Betrokken Stad

Programma 2019 - 2022 Inhoud

Inleiding pagina 5

Deel 1 - samen maken pagina 16

Stedelijke opgaven en de omgevingswet pagina 16

Uitgangspunten voor participatie pagina 22

Wat merkt de Rotterdammer ervan? pagina 24

Deel 2 - Rotterdam samen maken: dit doen we al pagina 26

Camping pagina 28

De Wende pagina 29

Hofbogen pagina 30 Woord vooraf Het pagina 31 Rotterdammers zijn trots op hun stad. We staan bekend om onze ‘Rotterdamse directheid’ en onze Anders geregeld pagina 32 nuchtere mentaliteit ‘mouwen opstropen en doen!’ Daarnaast zijn we betrokken, onze stad gaat ons Klimaattafels pagina 33 aan het hart.

Er zijn in deze stad veel mogelijkheden om mee te doen. Denk bijvoorbeeld aan de Deel 3 - Rotterdam samen maken: dit gaan we doen pagina 36 gemeenteraadsverkiezingen, Buurt Bestuurt, CityLab010, Gemeentepeiler en de Wijkconferenties Thema 1: Maak Rotterdam Mee pagina 38 met het college. Toch heeft een groot deel van de Rotterdammers Thema 2: Innoveren en experimenteren pagina 42 behoefte aan meer inspraak op wat er gebeurt in hun directe leefomgeving. Met zo’n oproep ga ik als Thema 3: Cultuur- en organisatieontwikkeling pagina 46 wethouder natuurlijk aan de slag. Thema 4: Jongerenparticipatie pagina 48 Daarom presenteer ik u met trots het programma Betrokken Stad. Met dit programma werken we de komende twee jaar verder aan ruimte voor ideeën van alle Rotterdammers. We werken vooral aan makkelijke en snelle inspraak, zodat u weet hoe u mee kunt doen. Beter communiceren hoort daarbij. Die uitdaging ga ik graag aan. Doet u mee? Want samen maken wij de stad!

Wethouder Barbara Kathmann Economie, Wijken en Kleine kernen

3 Coverfoto: Arnoud Verhey 4 Inleiding

Als gemeente is het onze uitdaging om met bewoners, Dit blijkt onder meer uit de omnibusenquête. ondernemers en instellingen te werken aan een sterke stad. In de sterke stad is ruimte voor alle Rotterdammers Met de omnibusenquête doet Rotterdam jaarlijks een om met elkaar te bouwen aan de toekomst. rondvraag onder de inwoners van de stad. Dit jaar kwam daaruit het volgende naar voren: Die samenwerking met de Rotterdammers willen we graag • 30% van de respondenten vindt dat ze (ruim) concreet maken. Daarom heeft het college de volgende voldoende de gelegenheid hebben om mee te ambities opgesteld: denken over de te nemen maatregelen. 48% vindt dat ze hier (veel) te weinig de gelegenheid voor krijgen 14a Significant meer Rotterdammers vinden aan en 21% geeft aan hier geen mening over te hebben. het einde van deze collegeperiode dat ze meer • 21% van de respondenten vindt dat ze (ruim) worden betrokken in het meedenken over voldoende de gelegenheid hebben om mee te maatregelen in hun leefomgeving dan aan het beslissen over de te nemen maatregelen. 56% vindt begin van deze collegeperiode dat ze hier (veel) te weinig de gelegenheid voor krijgen en 23% geeft aan hier geen mening over te hebben.

14b Significant meer Rotterdammers vinden aan We willen het als stad beter gaan doen. Hoe? Dat leggen het einde van deze collegeperiode dat ze meer we vast onder de noemer: Betrokken Stad. Als gevolg worden betrokken in het meebeslissen over hiervan zal je als Rotterdammer merken dat de gemeente maatregelen in hun leefomgeving dan aan het je meer betrekt bij maatregelen in hun leefomgeving. begin van deze collegeperiode We vragen meer naar de mening van Rotterdammers én als je met initiatieven komt, helpt de gemeente je verder.

Of het nu gaat om zorg, onderwijs, het woningaanbod, de energietransitie of de Omgevingswet: Rotterdammers Ambitie hebben in hun leefomgeving direct te maken met besluiten. Daar hoort altijd de volgende vraag bij: 2019 2020 2021 (nulmeting) Wanneer, hoe en waarom betrekken we, de bewoners, instellingen en ondernemingen hierbij? (Ruim) voldoende 30% 32% 35% gelegenheid om mee In Rotterdam kennen we een veelheid aan instrumenten te denken over te die participatie bevorderen. Het gaat van Opzoomeren nemen maatregelen tot CityLab010, van Buurt Bestuurt tot het Burgerpanel en van Bewonersavond tot de Gemeentepeiler. Toch hebben (Ruim) voldoende 21% 23% 25% Rotterdammers het idee dat ze niet goed op de hoogte gelegenheid om mee zijn, weinig betrokken worden én niet genoeg steun te beslissen over te krijgen voor hun plannen. nemen maatregelen

De omnibusenquête is een steekproef. Wat nu het directe effect van de inspanningen voor Betrokken Stad op de uitkomsten in 2020 en 2021 is: dat is moeilijk vast te stellen. Daarom gaan we voor meer dan betere cijfers. We zien het ook als kwalitatieve uitdaging om Rotterdammers meer invloed te geven op hun leefomgeving.

Foto:5 Joep Boute 6 Leeswijzer

Op de volgende drie pagina’s laten we zien wat de visie en de ambitie is van de Betrokken Stad. Het geeft het Rotter­ damse verhaal van participatie op hoofdlijnen weer. En het geeft antwoord op de vraag ‘hoe willen we dat participatie wordt beleefd?’ en ‘hoe realiseren we dat samen met de stad?’.

In deel 1 van dit programma vertellen we meer over de context van de Betrokken Stad en de uitgangspunten voor participatie. In deel 2 zijn actuele praktijkvoorbeelden van participatie uitgewerkt. En in deel 3 zijn de plannen voor de komende periode te vinden. Dat zijn plannen die ervoor zullen zorgen dat we samen de stad nóg beter en mooier maken.

Ondertussen blijven we continu in gesprek met de stad, die altijd in beweging is. Er kunnen in de loop van het programma dus nog nieuwe projecten bij komen, want het is een levend document.

Foto:7 Arnoud Verhey 8 De ambitie

Rotterdam kent allerlei instrumenten die participatie met en door bewoners, ondernemers en instellingen bevorderen. De leden van de gebiedscommissies, wijkraden en wijkcomités spelen eveneens een belangrijke rol. Zij zijn de ogen en oren van de wijk. Bij veel projecten voor de stad is participatie een voorwaarde. Het is onder andere daarom heel belangrijk dat we helder zijn over: Hoe kun je als Rotterdammer meedoen? Op welke manier kun je bijdragen aan de besluitvorming? Aan die helderheid gaan we nog harder werken, want de betrokken stad maken we samen.

9 10 De beweging en beleving

De samenleving is constant in beweging. Dat geldt ook voor de manier waarop mensen bij die samenleving betrokken willen en kunnen zijn. We hebben bovendien te maken met grote opgaven, zoals de invoering van de Omgevingswet in 2021, de vergroeningsopgave, de vergrijzing, energietransitie en digitalisering. Betrokken Stad is onderdeel van deze beweging en geeft hier inhoud aan.

Ons doel: een stad voor iedereen zijn waar mensen zich gehoord voelen en serieus worden genomen. Rotterdam is wat ons betreft een stad waar ideeën van bewoners werkelijkheid worden. Er gebeuren hier al veel mooie dingen die daaraan bijdragen. Het is belangrijk om die goede voorbeelden met elkaar te delen zodat we hiervan leren. We zien ze dan ook als inspiratiebron om de participatie in de stad verder te ontwikkelen.

11 12 #Hoedan?

Meer Rotterdammers de mogelijkheid bieden om mee te denken, mee te doen en mee te beslissen gaat niet vanzelf. Hier moet je een organisatie voor hebben die daarop is ingesteld en processen die toegankelijk zijn voor alle Rotterdammers. De instrumenten moeten passend zijn en aansluiten bij de behoeften van de stad. En vervolgens ook goed vindbaar, herkenbaar en niet te ingewikkeld.

13 14 Deel 1 Rotterdam samen maken

Rotterdam wil dat meer Rotterdammers zich betrokken voelen bij het meedenken en meebeslissen over maatregelen in hun leefomgeving. Uit onderzoek blijkt dat Rotterdammers vinden dat ze niet altijd op de hoogte zijn, weinig betrokken worden én niet genoeg steun krijgen voor hun plannen. De gemeente staat hierin dus voor een belangrijke opgave.

