yancw NuoeAaei eaoize Kraków Pedagogicznej Akademii Naukowe Wydawnictwo Czesław Michalski Akademicki Związek Sportowy w Krakowie 1909-1945

Akademicki Związek Sportowy w Krakowie 1909-1945 Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 457 Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2007 Kraków Pedagogicznej Akademii Naukowe Wydawnictwo

Czeslaw Michalski Akademicki Związek Sportowy w Krakowie

Części 1909-1945 Recenzenci prof. dr hab. inż. Jerzy Pawłowski prof. dr hab. Kazimierz Toporowicz

© Copyright by Czesław Michalski & Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2007

redaktor Marta Łukaszczyk projekt okładki Maciej Kwiatkowski

ISSN 0239-6025 ISBN 978-83-7271-412-1

Redakcja/Dział Promocji Wydawnictwo Naukowe AP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 teł./fax (012) 662-63-83, tel. 662-67-56 e-mail: [email protected]

Zapraszamy na stronę internetową: http://www.wydawnictwoap.pl łamanie Jadwiga Czyżowska druk i oprawa Wydawnictwo Naukowe AP, zam. 9/07 Wstęp

Sport akademicki ma w Polsce ponadstuletnią tradycję. Jego początki sięgają XIX stulecia, kiedy to zaczęły powstawać studenckie organizacje sportowe w szkołach wyższych Lwowa i Krakowa. Organizaqe te miały charakter jednosekcyjny, uprawiano w nich głównie szermierkę, szachy, kolarstwo, strzelectwo i wioślarstwo. Nie było to dziełem przypadku, bo­ wiem tylko na terenie ziem byłego zaboru austriackiego istniały na tyle li­ beralne stosunki, które umożliwiały działalność polskich uniwersytetów. W roku 1906 we Lwowie doszło do scalenia działających dotychczas w rozproszeniu studenckich organizacji sportowych w Akademicki Zwią­ zek Sportowy Młodzieży Polskiej, zaś w podwawelskim grodzie formalne powołanie Akademickiego Związku Sportowego nastąpiło w 1909 roku. Idea fizycznego rozwoju młodzieży, choć podniesiona na Uniwersy­ tecie Krakowskim już w okresie renesansu, z trudem torowała sobie drogę w praktyce. Dopiero oświecenie, a szczególnie XIX wiek przyniósł nowe idee i inicjatywy w dziedzinie ćwiczeń fizycznych, które odegrały określo­ ną rolę w rozwoju świadomości środowiska uniwersyteckiego, ułatwiając tym samym późniejszy rozwój idei samorządności sportowej akademi­ ków. Ważnym etapem na tej drodze było wprowadzenie po raz pierwszy do programu zajęć wychowania fizycznego, które realizowano poprzez jazdę konną, szermierkę, taniec i pływanie. Naukę prowadzono w latach 1817-1833 w specjalnie powołanych do tego celu szkołach: szermierki, jaz­ dy konnej, tańca i pływania mając na względzie nie tylko zdrowie mło­ dzieży, ale także podniesienie ogólnego poziomu kształcenia i zrównanie krakowskiego uniwersytetu z uniwersytetami zagranicznymi. Chlubne tradycje wychowania fizycznego w Uniwersytecie Jagiel­ lońskim związane były również z działalnością Ludwika Bierkowskiego, profesora Wydziału Lekarskiego, który w latach 1837-1844 zorganizował i prowadził Szkołę Gimnastyczną opartą na wzorach obcych, ale w peł­ ni przez siebie zracjonalizowaną. Do rzędu tych inicjatyw zaliczyć należy działalność Józefa Dietla, także lekarza, profesora i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pierwszego prezydenta Krakowa ery autonomicznej. Był on inicjatorem i współorganizatorem w 1867 roku Towarzystwa Gim­ nastycznego Krakowskiego, będącego pierwszą demokratyczną organi- zaqą społeczną, propagującą różne formy aktywności ruchowej wśród studentów i mieszkańców Krakowa. Mniej więcej w tym samym czasie, Wenanty Piasecki - lekarz, znawca przyrodolecznictwa i nauczyciel gim­ nastyki - zainicjował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie Lwows­ kim, wykłady z teorii wychowania fizycznego i ówiczenia fizyczne dla ogółu studentów. Inicjatywa ta jednak również upadła, gdyż władze wie­ deńskie odmówiły środków na ten cel. Niezwykle ważne znaczenie miała działalność Henryka Jordana, pro­ fesora Wydziału Lekarskiego UJ i wielkiego społecznika, który swym pio­ nierskim dziełem - zwanym później „Parkiem im. Dra Henryka Jordana", założonym w 1889 roku i słynnym w całej Europie - położył trwałe pod­ waliny pod rozwój nowoczesnego sportu polskiego, w tym również spor­ tu akademickiego. Drugim wiekopomnym dziełem Henryka Jordana było zorganizowanie na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1895 roku pierwszych 2-letnich kursów naukowych dla nauczycieli wychowania fizycznego, W 1913 roku przekształciły się one w 2-letnie Studium Wychowania Fi­ zycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studium, poza kształceniem nau­ czycieli wychowania fizycznego, prowadziło ćwiczenia fizyczne dla ogó­ łu studentów Uniwersytetu. Była to pierwsza na ziemiach polskich uni­ wersytecka forma kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego, która stała się pierwowzorem dla całego szkolnictwa wyższego w tej dziedzinie w Polsce. Studium UJ było też pierwowzorem dla dzisiejszych Studiów Wychowania Fizycznego i Sportu przy wszystkich wyższych uczelniach. Ostatnie lata przed wybuchem I wojny światowej były okresem szcze­ gólnie dużej aktywności społeczno-organizacyjnej społeczeństwa polskie­ go, w tym również środowiska akademickiego. Złożyły się na to głębokie przeobrażenia społeczno-ekonomiczne i polityczne na ziemiach polskich, narastające konflikty międzynarodowe i związane z tym perspektywy na rozwiązanie „sprawy polskiej", wybuch rewolucji 1905-1907 w tzw. Kró­ lestwie Kongresowym. Przeobrażenia te radykalizowały społeczeństwo polskie, a szczególnie środowiska akademickie Galicji. Przyczynił się do tego również silny napływ radykalnych żywiołów studenckich z „Kongre­ sówki" na uniwersytety w Krakowie i Lwowie. Zatem, kiedy zaczęły powstawać pierwsze kluby sportowe w latach 1903-1907, z reguły przy aktywnym współudziale młodzieży akademickiej, zaczęły rodzić się też pierwsze inicjatywy organizowania własnych, aka­ demickich stowarzyszeń w dziedzinie sportu, turystyki i krajoznawstwa. W wyniku dążeń środowiska akademickiego powstał w latach 1903-1906 wyodrębniony oddział akademicki „Sokoła" krakowskiego, Akademicki Związek Sportowy Młodzieży Polskiej we Lwowie i Akademicki Klub Tu­ rystyczny we Lwowie zorganizowany przez Mieczysława Orłowicza. Były to jednak albo organizacje turystyczne, albo miały przejściowy charakter, choć świadczyły niezbicie o rozwijających się aspiracjach i potrzebach aka­ demickiego środowiska w tej dziedzinie. W tej sytuacji, po okresie prób i niepowodzeń, doszło w dniu 15 maja 1909 roku do zebrania organizacyjnego Akademickiego Związku Sporto­ wego w Collegium Novum na Uniwersytecie Jagiellońskim. Inicjatorami byli studenci, entuzjaści turystyki, sportu i miłośnicy przyrody. Należeli do tego grona: Walery Goetel, Józef Grabowski, Wacław Majewski, Wła­ dysław Pawlica i Jerzy Junien-Samecki. Jak się później okazało, ta właśnie organizacja stała się protoplastą dzisiejszego AZS, którego niebawem bę­ dziemy obchodzić stulecie twórczej i chwalebnej działalności dla rozwo­ ju sportu polskiego. Nowy etap rozwoju Akademickiego Związku Spor­ towego w Krakowie przypadł na lata II Rzeczypospolitej. Przebiegał on w zupełnie odmiennych warunkach społeczno-politycznych, gospodar­ czych i kulturalnych. Pozostały jednak zasady ideowe i moralne oraz do­ świadczenia organizacyjne, które były drogowskazem dalszego rozwoju. Można wśród nich wymienić choćby te najważniejsze: 1. Uniwersytecki rodowód idei sportu i turystyki studenckiej oparty na bogatych tradycjach wychowania fizycznego pojmowanego jako środek prowadzący do wszechstronnego rozwoju człowieka, zdrowego fizycznie i psychicznie; 2. Ściśle akademicki charakter ruchu opierający się na pełnej samo­ rządności studenckiej; 3. Wysoki poziom moralny sportu akademickiego wynikający z jego osobotwórczej roli i wysokiej rangi środowisk akademickich w całym społeczeństwie; 4. Bezgraniczne zaangażowanie i przywiązanie do Związku, zarówno sportowców, jak i działaczy; 5. Wszechstronność w doborze uprawianych dyscyplin sportu oraz umiejętne łączenie rekreacyjnych i wyczynowych form uprawiania sportu. Zasadniczym przedmiotem niniejszej pracy jest działalność Akade­ mickiego Związku Sportowego w Krakowie od początku jego istnienia do zakończenia II wojny światowej. Dzięki dobrze prowadzonej pracy, organizacja ta rozwinęła szeroką działalność, której celem była dbałość o ruch, a co za tym idzie zdrowie i rozwój fizyczny młodzieży akade­ mickiej. AZS grupował w swoich szeregach ludzi aktywnych społecznie, którzy realizowali hasła kulturalnego, zdrowotnego i patriotycznego wy­ chowania młodzieży. Pomimo doniosłej roli, jaką odegrał Akademicki Związek Sportowy w Krakowie dla rozwoju polskiej i krakowskiej kultury fizycznej, ruchu studenckiego i szkolnictwa wyższego, nie doczekał się pełnego opraco­ wania. Stąd w gronie działaczy AZS zgrupowanych w Kole Seniorów krakowskiego AZS, kierowanego przez byłego rektora UJ profesora An­ drzeja Pelczara, zrodziła się myśl opracowania dziejów AZS Kraków na jubileusz 100-lecia Związku. Ze względu na odmienne warunki społeczno- polityczne, gospodarcze i kulturalne w najnowszej historii naszego kraju, a także odmienne warunki pracy AZS i różnice w strukturze organiza­ cyjnej Związku, autor postanowił opracować dzieje krakowskiego sportu akademickiego w dwu częściach. Pierwsza część obejmuje działalność Akademickiego Związku Spor­ towego w Krakowie w latach 1909-1945. Druga zaś, w przygotowaniu, historię AZS od 1945 roku do czasów współczesnych. W planach jest rów­ nież wydanie trzeciej części - albumu dokumentującego stulecie działal­ ności krakowskiego AZS. Niniejsza część składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym roz­ dziale omówione zostały tradycje wychowania fizycznego i sportu wśród krakowskiej młodzieży akademickiej. Rozdział drugi poświęco­ ny jest powstaniu pierwszej studenckiej organizacji sportu akademic­ kiego w Krakowie, trudnościom na jakie napotykali inicjatorzy z za­ twierdzeniem statutu, a tym samym z rozpoczęciem działalności orga­ nizacyjnej. Omówiona została też działalność turystyczna i sportowa w pierwszych miesiącach istnienia związku. W trzecim rozdziale scharak­ teryzowana została struktura organizacji oraz działalność organizacyjna i turystyczno-sportowa poszczególnych sekcji przed odzyskaniem nie­ podległości. Czwarty rozdział w całości poświęcony jest funkcjonowaniu organizacji w okresie II Rzeczypospolitej. Przedstawione zostały w nim osiągnięcia organizacyjne i sportowe sekcji i poszczególnych zawodni­ ków na arenie międzynarodowej, ogólnopolskiej, lokalnej i akademickiej. Niestety, dynamicznie rozwijający się Akademicki Związek Sportowy w Krakowie musiał przerwać działalność w wyniku napaści Niemiec na Polskę w 1939 roku. Wielu działaczy sportowych i zawodników różnych dyscyplin sportowych, uprzednio zmobilizowanych, walczyło z najeźdźcą i okupantem niemieckim na różnych frontach II wojny światowej. Wielu azetesiaków okryło się sławą, wielu oddało życie za Polskę. Pozostali przy życiu bądź to powrócili do Krakowa, bądź też kontynuowali walkę w pod­ ziemnym ruchu oporu. W rozdziale piątym przedstawiono trudne warun­ ki uprawiania sportu w Krakowie i poniesione straty osobowe w wyniku działań wojennych i okupacji niemieckiej. Szczegółową działalność wojen­ ną AZS Kraków omówiono przy prezentacji poszczególnych biogramów ludzi związanych z krakowskim AZS w omawianym okresie. W rozdziale szóstym przedstawione zostały wybrane sylwetki działaczy i sportowców AZS oraz mecenasów sportu studenckiego. Jest to niepełny wykaz ludzi związanych z krakowskim AZS, a noty o nich są zróżnicowane pod wzglę­ dem treści i objętości. Spowodowane to zostało trudnościami dotarcia do danych źródłowych i informacji rodzinnych. Lista ta jest systematycznie uzupełniana oraz korygowana i zostanie opublikowana w słowniku bio­ graficznym ludzi związanych z krakowskim sportem akademickim. Podstawową bazę źródłową przy opracowaniu niniejszej pracy sta­ nowiły materiały znajdujące się w Archiwum Uniwersytetu Jagielloń­ skiego, drukowane sprawozdania Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, Kroniki UJ oraz czasopisma znajdujące się w Bibliotece Ja­ giellońskiej. Dokonano żmudnej kwerendy prasy krakowskiej i ogólnopol­ skiej. Bardzo pomocne okazały się przy opracowywaniu poszczególnych rozdziałów publikacje Stanisława Chemicza1, Kazimierza Toporowicza2, Bogdana Tuszyńskiego3, Ryszarda Wasztyla4 i Ryszarda Wryka5, a także „Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego AZS", w których opublikowa­ no kilka artykułów na ten temat.

1 S. Chemicz, Sport w Krakowie w latach 1939-1945, Kraków 2003. 2 K. Toporowicz, Dzieje uniwersyteckiego kształcenia nauczycieli zoychowania fizycznego w Krakowie, [w:] Kształcenie kadr kultury fizycznej. Materiały z Międzynarodozuej Konferencji Na­ ukowej, Kraków 1988; tenże, Henryk Jordan i jego rola w rozwoju kształcenia nauczycieli wychowa­ nia fizycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim, [w:] Zdrowie w koncepcji doktora Henryka Jordana, praca zbiorowa pod red. M. Pąchalskiej, Kraków 1989. s B. Tuszyński, Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939-1945, Warszawa 1999. * R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne i sport w Krakowie w latach 1773-1890, Kraków 1993. Rozdział

Tradycje wychowania fizycznego i sportu młodzieży akademickiej w Krakowie

Tradycje akademickiego wychowania fizycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim sięgają lat dwudziestych XIX stulecia. Zajęcia wychowania fizycznego dla młodzieży akademickiej po raz pierwszy wprowadzono wraz z nową organizacją uczelni jesienią 1817 roku. Decyzja ta związa­ na była z tendencją unowocześnienia uczelni i podniesienia jej na wyższy poziom. Najprawdopodobniej skorzystano z doświadczeń Liceum Krze­ mienieckiego, w którym od 1805 roku, decyzją dyrektora Tadeusza Cza­ ckiego, wprowadzono do programu najnowsze metody nauczania, wśród nich naukę tańca, jazdy konnej i szermierki. Liceum Krzemienieckie było pierwszą w okresie zaborów szkołą, w której realizowano szeroki program wychowania fizycznego, prowadzony przez specjalnych nauczycieli, upo­ sażeniem oraz uprawnieniami zrównanych z gronem pedagogicznym tej półwyższej szkoły. Zajęcia z tych przedmiotów kończyły się corocznymi popisami, a ich uczestnicy pozostawali pod nadzorem lekarza szkolnego1. Przeprowadzając reformę krakowskiej uczelni najprawdopodobniej wzo­ rowano się na uczelniach zagranicznych, w tych zaś ćwiczenia fizyczne były dość szeroko rozpowszechnione. Należy pamiętać, że Kraków znaj­ dował się w szczególnej sytuacji politycznej. W roku 1795 zagarnięty zo­ stał przez Austrię, a szkolnictwo w Krakowie po kilku latach poddano dyrektywom władz austriackich w Wiedniu. W latach 1809-1815 Kraków należał do Księstwa Warszawskiego, a szkolnictwo podlegało zarządze­ niom Izby Edukacyjnej. Oprócz obowiązkowych zajęć z musztry władze oświatowe zalecały uczniom szkół gry oraz zabawy ruchowe. Utworzenie w 1815 r. Wolnego Miasta Krakowa (tzw. Rzeczypospo­ litej Krakowskiej) na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego, który pozo­ stawił miasto pod protektoratem Prus, Rosji i Austrii do listopada 1846 r.,

1 J. Konopnicki, Wychowanie fizyczne w Gimnazjum Wołyńskim, „Kultura Fizyczna", 1956, nr 3, s. 172-173. spowodowało uzyskanie wówczas przez Kraków swobód politycznych i kulturalnych. Stwarzały one dogodniejsze warunki dla rozwoju wycho­ wania fizycznego. Przywrócono w Rzeczypospolitej Krakowskiej system oświaty w duchu reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wprowadzono do szkół ludowych wychowanie fizyczne w formie musztry, a więc niezbyt atrakcyjnego przedmiotu dla dzieci; nie wzbudzał on też en­ tuzjazmu wśród rodziców dopatrujących się w tych ćwiczeniach zapowiedzi przyszłej służby wojskowej. Bardziej wszechstronny był zakres wychowania fizycznego w szkołach średnich Krakowa. Władze szkolne Rzeczypospolitej Krakowskiej nawiązywały do dawnych tradyqi polskiej rekreacji, polegającej na organizowanych dla młodzieży szkolnej tzw. majówkach, a więc swego rodzaju świąt wychowania fizycznego. Brała w nich udział cała młodzież szkolna, łącznie z gronem nauczycielskim, a ulubionymi zabawami były gry wojenne, popisy siły i zręczności, gry w piłkę, gra w lisa (podchody), biegi do mety, huśtawka2.

