρεπε νὰ στραφεῖ πρὸς τὴν Ἀγγλία barriera contro la colossale forza russa. Σφακτηρία ἐσκοτώθηκε ὁ Ἀναγνωσταρᾶς grande fallimento dei Greci a Trikorfa tra il γιὰ νὰ ἀναζητήσει βασιλέα. Εἶχε κατὰ νοῦν L’Europa potrà rasserenarsi con una Grecia (Ἀναγνώστης Παπαγεωργίου) καὶ ὁ φιλέλλην 23 e il 24 Giugno, ma a Luglio riuscirono πρῶτα τὸν duke of Sussex, ἀδελφὸ τοῦ Ἄγγλου libera e la Porta Ottomana riconoscerà il Santarosa ἀπὸ τὸ Piemonte. Ὁ Παπαφλέσσας, a rafforzare l’ancora assediata Missolun- βασιλέως καὶ μετὰ τὸν Léopold de Saxe Co- suo interesse contro la Russia e diventerà ἐν ἐνεργείᾳ Ὑπουργὸς Ἐσωτερικῶν τότε, gi, che soffriva per la mancanza di cibo e bourg Gotha. Τὴν 8η Αὐγούστου 1825 ὁ Ἀλέξ. un alleato della Grecia». ὀργάνωσε ἐκστρατεία στὴ Μεσσηνία καὶ βρῆκε munizioni. Il 6 Novembre le forze egiziane Μαυροκορδάτος ἔγραψε στὸν George Canning Nel Dicembre del 1825 Andreas Zaimis da ἡρωϊκὸ θάνατο στὸ Μανιάκι τὴν 20ὴ Μαΐου 1825. arrivarono a Missolungi. A Karytaina, intan- μία ἐπιστολή, στὴν ὁποία συνεδύαζε τὰ ἑλληνικὰ Kerpini scrisse che l’opinione pubblica del Κατόπιν ὁ Ἰμπραὴμ προήλασε πρὸς τὸ Ναύπλιο. to, un altro disastro ed altri prigionieri, ma μὲ τὰ ἀγγλικὰ συμφέροντα! «Ἡ ἀνεξαρτησία popolo inglese era a favore della Grecia e Ὁ Κολοκοτρώνης προσπαθοῦσε νὰ ἀνασυντάξει Ibrahim durante l’estate iniziò a marciare τῆς Ἑλλάδος, ἰσχυρίζετο, εἶναι ὁ μόνος τρόπος che Hamilton aveva visitato l’isola di Hydra, τὶς ἑλληνικὲς δυνάμεις, ἀλλ᾽ ἦταν ἀδύνατο νὰ verso Mistrà. γιὰ νὰ ὑπάρξει φραγμὸς κατὰ τῆς κολοσσιαίας l’isola di Spetses e aveva parlato a Nauplia συγκροτήσει στρατόπεδο. Μεγάλη ἀποτυχία Non ci soffermiamo sui dettagli, ma gli even- ρωσσικῆς δυνάμεως. Ἡ Εὐρώπη θὰ δύναται νὰ con Mavrocordato e S. Trikoupis. Il colon- τῶν Ἑλλήνων ἀκολούθησε στὰ Τρίκορφα στὶς ti bellici del 1825 sono molti. La parte dram- ἀναπαύεται ἐπὶ τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος καὶ ἡ nello inglese aggiunse anche che gli abitan- 23-24 Ἰουνίου, ἀλλὰ τὸν Ἰούλιο κατόρθωσαν νὰ matica dell’avanzata vittoriosa dell’esercito Ὀθωμανικὴ Πύλη θὰ ἀναγνωρίσει τὸ συμφέρον ti di Hydra avrebbero dovuto inviare la loro ἐνισχύσουν τὸ πολιορκούμενο Μεσολόγγι ποὺ egiziano fu che la popolazione iniziava a της ἔναντι τῆς Ρωσσίας καὶ θὰ γίνει σύμμαχος fotta a Missolungi come aiuto. ἔπασχε ἀπὸ τρόφιμα καὶ πολεμοφόδια. Τὴν 6η lasciare le proprie abitazioni verso le parti τῆς Ἑλλάδος». Il 27 Dicembre 1825, Mavrocordato parlò a Νοεμβρίου ἀφίχθησαν αἰγυπτιακὲς δυνάμεις στὸ montuose della provincia di Patrasso e Ga- Τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1825 ὁ Ἀνδρέας Ζαΐμης ἀπὸ Hydra anche con l’ambasciatore inglese a Μεσολόγγι. Στὴν Καρύταινα πάλι καταστροφὴ καὶ stouni per evitare la prigionia. Si rifugiava- τὴν Κερπινὴ γράφει ὅτι ἡ γνώμη τοῦ ἀγγλικοῦ Costantinopoli, Stratford Canning. αἰχμαλωσίες, καὶ ἐντὸς τοῦ θέρους ὁ Ἰμπραὴμ no in foreste, monasteri e chiesette. Nella λαοῦ εἶναι ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος καὶ ὅτι ὁ G. Ha- προήλασε γιὰ τὸν Μυστρᾶ. Δὲν ἐπιμένομε σὲ Grande Grotta di Kalavrita si rifugiarono milton ἐπεσκέφθη τὴν Ὕδρα, τὶς Σπέτσες Tornando agli eventi bellici del 1825, va sot- λεπτομέρειες, ἀλλὰ τὰ πολεμικὰ γεγονότα τοῦ così tante persone che l’Abate Symeon si καὶ συνομίλησε στὸ Ναύπλιο μὲ τοὺς Ἀλεξ. tolineato che Ibrahim, col suo esercito ad- 1825 εἶναι πολλά. Τὸ δραματικὸ μέρος τῆς rivolse disperato a G. Kountouriotis, riferen- Μαυροκορδάτο καὶ Σπυρ. Τρικούπη. Ὁ Ἄγγλος destrato secondo gli standard europei, era νικηφόρου πορείας τοῦ αἰγυπτιακοῦ στρατοῦ do che il cibo del monastero non sarebbe μοίραρχος μάλιστα εἶπε ὅτι ἔπρεπε οἱ Ὑδραῖοι determinato ad avanzare anche durante ἦταν τὸ ὅτι ὁ πληθυσμὸς ἔφευγε ἀπὸ τὶς κατοικίες stato suffciente a sfamarli. νὰ στείλουν τὸν στόλο τους στὸ Μεσολόγγι γιὰ l’inverno. Mentre il governo di Gheorghios του πρὸς ὀρεινὰ μέρη ἀπὸ τὴν ἐπαρχία Πατρῶν βοήθεια. Τὴν 27η Δεκεμβρίου 1825 ὁ Ἀλέξ. Kountouriotis aveva trascurato tutto occu- καὶ Γαστούνης γιὰ νὰ ἀποφύγει τὴν αἰχμαλωσία. Anno 1826. Missolungi cadde eroicamente Μαυροκορδάτος συνομίλησε στὴν Ὕδρα καὶ pandosi solo di faziosità e potere, Ibrahim Κατέφευγαν σὲ δάση, σὲ μοναστήρια καὶ il 10 Aprile 1826. Tra coloro che morirono μὲ τὸν Ἄγγλο πρέσβυ στὴν Κωνσταντινούπολη al contrario, non perse tempo e arrivò da ἐξωκκλήσια. Στὸ Μέγα Σπήλαιο Καλαβρύτων durante l’esodo c’era Ioannis Papadiaman- Stratford Canning. Souda di Creta a Methoni e, il giorno suc- εἶχε καταφύγει τόσος κόσμος ὥστε ὁ Ἡγούμενος topoulos di Patrasso. Dopo la caduta fu indi- cessivo al suo sbarco, si mosse verso Pylos Συμεὼν ἀπελπισμένος ἀπευθύνθηκε στὸν Γ. spensabile la convocazione dell’Assemblea Ἐρχόμενοι στὰ πολεμικὰ γεγονότα τοῦ 1825 e il castello di Neokastro, mentre Kountou- Κουντουριώτη, ὅτι τὰ τρόφιμα τῆς Μονῆς δὲν Nazionale, ma ancora una volta vi fu una πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ Ἰμπραὴμ μὲ στρατὸ riotis invece mostrava indolenza. Iniziarono ἐπαρκοῦσαν. scissione5. Il governo aveva designato Me- ἐκπαιδευμένο κατὰ τὰ εὐρωπαϊκὰ πρότυπα, le sconftte per i Greci, molte battaglie mor- gara come luogo, ma A. Zaimis, A. Londos ἦταν ἀποφασισμένος νὰ προελάσει καὶ μέσα tali e non confitti disorganizzati come era Ἔτος 1826. Τὸ Μεσολόγγι ἔπεσε ἡρωϊκὰ e T. Kolokotronis preferivano Piada e i rap- στὸν χειμῶνα. Ἀπὸ τὴν Σούδα τῆς Κρήτης stato fno ad allora: la sconftta a Kremmidi, τὴν 10η Ἀπριλίου 1826. Ἀνάμεσα στοὺς presentanti vi si recarono durante la prima ἔφθασε στὴ Μεθώνη, ἐνῷ ἡ κυβέρνηση Γ. la caduta di Sfaktiria, di Paleokastro e Ne- πεσόντες κατὰ τὴν ἔξοδο ἦταν καὶ ὁ Πατρινὸς decade di Aprile. Il presidente Panoutsos Κουντουριώτου εἶχε παραμελήσει τὰ πάντα, okastro. Anagnostaras (Anagnostis Papa- Ἰωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Μὲ τὴν Notaras e G. Koundouriotis partirono per ἀσχολουμένη μόνον μὲ τὸν φατριασμὸ καὶ georgiou) e il flellenico piemontese Santa- πτώση τοῦ Μεσολογγίου ἐπεβάλετο σύγκληση Hydra, poiché i loro avversari prevalevano τὴν ἐξουσία. Ἀντιθέτως ὁ Ἰμπραὴμ δὲν ἔχανε rosa furono uccisi a Sfaktiria. Papafessas, Ἐθνοσυνελεύσεως. Καὶ πάλι ὅμως σημειώνεται a Piada. Fu eletta una commissione forma- καιρὸ καὶ ἀμέσως τὴν ἑπομένη ἡμέρα τῆς allora Ministro degli Interni in carica, orga- διάσπαση. Ἡ κυβέρνηση εἶχε ὁρίσει ὡς τόπο ta da undici membri: A. Zaimis, Petros Ma- ἀποβάσεώς του ἐπροχώρησε πρὸς τὴν Πύλο καὶ nizzò una campagna a Messinia che portò τὰ Μέγαρα, ἀλλ᾽ οἱ Ἀ. Ζαΐμης, Ἀ. Λόντος καὶ Θ. vromichalis, Anagnostis Diligiannis, Gheor- τὸ Νεόκαστρο· ὁ Κουντουριώτης ἀπὸ πλευρᾶς alla sua morte eroica a Maniaki il 20 Mag- Κολοκοτρώνης ἐπροτίμησαν τὴν Πιάδα καὶ οἱ ghios Sisinis, Dim. Tsamados, S. Trikoupis, του ἐπεδείκνυε ραθυμία. Ἄρχισαν οἱ ἧττες gio 1825. Successivamente mentre Ibrahim ἀντιπρόσωποι μετέβαιναν ἐκεῖ κατὰ τὸ πρῶτο Ioannis Vlachos, Anagnostis Monarchidis, γιὰ τοὺς Ἕλληνες, πολύνεκρες μάχες καὶ ὄχι avanzava verso Nauplia, Kolokotronis cer- δεκαήμερο τοῦ Ἀπριλίου. Πρόεδρος ὁ Πανοῦτσος Andreas Iskos, Andreas Hatzi-Anargyrou ἄτακτες συγκρούσεις ποὺ ἐγνώριζαν μέχρι τότε. cava con enormi diffcoltà di riorganizzare Νοταρᾶς καὶ ὁ Γ. Κουντουριώτης ἀνεχώρησε γιὰ e P. Dimitrakopoulos, in qualità di Comi- Ἧττα στὸ Κρεμμύδι, πτώση τῆς Σφακτηρίας, le forze greche, ma era impossibile riuscire τὴν Ὕδρα, καθόσον στὴν Πιάδα ἐπικρατοῦσαν tato Amministrativo della Grecia. Si istituì

44 WAAG WE ARE GREEKS 45 οἱ ἀντίπαλοί του. Ἐξελέγη 11μελὴς ἐπιτροπὴ anche una Comissione per gli Affari Esteri καὶ ὁ πληθυσμὸς κατέφυγε στὴ δύσβατη Μάνη. Tripoli il 10 Maggio con un bottino di 1000 ἀπὸ τοὺς Ἀ. Ζαΐμη, Πέτρο Μαυρομιχάλη, dell’Assemblea con membri P.P. Germanos Προτοῦ φθάσει στὴν Τριπολιτσὰ πέρασε τὴν 2α bestie da soma. Ἀναγνώστη Δηλιγιάννη, Γεώργιο Σισίνη, Δημ. e Andreas Londos per negoziare il compro- Μαΐου ἀπὸ τὰ Καλάβρυτα, ὅπου καὶ ἔφθασαν Durante il suo percorso vittorioso da Pa- Τσαμαδό, Σπυρ. Τρικούπη, Ἰωάννη Βλάχο, messo tra la Grecia e la Porta Ottomana Τουρκαλβανοὶ ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῶν Πατρῶν. Οἱ trasso a Kalavrita, incendiò il Monastero di Ἀναγνώστη Μοναρχίδη, Ἀνδρέα Ἴσκο, Ἀνδρέα attraverso la mediazione dell’ambasciato- ἄμαχοι εἶχαν κρυφθεῖ στὶς κρημνώδεις περιοχὲς Chrysopodaritissa, lo saccheggiò e, come Χατζη-Ἀναργύρου καὶ Π. Δημητρακόπουλο, ὡς re inglese Stratford Canning. Concludiamo τοῦ Χελμοῦ, ὅμως ὁ Ἰμπραὴμ κατερήμωσε τὰ indicato in un documento dell’archivio stori- Διοικητικὴ Ἐπιτροπὴ τῆς Ἑλλάδος. Ἐψηφίσθη che prevalsero i Peloponnesiani riuniti intor- πάντα, ἐξόντωσε καὶ αἰχμαλώτισε 1.000 περίπου co del Monastero, non rimase neanche una καὶ Ἐπιτροπὴ τῆς Συνελεύσεως μὲ μέλη τὸν no agli ex “ribelli” Andreas Zaimis, Andreas ἀνθρώπους. Τὴν 8η Μαΐου 1826 ἔκαυσε τὴν Ἁγία pietra. La catastrofe deve essere avvenuta Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸ καὶ τὸν Ἀνδρέα Λόντο Londos e Theodoros Kolokotronis. I lavori Λαύρα, τὸ μετόχι τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου καὶ τὴν il primo Maggio 1826, considerato che il 2 γιὰ νὰ διαπραγματευθοῦν τὸν συμβιβασμὸ furono tuttavia interrotti dalla notizia della Κερπινή. Τὸ Μέγα Σπήλαιο τὸ ὑπερασπίζετο ὁ era già arrivato a Kalavrita. Rimasero solo μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Πύλης διὰ μεσολαβήσεως caduta di Missolungi. Νικόλαος Πετμεζᾶς. Ὁ Ἰμπραὴμ ἔφθασε τὴν 10η la grotta del Monastero e le mura, che furo- τοῦ Ἄγγλου πρέσβεως Stratford Canning. Nonostante i giorni bui, l’ottimismo pote- Μαΐου στὴν Τριπολιτσὰ μὲ 1.000 φορτώματα no bruciate, così come fu distrutto il mulino Ἐπρόκειτο δηλαδὴ περὶ Ἐπιτροπῆς ἐπὶ τῶν va iniziare con il Protocollo di San Pietro- λαφύρων. ad acqua che tanto sostegno aveva dato Ἐξωτερικῶν. Συμπεραίνομε ὅτι ἐπεκράτησαν burgo (25 Marzo / 4 Aprile 1826). Lo Zar Κατὰ τὴν νικηφόρο πορεία του ἐκ Πατρῶν durante la Lotta. In seguito, sotto il gover- οἱ Πελοποννήσιοι συσπειρωμένοι γύρω ἀπὸ di Russia era Nicola I, che succedeva ad πρὸς Καλάβρυτα κατέκαυσε καὶ τὴ Μονὴ no di Ioannis Capodistrias, l’eroico Abate τοὺς πρώην «ἀντάρτες» Ἀνδρέα Ζαΐμη, Ἀνδρέα Alessandro I, morto il 19 Novembre 1825. Χρυσοποδαριτίσσης, τὴν ἐλεηλάτησε καὶ δὲν Nikiforos Nezeritis intraprese il compito di Λόντο καὶ Θ. Κολοκοτρώνη. Διεκόπησαν ὅμως Il nuovo zar era minacciato dal pericolo di ἔμεινε ἀπὸ τὴ Μονὴ λίθος ἐπὶ λίθου, καθὼς restaurare il Monastero. Nell’area di Neze- οἱ ἐργασίες μὲ τὴν εἴδηση τῆς πτώσεως τοῦ una nuova guerra russo-turca. Il protocol- ἀναφέρεται σὲ ἔγγραφο τοῦ ἱστορικοῦ ἀρχείου ron, l’unico che oppose resistenza fu Ghe- Μεσολογγίου. lo, frmato dall’inglese duca di Wellington, της. Ἡ καταστροφὴ πρέπει νὰ ἔλαβε χώρα τὴν orghios Lechouritis, che aveva sostenuto Παρὰ τὶς μαῦρες ἡμέρες ἡ αἰσιοδοξία μποροῦσε dal diplomatico e ministro russo conte Karl 1η Μαΐου 1826, δεδομένου ὅτι τὴν 2α Μαΐου militarmente le zone di Vlassia alta e basa νὰ ἀρχίσει μὲ τὸ Πρωτόκολλο τῆς Ἁγίας Vassilievitch Nesselrode e dall’ambasciato- εἶχε ἤδη φθάσει στὰ Καλάβρυτα. Ἔμειναν μόνο e del Monastero di Agios Nikolaos. Πετρουπόλεως τὴν 25η Μαρτίου / 4 Ἀπριλίου re principe russo de Lieven, si tradusse in τὸ σπήλαιο τῆς Μονῆς καὶ τὰ τείχη, ἀλλὰ καὶ τὰ 1826. Τσάρος τῆς Ρωσσίας ἦταν ὁ Νικόλαος un capovolgimento ribaltando le decisioni τείχη ἦσαν κεκαυμένα. Nell’autunno del 1826, in mezzo alla tempe- Α´, δεδομένου ὅτι τὴν 19η Νοεμβρίου 1825 εἶχε della vecchia Santa Alleanza. Si trattò di un Καὶ ὁ νερόμυλος τῆς Μονῆς κατεστράφη sta egiziana, le Forze alleate6 diedero buo- ἀποβιώσει ὁ Ἀλέξανδρος Α´. Ὁ νέος τσάρος partenariato di mediazione tra la Grecia e la ριζικά, ποὺ τόσα εἶχε προσφέρει στὸν Ἀγῶνα. ne notizie. Il 22 Ottobre il colonnello Fran- ἐπιέζετο ἀπὸ τὸν κίνδυνο νέου ρωσσοτουρκικοῦ Porta Ottomana per porre fne alla guerra. Ἀργότερα, ἐπὶ Κυβερνήτου Ἰω. Καποδίστρια, cese Henri de Rigny dall’isola di Spetses, πολέμου. Τὸ πρωτόκολλο, ὑπογεγραμμένο ἀπὸ ὁ ἡρωϊκὸς Ἡγούμενος Νικηφόρος Νεζερίτης dove era di stanza la sua nave, annunciò τὸν Ἄγγλο δούκα τοῦ Wellington, τὸν Ρῶσσο Dopo la caduta di Missolungi, Ibrahim tornò ἀνέλαβε τὸ ἔργο τῆς ἀναστηλώσεως τῆς Μονῆς. al governo greco che il re Francese Carlo I διπλωμάτη καὶ ὑπουργό, κόμη Karl Vassilievitch a Patrasso il 30 Aprile, dove aveva lasciato Στὴν περιοχὴ τῶν Νεζερῶν προέβαλε μόνος voleva porre fne alla guerra tra Greci e Tur- Nesselrode καὶ τὸν Ρῶσσο πρέσβυ πρίγκιπα i suoi cavalieri. Da lì inviò a Gastouni 1.500 ἀντίσταση ὁ Γεώργιος Λεχουρίτης, ὁ ὁποῖος εἶχε chi. Anche Ludovico I, re di Baviera, espres- de Lieven, ἦταν μία ἀνατροπή, καθόσον soldati che saccheggiarono molti villaggi σταθεῖ κοντὰ στὴν Ἄνω καὶ Κάτω Βλασσία καὶ τὴ se il suo interesse per la Grecia attraverso καταργοῦσε ἀποφάσεις τῆς πάλαι ποτὲ Ἱερᾶς dell›Ilia e poi si diressero verso Messinia. Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου. il flelleno Svizzero Jean-Gabriel Eynard. Συμμαχίας. Ἦταν μία σύμπραξη μεσολαβήσεως Egli stesso marciò con 9.000 soldati verso Τὸ φθινόπωρο τοῦ 1826 ἐν μέσῳ τῆς Un mese prima, nel Settembre del 1826, il μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Ὑψηλῆς Πύλης πρὸς Tripoli. Con l’annuncio del ritorno di Ibrahim, αἰγυπτιακῆς λαίλαπας οἱ Δυνάμεις ἐμήνυαν colonnello Bavarese Charles d’Eydeck era κατάπαυση τοῦ πολέμου. in Messinia scoppiò il panico e la popolazio- εὐχάριστες εἰδήσεις. Ὁ Γάλλος μοίραρχος Henri arrivato all’isola di Zante su suggerimento ne si rifugiò nell’inaccessibile Mani. Prima de Rigny ἀπὸ τὶς Σπέτσες, ὅπου ἐναυλοχοῦσε di Ludovico I di Baviera. Panagiotis Ana- Μετὰ τὴν πτώση τοῦ Μεσολογγίου ὁ Ἰμπραὴμ di arrivare a Tripoli, il 2 Maggio attraversò τὸ πλοῖο του, ἀνεκοίνωσε τὴν 22α Ὀκτωβρίου gnostopoulos aveva visitato il marchese ἐπέστρεψε τὴν 30ὴ Ἀπριλίου στὴν Πάτρα, Kalavrita, dove erano arrivati i Turco-Alba- στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση ὅτι ὁ Γάλλος βασιλέας de Ribeaupierre, ambasciatore di Russia a ὅπου εἶχε ἀφήσει τοὺς σπαχῆδες. Ἀπὸ ἐκεῖ nesi dalla zona di Patrasso. I civili si erano Κάρολος Ι´ ἐπιθυμοῦσε νὰ τεθεῖ τέλος στὸν Costantinopoli. Era ovvio che la questione ἔστειλε 1.500 στρατιῶτες στὴ Γαστούνη, οἱ nascosti nelle zone rocciose di Helmos, ma πόλεμο μεταξὺ Ἑλλήνων καὶ Τούρκων. Καὶ greca stava andando bene. ὁποῖοι ἐλεηλάτησαν πολλὰ χωριὰ τῆς Ἠλείας Ibrahim distrusse tutto, catturando e ucci- ὁ Λουδοβίκος Α´ βασιλεὺς τῆς Βαυαρίας καὶ μετὰ κατευθύνθησαν πρὸς τὴ Μεσσηνία. Ὁ dendo circa 1.000 persone. L’otto Maggio ἐξεδήλωνε τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἴδιος μὲ 9.000 στρατιῶτες ἐπορεύθη πρὸς τὴν 1826 bruciò Santa Lavra, parte della Grotta μέσῳ τοῦ φιλέλληνος Ἑλβετοῦ Jean-Gabriel Note 1 πρόκριτοι (procriti): capi anziani che rappresentavano le Τριπολιτσά. Ἐπεκράτησε πανικὸς στὴ Μεσσηνία Grande, difesa da Nikolaos Petmezas, ed Eynard. Ἕνα μῆνα ἐνωρίτερα, τὸν Σεπτέμβριο comunità cristiane in tutti i rapporti che riguardavano il potere μὲ τὸ ἄγγελμα τῆς ἐπιστροφῆς τοῦ Ἰμπραὴμ anche il villaggio di Kerpini. Ibrahim arrivò a τοῦ 1826, εἶχε φθάσει στὴ Ζάκυνθο ὁ Βαυαρὸς ottomano (n.d.r.)