De context: stedelijke opgaven en de Omgevingswet

De betrokken stad maken we samen. Het college heeft drie doorbraken benoemd om te werken aan het Rotterdam van nu en de toekomst:

1. Kansen voor Rotterdammers, een generatie zonder achterstanden 2. Wonen in een wereldstad, een thuis voor alle Rotterdammers 3. Nieuwe energie, nieuwe economie en schone lucht

In deze doorbraken is participatie een prominent en integraal onderdeel van de aanpak. De opgaven zijn namelijk groot en complex. Hier is de hele stad bij nodig en daar kunnen de principes en activiteiten vanuit de Betrokken Stad bij worden benut. In de Betrokken Stad hebben we per opgave één target uitgelicht om te laten zien hoe participatie eraan kan bijdragen.

Naast de concrete opgaven is de Omgevingswet een katalysator voor participatie met de omgevingsvisie als belangrijk instrument. De kern van de Omgevingswet gaat over ruimte geven, over laten en vertrouwen, en over een andere verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheid en samenleving. De wet geeft meer ruimte om lokale afwegingen te maken en rekening te houden met belangen van directbetrokkenen. Participatie is hierbij niet alleen vanzelfsprekend, maar ook noodzakelijk.

Foto: Iris van den Broek Foto: Peter Schmidt 15 16 2. Wonen in een wereldstad, een thuis voor alle Rotterdammers

Target: 20 hectare groen erbij in 2022 t.o.v. 2018 (vergroeningsopgave). Foto: Jan van der Ploeg Actie: We blijven ons best doen om bewoners van de stad te stimuleren hun dak te vergroenen. Vanaf 2020 willen we daarom een nieuwe subsidieregeling activeren. 1. Kansen voor Rotterdammers, Er is subsidie voor multifunctioneel dakgebruik. Dit past ook bij het plan Rotterdams Weerwoord en de een generatie zonder achterstanden Energietransitieopgave.

Bewoners hebben iets aan groen dichtbij huis. Door Target: Aantal bijstandsuitkeringen in Rotterdam Klantreis uitkeringsaanvraag bewoners te betrekken bij het aanleggen van extra groen naar 30.000 in hun directe woonomgeving, verbetert de leefkwaliteit. Hoe verloopt het aanvraagproces? Uit het klantreis­- Het hoeft dan niet over veel vierkante meters te gaan. Actie: Eén van de doelen van het college is om het aantal onderzoek hierover blijkt dat mensen onzekerheid ervaren De waardering van kleine groene locaties is vaak groot. Rotterdammers in de bijstand te laten dalen naar 30.000. tot het moment van toezegging of afwijzing. Om die reden Dat is ook terug te zien in de populariteit van groene Dit willen we vooral bereiken door betere dienstverlening is er behoefte aan duidelijkheid over verloop van het toe­ bewonersinitiatieven. aan te bieden als gemeente. Zo zorgen we ervoor dat kenningsproces. Werkzoekenden ervaren ook een over­ meer Rotterdammers voor langere tijd aan de slag kunnen belasting aan vraag om bewijsstukken. Naar aanleiding De gemeente biedt bewoners al veel mogelijkheden én blijven. van het klantreisonderzoek kijkt de gemeente kritisch naar om hun directe omgeving groener of anders groen te het aanvraagproces. Kan de aanvraagprocedure sneller maken. Zo kun je al geveltuinen aanleggen. Ook valt Hoe is ons contact met de Rotterdammer? We gebruiken en duidelijker? En hoe kunnen we dienstverlening aan te denken aan de uitgifte van groen in zelfbeheer en klantreizen voor onderzoek naar interactiemomenten tussen kwetsbare Rotterdammers, die meer begeleiding bij het de ondersteuning hiervan door de wijktuinman of het werkzoekende en gemeente. De ervaringen van doen van een aanvraag nodig hebben, beter organiseren? realiseren van een groeninitiatief met subsidie van de Rotterdammers met onze dienstverlening brengen we gebiedscommissie, wijkraad of wijkcomité. in kaart vanuit het perspectief van de Rotterdammer. Zo komen we erachter wat de behoeftes en ervaringen Klantreis parttimewerk samen met een uitkering In IJsselmonde is bij een riool-vervangingsproject van werkzoekenden zijn. Ook maakt het duidelijk hoe onze succesvol een tuincoach ingezet om bewoners te dienstverlening hier beter kan. Het gaat ons erom dat Uit klantreisonderzoek is ook naar voren gekomen dat helpen bij het inrichten van een groene tuin. Die de systeemwereld van de gemeente beter aansluit bij parttimewerken om verschillende redenen kan leiden kwam ter vervanging van een voortuin vol tegels en de leefwereld van de Rotterdammer. tot inkomensstress en -onzekerheid. verharding. Een aanpak als deze willen we voortzetten en uitbreiden. De subsidie voor groene schoolpleinen, De gemeente onderzoekt en werkt aan mogelijkheden zoals die bestond in de periode van de Kansrijke Wijken, Klantreizen om de genoemde zorg bij werkzoekenden weg te nemen. krijgt daarom een doorstart voor heel Rotterdam. De Bijvoorbeeld door loonstrookjes rechtstreeks van de mogelijkheden voor Tegel eruit, groen erin, zoals dit al Er zijn klantreizen met uitkeringsgerechtigden georganiseerd. werkgever te ontvangen en ervoor te zorgen dat werk­ jaren in Rotterdam heet: dat gaan we verder uitwerken. Hierdoor begrijpen we beter welk pad de uitkerings­ zoekenden een stabiel inkomen per maand ontvangen gerechtigde aflegt. Aan de hand van hun ervaringen wanneer ze financieel nog niet zelfredzaam zijn. Rotterdam sluit zich ook aan bij de landelijke Operatie hebben we aanpassingen doorgevoerd in het beleid. Steenbreek. Dit gebeurt in samenhang met het plan Rotterdams Weerwoord. Veel van de acties die op dit gebied plaatsvinden, komen voort uit al bestaande activiteiten. En als het kan, breiden we dat uit. De Foto: Arie Kieviet activiteiten gaan over communicatie en ondersteunen, maar ook over enthousiasmeren.

17 18 ‘ We werken aan de energietransitie. Dit biedt kansen om samen met de Rotterdammers aan de doorbraak te werken.’

3. Nieuwe energie, nieuwe economie en schone lucht: wijkgericht verduurzamen

Target: De stijging van de CO2-uitstoot wordt in deze collegeperiode omgebogen naar een dalende trend die leidt tot 49% CO2-reductie in 2030, gemeten t.o.v. het jaar 1990.

Dit is een grote uitdaging die niet alleen ligt bij de haven en industrie, maar ook in het stedelijke gebied. Minder

CO2 -reductie is niet alleen een technische opgave: het is vooral ook een opgave op maatschappelijk gebied. We werken aan de energietransitie. Het biedt kansen om samen met de Rotterdammers aan de doorbraak te werken. Er zijn vijf pilotwijken Aardgasvrij, namelijk , BoTu, /, Reyeroord/Reyerdijk en . Voor elke wijk werken we met een eigen participatieaanpak.

In het Lage Land in Prinsenland vond de Climathon plaats: een energierijk event, georganiseerd voor bewoners, ondernemers, organisaties. Zij bedachten ideeën voor een duurzame toekomst. Het leidde tot vijf nieuwe initiatieven waar de partners, zoals de Green Businessclub Alexander, nu samen aan werken. Denk aan een gezamenlijke pluktuin, het samen eten van duurzame maaltijden, het opvangen van regenwater en een duurzame speeltuin voor kinderen en volwassenen.

Het Lage Land is een voorbeeldwijk als het gaat om draagvlak voor de energietransitie. In Rotterdam zijn er ook veel andere wijken met achterstanden. Het is nog niet helder waar de kosten voor een gasvrije woning in Rotterdam landen. Landelijk groeit de weerstand hiertegen en dat kan ook in Rotterdam gebeuren. Daarom blijven we de pilotwijken volgen, samen met onder meer de Erasmus Foto: Eric Fecken Universiteit en de Kenniswerkplaats Leefbare Wijken.