Wychowanie fizyczne rozwijało się wówczas także na Uniwersytecie Krakowskim. Do programu nauczania ogólnego wprowadzono ćwiczenia fizyczne dla studentów, powołując tzw. szkoły jazdy konnej, szermierki, tańca i pływania. Sprawa wprowadzenia nauk gimnastycznych na Uni­ wersytecie była przedmiotem wielu sesji komitetu wyłonionego spośród profesorów przygotowujących statut. Senat rządzący ogłosił go jako obo­ wiązującą ustawę w dniu 16 października 1818 r., ale ćwiczenia fizyczne prowadzono w uczelni już w 1817 r., kiedy zatrudniono pierwszych na­ uczycieli tego przedmiotu i kiedy (w listopadzie tego roku) napłynęły do rektora pierwsze podania studentów o pozwolenie na lekcje fechtunku, jazdy konnej i tańca. Zachowane „listy audytorów uczących się tańców, fechtowania i ekwitacji przy Uniwersytecie lat 1817-1826", jak również na­ zwiska uczących tych dyscyplin oraz korespondencja rektorów Uniwersy­ tetu Jagiellońskiego z lat 1826-1836 dowodzą, że wychowaniu fizycznemu nadano w tym okresie już formę zorganizowaną3. Wprawdzie zajęcia te prowadzono opierając się na tradycyjnych wyobrażeniach o wychowaniu fizycznym, a liczba uczestników była stosunkowo niewielka, nie da się jednak zakwestionować faktu narastającego zrozumienia przez ówczes­ ne władze uniwersyteckie rzeczywistych potrzeb młodzieży w zakresie kultury fizycznej. Istotny jest fakt, iż zajęcia odbywały się systematycznie,

2 C. Michalski, Z dziejów wychowania fizycznego i sportu w Krakowie od końca XVIII wieku do 1918 roku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP z. 59, Prace Historyczne VIII", Kraków 1977, s. 323. 3 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego (dalej AUJ), rkps S I 409, S I 410, S I 411, S I 412. były objęte regulaminami, finansowane z budżetu uczelni, a wreszcie, że prowadził je fachowy personel, skompletowany z etatowych instruktorów. Największym poparciem władz uczelni cieszyła się jazda konna, pomimo znacznych wydatków, którymi Uniwersytet był obciążony.

Szkoła Jazdy Konnej czynna była w latach 1817-1858. Zajęcia w niej prowa­ dzili następujący nauczyciele: Prusak Jan Miitzel (1817-1821), Holender Teo­ dor Cogen (1821-1829) oraz Polak Wincenty Boznański (1830-1858). Szkoła Fechtunku istniała jedynie w latach 1817-1821 oraz 1827-1831. W pierwszym z tych okresów nauczał w niej Francuz Aleksander Tavernier, a w drugim jego rodak Jan Remy, który na przełomie lat 1830/31 prowadził dodatkowe lekcje „robienia pałaszem" ze studentami UJ, zasilającymi nieoficjalnie szeregi powstania listopadowego. Za tę działalność, zaraz po upadku tegoż powsta­ nia, Szkoła Fechtunku została zlikwidowana, a Remy musiał opuścić Wolne Miasto Kraków. Z kolei nieprzerwanie w latach 1817-1833 funkcjonowała Szkoła Tańca, którą przez cały ów okres prowadził Francuz Pierre Couder4. Na przestrzeni roku akademickiego nauka w tych szkołach była prowadzona na dwóch samodzielnych kursach, z których pierwszy trwał od październi­ ka do lutego, a drugi od marca do lipca. Zajęcia odbywały się cztery razy w tygodniu, a na każdy kurs z reguły przyjmowano tylko 10 studentów. Za­ tem w latach 1817-1833, w najlepszym przypadku, tylko 60 słuchaczy UJ było objętych przez jeden semestr tradycyjnymi ćwiczeniami, co w tym czasie sta­ nowiło średnio około 20 procent wszystkich studentów5. Szkoła Pływania czynna była w łatach 1819 i 1827-1830. Wtedy to zajęcia w niej prowadzili: Francuzi Gabriel Lauvernay (1819) oraz Ferdynand Vacano (1827), Polak Przybyłko (1827-1828) i wspomniany już Jan Remy (1829-1830). Lekcje pływania odbywały się na Wiśle trzy razy w tygodniu, przy sporym udziale młodzieży. Przykładowo w roku 1830 tylko z samego UJ uczęszczało na nie 27 studentów, nie licząc uczniów obydwóch liceów krakowskich, którzy też mogli z nich korzystać6. Poszczególne szkoły ćwiczeń fizycznych w UJ posiadały swoje programy nauczania, których opracowanie i realizowanie należało do podstawowych obowiązków zatrudnionych w nich nauczycieli. Wyjątkowym przykładem

4 H. Oszast, Stan wychowania fizycznego w Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej po­ łowie XIX wieku, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1964, t. II, s. 89-90; H. Oszast, Szkoła jazdy konnej i szermierki w Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej połozoie XIX wieku, „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1963, nr 4, s. 491-494; 497-498; R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne i sport w Krakowie w łatach 1773-1890, Kraków 1993, s. 50-52. 5 H. Oszast, Szkoła jazdy konnej..., s. 489; R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne..., s. 51. 4 R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne..., s. 51; H. Oszast, „Szkoła pływania" w Uniwersyte­ cie Jagiellońskim w pierwszej połowie XIX wieku, „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1964, nr 4, s. 517-522. takiego programu była niewątpliwie broszurka Teodora Cogena pt. „Krótka teoria jeżdżenia na koniu, na pytania i odpowiedzi rozłożona przez nauczy­ ciela sztuki jeżdżenia na koniu przy Uniwersytecie Jagiellońskim", wydana w Krakowie w 1828 roku. Publikacja owa, napisana na podstawie opracowań zagranicznych i doświadczeń jej autora, stanowiła nader przystępny podręcz­ nik do nauki jazdy konnej, była pierwszym tegoż typu wydawnictwem kra­ kowskim z zakresu wychowania fizycznego7.

Do upowszechnienia wychowania fizycznego w Krakowie w latach trzydziestych XIX stulecia nawiązał Ludwik Bierkowski, profesor Wy­ działu Lekarskiego UJ, propagator ćwiczeń cielesnych. Zetknąwszy się podczas studiów w Niemczech i Francji z nowoczesnymi prądami peda­ gogicznymi w zakresie wychowania fizycznego postanowił po powrocie do kraju utworzyć w Krakowie zakład gimnastyczny. W tym celu zwrócił się w 1837 r. do Senatu Rzeczypospolitej Krakowskiej o zaakceptowanie programu i przydział odpowiednich pomieszczeń, które otrzymał w dniu 13 listopada 1837 r. Zakład Bierkowskiego zlokalizowano w opuszczonym kościele św. Scholastyka (przy zbiegu ulic św. Krzyża i św. Marka) wraz z należącym do niego podwórcem. Otwarta 27 kwietnia 1838 r. szkoła funkcjonowała przez cztery lata, ale zdołała zgromadzić w pierwszym roku około 40 uczniów8. Zmiany popowstaniowe w 1846 roku przesądziły o losach Wolnego Miasta Krakowa. Po ponownym przyłączeniu w listopadzie 1846 roku Krakowa do Austrii, sprawy wychowania fizycznego zeszły na plan dalszy. Dopiero we wrześniu 1849 roku przeprowadzono reorganizację szkolnictwa krakowskiego opartego na przepisach austriackich, które tyl­ ko formalnie wprowadzały je do programów nauczania. Zaborcze władze oświatowe stały na stanowisku, że wychowanie fizyczne jest sprawą wy­ łącznie domowego, a tym samym prywatnego wychowania. Stąd po roku 1849, przez najbliższe kilkanaście lat nie spotykamy się właściwie z żadnymi informacjami o prowadzeniu jakichkolwiek zajęć z wychowania fizycznego w krakowskich szkołach. Nie zanikła jedynie działalność w tej mierze kilku entuzjastów spośród prywatnych nauczy­ cieli tańca, gimnastyki oraz szermierki. Należał do nich m.in. Wincenty Boznański, który w swojej Szkole Ekwitacji prowadził jazdę konną oraz szermierkę, a ponadto w latach 1838-1858 był nauczycielem w Szkole Jazdy Konnej Instytutu Technicznego i Uniwersytetu Jagiellońskiego.

7 R. Wasztyl, Wychozwmie fizyczne..., s. 51. H J. Bugajski, Ludwik Bierkowski jako prekursor nozuoczesnego wychowania fizycznego w Pol­ sce w picnoszcj połowie XIX w., „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1965. Do szkoły tej, podobnie jak w czasach Wolnego Miasta Krakowa, uczęszczało nadal po 5 osób z obu tych placówek, organizując dla każdej z nich oddzielne kursy jazdy konnej. Po roku 1846 obowiązywała zasada, że słuchacze Uni­ wersytetu korzystali z lekqi jazdy konnej w semestrze zimowym, a uczniowie Instytutu w letnim. Lekcje te były nieodpłatne i odbywały się w dzierżawio­ nej na ten cel przez Instytut Techniczny ujeżdżalni Wincentego Boznańskie- go przy ulicy Starowiślnej, cztery razy w tygodniu po godzinie i kończyły dorocznym popisem w lipcu. Nauczycielem w owej Szkole Jazdy Konnej był nadal W. Boznański, który prowadził w niej zajęcia do momentu jej zlikwido­ wania przez władze szkolne we wrześniu 1858 roku. Po jej zlikwidowaniu nieliczni studenci uniwersytetu po roku 1861 zaczęli uczęszczać na zajęcia gimnastyczne do zakładu gimnastycznego Ferdynanda Tuszyńskiego, mieszczącego się w budynku z ogrodem przy ulicy Straszew­ skiego. Z czasem musiało ich przybywać, skoro jesienią 1866 roku w placówce tej uruchomiono odrębne zajęcia z gimnastyki „dla panów Akademików w go­ dzinach 6-7 wieczorem"9.

Zakładem Tuszyńskiego zainteresował się Józef Dietl, profesor Wy­ działu Lekarskiego UJ, prezydent miasta Krakowa. W celu zachęcenia jak najszerszych rzesz młodzieży Krakowa do korzystania z zakładu J. Dietl przeprowadził obniżenie opłat za naukę, a dla młodzieży najuboż­ szej możliwość odbywania bezpłatnych kursów gimnastycznych. Zalecał wprowadzenie do programu ćwiczeń gimnastyki szwedzkiej, zapewnił też zakładowi opiekę lekarską, zlecając ją adiunktowi Wydziału Lekarskie­ go UJ dr. Józefowi Fałęckiemu, także propagatorowi ćwiczeń cielesnych wśród młodzieży. Prawdopodobnie również w tym samym czasie ówczesny student Wydziału Lekarskiego Wenanty Piasecki zorganizował kurs ćwiczeń gim­ nastycznych oraz wykłady z teorii wychowania fizycznego dla studentów Wydziału Lekarskiego. W kursie mogli również uczestniczyć słuchacze innych wydziałów. Jednak ta niezwykle cenna i nowatorska inicjatywa zakończyła się niepowodzeniem, ze względu na brak funduszy w kasie miejskiej10.

Po zlikwidowaniu we wrześniu 1858 r. Szkoły Jazdy Konnej, władze UJ w praktyce przestały się zajmować problemami wychowania fizycznego stu­ dentów, pomimo istnienia takiej potrzeby. Dlatego też z czasem kwestie te zaczęły podejmować różne organizacje studenckie, działające na terenie UJ. Aczkolwiek większość z nich miała charakter efemerydalny, to trudno nie

9 R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne..., s. 57-58. w W. Piasecki, Dzieje zakładu wodoleczniczego w Zakopanem, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego" 1883, t. VIII, s. 125; E. Kałamacka, Zdrowotno-higieniczne aspekty wychowania fizycznego w poglqdach i działalności polskich lekarzy do 1914 r., Kraków 2003, s. 250. dostrzegać roli, jaką odegrały one w zakresie upowszechnienia wychowania fizycznego i sportu w środowisku uniwersyteckim. Do nich należała w pierw­ szym rzędzie Czytelnia Akademicka, która w roku 1869 zorganizowała dla studentów nawet „Klub Szachistów". Ale smutny musiał go los spotkać, bo nic o nim nie słyszymy już później"

- twierdził miłośnik szachów i znany kronikarz krakowski Klemens Bąkowski11.

Gra w szachy, pomimo rychłego upadku wspomnianego klubu, cieszyła się jednak coraz większą popularnością wśród członków Czytelni. Fakt ten wykorzystał jej zarząd, który „dla uzyskania jakiego takiego dochodu, nało­ żył w roku 1870 na grę w szachy podatek po 1 cencie od partii za dnia, a po 2 centy przy świetle. Później ustawiono puszkę na dobrowolne datki za grę w szachy". Możliwe więc, że opłaty te zmobilizowały jej miłośników do zało­ żenia jesienią 1876 roku Kółka Szachistów, pozostającego w ramach Czytelni Akademickiej, ale „obdarzonego zupełnym samorządem". Kółko to pobierało od swych członków po 6 centów miesięcznej składki, za co „dostarczało im nie tylko szachów, ale i dzieł szachowych i przyozdabiało czytelnię w porząd­ ny inwentarz", w postaci odpowiednich stolików do tej gry12. Działalność owego kółka, liczącego pod koniec roku 1880/81 już 86 człon­ ków, sprowadzała się do organizacji różnych zawodów i turniejów. Spośród nich na osobną wzmiankę zasługuje niewątpliwie korespondencyjny mecz z szachistami Czytelni Akademickiej we Lwowie, rozegrany w powyższym roku z inicjatywy Klemensa Bąkowskiego. Mecz ten zakończył się sukcesem krakowskich studentów, którzy coraz chętniej gromadzili się w swoim Kółku Szachistów, skupiającym u schyłku roku 1885/86 aż 93 członków13. Istniejące jeszcze przez jakiś czas Kółko Szachistów, a także utworzony przed nim w ramach krakowskiej Czytelni Akademickiej Klub Szachistów (1869), były niewątpliwie placówkami o charakterze sportowym i najprawdopodob­ niej stanowiły pierwsze formy organizacyjne sportu akademickiego na zie­ miach polskich14.

Jesienią 1883 r. przeprowadzono pomyślnie sprawę ćwiczeń gimna­ stycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wydział Czytelni Akademi­ ckiej wynajął salę gimnastyczną przy placu Franciszkańskim. Ćwiczenia gimnastyczne dla młodzieży akademickiej Krakowa odbywały się tu pod

11 K. Bąkowski, Historia Czytelni Akademickiej, Kraków 1882, s. 17; R. Wasztyl, Wycho­ wanie fizyczne..., s. 145. 12 K. Bąkowski, Historia Czytelni Akademickiej..., s. 17-18. M R. Wasztyl, Wychoioanie fizyczne..., s. 145. 24 Tamże. kierownictwem Jana Kośmińskiego, kwalifikowanego nauczyciela wy­ chowania fizycznego. Wydział Czytelni Akademickiej propagował nadto wioślarstwo i w tym celu zakupił łódź wioślarską, a w 1884 r. przystąpił do organizacji ćwiczeń szermierczych15. W 1891 r. został zatwierdzony statut Akademickiego Klubu Szermier­ czego, którego kuratorem został profesor UJ - dr Józef Kleczyński. Działal­ ność klubu była jednak krótkotrwała, istniał do 1895 r. Rok później (1896) zawiązało się na Uniwersytecie stowarzyszenie akademickie „Jagiellonia", koncentrujące swą działalność na pomocy w nauce oraz organizacji im­ prez rozrywkowych, w tym ćwiczeń szermierczych16.

Najbardziej doceniający walory wychowania fizycznego słuchacze UJ korzy­ stali także z pozauczelnianych jego form. Nieduża ich grupka już wiosną 1867 roku ćwiczyła w Zakładzie Gimnastycznym Leona Weissa. Możliwe więc, że z łona tej grupy w dwa lata później wyszła propozycja założenia przy Czy­ telni Akademickiej „towarzystwa gimnastycznego", do czego jednak nie do­ szło z braku odpowiedniego lokalu. Niebawem jednak, bo latem 1870 roku, zainteresowani tą inicjatywą członkowie Czytelni brali aktywny udział przy zakładaniu w Krakowie Towarzystwa Gimnastyczno-Strzeleckiego „Orzeł Biały". W składzie jego pierwszego zarządu, wybranego we wrześniu tegoż roku, znalazło się również trzech studentów UJ, w tym ówczesny przewod­ niczący Czytelni Akademickiej - Hilary Filasiewicz. Po niespełna rocznej działalności Towarzystwo „Orzeł Biały" zaczęło się jednakże chylić ku upad­ kowi. Winą za ten stan rzeczy krakowski korespondent jednej ze lwowskich gazet obciążył w kwietniu 1871 roku także studentów UJ. Według tegoż ko­ respondenta, zaraz po założeniu Towarzystwa Gimnastyczno-Strzeleckiego, zaczęli oni ponoć „pokątnie rozprawiać", iż nie powinni jednak należeć do jednej organizacji razem z młodzieżą pracującą, gdyż miało się to nie zgadzać „z ich urojoną ambicją, byłoby to ubliżeniem, aby akademik stał zarówno obok rzemieślnika, chociażby nawet mającego pewne wykształcenie. Są to urojenia - czytamy w cytowanej korespondencji - naszej złotej młodzieży, która dużo krzyczy, a mało robi"17. Z braku innych informacji nie możemy jednoznacznie ustalić, czy i na ile stu­ denci UJ przyczynili się do upadku TG-S. Możemy natomiast stwierdzić, że pozytywny stosunek krakowskiej CzA do wychowania fizycznego był szcze­ gólnie widoczny wówczas, kiedy przeważali w niej członkowie o poglądach demokratycznych. Niewątpliwym dowodem tego jest chyba fakt, że inicja­ tywa utworzenia w Krakowie TG „Sokół" zrodziła się w sierpniu 1884 roku

,s Tamże. “ AUJ, rkps SII 777. 17 R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne..., s. 146. „w najbardziej radykalnym odłamie młodzieży akademickiej", skupionej w Czytelni Akademickiej1®. Krakowski „Sokół" ukonstytuował się ostatecznie w maju 1885 roku, pod ko­ niec tego roku zrzeszał już 426 członków, w tym 81 studentów UJ, czyli 19 pro­ cent. Zapewne zaprzestanie przez Czytelnię Akademicką prowadzenia zajęć z gimnastyki po roku 1884/85 mogło się wiązać z ewentualnym przejściem ich uczestników do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół". O uprawianiu w nim gimnastyki przez członków Czytelni Akademickiej świadczy również fakt, że latem 1890 roku studenci w liczbie 20 osób, prowadzili z młodzieżą zajęcia ruchowe, jako tak zwani, przewodnicy w Parku Jordana19. Sprawie wychowania fizycznego swych członków poświęcało uwa­ gę również Bractwo Akademickie Filaretów, założone przez studentów UJ pod koniec 1884 roku. Zgodnie z pierwszym statutem, zatwierdzonym przez władze 29 grudnia tego roku, celem Bractwa Filaretów było „wza­ jemne wspieranie się w kształceniu umysłu i charakteru" stowarzyszo­ nych w nim słuchaczy UJ. Cel ten natomiast mieli oni osiągać między in­ nymi poprzez „wspólne przechadzki i wycieczki oraz wspólne ćwiczenia fizyczne"20. W swoich poczynaniach na niwie wychowania fizycznego, wiosną 1890 roku krakowscy studenci zostali również wspomożeni przez tutejsze Towarzystwo Opieki Zdrowia, kierowane przez profesora medycyny UJ, dra Henryka Jor- dana. Towarzystwo to wystawiło wówczas własnym sumptem „stałe przy­ rządy gimnastyczne" na terenie Kliniki Wydziału Lekarskiego UJ przy ulicy Kopernika 9, oddając je do dyspozycji studentów tejże uczelni. Uczyniono to rzecz jasna za wiedzą i aprobatą Senatu Akademickiego UJ, który podanie Towarzystwa Opieki Zdrowia „o urządzenie w ogrodzie klinicznym przy­ rządów gimnastycznych" zaakceptował jednogłośnie na swoim posiedzeniu, odbytym 12 maja 1890 roku21. Henryk Jordan odegrał wybitną rolę w rozwoju wychowania fizycz­ nego. W 1939 roku napisano I chociaż zasługi Jordana na polu pedagogiczno-naukowym są znaczne, bled­ ną jednak przy ogromie zasług, jakie położył dla zdrowia społeczeństwa oraz rozwoju fizycznego młodzieży. Nie Jordan - profesor, lecz Jordan działacz społeczny zapisał się złotymi głoskami społeczeństwa22.