46 WAAG WE ARE GREEKS 47 συνταγματάρχης Charles d’Eydeck, καθ᾽ 2 Si intende P.P. Germanos (n.d.r.) 3 Theodoros Kolokotronis è stato un militare, colonello e pa- ὑπόδειξιν τοῦ Λουδοβίκου Α´ τῆς Βαυαρίας. Ὁ δὲ triota greco (n.d.r.) Παναγιώτης Ἀναγνωστόπουλος ἐπεσκέφθη στὴν 4 Alessandro Mavrocordato è stato un politico greco fana- Κωνσταντινούπολη τὸν πρέσβυ τῆς Ρωσσίας riota; partecipò alla Guerra d’indipendenza greca e fu Primo Ministro della Grecia (n.d.r) marquis de Ribeaupierre. Ἦταν προφανὲς ὅτι τὸ 5 Si fa riferimento alla divisione tra le varie fazioni militari e ἑλληνικὸ ζήτημα ἔβαινε καλῶς. quelle politiche (n.d.r.) 6 Inghilterra, Francia, Russia (n.d.r.)

επόμενη σελίδα pagina accanto Θεόδωρος Βρυζάκης Theodoros Vrytzakis Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης, 1865 Palaion Patron Germanos benedice la bandiera della Rivoluzione, 1865 © The National Gallery - Alexandros Soutzos Museum (επεξεργασία γραφικών elaborazione grafca)

48 WAAG WE ARE GREEKS 49 Χρονολόγιο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821

1821 1822 Οκτώβριος Απρίλιος Φεβρουάριος Ιανουάριος 7 Παράδοση της οθωμανικής φρουράς του Ακροκορίνθου 10 Ηρωική έξοδος της φρουράς του Μεσολογγίου 24 Επαναστατική διακήρυξη από τον Αλέξανδρο 1 Ψήφιση του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδας στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη Υψηλάντη υπό τον τίτλο “Μάχου υπέρ πίστεως και (Α΄ Εθνοσυνέλευση) 1827 πατρίδος”. Έναρξη Ελληνικής Επανάστασης στις Δεκέμβριος Μάρτιος Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδοβλαχία) Φεβρουάριος 24 Άφιξη του λόρδου Byron στο Μεσολόγγι 30 Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση (Τροιζήνα) εκλέγει τον Ι. 19-22 Επαναστατικές ενέργειες στην κεντρική Μακεδονία Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδας Μάρτιος (Νάουσα, Βέροια) 1824 15-31 Επαναστατικές ενέργειες στην Πελοπόννησο Ιανουαρίου Μάιος (Πάτρα, Καλάβρυτα, Καλαμάτα κ.λπ.) Μάρτιος 9 Σχέδιο των Τριών Τμημάτων 1 Ψήφιση Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος (Γ΄ 26 Έναρξη της Επανάστασης στις Σπέτσες 11 Επανάσταση στη Χίο υποκινούμενη από τον Εθνοσυνέλευση) 27-31 Επέκταση του απελευθερωτικού Αγώνα στην Λυκούργο Λογοθέτη Απρίλιος ανατολική Στερεά Ελλάδα 30 Η σφαγή της Χίου 7 Θάνατος του λόρδου Byron στο Μεσολόγγι Ιούνιος 24 Συνθήκη Λονδίνου (6 Ιουλίου ν.η.) Απρίλιος Απρίλιος Μάιος 4-5 Οθωμανικές ωμότητες σε βάρος χριστιανικών 6 Καταστολή της Επανάστασης σε Όλυμπο και Νάουσα 27 Καταστολή της Επανάστασης στην Κρήτη Οκτώβριος πληθυσμών στην Κωνσταντινούπολη 8 Ναυμαχία Ναβαρίνου (20 Οκτωβρίου ν.η.) 10 Απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγόριου Ε΄ στην Ιούλιος Ιούνιος Κωνσταντινούπολη 1 Έναρξη εκστρατείας του Μαχμούτ πασά (Δράμαλης) 7-8 Καταστροφή της Κάσου από τον οθωμανοαιγυπτιακό 1828 10, 12 Επαναστατικές κινητοποιήσεις σε Ψαρά και προς την Πελοπόννησο και πυρπόληση της Θήβας στόλο Σεπτέμβριος Σπέτσες 4 Μάχη στου Πέτα και ολοσχερής αφανισμός του 21 Καταστροφή των Ψαρών 4-23 Αποχωρήσεις των στρατιωτικών δυνάμεων του 22, 24 Μάχη της Αλαμάνας, σύλληψη και θανάτωση Τάγματος των Φιλελλήνων Ιμπραήμ πασά από τον Μοριά Αθανάσιου Διάκου 26 Καταστροφή των στρατευμάτων του Μαχμούτ πασά 1825 Δράμαλη στα Δερβενάκια Φεβρουάριος Νοέμβριος Μάιος 11-12 Απόβαση ισχυρών αιγυπτιακών δυνάμεων υπό τον 4 Πρωτόκολλο του Λονδίνου 1 Ήττα των επαναστατικών δυνάμεων της Φιλικής Οκτώβριος Ιμπραήμ πασά στη Μεθώνη Εταιρείας στο Γαλάτσι της Μολδοβλαχίας 25 Έναρξη πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου υπό 1829 7 Άνθιμος Γαζής και Κυριάκος Μπασδέκης ανακοινώνουν τους Μεχμέτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή και Ομέρ πασά Απρίλιος Μάρτιος την επανάσταση στη Μαγνησία Βρυώνη 15 Άφιξη μέρους των στρατευμάτων του Μεχμέτ Ρεσίτ 10 Πρωτόκολλο του Λονδίνου 8 Μάχη στο χάνι της Γραβιάς πασά (Κιουταχή) έξω από το Μεσολόγγι και έναρξη Νοέμβριος δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου Σεπτέμβριος Ιούνιος 29-30 Ο Στάικος Σταϊκόπουλος καταλαμβάνει το 26 Ο Ιμπραήμ πασάς καταλαμβάνει τη Σφακτηρία, στη 12 Μάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας 7 Ήττα των Ελλήνων στο Δραγατσάνι και καταστολή της Παλαμήδι μάχη της οποίας σκοτώθηκαν οι Αν. Επανάστασης στη Μολδοβλαχία Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς), Αν. Τσαμαδός και 1830 1823 κόμης Σανταρόζα Ιανουάριος Σεπτέμβριος Μάρτιος 22 Πρωτόκολλο Λονδίνου ή Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας 23 Άλωση της Τριπολιτσάς 25 Η Αγγλία αναγνωρίζει τους Έλληνες ως εμπόλεμο Μάιος έθνος 20 Μάχη στο Μανιάκι και θάνατος του Παπαφλέσσας Οκτώβριος 30 Καταστολή της Επανάστασης στην Κασσάνδρα Απρίλιος 1826 Χαλκιδικής 13 Επικύρωση του Προσωρινού Πολιτεύματος της Μάρτιος Ελλάδας (Β΄ Εθνοσυνέλευση) 23 Πρωτόκολλο Πετρούπολης (4 Απριλίου ν.η.)

50 WAAG WE ARE GREEKS 51 Cronologia della Rivoluzione Greca del 1821

1821 Febbraio Aprile Giugno Febbraio 19-22 Azioni rivoluzionarie nella Macedonia centrale 7 Morte di Lord Byron a Missolungi 24 Trattato di Londra (6 luglio) 24 Proclama rivoluzionario di Alessandro Ypsilantis col (Naoussa, Veria) Ottobre titolo “Battaglia per la fede e la patria”. Iniziο della Rivolu- Maggio 8 Battaglia navale di Navarino (20 Ottobre) zione greca nelle aree del Danubio (Moldovalacchia) Marzo 27 Soppressione della rivoluzione a Creta 11 Rivoluzione a Chios istigata da Lykourgos Logothetis 1828 Marzo 30 Il Massacro di Chios Giugno Settembre 15-31 Azioni rivoluzionarie nel Peloponneso (Patrasso, 7-8 Distruzione di Kassos da parte della fotta ottoma- 4-23 Partenze delle forze militari di Ibrahim Pascià da Kalavrita, Kalamata, ecc.) Aprile no-egiziana Morea 26 Nell’isola di Spetses inizia la Rivoluzione 6 Soppressione della rivoluzione a Olimpo e Naoussa 21 Distruzione di Psara Novembre 27-31 Espansione della Lotta di liberazione nella Grecia 1825 4 Firmato a Londra un protocollo dai rappresentanti delle Centrale orientale Luglio Tre Potenze, che defnisce i confni del nuovo stato 1 Inizio della campagna di Mahmut Pascià di Drama Febbraio (Peloponneso, Cicladi) Aprile (Dramalis) verso il Peloponneso e incendio di Tebe 11-12 Le truppe egiziane guidate da Ibrahim Pascià 4-5 Atrocità ottomane contro le popolazioni cristiane a 4 Battaglia di Peta e distruzione totale dell’Ordine dei sbarcano a Methoni 1829 Costantinopoli Filelleni Marzo 10 Impiccagione del Patriarca Gregorio V (massacro di 26 Distruzione delle truppe di Dramalis a Dervenakia Aprile 10 Viene frmato a Londra un protocollo dalle Grandi Costantinopoli) 15 Arrivo di parte delle truppe di Mehmet Resit Pascià Potenze. 10 -12 Mobilitazioni rivoluzionarie a Spetses e Psara Ottobre (Kioutahis) fuori Missolungi e inizio del secondo assedio Settembre 22-24 Battaglia di Alamana, cattura e uccisione di 25 Inizio del primo assedio di Missolungi sotto Mehmet 26 Morte di Anagnostis Papageorgiou (Anagnostaras), 12 Battaglia di Petra in Beozia guidata da Dimitrios Ypsi- Athanasios Diakos Recit Pascià Kioutahis e Omer Pascià Vryoni Anastasios Tsamados e del Conte Santorre di Santarosa lantis. L’ultima battaglia della Lotta. Ibrahim occupa Sfaktiria. Maggio Novembre 1830 1 Sconftta delle forze rivoluzionarie della Società Amica 29-30 Staikos Staikopoulos occupa Palamidi Maggio Gennaio (Filikí Etería) a Galatsi, Moldovalacchia 20 Battaglia di Maniaki e morte di Papafessas (pseudo- 22 Secondo il protocollo di Londra (detto anche protocol- 7 Anthimos Gazis e Kyriakos Basdekis proclamano la 1823 nimo di Gregorious Dikaios, patriota greco) lo di Indipendenza) frmato dalle grandi potenze, viene Rivoluzione in Magnesia Marzo creato uno stato greco indipendente. 8 Battaglia alla locanda di Gravia 25 L’Inghilterra riconosce i greci come una Nazione in 1826 guerra Marzo Giugno Aprile 23 Protocollo di San Pietroburgo (4 Aprile) 7 Sconftta dei Greci a Dragatsani e soppressione della 13 Ratifca della Costituzione provvisoria della Grecia Rivoluzione in Moldovalacchia (2a Assemblea nazionale) Aprile Ottobre 10 Eroica uscita della guardia da Missolungi (esodo di Settembre 7 Theodoros Kolokotronis conquista il castello di Corinto Missolungi) 23 Caduta di Tripoli Dicembre 24 Arrivo di Lord Byron a Missolungi 1827 Ottobre Marzo 30 Soppressione della Rivoluzione a Kassandra, Halkidiki 1824 30 La 3a Assemblea nazionale elegge Ioannis Capodi- Gennaio strias “Governatore della Grecia” 1822 9 Piano russo dei Tre Dipartimenti per la soluzione della Gennaio questione greca Maggio 1 Votazione della Costituzione provvisoria della Grecia 1 La 3a Assemblea vota la “Costituzione politica della (1a Assemblea nazionale) Grecia”

52 WAAG WE ARE GREEKS 53 Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, (απόδ.) χρονολογία 1920-1925 Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, (απόδ.) χρονολογία 1920-1925 Theoflos Chatzimichaìl, (attr.) cronologia 1920-1925 Theoflos Chatzimichaìl, (attr.) cronologia 1920-1925 Ἔφιππος τύπος κλέπτου τοῦ Μωριᾶ τό 1821 Ἀνδροῦτσος και Γκούρας καταστρέφουσι ἔν Φοντάνα τόν μέγαν τουρκικόν στρατόν Il cavaliere di Morea nel 1821 Androutsos e Gouras distruggono il grande esercito turco a Fontana Λάδι σε γάζα,(84x55 εκ.) Olio su garza, (84x55 cm) Λάδι σε γάζα, (89x87 εκ.) Olio su garza, (89x87 cm) Ιδιωτική συλλογή Αγγελιδάκης Collezione privata Aggelidakis Ιδιωτική συλλογή Αγγελιδάκης Collezione privata Aggelidakis

54 WAAG WE ARE GREEKS 55 Η Σύγχρονη εποχή Il Contemporaneo

56 WAAG 57 Λεξικό μιας Επανάστασης Lessico di una Rivoluzione Francesco Piazza

Το επαναστατικό γεγονός, η αρχή οποιασδήποτε L’evento rivoluzionario, l’incipit di qualsiasi ριζικής αλλαγής, είναι το έμβλημα μιας νέας cambiamento radicale, è l’emblema di αρχής της οποίας η επικοινωνιακή δύναμη un nuovo inizio la cui forza comunicativa μεταδίδει εκείνο το συμβολισμό που επιτρέπει trasmette quel simbolismo che ne permette επίσης την επακόλουθη χρήση του προς anche il successivo utilizzo a benefcio όφελος της πολιτικής ουτοπίας. dell’utopia politica. Στην πραγματικότητα, στις επαναστάσεις, τα Nelle rivoluzioni infatti, i simboli, la cui σύμβολα, των οποίων ο πολλαπλασιασμός proliferazione è dovuta alla consacrazione οφείλεται στην καθαγίαση χαρακτήρων di personaggi o episodi di grande impatto ή επεισοδίων μεγάλου συναισθηματικού emotivo, racchiudono idee e messaggi che αντίκτυπου, περιέχουν ιδέες και μηνύματα που colpiscono l’immaginazione del popolo στοχεύουν στη φαντασία των ανθρώπων και e ne orientano scelte e preferenze. Il καθοδηγούν τις επιλογές και τις προτιμήσεις loro uso improprio e spesso criminale τους. Η ανάρμοστη και συχνά εγκληματική nei regimi totalitaristi ha indotto molti a χρήση των συμβόλων σε ολοκληρωτικά considerare le cerimonie, lo sventolare καθεστώτα έχει οδηγήσει πολλούς να bandiere e lo sfoggio delle uniformi, come θεωρούν τις τελετές, τον κυματισμό σημαιών una componente irrazionale, un orpello και την επίδειξη στολών ως παράλογο pericoloso da eliminare e da sostituire συστατικό, ένα επικίνδυνο βάρος που πρέπει con il ragionamento, in quanto adulazioni να εξαλειφθεί και να αντικατασταθεί από τον destinate ai più deboli o strumenti nelle στοχασμό , διότι δεν είναι άλλο από κολακείες mani delle élite politiche per manipolare le που προορίζονται για τους πιο αδύναμους masse. Ciò è vero fno ad un certo punto, ή εργαλεία στα χέρια πολιτικών ελίτ για να perché è innegabile che la capacità di χειραγωγήσουν τις μάζες. Αυτό ισχύει έως penetrazione della politica nelle coscienze κάποιο βαθμό, διότι είναι αναμφισβήτητο si basa su rituali simbolici, spesso di ότι η ικανότητα της πολιτικής να διεισδύει matrice propagandistica e populista, ma στις συνειδήσεις βασίζεται σε συμβολικές pur sempre capaci di attrarre le masse. τελετουργίες, συχνά προπαγανδιστικές και Ogni processo di maturazione ideologica λαϊκιστικές, παραμένοντας ωστόσο ικανή να procede, infatti, attraverso l’acquisizione προσελκύσει τις μάζες. di elementi irrazionali capaci di portare gli Κάθε διαδικασία ιδεολογικής ωρίμανσης individui a compiere atti impensabili o a προχωρά, στην πραγματικότητα, μέσω της credere in dogmi che, in altre condizioni, απόκτησης παράλογων στοιχείων ικανών να non avrebbero avuto possibilità alcuna di οδηγήσουν τους ανθρώπους να εκτελέσουν attecchire nelle coscienze: perché l’essere αδιανόητες πράξεις ή να πιστέψουν σε umano per sopravvivere ha bisogno δόγματα που μέχρι πριν δεν θα είχαν καμία di nutrirsi anche di sogno e speranza, πιθανότητα να ριζώσουν στις συνειδήσεις necessari per compiere il fondamentale τους: επειδή το ανθρώπινο ον, για να passaggio tra mondo interiore e mondo

WE ARE GREEKS 59 επιβιώσει, έχει επίσης την ανάγκη να τρέφεται esteriore, tra il mondo accondiscendente Ένας αληθινός επαναστάτης καθοδηγείται από Così termini come bandiera, sacrifcio, με όνειρα και ελπίδες, απαραίτητα για να γίνει η dell’immaginazione e quello intransigente ένα μεγάλο αίσθημα αγάπης: patria, flellenismo, eroi, potere politico e θεμελιώδης μετάβαση μεταξύ του εσωτερικού della razionalità. αγάπη για την ανθρωπότητα, αγάπη για τη libertà, fortemente connessi alla Lotta per και του εξωτερικού κόσμου, μεταξύ του δικαιοσύνη και την αλήθεια l’Indipendenza greca, ne tracciano l’ideale συγκαταβατικού κόσμου της φαντασίας και Lo Stato è invisibile; deve essere personifcato sequenza cronologica e, allo stesso tempo, του αδιάλλακτου κόσμου της λογικής. per poter acquistare visibilità, simbolizzato per Ερνέστο Τσε Γκεβάρα ne trasmettono la forte valenza iconica poter essere amato, immaginato prima di poter diventando testimonianze preziose di Το κράτος είναι αόρατο. Πρέπει να essere concepito Έτσι λοιπόν όροι όπως σημαία, θυσία, πατρίδα, come l’uomo possa dimenticare diversità, προσωποποιηθεί για να αποκτήσει ορατότητα, φιλελληνισμός, ήρωες, πολιτική δύναμη και nazionalismi o rancore politico in nome να συμβολισθεί για να μπορέσει να αγαπηθεί, Michael Walzer, On the role of symbolism ελευθερία, που συνδέονται άρρηκτα με τον di un comune obiettivo: la conquista della να το φανταστεί κάποιος προτού να μπορέσει να in political thought in Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, χαράζουν propria libertà. συλληφθεί. Political science quarterly, 1967. μια ιδανική χρονολογική ακολουθία και ταυτόχρονα, μεταδίδουν την ισχυρή εικονική L’uomo in rivolta è un uomo che dice no. Μάικλ Γουόλτσερ, (Michael Walzer), On the role of A partire dalla prima metà dell’Ottocento la αξία τους και γίνονται πολύτιμη μαρτυρία για Ma se rifuta egli non rinuncia tuttavia: è anche symbolism in political thought in nascita di focolai rivoluzionari e gli episodi το πώς ο άνθρωπος μπορεί να ξεχάσει την un uomo che dice di sì, fn dal suo primo Political science quarterly, 1967 eroici legati ad essi, rappresentarono le ποικιλομορφία, τον εθνικισμό ή την πολιτική muoversi. spinte pragmatiche ma anche sentimentali, δυσαρέσκεια στο όνομα ενός κοινού στόχου: Από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η di quel dirompente movimento rivoluzionario την κατάκτηση της ελευθέριας. Albert Camus εμφάνιση επαναστατικών εστιών και τα che coinvolse, in un effetto domino, l’intera L’uomo in rivolta, 1951 ηρωικά επεισόδια που σχετίζονται με αυτές, Europa. Ο άνθρωπος σε εξέγερση είναι ένας άνθρωπος αντιπροσώπευαν τις ρεαλιστικές αλλά In Grecia, nella fattispecie, la guerra per που λέει όχι. και συναισθηματικές ωθήσεις εκείνου του l’Indipendenza dal dominio ottomano Αλλά αν αρνηθεί, δεν τα παρατάει ωστόσο: διασπαστικού επαναστατικού κινήματος (1821-1830) ha partorito una moltitudine είναι επίσης ένας άνθρωπος που λέει ναι, από που κατέκλισε, με ένα φαινόμενο ντόμινο, di simboli che hanno contribuito nel corso την πρώτη του κίνηση. ολόκληρη την Ευρώπη. degli anni alla realizzazione del concetto Στην περίπτωση αυτή, στην Ελλάδα, ο di identità nazionale, generando una tale Αλμπέρ Καμύ πόλεμος για την ανεξαρτησία από την forza immaginifca che, insediata nella Ο επαναστατημένος άνθρωπος, 1951 οθωμανική κυριαρχία (1821-1830) γέννησε memoria collettiva del popolo, ha prodotto il πλήθος συμβόλων που συνέβαλαν με την vocabolario iconografco ed emotivo con cui πάροδο των ετών στην υλοποίηση της έννοιας è stata narrata la storia del nascente Stato της εθνικής ταυτότητας, δημιουργώντας μια greco. τόσο ευφάνταστη δύναμη, που εγκατεστημένη WAAG (We Are All Greeks) è l’acronimo di στη συλλογική μνήμη του λαού, παρήγαγε ένα un sentimento, di un grido di appartenenza εικονογραφικό και συναισθηματικό λεξιλόγιο με e di ribellione e scaturisce dai versi scritti το οποίο αφηγήθηκε η ιστορία του επικείμενου da Percy Bysshe Shelley, nell’introduzione νέου Ελληνικού Κράτους. Το WAAG. (We Are al poema Hellas (1822), dai quali trasuda All Greeks! - Είμαστε όλοι Έλληνες!) είναι το la passione, sentimentale e ideologica, nei ακρωνύμιο ενός συναισθήματος, μια κραυγή confronti della sorella ellenica in rivolta. του ανήκειν και της εξέγερσης και πηγάζει από τους στίχους που έγραψε ο Πέρσυ Μπυς Un vero rivoluzionario è guidato da un grande Σέλλεϋ (Percy Bysshe Shelley) στην εισαγωγή sentimento d’amore: amore per l’umanità, του ποιήματος Ελλάς (1822). Στίχοι οι οποίοι amore per la giustizia e per la verità αποπνέουν το πάθος, συναισθηματικό και ιδεολογικό, προς την αδελφή Ελλάδα που Ernesto “Che” Guevara βρισκόταν σε εξέγερση.