19 20 Omgevingswet Uitgangspunten voor participatie

De Omgevingswet gaat over een andere verdeling Om participatie mogelijk te maken en te stimuleren Rotterdammers invloed geven vraagt om maatwerk, van verantwoordelijkheden tussen overheid en heeft Rotterdam al stappen gezet. Zo zijn er al vele met gevoel voor wat kan, past en moet in een specifieke samenleving. De Omgevingswet gaat in eerste participatie-instrumenten en -processen waarmee we situatie. Ook zijn er handvatten nodig om een passende instantie over alles in de fysieke leefomgeving. werken. Van daaruit bouwen we aan de Betrokken Stad. afweging te maken. We stellen daarom een werkwijze op. Daarna komt de focus op de andere verdeling van We hebben als gemeente zes uitgangspunten voor de Die vertelt in veel situaties in welk stadium en op welke wijze verantwoordelijkheden. Als directe betrokkene moet samenwerking met de stad. Het maakt duidelijk wat we we samenwerken met de bewoners, ondernemers en lokale je meer ruimte krijgen en participatie wordt zelfs van elkaar mogen verwachten en is een vervolg op de maatschappelijke partners. Zo wordt het helder! verplicht. De nieuwe wet gaat – onder voorbehoud – participatieleidraad uit 2013. op 1 januari 2021 in. Dit zijn de Uitgangspunten voor participatie: 3. Heldere verwachtingen en In de wet staat letterlijk het volgende over participatie: ‘In een vroegtijdig stadium betrekken van belanghebbenden goede terugkoppeling (burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en an­ 1. Participatie is maatwerk dere overheden) bij het proces van de besluitvorming over Hoe kun je als Rotterdammer meedoen en met welk een project of activiteit’. Hoe we er invulling aan geven: Gemeenteraadsverkiezingen zijn misschien wel de doel? Op welke manier kun je bijdragen aan de dat kunnen we zelf bepalen, maar het is voor ons belang­ bekendste vorm van participatie. De verkiezingsuitslag besluitvorming? Daar gaan we duidelijk en transparant rijk dat het goed aansluit bij de Rotterdammer. geeft richting aan het gemeentelijk beleid, maar ook over zijn. Zo wordt het helder hoe we in Rotterdam tot daarna zijn er mogelijkheden voor Rotterdammers keuzes komen. Rotterdammers kunnen straks zien wat er Een onderdeel van de Omgevingswet is de Omgevings­ om mee te denken en mee te beslissen. Het is onze gebeurt met hun inbreng, dankzij stevig verwachtingen- visie. Die willen we in 2020 opstellen. Beide instrumenten ambitie om aan de start van ieder project op beleids­ management en consequente terugkoppeling. En is vragen een andere participatie aanpak. Dat geldt ook voor voorstel een bewuste afweging te maken over de rol er weinig tot geen ruimte voor participatie? Dan is de het omgevingsprogramma en het omgevingsplan. Om dat van inspraak en participatie. Welke ruimte is er voor gemeente daar ook transparant in. voor elkaar te krijgen, heeft het Rotterdamse college in Rotterdammers om mee te denken, mee te beslissen of oktober 2019 de stad uitgenodigd om hier samen naar te mee te doen? De antwoorden op die vraag nemen we De gemeente moet soms moeilijke keuzes maken voor kijken met De Veranderstad, op weg naar de Rotterdamse steeds mee in ons werk als gemeente. de stad. Denk aan een opvanglocatie voor asielzoekers: Omgevingsvisie. Om te bepalen welke vorm of mate van als die er moet komen, gaat de participatie in de wijk participatie wanneer passend is in de gebiedsaanpak niet over dat besluit. De afweging is aan het College en omgevingsvisie, wordt de participatieladder gebruikt of de Gemeenteraad. Wél gaat de participatie over de als tool. ‘ De Betrokken Stad vormt gevolgen voor de wijk en te nemen maatregelen. Participatie speelt dus een rol in de Omgevingswet. Bij­ met zes uitgangspunten het voorbeeld als het gaat om het melden van activiteiten, be­ handelen van vergunningaanvragen en de dienstverlening kader voor de Rotterdamse 4. Uitgaan van het initiatief aan initiatiefnemers. Voorstellen doen voor vernieuwing in de omgeving moet uitnodigend en laagdrempelig zijn voor participatie-aanpak. Als Rotterdammers met initiatieven komen, bewoners en ondernemers. Bovendien moeten initiatiefne­ ’ ondersteunen en waarderen we dat. Het initiatief is mers belanghebbenden betrekken. het uitgangspunt en we kijken zo breed mogelijk naar wat er kan. Het gaat dus niet om de gemeentelijke Ondernemers zullen bij de Omgevingswet vaak degenen 2. Betrokken bij de eigen leefomgeving taken en organisatie. Ook de beschikbare participatie zijn die met initiatieven komen om samen met de gemeen­ instrumenten zijn niet leidend. Voor lokale initiatieven te ‘de stad te maken’. Wat dat betekent voor ondernemers Als Rotterdammers beter betrokken zijn bij de straat, de is de wijk de ingang en kunnen gebiedscommissies, en de gemeente? Dat is het komende jaar een belangrijk buurt of de wijk? Daar komen betere mogelijkheden voor. wijkraden en wijkcomités een belangrijke rol spelen. aandachtspunt. De nieuwe Omgevingswet schrijft voor dat we belangheb­ Zij kunnen uitnodigen tot participatie en dit ook benden al in een vroeg stadium betrekken bij plannen en ondersteunen. En initiatieven op stedelijk niveau, Hoe geven we als Rotterdam invulling aan de Omgevings­ activiteiten in hun leefomgeving. Dit gaan we ook doen als bijvoorbeeld voor minder plastic, een schonere lucht wet? In de omgevingsvisie wordt opgenomen wat samen het gaat om het welzijnsaanbod en de plannen voor de en dergelijke spelen vaak niet alleen een wijk. Op stad maken inhoudt ten aanzien van de fysieke leef­ buurt of wijk. meer plekken vindt men hier iets van en een initiatief omgeving. In het uitvoeringsprogramma Betrokken Stad De inwoners beter betrekken doen we bijvoorbeeld met op stedelijk niveau is dan logischer. Voorbeelden formuleren we zes uitgangspunten die het kader vormen het digitaal participatieplatform. Hiermee kunnen we be­ hiervan zijn CityLab010 en Rotterdams Weerwoord. voor de Rotterdamse participatie-aanpak. Deze uitgangs­ woners makkelijker op de hoogte houden. Grote opgaven Voor ondernemers zijn er ook mogelijkheden om direct punten passen we ook toe bij de omgevingswet en de als de energietransitie pakken we wijkgericht aan. De aan te kloppen bij de verschillende onderdelen van omgevingsvisie. Rotterdammers en de partners in de wijk spelen hierbij de gemeente. Voor al deze initiatieven ontwikkelen we een belangrijke rol. We gaan experimenteren met de Wijk een manier waarop we initiatieven begeleiden: Right BV én als Rotterdammer krijg je meer invloed op wat de to cooperate. Daarmee krijg je als initiatiefnemer het gemeente doet in de wijk. ‘recht’ op duidelijkheid, advies of begeleiding van de