IS Tamże, s. 147. 19 Tamże. 2,1 Statut Bractwa Akademickiego Filaretów w Krakowie, Kraków 1885. 21 R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne..., s. 148. 22 R. Talarczykówna, Zasługi Henryka Jordana na polu higieny i wychowania fizycznego młodzieży, Poznań 1939, s. 10. Trafność tych słów potwierdza do dziś park krakowską nazwany imieniem Henryka Jordana. O zezwolenie na jego założenie zwrócił się Jordan w roku 1888 do Rady Miejskiej, która nie przyjęła pomysłu autora życzliwie. Niezrażony trudnościami, finansując pracę własnymi fundusza­ mi, doprowadził do otwarcia parku w roku 1889. Przeznaczeniem parku (albo ogrodu jordanowskiego) było stworzenie miejsca i warunków do ćwiczeń fizycznych i gier ruchowych dla dzieci i młodzieży pod kierun­ kiem przewodników oraz według ściśle ustalonych zasad. Henryk Jordan był też organizatorem dwuletnich Kursów Wychowania Fizycznego przy Uniwersytecie Jagiellońskim, pierwszej na ziemiach polskich instytuqi zaj­ mującej się kształceniem na poziomie akademickim nauczycieli wychowa­ nia fizycznego dla szkół średnich23. W efekcie jego starań oraz wspierają­ cych go dr. Leona Falbana, profesorów medycyny UJ - Tadeusza Browicza i Kazimierza Kostaneckiego, prawnika, profesora UJ Leona Cyfrowicza, prezesa stowarzyszenia „Sokół" dr. Wawrzyńca Stycznia, zorganizowa­ no dwuletni kurs naukowy dla kandydatów na nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich oraz opracowano pro­ gram kursu i jako kierownika tego kursu wybrano Henryka Jordana24.

Inicjatywa ta zyskała aprobatę Senatu UJ na posiedzeniu w dniu 17 lipca 1893 roku i zatwierdzona reskryptem z dnia 18 stycznia 1894 roku przez c.k. Radę Szkolną Krajową. W tym samym roku powołano Państwową Komisję Egzaminacyjną dla absolwentów tychże kursów. Pierwszymi członkami ko­ misji egzaminacyjnej byli profesorowie medycyny: Odo Bujwid, Kazimierz Kostanecki i Teofil Tyszecki. Kierownikami kursów byli kolejno profesorowie UJ: Henryk Jordan (1894-1907), Odo Bujwid (1907), Emil Godlewski (junior 1907-1914). Pierwszy kurs rozpoczął się w roku akademickim 1895/1896. Do wybuchu wojny w 1914 roku odbyło się 9 pełnoletnich cykli kształcenia, na których studiowało 204 słuchaczy25.

Licznie powstające na przełomie XIX i XX wieku na terenie Uniwersy­ tetu organizacje młodzieżowe nie uwzględniały niemal zupełnie w swoich programach działalności sportowej.

Jedynie chlubne wyjątki to założone w 1904 r. „Koło Akademickie" oraz powstały w 1907 r. „Związek Akademicki". Obie te organizacje za jeden ze

2ł J. Dybiec, Ateny Polskie. Rola Krakowa w życiu społeczeństwa polskiego na przełomie XIX i XX w., [w:] Przeszłość polskiej kultury fizycznej, pod red. M. Orlewicz-Musiał i R. Wasztyla, Kraków 2004, s. 23-24. « AUJ, rkps SII 83. 25 K. Toporowicz, Zarys dziejów krakowskiej uczelni wychowania fizycznego, |w:] Przeszłość polskiej kultury fizycznej..., s. 27-28. swych statutowych celów uważały popieranie ćwiczeń fizycznych, różnych dyscyplin sportowych, turystyki, gromadzenie sprzętu sportowego oraz udzielanie pomocy studentom pragnącym należeć do towarzystw gimna­ stycznych i sportowych. Nie odegrały one jednak w życiu akademickim więk­ szej roli, a tym samym nie przyczyniły się, pomimo statutowych założeń, do upowszechnienia wychowania fizycznego i sportu” .

“ R. Wryk, Akademicki Związek Sportowy w Polsce 1908-1939, Poznań 1990, s. 45-46, Rozdział II

Geneza AZS Kraków

Wszystkie wymienione w poprzednim rozdziale organizacje i stowa­ rzyszenia oraz przedsięwzięcia Henryka Jordana odegrały bardzo waż­ ną rolę w spopularyzowaniu idei wychowania fizycznego w środowisku uniwersyteckim. Jednak trudno im przypisywać istotniejsze znaczenie w powołaniu organizacji sportu studenckiego na UJ. Stworzyły tylko sprzyjający klimat dla podejmowania tego rodzaju iniqatyw społecznych młodzieży akademickiej. Idea założenia studenckiej organizacji sportowej zrodziła się wśród młodzieży akademickiej, która należała do krakowskich stowarzyszeń wychowania fizycznego, klubów sportowych i organizaqi turystycznych. Rozwój takich dyscyplin sportowych, jak narciarstwo, tenis, wioślarstwo, taternictwo oraz turystyka górska i wodna legł u podstaw działalności Akademickiego Związku Sportowego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Młodzież akademicka i uczniowie wyższych klas szkół średnich uprawiali piłkę nożną i lekką atletykę w „Cracovii", piłkę nożną w towarzystwie sportowym „Wisła", narciarstwo w Krakowskim Kole Karpackiego Towa­ rzystwa Narciarzy, turystykę i taternictwo w Towarzystwie Tatrzańskim, wioślarstwo w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół". Proces powstawania Akademickiego Związku Sportowega*w Krako­ wie postępował przez kilkanaście lat. Wynikało to z wielu czynników. Jak wspomina Walery Goetel, jeden z iniqatorów powołania organizacji spor­ towej na UJ, w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku wśród polskich akademików domi­ nował typ studenta „peleryniarza". Gardzili oni wychowaniem fizycznym i sportem, ćmili ogromne ilości papierosów i spędzali gros czasu w kawiar­ niach. Jedynym „sportem" uznawanym przez nich, i to tylko od czasu do czasu, była gra w bilard w zadymianych lokalach kawiarnianych1.

1 W. Goetel, Do trzech razy sztuka, [w:] Pół zuicku Akademickiego Związku Sportowego. Sukcesy, cyfry, fakty, ludzie, porażki, wspomnienia, anegdoty, Warszawa 1962, s. 14. Dlatego też, w przekonaniu inicjatorów AZS, utworzenie specjalistycz­ nej organizacji miało z jednej strony przeciwdziałać zjawiskom negatyw­ nie wpływającym na stan zdrowia studentów, z drugiej zaś - studentom uprawiającym dotychczas sport i turystykę w różnych klubach umożliwić działanie w swoim własnym, uniwersyteckim towarzystwie oraz rozbu­ dzić zamiłowanie do wychowania fizycznego i sportu w szerokich krę­ gach społeczności akademickiej. Założyciele AZS: Walery Goetel, Wacław Majewski i Władysław Pawlica należeli do Krakowskiego Koła KTN, prze­ kształconego w 1910 roku w Krakowski Klub Narciarski pod nazwą „Nar­ ta", a następnie „Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy" (1911)2. Najlepiej o celach i zadaniach Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie piszą założyciele w I Sprawozdaniu z działalności za rok 1909 i 1909/10.

Celem, który przed dwoma laty przyświecał założycielom Akademickiego Związku Sportowego, było wniesienie w mury Uniwersytetu Jagiellońskiego blasków młodości, zdrowia i siły. Nowo powstające Towarzystwo pragnęło obudzić wśród młodzieży akademickiej zamiłowanie do sportu i spopulary­ zować go przez stwarzanie potrzebnych do jego rozwoju warunków [...] Przez dwa lata swego istnienia Akademicki Związek Sportowy służył wiernie głoszonym przez siebie hasłom; pomimo obojętności, z jaką spotykał się w początkach swego istnienia, i braku odpowiednich funduszów, dążył wytrwa­ le w wytkniętym raz kierunku, ufny w to, iż stwarzając odpowiednie pole dla rozwoju energii i tężyzny fizycznej wśród młodzieży, oddaje jej i społeczeń­ stwu prawdziwą i ważną przysługę, że wysiłki i praca jednostek uwieńczone zostały pomyślnym skutkiem, że ruch sportowy na naszej Wszechnicy rozwi­ ja się żywo i na przyszłość jak najlepsze budzi nadzieje [...] Towarzystwo nasze pragnęło przede wszystkiem rozwijać i uprzystępnić te działy sportu, które młodzieży akademickiej, wyczerpanej nieraz uciążliwą pracą w ciasnych i dusznych zakładach naukowych, pozwalają najwięcej zbliżyć do źródła wszelkiej energii i piękna przyrody. W tym celu starał się Związek otaczać szczególną opieką turystykę i narciarstwo, urządzając szereg wycieczek w lecie i w zimie. Górzyste okolice Krakowa, Podkarpacie, wresz­ cie cudowna kraina skalnych olbrzymów, Tatry, znakomicie temu celowi od­ powiadały [...] Nie ograniczając się jedynie do działalności turystycznej, zajmował się Zwią­ zek także i innemi gałęziami sportu: urządził cztery wzorowe boiska teniso­ we w Parku krakowskim, założył akademicką drużynę footballową, starał się obudzić wśród młodzieży zamiłowanie do szermierki, zorganizowawszy osobną sekcję szermierczą, której członkowie za niską opłatą mogli pobierać lekcje fechtunku od fachowych nauczycieli [...]

2 R. Wryk, Akademicki Związek Sportowy 1908-1939, Poznań 1990, s. 52. Dziś Akademicki Związek Sportowy stoi wobec nowych zadań, pragnie po­ głębić, rozszerzyć i ująć w stałe łożysko rozbudzony już w naszej Wszechni­ cy ruch sportowy. Pragniemy w akademickie życie tchnąć nowego ducha, przepoić je młodzieńczą energią i siłą, pragniemy jak najszerzej spopulary­ zować hasło równomiernego kształcenia ducha i ciała, hasło nowoczesnego hellenizmu. Pragniemy fizycznie i duchowo zdrowego człowieka! Dziś, gdy wszystkie prawie uniwersytety europejskie mają swoje wspaniale się rozwijające, otoczone poparciem władz i społeczeństwa Związki Sportowe, gdy idea rozwoju i wyrobienia fizycznego olbrzymie święci tryumfy, jedynie u nas lekceważy się jej znaczenie i zaniedbuje ją zupełnie. Mimo to jednak śmiało patrzymy w przyszłość, wierzymy w zmianę obecnego stanu rzeczy, ufamy, że hasła nasze jak najsilniejszy oddźwięk znajdą w Was, Koledzy, a Związek nasz urośnie wkrótce w potężną organizację, której rolę i znaczenie społeczeństwo należycie oceni4. Kilkakrotne próby w latach 1907/8 i 1908/9 zorganizowania akademickiego towarzystwa sportowego nie dały z początku żadnych konkretnych wyni­ ków. Założony wreszcie w roku 1909 Akademicki Związek Sportowy oprzeć się musiał jedynie na własnych siłach i rezultaty, do jakich doszedł, sobie je­ dynie zawdzięcza. Jest to do pewnego stopnia charakterystyczne dla naszych stosunków. W krajach zachodnich, gdzie olbrzymie znaczenie sportu jako og­ niska wychowawczego powszechnie jest uznane, stowarzyszenia sportowe, zwłaszcza stowarzyszenia młodzieży, doznają mniej lub więcej wydatnego poparcia materialnego od społeczeństwa i od powołanych do tego czynni­ ków. Stowarzyszenia takie na wszechnicach zagranicznych otrzymują od władz uniwersyteckich, albo płace i przyrządy, albo znaczne, stałe subwencje pieniężne, umożliwiające im uprzystępnienie sportu nawet bardzo niezamoż­ nym jednostkom. Uniwersytet Jagielloński funduszów na popieranie rozwoju fizycznego młodzieży, niestety, nie posiada4.

Prace organizacyjne nad powołaniem AZS podjęte zostały późną je- sienią 1908 r. W dniu 5 grudnia 1908 r. odbyło się zebranie założycielskie, na którym powołano tymczasowy komitet organizacyjny w składzie: Wac­ ław Majewski, Władysław Pawlica, Józef Grabowski, Jerzy Junien-Samecki i Walery Goetel, omówiono cele organizacji oraz przyjęto projekt statutu. W tydzień później, 12 grudnia 1908 r., rektor Uniwersytetu Jagiellońskie­ go prof. dr Franciszek Fierich spotkał się z komitetem organizacyjnym, który przedłożył mu „projekt statutu zawiązać się mającego towarzystwa pod nazwą «Akademicki Związek Sportowy»" oraz zapoznał go z cela­ mi tworzącej się organizaqi. Rektor życzliwie odniósł się do inicjatywy

* I Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie za rok 1909 i 1909/10, Kraków 1911, s. 5-6. studentów i przyrzekł poparcie ze strony Senatu. Dnia 15 grudnia 1908 r. na posiedzeniu Senatu UJ prof, dr Fryderyk Zoll (junior) przedstawił sta­ tut AZS, który przyjęty został bez zastrzeżeń. Na wniosek referenta Senat postanowił przesłać statut do c.k. Namiestnictwa we Lwowie do zatwier­ dzenia. Brak danych źródłowych nie pozwala stwierdzić, czy statut ten został zatwierdzony przez centralne władze administracyjne ówczesnej Galicji. Należy jednak przypuszczać, że nie, skoro na początku 1909 r. odbyło się ponowne zebranie założycielskie AZS. Również i ono nie do­ prowadziło do zamierzonego celu. Najprawdopodobniej inicjatorzy AZS w swych początkowych poczynaniach zetknęli się z licznymi trudnościa­ mi natury formalnoprawnej i organizacyjnej5. Dopiero trzecie zebranie założycielskie zwołane 15 maja 1909 r. przy­ niosło oczekiwane rezultaty. Krakowski dziennik „Czas" w notatce pt. Akademicki Związek Sportowy w Krakoivie informował, że

dn. 15. bm. w sobotę o godz. 5.00 po południu w sali 36 na J p. Coll. Novum grono młodzieży urządza zebranie, na które zaprasza interesujących się spor­ tem. Na porządku dziennym: obznajomienie szerszego ogółu akademickiego z celami i zadaniami Związku oraz omówienie i powzięcie pewnych uchwał. Pożądany jest liczny udział kolegów i koleżanek6.

Informacje prasowe oraz odręcznie wykonane afisze ze zmyślnie sformułowanym tekstem zapraszającym studentów na „wiec akademicki w sprawie niepolitycznej" nie zapewniły oczekiwanej frekwenqi. Na sali Collegium Novum znalazły się - jak wspomina jeden ze współtwórców AZS - „małe grupki młodzieży, ściągnięte na wiec przeważnie przemocą przez naszych kilkunastu zwolenników i traktujące pobyt na owym nud­ nym zebraniu jako narzuconą im pańszczyznę"7. Sytuacja ta nie zniechęci­ ła jednak członków komitetu organizacyjnego w dążeniu do wytyczonego celu. Wręcz przeciwnie. Wychodzili oni z założenia, iż kilkumiesięczne zabiegi wokół utworzenia AZS teraz już muszą zostać urzeczywistnione. Zebraniu przewodniczył student mineralogii, znany już wówczas nar­ ciarz i taternik Władysław Pawlica. Referat programowy wygłosił student II roku geologii Walery Goetel. W swoim wystąpieniu poddał on krytyce stan wychowania fizycznego i sportu w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz kwestie zdrowotności studentów, a szczególnie ich niehigieniczny tryb życia. Zdaniem referenta brak akademickiej organizacji turystyczno-spor-

* R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 52-53. ł „Czas" nr 107 z 12 maja 1909 r. (wydanie wieczorne), s. 2. 7 W. Goetel, W lał piętnaście, [w:] W piętnastolecie 1909-1923. V Sprawozdanie Akademi­ ckiego Związku Sportowego w Krakowie, pod red. S. Fachera, Kraków 1923, s. 8. towej powodował, iż studenci uprawiający już sport i turystykę zmuszeni są należeć do towarzystw pozauniwersyteckich8. Jednocześnie W. Goetel naszkicował helleński ideał wychowania, polegający na równomiernym kształceniu fizycznym i umysłowym jednostki. Studentom powinien przyświecać ideał wszechstronności, zrodzony w antycznej Grecji pod mianem kalokagathia (piękny i dobry, a w szerszym znaczeniu - sprawny i mądry). Celem powstającej organizacji powinno być krzewienie w spo­ łeczności akademickiej hasła nowoczesnego hellenizmu. Turystyka i sport miały zbliżać człowieka do przyrody i kształtować go w pełni zdrowia fizycznego i duchowego. W końcowej partii swego wystąpienia W. Goetel postawił wniosek o powołanie na gruncie uniwersyteckim towarzystwa, które pozwoliłoby realizować przedłożone w referacie założenia ideowe. Po krótkiej dyskusji zebrani przyjęli projekt statutu oraz podjęli decyzję o utworzeniu AZS. Prezesem nowo powstałej organizacji wybrany został student medycyny Wacław Majewski. Jeszcze w tym samym dniu, w któ­ rym odbyło się zebranie założycielskie, Wacław Majewski złożył w Sena­ cie UJ projekt statutu AZS, który przesłany został do c.k. Namiestnictwa. Jednak i tym razem centralna administracja galicyjska miała do statutu określone zastrzeżenia9. Kierownictwo AZS nie bacząc jednak na trudności natury formalnej podjęło decyzję o przyjmowaniu do swych szeregów członków i o rozpo­ częciu działalności. W dniach 27-29 maja 1909 r. odbyła się pod kierun­ kiem Wacława Majewskiego i Józefa Grabowskiego pierwsza w historii Związku wycieczka turystyczna w Pieniny, w której uczestniczyło 27 osób. Kolejną wycieczkę, jeszcze przed zalegalizowaniem statutu, poprowadził Wacław Majewski w dniach 14-15 czerwca 1909 r. do Ojcowa. Wzięło w niej udział 12 osób10. Założyciele AZS ponownie złożyli w Senacie UJ poprawiony statut 14 czerwca 1909 r. W dniu następnym po uzyskaniu pozytywnej opinii władz uczelni wysłany on został do c.k. Namiestnictwa. Po kilku dniach do c.k. Dyrekcji Policji w Krakowie nadeszła wiadomość, że „c.k. Namiestnictwo we Lwowie reskryptem z dnia 19 VI br. X III/5 3 /l/i nie zakazuje zawią­ zania stowarzyszenia «Akademicki Związek Sportowy» w Krakowie we­ dług osnowy załączonego statutu". Ponadpółroczne zabiegi krakowskich