60 WAAG WE ARE GREEKS 61 Σημαία Bandiera να αντιπροσωπεύουν το παλαιό καθεστώς, Nazione. Così come la bandiera italiana, il αλλά να θυμίζουν το αίμα των μαρτύρων και Tricolore, ispirata a quella francese, nata Ελευθερία η Θάνατος Eleftheria i Thanatos (Libertà o Morte) την καθαρότητα της Ζαν Ντ’Αρκ (Jeanne nel 1794 quando due studenti di Bologna d’Arc), προστάτιδας του Έθνους. Έτσι utilizzarono come “distintivo” la coccarda Σύνθημα που υπάρχει στη σημαία Motto presente nella bandiera όπως και η ιταλική σημαία, το Tricolore, della rivoluzione parigina e, per distinguersi της Φιλικής Εταιρίας, οργάνωση della Filikí Etería, organizzazione nata γεννημένη από μια ισχυρή ιδεολογική και da una forte spinta ideologica e (Τρίχρωμο) εμπνευσμένη από την γαλλική, dalla Francia, cambiarono l’azzurro con il λατρευτική ορμή προς την Ελλάδα, di devozione nei confronti della Grecia, γεννήθηκε το 1794, όταν δύο φοιτητές από verde, mantenendo inalterato il signifcato ένα από τα σύμβολα του Αγώνα κατά της uno dei simboli della lotta τη Μπολόνια πήραν ως σήμα τους την allegorico: un Tricolore simbolo del traguardo οθωμανικής κυριαρχίας contro il dominio ottomano κονκάρδα της Παριζιάνικης Επανάστασης di un popolo che mirava ad avere giustizia, και για να διακριθούν από τη Γαλλία, uguaglianza, fratellanza, tre obiettivi senza i άλλαξαν το μπλε με το πράσινο, διατηρώντας quali non ci può essere dignità, democrazia Όταν μιλάμε για την ταυτότητα ενός λαού, Quando parliamo dell’identità di un αναλλοίωτο το αλληγορικό νόημα: ένα e prosperità. La stessa cosa accadde per δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το κύριο popolo non possiamo prescindere dal Τρίχρωμο (Tricolore), ορόσημο ενός λαού la bandiera greca, nella quale la partizione αντιπροσωπευτικό έμβλημά του: τη σημαία. suo principale emblema rappresentativo: που στόχευε στη δικαιοσύνη, την ισότητα, in nove strisce orizzontali uguali, blu e Σύμβολο το οποίο, στο υπόστρωμα των la bandiera. Simbolo che, nel sostrato την αδελφοσύνη, τρεις στόχοι χωρίς τους bianche, secondo la tradizione popolare, περιεχομένων που περικλείει, γίνεται ταυτόχρονα di contenuti che racchiude, diventa οποίους δεν μπορεί να υπάρξει αξιοπρέπεια, rappresenta la sequenza delle nove sillabe καλλιτεχνικό λεξιλόγιο και καμβάς στον οποίο contemporaneamente vocabolo artistico δημοκρατία και ευημερία. Το ίδιο συνέβη della frase Ελευθερία ή Θάνατος (Libertà o ρέει το humus ενός Έθνους, το πέρασμα του e tela sulla quale riversare l’humus di una και με την ελληνική σημαία, στην οποία η Morte) o, secondo un’altra teoria, le nove χρόνου και οι πολιτικές αλλαγές που λαμβάνουν Nazione, lo scorrere del tempo e i mutamenti διχοτόμηση σε εννέα ίσες οριζόντιες λωρίδες Muse, divinità dell’arte e della civiltà. In χώρα ή αυτές που έχουν ήδη συμβεί. Η σημαία politici in atto o quelli già avvenuti. La μπλε και άσπρου, σύμφωνα με τη λαϊκή entrambe le versioni esiste comunque διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο τον 19ο αιώνα bandiera ha avuto un ruolo rilevante nel παράδοση, αντιπροσωπεύει την ακολουθία il rapporto diretto tra storia, mitologia e κατά τη διάρκεια των αγώνων για την εθνική corso dell’Ottocento durante le lotte per la των εννέα συλλαβών της φράσης: Ελευθερία identità del popolo greco; un intenso legame ανεξαρτησία και ήταν πάντα συνδεδεμένη conquista dell’indipendenza nazionale ed ή Θάνατος ή, σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, con i princìpi di indipendenza e democrazia με την έννοια της πατρίδας, φτάνοντας σε è sempre stata legata al concetto di Patria, τις εννέα Μούσες, θεότητες της τέχνης και του di coloro i quali la sventolarono per prima εμάς ποτισμένη από μια ισχυρή ικανότητα arrivando fno a noi intrisa di una potente πολιτισμού. Και στις δύο εκδοχές, ωστόσο, dando vita, di fatto, alla Rivoluzione. επικοινωνίας οικουμενικών αξίων, όπως η capacità comunicativa. Con una bandiera si υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της ιστορίας, ιερότητα και η ένωση. può portare la gente dove si vuole, scriveva της μυθολογίας και της ταυτότητας του Με μια σημαία μπορείτε να πάτε τους lo scrittore ungherese Theodor Herzl in ελληνικού λαού· ένας έντονος δεσμός με τις ανθρώπους όπου θέλετε έγραφε ο Ούγγρος Lo Stato ebraico, saggio del 1896: infatti il αρχές της ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας συγγραφέας Τέοντορ Χέρτσλ (Theodor potere simbolico di una bandiera è capace εκείνων που την κυμάτισαν για πρώτη Herzl) στο Εβραϊκό Κράτος, του 1896: στην di scatenare le più basse nefandezze φορά, ξεκινώντας στην πραγματικότητα την πραγματικότητα, η συμβολική δύναμη μιας quando, priva di anima patriottica, essa Επανάσταση. σημαίας είναι ικανή να απελευθερώσει τις viene snaturata in forma di gadget da χειρότερες φρικαλεότητες, όταν, ελλείψει bancarella turistica o, nelle estreme πατριωτικής ψυχής, διαστρεβλώνεται με τη conseguenze, incendiata come ultimo μορφή τουριστικών gadget ή, στις πιο ακραίες moto idealista contro il potere. Allo stesso περιπτώσεις, πυρπολείται σαν τελευταία modo è capace di risvegliare i più alti ideali ιδεαλιστική κίνηση ενάντια στην εξουσία. quando conserva saldamente il senso di Ταυτόχρονα, είναι ικανή να ξυπνήσει τα appartenenza alla nazione che rappresenta. υψηλότερα ιδανικά, όταν διατηρεί, σταθερά, Si pensi a quanto è accaduto in Francia, την αίσθηση της υπαγωγής στο έθνος που durante il passaggio dalla Monarchia alla αντιπροσωπεύει. Σκεφτόμαστε τι συνέβη Repubblica: i colori della bandiera non στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της μετάβασης vollero più rappresentare il vecchio regime, από τη Μοναρχία στη Δημοκρατία: τα ma ricordare il sangue dei martiri e la χρώματα της σημαίας δεν ήθελαν πλέον purezza di Giovanna d’Arco, patrona della

62 WAAG WE ARE GREEKS 63 Μανώλης Αναστασάκος Δημοκρατία ή Έρεβος, 2020 Ακρυλικό σε καμβά, (169x121 εκ.)

Στο έργο του Μανώλη Αναστασάκου οι μπλε και λευκές ρίγες αντιπροσωπεύουν την καθαρότητα και τη φύση του ελληνικού πνεύματος. Αναδιατυπώνει την έννοια της σημαίας, χρησιμοποιώντας, πάνω απ’ όλα, ανάγλυφα μορφοπλαστικά στοιχεία όπως ένα λευκό πέπλο, για να συμβολίσει αυτό το κεκαλυμμένο θάρρος και εκείνη την υποβόσκουσα σοφία που ελπίζει ότι θα επιστρέψουν στη σύγχρονη έννοια της δημοκρατίας, αλλά και αποδίδει, απαισιόδοξα, στις εννέα συλλαβές της φράσης Δημοκρατία ή Έρεβος το όραμά του για μια πολιτική που τώρα είναι πολύ μακριά από το κοινό αίσθημα του λαού. Ο Έρεβος στην ελληνική μυθολογία, είναι μια αρχέγονη θεότητα που αντιπροσώπευε την προσωποποίηση του σκότους, και στο έργο του Αναστασάκου παίρνει την έννοια της “σκοτεινής” πολιτικής σκέψης που καλύπτει τη σύγχρονη δημοκρατία. Από την άλλη, το λευκό πέπλο ενσωματώνει την ιδέα της αγνότητας και της σοφίας που θα ήθελαν να ωριμάσουν και να εξαπλωθούν σε όλη τη σημερινή κοινωνία. Εάν συμπίπτουν η λογική και οι προθέσεις, τότε η “Δημοκρατία” θα σημαίνει και πάλι “Ελευθερία” αλλά, αν όχι, ο Έρεβος, η σκοτεινή πολιτική παραποίηση, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται σε σημείο να ακυρώσει κάθε ανάσα ανεξαρτησίας. Μόνο πλησιάζοντας και κοιτάζοντας μέσα από αυτό το πέπλο, αποκαλύπτονται οι κόποι, οι αγώνες, οι μάχες, οι ήρωες, οι ιδέες, που οδήγησαν τον ελληνικό λαό να “δωρίσει” τον εαυτό του στο όνομα της σημαίας του.

Manolis Anastasakos Democrazia o Erebus, 2020 Acrilico su tela, (169x121 cm)

Nell’opera di Manolis Anastasakos le strisce blu e bianche rappresentano la purezza e la natura dello spirito greco. Egli riformula il signifcato della bandiera utilizzando, sopra tutto, elementi morfoplastici goffrati, come ad esempio un velo bian- co a simboleggiare quel coraggio e quella saggezza latenti che auspica possano riemergere oggi nel moderno concetto di democrazia; ma affda, pessimisticamente, alle nove sillabe della frase Δημοκρατία ή Έρεβος (Democrazia o Erebus) la sua visione di una politica ormai troppo lontana dal comune sentire del popolo. Erebus (dal greco antico Ἔρεβος) nella mitologia greca, infatti, era concepito come una divinità primordiale che rappresentava la personifcazione del buio e nell’opera di An- astasakos assume il signifcato di pensiero politico “oscuro” che copre la democrazia contemporanea. Di contro il velo bianco incarna l’idea di purezza e di saggezza che vorrebbero maturare ed espandersi in tutta la società attuale. Se ragionevolezza e intenzioni coincideranno, allora “Democrazia” signifcherà di nuovo “Libertà”, ma, in caso contrario, l’Erebus, l’oscura falsif- cazione politica, si svilupperà al punto da annullare ogni affato di indipendenza. Solamente avvicinandoci e guardando attra- verso quel velo saranno rivelate le fatiche, le lotte, le battaglie, gli eroi, le idee, che hanno portato il popolo greco a “donarsi” in nome della propria bandiera.

64 WAAG WE ARE GREEKS 65 Ignazio Cusimano Schifano The fag loop, 2021 Λάδι σε καμβά, (82x120 εκ.)

Ο Ignazio Schifano συνοψίζει τη φύση εκείνων των συναισθημάτων της επίγνωσης και της αγάπης προς το ίδιο το έθνος τα οποία κάνουν τη σημαία το πιο ισχυρό έμβλημά του. Απομακρύνοντάς την από εύκολους πατριωτισμούς εξάγει την ουσία της, μετατρέποντάς την, ακριβώς από την κατασκευή της, σε προϊόν μιας ανανεωμένης εθνικής ενότητας, ενισχύοντας έτσι την ιδέα της συνεχούς αναγέννησής της. Για τον Ignazio Schifano, βελόνα και νήμα γίνονται όπλα του πολιτισμού. Πολύτιμα εργαλεία που υφαίνουν μια ιστορία που κάθε ημέρα πρέπει να θυμόμαστε και να ξαναράβουμε στα σημαντικότερα επεισόδια της, που είναι το αποτέλεσμα μιας συνεχούς διαδικασίας αποσύνθεσης και αναγέννησης, όπως η κυκλική εναλλαγή των γεγονότων που χαρακτηρίζουν τη ζωή ενός λαού. Ποτέ δεδομένα, ποτέ απλά, ποτέ ληγμένα πραγματικά. Μέσα σε εκείνες τις θεατρικές αρχιτεκτονικές που χτίζει στους πίνακές του, ο καλλιτέχνης μεταφέρει τον παρατηρητή σε μια φανταστική διάσταση στην οποία κινούνται εξελιγμένες σκηνογραφικές μηχανές που βρίσκουν, σε σχέση με την πιο οικεία εμπειρία του, την δική τους συνθετική σύντηξη. Έτσι, ακόμη και η μηχανή που υφαίνει αδιάκοπα αυτό το κομμάτι της σημαίας, εισέρχεται στα έγκατα της ψυχής μας, επιτρέποντάς μας να συμβάλουμε στην υλοποίησή της. Γιατί σε αυτό το μη τελειωμένο βρίσκεται η ιδέα ότι, η σημαία, είναι ένας κύκλος περασμάτων και εμπειριών όπως μια συνύφανση με υφάδι και στημόνι της ιστορίας ενός λαού.

Ignazio Cusimano Schifano The fag loop, 2021 Olio su tela, (82x120 cm)

Ignazio Schifano riassume la natura di quei sentimenti di consapevolezza e amore nei confronti della propria Nazione che fa della bandiera il suo emblema più potente; ne estrae l’essenza, scrollandosi di dosso facili patriottismi e proprio a partire dalla sua costruzione ne rafforza l’idea di continua rinascita, diventando così il prodotto di una rinnovata unità nazionale. Ago e flo diventano, per Schifano, armi di civiltà; strumenti preziosi per tessere una storia che ogni giorno va ricordata e ricucita nei suoi episodi più importanti e che è frutto di un continuo processo di decadimento e rigenerazione al pari dell’alternarsi ciclico delle vicende che caratterizzano la vita di un popolo. Mai scontate, mai semplici, mai realmente concluse. All’interno delle ar- chitetture teatrali che costruisce nei suoi dipinti, l’artista trasporta l’osservatore in una dimensione fantastica dove si muovono sofsticate macchine sceniche che trovano, nel riferimento al suo vissuto più intimo, la loro sintesi compositiva. Così anche la macchina che tesse incessantemente quel brandello di bandiera, entra in connessione con la nostra anima permettendoci di contribuire così alla sua realizzazione. Perché in questo non fnito risiede l’idea che essa, la bandiera, sia un ciclico divenire di passaggi ed esperienze come un intreccio di trama e ordito della storia di un popolo.

66 WAAG WE ARE GREEKS 67 Θυσία Sacrifcio πολεμικής μηχανής, του καπιταλισμού και compimento di un sacrifcio distante da noi του παγκοσμιοποιημένου κόσμου, για τα e quindi invisibile. In questo meccanismo Καλύτερα μια ώρα ελεύθερης ζωής, Meglio un’ora di vita libera, piuttosto che οποία έχουν διεξαχθεί πόλεμοι, αφήνοντας perverso la società contemporanea ha le παρά σαράντα χρόνια σκλαβιάς και φυλακής quarant’anni di schiavitù e prigionia γυναίκες και παιδιά να πεθάνουν, στην sue innegabili colpe, avendo permesso έμμεση εκπλήρωση μιας θυσίας μακριά από la perdita di tracce idealiste in favore di Ρήγας Φεραίος, Έλληνας συγγραφέας και Rigas Feraios, scrittore e rivoluzionario greco εμάς και, ως εκ τούτου, αόρατης. Σε αυτόν facili “guadagni” in termini di controllo delle επαναστάτης (1757-1798) (1757-1798) τον διεστραμμένο μηχανισμό, η σύγχρονη coscienze e di ingerenza economica sui κοινωνία έχει τα αναμφισβήτητα σφάλματά της, paesi più deboli. έχοντας επιτρέψει την απώλεια ιδεαλιστικών É necessario quindi rivalutare il sacrifcio Θυσιάζομαι για ένα ιδανικό, σημαίνει “δωρίζω” Sacrifcarsi per un ideale è “donare” per ιχνών υπέρ των εύκολων “κερδών” μέσω του come uno dei valori fondanti di una κάτι πολύτιμο για αυτό: τι θα μπορούσε να esso qualcosa di prezioso: e cosa c’è di più ελέγχου των συνειδήσεων και οικονομικών comunità, poiché in un’epoca come la είναι πιο πολύτιμο από την ίδια τη ζωή; prezioso della vita stessa? παρεμβάσεων σε ασθενέστερες χώρες. nostra, veloce e fagocitante, si corre il Ο Έντουαρντ Μπάρνετ Τάιλορ (Edward Burnett Edward Burnett Tylor, padre inglese Είναι απαραίτητο επομένως, να επανεκτιμηθεί rischio che esso possa esaurire la sua Tylor), Άγγλος πατέρας της πολιτισμικής dell’antropologia culturale, identifca η θυσία ως μία από τις ιδρυτικές αξίες μιας carica emotiva, dimenticando anche la sua ανθρωπολογίας, προσδιορίζει τη θυσία il sacrifcio nel dono fatto agli esseri κοινότητας, διότι σε μια εποχή όπως η δική travolgente potenza simbolica. ως το δώρο που δίνεται σε υπεράνθρωπα sovrumani nello stesso intento con cui si μας, γρήγορη και φαγοκυτταρική, υπάρχει ο όντα, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο fanno doni alle persone altolocate, cioè per κίνδυνος να εξαντλήσει τη συναισθηματική της προσφέρονται δώρα σε υψηλόβαθμους ottenere la benevolenza di queste (Primitive φόρτιση, ξεχνώντας έτσι την κραταιά συμβολική ανθρώπους, με σκοπό να αποκτήσουμε Culture, 1871). της δύναμη. την εύνοιά τους (Πρωτόγονος Πολιτισμός - In ogni caso il dono è di per sé carico di un Primitive Culture, 1871). Σε κάθε περίπτωση, valore ambiguo che deriva dalla relazione το δώρο είναι από μόνο του γεμάτο από che così viene instaurata e che investe la μια διφορούμενη αξία που απορρέει από τη sfera dell’amicizia, dell’amore ma anche σχέση που έχει καθιερωθεί και που αφορά τη dell’opportunismo: elementi non così slegati σφαίρα της φιλίας, της αγάπης αλλά και του tra essi. οπορτουνισμού: στοιχεία που δεν είναι τόσο Il sacrifcio è comunque un’azione άσχετα μεταξύ τους. Η θυσία είναι, ωστόσο, estrema nella quale si perde qualcosa μια ακραία ενέργεια στην οποία χάνεται κάτι di grande valore per ottenere altro di μεγάλης αξίας, προκειμένου να αποκτηθεί ancora più prezioso e in esso coesistono κάτι άλλο ακόμα πιο πολύτιμο. Στην έννοιά sia l’aspetto rituale, ancestrale, che lo της, συνυπάρχουν τόσο η τελετουργική, assimila alle civiltà più antiche, sia quello προγονική πτυχή, η οποία συνδέεται με morale, più vicino alla storia moderna, παλαιότερους πολιτισμούς, όσο και η ηθική, che scaturisce dall’insofferenza verso πιο κοντά στη σύγχρονη ιστορία η οποία, είναι corruzione, disuguaglianza, prevaricazione η άμεση συνέπεια μιας ανυπόφορης στάσης e criminalità. απέναντι στη διαφθορά, την ανισότητα, τον Nel poema “Urlo” Allen Ginsberg (Howl εκφοβισμό και το έγκλημα. and Other Poems, 1956) introduce il Στο ποίημα “Ουρλιαχτό”, o Άλλεν Γκίνσμπεργκ personaggio di Moloch, dio dei Cananei (Ουρλιαχτό και Άλλα Ποιήματα, 1956 - Allen storicamente associato al fuoco, al quale Ginsberg, Howl and Other Poems,1956) venivano offerti dei bambini in sacrifcio. εισάγει τον χαρακτήρα του Μολώχ, θεός των Moloch rappresenta, per l’autore, la Καναανιτών, που συνδέεται ιστορικά με τη metafora della macchina bellica, del φωτιά, στην οποία τα παιδιά προσφέρονταν capitalismo e del mondo globalizzato per i ως θυσία. Ο Μολώχ, αντιπροσωπεύει quali si sono combattute guerre, lasciando για τον συγγραφέα μια μεταφορά της morire donne e bambini nell’indiretto

68 WAAG WE ARE GREEKS 69 Νίκος Μόσχος A lake turned into sea, 2021 Ακρυλικό σε λινό, (180x155 εκ.)

Ο Νίκος Μόσχος περιγράφει ένα “πολεμικό τοπίο” στο οποίο ξεχωρίζουν σωροί ερειπίων ως θλιβερά απομεινάρια της αδίστακτης ανθρώπινης βαρβαρότητας, ενώ ένα απειλητικό σκοτάδι ελλοχεύει να αφανίσει κάθε ίχνος ζωής και ελπίδας για ελευθερία, που ο καθένας από εμάς φυλάσσει στα μύχια της ψυχής του, ανεξάρτητα από την καταγωγή, το φύλο ή την πνευματικότητά του. Αντιτίθεται σε αυτό το σκοτάδι ένα ισχνό, απόκοσμο φως, ένδειξη σεβασμού και υποχώρησης προς αυτούς, που ως υπερασπιστές της αθωότητας και της ελευθερίας, πέθαναν γι’ αυτές, και γίνονται πλέον μάρτυρες που αγιάζονται και εξυψώνονται σωματικά και πνευματικά. Για αυτό τον λόγο, η θυσία ακόμη και ενός ατόμου είναι σε θέση να προκαλέσει, όπως στην ποιητική μεταφορά του φαινομένου “πεταλούδα”, δραματικές αλλαγές σε όλη την ιστορία. Η πολιορκία του Μεσολογγίου, για παράδειγμα, ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης και επέτρεψε σε ιδεώδη όπως ο Φιλελληνισμός και η Ελευθερία να γίνουν, στην Ευρώπη και την Αμερική, κοινό αίσθημα και ώθηση, για να τεθεί τέλος στο δράμα των Ελλήνων. Ο Νίκος Μόσχος αντλεί έμπνευση από το μεγαλείο αυτού του γεγονότος, για να δοξάσει τη θυσία τόσων πολλών ανθρώπων, ανακαλώντας την εκφραστική δύναμη του Γκαίτε (Goethe), που στον Φάουστ (Faust), εμπνεόμενος από τον ηρωισμό του Λόρδου Βύρωνα, τοποθετεί τον Ευφορίωνα, την ιδανική ένωση μεταξύ της Γερμανικής Δύσης και της κλασικής Ελλάδας, στο Μεσολόγγι, ενώ φωνάζει: “Πάντα ψηλότερα να ανεβαίνω! Πάντα μακρύτερα να κοιτάζω!”. Μέσα από αυτή τη συναισθηματική δίνη της ζωγραφικής του καλλιτέχνη ενισχύεται η ιερότητα των εννοιών της Πατρίδας, της ελευθέριας και της θυσίας.

Nikos Moschos A lake turned into sea, 2021 Acrilico su lino, (180x155 cm)

Nikos Moschos descrive un “paesaggio di guerra”, nel quale cumuli di rovine campeggiano come tristi vestigia della spietata barbarie umana, mentre un’oscurità minacciosa si annida pronta a devastare ogni traccia di vita e togliere quella speranza di libertà che ognuno di noi, indipendentemente dall’origine, dal sesso o dalla propria spiritualità, custodisce dentro la propria anima. A squarciare il buio solo una luce avvolgente ma discreta, per quella forma di rispetto e deferenza nei confronti di coloro che, da difensori dell’innocenza e della libertà, sono morti per queste, diventando martiri santifcati e glorifcati spiritualmente e fsicamente. Infatti, anche il sacrifcio di una sola persona è in grado di provocare, come nella metafora poetica dell’effetto farfalla, drammatici cambiamenti nel corso della storia. L’assedio di Missolungi, ad esempio, è stato uno degli episodi più importanti della rivoluzione greca e ha permesso che ideali come Filellenismo e libertà diventassero, in Europa e in America, sentimento comune e impulso per porre fne al dramma dei greci. Nikos Moschos celebra la grandezza di questo evento per onorare il sacrifcio di tanti uomini e rievoca la forza espressiva di Goethe che nel Faust, ispirato dall’eroismo di Lord Byron, colloca Euphorion, unione ideale tra l’Occidente germanico e la Grecia classica, proprio a Missolungi mentre urla: “Vado sem- pre più in alto! Guardo sempre oltre!”. È attraverso questo vortice emozionale della pittura dell’artista che si rafforza la sacralità dei concetti di Patria, libertà e sacrifcio.

