Zerdüştîlikte Ahiret Inanci Ve Cenaze Törenleri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TC ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI ZERDÜŞTÎLİKTE AHİRET İNANCI VE CENAZE TÖRENLERİ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Nevfel AKYAR BURSA – 2018 TC ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI ZERDÜŞTÎLİKTE AHİRET İNANCI VE CENAZE TÖRENLERİ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Nevfel AKYAR Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Süleyman SAYAR BURSA – 2018 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Nevfel AKYAR Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri Bilim Dalı : Dinler Tarihi Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : XIII + 166 Mezuniyet Tarihi : …. / …./ 2018 Tez Danışman(lar)ı : Süleyman SAYAR Çalışmanın amacı Zerdüştîlikteki ahiret düşüncesini ve cenaze merasim, uygulama ve ayinlerini incelemek ve araştırmaktır. Çalışma iki temel kısımdan oluşmakta olup bölümler genel olarak geçmişten günümüze kronolojik bir şekilde ele alınmaktadır. Tezde, Zerdüştî ahiret inancı ve cenaze törenlerinin oluşumu, felsefesi ve teolojisi araştırılmakla birlikte günümüz inanış ve uygulamaları detaylı bir şekilde aktarılmaktadır. Böylece oldukça eski bir din olmasına rağmen Zerdüştîliğin nedenli sistematik ahiret düşüncesine sahip olduğu vurgulanmaktadır. Diğer yandan kadim cenaze ayinlerinin Zerdüştîliğin teolojisi ile ilgisi irdelenmekte ve günümüz gelişmeleri karşısında sahip olduğu direnç ve değişim göz önüne serilmektedir. Bu çerçevede Zerdüştîliğin temel kaynaklarının asıl nüshaları sayılabilecek İngilizce ilk çevirilerinden ve Zerdüştîlik hakkında kapsamlı çalışmalar yapmış olan müsteşriklerin eserlerinden doğrudan faydalanılmıştır. Anahtar Kelimeler Vendidat, Cinvat Köprüsü, Dakhma, Şarkı Evi, Yalan Evi, Astodan, Fravaşi v ABSTRACT Name and Surname : Nevfel AKYAR University : Uludag University Institution : Social Science Institution Field : Philosophy and Religious Sciences Branch : History of Religious Degree Awarded : Master Page Number : XIII+ 166 Degree Date : …. / …. / 2018 Supervisor (s) : Süleyman SAYAR The purpose of the study is to examine and investigate the thought of the hereafter, funeral practices and rituals in the Zoroastrianism. The study consists of two main parts, and the chapters are generally viewed in a chronological order from the past to nowadays. In the thesis, the formation, philosophy and theology of the Zoroastrianist beliefs and funerals are investigated. On the other hand, today's beliefs and practices are conveyed in detail. Thus, it is emphasized that Zoroastrianism has a systematic meaning of the hereafter, even though it is a rather ancient religion. On the other hand, archaic funeral rituals are concerned with the theology of Zoroastrianism, and the resistance and change that it possesses against today's developments are revealed. This framework was directly exploited in the first translations of English, which can be regarded as essential essays of the main sources of Zoroastrianism, and of the works of orientalists who have extensively studied Zoroastrianism. Keywords: Vendidat, Chinwat Bridge, Dakhma, Singing House, Lie House, Ossuary, Fravashi vi ÖNSÖZ Zerdüşt’ün öğretileri üzerine gelişen bir din olan Zerdüştîlik, günümüzün yaşayan dinleri içerisinde en eskilerinden birisidir. Arilerin İran bölgesine yerleşmesi sonrasında bütün bu coğrafyaya yayılarak bölgenin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısını yoğun bir şekilde etkilemiştir. Pers istilasının doğuda Çin’e, batıda Mısır ve Yunanistan’ın Maraton Ovası’na kadar dayanması ile Zerdüştîlik söz konusu etkisini Asya kıtasının büyük bir bölümünde göstermiştir. Komşumuz olmasının yanısıra, Hz. Muhammed’in (s.a.s.) İslâm dinini yaymaya başlamasından yaklaşık yüz yıl sonra İran coğrafyasının İslâm ile müşerref olması Zerdüştîliği bizim açımızdan oldukça önemli kılmaktadır. Ancak şimdiye kadar Yahudilik ve Hıristiyanlık üzerine yapılmış çok fazla çalışma bulunmasına rağmen söz konusu din üzerine Türkçe çalışmaların azlığı dikkat çekicidir. Bununla birlikte Zerdüştîliğin son dönemlerde Dinler Tarihçilerinin ilgi odağına girdiği, bu alanda çok yönlü çalışmaların ortaya çıkmaya başladığı da belirtilmelidir.. “Zerdüştîlikte Ahiret İnancı ve Cenaze Törenleri”ne dair ülkemizde müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Zerdüştîlik ile ilgili temel kaynakların ekseriyetini barındıran Batı’da da bu konu hakkında müstakil çalışmalar diğer çalışmalara nazaran oldukça azdır. Temel kaynaklardan azami olarak faydalandığımız bu çalışmanın hedefi, Zerdüştîlikte -kendinden önceki inançlara göre- daha sistemli olan ahiret inancını ve Zerdüştîliğin kendine has düalizminin etkisi ile gelişmiş cenaze merasim ve uygulamalarını araştırmaktır. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm İran tarihi ve coğrafyası ile ilgili bilgilerin yanında tezin konusu ile ilgili kavramları içeren Zerdüştîlik hakkındaki genel bilgileri ihtiva etmektedir. İkinci bölümde Zerdüştîliğin Ahiret düşüncesi, eskatolojik varsayımları ve inanışları ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde ise Zerdüştîlerin günümüzdeki ve geçmişteki cenaze uygulamaları, tören ve leri incelenmektedir. Bu çalışmada yeni bakış açıları geliştirmeme yardımcı olan Dinler Tarihi hocalarıma özellikle çalışmamı titizlikle takip eden danışman hocam Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Süleyman SAYAR’a, tez yazımında vii kullandığım atıf sistemi ile tanışmama vesile olup, tezin metin içi atıflarında ve kaynakçasında yardımcı olan hocam Doç. Dr. Muhammet TARAKÇI’ya, tezin tashihindeki emeklerinden dolayı öğretmen arkadaşım Ahmet Selçuk ERPAK’a ve tezi yazmaya başladığım iki sene zarfında sürekli bana destek olarak hiçbir zamana yardımlarını esirgemeyen eşime ve biricik kızıma teşekkürlerimi sunarım. Nevfel AKYAR Bursa 2018 viii İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI ................................................................................................... İİ YEMİN METNİ ........................................................................................................... İİİ YÜKSEK LİSANS İNTİHAL YAZILIM RAPORU ................................................ İV ÖZET ............................................................................................................................... V ABSTRACT .................................................................................................................. Vİ ÖNSÖZ ......................................................................................................................... Vİİ İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ İX EKLER LİSTESİ ........................................................................................................ Xİİ KISALTMALAR ...................................................................................................... Xİİİ GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 A. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE AMACI ............................................................. 1 B. ARAŞTIRMANIN METODU VE SINIRLILIKLARI ............................................ 2 C. ARAŞTIRMANIN KAYNAKLARI ....................................................................... 3 I. BÖLÜM ZERDÜŞT VE ZERDÜŞTÎLİK A. ZERDÜŞTÎLİĞİN DOĞDUĞU VE GELİŞTİĞİ ORTAM ..................................... 6 1. Bölgenin Coğrafyası ........................................................................................... 6 2. Bölgenin Tarihi ................................................................................................... 7 a. Aryanların Göçü ............................................................................................. 7 b. İran’da Kurulan Krallıklar ............................................................................ 10 c. İslâm Sonrası İran......................................................................................... 20 B. ZERDÜŞT VE ÖĞRETİSİ .................................................................................... 22 1. Peygamber Zerdüşt ........................................................................................... 22 2. Dinî Metinler ..................................................................................................... 24 a. Avesta ........................................................................................................... 24 b. Zend ve Pehlevî Metinler ............................................................................. 27 c. Diğer Önemli Metinler ................................................................................. 31 3. Zerdüştîlikte İnanç Esasları, İbadet ve Uygulamalar ....................................... 35 a. Teoloji .......................................................................................................... 35 b. İbadetler ve Dinî Törenler ............................................................................ 38 II. BÖLÜM ZERDÜŞTİLİKTE AHİRET İNANCI A. KOZMOGONİ ....................................................................................................... 43 1. Yaratılış İle İlgili İnanışlar ............................................................................... 43 a. Alemin Yaratılışı .......................................................................................... 43 ix b. İnsanın Yaratılışı .......................................................................................... 46 2. İnsanın Yaratılışındaki Temel Unsurlar ..........................................................