* W. Goetel przed powstaniem AZS pełnił funkcję sekretarza, zaś W. Pawlica był przo­ downikiem w Krakowskim Kole KTN. Jeszcze w lutym 1909 roku parodniowy kurs narciar­ ski dla początkujących na polu za Wolą Justowską prowadził przodownik Koła W. Pawlica. 9 R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 54-56. studentów o stworzenie swej własnej organizaqi sportowej uwieńczone zostały powodzeniem. AZS obok dwudziestu pięciu dotychczas działają­ cych organizacji studenckich był kolejną, która tym razem aktywizowała młodzież akademicką na mało znanej, jak dotąd, płaszczyźnie życia uni­ wersyteckiego, jaką były sport i turystyka11. W pierwszych miesiącach swego istnienia AZS skoncentrował się wy­ łącznie na działalności turystycznej, narciarstwa turystycznego i taterni­ ctwa. Od maja do sierpnia 1909 r. AZS zorganizował 13 wycieczek zbio­ rowych prowadzonych z Krakowa bądź Zakopanego, w których wzięły udział łącznie 154 osoby. Akademicki Związek Sportowy od początku swego istnienia dążył do stworzenia domu turystycznego w Zakopanem. W połowie lipca 1909 r. dzięki uprzejmości właściciela Zakopanego hra­ biego Władysława Zamojskiego AZS uzyskał prawo używania bezpłat­ nie na cały okres wakacyjny 1909 r. domu u ujścia Doliny Kościeliskiej, w którym przedsięwzięto pierwszą próbę stworzenia domu turystyczne­ go12. Dzięki temu zaczął się rozwijać ruch turystyczny w mało dotychczas uczęszczanej zachodniej części Tatr. W związku z przeznaczeniem przez Zarząd dóbr hr. W. Zamojskiego na inne cele, Wydział poczynił starania o wyszukanie innego lokalu, nadającego się lepiej na urządzenie domu turystycznego. Wynajęto na ten cel willę p. Curusia przy ul. Łukaszówki 4, składającą się z 8 pokoi, 2 werand, sieni i obszernego strychu, gdzie urzą­ dzono 40 miejsc noclegowych. Dom ten od razu zyskał na popularno­ ści i, mimo że z braku funduszy panowały w nim prymitywne warunki (40 łóżek i brak odpowiednich urządzeń sanitarnych), przebywało w nim rocznie ponad 600 osób wykorzystujących 2000-2200 noclegów. Głównym czynnikiem warunkującym jego popularność była jego taniość i stworzenie możliwości noclegów dla grup wycieczkowych. Dom jednak był niewy­ starczający, zaspokajał tylko 1/5 zgłoszeń. Administracją domu zajmował się członek AZS Józef Oppenheim13. Należy podkreślić, że już od pierw­ szych miesięcy istnienia AZS nie ograniczał swej działalności wyłącznie do grona członków, ale starał się ogarnąć jak najszersze rzesze studentów oraz mieszkańców Krakowa. Całość spraw związanych z funkcjonowaniem Związku w tym pio­ nierskim okresie leżała w rękach pełnego energii i zapału do społecznego

n R. Wryk, Akademicki Ziviqzek...f s. 57. 12 I Sprawozdanie AZS..., s. 11-12; W sprawie budowy łaniego domu turystycznego zo Za­ kopanem, Wydawnictwo Komitetu Budowy Domu Turystycznego w Zakopanem, Kraków 1913, s. 7. 15 Tamże. działania prezesa Wacława Majewskiego. To dzięki niemu AZS wszedł na właściwą drogę rozwoju, po której z pożytkiem dla polskiej kultury fizycz­ nej i środowiska akademickiego kroczy po dziś dzień14. Po okresie wakacyjnym w dniu 15 listopada 1909 r. odbyło się w myśl statutu drugie Walne Zgromadzenie AZS, na którym wybrano władze Związku oraz wytyczono kierunki pracy na najbliższy rok akademicki. Skład Wydziału AZS przedstawiał się następująco: Wacław Majewski - przewodniczący, Walery Goetel - zastępca przewodniczącego, Włady­ sław Pawlica - sekretarz, Ludwik Janczarski - skarbnik, Józef Grabowski - gospodarz, Leon Loria, Ada Raynelówna, Jerzy Junien-Samecki, Zyg­ munt Steinmassel - członkowie Wydziału. W trakcie kadencji w miejsce L. Lorii, dokooptowano Witolda Kiltynowicza, w miejsce Z. Steinmassela - Romana Jantę Połczyńskiego, a Kazimierzowi Piotrowskiemu powie­ rzono funkcję zastępcy sekretarza. Komisję kontrolującą tworzyli: Janusz Żuławski - przewodniczący oraz członkowie: Stefan Komornicki, Włady­ sław Kuryluk i Jadwiga Gałecka. Przewodniczącym Sądu Honorowego został Władysław Szumski15. Pierwszym kuratorem organizaqi, na prośbę wniesioną przez Wacława Majewskiego i Władysława Pawlicę, miano­ wany został przez Senat UJ prof. dr Józef Morozewicz, uchwałą podjętą w dniu 10 listopada 1909 roku. Pełnił tę funkcję z wielkim pożytkiem dla AZS do marca 1914 roku. Zgodnie z uchwałą Senatu UJ z 27 paździer­ nika 1884 roku, opiekę nad każdą organizaqą akademicką sprawował w imieniu władz uczelni rektor bądź kurator. Do jego obowiązków na­ leżało pośredniczenie pomiędzy stowarzyszeniem a senatem. Kurator miał prawo uczestniczyć we wszystkich zebraniach oraz unieważniać te uchwały, które były niezgodne ze statutem. Ponadto każde wystąpienie stowarzyszenia na zewnątrz musiało być z nim uzgodnione16. W 1910 roku Związek rozszerzył działalność na sporty zimowe, szer­ mierkę, tenis i piłkę nożną. „Liczba członków wzrosła z 65 do 139 osób, w tym 13 członków założycieli. Spośród członków zwyczajnych należało słuch. Wydziału filozof. 51, Wydziału lekarskiego 34, prawniczego 21, Stu­ dium rolniczego 18; nadto 2 było słuchaczami politechniki"17. Nawiązano współpracę z innymi stowarzyszeniami, m.in. z Krakowskim Kołem Kar-

14 R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 57 . 15 l Sprawozdanie AZS..., s. 29-30. 14 Kuratorami AZS Kraków w latach 1909-1939 byli ponadto: obok wspomnianego J. Morozewicza, profesorowie UJ Fryderyk Zoll (junior), Kazimierz Kostanecki, Jan Pilz, Sta­ nisław Ciechanowski, Walery Goetel. Dokładnych lat sprawowania przez nich funkcji kura­ tora AZS nie udało się ustalić. packiego Towarzystwa Narciarzy, z Zakopiańskim Oddziałem Narciarzy (późniejszy klub SNPTT), z Bielskim „Winter-Sport-Clubem", z klubami sportowymi „Cracovią" i „Wisłą", Akademickim Klubem Turystycznym we Lwowie i z Krajowym Związkiem Turystycznym, który udzielił sub­ wencji na utrzymanie domu wycieczkowego w Zakopanem18.

ł* Tamże, s. 13. Rozdział III

Na drodze do niepodległości. Struktura i rozwój organizacyjny AZS Kraków

Działalność AZS oparta była na statucie zatwierdzonym przez c.k. Namiestnictwo 19 czerwca 1909 r. na podstawie Ustawy z 15 listopada 1867 roku o prawie do stowarzyszania się. Statut normował najistotniejsze sprawy Związku1. Składał się z ośmiu rozdziałów, w których ujęte były następujące zagadnienia: 1) nazwa, siedziba, cele i środki Towarzystwa; 2) stosunki zewnętrzne Towarzystwa; 3) sprawy majątkowe Towarzystwa; 4) skład Towarzystwa; 5) prawa i obowiązki członków; 6) władze Towa­ rzystwa i zakres ich działania; 7) koła sportowe istniejące w łonie Towa­ rzystwa; 8) rozwiązanie Towarzystwa. Do roku 1918 statut ten zmieniono raz na Walnym Zgromadzeniu członków AZS w dniu 5 grudnia 1912 roku. W sierpniu następnego roku c.k. Namiestnictwo poprawki te zatwierdziło, a dotyczyły one praw i obo­ wiązków członków. Na podstawie statutu opracowywane były regulami­ ny poszczególnych organów władzy i sekqi sportowych bądź innych jed­ nostek organizacyjnych powoływanych w ramach AZS. Zgodnie z przyjętym statutem w 1909 r. członkowie AZS dzielili się na członków zwyczajnych, honorowych i założycieli. Zgodnie z § 12 sta­ tutu członkami zwyczajnymi mogli być zwyczajni i nadzwyczajni słucha­ cze i słuchaczki oraz profesorowie, docenci i asystenci Uniwersytetu Ja­ giellońskiego, którzy zapłacili wpisowe w wysokości 4 koron. Już jednak po trzech latach działalności kierownictwo AZS doszło do wniosku, że z czasem wielu członków AZS po ukończeniu studiów traciło prawo przy­ należności do organizacji. Chcąc temu zapobiec, kierownictwo AZS zapro­ ponowało w 1912 r. wprowadzenie do statutu dodatkowego zapisu o tzw. członkach wspierających. Mogli nimi być członkowie AZS - absolwenci UJ, którzy zobowiążą się opłacać składki roczne na cele Związku. Popraw-

1 AUJ, rkps SII 777, Statut Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, Kraków 1909. kę tę uwzględniono w statucie zatwierdzonym przez c.k. Namiestnictwo 16 sierpnia 1913 r.2 Członków honorowych mianowało wyłącznie Walne Zgromadzenie na wniosek wydziału spośród profesorów i docentów UJ szczególnie zasłużonych w rozwoju AZS. Od 1912 r., po wprowadzonych zmianach w statucie, godność członka honorowego mogli otrzymać także studenci, a w szczególnych przypadkach również i osoby spoza sfer aka­ demickich. Członkami założycielami mogły być osoby spośród członków zwyczajnych, które jednorazowo złożyły na cele AZS przynajmniej 20 ko­ ron, a od 1913 r. przynajmniej 100 koron. Uprawnienia, jakie nadawał członkom zwyczajnym statut sprowa­ dzały się do korzystania z urządzeń sportowych i turystycznych Związku, czynnego i biernego prawa wyborczego, zabierania głosu oraz zgłasza­ nia wniosków i interpelacji na walnych zgromadzeniach, zgłaszania uwag i zażaleń dotyczących bieżącej działalności w czasie trwania kadencji władz oraz noszenia odznaki organizacyjnej. Członkowie honorowi i za­ łożyciele pozbawieni byli czynnego i biernego prawa wyborczego oraz czynnego uczestnictwa w walnych zgromadzeniach. Zmieniony w 1912 r. statut nadawał członkom honorowym i założycielom, wywodzącym się spośród środowiska akademickiego, identyczne uprawnienia jak człon­ kom zwyczajnymi. Statut AZS określał strukturę organizacyjną władz oraz ich kompe- tenqe. Organami władzy krakowskiego AZS było Walne Zgromadzenie i zarząd - nazwany wtedy Wydziałem. Walne Zgromadzenie pełniło funk­ i ę władzy uchwałodawczej, mogło być zwyczajne bądź nadzwyczajne. Zwoływał je prezes za pomocą ogłoszenia umieszczonego na osiem dni przed terminem w lokalu AZS i gmachu Collegium Novum UJ. Walne ze­ branie nadzwyczajne mogło być też zwołane „na żądanie 1/5 części człon­ ków zwyczajnych w podaniu pisemnym wniesionym na ręce prezesa, z wymienieniem porządku obrad najpóźniej w 14 dni od chwili wniesie­ nia podania". Nadzwyczajne zebranie mogło być zwołane też na żądanie komisji kontrolującej. Warunkiem ważności Walnego Zgromadzenia była obecność na nim 1/3 członków zwyczajnych. W przypadku braku wy­ maganej liczby członków na Walnym Zgromadzeniu ogłaszano następny termin zebrania, które stawało się ważne bez względu na ilość obecnych. Do kompetencji Walnego Zgromadzenia należało: a) przyjęcie lub od­ rzucenie sprawozdania ustępującego wydziału oraz udzielenie mu abso­ lutorium; b) wybór wydziału, komisji kontrolującej i sądu honorowego; c) mianowanie na wniosek wydziału członków honorowych; d) zmiana

* AUJ, rkps SII 777, Statut Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie, Kraków 1912. statutu; e) załatwianie interpelacji i wniosków; f) rozwiązanie Towarzy­ stwa. Wszystkie uchwały Walnego Zgromadzenia, z wyjątkiem rozwiąza­ nia organizacji, zapadały bezwzględną większością głosów. Zgodnie z postanowieniami pierwszego statutu Wydział składał się z prezesa i jego zastępcy, sekretarza, skarbnika, gospodarza i czterech członków. Ponadto w jego skład każdorazowo wchodzili naczelnicy (kie­ rownicy) sekqi. W przypadku gdyby naczelnik sekcji sprawował już ja­ kąś funkcję w wydziale, sekcja delegowała innego swego przedstawiciela. Statut AZS z 1912 r. podwyższył liczbę członków Wydziału Głównego pochodzących z wyboru z 9 do 12 osób. Wyodrębniał on funkq'e: prezesa i dwóch jego zastępców, sekretarza, skarbnika, gospodarza i ich zastęp­ ców, bibliotekarza oraz dwóch członków Wydziału. Wydział odbywał swoje posiedzenia przynajmniej raz w miesiącu. Były one jawne, lecz Wydział miał także prawo uchwalić tajność całego lub części posiedzenia. Dla ważności uchwał wymagana była obecność po­ czątkowo połowy członków wydziału, a od 1912 r. 1/3. Uchwały zapadały bezwzględną większością głosów. W razie ich równości głos decydujący należał do prezesa. Do najważniejszych kompetencji Wydziału należały następujące sprawy: a) ogólne kierowanie działalnością Związku; b) wyko­ nywanie uchwał walnego zgromadzenia i przedstawianie mu sprawozdań z działalności; c) załatwianie życzeń i zażaleń członków; d) uchwalanie regulaminów, które podlegały zatwierdzeniu przez walne zgromadzenie; e) czuwanie nad przestrzeganiem przez członków postanowień statutu i regulaminów; f) zarządzanie majątkiem; g) opracowywanie propozycji zmian w statucie; h) gromadzenie składek członkowskich; i) przyjmowa­ nie i wykluczanie członków; j) powoływanie i rozwiązywanie sekqi oraz kontrola nad ich działalnością; k) dokooptowanie w miejsce ustępujących członków Wydziału nowych osób; 1) zawieszanie w czynnościach poszcze­ gólnych członków wydziału, oprócz prezesa i jego zastępców, aż do roz­ strzygnięcia przez Walne Zgromadzenie. Do kompetencji prezesa należało reprezentowanie AZS na zewnątrz, zwoływanie Walnych Zgromadzeń i posiedzeń Wydziału, a zarazem prze­ wodniczenie im. Podpisywał on, wspólnie z sekretarzem, wszystkie pisma oraz rachunki finansowe. Zakres kompetencji pozostałych członków Wy­ działu określał speqalny regulamin. Pieczę nad gospodarką finansową organizacji sprawowała Komisja Kontrolująca, która składała się z przewodniczącego i trzech jego człon­ ków. Sprawdzała ona rachunki finansowe i przedstawiała wnioski do ich zatwierdzenia Walnemu Zgromadzenia. Przed każdym Walnym Zgroma­ dzeniem komisja badała roczny bilans Związku oraz jego stan majątkowy. Przewodniczący komisji miał prawo brania udziału w posiedzeniach Wy­ działu, jednak bez możliwości stawiania wniosków i głosowania. Spory powstające wewnątrz Związku rozstrzygał Sąd Honorowy, który składał się z trzech członków i ich zastępców. Kadencja wszystkich władz centralnych Związku oraz władz po­ szczególnych sekcji była jednoroczna. Zgodnie z wymogami statutu Wal­ ne Zgromadzenia miały się odbywać przed 15 listopada każdego roku akademickiego, a począwszy od 1913 r. przed 1 grudnia. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi AZS były sekcje sporto­ we, które miały bardzo szeroką autonomię. Budżet sekcji składał się z do­ chodów własnych i subwencji Wydziału Głównego. Zgodnie ze statutem Wydział był zobowiązany do kontrolowania raz na kwartał działalności sekqi. W przypadku stwierdzenia jakichś nieprawidłowości miał prawo zawiesić w czynnościach daną sekcję, a nawet ją rozwiązać. Postanowie­ nia statutu były później wielokrotnie zmieniane i rozbudowywane. Do­ stosowywano je do nowych form działalności oraz potrzeb wynikających z rozwoju organizacyjnego. Akademicki Związek Sportowy był organizacją otwartą dla wszyst­ kich studentów i pracowników UJ, o znamionach w pełni demokratycz­ nych i postępowych. Kandydatom nie stawiano żadnych barier klasowych, narodowościowych, światopoglądowych czy politycznych. Jedynym wa­ runkiem członkostwa było opłacenie rocznej składki oraz przestrzeganie statutu i regulaminów. Osoby pragnące należeć do określonej sekcji wpła­ cały do jej kasy dodatkową składkę. Składki nie były zbyt wygórowane. Kierownictwo Związku stosowało zasadę dawania swym członkom mak­ simum korzyści i udogodnień, przy jak najmniejszych opłatach3. Upraw­ nienia członków ogłaszane były w prasie krakowskiej, rocznych sprawo­ zdaniach AZS oraz na terenie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Członkom AZS przysługiwały m.in. takie udogodnienia, jak: 1) bezpłatny lub ze zniżką udział we wszystkich formach działalności AZS (wycieczki, kursy narciarskie, zawody sportowe, treningi); 2) bezpłatne korzystanie z biblio­ teki i czytelni AZS oraz sprzętu sportowego (z wyjątkiem sprzętu narciar­ skiego); 3) zniżki od 5% do 20% przy zakupie sprzętu sportowego i tury­ stycznego w wyznaczonych sklepach i wytwórniach; 4) zniżki kolejowe podczas wycieczek zbiorowych organizowanych przez AZS (latem 50%, zimą 30%); 5) zniżki w wyznaczonych schroniskach górskich. Po zalegalizowaniu organizacji i ukonstytuowaniu się pierwszego Wy­ działu, działania kierownictwa zmierzały w kierunku powiększenia liczby członków przez rozszerzanie kierunków wychowania fizycznego, sportu

3 R. Wryk, Akademicki Związek Sportowy 1908-1939, Poznań 1990, s. 60-61. i turystyki. Generalnie można stwierdzić, że początkowo organizacja nie była zbyt liczna. W chwili powstania zapisało się do niej 65 osób, w latach następnych obserwujemy stałą dynamikę rozwojową, o czym informują dane zamieszczone w tabeli 1. Kierownictwo Związku nieustannie uświa­ damiało studentom potrzebę ruchu na świeżym powietrzu jako nieod­ łącznego czynnika zdrowotnego oraz elementu wszechstronnego rozwoju człowieka. Szczególne zasługi dla stałego rozwoju AZS położyły kolejne Wydziały. Na trzecim Walnym Zgromadzeniu odbytym 26 maja 1911 r. wybrano nowe władze. Przewodniczącym został słuchacz filozofii Józef Grabowski, jego zastępcą Władysław Pawlica, sekretarzem Leopold Rud­ kę, jego zastępcą Tadeusz Krzyżanowski, skarbnikiem Stanisław Jentys, gospodarzem Jan Gadomski. Wydziałowymi zostali: Wacław Antosiewicz, Witold Kiltynowicz, Tadeusz Skibniewski. Poza tym do Wydziału wcho­ dzili jako przewodniczący poszczególnych sekcji: Włodzimierz Mostowski (footballowa); Jerzy Jaworski (kolarska); Stanisław Sawicki (wioślarska); Mieczysław Świerz (narciarska). W ciągu roku dokooptowano Tadeusza Tarczyńskiego jako bibliotekarza. Przewodniczącym Komisji Kontrolu­ jącej został Wacław Majewski, zaś Sądu Honorowego Józef Borkowski4. Kolejne, czwarte Walne Zgromadzenie odbyło się 29 listopada 1911. Preze­ sem został ponownie wybrany Józef Grabowski; I wiceprezesem Stanisław Jentys, II wiceprezesem Włodzimierz Mostowski, sekretarzem Tadeusz Krzyżanowski, skarbnikiem Leopold Rudkę. Wydziałowymi zostali: Sta­ nisław Stączek, Jan Gadomski, Leonard Michalski (gospodarz), Tadeusz Tarczyński (bibliotekarz), Witold Kiltynowicz i Jan Rembieliński. W skład Wydziału wchodzili również przedstawiciele sekqi: narciarskiej - Mieczy­ sław Świerz; wioślarskiej - Stanisław Sawicki, następnie od 12 marca 1912 r. Stanisław Kapuściński; kolarskiej - Jerzy Jaworski; footballowej - Adam Obrubański; tenisowej - Jan Grabowski; fotograficznej - Witold Świerzs. Na kolejnym Walnym Zgromadzeniu w dniu 5 grudnia 1912 roku wybra­ no nowy Wydział w składzie: prezes Tadeusz Krzyżanowski; I wiceprezes Leopold Rudkę, II wiceprezes Kazimierz Krzyżanowski; sekretarz Czesław Jentys. Wydziałowymi zostali: Witold Bojarski, Roman Gródecki, Leonard Michalski, Karol Mikołajczyk, Adam Obrubański, Tadeusz Prażmowski (zastępca skarbnika), Stanisław Stączek (zastępca sekretarza). Ponadto na podstawie § 31 statutu w skład Wydziału wchodzili przedstawiciele sekcji: narciarskiej - dr Władysław Pawlica; krajoznawczo-turystycznej - January Kołodziejczyk; wioślarskiej - Stanisław Kapuściński, a od 28 maja 1913 r.