70 WAAG WE ARE GREEKS 71 Emanuele Giuffrida The White Sheet, 2021 Λάδι σε καμβά, (155x140 εκ.)

Στο αίσθημα της προσκόλλησης στη γη και τις ρίζες του εμπνέεται το έργο στο οποίο ο Emanuele Giuffrida στιγματίζει την εικόνα ενός λευκού σεντονιού του οποίου η κίνηση, έντονη αναφορά σε αυτή την αρμονία που εκφράζεται στα κλασικά ελληνικά αγάλματα, κρύβει μέσα στις πτυχές της και στον όγκο της, τα δραματικά κοινωνικά και πολιτικά περάσματα της σύγχρονης κοινωνίας, αλλά και εκείνη τη βαθιά πολυπλοκότητα που εδρεύει στην οικεία του ύπαρξη, ως άνθρωπος και ως Σικελός. Το κρεμαστό ύφασμα, απομονωμένο σε ένα οδυνηρό κενό στην απόλυτη κεντρικότητα της σύνθεσης, αφηγείται τις βαθιές πληγές και αναζητά στον θεατή ένα συλλογισμό, ανακαλώντας εκείνες τις μορφές ντυμένες με ιμάτια, συχνά παρούσες στα αετώματα των ελληνικών ναών. Πρόκειται για μια νηφάλια κίνηση του βαριού υφάσματος, του οποίου οι μικρές πτυχές παραμελούνται επιμελώς από τον καλλιτέχνη, ο οποίος θέλει να δείξει σε απλές αλλά μεγαλοπρεπείς μάζες τη θεμελιώδη κατασκευή του τεχνουργήματος, αφήνοντας να διαφαίνονται, με τον δέοντα σεβασμό, σε αυτή την εναλλαγή κενών και πλήρων όγκων, τα γεγονότα που κρύβει. Για τον Giuffrida, το σεντόνι αντιπροσωπεύει όχι μόνο το επικοινωνιακό μέσο της διαφωνίας και των πολιτικών προτάσεων διαμαρτυρίας των σύγχρονων επαναστάσεων που κηρύσσονται από τα μπαλκόνια, στα οποία τα λευκά πανιά είναι η πηγή των μηνυμάτων, αλλά πιο δραματικά, συνιστά τη λυπηρή ιεροτελεστία κάλυψης άψυχων σωμάτων, θυμάτων μαφιόζικων επιθέσεων, των οποίων ο ίδιος, υπήρξε μάρτυρας στην πόλη του. Αυτό το όραμα αποτύπωσε στη συνείδησή του, σε συνδυασμό με ένα αίσθημα εξέγερσης ενάντια σε μια “άρρωστη πολιτική”, έναν επίσης μεγάλο σεβασμό προς την ακραία θυσία που γίνεται στο όνομα μιας πολιτιστικής και ηθικής επανάστασης με στόχο την αποκατάσταση αξιών, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, που διαστρεβλώνονται από διεφθαρμένους πολιτικό-επιχειρηματικούς μηχανισμούς. Το έργο του Giuffrida φαντάζει ως ανάγλυφο, είναι απαλλαγμένο από τον περιβάλλοντα κόσμο και αξιοπρεπές στην επιμνημόσυνη λειτουργία του. Ένα ολόπλευρο, του οποίου η υλικότητα μαζί με το τριγωνικό σχήμα, θυμίζει τη Σικελία, και αυτή η νύξη του μπλε χρώματος που γλιστρά στο λευκό ύφασμα, όπως οι κηλίδες του αίματος, είναι ο φόρος τιμής στη θυσία του ελληνικού λαού για τον Αγώνα του υπέρ της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Emanuele Giuffrida The White Sheet, 2021 Olio su tela, (155 x 140 cm)

Al sentimento di attaccamento alla propria terra e alle proprie radici si ispira l’opera in cui Emanuele Giuffrida stigmatizza l’im- magine di un lenzuolo bianco il cui drappeggio, intenso riferimento a quella armonia espressa nella statuaria classica greca, nasconde nelle sue pieghe e nella sua volumetria i drammatici passaggi sociali e politici della società contemporanea e quella profonda complessità che alberga nel suo più intimo essere uomo e siciliano. Il drappo appeso, isolato in un vuoto struggente nell’assoluta centralità della composizione, racconta di lacerazioni profonde e cerca nello spettatore l’atto contemplativo, evocando quelle fgure vestite a panneggio fdiaco spesso presenti nei frontoni dei templi greci. É un panneggio sobrio della stoffa pesante le cui pieghe minori vengono trascurate dall’artista, che vuol rendere in masse chiare, semplici, ma grandiose, la costruzione fondamentale del manufatto facendo solo intravedere, con doveroso rispetto, nell’alternanza di vuoti e pieni, le vicende che esso nasconde. Per Giuffrida il lenzuolo rappresenta non solo il medium comunicativo del dissenso e dei moti di protesta civile delle moderne rivoluzioni declamate dai balconi, in cui le tele bianche sono foriere di messaggi, ma anche e più drammaticamente il triste uffcio di copertura di corpi esanimi, vittime di attentati per mano mafosa di cui egli stesso è stato testimone nella sua città. Visione che ha impresso nella sua coscienza, insieme ad un sentimento di ribellione nei confronti della “politica malata”, anche grande rispetto verso il sacrifcio estremo in nome di una rivoluzione culturale e morale, volta a restituire valori come libertà e democrazia, trasfgurati da corrotti meccanismi politico-imprenditoriali. L’opera di Giuffrida ci appare come un bassorilievo, affrancata dal mondo circostante e dignitosa nella sua funzione commemorativa. Un tutto tondo la cui matericità, unitamente alla forma triangolare, evoca la sua Sicilia e quell’accenno di colore blu che scivola sul tessuto bianco, come macchie di sangue, l’omaggio al sacrifcio del popolo greco nella lotta per la conquista della democrazia e della libertà.

72 WAAG WE ARE GREEKS 73 Ήρωες Eroi ηρωισμός, επομένως, που αποκαλύπτεται ως della società, la cui essenza va ritrovata ένας μηχανισμός υπεράσπισης της ύπαρξης, nelle gesta di persone “comuni”; l’eroe πιο κοντά στην καρδιά της κοινωνίας, η ουσία diventa così esempio di normalità, inserito Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία La libertà vuole virtù e coraggio του οποίου πρέπει να αναζητηθεί στις πράξεις in un paesaggio domestico e relazionato Ανδρέας Κάλβος, Έλληνας ποιητής (1792-1869) Andreas Kalvos, poeta greco (1792-1869) των “κοινών” ανθρώπων· ο ήρωας γίνεται έτσι ai valori più alti della sfera umana: libertà, ένα παράδειγμα κανονικότητας, εισάγεται σε pace, democrazia, giustizia, progresso, che ένα οικείο τοπίο και σχετίζεται με τις υψηλότερες però non possono essere raggiunti senza Οι δύο ψυχές της θυσίας συμβάλλουν στον Le due anime del sacrifcio contribuiscono αξίες της ανθρώπινης σφαίρας: ελευθερία, unità, solidarietà, abnegazione e altruismo. “εορτασμό” της στη σύγχρονη κοινωνία, η alla sua “celebrazione” nella società ειρήνη, δημοκρατία, δικαιοσύνη, πρόοδος, οποία ωστόσο έχει από τη φύση της περιόδους contemporanea che però ha, per sua που δεν μπορούν όμως να επιτευχθούν ωρίμανσης, αφομοίωσης και απόρριψης, natura, tempi di maturazione, assimilazione χωρίς ενότητα, αλληλεγγύη, αυταπάρνηση και γρήγορες και άμεσα αντικαταστάσιμες στις e rigetto veloci e immediatamente sostituibili αλτρουισμό. συνειδήσεις των ανθρώπων λόγω μιας nelle coscienze degli uomini, a causa di ορισμένης και τώρα πια διαδεδομένης τάσης una certa e ormai diffusa tendenza all’oblio. στη λήθη. Αυτό είναι κατανοητό, καθώς και Ciò è comprensibile oltre che umano, ma ανθρώπινο, αλλά είναι θεμελιώδες και ηθικό è fondamentale ed etico riconoscere il να αναγνωρίσουμε την αξία της θυσίας, όταν valore del sacrifcio quando, a esserne allo ταυτόχρονα δημιουργοί και θύματα είναι stesso tempo artefci e vittime, sono quegli εκείνοι οι άνδρες και εκείνες οι γυναίκες που uomini e quelle donne che in esso hanno έχουν εναποθέσει σε αυτή την ελπίδα μιας riposto la speranza di un cambiamento e αλλαγής, μιας βελτίωσης όχι της ζωής τους, miglioramento non della propria vita ma αλλά της κοινότητας και ένα ευρύτερο όραμα della comunità e, in una visione più ampia, του κόσμου. Κοινοί ήρωες, που γεμίζουν del mondo. Eroi comuni che riempiono vuoti κενά τα οποία έχουν δημιουργηθεί από μία creati da una morale ormai a corto di ideali ηθική χωρίς ιδανικά για τα οποία αξίζει να per i quali lottare. αγωνιστούμε. Se in greco l’ἥρως (èros) era l’uomo forte e Αν στα ελληνικά ο ἥρως ήταν ο ισχυρός και valoroso, posto su un piano intermedio tra γενναίος άνθρωπος, ο τοποθετημένος σε l’uomo e la divinità, nell’uso contemporaneo ένα ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ ανθρώπου il termine eroe, piuttosto che per sottolineare και θεότητας, στη σύγχρονή του χρήση ο qualità fsiche come la forza o la prestanza, όρος ήρωας, αντί να τονίζει τις φυσικές viene usato per indicare virtù morali quali αρετές, όπως τη δύναμη ή την απόδοση, il coraggio e l’abnegazione e, mai come χρησιμοποιείται, για να δείξει ηθικές αρετές, adesso, mentre viviamo un periodo di όπως το θάρρος και την αυταπάρνηση, incertezza e precarietà, la sua fgura assume αποκτώντας μια ιδιαίτερη βαρύτητα, σε μια un signifcato di grandissima importanza. περίοδο αβεβαιότητας και αστάθειας όπως η Un eroe esiste senza clamori e la sua σημερινή. presenza, seppur discreta, può contribuire Ένας ήρωας υπάρχει χωρίς διατυμπανισμούς alla costruzione di una morale condivisa και η παρουσία του, αν και διακριτική, μπορεί να per la quale valga la pena lottare e donarsi, συμβάλει στην οικοδόμηση μιας κοινής ηθικής all’interno di una scala di valori adesso για την οποία αξίζει να αγωνιστείς και να “δώσεις” rapportata ad una dimensione più tangibile τον εαυτό σου, στο εσωτερικό μιας κλίμακα e vicina al vivere quotidiano. Un eroismo, αξιών, που σχετίζονται με μια πιο απτή και dunque, che si rivela come un meccanismo κοντινή διάσταση της καθημερινής ζωής. Ένας di difesa dell’esistenza, più vicino al cuore

74 WAAG WE ARE GREEKS 75 Γιώργος Τάνσαρλης Ώρα, 2021 Στυλό bic σε χαρτί, (150x150 εκ.)

Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε είναι αυτό που καθορίζει το τι έχει αξία και o Γιώργος Τάνσαρλης, στο έργο του, σκιαγραφεί τα περιγράμματά του μέσα από μια προσωπική σκοπιά. Ο καλλιτέχνης χτίζει ένα φανταστικό μέρος, γεμάτο αλληγορίες, που σχετίζονται με ανθρώπινες καταστάσεις και συμπεριφορές, αποτέλεσμα μιας σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, καλώντας τον θεατή να αναγνωρίσει την επιρροή τους στον σχηματισμό των σύγχρονων αξιών. Η ιδεολογία που στήριξε τον αγώνα του 1821 ξυπνώντας τη συνείδηση του ελληνικού λαού δίδαξε κάτι στις σύγχρονες γενιές; Η ιστορία, το παρελθόν, η παράδοση, ο πολιτισμός επηρεάζουν τον σύγχρονο άνθρωπο; Εάν η απάντηση είναι καταφατική, η επόμενη ερώτηση είναι: σε ποιο βαθμό; Ποιες είναι οι αξίες και τα ιδανικά της σύγχρονης αναπτυσσόμενης κοινωνίας; Ο παρατηρητής καλείται να προβληματιστεί για το πώς γεμίζουμε τον χρόνο μας, πώς ξοδεύουμε τα κέρδη μας, το είδος και την ποιότητα των σχέσεων μας, τους στόχους που οι ίδιοι θέτουμε, τις επιθυμίες μας, τις προτεραιότητές μας. Αυτή η αυτογνωσία, ενεργοποιεί μια διαδικασία ηρωικής φύσης στον καθένα από εμάς, τόσο προς την κοινωνία στην οποία ανήκουμε όσο και μεμονωμένα, προς τους συνανθρώπους μας. Έτσι, αυτό το πεδίο μάχης, αυτή η επανάσταση, μετατοπίζεται στον χρόνο και γίνεται η καθημερινή μας ζωή, με τα όπλα της ψυχής μας, της ανθρωπιάς μας, της αίσθησης αλληλεγγύης, της αγάπης για τον πλησίον μας και της δίψας μας για αλήθεια, απαλλαγμένη από το Εγώ μας, και θεωρώντας τους συνανθρώπους μας ως αυτούς που πρέπει να προστατεύσουμε. Όταν αναγνωρίζουμε ότι έχουμε την ικανότητα να το κάνουμε αυτό, τότε ναι, πραγματοποιείται μια ηρωική πράξη. Εκεί υπάρχουν οι σύγχρονοι ήρωες.

Giorgos Tansarlis Ora, 2021 Penna bic su carta, (150x150 cm)

È l’ambiente in cui viviamo che defnisce ciò che ha valore e Giorgos Tansarlis, nella sua opera, ne delinea i contorni da una prospettiva personale. Egli costruisce un luogo fantastico, ricco di allegorie riferite a situazioni e comportamenti umani che sono il risultato di una moderna società globalizzata, invitando lo spettatore a riconoscerne l’infuenza sulla formazione dei valori contemporanei. L’ideologia che ha sostenuto la lotta del 1821 risvegliando la coscienza del popolo greco, ha insegnato qualcosa alle generazioni moderne? La storia, il passato, la tradizione, la cultura infuenzano l’uomo moderno? Se la risposta è positiva, la domanda successiva è: in che misura? Quali sono i valori e gli ideali della moderna società in via di sviluppo? Chi osserva è chiamato a rifettere su come riempiamo il nostro tempo, come spendiamo i nostri guadagni, sulla tipologia e la qualità delle nostre relazioni, gli obiettivi che ci poniamo, i nostri desideri, le nostre priorità; tale consapevolezza, innesca un processo di attivazione dell’eroicità di ognuno di noi, sia nei confronti della società a cui apparteniamo sia nei confronti dei nostri simili. Così quel campo di battaglia, quella rivoluzione, trasla nel tempo diventando la vita di tutti i giorni con le armi della nostra stessa anima, della nostra umanità, del nostro senso di solidarietà, del nostro amore per il prossimo e della nostra sete di verità, sbarazzandoci del nostro Ego, considerando i nostri simili come coloro da salvaguardare. Quando riconosciamo di avere la capacità di fare ciò, allora sì che si compie un atto eroico. Lì esistono gli eroi moderni.

76 WAAG WE ARE GREEKS 77 Filippo La Vaccara Kapitanissa (Καπετάνισσα), 2020 Ακρυλικό σε χαρτί (29x40 εκ.) και τερακότα (14.5x11x12 εκ.)

Στον Ήρωα συνυπάρχουν πολλές ψυχές, θραύσματα μιας ύπαρξης, ανασυγκροτημένα και τιμώμενα κάθε φορά που θυμόμαστε τα κατορθώματά του και την ιστορία της οποίας ήταν ο πρωταγωνιστής. Ζει σε μια οικεία διάσταση συναφή με αυτά που τον περιβάλλουν και συνοδεύεται από έναν δυνατό συμβολισμό που τον τοποθετεί στη συναισθηματική φαντασία ενός λαού για πάντα. Στο έργο του Filippo La Vaccara το πλοίο είναι το σύμβολο. Μια μικρή βάρκα αντιμετωπίζει μια καταιγίδα δυσανάλογου μεγέθους, τόσο σουρεαλιστική που είναι τραγικά αληθινή. Για τον καλλιτέχνη, το πλοίο είναι η αναπαράσταση της σύγχρονης κοινωνίας στο έλεος αυτού του ανεμοστρόβιλου των ανωμαλιών και των αβεβαιοτήτων, στην οποία συγκλίνει σήμερα ολόκληρη η παγκόσμια κοινότητα, και αναδεικνύει υπερήφανη και κυματιζόμενη την κόκκινη σημαία, αφιέρωμα στο πρώτο λάβαρο της Επανάστασης, αλλά ταυτόχρονα σημάδι δύναμης και θάρρους. Βυθισμένη στη ζωγραφική, αν και σωματικά και υλικά μακριά από αυτήν, η φιγούρα μιας γυναίκας, το κεφάλι της οποίας, περιβάλλεται από μια “μπαντάνα”, που αν από τη μια πλευρά θυμίζει αυτή την απλή παιδική χειρονομία που μας μετέφερε σε μια φανταστική διάσταση, από την άλλη, συνιστά για τον μαχητή, το συμβολικό όπλο προστασίας ενάντια στον εχθρό. Είναι μια ηρωίδα, εμπνευσμένη από τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, την Καπετάνισσα, μια από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές της Ελληνικής Επανάστασης και που ο καλλιτέχνης ανακαλεί - όπως και στην ιστορία, ως καπετάνισσα του πλοίου της, αντιπρόσωπος όλων εκείνων των γυναικών των οποίων η ζωή, μοιρασμένη μεταξύ οικογένειας, εργασίας και ευθύνης είναι, στην “κανονικότητά” τους, πιο κοντά σε μια μορφή οικογενειακού και απτού ηρωισμού παρά σε εκείνον που δοξάζεται στις πασαρέλες των μέσων ενημέρωσης. Η ηρωίδα του La Vaccara, τοποθετημένη σε ένα βάθρο που ανακαλεί τη μνήμη και γιορτάζει την παρουσία στην ιστορία του λαού της, βρίσκεται μετέωρη ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Κυβερνά και διοικεί, απορροφημένη σε μια σκέψη, σε μια ανακλαστική και ιδιωτική διάσταση, προκαλώντας σε εκείνους που την παρατηρούν την επιθυμία να εισέλθουν στην ψυχή της. Γιατί μέσα της κατοικούν οι συνειδήσεις των ανδρών και των γυναικών που εκπροσωπούν τους σύγχρονους ήρωες. Μακριά από επευφημίες, αλλά στενά συνδεδεμένοι με τις ζωές του καθενός από εμάς.

Filippo La Vaccara Kapitanissa, 2020 Acrilico su carta (29x40 cm) e terracotta (14.5x11x12 cm)

Nell’Eroe coesistono numerose anime, frammenti di un’esistenza ricomposti e celebrati ogni volta che ne sono evocate le gesta e la storia di cui è stato protagonista. Egli vive in una dimensione intima in connessione con ciò che lo circonda ed è pervaso da un forte simbolismo che lo colloca nell’immaginario sentimentale di un popolo, per sempre. Nell’opera di Filippo La Vaccara la nave è il simbolo. Una piccola imbarcazione affronta una tempesta di dimensioni sproporzionate, talmente surreale da essere tragicamente vera. Per l’artista la nave è rappresentazione della società contemporanea, in balia di quel vortice di anomalie ed incertezze in cui versa oggi l’intera popolazione mondiale; fera e sventolante emerge la bandiera rossa, omaggio al primo vessillo della rivoluzione, ma anche segno di forza e coraggio. Immersa nella pittura, seppur fsicamente e materi- camente distante da essa, la fgura di una donna, la cui testa è cinta da una “bandana” che se da un lato sembra rievocare quel semplice gesto, che da bambini ci trasportava in una dimensione fantastica e immaginifca, dall’altro rappresenta per il combattente la sua arma simbolica di protezione contro il nemico. È un’eroina, ispirata a Laskarina Boboulina, la Kapitanissa, una delle più importanti fgure femminili della Rivoluzione greca e che l’artista rievoca, come nella storia, nocchiero della sua nave in rappresentanza di tutte quelle donne le cui vite, divise tra famiglia, lavoro e responsabilità sono, nella loro “normalità”, più vicine ad una forma di eroismo familiare e tangibile che a quello glorifcante delle passerelle mediatiche. L’eroina di La Vaccara, posta su un piedistallo che ne rievoca la memoria e ne celebra la presenza nella storia del suo popolo, è in bilico tra passato e presente. Governa e dirige, assorta in un pensiero e in una dimensione rifessiva e privata, provocando in chi la osserva il desiderio di entrare nella sua anima. Perché in lei convivono le coscienze degli uomini e delle donne che rappresen- tano gli eroi contemporanei. Distanti dai clamori, ma intimamente connessi alle vite di ciascuno di noi.