Foto: Iris van den Broek Foto: Arjen-Jan Stada 21 22 gemeente. Uitkomsten waar we aan kunnen denken Wat merkt de Rotterdammer ervan? zijn dat initiatiefnemers een subsidie kunnen aanvragen en vergunningstrajecten kunnen starten. Hierbij benutten we ook de kennis en kunde van gemeentelijke Het doel is dat je als Rotterdammer straks goed weet stad en de wijken en sluiten we aan op de behoeften en partners. De gemeente ondersteunt dit met kennis en wat je kan verwachten van de gemeente. Daarom is het mogelijkheden die Rotterdammers hebben om hierover mogelijkheden. onze ambitie dat iedereen in onze organisatie achter de mee te denken, mee te beslissen en mee te doen. Uitgangspunten voor Participatie staat en onze processen erop aansluiten. Dit is een ingrediënt voor meerdere gerechten: van trainingsmiddelen voor medewerkers van 5. Beter en inclusiever de gemeente tot een menukaart die duidelijk maakt waar Weten wat er nodig is Rotterdammers terecht kunnen met een goed idee. Participatie willen we goed doen. We zijn dan ook Een bijzondere groep Rotterdammers zijn de gekozen kritisch op onze organisatie. Het grote aanbod aan Rotterdamse bewoners, ondernemers en maatschap- of gelote leden van de gebiedscommissies, wijkraden instrumenten voor participatie gaan we doorlichten. pelijke partners zullen merken dat de gemeente ze meer en wijkcomités (bestuurscommissies). Zij weten als Ons doel is in elk geval niet om nog meer instrumenten betrekt bij maatregelen in hun leefomgeving. We vragen geen ander wat nodig is in de participatiepraktijk. De en bijbehorende procedures te ontwikkelen: we willen naar je mening en ideeën en vervolgens nemen we die Betrokken Stad kan hen helpen bij hun werk. Maar de Rotterdammers die willen meedenken en meedoen serieus. Dat betekent dus ook dat er altijd een heldere bestuurscommissies kunnen de Betrokken Stad ook vooral uitnodigen en betrekken. Bewoners die nu nog terugkoppeling volgt van wat er is gedaan. Met het digitale helpen door aan te geven wat goed werkt en wat nodig weinig stem hebben of moeite hebben om mee te doen, participatieplatform en de Gemeentepeiler komen er is. Om dit bij elkaar te brengen, organiseren we in het halen we er ook bij. In de uitnodiging tot participatie betere mogelijkheden om je mening te geven en betrokken eerste kwartaal van 2020 werksessies op maat in houden we rekening met de diversiteit aan bewoners in te zijn bij de wijk. de gebieden. onze stad. Tijdens de werksessies gaan de bestuurscommissies Passende dienstverlening, vergroten aan de slag met hun eigen participatiepraktijk. toegankelijkheid en bereikbaarheid Aan de hand van iets dat op dat moment speelt, 6. Participatie is een vak bijvoorbeeld acties uit de wijkagenda, bespreken we Rotterdammers met een initiatief voor hun straat, buurt de uitgangspunten en tools uit de Betrokken Stad Om participatie goed te doen in Rotterdam gaan of stad gaan ervaren dat ze op één plek terecht kunnen met elkaar. En als het kan, benutten we die ook. we voor vakmanschap. Daarom investeren we in met hun idee. Je wordt beter geholpen om de weg te Betrokkenen krijgen advies op maat en we geven het werknemers van de gemeente om Rotterdammers vinden in het gemeentelijk apparaat met een vraag of handen en voeten. Zo kunnen ze het in hun praktijk dus te verbinden, participatie te bevorderen en verzoek om ondersteuning. Bovendien krijg je daar straks brengen. Professionals van de gemeente begeleiden initiatieven te begeleiden. Dit doen we samen met de sneller duidelijkheid over. Het wordt duidelijk merkbaar dit geheel. Ze geven informatie over de Betrokken Stad gemeentelijke programma’s 010Org en Slagkracht dat de gemeente hun initiatief als uitgangspunt neemt en en verwerken de wensen en ervaringen in de Betrokken in de Wijk. Participatie is meer dan als gemeente integraal meedenkt over kansen en mogelijkheden. Stad. Het mes snijdt zo aan twee kanten. de Rotterdammers betrekken. We laten ons graag uitnodigen om als gemeente betrokken te worden bij De Betrokken Stad maken we samen: met betrokken Met alle ervaringen die we opdoen tijdens de initiatieven van Rotterdammers. En soms gaan we ook Rotterdammers, een betrokken bestuur en een betrokken werksessies werken we het uitvoeringsprogramma vanaf het begin samen aan de slag in een gezamenlijk ambtelijke organisatie. De samenleving is constant in bij. Met het gesprek hierover en het steeds verder zoekproces. beweging en dat geldt ook voor de manier waarop mensen ontwikkelen van participatie in Rotterdam geven we bij die samenleving betrokken willen en kunnen zijn. inhoud aan de beweging die overal gaande is. Als gemeente weten we wat er leeft en speelt in de

‘ Participatie willen we goed doen. We zijn dan ook kritisch op onze organisatie.’

Foto: Arjen Jan Stada 23 24 Deel 2 Rotterdam samen maken: dit doen we al!

Participatie is een gevestigd begrip in Rotterdam. We Opzoomeren al 25 jaar met elkaar en zo hebben we in de afge­lopen decennia nog meer betekenisvolle stappen gezet samen met bewoners, ondernemers en organisaties. Op dit moment is er ook veel gaande. Wat doen we eigenlijk al? En wat kunnen we daarvan leren? We zetten mooie initiatieven op een rij en geven een beeld van waar het toe leidt. Ook gaan we in op activiteiten waar we nuttige lessen uit trekken.

Op de volgende pagina’s bespreken we zes van die sterke, inspiratievolle voorbeelden. Dit zijn:

• Camping Crooswijk

• De Wende

• Hofbogen

• Het oude Westen

• Anders geregeld

• Klimaattafels

Foto: Claudia Zantman 25 26 Camping Crooswijk

Rafael Krijgsman, geboren en getogen Crooswijker, omschrijft zichzelf als een actieve wijkbewoner. Hij heeft een missie: oude en nieuwe Crooswijkers met elkaar in contact brengen. Daarom organiseert leuke dingen in zijn wijk.

Zelf woont Rafael al zijn hele leven met veel plezier in Crooswijk. Hij organiseert graag dingen om zijn wijk nóg leuker te maken. ‘Crooswijk is volop in beweging’, stelt hij. ‘Er is veel gesloopt. Veel van de oorspronkelijke bewoners moesten hierdoor helaas uit de wijk vertrekken en zijn niet meer teruggekeerd.’

Verbindende factor

Er kwamen veel nieuwe Crooswijkers voor in de plaats. Hoe zorg je dat de wijk weer één geheel wordt? En dat al die mensen elkaar leren kennen? ‘Gezelligheid is een verbindende factor. Daarom hebben we een paar jaar geleden Camping Crooswijk bedacht. Een meerdaags evenement, met een camping op het Schuttersveld. Lekker eten en drinken, tentjes, muziek en andere optredens. Want met een biertje in de hand komt de gezelligheid vanzelf.’ Camping Crooswijk trok niet alleen buurtbewoners maar ook andere Rotterdammers en zelfs mensen van buiten de stad. Naast Crooswijkers verbinden kreeg het evenement nog een ander doel: laten zien hoeveel kwaliteit Crooswijk in huis heeft. Want bijna alles kwam uit de wijk zelf. De organisatie, catering, optredens. Krijgsman: ‘Met Camping Crooswijk hebben we de wijk mooi op de kaart gezet.’

Gezamenlijk doel

De organisatie van Camping Crooswijk was een samenwerking van veel verschillende partijen. Normaal werken die partijen soms langs elkaar heen, maar nu hadden ze allemaal een gezamenlijk doel: een mooi evenement neerzetten. ‘Bij de organisatie loop je tegen allerlei ingewikkelde zaken aan, zoals procedures, vergunningen en regelgeving. Dat is even slikken. Maar bijna overal is een mouw aan te passen.’

Krijgsman heeft nog wel wat tips voor mensen die ook iets willen organiseren in de wijk. ‘Houd altijd een noodscenario achter de hand. Wij hadden steeds geluk met het weer, maar het kan ook tegenzitten. En probeer niet alles dicht te timmeren maar laat ruimte voor spontaniteit. Bij ons was dat een verrassingsoptreden van een drumband en onverwacht vuurwerk. Natuurlijk zijn er altijd mensen die niet van verrassingen houden. Omdat de kat opeens in de gordijnen zit. Maar dat hou je toch. Er is altijd wel iemand ergens tegen. Haal vooral je energie uit alle geweldige momenten en de samenwerkingen tijdens en na het festival.’

Foto: Evert Buitendijk 27 28 Foto: Arnoud Verhey

Hofbogen

‘Het gaat met vallen en opstaan’

Ongeveer 20 jaar geleden reed de laatste trein over de Rotterdamse Hofbogen. Op het dak van het gebouw zou een park komen, maar het kwam nooit tot concrete plannen. Tot een jaar geleden, toen de gemeente meldde dat er zicht was op geld om iets te gaan ontwikkelen. Buurtbewoners trokken direct aan de bel, want zij wilden betrokken worden bij de plannen. Wijkmanager Okach Bouchtaoui vertelt hoe dit proces is verlopen.

Bij de verkoop van de Hofbogen, lieten bewoners en ondernemers van de wijken rondom de Hofbogen (het , de , en het ) van zich horen. Okach: ‘Zij waren opgelucht dat er eindelijk iets met het gebouw ging gebeuren. Maar ze waren ook bezorgd; want wat worden de nieuwe plannen? Kunnen wij daarover meepraten en meebeslissen? Of wordt er straks iets ontwikkeld waar wij helemaal niet blij mee zijn?’