4 II Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie za rok 1910/11, Kraków 1912, s. 37. 5 Tamże, s. 3. Włodzimierz Mostowski; tenisowej - Władysław Kobylański; szermier­ czej - Hektor Komorowski; strzeleckiej - Kazimierz Mięsowicz. W ciągu roku zrezygnowali: W. Bojarski, K. Mikołajczyk i S. Stączek, na ich miejsce dokooptowano Stanisława Fachera i Adama Gadomskiego. Przewodni­ czącym Komisji Kontrolującej został Stanisław Jentys. Na czele Komite­ tu budowy domu turystycznego w Zakopanem stał prof, dr Odo Bujwid, jego zastępcą był Wacław Majewski, sekretarzem Tadeusz Krzyżanowski, skarbnikiem Leopold Rudkę6. Zarząd ten działał do wybuchu I wojny światowej. Warto podkre­ ślić, że Związek w roku 1912/13 liczył 343 członków, w tym 14 członków założycieli, 7 członków założycieli sekcji wioślarskiej. Członkami założy­ cielami AZS byli profesorowie UJ: Odo Bujwid, Ksawery Fierich, Edward Janczewski, Józef Łazarski, Wincenty Łepkowski, Józef Morozewicz, Julian Nowak, Stanisław Pareński, Józef Rosenblatt, Maksymilian Rut­ kowski, Bolesław Wicherkiewicz, dr Stefan Komornicki oraz Kazimierz Jurjewicz i Jerzy Junien-Samecki. Członkami założycielami sekcji wioślar­ skiej byli profesorowie UJ: O. Bujwid, Ignacy Chrzanowski, Stefan Jentys, M. Rutkowski, dr Niger, dr Edward Strasburger i Stanisław Rudy. God­ ność członka honorowego AZS otrzymali: profesor UJ Roman Nitsch, Wacław Majewski i Józef Grabowski7. Pierwszą sekcją sportową powołaną w listopadzie 1909 roku była sek­ cja sportów zimowych, przemianowana z czasem na sekcję narciarską. Po dwóch latach utworzono sekqę wioślarską, następnie powołano kolejno następujące sekcje: szermierczą, tenisową, footballową, kolarską, fotogra­ ficzną. W 1913 r. powstały sekqa krajoznawczo-turystyczna, strzelecka i łyżwiarska. AZS Kraków jako organizaqa statutowa nie był objęty budżetem krajowym. Środki finansowe czerpał ze składek, darowizn, dochodów z udostępniania obiektów i urządzeń, organizacji imprez sportowych i turystycznych, wycieczek, pikników, zabaw tanecznych, prelekcji i od­ czytów, sprzedaży sprzętu sportowego, przewodników turystycznych, widokówek, kalendarzy, znaczków organizacyjnych, reklam i ogłoszeń, przeprowadzenia pomiarów meteorologicznych w Zakopanem. Subwen­ cje otrzymywano od Krajowego Związku Turystycznego w Krakowie. Da­ rowizny pochodziły głównie od profesury uniwersyteckiej (np. w roku akademickim 1910/11 prof. Roman Nitsch ofiarował na cele AZS 500 ko­ ron; w roku 1911/12 prof. Maksymilian Rutkowski przekazał sekcji piłki

* III Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie za rok 1911/12, Kraków 1912, s. XCIII-XCIV. 7 Tamże, s. XCIV-XCV. nożnej 500 koron; w roku 1912/13 subwencja dla sekcji wioślarskiej od profesury i absolwentów UJ wynosiła 425,58 koron). Pokaźnym źródłem dochodów były wpływy z działalności własnej. Zgodnie ze statutem każda sekcja dysponowała własnym budżetem8. W roku akademickim 1911/12

składka roczna członka zwyczajnego AZS wynosiła 4 korony, dla poszczegól­ nych sekcji składki wynosiły: wioślarskiej 15 koron rocznie; narciarskiej 1 ko­ rona rocznie; tenisowej 1 korona rocznie; piłki nożnej 50 halerzy miesięcznie; fotograficznej 2 korony rocznie.

Tabela 1. Studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego zrzeszeni w AZS w latach 1909-1913’ Członkowie AZS % Liczba Rok w tym Studenci studentów studentów akademicki Ogółem studenci Pracownicy innych UJ należą­ ogółem U] uczelni cych do AZS 1908/09 2747 65 65 - - 2,3 1909/10 2594 139 126 11 2 4,8 1910/11 3380 165 144 19 2 4,2 1911/12 3090 277 249 21 7 8 1912/13 3198 343 318 25 - 9,9

Tabela 2. Członkowie AZS według przynależności do sekcji Sekcje

% członków Ogólna liczba Ogółem czynnie członków członkowie upraw, daną w sekcjach AZS dyscyplinę akademicki kolarska kraj .-tur. kraj tenisowa strzelecka narciarska wioślarska piłki nożnej szermiercza ! ! Rok 1909 - 65 7 1909/10 32 15 16 20 - - - - 83 139 43,8 1910/11 36 X X Y 10 14 - - 60 165 27,2 1911/12 65 X 80 26 - 52 - - 223 277 57,4 1912/13 64 41 107 - - 86 40 42 380 343 82,2

X - sekcja nie prowadziła działalności sportowej; Y - brak danych

* R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 69-70. * Tabele opracowano na podstawie sprawozdań AZS; R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 65 i 68. Tabela 3. Rozwój AZS w latach 1909-191410 g & ° tg fi (7 7 ( i if ra ,x A 2 .S5 k X .Ł X 5 'ON t3 c *.£„ >% 5 £ fc* £ d -5 l •s&g £ a i a £* & O & «i^ Cl v 2U N 3 H tb^as cqz3n tb^as •s •* N J I 3 J? ^ ■* e *J a-8i? ■ i i 5 i i *ę c «3 * * _Q-g N'O 5 Z 5 O X M | a $ a 2 * a a > J 8 £ 3 *y if ll * * K U Oo >>'*- X o 6 a

IV Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportoioego w Krakowie za rok 1912/13, Kraków 1913, s. XXII. Obok finansów drugim czynnikiem determinującym działalność AZS były obiekty i urządzenia sportowe. W związku z tym, że stanowiły one podstawę realizacji programu działalności poszczególnych sekcji, zostaną omówione przy prezentacji poszczególnych sekcji. Według sprawozdania za rok 1911/12,

lokal AZS mieścił się w sali nr 2 na parterze w Collegium Novum; przystań wioślarska w dawnym pałacu hr. Lasockich na Dębnikach; Dom Turystyczny AZS w Zakopanem przy ulicy Lukaszówki 4 (obok nowego kościoła). Odzna­ ki AZS w cenie 1 korona 20 halerzy były do nabycia u sekretarza w lokalu Towarzystwa11.

Wybuch I wojny światowej przerwał ożywioną działalność sekcji sportowych. Większość członków wcielona została do armii austriackiej. Ci, którzy nie zostali objęci mobilizacją, wstąpili do Legionów Polskich. Wielu członków AZS oddało swe młode życie w walce o niepodległość Polski na dalekich rubieżach ojczyzny; oto oni: Witold Czamota Bojar­ ski, Władysław Tanger, Wiktor Krasiński, Roman Uhr Stebelski, Stanisław Smolka, Stanisław Łoś, Michał Hrebenda, Filip Aksentowicz, Józef Bor­ kowski, dr Andrzej Bystroń, Stanisław Jaksa Chamiec, Kazimierz Czasz, Władysław Kobylański, Jerzy Stiber, Tadeusz Tarczyński, Piotr Cielecki, Wojciech Kunicki. Odeszli również z szeregów członków prof. UJ Stefan Jentys, prof. UJ Edward Janczewski, dr Wachtel, prof. UJ Bolesław Wicher- kiewicz, dr Feliks Wilkosz, Jan Jaksa Małachowski, prof. Józef Rosenblatt, dr Władysław Kulczyński12. Pomimo trwających działań wojennych już w końcu 1916 r. sekcja narciarska AZS wznowiła swoją działalność. W dniach 26-28 grudnia 1916 r. W. Pawlica poprowadził w Zakopanem dla 17 osób kurs narciar­ ski według szkoły norweskiej. Natomiast w wycieczkach zbiorowych za­ równo w Tatrach, jak i w okolicach Krakowa w sezonie 1916/17 wzięło udział 60 osób13.

11 III Sprawozdanie AZS..., s. IV. 12 W piętnastolecie 1909-1923. V Sprawozdanie Akademickiego Zwiqzku Sportowego w Kra­ kowie, Kraków 1923, s. 6. 19 Tamże, s. 72. Działalność sekcji sportowych od początku założenia do odzyskania niepodległości

Sekcja narciarska

Sekcja narciarska, początkowo zwana sekcją sportów zimowych, utworzona została 29 listopada 1909 r. i rozpoczęła działalność turystycz­ ną pod kierownictwem Władysława Pawlicy. Już w grudniu staraniem Sekcji i Koła Karpackiego Towarzystwa Narciarzy odbył się w jednej z sal UJ odczyt o narciarstwie i wieczór projekcyjny prowadzony przez zna­ nego instruktora por. H. Bobkowskiego i W. Goetla. „Odczyt i wieczór projekcyjny obudziły nadspodziewanie duże zainteresowanie wśród kra­ kowskiej publiczności" - relacjonował redaktor „Słowa Polskiego"14. Dalej mamy informację:

Sekcja sportowa krakowskiego Akademickiego Związku Sportowego i Kra­ kowskiego Koła KTN przenoszą na czas świąt swoją główną kwaterę do Zakopanego. Ażeby zaś pobyt w Zakopanem jak najbardziej uprzystępnić, przedsięwzięły oba te towarzystwa starania o urządzenie tam taniego domu wycieczkowego, podobnie jak to było w lecie. Podczas świąt też, równocześ­ nie z zapowiedzianym przez Zakopiański Oddział Narciarzy Towarzystwa Tatrzańskiego kursem jazdy na nartach, odbędzie się drugi kurs dla spraw­ niejszych już narciarzy, organizowany przez Akademicki Związek Sporto­ wy pod kierunkiem por. H. Bobkowskiego. Zakończeniem obu kursów będą zbiorowe w Tatry wycieczki15.

Wreszcie oznajmia się, że „bawiący w Zakopanem podczas świąt Bo­ żego Narodzenia członkowie Koła KTN i Akademickiego Związku Spor­ towego w Krakowie, urządzili wycieczkę na Grań Giewontu ponad Wrót- kami pod przewodnictwem por. H. Bobkowskiego"16. W sumie w sezonie zimowym 1909/10 sekcja urządziła 2 kursy jazdy na nartach, 11 wycieczek zbiorowych, z tego 6 samoistnych, 5 wspólnie z Kołem KTN; sekcja liczyła 35 członków, niestety nie znamy składu Wydziału sekqi, który odbył sześć posiedzeń i jedno Walne Zgromadzenie17. Ważnym wydarzeniem w sezonie zimowym 1910/11 było otwarcie stałego „Domu Turystycznego" w Zakopanem, z którego od 1 grudnia 1910 do 1 maja 1911 skorzystało 113 osób. Staraniem sekcji w początkach

14 „Słowo Polskie" 1909, nr 595 z dnia 17 XII. « „Słowo Polskie" 1909, nr 602 z dnia 24 XII. 16 „Słowo Polskie" 1910, nr 4 z dnia 5 I. 17 I Sprawozdanie AZS..., s. 8-9. grudnia odbył się w Krakowie odczyt Mariusza Zaruskiego, połączony z wieczorem projekcyjnym. Zorganizowano 3 kursy jazdy na nartach (w grudniu w Zakopanem prowadzący H. Bobkowski i W. Pawlica, w lutym w Krakowie na Skałkach Panieńskich pod kierunkiem W. Ma­ jewskiego i M. Świerża, w marcu w Zakopanem przez W. Majewskiego). Przeprowadzono 5 lutego w Zakopanem zawody narciarskie wspólnie z TTN, KTN i ZONTT, na których rozegrano po raz pierwszy w historii polskiego narciarstwa bieg akademicki. Lepsi okazali się lwowscy stu­ denci (Stanisław Menda i Józef Bizon), krakowianie zajęli miejsca od 3 do 5 (W. Pawlica, M. Świerz, Alfred Terlecki) i od 7 do 9 (W. Majewski, Wacław Grabowski, Zarzycki)18. Urządzono 18 zbiorowych wycieczek na najwyż­ sze dostępne dla narciarzy szczyty tatrzańskie (Krywań, Bystrą, Kamie­ nistą, Czerwone Wierchy), nie zaniedbując Babiej Góry, Pilska, Beskidu Śląskiego i górzystych terenów Podkarpacia19. Najstarsza sekqa AZS miała na celu krzewienie wśród studentów nar­ ciarstwa, saneczkarstwa i łyżwiarstwa. Brak własnego toru saneczkowego i lodowiska spowodował, że uprawiania tych dwóch ostatnich dyscyplin zaniechano. Ograniczono się jedynie do zakupu saneczek i zorganizowa­ nia jednej wycieczki saneczkarskiej do Zakopanego. Od samego początku istnienia sekcja poświęciła uwagę głównie narciarstwu turystycznemu, organizując wycieczki narciarskie w okolice Krakowa, górzyste tereny Podkarpacia, Beskidy i Tatry. Działalność sekqi koncentrowała się na akcji szkoleniowej, propagandowej, turystycznej niekiedy z elementami taternictwa, a także i sportowej. W sezonie zimowym 1911/12 sekqą nar­ ciarską kierował Wydział składający się z następujących osób: M. Świerz - przewodniczący, W. Majewski - zastępca przewodniczącego, J. Krieger - sekretarz, Stanisław Jentys - skarbnik, Władysław Dutkiewicz i Leopold Rudkę - członkowie wydziału sekcji. Zorganizowano dwa trzydniowe świąteczne kursy w Zakopanem pod kierunkiem dr. W. Pawlicy oraz kurs dla nowicjuszy na Skałkach Panieńskich pod Krakowem prowadzony przez W. Majewskiego20. Pierwsze samodzielne zawody sekcji odbyły się 10 marca 1912 roku. Miały one charakter wewnętrzny dla członków sekcji, z jednym biegiem wyłącznie dla gości. W biegu głównym, który zapoczątkował doroczne zawody o nagrodę wędrowną Senatu UJ i mistrzostwo AZS, zwyciężył Jerzy Jaworski przed L. Rudkę i W. Dutkiewiczem21.

w II Sprawozdanie AZS..., s. 22-23. ” „Wędrowiec" 1911, nr 3, s. 66. 2" III Sprawozdanie AZS ...,s. XXIX. 11 Tamże, s. XXVII-XXVIII. Wiele organizowanych przez AZS długodystansowych narciarskich wypraw zimowych miało charakter pionierski, odkrywczy. Ich uczest­ nicy odnotowali na swym koncie wiele pierwszych wejść zimowych na przełęcze i szczyty tatrzańskie, przyczyniając się w ten sposób do rozwo­ ju narciarstwa oraz taternictwa zimowego. Choć działalność sekcji sku­ piała się głównie w Zakopanem i Tatrach to obejmowała ona jednak całe Karpaty Zachodnie. Spośród wszystkich polskich organizacji narciarskich bezwzględnie pierwszoplanową rolę odegrał AZS na terenach Beskidów Zachodnich. Tam jego odkrywcza działalność przybrała największe roz­ miary. Niemal w każdą zimową niedzielę na tych terenach odbywały się 2-3 wycieczki. Wycieczki narciarskie w sezonie 1911/12 tak przedstawio­ no w „Taterniku" Podnieść należy, że narciarze akademiccy szybko zorientowali się w warun­ kach: położyli główny nacisk na turystykę narciarską pozwalającą najlepiej użytkować nieliczne wolne dni, którymi rozporządzają ludzie stale zajęci, mieszkający z dala od śnieżnych okolic. Starano się też o objęcie ruchem wy­ cieczkowym jak największej przestrzeni kraju. Zwiedzano tak po macoszemu, traktowany dotąd przez polskich narciarzy Beskid śląski, parokrotnie Babią Górę i Pilsko. Wycieczki w Tatry, oczywiście najliczniejsze, przyniosły plon piękny: Borowiec, Wołowiec, Zawrat, Gładki Wierch, Cichy Wierch, Wielka Kopa Kondracka i Szeroka Jaworzyńska. Wśród wycieczek członków napoty­ kamy również kilka interesujących: przejście przez Świstówkę i Zawrat, Trzy- dniowiański, Kończystą n. Jarząbczą, Starorobociański oraz parę wypraw w Beskid (np. w Gorlickie)22. Azetesiacy jako pierwsi weszli na nartach na Babią Górę, Pilsko i Tur­ bacz. W sezonie 1912/13 sekcja narciarska wspólnie z sekcją krajoznaw­ czo-turystyczną wyznaczyła szlaki narciarskie w Gorcach, terenach do­ tychczas nie wykorzystywanych przez narciarzy. Sezon wycieczkowy rozpoczęła sekcja 1 października, a zakończyła 12 maja. Według relaqi sekretarza sekcji S. Stączka

Sekcja zajmowała się propagandą narciarstwa urządzając wieczory projekcyj­ ne z własnych zdjęć, w Krakowie i Zakopanem przy udziale 80 osób. Stara­ niem sekcji odbył się w Zakopanem w dniach 26-29 X II1912 pod kierunkiem dr. W. Pawlicy, który zgromadził 34 uczestników i uczestniczek23.