ph. credit Dino Vittimberga

78 WAAG WE ARE GREEKS 79 Πατρίδα Patria εκτίμηση και συναισθηματική ένταση που La nostra percezione nei confronti della σήμερα αναδιαμορφώνεται από τον αντίκτυπο Patria include, quindi, consapevolezza των κοινωνικών αλλαγών, των πολιτικών dell’identità, apprezzamento e tensione Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Battaglia per la Fede e la Patria σεναρίων και της παγκοσμιοποίησης. Από emotiva e oggi viene rimodellata dall’impatto Από τη προκήρυξη του Dal proclama di την άλλη πλευρά, παραμένει αμετάβλητη η dei cambiamenti sociali, degli scenari politici Αλέξανδρου Υψηλάντη (1792-1828), Alessandro Ypsilantis (1792-1828) επιθυμία, η άνευ όρων αγάπη για ένα “μέρος” e della globalizzazione; immutato resta Έλληνας πατριώτης,φαναριώτης και εθνικός ήρωας. patriota greco fanariota ed eroe nazionale στο οποίο εναποθέτεται κάθε ελπίδα για invece il desiderio, l’amore incondizionato μια καλύτερη ζωή, η οποία παρακινεί τους per un “luogo” in cui riporre ogni speranza ανθρώπους να εκτελούν ηρωικές πράξεις και di una vita migliore e che muove le persone Η ασταμάτητη ροή των μεταναστών και Il fusso inarrestabile dei migranti e i nuovi να διαταράσσουν την ύπαρξή τους για να το a compiere atti eroici e a sconvolgere la οι νέες γεωπολιτικές δομές συνέβαλαν assetti geopolitici hanno progressivamente προστατεύσουν. propria esistenza per proteggerlo. σταδιακά στην αναδιατύπωση της έννοιας contribuito a riformulare il signifcato di terra της γης των Πατέρων, μετασχηματίζοντάς dei Padri, trasformandolo e identifcandolo την και εντοπίζοντάς την στον τόπο όπου nel luogo in cui si sceglie di vivere: un luogo, επιλέγουμε να ζήσουμε: ένας τόπος, όμοιος più simile ad un sentimento, che muta con με ένα συναίσθημα, που αλλάζει με τις il mutare delle condizioni psicologiche di μεταβαλλόμενες ψυχολογικές συνθήκες coloro che vi abitano. εκείνων που τον βιώνουν. Ma che cosa dire della patria “vera”, della Αλλά τι γίνεται με την “αληθινή” πατρίδα, τη terra a cui ci sentiamo appartenenti e nei γη στην οποία αισθανόμαστε ότι ανήκουμε και cui confronti nutriamo amore o nostalgia? για την οποία τρέφουμε αγάπη ή νοσταλγία; In un certo senso la nostra terra è quella H δύναμη του όρου “πατρίδα” μας κάνει να che abbiamo da sempre perduto, come καταλάβουμε ότι αυτή η γη, αυτή της παιδικής abbiamo perduto per sempre la nostra μας ηλικίας, δεν έχει ξεχαστεί, δεν έχει χαθεί, infanzia; ma la forza del termine “patria” αλλά υπάρχει, κινδυνεύει και μας ζητά να ci fa capire che questa terra, quella della θυσιαστούμε γι’ αυτήν. nostra infanzia, non sia stata perduta, che Για να εξηγήσει αυτή τη βαθιά σχέση μεταξύ essa esista, che sia in pericolo e ci chiede ανθρώπου και πατρίδας, ο Ζαν Σταρομπίνσκι di morire per essa. (Jean Starobinski), Ελβετός ψυχίατρος, ενισχύει Per spiegare questo rapporto profondo tra το συναισθηματικό στοιχείο, προσδιορίζοντας uomo e patria, Jean Starobinski, psichiatra τη νοσταλγία ως πρόσφατο όνομα ενός αρχαίου svizzero, ne amplifca la componente συναισθήματος, ίσως τόσο αρχαίο όσο ο ίδιος ο sentimentale defnendo la nostalgia come άνθρωπος, το οποίο στους σύγχρονους αιώνες nome recente di un sentimento antico, της ιστορίας του έχει αποκλίνει: από επιθυμία forse antico come l’uomo stesso e che nei να επιστρέψουμε σε ένα φυσικό μέρος, γίνεται secoli moderni della sua storia ha cambiato η επιθυμία για μια αδύνατη επιστροφή στην declinazione: da desiderio del ritorno in παιδική ηλικία. Η τελική πράξη του ιδανικού un luogo fsico, è diventato il desiderio ταξιδιού της ανθρώπινης ύπαρξης. per un impossibile ritorno all’infanzia. Η νοσταλγία μετατρέπεται λοιπόν σε ένα Atto conclusivo dell’ideale cammino ιδεολογικό κατασκεύασμα, αυτό που ο Ελβετός nell’esistenza umana. μελετητής προσδιορίζει ως νοσταλγισμό: La nostalgia diviene, allora, un costrutto Αυτό που αρχικά ορίστηκε ως η σχέση με την ideologico, ciò che lo studioso svizzero γενέτειρα. (Η έννοια της νοσταλγίας,1966) defnisce nostalgismo: Quello che era stato Συνεπώς, η αντίληψή μας για την πατρίδα inizialmente defnito come il rapporto con un περιλαμβάνει την επίγνωση της ταυτότητας, luogo natale. (Il concetto di nostalgia, 1966),

80 WAAG WE ARE GREEKS 81 Κική Κολυμπάρη Land in Sight! 2021 Ακρυλικό σε λινό, (100x150 εκ.)

Σε όλη την στιλιστική έρευνα της Κικής Κολυμπάρη, η μνήμη της ζωής και της καθημερινότητας συμπλέκονται, δίνοντας πνοή σε μια συναισθηματική ένταση που παίρνει σχήμα μέσα σε συνθέσεις, στις οποίες οι φιγούρες κινούνται ομαλά, δημιουργώντας ψυχολογικές συνδέσεις που μετριάζονται από απαλές ροές χρωμάτων, όπως οι μνήμες. Στο έργο της, που είναι αφιερωμένο στην Πατρίδα, η σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος συνδέεται με τον συμβολισμό του Έθνους στο οποίο ανήκει και, αν αληθεύει το γεγονός ότι το σύμβολο είναι ένα θεμελιώδες συστατικό κάθε επανάστασης, θρέφεται με αναμνήσεις, ιστορία και αφήγηση, τότε είναι επίσης αλήθεια ότι αντιπροσωπεύει τη μέση οδό μεταξύ του άυλου και του λογικού. Το φανταστικό εκείνο μέρος όπου η καλλιτέχνης προσδιορίζει την επίσημη και ψυχολογική παρότρυνση του έργου της: τη σημαία. Αυτή γίνεται η βάση πάνω στην οποία καθορίζει τον διασταλτικό διαχωρισμό της σύνθεσης, τοποθετώντας στο κέντρο ένα λευκό σταυρό που αντιπροσωπεύει τη θρησκεία αλλά και μεταφορικά, έναν εναγκαλισμό με την ευρύτερη έννοια της υποδοχής. Το έργο χωρίζεται σε τρία χρονικά τμήματα, στα οποία ο συμβολισμός, ο μύθος και η καθημερινή ζωή συμπλέκονται σε μια γραμμική και οργανική αφήγηση. Στην αριστερή πλευρά το παρελθόν: η μνήμη, που πλαισιώνεται από το σχήμα ενός παραθύρου τρένου μέσα στο οποίο μια ανθρώπινη φιγούρα, που θυμίζει τον Λαοκόοντα ο οποίος έχασε τη ζωή του, αλλά και εκείνη των παιδιών του, αγωνιζόμενος για την υπεράσπιση της Πατρίδας. Στο κεντρικό μέρος αποκαλύπτεται το παρόν πλημμυρισμένο από ψηλά από ένα πνευματικό φως που φωτίζει τον βυθό της θάλασσας στην οποία βρίσκεται ο άγνωστος στρατιώτης: αυτό το κενοτάφιο που αντιπροσωπεύει την οδυνηρή ανάμνηση των θυσιών και της αγάπης για την Πατρίδα. Στη δεξιά πλευρά το μέλλον αντιπροσωπεύεται από τον άνεμο που φουσκώνει ένα πανί. Το μέλλον είναι ο στόχος. Είναι μια θάλασσα γεμάτη ναυάγια που επιπλέουν, θυμίζοντας όλα όσα χάθηκαν στην αργή πλεύση της ιστορίας. Μέσα από τις έντονες και μακριές πινελιές, η καλλιτέχνης εκφράζει το πέρασμα του χρόνου σε έναν άρρηκτο δεσμό με τις εμπειρίες που έζησε και δεν λησμόνησε ποτέ. Φαντάζεται ένα πνευματικό ταξίδι μέσω της ιστορίας και κοιτώντας γύρω της, παρατηρεί τα συντρίμμια του παρελθόντος, τις ήττες, την πικρία και όλα όσα θυσιάστηκαν στο όνομα της Πατρίδας, με την ελπίδα, ότι μια μέρα μπορούμε να ανακτήσουμε όλα όσα έχουν χαθεί.

Kiki Kolympari Land in Sight! 2021 Acrilico su lino, (100x150 cm)

In tutta la ricerca stilistica di Kiki Kolympari la memoria del proprio vissuto e la quotidianità si intrecciano, dando vita ad una intensità emotiva che si concretizza in apparati compositivi in cui le fgure si muovono fuide, creando connessioni psicologiche stemperate da fussi cromatici tenui come i ricordi. Nella sua opera dedicata alla Patria, il rapporto tra passato e presente è legato al simbolismo della Nazione in cui vive e, se è vero che il simbolo è componente fondamentale di ogni rivoluzione e che si ciba anche di ricordi, di storia e di racconto, è altrettanto vero che esso rappresenta la terra di mezzo tra l’intangibile e il razionale, quel luogo immaginario in cui l’artista individua l’incipit formale e psicologico della sua opera: la bandiera. Essa diviene la base sulla quale defnisce la partizione dimensionale della composizione, ponendovi al centro una croce bianca che rappresenta la religione, ma anche metaforicamente due braccia aperte nel signifcato più universale di accoglienza. L’opera è divisa in tre segmenti temporali, in cui simbolismo, mito e quotidianità si intrecciano in una narrazione lineare ed organica. Nella parte sinistra il passato: la memoria incorniciata dalla sagoma di un fnestrino del treno, simbolo di un viaggio, di un avvicinamento verso una nuova “casa”, e al suo interno una fgura che ricorda Laocoonte che perse la propria vita e quella dei suoi fgli, lottando per la difesa della Patria. Nella parte centrale si palesa il presente inondato dall’alto da una luce spirituale che illumina il fondo del mare in cui giace il milite ignoto; quel cenotafo che rappresenta lo struggente ricordo di sacrifci e amor patrio. Nella parte destra il futuro è rappresentato dal vento che gonfa una vela. Il futuro è la meta. È un mare pieno di relitti che galleggiano ricordando tutto ciò che è stato perso nel lento navigare della storia. Attraverso le intense e lunghe pennellate, l’artista esprime lo scorrere del tempo in un legame indissolubile con le esperienze vissute e mai dimenticate. Im- maginando un viaggio spirituale attraverso la storia e, guardandosi intorno, osserva i pezzi di ciò che il passato ci ha lasciato, le sconftte, le amarezze e tutto ciò che in nome della Patria è stato sacrifcato, nella speranza di poter un giorno recuperare ciò che è stato perso.

82 WAAG WE ARE GREEKS 83 Giorgio Distefano Χάρτης του ιδεατού βορειοδυτικού άξονα, 2021 Μικτή τεχνική σε χαρτί (πατρόν για ρούχα) τοποθετημένο σε καμβά, φύλλα χρυσού, ασημιού και χαλκού, (150x90 εκ.)

Στο έργο του Giorgio Distefano, η ανάκληση της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου του 1827, είναι η προφανής προσπάθεια μιας “σωτηρίας της μνήμης”, θεμελιώδης άσκηση του κάθε λαού, για να χτίσει το προσωπικό μοντέλο της Πατρίδας. Μια διαδικασία που δεν είναι ποτέ απλή, αλλά χτίζεται με την πάροδο του χρόνου. Ο Distefano, επανασχεδιάζει σύνορα και γεγονότα όπως σε έναν ναυτικό χάρτη, δίνοντας χώρο στην υποβλητική δύναμη μιας πανοραμικής Ελλάδας, που αναπτύσσεται σε ακτές και νησιά, παρατηρώντας την από τα δυτικά του Ναβαρίνου. Το χαρτί/πατρόν που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης ως πλέγμα/δίχτυ, σε στενή σχέση με τα σημάδια της γεωγραφίας και της ορεογραφίας, γίνεται μια μορφολογική μήτρα από την οποία το τοπίο παίρνει όγκο. Το φαινομενικό χάος των γραμμών και των τροχιών, το οποίο ο ίδιος αποκαλεί μοντελοποίηση του τοπίου, μάς οδηγεί σε μια κατάσταση αναστολής, η μόνη λογική της οποίας είναι η αίσθηση της μετακίνησης: από την έλευση στο Ναβαρίνο (ο λιμένας), όπου έλαβε χώρα η τελευταία ναυμαχία στη Μεσόγειο και η οποία αντιπροσώπευε μια στιγμή συνοχής μεταξύ χωρών γεωγραφικά απομακρυσμένων, στο πέρασμα στην Επίδαυρο (η διαδρομή) όπου συγκροτήθηκε σε σώμα η πρώτη Εθνοσυνέλευση (1η Ιανουαρίου του 1822) και ψηφίστηκε η πρώτη μορφή συντάγματος της σύγχρονης Ελλάδας. Η Επίδαυρος αποτελεί ταυτόχρονα το ενδιάμεσο στάδιο του ταξιδιού της επιστροφής στο σπίτι (οίκος), το οποίο ταυτίζεται με την πόλη των Αθηνών, που έγινε πρωτεύουσα του πρώτου βασιλείου της Ελλάδας μετά την άνοδο στο θρόνο του Όθωνα Α’. Επιτέλους η πολυπόθητη ελευθερία. Μέρη που πραγματικά εμμένουν στην ίδια γραμμή, ενωμένα από τη γεωγραφία, την ιστορία και την πολιτική γύρω από τη Μεσόγειο, φυσικό μέσο και γέφυρα μεταξύ των χωρών που συνορεύουν, διαδρομή διέλευσης, ανταλλαγής, επικοινωνίας μέσα στην οποία κινούνται στοιχεία που τη ζωντανεύουν: ο εξερευνητής, ο ταξιδιώτης, ο έμπορος, ο κατακτητής, ο ιερέας, ο ναυαγός, ο μετανάστης, ο ήρωας. Όλοι ενωμένοι με αυτόν “τον νοσταλγισμό”, (του νόστου, επιστροφή και του άλγους, πόνου), η στενή σχέση με τη γη καταγωγής κάποιου και της ανεκπλήρωτης επιθυμίας να επιστρέψει σε αυτόν. Όλοι ψάχνουν συνεχώς για ένα λιμάνι από το οποίο θα ξεκινήσουν και ένα άλλο που θα τους καλωσορίσει, ως μια γη που μπορεί να είναι το θεμέλιο για την ύπαρξή τους, μια πατρίδα που αναγνωρίζει την ταυτότητα.

Giorgio Distefano Carta dell’asse ideale da nord ovest, 2021 Tecnica mista su carta (cartamodello per abbigliamento) intelata, foglia oro, argento e rame, (150x90 cm)

Nell’opera di Giorgio Distefano rievocare la Battaglia di Navarino del 1827 è l’evidente tentativo di un “salvataggio della memo- ria”, quale esercizio fondamentale di ogni popolo per costruire il proprio modello di Patria. Un processo mai semplice, che si costruisce nel tempo. Distefano ridisegna confni e accadimenti come in una mappa nautica, dando spazio al potere evocativo della veduta a volo d’uccello della Grecia, da ovest del golfo di Navarino, nel dispiegarsi delle sue coste e isole. Il cartamod- ello che l’artista utilizza come reticolo/griglia, in stretto rapporto con i segni della geografa e della orografa, diventa matrice morfologica dalla quale il paesaggio prende volume. Il caos apparente di linee e traiettorie, che egli stesso defnisce messa a modello del paesaggio, riporta ad una condizione di sospensione la cui sola logica è il senso dello spostamento: dall’ap- prodo di Navarino (λιμένας, porto) dove ebbe luogo l’ultima battaglia navale svoltasi nel Mediterraneo e che rappresentò un momento di coesione tra paesi geografcamente distanti, al passaggio a Epidauro (διαδρομή, percorso) dove si costituì la prima Assemblea Nazionale (1° gennaio 1822), archetipo di costituzione della Grecia moderna e tappa intermedia del per- corso che conduce a casa (οίκος), identifcata con la città di Atene, divenuta capitale del primo regno di Grecia dopo l’ascesa al trono di Ottone I: fnalmente la libertà conquistata. Luoghi che realmente insistono su una stessa retta, uniti per geografa, storia e politica; e intorno il Mediterraneo, medium naturale e ponte tra i paesi che vi si affacciano; via di transito, scambio, comunicazione al cui interno si muovono fgure che lo animano: l’esploratore, il viaggiatore, il commerciante, il conquistatore, il predone, il naufrago, il migrante, l’eroe; tutti accomunati da quel “nostalgismo” (da nostos, il ritorno e algos, la sofferenza), l’intimo rapporto con la propria terra di origine e il desiderio inappagato di non potervi tornare. Tutti sono alla ricerca continua di un porto da cui partire e di uno che li accolga, come di una terraferma che possa essere fondamento per la propria esistenza, una patria che ne riconosca l’identità.

84 WAAG WE ARE GREEKS 85 Φιλελληνισμός Filellenismo συνεπώς, μεγαλύτερη έμφαση στις κοινοτικές vita passando per quelle idee rivolte allo σχέσεις παρά στην ατομική αυτονομία, την sviluppo sostenibile e alla cooperazione più Ονειρεύτηκα ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να Ho sognato che la Grecia possa di nuovo πολιτιστική πολυμορφία και την ποιότητα ζωής, che sull’esercizio unilaterale del potere”. είναι και πάλι ελεύθερη. essere libera. περνώντας μέσα από ιδέες που αποσκοπούν (cfr. Il Sogno Europeo, 2004) περισσότερο στην αειφόρο ανάπτυξη και Nonostante le premesse e i buoni propositi, Λόρδος Βύρωνας, Τα Νησιά της Ελλάδας Lord Byron, The Isles of Greece τη συνεργασία παρά στη μονομερή άσκηση questa visione però, per molti osservatori, ha Ο Τζορτζ Γκόρντον Νόελ Μπάιρον George Gordon Noel Byron (1788-1824) εξουσίας”.(βλ.Το Ευρωπαϊκό Όνειρο, 2004) perso la sua spinta emotiva. Come accadde, (George Gordon Noel Byron, 1788-1824). è stato un poeta e politico britannico. Βρετανός ποιητής και πολιτικός. Aderì all’associazione londinese floellenica Παρόλες τις προϋποθέσεις και τις καλές ad esempio, dopo le note vicende legate Εντάχθηκε στη Φιλελληνική Ένωση του Λονδίνου e si unì alla guerra d’indipendenza greca. προθέσεις, αυτό το όραμα, για πολλούς al ruolo dell’Europa nella gestione della και συμμετείχε στον πόλεμο της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. παρατηρητές, έχει χάσει τη συναισθηματική crisi economica greca e le conseguenze του ορμή, όπως συνέβη για παράδειγμα, che tale ruolo provocò nella Nazione: μετά τα γνωστά σε όλους γεγονότα που ferite profonde, non ancora rimarginate Ο σύγχρονος ορισμός της Πατρίδας La più moderna defnizione di Patria συνδέθηκαν με τον ρόλο της Ευρώπης στη nella popolazione e successivamente, un προέρχεται από την ιδέα της συμμετοχής proviene dall’idea di un’appartenenza ad διαχείριση της ελληνικής οικονομικής κρίσης cambio di rotta nell’atteggiamento, verso σε μια “διευρυμένη” κοινότητα μέσα στην una comunità “allargata” all’interno della και τις συνέπειες που προκάλεσε ο ρόλος quella nazione considerata da sempre οποία μπορεί να ενισχυθεί ο διάλογος και quale possa fortifcarsi il dialogo e l’unione της σε ολόκληρο το ελληνικό Έθνος: βαθιές fonte ispiratrice di valori come democrazia η ένωση μεταξύ λαών διαφορετικών ως tra popoli differenti per cultura e tradizione. πληγές στον πληθυσμό, που δεν έχουν e libertà. Esempio di cultura, nel senso più προς τον πολιτισμό και την παράδοση. Η Quella stessa idea che oggi potremmo ακόμη επουλωθεί και μετέπειτα μια αλλαγή universale del termine. Oggi probabilmente ίδια ιδέα που σήμερα θα μπορούσαμε να identifcare nell’istituzione degli Stati uniti di πορείας στη στάση της, απέναντι σε εκείνο το l’identità dell’Europa e il suo sistema di προσδιορίσουμε στην ίδρυση των Ηνωμένων Europa, ideale “evoluzione” del sentimento έθνος που υπήρξε πάντοτε πηγή έμπνευσης valori, pace, libertà individuale, solidarietà Πολιτειών της Ευρώπης, ιδανική “εξέλιξη” του di ammirazione e sostegno che caratterizzò αξιών, όπως η δημοκρατία και η ελευθερία. sociale, si sono affevoliti rispetto al vigore συναισθήματος θαυμασμού και υποστήριξης già nei primi anni dell’Ottocento il diffondersi Παράδειγμα πολιτισμού, με την καθολική delle spinte idealistiche che furono alla που χαρακτήρισε ήδη από τις αρχές του 19ου del Filellenismo, ma che, nel momento έννοια του ορού. Σήμερα πιθανώς, η ταυτότητα base della nascita del Filellenismo e che più αιώνα την εξάπλωση του Φιλελληνισμού, della sua costruzione e concretizzazione, της Ευρώπης και το σύστημα αξιών της, η avanti sarebbero stati i princìpi ispiratori di αλλά η οποία, κατά τη στιγμή της κατασκευής come organismo/stato non ha portato ai ειρήνη, η ατομική ελευθερία και η κοινωνική un’Europa la cui identità fosse più prossima και εφαρμογής της, ως φορέας /κράτος δεν risultati sperati. Nel tempo si sono infatti αλληλεγγύη έχουν πιθανώς ξεθωριάσει σε al sogno di una vera Comunità. έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στην consolidate due immagini dell’Europa: σχέση με το σθένος εκείνων των ιδεαλιστικών πραγματικότητα, έχουν παγιωθεί δυο εικόνες quella di continente tra gli altri continenti, ωθήσεων, που βρίσκονται στο επίκεντρο της της Ευρώπης: η εικόνα μιας ηπείρου μεταξύ superiore agli altri, e quella di un’entità γέννησης του Φιλελληνισμού και οι οποίες άλλων ηπείρων, ανώτερη από τις άλλες, και divisa internamente in diversi popoli. στη συνέχεια, θα ήταν οι αρχές έμπνευσης αυτή μιας ενότητας χωρισμένης εσωτερικά σε Recentemente però, secondo Jeremy μιας Ευρώπης της οποίας η ταυτότητα θα διαφορετικούς λαούς. Rifkin, si è affermato in tutto il mondo έπρεπε να βρίσκεται πιο κοντά στο όνειρο μιας Πιο πρόσφατα, σύμφωνα με τον Τζέρεμι Ρίφκιν quello che molti defniscono “il sogno πραγματικής Κοινότητας. (Jeremy Rifkin) κερδίζει όλο και περισσότερο europeo”. Gli “Stati Uniti d’Europa” – έδαφος αυτό που πολλοί αποκαλούν “το sostiene Rifkin – “stanno diventando la ευρωπαϊκό όνειρο”. “Οι Hνωμένες Πολιτείες più importante economia del pianeta e της Ευρώπης” – υποστηρίζει ο Ρίφκιν – gigantesco laboratorio dove ripensare “γίνονται η σημαντικότερη οικονομία στον il futuro dell’umanità accompagnandola πλανήτη και ένα γιγαντιαίο εργαστήριο όπου θα nella prossima tappa del suo percorso επανεξετάσουμε το μέλλον της ανθρωπότητας e promettendo di portare l’uomo verso συνοδεύοντάς την στο επόμενο στάδιο του una società sempre più interconnessa ταξιδιού της και υποσχόμενοι να φέρουμε e globalizzata. Il sogno europeo, quindi, τον άνθρωπο πιο κοντά σε μια ολοένα πιο pone l’accento sulle relazioni comunitarie διασυνδεδεμένη και παγκοσμιοποιημένη più che sull’autonomia individuale, sulla κοινωνία. Το ευρωπαϊκό όνειρο δίνει, diversità culturale e sulla qualità della

86 WAAG WE ARE GREEKS 87 Σπύρος Αγγελόπουλος Souvlaki uber alles, 2021 Ακρυλικό σε καμβά, (100x80 εκ.)

Ο Σπύρος Αγγελόπουλος προβάλει στο έργο του τον χαρακτήρα του Καραγκιόζη “μαύρο μάτι”, μαριονέτα σκιών και φανταστικό χαρακτήρα της ελληνικής λαογραφίας, και εμβαθύνει στο θέμα της σημερινής αντίληψης της Ελλάδας από εκείνους που ζουν στο εξωτερικό. Ο Καραγκιόζης έχει ιδιαίτερη θέση στην ελληνική ψυχαγωγία αφού διακωμωδώντας τον εαυτό του, τους φίλους του, και πάνω απ’ όλα τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, διηγείται τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της κοινωνίας. Τα τελευταία χρόνια, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης χάρη στην προσπάθεια μιας νέας γενιάς καραγκιοζοπαιχτών, ο χαρακτήρας του απέκτησε ένα πιο σύγχρονο εκφραστικό σθένος. Μια μαριονέτα σκιά που συμβολίζει με κάποιον τρόπο το στερεότυπο αυτού που έχει κακοτυχία, αλλά καταφέρνει πάντοτε να ξεπερνά τις δυσκολίες και συγχρόνως παραμένει στη φαντασία του ελληνικού λαού ως μια σημαντική λαογραφική φιγούρα. Ο Σπύρος Αγγελόπουλος, ένας σύγχρονος αφηγητής ιστοριών, συναφών με το θέατρο του δρόμου, την ποπ και την παράσταση ως πράξη τέχνης, ενισχύει την ικανότητα μεταμόρφωσης εκείνου που ζει με τεχνάσματα και φαντάζεται τον Καραγκιόζη ως τον ιδιοκτήτη μιας κλασικής ταβέρνας. Μπροστά του δημοσιογράφοι από όλη την Ευρώπη που θέλουν να του πάρουν συνέντευξη, γιατί αναγνωρίζεται ομόφωνα ως αυτός που μαγειρεύει το καλύτερο σουβλάκι. Σε αυτό το μητροπολιτικό τοπίο, μεταφορικά η Ελλάδα, ο καλλιτέχνης εισάγει μια αρχαία στήλη με ένα λιοντάρι, μια αναφορά στον μύθο και τον κλασικισμό, τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού, την οποία, ωστόσο, κανείς δεν κοιτάζει, διότι είναι υποβαθμισμένη προς όφελος μιας γρήγορης κατανάλωσης, αποσπώντας την προσοχή από τα συνεχή ερεθίσματα που προέρχονται από το εξωτερικό. Ο προκλητικός τίτλος του έργου, Souvlaki uber alles, εκφράζει αυτό το πλέον διαδεδομένο συναίσθημα που βλέπει την Ελλάδα μετά την κρίση, να χαρακτηρίζεται περισσότερο από την ικανότητά της να προσελκύει αφηρημένους τουρίστες, παρά από εκείνη την αρχαία έλξη, κατασκευασμένη από παράδοση και ιστορία χιλιετηρίδων, η οποία στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα οδήγησε άνδρες από όλη την Ευρώπη να πιστέψουν στην απελευθέρωση και την αναγέννησή της. Για τον Αγγελόπουλο ο Φιλελληνισμός, με τον πιο αυθεντικό ορισμό του, δεν υπάρχει πλέον, αντικαθίσταται τώρα από μια διαδικασία βαρβαρότητας από την οποία - ακόμη και ο πιο αυθεντικός Καραγκιόζης - δεν εξαιρείται.