Wensen en advies

De gemeente speelde in op deze zorgen en organiseerde begin 2019 een informatiebijeenkomst. De aanwezigen Foto: Kristian Sekulic konden zich ook inschrijven om verder mee te denken over de plannen. Okach: ‘Met een kleinere bewonersadviesgroep (BAG) hebben we vervolgens een advies opgesteld met de belangrijkste wensen. Zo wilden bewoners een groen dakpark, maar bijvoorbeeld geen fietspaden of een De Wende ijsbaan. En omdat de Hofbogen heel dichtbij sommige woningen liggen, zijn privacy en veiligheid heel belangrijk.’ ‘Ik help graag mensen. Iedereen telt mee.’ Een van de wijkraden merkte op dat de BAG maar een klein deel van de bewoners vertegenwoordigt. Daarom werd het Els Lokkerbol uit de wijk is een van Cursus politiek draagvlak voor het advies bij bewoners gecheckt met een de vrijwilligers van De Wende waar oudere en enquête (de Gemeentepeiler) en bij een informatieavond. kwetsbare Rotterdammers wonen. Voorheen zat Voordat Els actief werd in de klankbordgroep, was ze Daaruit bleek dat de meesten achter het plan stonden. Het hier verzorgingshuis De Evenaar. Els: ‘Toen de niet bezig met politiek. ‘Door wat er gebeurde rond de advies werd daarna officieel overhandigd aan het college. gemeente de plannen voor de nieuwe invulling van Evenaar werd ik nieuwsgierig. Hoe komt zo’n proces De Evenaar presenteerde aan de wijk, meldde ik mij eigenlijk tot stand? Wat zijn de regels, wie neemt het aan voor de klankbordgroep. Die groep ging over besluit; het college of de gemeenteraad? Ik heb toen Positieve punten en leerpunten in de beheercommissie waarin ik nog steeds zit. een cursus politiek gedaan bij Meer vrouwen in de Kortgezegd houden we in de gaten wat er allemaal politiek. Heel leerzaam. Ik weet nu bijvoorbeeld hoe Drie bureaus werken nu aan een visie op het plan. De eisen gebeurt. Zo geef ik tijdens onze vergaderingen de lijntjes lopen in de politiek en bij wie ik moet zijn. uit het bewonersadvies, van de gemeente en van de nieuwe onder andere geluiden door die ik hoor in de wijk.’ Ambities om de politiek in te gaan heb ik niet. Ik houd eigenaar, worden hierin meegenomen. Als er een bureau het bij de beheercommissie en plintgroep van De is gekozen, volgt een ontwerp. ‘Ook hierbij betrekken we Activiteiten ook voor buurtbewoners Wende en het platform Oosterflank. Hiervoor ben ik bewoners’, vertelt Okach. Hij is positief over het proces. gevraagd door de gemeente.’ ‘Over een paar jaar hebben we hier een prachtig park, een In de ontmoetingsruimte (ook wel de Plint genoemd) aanwinst voor de wijk. Dat hebben we samen voor elkaar op de begane grond vinden activiteiten plaats voor alle gekregen. Een voordeel van zo’n gedragen plan, is dat leeftijden. Een creamiddag, kinderactiviteiten, bingo, Gehoord worden bewoners zich ook meer betrokken voelen bij het beheer een meezingavond, workshops en nog veel meer. Niet en onderhoud.’ Er zijn ook leerpunten in het proces. ‘De alleen voor bewoners van De Wende, maar ook voor Wat vrijwilligerswerk mij brengt? Dat ik mijn verhaal gemeente treedt vaak pas naar buiten als er heel concreet buurtbewoners. Els: ‘Ik zit in de plintgroep en promoot kwijt kan, ik word gehoord. Maar ook voldoening. Het iets te vertellen is. Soms is het ook goed om te melden dat de activiteiten door de flyers op mijn Facebookpagina is fijn om mensen te helpen. Iedereen telt mee. En wat er geen nieuws is. We hadden de wijkraden zo beter te plaatsen. Wat ik positief vind, is dat steeds meer het mij ook bracht zijn meer kennissen en vrienden in kunnen meenemen in het proces. Maar dat gaat met vallen buurtbewoners de Plint weten te vinden.’ de wijk.’ en opstaan.’

29 30 Het Oude Westen: van, voor en door bewoners

In het Oude Westen wordt gewerkt aan een toekomstbestendige wijk voor iedereen. De betrokken bewoners gaan de komende jaren vooral aan de slag met de duurzaamheidsthema’s groen, energie en hergebruik. Els Desmet van bureau Desmet helpt de bewoners bij het toekomstbestendig maken van hun organisatie.

Eén van die programma’s waar bewoners zich voor inzetten is het creëren van meer groen in de wijk. ‘Er komen steeds meer geveltuinen XXL, groene binnentuinen, watertonnen en groene daken, zegt Els.’ Een ander plan is om op zoveel mogelijk daken in de wijk zonnepanelen aan te leggen. ‘Uitgangspunt hierbij is dat dit ook mogelijk moet zijn voor mensen met een kleine beurs.’ Er zijn tien Foto: Peter Schmidt bewoners opgeleid tot energiecoach en de ambitie is om in 2020 nog tien bewoners op te leiden. Zij bezoeken groepen en individuele buurtgenoten om hen bewust te maken van hun energieverbruik. Anders geregeld: ruim baan voor ondernemers Ook geven ze tips om energie te besparen. Andere ideeën zijn een energiehuis waar bewoners terecht kunnen voor advies over duurzaam wonen en Rotterdam wil ondernemers meer ruimte bieden Nuttige experimenten verduurzaming van woningen. En een testlab voor en de regeldruk verminderen. Daarom is er het het omsmelten van afvalplastic tot nieuwe bruikbare programma ‘Anders Geregeld’. We voeren Van experimenten in vier winkelgebieden leerden we dat voorwerpen. experimenten en pilots uit. Ook stimuleren we het aanpassen van regelgeving minder vaak nodig is dan binnen de gemeente een cultuur gericht op gedacht. Het gaat meer om het vinden van ruimte binnen optimale dienstverlening aan ondernemers. de regels, het eenvoudiger maken van processen en het Samenhang in wijk groot verbeteren van de communicatie. De aanpak stimuleert een andere cultuur: meer integraal en in samenwerking Desmet is enthousiast over de sociale samenhang Ruimte om te ondernemen met ondernemers, ruimte voor maatwerk, met een houding in de wijk. ‘Die is heel groot. Een van de van ‘ja mits, in plaats van nee tenzij’. Zo maken we onze burgerinitiatieven is Aktiegroep oude westen. We willen meer ruimte creëren voor (vernieuwend) dienstverlening beter. Zij beschouwen zich als een groep die moeilijk ondernemerschap. Christelle Keizer, programmamanager bereikbare bewoners bereikt en actief krijgt. Ook is Anders Geregeld: “Dit doen we door te experimenteren We deden ervaring op met het ‘kijken van buiten naar een enorm netwerk opgebouwd door de jaren heen. met anders toegepaste regelgeving. Het vindt binnen’ en het geven van ruimte en vertrouwen aan Verder staan de bewoners open voor partners die meestal plaats op initiatief van ondernemers (oftewel: ondernemers. Procedures en regels bleken soms projecten in co-creatie willen doen.’ Een ander vraaggestuurd). De experimenten leiden tot inzicht in complex te zijn, vooral wanneer meerdere afdelingen succes is het wijkplein op de begane grond van knelpunten die veroorzaakt worden door regelgeving van de gemeente er mee te maken hebben. Het levert de Gaffelstraat. Els: ‘Bewoners lopen hier heel en bieden een proeftuin om veilig te testen. Bij succes knelpunten op voor ondernemers. Daarbij merkten makkelijk binnen. De koffie, thee en computers proberen we structureel zaken anders te regelen.” we dat het veel tijd kost om de huidige en gewenste staan altijd klaar.’ Buiten duurzaamheidsthema’s situatie goed in kaart te brengen, net als het zoeken richt de Aktiegroep zich op rondkomen en Regelgeving wordt breed geïnterpreteerd. Het kan over van naar oplossing waar iedereen wat aan heeft. We willen vooruitkomen, wonen/herstructurering, veiligheid alles gaan, zoals gemeentelijke regels, kosten (tijd, geld) om ondernemers beter op de hoogte houden, zodat het en jeugd. De Aktiegroep wil een broedplaats zijn aan regels te voldoen, de ervaren regeldruk die samen­­hangt duidelijk is wat je kan verwachten. Dit nemen we ook van bewonersinitiatieven en stimuleert en steunt met werkprocessen, onvoldoende toegankelijke informatie, mee naar de volgende pilots. bewoners die zich op eigen wijze (willen) inzetten bereikbaarheid en de samenwerking tussen medewerkers voor verbeteringen in hun wijk. van de gemeente en ondernemers.