Dnia 1 stycznia 1913 roku, sekcja przy współudziale i pomocy TTN, SNTT, SN AKT ze Lwowa, zorganizowała międzyklubowe zawody nar­ ciarskie na Kalatówkach. W ramach tych zawodów przeprowadzono co-

22 „Taternik" 1913, nr 2, s. 37. 22 „Nasza Turystyka", Lwów 1913, nr 3, s. 12. roczny bieg o mistrzostwo sekcji na rok 1913 o nagrodę wędrowną Senatu UJ. Zwyciężył J. Jaworski przed L. Rudkę i W. Majewskim. Pomimo złej zimy urządzono 21 wycieczek zbiorowych, w których uczestniczyło 113 osób (ówczesna liczba członków sekcji - 64) i szereg wycieczek prywat­ nych. Z Domu Turystycznego skorzystało 280 osób, liczba noclegów wy­ nosiła 462. W styczniu 1913 roku sekcja uzyskała ofiqalne członkostwo Austriackiego Związku Narciarzy (Österreichische Ski-Verband)24. W sezonie 1912/13 skład Wydziału sekcji był następujący: prezes dr W. Pawlica, zastępca prezesa Jan Małachowski, sekretarz S. Stączek, za­ stępca sekretarza Witold Bojarski, skarbnik Józef Łukasiewicz, wydziałowi: Tadeusz Prażmowski, Adam Ferens. Kolegium przodowników stanowili: J. Grabowski, J. Małachowski, W. Majewski, W. Pawlica, M. Świerz25. W sezonie zimowym 1913/14 w sekcji, której prezesem był nadal W. Pawlica, dominowała nadal działalność turystyczna; zorganizowano 30 wspólnych wycieczek. W grudniu 1913 roku odbył się kurs narciarski w Zakopanem, a 31 grudnia 1913 i 1 stycznia 1914 zawody narciarskie, m.in. o mistrzostwo sekcji na rok 1914. Niestety informacje dotyczące zawodów są bardzo niekompletne. Wiemy tylko, że nagrodę wędrowną Senatu UJ zdobył W. Dutkiewicz. W 1914 roku AZS wspólnie z oddziałem Towarzystwa Tatrzańskie­ go w Nowym Targu przystąpił do budowy schroniska turystycznego na Turbaczu. Miało ono stanowić bazę wypadową dla turystyki letniej i zi­ mowej w Gorcach. Wybuch I wojny światowej zniweczył jednak to am­ bitne przedsięwzięcie26 i przerwał ożywioną działalność sekcji. Większość jej członków została wcielona do armii austriackiej. Ci, którzy nie zostali objęci mobilizacją wstąpili do Legionów Polskich z wiarą, że idą walczyć o niepodległość Polski; 5 sierpnia 1914 roku Zakopane żegnało udających się pod dowództwem Mariusza Zaruskiego członków kompanii strzelców, wyruszającej sprzed pensjonatu „Stamary" na punkt zborny w Krakowie. Spośród azetesiaków byli tam Tadeusz Komiłłowicz i Leon Loria. Do nich w Krakowie dołączyli ich sekcyjni koledzy Józef Borkowski i Kazimierz Piotrowski. W dniu 5 stycznia 1915 roku Mariusz Zaruski objął dowódz­ two zorganizowanej kompanii narciarskiej Legionów Polskich. Spośród narciarzy z AZS znalazł się w niej A. Ferens. Kompania ta nie miała jednak możliwości wykorzystania swych sportowych umiejętności w działaniach bojowych i wiosną tego roku została rozwiązana27.

14 Tamże; IV Spraxvozdanie AZS..., s. XXVI-XXV1I. » Tamże, s. XXIX. 2* „Ilustrowany Tygodnik Sportowy" 1914, nr 6, s. 13. 27 B. Chwaściński, Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, Warszawa 1979, s. 46; R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 84-85. AZS należał do tych organizaqi, które torowały rozwój turystyki nar­ ciarskiej na ziemiach polskich. Urządzane przez akademików wyprawy i wycieczki narciarskie miały niejako charakter modelowy. Wzorce azete- sowskie przenoszone były do innych towarzystw. Oceniając sezon narciar­ ski 1911/12 wybitny znawca przedmiotu M. Zaruski stwierdził m.in.:

Pierwszeństwo tej zimy należy przyznać AZS w Krakowie, mianowicie jego sekcji narciarskiej, której członkowie jak i w roku ubiegłym przyjeżdżali do Zakopanego prawie zawsze z ułożoną marszrutą jakiejś wycieczki w Tatry, dobrze wyekwipowani. Odbyli wśród wielu innych kilka pięknych i zupełnie poważnych wycieczek zimowych21.

Zarówno akcja szkoleniowa, jak i ruch wycieczkowy z każdym ro­ kiem miał coraz większy zasięg, o czym świadczą dane zamieszczone w tabeli 429.

Tabela 4. Kursy i wycieczki AZS w latach 1909-1913 Kursy narciarskie Wycieczki zimowe Rok Liczba Liczba Liczba kursów Liczba wycieczek uczestników uczestników 1909/10 2 21 10 121

1910/11 3 38 16 111

1911/12 4 64 22 164

1912/13 1 36 21 113

1913/14 3(?) ? 30 210

Pomimo trwającej wojny już w końcu 1916 roku sekcja narciarska AZS wznowiła swoją działalność. W dniach 26-28 grudnia W. Pawlica popro­ wadził kurs dla 17 osób. Natomiast w wycieczkach zbiorowych, zarówno w Tatrach jak i okolicach Krakowa, w sezonie 1916/17 udział wzięło 60 osób. W następnym sezonie sekcja kontynuowała działalność pod kierow­ nictwem J. Gadomskiego, kursy narciarskie prowadził W. Dutkiewicz30.

M Tamże, s. 83. 29 Opracowano na podstawie rocznych sprawozdań AZS; R. Wryk, Akademicki Zwią­ zek..., s. 82. 30 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 72. Sekcja wioślarska

Inicjatywa zorganizowania sekcji wioślarskiej zrodziła się w gronie studentów wiosłujących, w czasie powstawania AZS, w Oddziale Wioślar­ skim „Sokoła" krakowskiego, a także wśród wioślarzy niezrzeszonych. Zamierzenie powołania sekqi wioślarskiej pojawiło się już w pierwszym roku działalności Związku. Oficjalnie utworzenie sekcji nastąpiło w 1911 roku. AZS był dwunastą organizacją wioślarską na ziemiach polskich, a drugą na terenie Krakowa zajmującą się tą dyscypliną sportu. W pierw­ szym roku działalności jego członkowie korzystali z łodzi ochrzczonej szumną nazwą „Kimbal", wkrótce wybudowano w warsztatach Stanisła­ wa Rudego przy pomocy finansowej profesorów UJ nową łódź - czwórkę klepkową wyścigową. Wybudowano również halę nad brzegiem Wisły na Dębnikach w posesji dawniej hr. Lasockich, wydzierżawionej przez mia­ sto. Po wybudowaniu przystani, w której mieściły się i szatnie, rozpoczęto sezon. Na pierwszego prezesa wybrano prof. dr. Władysława Heinricha. W sezonie tym odbyto 23 wycieczki, w sumie przepłynięto 189 km31. Po­ mimo znacznych kosztów uprawiania wioślarstwa, w krakowskim AZS nastąpił jego żywiołowy rozwój. Zadecydowała o tym ofiarność działaczy oraz szczodrość profesury uniwersyteckiej. W pierwszym roku istnienia sekcja liczyła jedynie czternastu członków, miała własną przystań oraz jedną łódź czterowiosłową wyścigową32. Inicjatorzy budowy pierwszej przystani wioślarskiej: Wilhelm Ce- purski, Jan Gadomski, Walery Goetel, Wiktor Gosiewski, Tadeusz Krzy­ żanowski, Ludwik Leszko, Wacław Majewski i Włodzimierz Mostowski przystąpili do budowy jesienią 1911 roku. Na wydzierżawionym za nie­ wielką opłatą od Magistratu miasta Krakowa terenie, usytuowanym przy pałacu Lasockich na prawym brzegu Wisły, naprzeciw ujęcia Rudawy na Dębnikach przy ul. Tynieckiej, wybudowano siłami społecznymi hangar na 10 łodzi, szatnię dla dwudziestu wioślarzy oraz pływający pomost. W dniu 12 marca 1912 r. wybrano nowy Wydział sekcji. Przewodniczącym został student medycyny Stanisław Kapuściński, jego zastępcą i skarbni­ kiem J. Gadomski, a sekretarzem Tadeusz Tarczyński, którego w ciągu roku z powodu powołania do służby wojskowej zastąpił Antoni Gautier. Wydziałowymi zostali W. Majewski i L. Michalski. Nowy Wydział po dokończeniu budowy przystani oraz drugiej łodzi czterowiosłowej przez S. Rudego, ustawieniu pomostu pływającego na Wiśle, opracowaniu re-

31 W. Długoszewski, Rys historyczny Sekcji Wioślarskiej Akademickiego Związku Sportowe- go w Krakowie, „Wioślarz Polski" 1925, nr 6, s. 181. 31 II Sprawozdanie AZS..., s. 27-28; W piętnastolecie 1909-1923..., s. 98. gulaminu sekcji doprowadził 15 maja 1912 r. w obecności profesury uni­ wersyteckiej do uroczystego otwarcia przystani, połączonego z pierwszą w dziejach AZS inauguracją sezonu wioślarskiego. Odtąd tradycyjnie każdego roku (z wyjątkiem lat wojny) odbywa się uroczystość otwarcia sezonu wioślarskiego. Pierwsze otwarcie sezonu nastąpiło w obecności kierownictwa AZS, wszystkich członków sekqi, profesury UJ, przedstawi­ cieli Oddziału Wioślarskiego „Sokoła" krakowskiego i Koła Wioślarskiego z Czernichowa, którzy stawili się na przystani w swych łodziach. Po oko­ licznościowych przemówieniach, wręczeniu sztandaru przez naczelnika Oddziału Wioślarskiego „Sokoła" odbył się chrzest łodzi. Pierwsza - wy­ ścigowa, otrzymała nazwę „Mewa", szkolna zaś „Luba". Na zakończenie zorganizowano wycieczkę dla zaproszonych gości statkiem na Bielany. Uroczystości przyglądali się w licznie zebrani ludzie”. Statutowym zadaniem sekcji było rozwijanie turystyki wodnej, wioś­ larstwa regatowego i pływania. Szczególnie ta pierwsza forma pracy zna­ lazła liczne grano zwolenników. Obok spacerów wioślarskich, których trasa była nie dłuższa niż 12 km, organizowano kilkunastokilometrowe wycieczki połączone z biwakowaniem i zwiedzaniem okolic oraz spływy. Po raz pierwszy przyznano nagrody za uzyskanie największej liczby prze­ wiosłowanych kilometrów. Pamiątkowe odznaki, w formie małego złote­ go wiosła, otrzymywali ci, którzy przewiosłowali w sezonie 1000 km. Od 1 marca do 1 listopada 1912 r. zorganizowano 286 wyjazdów, a najwięk­ szą liczbę kilometrów przewiosłowali: L. Leszko (1333 km), W. Mostow­ ski (1283 km), J. Gadomski (1186 km), Marceli Dutkiewicz (1119,5 km), W. Majewski (1077 km), L. Michalski (1010 km). Wśród kobiet: Zofia Jęt- kiewiczówna (150 km) i Helena Bujwidówna (134 km). Nagroda ta otrzy­ mała później nazwę „król sezonu"34. Najważniejszym wydarzeniem sezonu był debiut sportowy sekcji w regatach międzyklubowych i pierwsza wygrana podczas jubileuszo­ wych obchodów 20-lecia Oddziału Wioślarskiego „Sokoła". W dniach 8-9 września 1912 r. w Krakowie odbyły się zawody z udziałem osad z Kra­ kowa, Poznania, Płocka, Warszawy, Kruszwicy i Kalisza. W biegu łodzi sześciowiosłowych osada krakowskich akademików płynąca w składzie: W. Mostowski, W. Gosiewski, L. Leszko, M. Dutkiewicz, W. Cepurski, Mieczysław Szalewski, S. Rudy (sternik) zajęła pierwsze miejsce35, rozpo­ czynając nieprzerwane pasmo sukcesów w chlubnej historii sekqi.

“ II Sprawozdanie AZS..., s. 27-28; III Sprawozdanie AZS..., s. XXXIX-XLI. M Tamże, s. XL-XLVI; W piętnastolecie 1909-1923..., s. 88; R. Wryk, Akademicki Zwią­ zek..., s 86-87. 35 III Sprawozdanie AZS..., s. XLII. Ważne miejsce w działalności sekcji miały urządzane przez nią spły­ wy wioślarskie. Szeroki rozgłos w ówczesnej prasie zyskała wycieczka w dniach 10-20 sierpnia 1912 r. z Krakowa do Nowego Sącza i Sando­ mierza na czterowiosłowej łodzi „Luba" zaopatrzonej w żagiel. Osada w składzie: W. Majewski (sternik), W. Mostowski, L. Michalski, A. Ferens, M. Szalewski i Tadeusz Pawlas przepłynęła po Wiśle i Dunajcu trasę 409 km. W roku następnym zorganizowano już pięć dużych spływów na rze­ kach Małopolski i Jeziorach Mazurskich, w których udział wzięły 32 oso­ by. Na szczególne podkreślenie zasługuje wyczyn Wiktora Krysińskiego i Bernarda Skórzewskiego, którzy na specjalnie skonstruowanym kajaku żaglowym przepłynęli Wisłą od Oświęcimia do Warszawy i dalej od Łomży Pisą i Jeziorami Mazurskimi do Lecu (dzisiaj Giżycko). Było to największe wówczas osiągnięcie w zakresie turystyki wodnej na ziemiach polskich36. W następnym sezonie sekcja działała pod nowym kierownictwem. Skład Wydziału sekcji wybrany na Walnym Zebraniu w dniu 28 maja 1913 r. przedstawiał się następująco: prezesem został student prawa W. Mostow­ ski, jego zastępcą i skarbnikiem E. Pawlas, sekretarzem A. Ferens, zastęp­ cą sekretarza Jan Gebethner. Naczelnikiem przystani został J. Gadomski. Członkiem Wydziału wybrano Stanisława Fachera. Walne Zebranie na­ dało godność członka honorowego Wacławowi Majewskiemu. Tradycyj­ nie sezon rozpoczęto od uroczystego otwarcia w dniu 8 czerwca. Przy dźwiękach orkiestry i chóru akademickiego, który odśpiewał wioślarskie pieśni, odbył się chrzest 4 nowych łodzi, a ojcem chrzestnym był prof. Odo Bujwid. Dwójka wyścigowa ze sternikiem zakupiona przy pomocy sekcji narciarskiej otrzymała nazwę „Świt", jedynka wyścigowa klepko­ wa dar Stanisław Rudego nazwę „Filut", czwórka nasadnia, zakupiona w miejsce sprzedanej starej łodzi nazwę „Luba II", sześciowiosłówka na­ sadnia nazwę „Szelma". Z bogatej kroniki wydarzeń odnotować należy zwycięstwo osady czwórki odkrytej w składzie: W. Gosiewski, W. Cepur- ski, Wiktor Krysiński, L. Leszko, sternik S. Rudy na regatach w Kaliszu w dniu 29 czerwca oraz zorganizowanie w dniu 26 października tzw. bie­ gu rekordowego na trasie Bodzów-Kraków (4626 m). Akademicy płynący łodzią sześciowiosłową w składzie: L. Leszko, W. Krysiński, W. Cepurski, W. Dutkiewicz, L. Michalski, T. Pawlas, S. Rudy (sternik) pokonali tę tra­ sę w czasie 17:01 min, poprawiając dotychczasowy rekord „Sokoła" o 36 sekund37. Odbyto ogółem 273 wycieczki, członkowie sekqi (86 osób) prze-

36 IV Sprawozdanie AZS.... s. LIII. 37 Tamże, s. L-LVI; R. Wryk, Akademicki Z w ią z ek .s. 89-90. wiosłowali 45 766 km. Królem sezonu został W. Majewski, osiągając długo niepobity rekord 2361 kmM. Rok 1914 rozpoczął się od dwukrotnego zwycięstwa w regatach war­ szawskich rozegranych 28 czerwca. Pierwsze odniosła osada w czwórkach krytych: W. Dudkiewicz, W. Cepurski, W. Gosiewski, L. Leszko, sternik S. Rudy. Drugie ta sama osada z W. Krysińskim zamiast L. Leszko w czwórkach odkrytych. W dniu 14 lipca sekcja urządziła regaty w Kra­ kowie, w których po raz pierwszy odbył się bieg czwórek wyścigowych, wygranych przez osadę: W. Rutkowski, W. Mostowski, W. Gosiewski, L. Leszko, sternik H. Bujwidówna. Akademicy odnieśli też zwycięstwa w biegu czwórek nasadnich osadą: W. Dutkiewicz, S. Fiicher, W. Gosiew­ ski, L. Leszko, sternik S. Rudy oraz czwórek nowicjuszy osadą: S. Ferens, A. Sierakowski, K. Walter, M. Hrebenda, sternik Rutkowski. Po rozpoczę­ ciu I wojny światowej nieliczni pozostali w Krakowie członkowie wiosło­ wali dużo mniej. Królem sezonu został Jan Gebethner (1098 km). Przystań zamieniła się w koszary, co w rezultacie spowodowało zniszczenie łodzi39. Treningi wznowiono dopiero w roku 1916, wówczas było 42 członków, przepłynięto 13 377 km, a królem sezonu został A. Wisłocki (1589 km). W 1917 roku prezesem sekcji wybrano W. Goetla i odbyły się towarzyskie regaty. Sekcja brała udział w zawodach, zorganizowanych przez krakow­ skiego „Sokoła" z okazji 25-lecia sekcji wioślarskiej tego towarzystwa, wy­ stawiając osadę szóstki w składzie: L. Leszko, A. Wisłocki, Wołkowski, T. Dutkiewicz, H. Szatkowski, S. Łoś, sternik S. Rudy. Osada ta odniosła zwycięstwo, zaś królem sezonu został po raz drugi L. Leszko, który na wodzie przepłynął 1162 kilometry40. Sekcja wioślarska odegrała doniosłą rolę w rozwoju krakowskiego pływania. Zgodnie z wymogami regulaminowymi każdy kandydat na wioślarza musiał wykazać się umiejętnością pływania. W tym celu orga­ nizowane były kursy nauki pływania oraz zawody kontrolne. Nauczanie pływania w AZS prowadził stemik-instruktor wioślarstwa S. Rudy. Ode­ grał on istotną rolę w rozwoju sportu pływackiego w Krakowie. W 1915 r. wydzierżawił otwartą pływalnię w Parku Krakowskim i na szeroką skalę zaczął popularyzować pływanie wśród młodzieży gimnazjalnej i akademi­ ckiej oraz inteligencji Krakowa. Z jego to inicjatywy zorganizowane zosta­ ły w sierpniu 1915 r. zawody pływackie w Krakowie. Program zawodów obejmował: bieg mężczyzn na dystansie 100 m, bieg kobiet na dystansie

w W. Długoszewski, Rys historyczny..., s. 181. 39 Tamże. 40 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 98. 66 m, sztafetę 3x33 m, bieg z wyrównaniem kobiet i mężczyzn, skoki do wody, nurkowanie na czas, mecz piłki wodnej. Znaczenia tych zawodów trudno nie doceniać. Stały się one niejako impulsem do rozwoju sportu pływackiego w Krakowie. Istotną rolę w tym zakresie odegrało kierowni­ ctwo sekcji wioślarskiej AZS. Ono to pod nadzorem S. Rudego zaczęło or­ ganizować kursy pływania oraz imprezy sportowe41. W lipcu 1916 r. AZS urządził międzynarodowe zawody pływackie. Startowali w nich pływacy z Krakowa oraz Wiednia, Pragi i Budapesztu, rekrutujący się spośród żoł­ nierzy jednostek wojskowych stacjonujących w mieście. Inną pionierską inicjatywą akademików było organizowanie propagandowych zawodów na Wiśle, pod nazwą „Wpław przez Kraków". W 1917 r. AZS wysłał do Wiednia delegację w składzie: W. Cepurski, Eugeniusz Baszkoff i S. Rudy w celu zapoznania się z metodami racjonalnego treningu, strukturą sportu pływackiego w Austrii oraz zwiedzenia wzorcowych pływalni. Po powro­ cie delegacji doświadczenia zachodnioeuropejskie przeniesione zostały na grunt krakowski. W omawianym okresie do najlepszych pływaków w AZS Kraków należeli: S. Rudy i S. Łoś - skoki, oraz Irena Popielówna, Janina Lubańska, E. Baszkoff i Stanisław Ferens. Oni to, z wyjątkiem Stanisława Łosia, który zginął w czasie wojny polsko-bolszewickiej, na początku lat dwudziestych odnosili sukcesy zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnopol­ skiej. AZS Kraków, pomimo że przed 1918 r. nie posiadał odrębnej sekcji pływackiej, należał do prekursorów tej dyscypliny sportu w Polsce42.