Spyros Aggelopoulos Souvlaki uber alles, 2021 Acrilico su tela, (100x80 cm)

Spyros Aggelopoulos introduce nella sua opera il personaggio di Karagiozis “occhio nero”, burattino delle ombre e personag- gio immaginario del folklore ellenico e approfondisce il tema della percezione attuale della Grecia da parte di chi la vive solo dall’esterno. Karagiozis ha avuto per molto tempo il suo posto nello spettacolo greco e, prendendo in giro sé stesso, i suoi amici, e soprattutto i problemi della vita quotidiana, ha sempre raccontato pregi e difetti della società. Negli ultimi anni, du- rante la crisi economica, grazie all’impegno di una nuova generazione di burattinai, il suo personaggio ha acquisito un vigore espressivo più contemporaneo. Una marionetta ombra che simboleggia in qualche modo lo stereotipo di colui che ha molta sfortuna ma riesce a superare le diffcoltà e che resta, nell’immaginario del popolo greco, una fgura folcloristica signifcativa. Spyros Aggelopoulos, moderno narratore di storie, legato al teatro di strada, al pop e alla performance come atto d’arte, ampli- fca la capacità di trasformazione propria di chi vive di espedienti e immagina Karagiozis proprietario di una classica taverna. Di fronte a lui, giornalisti di tutta Europa che vogliono intervistarlo perché riconosciuto unanimemente come colui che cucina il miglior souvlaki. In questo paesaggio metropolitano, metaforicamente la Grecia, l’artista inserisce un’antica colonna con un leone, riferimento al mito ed alla classicità, spina dorsale della storia e della civiltà greca, che però nessuno guarda, ormai declassata a benefcio di un consumo mordi e fuggi. Il provocatorio titolo dell’opera, Souvlaki uber alles, esplicita quel sentimento oramai diffuso che vede la Grecia post crisi, caratterizzata più dalla sua capacità di richiamare turisti distratti che da quella antica attrattiva, fatta di tradizione e storia mil- lenaria, che a metà Ottocento condusse uomini di tutta Europa a credere nella sua liberazione e rinascita. Per Aggelopoulos il Filellenismo, nella sua più autentica defnizione, non esiste più, sostituito ormai da un fagocitante processo di imbarbarimento da cui, anche il più autentico Karagiozis, non è esente.

88 WAAG WE ARE GREEKS 89 Andrea Buglisi Six legs better, 2021 Λάδι σε καμβά, (100x150 εκ.)

Ο Andrea Buglisi βασίζεται στην ελληνική μυθολογία, η οποία είχε μεγάλη επιρροή στον πολιτισμό, τις τέχνες και τη λογοτεχνία του δυτικού κόσμου, μεταδίδοντας μια κληρονομιά που παρέμεινε ζωντανή ως γλώσσα και πολιτισμός. Στο έργο του ο καλλιτέχνης εμπνέεται από τη γλυπτική ομάδα του Βιντσέντσο ντε Ρόσι (Vincenzo De Rossi,1550) που απεικονίζει έναν από τους πιο διάσημους μύθους του ελληνικού κλασικισμού: τον αγώνα μεταξύ Ηρακλή και Διομήδη. Χρησιμοποιώντας ως πρότυπο ένα αναγεννησιακό έργο, αποθέτει φόρο τιμής στο έθνος του, σε μια από τις υψηλότερες καλλιτεχνικές του στιγμές, που χαρακτηρίζεται από μια τεράστια παραγωγή έργων εμπνευσμένων από τον ελληνικό κόσμο, προμηνύοντας αυτό το αίσθημα που αιώνες αργότερα μετατρέπεται στο ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα του Φιλελληνισμού. Ο Buglisi, πιστός στην ποπ ποιητική του, προκαλεί ένα περίεργο βραχυκύκλωμα εισάγοντας στη σύνθεση το μυρμήγκι το οποίο ταυτίζει με την Ευρώπη, αλλά εμμέσως και με τον εαυτό του, ως σύμβολο σκληρής και ακούραστης δουλειάς, παρόλο τη λεπτή και μικροκαμωμένη σιλουέτα του, και του αναθέτει το επαχθές έργο της στήριξης του ελληνικού κλασικισμού, εξυψώνοντας “τον μύθο”. Ο καλλιτέχνης δίνει ζωή σε μια νέα σύνθεση πιο ρυθμική, διπλασιάζοντας την ανοδική της, κάθετη κίνηση (σημάδι ίσως νίκης), χτίζοντας έναν νέο σύγχρονο μύθο, και διαστρεβλώνει, μόνο προφανώς, τη δραματική του ουσία, χρησιμοποιώντας ως “μοντέλα” του μια αναπαραγωγή του Ηρακλή και του Διομήδη και ένα “puppet” του οποίου τα χαρακτηριστικά ανήκουν περισσότερο στα φαντασιακά ζώα παρά στην μυρμολογία. Μοντέλα, που προέρχονται από το ατελείωτο αρχείο αντικειμένων/ αναμνηστικών που έχει ανακτήσει ανά τον κόσμο, στα οποία δίνει μια νέα ζωή: μια ένωση μεταξύ ειρωνείας και ιερότητας που ενισχύει τη σημασιολογική τους έννοια υπέρ ενός πιο σύνθετου διαλόγου μεταξύ διαφορετικών γλωσσών, προσδιορίζοντας έτσι τον Φιλελληνισμό ως μια πολιτιστική συζήτηση με τον ελληνικό λαό.

Andrea Buglisi Six legs better, 2021 Olio su tela, (100x150 cm)

Andrea Buglisi attinge a piene mani alla mitologia greca che ha avuto grandissima infuenza sulla cultura, le arti e la letteratura del mondo occidentale, trasmettendo un’eredità rimasta viva per linguaggio e cultura. Nell’opera l’artista si ispira al gruppo scultoreo di Vincenzo De Rossi (1550) raffgurante uno dei miti più famosi della classicità greca: la lotta tra Eracle e Diomede. Aver preso a modello un’opera rinascimentale è l’occasione per rendere omaggio alla propria nazione in uno dei momenti artistici più alti caratterizzato da una vasta produzione di opere ispirate al mondo greco e che prefgura quel sentimento che secoli più avanti si sarebbe trasformato nel movimento ideologico e politico conosciuto come Filellenismo. Buglisi, fedele alla sua poetica pop, provoca un corto circuito straniante inserendo nella composizione la formica che egli iden- tifca con l’Europa, ma implicitamente con sé stesso e alla stessa assegna, in quanto simbolo di duro e instancabile lavoro, pur nella sua esile e minuta fgura, il compito gravoso di sostenere la classicità ellenica, innalzandone “il mito”. L’artista dà vita ad una nuova composizione più ritmata in una raddoppiata verticalità ascensionale (forse segno di vittoria): costruendo un nuovo mito contemporaneo ne stravolge solo apparentemente l’essenza drammatica, utilizzando come suoi “modelli” una riproduzione di Eracle e Diomede e un “puppet” le cui sembianze appartengono più all’immaginario degli animali fantastici che alla mirmecologia. Modelli che appartengono a quell’archivio di oggetti/souvenir recuperati in giro per il mondo che egli fa assurgere a nuova dignitosa vita: un connubio tra ironia e sacralità che ne amplifca la portanza semantica a favore di un com- plesso dialogo tra linguaggi differenti, identifcando così il Filellenismo come una conversazione culturale con il popolo greco.

90 WAAG WE ARE GREEKS 91 Πολιτική Δύναμη Potere Politico αλλά γίνεται πρακτικά αόρατος. Ο άνθρωπος piloti americani, quando sganciarono la δεν βλέπει τα δεδομένα που ενεργοποιούν την bomba su Hiroshima, non videro i corpi Το πραγματικό χαρακτηριστικό της ελευθερίας La vera caratteristica della libertà λειτουργικότητα του αλγορίθμου ακριβώς όπως ardenti delle vittime sotto di loro e solo più είναι η ανεξαρτησία που διατηρείται με τη βία è l’indipendenza, mantenuta con la forza οι Αμερικανοί πιλότοι, όταν έριξαν τη βόμβα στη avanti nel tempo poterono capirne la gravità Χιροσίμα, δεν είδαν τα φλεγόμενα σώματα των e le conseguenze devastanti che quel gesto, Βολτέρος, ψευδώνυμο του Φρανσουά-Μαρία Αρουέτ Voltaire, pseudonimo di François-Marie Arouet θυμάτων κάτω από αυτούς και μόνο αργότερα frutto di una interconnessione, virtuale e (1694-1778). Γάλλος φιλόσοφος, (1694-1778) è stato un flosofo, στο χρόνο μπόρεσαν να κατανοήσουν τη distante, aveva generato. L’algoritmo, come θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος drammaturgo e saggista francese σοβαρότητα και τις καταστροφικές συνέπειες procedimento sistematico di calcolo, opera που είχε δημιουργήσει αυτή η χειρονομία, la sua performance sia in ambito fnanziario αποτέλεσμα μιας διασύνδεσης, εικονικής και che in quello bellico e in questa diramazione Αν αφενός ο Φιλελληνισμός προκύπτει Se il Filellenismo scaturì da un sentimento μακρινής. Ο αλγόριθμος, ως συστηματική reticolare infnita è, come abbiamo detto, από ένα αίσθημα αγάπης, δεν πρέπει να di amore, non bisogna però dimenticare διαδικασία υπολογισμού, λειτουργεί τόσο στον diffcile se non impossibile recuperare la λησμονούμε ότι αποτέλεσε επίσης μια che esso rappresentò anche un’occasione οικονομικό όσο και στον πολεμικό τομέα και σε fgura umana oramai celata dietro sistemi ευκαιρία για ορισμένα Κράτη να θέσουν τα per alcuni Stati di porre le basi per una αυτόν τον άπειρο κλάδο δικτυωτού πλέγματος performativi che lo stanno sostituendo θεμέλια για μια συνεργασία που είχε ως στόχο collaborazione fnalizzata anche allo , είναι, όπως έχουμε ήδη πει, δύσκολο, αν lasciando solo tracce della sua esistenza.” την επιπρόσθετη ανάπτυξη εμπορικών και sviluppo di rapporti commerciali e quindi όχι αδύνατο να ανακτηθεί η ανθρώπινη (Bruno Montanari. “Come si confgura oggi συνεπώς οικονομικών σχέσεων, οι οποίες με economici, che nel tempo avrebbero φιγούρα που κρύβεται τώρα πια πίσω από il potere.”, Il Rasoio di Occam, 7 aprile την πάροδο του χρόνου θα επανασχεδιάζανε ridisegnato gli assetti politici della nascente λειτουργικά συστήματα που τον αντικαθιστούν, 2014). Se è vero che oggi il potere politico è τις πολιτικές δομές της νεογέννητης Ευρώπης. Europa. Con la terza rivoluzione industriale, αφήνοντας μόνο ίχνη της ύπαρξής του”. caratterizzato da un’incessante innovazione Με την τρίτη βιομηχανική επανάσταση, οι i cambiamenti tecnologici, industriali, (Μπρούνο Μοντανάρι - Bruno Montanari, all’interno del paradigma tecnocratico e τεχνολογικές, βιομηχανικές, οικονομικές και economici e sociali venutisi a creare nei “Πώς διαμορφώνεται σήμερα η εξουσία”,Το da una progressiva spersonalizzazione, è κοινωνικές αλλαγές που είχαν δημιουργηθεί paesi occidentali dall’inizio degli anni ξυράφι του Όκκαμ - Il Rasoio di Occam, 7 altrettanto vero che è necessario recuperare στις δυτικές χώρες από τις αρχές της δεκαετίας Cinquanta del XX secolo hanno contribuito Απριλίου 2014). Εάν λοιπόν είναι αλήθεια ότι il rapporto con il passato e con tutti gli stimoli του 1950 συνέβαλαν στην αλλαγή της a modifcare la conformazione geopolitica σήμερα η πολιτική εξουσία χαρακτηρίζεται di carattere simbolico e pragmatico da esso γεωπολιτικής διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής del continente europeo e, di conseguenza, από μια αδιάκοπη καινοτομία στο εσωτερικό scaturiti. ηπείρου και, κατά συνέπεια, του κυβερνητικού anche l’apparato lessicale governativo. του τεχνοκρατικού παραδείγματος και από μια λεξιλογικού μηχανισμού. Questo cambiamento ha riconfgurato la προοδευτική αποπροσωποποίηση, αληθεύει Αυτή η αλλαγή επαναπροσδιόρισε τον ορισμό defnizione di potere politico da una struttura επίσης, ότι είναι απαραίτητο να ανακτήσουμε της πολιτικής εξουσίας, που δεν συνδέεται piramidale e gerarchica ad una nuova, τη σχέση με το παρελθόν και όλα τα συμβολικά πλέον με την πυραμιδική και ιεραρχική της orizzontale e senza confni, identifcabile και ρεαλιστικά ερεθίσματα που απορρέουν από διαμόρφωση, αλλά με μια νέα κατασκευή, nella rete, intesa come correlazione globale αυτό. οριζόντια και χωρίς σύνορα: το διαδίκτυο, που tra telecomunicazioni, la cui espansione ha νοείται ως η παγκόσμια συσχέτιση μεταξύ modifcato la comune percezione di un potere των τηλεπικοινωνιών, η επέκταση της οποίας, politico legato esclusivamente alla persona, έχει αλλάξει την κοινή αντίληψη της πολιτικής spostando il focus su componenti virtuali εξουσίας η οποία συνδέεται αποκλειστικά με che ne hanno progressivamente sostituito το πρόσωπο, μετατοπίζοντας την προσοχή σε ogni coinvolgimento “sentimentale”. εικονικά στοιχεία που σταδιακά αντικαθιστούν Scrive lo studioso di flosofa del diritto, κάθε “συναισθηματική” συμβολή. Bruno Montanari, “la decisione umana Γράφει ο λόγιος της φιλοσοφίας Μπρούνο visibile viene sostituita dall’anonimato di un Μοντανάρι (Bruno Montanari): “η ορατή algoritmo in continuo mutamento, in virtù del ανθρώπινη απόφαση αντικαθίσταται από την quale il suo ideatore, l’uomo, certamente non ανωνυμία ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου scompare ma diviene praticamente invisibile. αλγορίθμου, δυνάμει του οποίου ο δημιουργός L’uomo non vede i dati che scatenano la του, ο άνθρωπος, σίγουρα δεν εξαφανίζεται, performatività dell’algoritmo così come i

92 WAAG WE ARE GREEKS 93 Στέλιος Φαϊτάκης For the Interpretation of Symbols, 2021 Μικτή τεχνική σε καμβά, (150x180 εκ.)

Ο Στέλιος Φαϊτάκης, στο έργο του, καταγράφει ένα σχεδόν εμβληματικό προφίλ, αυτό του Ιωάννη Καποδίστρια, ταυτίζοντάς τον με εκείνον που ενσάρκωσε την ουσία της πολιτικής εξουσίας, τον ιδρυτή του σύγχρονου ελληνικού κράτους και αρχιτέκτονα της ανεξαρτησίας του: και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ύστερα από αυτόν, καμία εξίσου συναρπαστική και χαρισματική προσωπικότητα δεν εμφανίστηκε στην ελληνική πολιτική σκηνή. Ο Φαϊτάκης τον “αγιοποιεί”, τοποθετώντας τον στο κέντρο μιας σουρεαλιστικής Αθήνας που κυριαρχείται από επεμβατικές τεχνολογίες οι οποίες ελέγχουν εξ αποστάσεως τη ζωή των κατοίκων της. Σε αυτόν τον εικονιστικό στροβιλισμό ο καλλιτέχνης υποβάλλει έναν στοχασμό στον πολιτικό συμβολισμό και τη σημασιολογική του εξέλιξη, τοποθετώντας το ομοίωμα του Φοίνικα στην καρδιά του πολιτικού που το εισήγαγε το 1828, όταν εξελέγη Κυβερνήτης, ως έμβλημα για να δείξει την αναγέννηση της Ελλάδας. Το ίδιο σύμβολο χρησιμοποιήθηκε επίσης έναν αιώνα αργότερα από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, όταν το 1967, μετά από δύο δεκαετίες συντηρητικών κυβερνήσεων, μια ομάδα στρατιωτικών αξιωματικών αποφάσισε να αποτρέψει τη γέννηση μιας κεντροαριστερής κυβέρνησης (καθεστώς των συνταγματαρχών). Θέλοντας να ενδυναμώσει την ηθική πατρότητα αυτού του συμβόλου, που δυσφημείται στην πρόσφατη ιστορία, ο καλλιτέχνης ενισχύει το νόημά του αναφέροντας τη φράση του Κυβερνήτη: “Η νίκη θα είναι δική μας, μόνο αν το ελληνικό συναίσθημα βασιλεύει στις καρδιές μας. Ο φίλος των ξένων είναι προδότης”. Ρητή αναφορά σε μια κοινωνικοπολιτική κατάσταση που έχει χαρακτηρίσει και τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, συχνά αποδυναμωμένη από την πολιτική παρέμβαση χωρών πέραν των συνόρων, η οποία, όπως υποστηρίζει ο Φαϊτάκης, “είναι ουσιαστικά η υποδούλωση της Ελλάδας και η έμμεση, αλλά σαφής, ηγεσία των δυτικών δυνάμεων”. Το έργο του αντιμετωπίζει αναπόφευκτα την ιδέα ότι σήμερα η πολιτική εξουσία μπορεί να ταυτιστεί πάνω απ’ όλα με μια περιστασιακή και αδίστακτη διαχείριση της πληροφορίας, αλλά και ότι ακόμη και οι υψηλόφρονες μορφές κατακλύζονται από αόρατες ισχυρές δυνάμεις. Ο ίδιος λοιπόν, με αυτό τον τρόπο τοποθετεί την ηθική της πληροφορίας και της τεχνολογίας μαζί με τη διαχείριση των πηγών ενέργειας, στην κορυφή μιας ιδεατής σύνθεσης του πολιτικού σύμπαντος.

Stelios Faitakis For the Interpretation of Symbols, 2021 Tecnica mista su tela, (150x180 cm)

Stelios Faitakis traccia un proflo iconico di Ioannis Capodistrias identifcandolo come colui che ha incarnato l’essenza del potere politico, fondatore del moderno stato greco e architetto dell’indipendenza, arrivando a concludere che, dopo di lui, non è comparsa più nello scenario politico greco una fgura altrettanto affascinante e carismatica, che Faitakis “santifca” collocan- dola al centro di una Atene surreale dominata da tecnologie invasive che controllano in remoto le esistenze dei suoi abitanti. In questo turbinio fgurativo l’artista rifette anche sul simbolismo politico e sulla traslazione semantica di questo, ponendo l’effge della Fenice sul cuore dello statista che lo introdusse nel 1828, quando fu eletto Governatore, proprio come emblema per indicare la rinascita della Grecia. Lo stesso simbolo fu utilizzato un secolo più tardi anche dalla Giunta dei Colonnelli quando nel 1967, dopo due decenni di governi conservatori, un gruppo di uffciali militari decise di impedire la nascita di un governo di centrosinistra (regime dei colonnelli). Quasi a rafforzare la paternità morale di questo simbolo, vilipeso dalla storia più recente, l’artista ne amplifca il signifcato riportando la frase del Governatore che recita: “La vittoria sarà nostra, solo se il sentimento greco regna nel nostro cuore. L’amico degli stranieri è un traditore”, esplicito riferimento ad una situazione sociopolitica che ha caratterizzato anche la storia moderna della Grecia spesso indebolita dall’ingerenza politica di paesi oltre-confne che, sostiene Faitakis, è “la riduzione in schiavitù della Grecia e alla guida indiretta, ma chiara, delle potenze occidentali”. La sua opera si confronta inevitabilmente con l’idea che oggi il potere politico sia identifcabile soprattutto con una gestione disinvolta e spregiudicata dell’informazione e che, perfno fgure di alta levatura, vengano sopraffatte da invisibili poteri forti. Egli pone quindi l’etica dell’informazione e della tecnologia, insieme alla gestione delle fonti energetiche, al vertice di un’ideale compo- sizione dell’universo politico.