31 32 Het Rotterdamse Klimaatakkoord: samen om de tafel

Een energiezuinige en duurzame stad met schone lucht en een toekomstgerichte economie, dat is wat Rotterdam wil bereiken. Rotterdam heeft de doelstelling om binnen vier jaar een trendbreuk te bewerkstelligen in de CO2-uitstoot: van een jaarlijkse stijging naar een scherpe daling. Als alle plannen slagen is de CO2-uitstoot in 2030 met 49,6% procent gereduceerd. De ambitie van Rotterdam is nog groter, namelijk om in 2030 de CO2-uitstoot onder de 12.000 kiloton te krijgen.

Om dit te bereiken is er met de stad een klimaat­ akkoord afgesloten. Dit akkoord is participatief gemaakt door vijf verschillende klimaattafels: Haven & industrie, Gebouwde omgeving, Mobiliteit, Schone energie en Consumptie. Bij elk van deze tafels zijn verschillende Rotterdamse bedrijven en (maatschappelijke) organisaties aangesloten. Zij zijn met elkaar in gesprek gegaan over een concreet maatregelenpakket dat ervoor gaat zorgen dat Rotterdam energiezuinig, duurzaam en gezond wordt.

Er is goed nagedacht over de samenstelling van de gesprekspartners om zo de energie-transitie in Rotterdam te versnellen: natuur- en milieu- organisaties, startups, scale-ups, tech bedrijven, wetenschappers, onderwijs- instellingen en het mkb kregen allemaal een plek aan tafel. Via stadsdebatten, digitale menings- vorming en peilingen zorgen we ervoor dat de opvattingen en ideeën van scholieren, studenten, wetenschappers, ondernemers, bewoners en gebiedscommissies actief worden betrokken.

Om ervoor te zorgen dat ook de ideeën van de Rotterdamse jeugd een plek kregen, zijn er speciale Kinderklimaattafels gehouden. 50 kinderen uit groep 7/8 hebben samen 10 posters met ideeën per thema gemaakt. Daarnaast is er een scholierenakkoord gesloten, waar 60 jonge Rotterdammers aan mee deden.

Foto: Rogier Bos 33 34 Deel 3 Rotterdam samen maken: dit gaan we doen!

Een sterk Rotterdam? Dat is een stad die we samen maken! De bewoners kunnen meedenken en meebeslissen, maar we willen meer. Door meer verschillende Rotterdammers te betrekken. Iedereen zal op zijn of haar eigen manier een inbreng kunnen doen: inclusief, laagdrempelig en toegankelijk.

Met elkaar in contact zijn en maatwerk leveren: dát is wat we willen. Dat vraagt iets van de gemeentelijke organisatie en van de Rotterdammer. Duidelijke kaders en richtlijnen zijn hierbij noodzakelijk. De context van wat er nodig is in een wijk of gebied is altijd leidend voor onze dienstverlening.

Jongeren willen we ook meer betrekken: zij zijn tenslotte de toekomst. We geven Rotterdammers duidelijkheid, betere begeleiding én goed advies zodat er nieuwe mogelijkheden ontstaan. Om meer mensen te bereiken, gaan we inzetten op meer digitale participatie.

Wat gaan we doen en op welke manier pakken we het aan? Dat vertellen we in dit hoofdstuk aan de hand van vier thema’s, namelijk:

Thema 1: Maak Rotterdam Mee

Thema 2: Innoveren en experimenteren

Thema 3: Cultuur- en organisatieontwikkeling

Thema 4: Jongerenparticipatie

In ieder thema schetsen we waar het over gaat, wat je kunt verwachten van de gemeente en ook hoe we het aanpakken. Met andere woorden: ‘Dit is wat het inhoudt’… ‘En dit levert het op!’

Foto: Willem de Kam 35 36 Thema 1 - Maak Rotterdam Mee Samen op een duidelijke lijn

In een Betrokken Stad kun je merken dat er ruimte is Kies hoe je mee wilt doen voor ieders mening. Ons verhaal over participatie wil- Menukaart en website len we dan ook laten landen in alle wijken. Als iedereen ervan af weet, de mogelijkheden kent én er iets mee Dit is wat het inhoudt… kan, wordt de stad van ons allemaal. Om dit voor elkaar te krijgen, zetten we van alles in: flyers, persoonlijke Een sterk Rotterdam? Dat is een stad die we samen gesprekken, informatieavonden, apps voor op de maken! Het helpt als bewoners kunnen meedenken en smartphone en nog veel meer! meebeslissen, maar we willen meer. Bijvoorbeeld: meer verschillende Rotterdammers betrekken. Dat kan door Samen de stad maken… Ga er maar aan staan. Participa­ iedereen op zijn of haar eigen manier een inbreng te tie is een breed en complex proces. Wie kan en mag wat laten doen: inclusief, laagdrempelig en toegankelijk. We doen? Hoe zijn de verantwoordelijkheden verdeeld? Het is gaan daarom promoten welke mogelijkheden er zijn om te belangrijk om een helder kader te scheppen met elkaar: participeren. We zorgen dat de online en offline informatie goede afspraken die duidelijk maken wat we kunnen doen aansluit bij de wensen en behoeften van de Rotterdam­ en hoe. Dat komt er met Maak Rotterdam Mee. mers. Daarbij zijn we duidelijk over wat je van de gemeen­ te kunt verwachten. Maak Rotterdam Mee bestaat uit een aantal bouwstenen. Daarmee zorgen we ervoor dat participatie een logisch en … En dit levert het op! duidelijk onderdeel wordt van de gemeente. De bouwste­ nen zijn lang niet allemaal nieuw: in de afgelopen jaren is Rotterdammers weten straks wat er mogelijk is en op wel­ er met mooie initiatieven gewerkt aan een stevig funda­ ke manier. Je krijgt op steeds meer plekken en momenten ment en een netwerk met potentie. Daarop gaan we door. te maken met de participatiemogelijkheden die de stad biedt. Als de wil om mee te doen er is, weet je als inwoner meteen welke kanten je uit kunt in Rotterdam. Even de me­ nukaart of de website checken en aan de slag! Zo wordt Thema 1: Wat gaat er gebeuren? participeren even logisch als eenvoudig voor iedereen.

Er is werk aan de winkel. De komende jaren zijn we hiermee actief: Waardering als je meedoet • Menukaart en website In het zonnetje • In het zonnetje • Screening instrumenten Dit is wat het inhoudt… • Afstemmen op leefstijlen • De dialoog opzoeken In Rotterdam zetten al heel veel Rotterdammers zich in om bij te dragen aan hun wijk of stad. Bijzondere initiatiefne­ Wat we hiermee bedoelen? Dat leggen we hierna uit. mers zetten we in het zonnetje. Al het moois dat ontstaat door initiatieven en de betrokkenheid die er al is gaan we aan de hele stad laten zien.

Foto: Adrienne Wildeman 37 38 …En dit levert het op! Ons werk draait om jou! Afstemmen op leefstijlen Wie straks meedoet in Rotterdam ontvangt daar passende waardering voor. Dit helpt om je gezien en trots te voelen. Dit is wat het inhoudt… De kans dat je het belang van participeren daarmee gaat uitdragen wordt zo groter. Gemeente Rotterdam heeft een groot aantal data over de leefstijlen van Rotterdammers. Deze dataset gaan we gebruiken om gericht te kunnen communiceren met de Rotterdammer en om de beste participatie-instrumenten in Bepalen wat het beste werkt te zetten. Als we namelijk Rotterdammers willen bereiken, Screening instrumenten is het wel zo handig om nauwkeurig te weten welke manier van communicatie goed aansluit en welk participatie- Dit is wat het inhoudt… instrument. Zo gebruiken we juist die middelen en kanalen die tot mooie resultaten leiden. Er zijn al vele mogelijkheden om te participeren in Rotterdam. Maar: sluiten de bestaande instrumenten ook …En dit levert het op! aan bij de behoeften van de Rotterdammer en zijn de instrumenten geschikt voor álle Rotterdammers? Dat willen Straks kun je op een landkaart van onze gemeente zien we weten. In opdracht van de gemeente zal de Erasmus welke leefstijlen er zijn en wat de ervaring per leefstijl is. Universiteit Rotterdam daarom een toets uitvoeren. We Dit helpt om maatwerk te leveren bij participatietrajecten. screenen de instrumenten. Dit gebeurt aan de hand van Het maakt bijvoorbeeld helder welke instrumenten goed het zogenaamde CLEAR-model: een voorgeschreven aansluiten bij een specifieke wijk of een bepaald gebied. methode van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten Ook kunnen we zo de communicatie goed laten aansluiten (VNG). op de verschillende doelgroepen.