Sekcja footballowa

Sekcja piłki nożnej założona została w kwietniu 1910 r. z inicjatywy słuchacza Wydziału Filozofii UJ Witolda Kiltynowicza. Po porażkach z re­ zerwą „Cracovii" 2:4 i 0:4 i z powodu wyjazdu na wakaq'e większej części członków działalność jej została przerwana i dopiero na jesieni 1911 roku akademicy utworzyli trwalszy zespół piłkarski. Jego skład stanowili wów­ czas wyłącznie studenci UJ: Józef Bieniarz, Lesław Borowski, Tadeusz Du- bicki, Walery Goetel, Zdzisław Kieszkowski, Witold Kiltynowicz, Wacław Kurnatowski, Ludwik Leszko, Stanisław Łada, Władysław Masłowski, Władysław Niedźwiecki, Kazimierz Piotrowski, Ludomir Rayski, Stani­ sław Rouppert, Tadeusz Skibniewski, Henryk Sokołowski, Adam Stępow-

41 R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 90-91. 41 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 120-121. ski, Stanisław Tomczyk, Władysław Turowicz i Adam Wigner43. Ponieważ w interesie poziomu sportowego drużyny nie podobna było ograniczyć się do samych akademików, zdecydowano się przyjmować także uczniów dwóch najwyższych klas szkół średnich. Uczestnicy ci nie opłacali skła­ dek i nie mieli prawa brania udziału w Walnych Zgromadzeniach sekcji i związku. Nie zachowały się rezultaty ewentualnych spotkań z innymi drużynami, być może ograniczono się jedynie do gier między sobą. Dru­ żyna występowała w koszulkach, w których prawa połowa i lewy rękaw były czarne, lewa zaś połowa i prawy rękaw oraz spodenki - białe. Sekcja prowadziła treningi na boisku pozlotowym na Błoniach; posiadała dwie drużyny. Kapitanem pierwszej był Adam Obrubański, słuchacz Wydziału Filozofii, kapitanem rezerwy - Bolesław Greffner. Z chwilą wynajęcia boiska rozegrano wiele meczów treningowych z krakowskimi klubami. Pierwszy mecz publiczny rozegrano 5 listopada 1911 roku wygrywając 4:2 z „Polonią" Kraków, występując w składzie: W. Mostowski, W. Wanicky, W. Cepurski, Antoni Krasiński, S. Wanicky, Julian Dynowski, Witold Rutkowski, Seweryn Kisielewski, A. Obrubański,. Jan Cudek, K. Klakurka. Spotkanie poprzedzone zostało meczem rezerw obu zespołów, w którym osiągnięto wynik remisowy44. Obok wymienio­ nych należeli do sekqi następujący słuchacze UJ: Alfred Birkenmajer, Emil Czapliński, Roman Diettl, Bolesław Greffner, Jerzy Jaworski, Stanisław Kapuściński, Juliusz Knycz, Ludwik Leszko, Tadeusz Marszałek, Leonard Michalski, Wilhelm Remer, Stanisław Rouppert, Stanisław Sawicki, Mie­ czysław Stafiej, Władysław Turowicz, Edmund Zyzak, Kazimierz Żarno­ wiecki, Antoni Żmija. Zdecydowaną większość tworzyli prawnicy (15), przed słuchaczami Wydziału Filozofii (5), Lekarskiego (4) i Studium Rol­ niczego (1); ponadto do AZS-u należało 28 uczniów szkół średnich. Prze­ wodniczącym sekqi był W. Mostowski. W roku 1912 akademicy rozegrali kilka „meczów kwalifikacyjnych o pierwszą klasę Związku Polskiego Piłki Nożnej". Rozgrywki te zostały jednak uchwałą Wydziału ZPPN unieważnione, nowe miały zostać ro­ zegrane w 1913 r.; natomiast uchwałą tegoż Wydziału AZS, dotychczas zaliczany do grona klubów klasy II „C" (najniższej), został przeniesiony do klasy II „B". W 1912 r. drużyna AZS-u, która występowała zasadniczo w składzie: S. Woyna, K. Dynowski, W. Cepurski, A. Karwat, A. Krasiń­ ski, W. Turowicz, K. Klakurka, W. Rutkowski, Schneider, A. Obrubański, T. Keller, rozegrała ponadto kilka towarzyskich spotkań, a także star-

43 J. Kukulski, Pienosze mecze, pierwsze bramki. Piłkarstwo krakowskie od kolebki do założe­ nia Krakowskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej, Kraków 1988, s. 160-161. 44 II Sprawozdanie AZS..., s. 29-30. towała w turnieju siódemkowym zorganizowanym przez „Cracovię", w którym zdobyła drugą nagrodę.

Tabela 5. Mecze AZS w latach 1911-191245 Data Przeciwnik Wynik Uwagi 5X11911 Polonia Kraków 4:2 2 1 IV 1912 Pogoń (Lwów) 3:3 mecz we Lwowie IV 1912 RKS Kraków 6:0 8 V 1912 Cracovia 2:6 16 V 1912 ŁKS 5:0 mecz w Łodzi; łodzianie podają wynik 5:1 6 V I1912 Britania (Wrocław) 5:2 V I1912 Makkabi Kraków 3:1 29 IX 1912 Wisła Kraków 0:1 6X1912 Czarni (Lwów) 1:6 mecz we Lwowie 27X1912 Cracovia 0:3

Jesienią 1912 roku z AZS odeszło wielu zawodników, część przeszła do „Sparty", częśó po ukończeniu studiów zrezygnowała z dalszego upra­ wiania sportu. Sezon jesienny był niepomyślny i przyniósł rozczarowanie wynikami sportowym i poziomem gry. Brak własnego boiska oraz mniej­ sze zainteresowanie akademików piłką nożną, przyczyniły się do decy­ zji Wydziału AZS: „stwierdziwszy przy sposobności przeglądu sprawo­ zdawczego z rocznej działalności - brak zainteresowania sportem piłki nożnej wśród młodzieży akademickiej, postanowił rozwiązać sekcję piłki nożnej"46. Dokładniejsze uzasadnienie tej decyzji znajdujemy w sprawozdaniu AZS-u za lata 1912-1913 roku.

Dbając o prawidłowy i zdrowotny rozwój sekcji, nie mogliśmy nie zauważyć, że do sekcji piłki nożnej wkradły się niemoralne stosunki, usprawiedliwione może w części tym, iż nie różniły się od ogółu stosunków krakowskich w tej dziedzinie sportu. Bojąc się jednak, aby nie przedostały się do innych sekcji, przez co prawidłowy rozwój tych ostatnich byłby zakłócony, z wielkim żalem w listopadzie 1912 r. zmuszeni byliśmy sekcję piłki nożnej rozwiązać. Poziom kulturalny gry w piłkę nożną obniża się coraz bardziej, charakter jej przybiera duże znamiona profesjonalizmu; zawody stają się dziką walką, nie pozbawio­ ną nieraz brutalnych momentów. Po upływie roku zaznaczamy raz jeszcze, że o ile spotkamy się z odpowiednim materiałem, chętnym do pracy i dają-

45 J. Kukulski, Pierwsze mecze, pierwsze bramki..., s. 163. 44 IV Sprazoozdanie AZS..., s. XVII. cym należytą rękojmię uprawiania tego sportu, wtedy powołamy na nowo do życia sekcję piłki nożnej47.

Do reaktywowania sekcji w AZS jednak nie doszło. Niełatwo jest z perspektywy tylu lat obiektywnie ocenić stanowisko Wydziału Akademickiego Związku Sportowego. Z pewnością piłkarstwo z końcem roku 1912 odeszło nieco od ideałów z roku 1906 i przestało być czystą rozrywką, niemniej, poza małymi incydentami, jakie zawsze w ry­ walizacji sportowej mogą się zdarzyć, nie zachowały się w dokumentach tamtych lat wzmianki potwierdzające brutalność, niezdrowe stosunki itp. Taka ocena wydaje się przesadna. Można wnioskować, że zasadniczym powodem rozwiązania sekcji było niewielkie zainteresowanie akade­ mików futbolem, a uzyskiwanie coraz słabszych wyników przy jedno­ czesnych postępach konkurencyjnych zespołów mogło stanowić dalszy czynnik zniechęcający. W polskim środowisku akademickim piłka nożna, w formie zorganizowanej i trwałej, praktycznie nigdy się nie przyjęła.

Sekcja szermiercza

Sekcja szermiercza utworzona została 15 lutego 1910 roku jako dru­ ga po narciarskiej. Jej pierwszym przewodniczącym został Witold Kilty- nowicz. W początkowym okresie liczyła 15 członków, którzy za opłatą 8 koron miesięcznie mogli pobierać 3 razy na tydzień lekqe szermierki pod kierunkiem fachowego nauczyciela. Zajęcia prowadzone były gościnnie w lokalu Klubu Szermierzy im. Michała Wołodyjowskiego (w budynku przy ul. Wolskiej). Z uwagi na brak środków finansowych oraz własnego sprzętu Wydział AZS na posiedzeniu w dniu 18 kwietnia 1910 r. podjął decyzję o zawieszeniu działalności sekcji z dniem 1 maja tegoż roku48. Dopiero we wrześniu 1912 r. rozpoczęto starania o reaktywowanie sekqi szermierki. W dniu 9 listopada 1912 r. odbyło się zebranie konsty­ tucyjne, na którym uchwalono regulamin i wybrano zarząd na czele ze studentem prawa Kazimierzem Krzyżanowskim. Jego zastępcą został L. Michalski, sekretarzem Hektor Komorowski, skarbnikiem Czesław Jen- tys. Zrazu do sekcji przystąpiło 40 osób. Do prowadzenia zajęć w sali gim­ nastycznej Gimnazjum im. króla Jana III Sobieskiego pozyskano wybitne­ go fechtmistrza austriackiego, nauczyciela szkoły wojskowej w Łobzowie, Eugeniusza Linnemanna. Prowadził on naukę szermierki według szkoły

47 I Sprawozdanie AZS..., s. 11; II Sprawozdanie AZS..., s. 29-30. 4* / Sprawozdanie AZS..., s. 9-10. włoskiej na pałasze i florety dla zawodników początkujących i zaawanso­ wanych. Od listopada 1912 do marca 1913 r. w 63 jednostkach treningo­ wych uczestniczyło kilkadziesiąt osób. W następnym roku akademickim frekwencja na kursach szermierczych była nadal wysoka, co wskazuje na rosnącą popularność tej dyscypliny sportu w środowisku studenckim. Po E. Linnemannie szkoleniem zajmował się doskonały fechtmistrz Kra­ kowskiego Klubu Szermierzy Antoni Bąkowski. Znowu jednak wystąpiły trudności natury finansowej i braki sprzętu, co spowodowało ponownie zawieszenie działalności sekcji w marcu 1914 roku49.

Sekcja tenisowa

Inicjatywa powołania sekcji tenisowej zrodziła się wśród członków Wydziału sekqi szermierczej, który wydzierżawił w Parku Krakowskim cztery place tenisowe. Po przeprowadzeniu prac remontowych oddano je do użytku 23 kwietnia 1910 roku. Na nich do 1 listopada za opłatą 40 koron grało 16 członków Związku. Pierwszym przewodniczącym sek­ cji był student Wydziału Filozofii Witold Kiltynowicz. Początkowo tenis traktowano wybitnie rekreacyjnie50. Rok 1911 był sezonem martwym, bo­ wiem wydzierżawione przez AZS w Parku Krakowskim cztery korty były w remoncie. Właściwy rozwój sekcji nastąpił dopiero w roku następnym; 5 maja wybrano pierwsze statutowe kierownictwo sekcji w składzie: Jan Grabowski - przewodniczący, Stanisław Brochocki - zastępca przewod­ niczącego, Szymon Wermuth - sekretarz, Eugeniusz Pawlas - skarbnik, Tadeusz Pawlas i Leopold Rudkę - członkowie, oraz nakreślono nowy program jej rozwoju. Zasadniczy nacisk położono na wyczynowe upra­ wianie tenisa oraz popularyzowanie tej dyscypliny sportu w szerokich kręgach społeczeństwa. W 1912 r. sekq'a liczyła już 80 członków, a w roku następnym 10851. Podniesienie poziomu sportowego zamierzano osiągnąć poprzez udział poszczególnych zawodników w całorocznym cyklu im­ prez, który obejmował turnieje klasyfikacyjne wewnątrzklubowe, lokalne i międzynarodowe. Jedyne wówczas na ziemiach polskich turnieje między­ narodowe przyczyniły się do podniesienia poziomu gry w tenisa. Ponadto organizowano, począwszy od 1913 r., turnieje dla uczniów szkół średnich, które miały zapewnić napływ najzdolniejszych młodych tenisistów kra­ kowskich do sekcji. Podjęto także starania o zaangażowanie kadry szkole-

4H IV Sprawozdanie AZS..., s. LXVI-LXVII1. w 1 Sprawozdanie AZS..., s. 10. S1 III Sprawozdanie AZS..., s. LI. niowej. Od 1914 r. wprowadzono podział zawodników na dwie klasy. Do pierwszej klasy należało dwunastu najlepszych tenisistów sekqi. W tym samym roku zatrudniono dwóch trenerów: Waltera Thomana dla pierw­ szej klasy, a Karola Sudhofa dla drugiej. Zawodnicy trenowali trzy razy w tygodniu godzinę z trenerem, godzinę dziennie z zawodnikiem swojej klasy, a ponadto dodatkowe godziny przeznaczone były na gry podwójne. W przededniu wybuchu I wojny światowej w klubie AZS funkcjonował raqonalny, jak na ówczesne czasy, system szkoleniowy, dzięki któremu nastąpiła znaczna poprawa gry zawodników52. W 1912 r. sekcja tenisowa AZS została członkiem czynnym Austriac­ kiego Związku Lawn-Tenisowego. To umożliwiło jej organizowanie mię­ dzynarodowych zawodów oraz nawiązanie kontaktów z tenisistami innych krajów. W stosunkach ze związkiem austriackim postępowano jednak „bardzo ostrożnie i z pewną, ze względów narodowych koniecz­ ną, rezerwą"53. AZS jako pierwszy wprowadził tenis polski na arenę mię­ dzynarodową. Począwszy od 1912 r. AZS był organizatorem turniejów, w których oprócz zawodników polskich startowali przedstawiciele innych krajów. W ramach tych zawodów rozgrywano mistrzostwa Krakowa, w których udział zastrzeżony był wyłącznie dla Polaków, a od 1913 r. tak­ że mistrzostwa Galicji. Pierwszy na ziemiach polskich międzynarodowy turniej tenisowy z udziałem 36 zawodników z Wiednia, Opawy, Lwowa, Krakowa, Wieliczki i Zakopanego odbył się w dniach 27-30 czerwca 1912 roku. Start mistrza Austrii Rolfa Kinzla oraz mistrza Wiednia w kategorii juniorów Hansa Hiillera miał istotny wpływ zarówno na poziom tych za­ wodów, jak i zainteresowanie nimi mieszkańców Krakowa. Wśród męż­ czyzn zwyciężył Rolf Kinzel, a wśród kobiet Wanda Nowakówna (AZS), natomiast pierwszym mistrzem Krakowa został Władysław Szwede (AZS). W sumie krakowscy akademicy w tym pierwszym międzynarodowym turnieju zdobyli trzy pierwsze nagrody (W. Nowak w grze pojedynczej i w grze podwójnej oraz W. Szwede), cztery drugie i cztery trzecie54. W dniu 26 czerwca 1913 roku odbył się czterodniowy międzynaro­ dowy turniej z udziałem 46 zawodników. Oprócz Polaków występowali reprezentanci Anglii, Niemiec, Czech, a nawet Grecji. Turniej zakończył się ogromnym sukcesem organizacyjnym, licznie zgromadzona publicz­ ność oglądała piękne i interesujące spotkania. W grze pojedynczej panów o mistrzostwo Galiqi zwyciężył Librowicz z Wiednia, zawodnik krakow-

52 Tamże, s. LI. M Tamże, s. LII. M Tamże, s. LIII-LIY. skiego AZS Eugeniusz Pawlas zdobył trzecią nagrodę. W grze pojedyn­ czej pań o mistrzostwo Krakowa zwyciężyła Wanda Nowakówa, wśród mężczyzn triumfował E. Kleinadel z Warszawy, a Stefan Łapiński uzyskał trzecią nagrodę. Ponadto rozegrano wiele pojedynków w grze podwójnej, grze pojedynczej II klasy i klasy „B". W sumie zawodnicy AZS zdobyli trzy pierwsze nagrody, cztery drugie i cztery trzecie. Należy podkreślić, że fundatorami nagród byli m.in. prezydent Krakowa Juliusz Leo, rektor UJ Fryderyk Zoll junior, baron Jan Goetz-Okocimski oraz wielu profesorów UJ i krakowskich sympatyków tenisa55. Zawody zorganizował Wydział sekcji tenisowej w składzie: Władysław Kobylański - przewodniczący, Szymon Wermuth - zastępca przewodniczącego, Stefan Łapiński - sekre­ tarz, Czesław Jentys - skarbnik oraz Hektor Komorowski, Roman Kuty- łowski i Leopold Rudkę - członkowie. Zarząd ten urządził też pierwszy w Krakowie turniej młodzieży szkół średnich56. Trzeci międzynarodowy turniej został rozegrany w ostatnich dniach czerwca 1914 r. Po usilnych zabiegach organizatorów zgromadził na star­ cie po raz pierwszy w historii polskiego tenisa zawodników z wszyst­ kich trzech zaborów. Mistrzem Galicji został najlepszy wówczas tenisista Austrii Curt Wessely, pokonując w finale W. Szwede z AZS 6:3,6:4; wśród pań mistrzostwo Galicji zdobyła W. Nowakówna, pokonując po zaciętej grze zawodniczkę z Opawy Janotę. W mistrzostwach Krakowa ponownie zwyciężył E. Kleinadel, a wśród kobiet najlepsza była W. Nowakówna. W turnieju udział wzięło 46 zawodników z klubów galicyjskich i War­ szawy oraz reprezentanci Austrii, Czech, Niemiec. Rok 1914 był rokiem największego rozkwitu sekqi przed I wojną światową.