94 WAAG WE ARE GREEKS 95 William Marc Zanghi Traces of power, 2020 Βερνίκι σε καμβά, (110x130 εκ.)

Ο William Marc Zanghi δημιουργεί μέσα από το έργο του, μια φανταστική χρονική σάρωση στην οποία, κάθε χρωματισμός στους άπειρους φαινομενικά τυχαίους συνδυασμούς, αντιπροσωπεύει την προοδευτική αφαίρεση της ανθρώπινης παρουσίας από την κοινωνία, της οποίας οι αλλαγές εκφράζονται από τις πολλές και ευφάνταστες αποχρώσεις του έργου: υγρό προσομοίωμα της ανεπάρκειας του ανθρώπου προς υψηλότερες δυνάμεις και ισχυρή κριτική στην αστάθεια της πολιτικής τάξης σε αιώνια ανισορροπία μεταξύ επιλογών και υποχρεώσεων. Για τον Zanghi τώρα, στη μέση μιας παγκοσμιοποιημένης εποχής, είναι σημαντικό να εκπροσωπήσει αυτό που υπήρξε: τα περάσματα μέσα από ιστορικά και πολιτικά γεγονότα τα οποία αποκρυπτογραφούνται στα ίχνη αυτού του απότομου εδάφους, στο οποίο το σύστημα των δυνάμεων είναι σε συνεχή κίνηση, και από το οποίο αναπηδούν θεωρητικοί και χρονικοί κόμβοι που αφορούν την κλασική θεωρία της πολιτικής εξουσίας, τη σύγχρονη θεωρία, αλλά και την επίδραση των αλλαγών που έχουν λάβει χώρα όλα αυτά τα χρόνια. Το έργο του Zanghi είναι παρόμοιο με ένα χάρτη, ίσως περισσότερο με ένα μωσαϊκό, καλλιτεχνική τεχνική που γεννήθηκε στο παρελθόν, για να επικοινωνήσει ιερά περιεχόμενα και να επιδείξει εξουσία, του οποίου ο ιριδισμός μοιάζει με εκείνη του ελληνό-βυζαντινού διακόσμου. Σε αυτό το “mosaic vestment” οι χρωματικές διασυνδέσεις περιγράφουν τις πολυάριθμες ιστορικές και επομένως και πολιτικές διαστρωματώσεις της κοινωνίας: μια ροή παλαιών και νέων αλληλεξαρτήσεων, για να ερμηνεύσει το παρελθόν ενός παρόντος που χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ολοκλήρωση μεταξύ των διαφόρων περιοχών του κόσμου. Ο Zanghi κάνει δικές του τις κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές θεωρίες του Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault, 1926-1984) και ορίζει την εξουσία ως το αποτέλεσμα μιας σχέσης δυνάμεων που εμφανίζεται σε μια δεδομένη κοινωνία και σε μια δεδομένη στιγμή: αυτό το φωτοβόλο μάγμα στο οποίο είναι δυνατόν να δούμε τη διαδοχή και τη διαστρωμάτωση της ιστορίας ενός λαού.

William Marc Zanghi Traces of power, 2020 Vernice su tela, (110x130 cm)

William Marc Zanghi realizza attraverso la sua pittura un’immaginaria scansione temporale in cui ogni cromatismo nelle infnite combinazioni di apparente casualità, rappresenta la progressiva astrazione della presenza umana dalla società i cui cambia- menti sono espressi dalle molteplici sfumature cangianti dell’opera: simulacri liquidi dell’inadeguatezza dell’uomo nei confronti di poteri più alti e potente critica alla caducità della classe politica in perenne disequilibrio tra scelte e obblighi. Per Zanghi adesso, in piena epoca globalizzata, è importante rappresentare ciò che è stato: i numerosi passaggi attraverso fatti storici e politici decifrabili nelle orme impresse in questo terreno scosceso, in cui il sistema dei poteri è in continuo movimento e dal quale emergono nodi temporali e teorici che riguardano la teoria classica del potere politico, quella contemporanea e l’effetto dei cambiamenti avvenuti nel corso degli anni. L’opera di Zanghi è simile ad una mappa, forse più ad un mosaico, tecnica artistica quest’ultima nata in passato per comuni- care contenuti sacrali e ostentazione del potere e la cui iridescenza ricorda quella degli apparati decorativi greco-bizantini. In questo “paramento musivo” le connessioni cromatiche descrivono le numerose stratifcazioni storiche e quindi anche politiche della società: un fusso di interdipendenze vecchie e nuove in cui reinterpretare il passato in un presente sempre più carat- terizzato dall’integrazione economica, sociale e culturale tra le diverse aree del mondo. Zanghi fa sue le teorie sociologiche e flosofche di Michel Foucault (1926-1984) e defnisce il potere come il prodotto di una relazione di forze che si verifca in una data società e in un dato momento; quel magma luminescente nel quale è possibile scorgere la successione e la stratifcazi- one cronologica della storia di un popolo.

96 WAAG WE ARE GREEKS 97 Ελευθερία Libertà χρόνια δεν διαφέρουν περισσότερο από a vivere in un mondo che forse non sarà εκείνες που επηρέασαν την πολιτική και την mai più lo stesso, determinato da quella Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά Risollevata dalle ossa sacre dei Greci οικονομία. Κάθε στοιχείο είναι συσχετισμένο supremazia sulla natura che André Gortz, και επακόλουθο, καθιστώντας σαφές ότι fondatore dell’ecologia politica, individua Από το ποίημα Ύμνος στην ελευθερία (1823) Da l’Inno alla libertà (1823) είμαστε προορισμένοι να ζήσουμε σε έναν nel “tecnofascismo”. In Écologie et liberté του Διονυσίου Σολωμού (1798-1857) di Dionysios Solomos (1798-1857) κόσμο που μπορεί να μην είναι ποτέ ξανά (1977) Gortz teorizza che il nesso tra Έλληνας ποιητής, υποστηρικτής της ανεξαρτησίας poeta greco, sostenitore dell’indipendenza και στιχουργός του σημερινού εθνικού ύμνου e autore dell’attuale inno nazionale ο ίδιος, ο οποίος καθορίζεται από αυτή την l’ecologia (intesa come relazione tra υπεροχή έναντι της φύσης την οποία ο Αντρέ uomo, società e ambiente) e la libertà Γκορτζ (André Gortz), ιδρυτής της πολιτικής non si dà in natura, non sta nelle cose: Σήμερα ζούμε μια κατάσταση “φαινομενικής” Oggi viviamo una condizione di libertà οικολογίας, εντοπίζει στον “τεχνοφασισμό”. bisogna produrlo, curarlo, difenderlo. La ελευθερίας, που είναι το αποτέλεσμα μιας “apparente” frutto anche di una percezione Στην Οικολογία και Ελευθερία,1977 (Écologie libertà è dentro ciascuno. Essa si realizza αντίληψης που προκαλείται από προηγμένα indotta da sistemi evoluti come, ad et liberté,1977) ο Γκορτζ θεωρεί ότι η σχέση quando un individuo è in grado di cambiare συστήματα όπως, για παράδειγμα η τεχνολογία esempio, la tecnologia che, si diceva, μεταξύ οικολογίας (κατανοητή ως σχέση μεταξύ prospettiva su ciò che è stato imposto da που θεωρείτο ότι θα μας απελευθέρωνε. Στην ci avrebbe resi liberi. Essa in realtà ci ha ανθρώπου, κοινωνίας και περιβάλλοντος) insegnamenti, dalla politica, dalla società, πραγματικότητα, μας οδήγησε αργά σε μια lentamente portato ad un progressivo, και της ελευθερίας δεν μπορεί να αποδοθεί giungendo a vedere le cose da un punto di προοδευτική, ασυνείδητη υποδούλωση, inconsapevole asservimento, dovuto alla στη φύση, δεν εντοπίζεται στα πράγματα: vista personale e, quindi, profondamente λόγω της αδυναμίας μας να την ελέγξουμε nostra incapacità di controllarla e usarla πρέπει να παράγεται, να θεραπεύεται, να libero. και να τη χρησιμοποιήσουμε για ένα per un bene comune che esulasse da un υπερασπίζεται. Η ελευθερία είναι μέσα σε Una libertà in continua costruzione è dunque κοινό καλό που θα υπερέβαινε το μικρό gretto tornaconto personale. Siamo stati όλους. Επιτυγχάνεται, όταν ένα άτομο είναι σε il moto ideale che dovrebbe condurci ad προσωπικό όφελος. Θαμπωθήκαμε από τη abbagliati dall’illusione collettiva di poter θέση να αλλάξει την άποψή του για αυτά που una consapevolezza più concreta della συλλογική ψευδαίσθηση ότι μπορούσαμε να transitare in una zona franca in cui ogni cosa του έχουν επιβληθεί από τη διδασκαλία, την nostra esistenza. διαβαίνουμε σε μια ειλικρινή ζώνη όπου όλα fosse modifcabile intervenendo “a gamba πολιτική και την κοινωνία, προσεγγίζοντας τα θα μπορούσαν να αλλάξουν, παρεμβαίνοντας tesa”, senza conseguenze a breve termine, πράγματα από μια προσωπική άποψη και, ως με “τεντωμένο πόδι”, χωρίς βραχυπρόθεσμες su ogni aspetto della vita: l’economia, la εκ τούτου, βαθιά ελεύθερη. συνέπειες σε κάθε πτυχή της ζωής: την politica, i rapporti interpersonali. Pensare Μια ελευθερία σε συνεχή κατασκευή είναι οικονομία, την πολιτική, τις διαπροσωπικές globalmente, agire localmente non è solo λοιπόν, το ιδανικό σύνθημα που πρέπει σχέσεις. Σκεφτόμαστε παγκόσμια, ενεργούμε uno slogan ormai entrato nel vocabolario να μας οδηγήσει σε μια πιο συγκεκριμένη τοπικά, δεν είναι μόνο ένα σύνθημα που έχει comune, ma un concetto che defnisce συνειδητοποίηση της ύπαρξής μας. πλέον εισέλθει στο κοινό λεξιλόγιο, αλλά μια quell’ambito etico necessario per ripensare έννοια, που ορίζει εκείνο το ηθικό πεδίο το il ruolo della territorialità in un mondo οποίο είναι απαραίτητο για την επανεξέταση sempre più proiettato alla globalità. του ρόλου της εδαφικότητας σε έναν κόσμο Un’esortazione ad un agire consapevole, που βαίνει όλο και περισσότερο προς στην indipendente e non irresponsabile, che ci παγκοσμιοποίηση. è però sfuggita di mano: dimenticandola Προειδοποίηση, ή μάλλον προτροπή για μια πιο o eludendola abbiamo perso l’opportunità συνειδητή, ανεξάρτητη και υπεύθυνη δράση, di renderci liberi, esseri viventi di un η οποία, ωστόσο, έχει ξεφύγει από τον έλεγχό mondo costruito da e su noi stessi, in cui μας: ξεχνώντας την ή αποφεύγοντάς την, l’uguaglianza sia la spinta di ogni azione. χάσαμε την ευκαιρία να απελευθερωθούμε, Ecco perché gli stravolgimenti ambientali ζωντανά όντα ενός κόσμου που χτίστηκε από che hanno caratterizzato gli ultimi anni και πάνω σε εμάς, στον οποίο η ισότητα είναι non sono così dissimili da quelli che hanno η κινητήρια δύναμη κάθε δράσης. Αυτός είναι investito la politica e l’economia. Ogni ο λόγος για τον οποίο οι περιβαλλοντικές elemento è correlato e consequenziale e αναταραχές που χαρακτήρισαν τα τελευταία fa ben comprendere che siamo destinati

98 WAAG WE ARE GREEKS 99 Τζόρτζια Φάμπρις Terms and conditions, 2021 Ακρυλικό σε καμβά, (120x150 εκ.)

Μια ελευθερία παρόμοια με μια αρχαϊκή γυναικεία φιγούρα, ένα είδος σύγχρονης “θεότητας” σε κρίση, είναι ακριβώς αυτό που αναπαριστά η Τζόρτζια Φάμπρις στο έργο της εμπνευσμένη από μια “άλλη οντότητα “, ως ιδέα, αξία αλλά και ουτοπία, διότι, παρά τα όσα αντιλαμβανόμαστε και είμαστε πεπεισμένοι, κανείς δεν είναι ποτέ εντελώς ελεύθερος: νόμοι, προκαταλήψεις, οικονομία, πολιτικό σύστημα, ασθένεια είναι δεσμά που κάνουν τον άνθρωπο σκλάβο ακόμη και η ελεύθερη βούληση είναι συνδεδεμένη με ένα βασικό κίνητρο που απομακρύνει την ψευδαίσθηση ότι είμαστε σε θέση να αποφασίζουμε πραγματικά ανεξάρτητα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς την ιδέα που εμπνέει και οδηγεί την ελευθερία, μια αξία που δεν είναι δεδομένη, αλλά, για τη Φάμπρις, πρέπει να διεκδικείται συνεχώς. Στο έργο της υπενθυμίζει τα ιστορικά γεγονότα του 1821 μέσα από συμβολικά στοιχεία: ένα από αυτά είναι η φουστανέλα που φοριέται από τη θεότητα, παραδοσιακό ανδρικό ένδυμα της οποίας οι 400 πτυχές συμβολίζουν τους τέσσερις αιώνες σκλαβιάς υπό την Οθωμανική αυτοκρατορία, και το λευκό της χρώμα, την αγνότητα των εθνικών αγώνων. Ταυτόχρονα, η καλλιτέχνης αποδίδει στην κύρια φιγούρα χαρακτηριστικά και αναφορές που τονίζουν ορισμένα σύγχρονα ζητήματα (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ελευθερία έκφρασης, έλεγχος και χειραγώγηση των προσωπικών δεδομένων στο όνομα μιας απίθανης ασφάλειας, το lockdown και τους επακόλουθους περιορισμούς). Μια ελευθερία που περιγράφεται εύθραυστη και ακρωτηριασμένη, πάντα εκκρεμής και σε κίνδυνο ή, όπως έγραψε ο Νίτσε (Nietzsche), “πέντε βήματα από την τυραννία”.

Georgia Fambris Terms and conditions, 2021 Acrilico su tela, (120x150 cm)

Una libertà simile ad una fgura femminile arcaica, una sorta di “divinità” contemporanea in crisi, è quella che Georgia Fambris rappresenta nella sua opera ispirata ad un essere “altro”, in quanto idea, valore ma anche utopia, perché, a dispetto di ciò che percepiamo e di cui siamo convinti, nessuno è mai del tutto libero: leggi, pregiudizi, economia, sistema politico, malattia sono legacci che rendono l’uomo schiavo; persino il libero arbitrio è vincolato ad una motivazione di base che scalza l’illusione di poter decidere davvero in autonomia. Ciò nonostante, non si può vivere senza l’idea ispiratrice e motrice della libertà, valore che peraltro non è un dato di fatto, ma che per la Fambris va rivendicato costantemente. Nella sua opera rievoca i fatti storici del 1821 tramite elementi simbolici: uno tra tutti la fustanella, abito tradizionale tipica- mente maschile, indossata dalla divinità, le cui 400 pieghe simboleggiano i quattro secoli di schiavitù sotto il dominio ottomano e il colore bianco la purezza delle lotte nazionali. Allo stesso tempo l’artista attribuisce alla fgura principale caratteristiche e riferimenti che sottolineano alcune problematiche contemporanee (social media, libertà di espressione, controllo e manipolazi- one dei dati personali in nome di un’improbabile sicurezza, il lockdown e le conseguenti restrizioni). Una libertà descritta nelle sue fragilità e nelle sue menomazioni, sempre in bilico e in pericolo o, come scriveva Nietzsche, “a cinque passi dalla tirannia”.

100 WAAG WE ARE GREEKS 101 Michele Ciacciofera Libertà o Morte (Ελευθερία ή Θάνατος), 2020 Ακρυλικό, γραφίτης, κολλάζ σε καμβά, (92x73 εκ.)

Ο Michele Ciacciofera στον πίνακα με τίτλο Libertà o Morte (Ελευθερία ή Θάνατος), σύνθημα της Ελληνικής Επανάστασης, συγκεντρώνει αρχαϊκά σύμβολα, όπως το τοτεμικό στοιχείο του πυρσού που συνδέεται με την αναπαράσταση της αιώνιας ζωής, των αναμνήσεων και της μνημόνευσης, το οποίο προστατεύεται από τις ελληνικές θεότητες, Άρης ο θεός του πολέμου, Νίκη η θεά της δικαιοσύνης και Εκάτη η θεά του σκότους και του φωτός, άρρηκτα συνδεδεμένες με μια αναπόφευκτη σχέση σκοπού και αποτελέσματος. Στον πίνακα οι τρεις θεότητες κυριαρχούν μαζί στη γεωγραφική αναπαράσταση του μπλε της σημερινής Ελλάδας, χρώμα στο οποίο ο ελληνικός λαός αναγνωρίζει το σύνολο των αξιών του. Μια κόκκινη σημαία κυματίζει δίπλα από αυτόν τον κεντρικό άξονα του πίνακα, σύμβολο πάλης και αιώνιας αντίστασης, ενώ παράλληλα σε διαφάνεια εμφανίζεται μέρος της σύγχρονης ελληνικής σημαίας. Κάθε στοιχείο φαίνεται εύθραυστο, χωρίς σταθερότητα, όπως συχνά είναι η ίδια η ελευθερία και ο αγώνας για την απόκτησή της, μια σταθερά όλων των αρχαίων και σύγχρονων κοινοτήτων, χωρίς διάκριση τόπων ή εποχών. Αυτός ο Αγώνας που πολέμησε γενναία ο ελληνικός λαός για πάνω από εννέα χρόνια, για να αποκτήσει την ανεξαρτησία του από την καταπίεση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αποτελεί ένα εξαιρετικό και μυθικό γεγονός για τον σύγχρονο κόσμο, ένα γεγονός που έχτισε τα θεμέλια της σημερινής ελληνικής δημοκρατίας. Βλέποντας την Ελλάδα, ωστόσο, ο Ciacciofera δεν θέλει να ξεχάσει τις δυσκολίες που έχουν πολλές χώρες για την επίτευξη της ελευθερίας τους, εκείνα τα ολοκληρωτικά Κράτη που χαρακτηρίζονται πάνω απ’ όλα από την προσπάθεια ενός εκτεταμένου ελέγχου της κοινωνίας σε όλους τους τομείς, επιβάλλοντας την αφομοίωση μιας ιδεολογίας, προκειμένου να αλλάξει ριζικά ο τρόπος σκέψης και διαβίωσης της ίδιας της κοινωνίας. Το ευμετάβλητο σύστημα στο οποίο ζούμε απαιτεί τάξη και προσοχή διότι αντιτίθεται διαρκώς από μια αδιαλλαξία που υπερισχύει των πάντων και επιδιώκει να εξαλείψει τις δειλές αχτίδες αυτονομίας, που κάθε άτομο σήμερα, μαστιζόμενο από τεχνολογικό και όχι πλέον ιδεολογικό ολοκληρωτισμό, δεν μπορεί να διαχειριστεί. Η ελευθερία είναι μια τεράστια αξία που πρέπει να αποδοθεί, τώρα περισσότερο από ποτέ, με μια πιο “ανθρώπινη” διάσταση από φιλοσοφική, περιβαλλοντική και κοινωνικοπολιτική άποψη. Για τον λόγο αυτό η επίτευξή της δεν είναι ποτέ ένας οριστικός στόχος και, όπως μας δίδαξε η ανθρώπινη ιστορία, η ζωντανή ύπαρξή της είναι εύθραυστη και ποτέ δεδομένη.

Michele Ciacciofera Libertà o morte, 2020 Acrilico, grafte, collage su tela, (92x73 cm)

Michele Ciacciofera nel dipinto dal titolo Libertà o Morte, motto della Rivoluzione greca, riunisce simboli arcaici come l’ele- mento totemico della faccola legato alla rappresentazione della vita eterna, del ricordo e della commemorazione e, come a proteggerla, le divinità greche, Ares dio della guerra, Nike dea della giustizia ed Ecate dea dell’oscurità e della luce, indis- solubilmente connesse ad un inevitabile rapporto di causa ed effetto. Evocate nel dipinto, le tre divinità sovrastano insieme la rappresentazione geografca in blu della Grecia attuale, colore in cui il popolo greco si riconosce nell’insieme dei propri valori. Una bandiera rossa sventola al fanco di quest’asse centrale del dipinto, simbolo di lotta e perenne resistenza, mentre in trasparenza appare una parte del vessillo greco odierno. Ogni elemento appare fragile, privo di stabilità come spesso è la libertà e la lotta per la sua conquista; quella combattuta valorosamente dal popolo greco per oltre nove anni, rappresenta un evento straordinario e mitico per il mondo moderno, un evento che ha costruito le fondamenta dell’attuale democrazia ellenica. Guardando alla Grecia Ciacciofera non vuole dimenticare le diffcoltà che molti paesi hanno per raggiungere la propria libertà; quegli Stati totalitari caratterizzati soprattutto dal tentativo di controllare capillarmente la società in tutti gli ambiti, imponendo l’assimilazione di un’ideologia per mutare radicalmente il modo di pensare e di vivere della società stessa. Il sistema critico in cui viviamo necessita di ordine e cautela, perché continuamente avversato da un’intransigenza che prevale su ogni cosa e che cerca di esautorare i timidi spiragli di autonomia che l’individuo, ormai asservito ai totalitarismi tecnologici e non più ideologici, non riesce a gestire. La Libertà è un valore immenso da ricondurre, ora più che mai, ad una dimensione più “umana” dal punto di vista flosofco, ambientale e sociopolitico. Per questo motivo il suo raggiungimento non è mai un traguardo defnitivo e, come la storia dell’uomo ci ha insegnato, la sua esistenza in vita è fragile e mai scontata.

102 WAAG WE ARE GREEKS 103 «Σε γνωρίζω από την κόψη, «Ti riconosco dal taglio του σπαθιού την τρομερή, terribile della spada, σε γνωρίζω από την όψη, ti riconosco dall’espressione που με βιά μετράει τη γη. che contempla la terra con vigore. Απ’τα κόκαλα βγαλμένη Risollevata dalle ossa τον Ελλήνων τα ιερά, sacre dei Greci, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, e valorosa come prima, xαίρε ω xαίρε Ελευθεριά!» ave, ave, Libertà!»

Διονύσιος Σολωμός Dionysios Solomos Ύμνος στην ελευθερία,1823 Inno alla libertà,1823

104 WAAG WE ARE GREEKS 105 Max Serradifalco Branched roots, 2020 Γλυπτική σε PLA εκτύπωση 3D (εκ 50x26x1.2) και φωτογραφία (εκ 140x76)

Η τρισδιάστατη εικόνα ενός ποταμού που εκλαμβάνεται ως ένα τεράστιο δέντρο ή ακόμα περισσότερο, ως ένα σύνολο ριζών, σύμβολο χρονικής ανάπτυξης και αντιπροσωπεύει ένα αρτηριακό πλέγμα μέσα στο οποίο ρέει η ζωογόνος λέμφος. Οι συνέπειες της επικρατούσας παγκοσμιοποίησης, αποτελούν αντικείμενο δραματικών επίκαιρων γεγονότων, ιδιαίτερα προσφιλή στον Serradifalco και αποτελούν την εννοιολογική αρχή αυτής της εγκατάστασης που αντιπροσωπεύει το συναισθηματικό υπομόχλιο γύρω από το οποίο κινείται μια νέα ιδέα δημοκρατίας και ελευθερίας. Το έργο είναι η σύνθεση ενός μονοπατιού που χαρακτηρίζεται από συναισθηματικές πιέσεις που περιλαμβάνουν την ιστορία, την κοινωνία, τον άνθρωπο και τη σχέση του με το περιβάλλον και συγχρόνως γίνεται κατανοητό με την παγκόσμια έννοια του οικοσυστήματος μέσα στο οποίο συντρέχουν πολλαπλοί παράγοντες: από την πολιτική στην οικολογία, την τεχνολογία και την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των πόρων. Ο παραλληλισμός και η σύνδεση μεταξύ περιβαλλοντικής και κοινωνικής ρύπανσης, άρρηκτα συνδεδεμένα και τα δύο, με μια μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, συντίθενται και επισημαίνονται από τη μαύρη σκιά που προβάλλει το γλυπτό, το οποίο αντιπροσωπεύει ένα χρονικό excursus το οποίο ο άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται ως κοντινό στον εαυτό του, αλλά ακριβώς, ως κάτι μακρινό. Μια μαύρη σκιά από κάτι, οι ρίζες μας, η ύπαρξή μας, που θα μπορούσαν να εξαφανιστούν. Ένα κατηγορώ ( j’accuse ) ενάντια στην αδιαφορία και την υποκρισία που συμβολίζεται από ένα ποτάμι/ρίζα που ξεχωρίζει στο κέντρο ενός κόσμου που βρίσκεται σε κίνδυνο. Μια προειδοποίηση για να σκεφτούμε ότι η ελευθερία, που τόσο επίπονα κερδίσαμε, κινδυνεύει να αφανιστεί. Ένα σύμβολο το οποίο ενσωματώνει την αίσθηση ενός αγώνα για ανεξαρτησία από οποιαδήποτε κακοποίηση, καθώς και μια ειρηνική διαμαρτυρία που μόνο η τέχνη μπορεί να πυροδοτήσει. Ένας φόρος τιμής στο Ελληνικό Έθνος για την διακοσαετία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας: ένα έθνος που έχει επίγνωση της τεράστιας αξίας της πολιτιστικής του κληρονομιάς και την οποία θα παραδώσει στις μελλοντικές γενιές.