Hoe ervaren bewoners en bijvoorbeeld de leden van gebiedscommissies, wijkraden en wijkcomités de participatie in Rotterdam? Dat is één van de belangrijkste Ken de Rotterdammer onderdelen van het onderzoek van de Erasmus De dialoog opzoeken Universiteit. En het gaat nog verder, want we zijn ook benieuwd hoeveel Rotterdammers per instrument Dit is wat het inhoudt… (kunnen) participeren. Deze kennis helpt ons weer om in kaart te krijgen wat de (potentiële) bijdrage is aan het Goed aansluiten bij de wensen en behoeften van behalen van de doelstellingen. bewoners: dat is wat we doen. De belangrijkste vraag hierbij is: Hoe wil je betrokken zijn? Als we dit weten, … En dit levert het op! kunnen we het contact en de communicatie beter passend maken. Ook vragen we ons af: hoe zien de De screening van instrumenten leidt uiteindelijk tot een online ontmoetingen van bewoners in de Rotterdamse overzichtelijke verzameling instrumenten, waardoor wijken eruit? Hoe verloopt hun gesprek? Daar gaan alle Rotterdammers kunnen meedenken, meedoen en social media experts zich in verdiepen. meebeslissen. We sluiten aan bij online en offline ‘volle cafés’. Dat Het kan natuurlijk ook nog gebeuren dat uit het onderzoek gebeurt in vijf focuswijken. Bijvoorbeeld in het Oude blijkt dat de huidige instrumenten niet voldoende zijn. Bij­ Westen. Het gaat er vooral om dat we op de plekken voorbeeld omdat ze te weinig aansluiten bij de behoeften zijn waar de dialoog plaatsvindt. Ook organiseren van (groepen) Rotterdammers. In dat geval is het onder­ we stadsgesprekken, klantreizen, gesprekken met zoek zeker ook nuttig, want dan weten we dat het tijd is focusgroepen, zetten peilingen uit en analyseren de om nieuwe instrumenten te ontwikkelen. binnenkomende meldingen over participatie. Dit doen we niet eenmalig, maar blijven we doen om onze dienstverlening beter aan te laten sluiten.

… En dit levert het op!

De omgeving in beeld krijgen helpt om issues voortijdig op te pakken. De kennis die we opdoen, helpt ook om beter in te spelen op de behoeften en wensen van bewoners. Op die manier vergroten we de betrokkenheid in de wijk.

Waar en vooral waarover wordt door inwoners gesproken? Straks weten we sneller wat er speelt. Zo kunnen we beter aansluiten op wat past bij de inwoners van Rotterdam. Foto: Iris van den Broek 39 40 Thema 2 - Innoveren en experimenteren Steeds beter en meer meedoen

We willen participatie op meerdere manieren bevorde- in gesprek te gaan met de initiatiefnemers en hen verder ren. In deze stad worden we steeds beter in meedoen te helpen. Hierbij maken we gebruik van de expertise van met elkaar. Dat doen we bijvoorbeeld door nieuwe maatschappelijke partners, zoals Voor Goed, Rabobank instrumenten te ontwikkelen die participatie mogelijk en Hogeschool Rotterdam. Om te zorgen dat iedere maken. Daarbij is er ruimte voor experimenten: we Rotterdammer meteen snapt wat je ermee kan, komt er proberen nieuwe vormen van participatie met elkaar ook een pakkende naam die Right to cooperate vervangt. uit. Ons werk passen we aan op de verschillende leef- werelden en leefstijlen van diverse Rotterdammers. Met …En dit levert het op! maatwerk willen we onze dienstverlening beter laten aansluiten op wat er gebeurt in de wijken. De uitkomst van deze werkzaamheden kunnen bijvoorbeeld zijn dat er gezamenlijk een initiatief komt, een vergunningstraject start of dat er duidelijkheid komt wanneer een initiatief niet mogelijk is. Er ontstaan nieuwe Thema 2: Wat gaat er gebeuren? mogelijkheden voor initiatiefnemers. Dit vraagt ook om een aanpassing van de gemeente om beter aan te sluiten bij Als we meedoen met elkaar, komen we verder. de belevingswereld van Rotterdammers. Een proces dat We willen er steeds beter in worden door nieuwe tijd vraagt en door monitoring verbeterd moet worden. dingen te proberen. Op het gebied van innoveren en experimenteren staan de komende jaren de volgende termen centraal: Reken op onze hulp! • Right to cooperate Wild Cards Buurt Bestuurt • Wild Cards Buurt Bestuurt • Experimenten met Wijk BV Dit is wat het inhoudt… • Anders geregeld • Groots inzetten van de Gemeentepeiler In ongeveer 60 buurten in Rotterdam zijn bewoners actief • Participatieplatform Kleine Kernen in Buurt Bestuurt. Deze Rotterdamse werkwijze bestaat nu 10 jaar. Mensen in de buurt bepalen hiermee samen wat de problemen zijn en ze krijgen ruimte om er iets aan te doen. Ze kunnen rekenen op de steun van de gemeente en de politie.

In een Betrokken Stad is het aan de gemeente om We staan klaar voor alle doeners betrokken bewoners te helpen hun werk te doen. Als Right to cooperate Rotterdammers samenwerken in Buurt Bestuurt kunnen ze daarom een Wild Card krijgen. Hiermee heb je recht op Dit is wat het inhoudt… hulp en ondersteuning.

Onder de collegeafspraak ‘Right to cooperate’ zorgen De Wild Card geeft ook recht op de inzet van de we ervoor dat elke initiatiefnemer het ‘recht’ heeft om gemeente Rotterdam. Denk bijvoorbeeld aan buurtgericht duidelijkheid, advies of begeleiding te krijgen van de groenonderhoud, een aanpassing van parkeervakken of gemeente. Met de menukaart zorgen we voor meer aan een fietswrakken-actie. duidelijkheid. Ook gaan we een knop op Rotterdam.nl inrichten voor Rotterdammers die de weg binnen de … En dit levert het op! gemeente niet weten te vinden of initiatieven hebben die niet passen bij reguliere instrumenten. Dit zijn bijvoorbeeld Met de Wild Card helpen we om de dienstverlening aan de Bewonersinitiatieven of Right to Challenge. Rotterdammers te verbeteren. Het Buurt Bestuurt comité Een initiatieventeam staat binnen de gemeente klaar om kan de Wild Card eenmalig inzetten.

Foto: Peter Schmidt 41 42 Alle schouders eronder Door nog meer soorten ondernemers op nog meer Experimenten met Wijk BV manieren te betrekken, werken we samen aan een stad waar ondernemende Rotterdammers worden gestimuleerd en Dit is wat het inhoudt… gewaardeerd voor hun bijdrage aan de stad.

Stel: je wilt als bewoner zelf aan de slag om de wijk leefbaarder te maken, bijvoorbeeld met beheer, zorg of welzijn. We onderzoeken met experimenten welke Benutten wat goed is mogelijkheden een Wijk BNV hierin zou kunnen bieden: Groots inzetten van de Gemeentepeiler een juridisch middel voor bewoners, stichtingen en verenigingen. Wanneer je met elkaar denkt: ‘Dat kunnen Dit is wat het inhoudt… we zelf wel’, neem je met de Wijk BV het ‘Right to cooperate’ over. De Gemeentepeiler is een app die in 2018 door de ge­ meente is ontwikkeld. Hiermee is het heel eenvoudig en De vorm van een BV geeft de wijk juridisch gezien alle laagdrempelig om als bewoner je mening te laten weten. mogelijkheden om geld te verdienen en in te zetten voor De app is al door 3.000 Rotterdammers gedownload. Op verbeteringen voor wijk en bewoners. Deze ontwikkeling naar (veel) meer! helpt om publieke voorzieningen te verbeteren en de wijk met elkaar schoon, heel en veilig te maken. Medewerkers van de gemeente, gebiedscommissies, wijkraden en wijkcomités kunnen de app goed gebruiken, … En dit levert het op! maar: weten ze dat ook? Dit gaan we promoten. Daarbij kunnen (groepen) bewoners straks ook zelf gemakkelijk Met de Wijk BV kunnen bewoners zelf een bijdrage een peiling uitzetten in hun gebied, wijk of straat. In de leveren aan een betere buurt. Daar krijgen ze dan ook Agniesebuurt gebeurt dat nu zelfs al. voor betaald. Op die manier vergroten we het sociaal eigenaarschap in de wijk: mensen voelen zich meer … En dit levert het op! betrokken bij de stad. In de Agniesebuurt en experimenteren we als eerste. We gaan voor een stijging van het aantal Rotterdammers dat de app heeft gedownload. Zo kunnen er in de hele stad, op een laagdrempelige manier, vragen worden gesteld aan de Rotterdammer. Bovendien weten mede­ werkers van de gemeente dat de app er is en waarvoor ze hem kunnen gebruiken.