Max Serradifalco Branched roots, 2020 Scultura realizzata in PLA stampa 3D (cm 50x26x1.2) e fotografa (cm 140x76)

L’immagine tridimensionale di un fume viene letta come un enorme albero o ancora più in profondità, come un insieme di radici, simbolo dell’accrescimento temporale e un groviglio arterioso entro cui scorre linfa vitale. Le conseguenze della globalizzazione imperante, è tema di drammatica attualità molto caro a Serradifalco ed è l’incipit concettuale di questa installazione che rappre- senta il fulcro emotivo attorno al quale si muove un’idea nuova di democrazia e di libertà. Un’opera sintesi di un percorso carat- terizzato da sollecitazioni emotive che coinvolgono la storia, la società, l’uomo e il suo rapporto con l’ambiente, inteso nel suo signifcato più globale di ecosistema e nel quale concorrono una molteplicità di fattori: dalla politica all’ecologia, alla tecnologia e allo sfruttamento indiscriminato delle risorse. Il parallelismo e la connessione tra l’inquinamento ambientale e quello sociale, entrambi legati da uno sviluppo a lungo termine, sono sintetizzati e ben evidenziati dall’ombra nera che la scultura proietta e che rappresenta quell’excursus temporale che l’uomo non percepisce come prossimo a sé ma appunto come qualcosa di lontano. L’ombra di qualcosa che potrebbe scomparire. Un j’accuse verso l’indifferenza e l’ipocrisia simboleggiato da un fume/radice che si staglia nel centro di un mondo in pericolo. Un monito a pensare alla libertà così faticosamente conquistata che rischia di venire compromessa. Un simbolo che racchiude in sé il senso di una lotta per l’indipendenza da ogni sopruso e di una protesta pacifca come solo l’arte può enucleare. Un omaggio alla nazione greca nel bicentenario della Lotta per l’Indipendenza: una nazione consapevole dell’immenso valore dell’eredità culturale da tramandare alle generazioni future.

106 WAAG WE ARE GREEKS 107 Χαιρετισμοί Saluti

108 WAAG Χαράλαμπος Τσολάκης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Σικελίας “Τρινακρία”, Παλέρμο Διευθύντρια Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη

Το πρότζεκτ WAAG. We Are All Greeks! (Είμαστε όλοι Έλληνες!) στοχεύει για άλλη μια φορά να εδραιώσει την παρουσία της Ελληνικής 1821 -2021. 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Από την Επανάσταση που οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου Κοινότητας Σικελίας “Τρινακρία” στον κοινωνικό ιστό της νήσου, ως αναπόσπαστο και ενεργό τμήμα της πρωτεύουσας, προτείνοντας εθνικού κράτους στην ανατολική Μεσόγειο, αποκοπτόμενου από την μέχρι τότε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία, και η οποία έθεσε τις ευρείες πολιτιστικές εκδηλώσεις στο Παλέρμο καθώς και στην υπόλοιπη Σικελία. Σε αυτήν την έκθεση, αφιερωμένη στα διακόσια χρόνια βάσεις για την ιστορία και την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας αλλά και των Βαλκανίων και της Ευρώπης γενικότερα. του Ελληνικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας, θέλουμε να επισημάνουμε αυτόν τον ισχυρό δεσμό, πλούσιο σε μαρτυρίες, που στις αρχές της Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο σε μία τόσο σημαντική επέτειο ιστορικής μνήμης, αναστοχασμού δεύτερης δεκαετίας του ‘800, είδε την Ιταλία, μαζί με άλλα ευρωπαϊκά έθνη, στο πλευρό της Ελλάδας για την κατάκτηση μιας ελευθερίας και προβληματισμού με αφορμή τα κύρια χαρακτηριστικά και την ιδεολογία της Επανάστασης που συντελέστηκε σε ευνοϊκές συνθήκες, που για πολύ καιρό στερήθηκε στον ελληνικό λαό. Η βοήθεια και η αλληλεγγύη των ευρωπαϊκών εθνών προς την Ελλάδα στοίχησαν, όχι μετά το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων, πέμπτη στη σειρά των Επαναστάσεων που προηγήθηκαν στον δυτικό κόσμο, με τον αέρα μόνο στην Ιταλία, πολλές ανθρώπινες ζωές. Αυτή η κατάσταση προκάλεσε ισχυρή δόνηση στους φιλελεύθερους κύκλους της Ευρώπης του φιλελευθερισμού να πνέει ούριος. Έτσι με μεγάλη χαρά αποδεχτήκαμε την πρόταση του Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας του και πολλοί διάσημοι διανοούμενοι, όπως ο Άγγλος George Gordon Byron και οι Ιταλοί πατριώτες Santorre di Santarosa και Giuseppe Παλέρμο στη Σικελία “Τρινακρία” να συνδιοργανώσουμε την περιοδική έκθεση με τον συμβολικό τίτλο WAAG. We Are All Greeks! Rosaroll, ταξιδέψανε για να ενταχθούν στους Έλληνες επαναστάτες στο όνομα ενός κοινού ιδεώδους, την ελευθερία. Σε αυτό ακριβώς το / Είμαστε Όλοι Έλληνες! που αποκρυσταλλώνει σε μια φράση έναν από τους βασικότερους παράγοντες επιτυχούς έκβασης της κοινό ιδανικό και σε αυτή την αίσθηση αλληλεγγύης και εγγύτητας βασίζεται η ιδέα του WAAG, που θέλει να ενισχύσει και να κάνει τη σχέση Ελληνικής Επανάστασης και επίλυσης του “Ελληνικού Ζητήματος”, τον Φιλελληνισμό. μεταξύ Ελλάδας και Σικελίας ολοένα και πιο ζωτική, ενωμένες με ανεξίτηλους δεσμούς κατά τη διάρκεια των αιώνων. Είμαστε όλοι Έλληνες! Η έκθεση συνίσταται σε δύο αφηγήσεις: την ιστορική και την καλλιτεχνική – εικαστική. 15 καλλιτέχνες της νέας γενιάς της ιταλικής και Το έργο γεννήθηκε από μια ιδέα του Βασίλη Καραμπάτσα και του Francesco Piazza, έγινε δεκτό με μεγάλο ενθουσιασμό από την Κοινότητά της ελληνικής σύγχρονης τέχνης συνδιαλέγονται με επιλεγμένα θέματα – έννοιες της Ελληνικής Επανάστασης που ταυτόχρονα είναι μας, η οποία είναι ο διοργανωτής, για την ιστορική αλλά και τη σύγχρονη σημασία του, απόλυτα σύμφωνη με τους πολιτιστικούς μας και διαχρονικά και πανανθρώπινα, όπως η πατρίδα, τα σύμβολα του αγώνα, η ελευθερία, η θυσία και ο ηρωισμός, η πολιτική δύναμη σκοπούς. Στην πραγματικότητα, πάντα ευαίσθητη στα ερεθίσματα που συνδέονται με την περιοχή και στον διαχρονικό διάλογο μεταξύ και εξουσία, η ανεξαρτησία. Με βάση τα παραπάνω οι καλλιτέχνες καταθέτουν το δικό τους προσωπικό εικαστικό σχόλιο για το χθες Ελλάδας και Σικελίας, η Κοινότητα λειτουργεί για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και το σήμερα, το παρόν και το μέλλον, που ξεπερνά τις περισσότερες φορές τη σύνδεση με τα στενά όρια ενός κρατικού μορφώματος και για αυτό το εξαιρετικό γεγονός έχει λάβει τη συνεργασία του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, έδρα του πρώτου και οδηγεί σε προβληματισμούς για το σύγχρονο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι σε παγκόσμιο επίπεδο. εκθεσιακού σταδίου, του περιφερειακού Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Palazzo Riso στο Παλέρμο, για το επόμενο Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους τους συντελεστές της έκθεσης, τους χορηγούς και υποστηρικτές, την Πρεσβεία της στάδιο στη Σικελία, και πάνω απ’ όλα της Επιτροπής “Ελλάδα 2021”, του Tempo Forte, του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών, Ελλάδας στην Ιταλία, το Tempo Forte, το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας της Περιφέρειας Σικελίας - τμήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας - που πίστεψαν στο εγχείρημα και προσέφεραν την του Παλέρμο, κ. Χαράλαμπο Τσολάκη, τον επιμελητή της έκθεσης και του καταλόγου κ. Francesco Piazza, τον συντονιστή κ. Βασίλη πολύτιμη συμβολή τους. Σε αυτούς τους Θεσμικούς Φορείς κύρους, που έχουν αναγνωρίσει την ενημερωτική και εκπαιδευτική αξία του Καραμπάτσα, για την άψογη και διαρκή συνεργασία μας, αν και εκ του μακρόθεν, τους συνεργάτες μου στο Μουσείο και ιδιαίτερα έργου και τη συνεχή πολιτιστική δραστηριότητα της Κοινότητάς μας, απευθύνονται οι ευχαριστίες μας. τον Αναστάσιο Αντωνάρα, Τμηματάρχη Εκθέσεων, Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας και την Αναστασία Καραδημητρίου, αρχιτέκτονα μηχανικό για την υλοποίηση της έκθεσης στους χώρους μας. Haralabos Tsolakis Presidente della Comunità Ellenica Siciliana “Trinacria”, Palermo Agathoniki Tsilipakou Direttore Museo della Cultura Bizantina, Salonicco Il progetto WAAG. We Are All Greeks! mira ancora una volta a consolidare la presenza della Comunità Ellenica Siciliana “Tri- nacria”, all’interno del tessuto sociale come parte integrante e attiva della città, proponendo eventi culturali di ampio respiro. 1821-2021. 200 anni dalla Rivoluzione Greca. Dalla rivoluzione che portò alla creazione del primo stato nazionale indipenden- In questa mostra, dedicata al bicentenario della Lotta per l’Indipendenza Greca si vuole evidenziare quel legame forte e ricco te nel Mediterraneo orientale, che si separava dal, fno ad allora, potente Impero Ottomano e che gettò le basi per la storia e di testimonianze, che nei primi anni Venti dell’Ottocento, vide l’Italia, insieme ad altre nazioni europee, a fanco della Grecia il corso della Grecia moderna, ma anche dei Balcani e dell’Europa in generale. per la conquista di una libertà troppo a lungo negata al popolo greco. L’aiuto e la solidarietà delle nazioni europee nei confronti Il Museo della Cultura Bizantina non poteva rimanere indifferente ad un anniversario così importante per la memoria storica, della Grecia costarono, non solo all’Italia, molte vite umane. Fu questa situazione a sollevare un’ampia eco negli ambienti ricco di rifessioni e considerazioni sulle principali caratteristiche e ideologie della Rivoluzione, avvenuta in condizioni favore- liberali di tutta Europa; molti illustri intellettuali, come l’inglese George Gordon Byron e i patrioti italiani Santorre di Santarosa voli dopo la fne delle guerre napoleoniche, essendo quinta nella serie di rivoluzioni che si erano susseguite precedentemente e Giuseppe Rosaroll, partirono per unirsi ai rivoluzionari in nome di un’ideale comune di libertà. Sta proprio in questo ideale nel mondo occidentale, forte di quell’aria di liberalismo che soffava in quel periodo. comune e in questo senso di solidarietà e vicinanza l’idea di WAAG che vuole rafforzare e rendere sempre più vitale il rapporto Siamo quindi molto lieti di accettare la proposta del Presidente della Comunità Ellenica Siciliana di Palermo “Trinacria”, per tra Grecia e Sicilia unite da legami indelebili nel corso dei secoli. Siamo tutti Greci! co-organizzare la mostra temporanea dal titolo simbolico WAAG. We Are All Greeks! che cristallizza in una frase uno dei prin- Il progetto nato da un’idea di Vassilis Karampatsas e Francesco Piazza, è stato accolto con grande entusiasmo dalla nostra cipali fattori di successo della rivoluzione greca e della risoluzione della “Questione Greca”: il Filellenismo. Comunità, che è l’ente organizzatore, per la sua importanza storica ma anche contemporanea in perfetta linea con i nostri scopi La mostra si compone di due narrazioni: quella storica e quella artistica-visiva. 15 artisti della nuova generazione dell’arte culturali. Infatti, da sempre sensibile agli stimoli legati al territorio e al dialogo diacronico tra Grecia e Sicilia, la Comunità opera contemporanea italiana e greca affrontano temi e concetti della rivoluzione greca, che nello stesso tempo sono diacronici e da quasi un quarto di secolo nel campo educativo e formativo e per questa straordinaria manifestazione ha ricevuto la collabora- universali; come la patria, i simboli della lotta, la libertà, il sacrifcio e l’eroismo, il potere politico e l’indipendenza. zione del Museo della Cultura Bizantina di Salonicco, sede della prima tappa espositiva, del Museo regionale d’Arte Moderna e Desidero ringraziare di cuore tutti i partecipanti alla mostra, gli sponsor e i sostenitori, l’Istituto Italiano di Cultura di Atene, l’Amba- Contemporanea di Palazzo Riso, Palermo, per la successiva tappa siciliana, e soprattutto della Commissione “Greece 2021”, di sciata di Grecia in Italia, Tempo Forte e in particolare il Presidente della Comunità Greca di Palermo Haralabos Tsolakis, il curatore Tempo Forte, dell’Istituto Italiano di Cultura di Atene, dell’Assessorato Beni Culturali e dell’Identità Siciliana che hanno creduto nel della mostra e del catalogo Francesco Piazza, il coordinatore dell’intero progetto Vassilis Karampatsas per la nostra impeccabile e progetto fornendo ad esso un contributo prezioso. Va a questi prestigiosi Enti Istituzionali il nostro ringraziamento anche per aver continua collaborazione, anche se da lontano e infne i miei collaboratori nel Museo e in particolare Anastasios Antonaras, Dipar- riconosciuto il valore divulgativo e didattico del progetto e la costante attività culturale della nostra Comunità. timento di Mostre, Educazione e Comunicazione e Anastasia Karadimitriou, ingegnere-architetto per l’allestimento della mostra.

110 WAAG WE ARE GREEKS 111 Luigi Biondo Anna Mondavio Διευθυντής Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Palazzo Riso, Παλέρμο Διευθύντρια Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών

Συνεχίζουμε να μιλάμε για έναν δεσμό που δεν διαλύθηκε ποτέ: αυτόν μεταξύ Ελλάδας και Σικελίας. Το 2021 θα είναι μια σημαντική χρονιά για την Ελλάδα. Φέτος, εορτάζονται τα διακόσια χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης Η Σικελία των Ελλήνων αντί να μας δίνει ενδείξεις μιας προηγούμενης ιστορίας, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να επικοινωνεί το πνεύμα που χαρακτηρίζεται από μια παρορμητική επιθυμία για λύτρωση, που έσυρε και ενέπλεξε τις φιλελεύθερες συνειδήσεις όλης της Ευρώπης, ενός πολιτισμού. Tόσο μεγάλος, όσο και ο όρος που τον διακρίνει, “magna”, σημαντικός όσο και τα σημάδια που έχει αφήσει, τα οποία δεν που ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1700 κοίταξαν στην Ελλάδα με θαυμασμό, χάρη επίσης στη συμβολή αρχαιολόγων όπως ο Johann είναι μόνο αρχαιολογικές μαρτυρίες, αλλά μια πολιτιστική κληρονομιά που αντικατοπτρίζεται στον πολεοδομικό σχεδιασμό, στην οργάνωση Winckelmann, ο οποίος στις ανασκαφές του είχε φέρει στο φως αξιοθαύμαστα παραδείγματα κλασικής ελληνικής τέχνης. Μια πολιτιστική εδαφών, στη φιλοσοφία, αλλά και στην πολιτιστική και επιστημονική δομή της περιοχής. Χάρη στις απαντήσεις που αποκτήθηκαν μετά αφύπνιση, που δημιούργησε νέα επίγνωση στην Ευρώπη και Αμερική και που εκφράστηκε με πολλά παραδείγματα στον κόσμο της από τις πολυάριθμες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από τη δεκαετία του 1950 και μετά σχετικά με τις αποικίες της Magna Grecia, τέχνης, της λογοτεχνίας και της ποίησης. Αυτή η αγάπη για τον ελληνικό κόσμο ονομάστηκε Φιλελληνισμός. Και είναι ακριβώς αυτό καταφέραμε να ανακατασκευάσουμε ένα ιστορικό μονοπάτι ιδιαίτερης σημασίας, όχι μόνο για τη Σικελία, αλλά για ολόκληρο το δυτικό το αίσθημα που ενέπνευσε τη σύλληψη του έργου WAAG. We Are All Greeks! (Είμαστε όλοι Έλληνες!) Έκθεση αφιερωμένη, ναι, στην κόσμο που έχει τραφεί από τον ελληνικό πολιτισμό. Η θέση του νησιού μας, στο κέντρο της Μεσογείου, αντιπροσώπευσε το συστατικό Επανάσταση και τον εορτασμό της, αλλά πάνω απ’ όλα σε όλες εκείνες τις αξίες που πηγάζουν από αυτήν και βοηθούν στην οικοδόμηση και εξελικτικό στοιχείο της ιστορίας και του πολιτισμού. Η συμπληρωματικότητα και η ολοκλήρωση με τον ελληνικό κόσμο ήταν πάντα ένα ενός επικού οράματός στη συλλογική μνήμη ενός ολόκληρου λαού. αποφασιστικό ζήτημα για τους Σικελούς, αλλά αναρωτιόμαστε, αν όλη αυτή η συζήτηση για τη Σικελία δεν ήταν πολύ αυτοαναφορική και Το πρότζεκτ αυτό, που διοργανώνει η Ελληνική Κοινότητα Σικελίας “Τρινακρία”, σχεδιασμένο από τον Francesco Piazza και τον Βασίλη ελάχιστα απευθυνόμενη προς τη Σικελία, αλλά πάνω απ’ όλα σκεφτόμαστε τον κίνδυνο να γίνουμε υπερβολικά θεατρικοί και αντιρεαλιστές. Καραμπάτσα, έναν Ιταλό και έναν Έλληνα, θέτει σε εφαρμογή ακριβώς αυτές τις “συναισθηματικές” διασυνδέσεις των δύο λαών και παρέχει Αναφερόμαστε λοιπόν σε ένα παρόν, που αντί να μιλάει για το παρελθόν, μιλάει για ένα παρόν που δεν υπάρχει πλέον ή ίσως δεν υπήρξε τη βάση για τον διάλογο μεταξύ των δύο πολιτισμών, στο εσωτερικό μιας αφήγησης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος: 15 σύγχρονοι ποτέ. καλλιτέχνες ερμηνεύουν την δική τους έννοια της επανάστασης με ένα νέο συμβολισμό, άρρηκτα συνδεδεμένο με επίκαιρα θέματα και Η έκθεση WAAG δύναται να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για να απομακρύνει τα απομεινάρια μιας λανθασμένης διαδρομής αλλά και διερευνούν αιτίες και επιπτώσεις στη σημερινή κοινωνία, τον απόγονο μιας ιστορίας πολέμων και πολιτικοκοινωνικών αναταραχών και ένας ερεθισμός για νέους και πλούσιους συλλογισμούς. ανεξίτηλο πλέον σημάδι στο DNA του Ελληνικού λαού. Το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών είναι υπερήφανο που υποστηρίζει αυτό το εγχείρημα που επαναφέρει στη ζωή τις αρχαίες αξίες του διαμοιρασμού και της ανταλλαγής, επιβεβαιώνοντας τον εαυτό του, για άλλη μια φορά, ως θεσμική γέφυρα για την ανάπτυξη των Luigi Biondo πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των δύο Εθνών. Direttore del Museo di arte moderna e contemporanea di Palazzo Riso, Palermo

Torniamo a parlare di un legame mai dissolto: quello fra Grecia e Sicilia. Anna Mondavio La Sicilia dei Greci più che darci indicazioni su una storia passata ancora oggi comunica lo spirito di una civiltà. Grande come il Direttore dell’Istituto Italiano di Cultura, Atene termine che la distingue, “magna”, importante come i segni che ha lasciato di sé, fatta non solamente di testimonianze archeolo- giche, ma di retaggi culturali che si rifettono nell’urbanistica, nella organizzazione dei territori, nella flosofa e nell’assetto cultu- Il 2021 sarà per la Grecia un anno importante. Si festeggia infatti il bicentenario della Rivoluzione greca, caratterizzata da una rale e scientifco della regione. È grazie ai riscontri ottenuti con i numerosi studi compiuti dagli anni ‘50 in poi sulle colonie della impetuosa voglia di riscatto che trascinò e coinvolse le coscienze liberali di tutta Europa che già da fne ‘700 guardavano alla Magna Grecia, che si è riuscito a ricostruire un percorso storico di rilevante importanza non solo per la Sicilia, ma per tutto quel Grecia con ammirazione, grazie anche al contributo di archeologi come Johann Winckelmann che nei suoi scavi aveva portato mondo occidentale che si è nutrito della cultura greca. La posizione della nostra isola, al centro del mar Mediterraneo, ha rap- alla luce esempi mirabili dell’arte classica ellenica. Un risveglio culturale che generò una nuova consapevolezza in Europa e presentato l’elemento costitutivo ed evolutivo per la storia e la cultura. La complementarità e l’integrazione con il mondo ellenico in America e che si concretizzò in molteplici esempi nel mondo dell’arte, della letteratura e della poesia. Questo amore per il ha rappresentato per i siciliani un nodo decisivo da sempre ma ci chiediamo se tutto questo parlare di Sicilia non sia stato troppo mondo ellenico fu chiamato Filellenismo. Ed è proprio questo sentimento che ha ispirato alla ideazione del progetto WAAG. We autoreferenziale e poco diretto alla Sicilia e soprattutto pensiamo al rischio di diventare troppo teatrali e poco realisti. Riferirci ad Are All Greeks! Mostra dedicata sì alla rivoluzione ed alla sua celebrazione ma soprattutto a tutti quei valori da essa scaturiti e un presente che invece di parlare del passato evidenzia un presente che non c’è più o forse non è mai esistito. che hanno contribuito alla costruzione di una visione epica nella memoria collettiva di un intero popolo. L’evento WAAG può essere uno strumento prezioso per scacciare gli spettri di un cammino sbagliato e lo stimolo per rifessioni Questo progetto, organizzato dalla Comunità ellenica siciliana “Trinacria”, ideato da Francesco Piazza e Vassilis Karampatsas, nuove e ricche. un italiano e un greco appunto, mette in gioco proprio le connessioni “sentimentali” dei i due popoli e fornisce lo spunto per un dialogo tra le due culture, all’interno di una narrazione tra passato e presente: 15 artisti contemporanei interpretano il loro concetto di rivoluzione in un nuovo simbolismo legato ai temi più attuali e indagano cause ed effetti nella società odierna, fglia di una storia fatta di guerre e sconvolgimenti sociopolitici e ormai segno indelebile nel DNA del popolo Greco. L’Istituto italiano di Cultura di Atene è quindi orgoglioso di sostenere questo progetto che riporta in vita antichi valori di condi- visione e scambio confermandosi, ancora una volta, ponte istituzionale per lo sviluppo dei rapporti culturali tra le due Nazioni.

112 WAAG WE ARE GREEKS 113