Van en voor bewoners Participatieplatform Kleine Kernen

Dit is wat het inhoudt...

Hoek van Holland, Rozenburg en Pernis noemen we de Kleine Kernen van Rotterdam. Speciaal voor deze gebieden Nog meer ruimte voor ondernemers komt er een participatieplatform. Dit ontwikkelen én beheren Anders geregeld we in samenwerking met bewoners en gebiedscommissies. Er komt een fysieke mogelijkheid om mee te doen, maar ook Dit is wat het inhoudt… online ontwikkelen we mogelijkheden. De eerste ontwerp­ sessies met bewoners en ontwikkelaars waren een groot Naast inzet bij ondernemers uit winkelstraten, gaan we succes. ons ook richten op ondernemers uit de nieuwe economie. Daarnaast komt er een pilot met de MKB toets: dit is een … En dit levert het op! instrument om Rotterdamse ondernemers in een vroegtijdig stadium bij voorgenomen lokaal beleid en regelgeving te Met het participatieplatform voor de Kleine Kernen wordt het betrekken. Het is een nieuw participatie instrument dat de extra makkelijk om je stem te laten horen. Bovendien kun je Rijksoverheid al landelijk toepast. Op gemeentelijk niveau als bewoner zelf bepalen waar het geld van de gemeente komt het er nu dus ook. naartoe gaat. Voor de gebiedscommissies biedt het een manier om, samen met de bewoners van de Kleine Kernen, En dit levert het op… vorm te geven aan ideeën.

Foto: Claire Droppert 43 44 Thema 3 - Cultuur- en organisatieontwikkeling Steeds meer verbonden

De samenleving verandert in rap tempo. Dat kunnen we derdeel van de projectaanpak. Dus bij álle projecten is zien aan technologische innovaties, maar ook op het nadenken over participatie onderdeel van het plan van gebied van participatie gebeurt er veel. De samenwer- aanpak. king tussen bewoners, ondernemers en kennisinstel- lingen wordt bijvoorbeeld steeds intensiever. Deze net- … En dit levert het op! werken zijn betrokken bij het werk van de gemeente en zoeken de samenwerking ermee op. Sterker nog: soms Omdat participatie straks willen ze zelfs het werk van de gemeente overnemen. verankerd is in de manier van werken, word je als In een wereld waarin niets hetzelfde blijft, is er een pas­ bewoner of ondernemer sende opstelling nodig van medewerkers van de gemeen­ meer betrokken: op het te en hun organisatie. Het gaat erom dat we participatie juiste moment en op de mogelijk maken en gebruikmaken van de kracht van het juiste manier. Zo maken we netwerk. We willen focussen op ons doel. Ons streven is samen de stad. steeds meer drempels te slechten en de (belevings-)we­ reld van de mensen in de wijken en die van de gemeente steeds dichter bij elkaar te brengen. Steeds meer mét de Rotterdammer Leergang Democratisch Vakmanschap Thema 3: wat gaat er gebeuren? Dit is wat het inhoudt… Om als gemeente beter aan te sluiten bij een stad waarin iedereen kan en wil meedoen, is een verande­ Met elkaar worden we steeds iets democratischer. Als ge­ ring van cultuur en organisatie nodig. En om dat voor meente ontwikkelen we de Leergang Democratisch Vak­ elkaar te krijgen, gaan we hiermee aan de slag: manschap voor medewerkers van de gemeente. Dit doen we samen met de vijf grote gemeenten en het landelijke • Participatie in projectmatig werken programma Democratie in Actie. Het is een uitwisseling • Democratisch vakmanschap van kennis, ervaring en bestaande opleidingen. Ook de ontwikkeling van nieuwe opleidingen is hier een onderdeel Op deze pagina’s vertellen we wat we daarmee van. bedoelen. … En dit levert het op!

Hoe ga je om met democratische dilemma’s? En wat is de rol van de stem van de Rotterdammer in ons werk? Met de juiste aanpak lukt het Medewerkers van de gemeente in Rotterdam hebben hier Participatie in projectmatig werken straks een goed antwoord op. Vele nieuwe handvatten helpen hierbij. Dit is wat het inhoudt…

De Rotterdammer mag ervan uitgaan dat de gemeente niet alleen vóór de stad werkt, maar ook mét de stad. Daarom maakt de gemeente participatie een vast on­

Foto’s: Joost van der Vleuten 45 46 Thema 4 - Speciale doelgroep: Jongerenparticipatie … Want de jeugd is de toekomst

In een betrokken stad is er oog (en oor) voor de jeugd. kinderen. In blokken van acht weken buigt de raad zich Als we naar hen luisteren, kan Rotterdam blijven ver- over allerlei thema’s. Het leidt tot plannen die snel, zicht­ nieuwen en verder bouwen aan een stad met betrokken baar en herkenbaar te realiseren zijn. Ook is er aandacht Rotterdammers. voor het communiceren over de plannen en het ‘terugkop­ pelen’ van de gemaakte stappen naar klasgenoten. We geven kinderen en jongeren meer stem. Speciaal voor deze groepen gaan we namelijk nieuwe vormen In de Kinderwijkraad leren kinderen met een brede blik van participatie ontwikkelen. En dat doen we door aan te naar de eigen wijk te kijken. Het kan daarbij gaan om de sluiten bij initiatieven als Young010, de participatievisie veiligheid in de buurt, verkeer, speelplekken, armoede of van KomOpNaarBuiten, de jongerentop van 2020 en de gezondheid. Samen met leerkrachten, vertegenwoordi­ Kinderwijkraad. Ook hier maken we gebruik van bestaan­ gers van de gemeente pakken we problemen aan…en we de netwerken en bouwen we verder aan vernieuwing. lossen ze op.

… En dit levert het op! Thema 4: Wat gaat er gebeuren? Door deel te nemen aan de Kinderwijkraad komen kinderen Als we de jongeren meer opzoeken, komen we te we­ verder. Ze leren wat het is om samen te werken en ten wat er speelt bij deze belangrijke groep inwoners. tegelijkertijd leren ze verantwoordelijkheid te dragen. Tegelijkertijd kunnen we de jeugd betrekken bij de Ook de betrokkenheid bij de wijk krijgt een boost. De start is toekomst van onze stad. Zij zíjn immers de toekomst in IJsselmonde, maar bij succes kunnen we ook kijken naar van onze stad. Hoe we dat doen? Met de volgende mogelijkheden of andere wijken dit initiatief willen oppakken. acties:

1. Opzetten Kinderwijkraad 2. Brainstorm met jeugd Rotterdam Luister naar de toekomst Brainstorm met jonge Rotterdammers Lees op deze pagina’s hoe we in Rotterdam invulling geven aan dit thema. Dit is wat het inhoudt…

Eén van de fundamentele princi­ pes van Betrokken Stad? Dat is om Jong geleerd… instrumenten niet vóór, maar juist mét Opzetten Kinderwijkraad Rotterdammers te ontwikkelen. Het principe geldt natuurlijk zeker ook voor de jeugd. En dus Dit is wat het inhoudt… organiseren we in het eerste kwartaal van 2020 een grote brainstormsessie met Rotterdamse jongeren. Hiermee In de Kinderwijkraad leren kinde­ doen we ideeën op om ervoor te zorgen dan meer ren om met een brede blik naar jongeren gaan meedenken, meedoen en meebeslissen. de eigen wijk te kijken. Samen met leerkrachten en vertegen­ … En dit levert het op! woordigers van de gemeente praten we over problemen. En als het even kan, lossen we De brainstorm helpt ons aan waardevolle inzichten. ze met elkaar op. Als kind leer je zo om samen te werken Het wordt duidelijk wat de leefwereld van jongeren is en om te gaan met verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd en ook waar deze groep behoefte aan heeft. Zo kunnen raak je meer betrokken bij de wijk en je leert de betekenis we nieuwe, passende instrumenten ontwikkelen voor kennen van participatie en actief ‘Rotterdammerschap’. de jeugd. En sluiten andere vormen van communicatie De Kinderwijkraad sluit aan bij de belevingswereld van de beter aan? Dan zetten we daarop in.

Foto’s: Iris van den Broek 47 48