Sprężysty zarząd sekcji z Czesławem Jentysem jako prezesem, Szymonem Wermuthem jako wiceprezesem i Stefanem Łapińskim jako sekretarzem, rozwinął działalność bardzo owocną. Wczesną wiosną uruchomiono 6 boisk doskonale zbudowanych i utrzymanych, tak, że pierwszych dniach marca rozpoczął się trening. Już w połowie kwietnia rozegrano turniej lokalny. Po zaciętych walkach w grze pojedynczej panów zwyciężył W. Szwede, w grze podwójnej W. Hirsz - S. Wermuth.

W maju rozegrano turniej o mistrzostwo sekcji. Najlepszym okazał się Jan Weyssenhoff przed Czesławem Jentysem i Władysławem Hirszem. W czerwcu S. Łapiński, J. Weyssenhoff, W. Potuczek, H. Wojciechowski, S. Górski i Tyszkiewicz brali udział w turnieju w Opawie, zdobywając kilka nagród. W. Hirsz, S. Wermuth i J. Weyssenhoff wyjechali na między-

55 IV Sprawozdanie AZS..., s. ŁIX-LX1II. ** Tamże. narodowe turnieje do Bema i Wiednia osiągając zaszczytne wyniki. Wielki sukces w Wiedniu w grze mistrzowskiej odnieśli Hirsz - Wermuth, ule­ gając parze austriackiej Kinzel - Wessely po zaciętej walce 2:6, 3:657. Trzeci międzynarodowy turniej w czerwcu 1914 r. był ostatnimi zawodami przed wybuchem wojny. Wojna przerwała działalność sekqi. Większość człon­ ków wstąpiła do wojska, korty w Parku Krakowskim zostały zniszczone. „Dopiero w 1916 r. udało się instruktorowi sekcji wioślarskiej S. Rudemu, który z ramienia władz wojskowych miasta kierował pływalnią wojskową w Parku Krakowskim, odbudować i uruchomić czasowo dwa place teniso­ we, z których korzystała garść sportowców, głównie pań"58.

Sekcja kolarska

Utworzona została 2 maja 1911 r. Jej przewodniczącym wybrano stu­ denta Jerzego Jaworskiego ze Studium Rolniczego UJ. Miała ona charak­ ter wybitnie turystyczny. Pomimo że kolarstwo na początku XX wieku, zarówno sportowe, jak i turystyczne, cieszyło się w Galicji dosyć żywym zainteresowaniem społeczeństwa, to w krakowskim środowisku akade­ mickim nie znalazło ono szerszego uznania. W 1911 r. sekcja liczyła tylko 10 członków i zdołała zorganizować jedynie 3 wycieczki oraz kilka wyści­ gów klubowych. W latach następnych dyscypliny tej w AZS Kraków już nie uprawiano59.

Turystyka i krajoznawstwo

Najwcześniej uprawianą w AZS formą aktywności ruchowej była tu­ rystyka. Rozwijano trzy jej rodzaje, a mianowicie turystykę nizinną, gór­ ską i wysokogórską, z jej odmianą zimową i elementami taternictwa, oraz turystykę wodną. W pierwszych latach istnienia AZS działalnością tury­ styczną, z wyłączeniem turystyki narciarskiej i wodnej, kierował Wydział Główny. Wynikało to z ogromnej troski kierownictwa Związku o właści­ wy rozwój tego kierunku pracy. Dopiero 27 maja 1913 r. utworzono sekcję krajoznawczo-turystyczną pod kierownictwem Januarego Kołodziejczyka. Jego zastępcą został Tadeusz Prażmowski, sekretarzem Stanisław Stączek, skarbnikiem Józef Łukasiewicz. Ponadto do Wydziału sekcji wybrano: Ma-

57 W piętnastolecie 7909-1923..., s. 83-85. M Tamże, s. 86. w R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 98. riana Kozłowskiego, Leopolda Rudkę, Jadwigę Olesiównę i Helenę Bujwi- dównę, później dokooptowano Adama Wisłockiego i Włodzimierza Anto­ niewicza. Sekcja liczyła 40 osób60. Organem jej była „Nasza Turystyka", tygodnik wychodzący we Lwowie pod redakcją Mieczysława Orłowicza61. Szczególną wagę przypisywano krzewieniu turystyki górskiej, ze względu na jej istotną rolę we wszechstronnym rozwoju i to zarówno fi­ zycznym, jak i duchowym jednostki. Na ilościowy rozwój letniej turystyki górskiej w AZS złożyło się szereg przyczyn. Do głównych zaliczyć nale­ ży właściwie prowadzoną akqę propagandową, posiadanie własnej bazy noclegowej w Zakopanem oraz stosunkowo niskie opłaty pobierane od uczestników wycieczek. Niezwykle istotny był również fakt, iż członkami Związku byli wybitni taternicy, którzy wsławili się zdobyciem licznych szczytów i turni oraz rozwiązaniem szeregu problemów taternickich. Choć wspinaczkę wysokogórską uprawiali oni pod auspiq‘ami Sekcji Turystycz­ nej Towarzystwa Tatrzańskiego, to jednak zdobytymi tam doświadczenia­ mi sportowymi i organizacyjnymi dzielili się z kolegami z AZS poprzez inicjowanie i prowadzenie zbiorowych wycieczek górskich. Na szczególne podkreślenie zasługuje aktywność Józefa Oppenheima, Władysława Paw­ licy, Mieczysława Świerża, Wacława Majewskiego i Józefa Grabowskiego.

Tabela 6. Letnie wycieczki zbiorowe organizowane przez AZS Kraków w latach 1909-1913“ Wycieczki (liczba) Rok Liczba uczestników nizinne górskie wysokogórskie 1909 1 5 4 154 1910 5 1 7 256 1911 3 1 14 298 1912 2 2 12 213 1913 21 8 11 395

Sekcja strzelecka

W roku 1912 Wydział Główny AZS zorganizował naukę strzela­ nia dla swoich członków. Komenda korpusu krakowskiego udostępniła bezpłatnie 2 razy w tygodniu strzelnicę wojskową na Zakrzówku, kilka

w IV Sprawozdanie AZS..., s. XXXVIII. « Tamie, s. XXXVII. 61 Tabelę opracowano na podstawie sprawozdań rocznych AZS; R. Wryk, Akademicki Z wiązek..., s. 79. karabinów i oddelegowała oficera do nauki strzelania. W zajęciach pod kierunkiem porucznika Zoignera uczestniczyło ponad 20 osób. Za całość spraw organizacyjnych z ramienia Wydziału odpowiedzialny był Leonard Michalski63. Wzrost zainteresowania wśród studentów tą dyscypliną spo­ wodował, że w lutym 1913 r. utworzono sekcję strzelecką, której kiero­ wnikiem został Kazimierz Mięsowicz. Sekcja liczyła 42 członków. Zajęcia praktyczne na strzelnicy na Woli Justowskiej oraz teoretyczne w lokalu sekqi prowadzili członkowie sekcji, którzy odbyli już służbę wojskową. W okresie I wojny światowej sekcja jako organizacja paramilitarna wcielo­ na została do Legionów Polskich64.

Sekcja łyżwiarska

Utworzona została 11 listopada 1913 r. Jej pierwszym przewodni­ czącym był student Wydziału Prawa Szymon Wermuth. Ponadto w skład pierwszego zarządu sekcji wchodzili: Stanisław Hubel - zastępca przewod­ niczącego, Ludwik Matuszewski - sekretarz, Wilhelm Reiner - skarbnik oraz Wanda Nowakówna, Jadwiga Olesiówna, Wilhelm Hirsch - człon­ kowie. Początkowo sekq’a posiadała tor łyżwiarski na Oleandrach, a od roku następnego w Parku Krakowskim. Dzięki zapobiegliwości kierowni­ ctwa sekcji udało się pozyskać fachowych instruktorów, którzy w sposób planowy prowadzili nauczanie zasad łyżwiarstwa zarówno dla członków AZS, jak i młodzieży szkolnej. Był to niejako podstawowy nurt działal­ ności sekcji. Oprócz tego uprawiano łyżwiarstwo figurowe i szybkie oraz hokej na lodzie. Już w styczniu 1914 r. AZS zorganizował ogólnie dostęp­ ną imprezę o charakterze festynu sportowego oraz regulaminowe zawody w łyżwiarstwie szybkim z udziałem zawodników krakowskich i z zaboru rosyjskiego. Do wyróżniających się łyżwiarzy AZS należeli Adam Świsz- czowski i Chyliński65. W ramach sekcji łyżwiarskiej uprawiano hokej. AZS posiadał dwie drużyny, które rozgrywały pomiędzy sobą spotkania towarzyskie, cieszą­ ce się dużym zainteresowaniem mieszkańców Krakowa. AZS Kraków jako jedna z pierwszych organizaqi zaczęła propagować na ziemiach polskich tę dyscyplinę sportu.

M III Sprawozdanie AZS..., s. X. M IV Sprawozdanie AZS..., s. IX, XIX, LXXI; W piętnastolecie 1909-1923..., s. 11. Tamże, s. 139-140; R. Wryk, Akademicki Związek..., s. 98-99. Komisja lekkoatletyczna

Z uwagi na brak własnego stadionu i urządzeń nie mogła rozwijać się w AZS na szerszą skalę lekkoatletyka. Jednak działacze AZS niemal od jego zarania doceniali wagę tej dyscypliny w ogólnym przygotowaniu sportowca. Już w 1910 roku wskazywano na potrzebę rozbudzenia wśród studentów zamiłowania do lekkoatletyki jako dyscypliny najwszechstron­ niej wpływającej na rozwój fizyczny człowieka.

Sport ten, jako najlepiej, najwszechstronniej rozwijający ciało, a zarazem naj­ bardziej zbliżony do dawnych ideałów helleńskiego wychowania, święci obecnie na całym świecie olbrzymie triumfy. U nas - a zwłaszcza w Krakowie - bardzo mało jest uprawiany. Przyczyna leży głównie w braku odpowied­ nich boisk, ale też i w niedostatecznym pojęciu o celach i formach lekkiej atletyki [...] Korzystając z Parku dra Jordana i z Błoń miejskich, które są natu­ ralnym boiskiem sportowym dla wszystkich mieszkańców Krakowa, mamy zamiar urządzić kilka konkursów lekkoatletycznych, prace przygotowawcze około urzeczywistnienia tego projektu, wzięła na siebie sekcja footballowa“ .

Dopiero jednak w 1914 r. utworzona została komisja lekkoatletycz­ na, która miała za zadanie propagowanie tej dyscypliny wśród członków poszczególnych sekcji oraz organizowanie wewnętrznych zawodów. Pierwszy klubowy mityng lekkoatletyczny odbył się 7 czerwca 1914 r. W jego programie znalazły się: biegi na 100,400 i 1000 m, skok wzwyż, skok w dal, oszczep, kula, dysk67. Zawodnicy trenowali w parku hr. Lasockich na terenie dawnej przystani wioślarskiej. Jednocześnie lekkoatleci AZS startowali w zawodach organizowanych przez kluby krakowskie bądź władze wojskowe. Po raz pierwszy w zawodach międzyklubowych AZS wziął udział w dniu 11 czerwca 1914 roku razem z klubami krakowskimi: KS „Cracovią", KS „Polonią" i ŻKS „Makkabi"68. Najlepsze wyniki osiąg­ nęli: Eugeniusz Baszkoff i Chlipalski w biegach średnich oraz Marceli Dutkiewicz w skoku wzwyż, który w konkurencji tej w 1914 r. uzyskał rezultat 1,51 m.

“ II Sprawozdanie AZS..., s. 12-13. h7 „Czas" 1914, nr 204 z 30 V, s. 1 (wyd. poranne). “ S. Zabomiak, Lekkoatletyka na ziemiach polskich w latach 1897-1918, Rzeszów 2004, s. 181. Rozdział IV

Główne kierunki i formy działania w okresie niepodległości (1918-1939)

W ostatnich miesiącach 1918 r. w AZS Kraków funkcjonowały trzy sekcje (wioślarska, narciarska i tenisowa), które skupiały 207 członków. W roku następnym liczba członków wzrosła do 312. Bieg wydarzeń po­ litycznych w pierwszym okresie odrodzonego państwa nie pozwalał na właściwe funkcjonowanie Związku. Nie zdołano wyłonió Wydziału Głównego, który by kierował całokształtem prac Związku oraz urucho­ mić wszystkie działające przed 1914 r. sekqe sportowe. Tak jak w okresie I wojny światowej, w latach 1918-1921 funkcję Wydziału Głównego spra­ wował nadal zarząd sekcji wioślarskiej, w której dominowała młodzież szkolna. Prezesem sekcji wioślarskiej był Walery Goetel. Większość bo­ wiem „starych" członków AZS nadal pozostając w wojsku brała udział w dziele ugruntowywania niepodległości Polski1. O tej działalności nie­ podległościowej szerzej przy charakterystyce sekqi narciarskiej. Dopiero po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r., w kra­ kowskim AZS rozpoczęła się w miarę rytmiczna praca. Na początku 1921 r. (na podstawie statutu obowiązującego od 1912) wyłoniono Wydział Głów­ ny, na czele którego stanął asystent UJ Jan Gadomski. Starania Wydziału dotyczyły odszkodowań wojennych, zdobycia środków finansowych na działalność sekqi, których pod koniec roku było już 9, z 298 ćwiczącymi osobami2. W kwietniu 1922 r. odbyło się zwyczajne Walne Zebranie AZS Kraków, na którym przyjęto program pracy na najbliższe lata. Wybrano nowego przewodniczącego Wydziału. Został nim prof. Walery Goetel, który funkcję tę pełnił do końca lutego 1939 r. Pierwszym zastępcą prze­ wodniczącego został Stanisław Facher, drugim Władysław Jentys, sekre­ tarzem Władysław Anczyc, skarbnikiem Zygmunt Szumski, członkami: Ludwik Kowalski, Wilhelm Cepurski, Irena Popielówna oraz reprezen-

1 R. W ryk. Akademicki Związek Sportowy 1908-1939, Poznań 1990, s. 133. 1 Tamże, s. 135-136. tanci poszczególnych sekcji. W roku sprawozdawczym 1922/23 Związek liczył 461 członków, zrzeszonych w 11 sekcjach: narciarskiej, wioślarskiej, tenisowej, pływackiej, szermierczej, piłki nożnej, bokserskiej, krajoznaw­ czo-turystycznej, lekkoatletycznej, łyżwiarskiej i fotograficznej. Do naj­ ważniejszych spraw, jakimi zajął się Wydział należały sprawa budowy boiska, akcja wymienna z Węgrami i organizacja Centrali AZS3. Wydział powrócił do niezrealizowanej sprzed I wojny światowej koncepcji budowy własnego obiektu sportowego. Wystosowano olbrzymi memoriał do Rady Miejskiej Krakowa z prośbą o przydzielenie odpowiedniego terenu pod budowę, z uzasadnieniem celów budowy, z planem rozmieszczenia boisk i wyliczeniem powierzchni. Starania AZS poparł Senat UJ zwołując naradę w sprawie budowy stadionu AZS w dniu 21 czerwca 1923 r.

Zebrani dn. 21 czerwca na konferencji Rektorów Wszechnic Krakowskich w Sali senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawiciele sfer naukowych, gospodarczych, finansowych, uznając pilną potrzebę stworzenia w Krakowie stadionu dla wychowania fizycznego i sportów, o poziomie europejskim, mającego służyć przede wszystkim młodzieży akademickiej, dostępnego jednak również dla młodzieży szkół średnich oraz szerokich sfer inteligen­ cji, uchwalają powołać Komitet budowy akademickiego stadionu sportowego w Krakowie4.

Nie czekając na decyzje Rady, Wydział przystąpił do gromadzenia materiałów na ogrodzenie. Dzięki poparciu wojewody krakowskiego Ka­ zimierza Gałeckiego zakupiono materiał drzewny po przystępnej cenie z likwidującego się urzędu odbudowy kraju. Ważną inicjatywą Wydziału było zorganizowanie konferencji w Kra­ kowie z udziałem przedstawicieli wszystkich organizacji AZS w Polsce. Na zjeździe tym powołano Centralę Akademickich Związków Sporto­ wych w Polsce. Krakowskie władze AZS podjęły się przygotowania pro­ jektu statutu, który został przyjęty na zjeździe założycielskim Centrali AZS w Warszawie w dniach 18-19 marca 1923 r. Wybrano na nim Komitet Wykonawczy, w skład którego wszedł Henryk Szatkowski jako przewod­ niczący komisji sportowo-dyscyplinamej. Innym ważnym zadaniem Wy­ działu było otoczenie opieką młodzieży szkół średnich, w tym celu nawią­ zano współpracę z Kuratorium Szkolnym. Dzięki temu młodzież ostatnich dwóch klas szkół średnich mogła należeć do AZS w charakterze członków

1 W piętnastolecie 1909-1923. Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krako­ wie, pod red. S. Fachera, Kraków 1923, s. 49-52. * AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1923/24. uczestników. Poszczególne sekcje zorganizowały szereg kursów sporto­ wych i zawodów dla uczniów szkół średnich5. W dniu 25 kwietnia 1923 r. odbyło się kolejne Walne Zebranie. Wy­ brano władze Wydziału na najbliższy rok: prezes - W. Goetel, wiceprezesi - S. Facher i W. Jentys, sekretarz - W. Anczyc, skarbnik - Iżumski, go­ spodarz - Z. Szumski, członkowie - W. Cepurski, L. Kowalski, L. Leszko, R. Baszkoff, I. Popiel oraz prezesi sekcji - W. Dudkiewicz (narciarskiej), B. Macudziński (szermierczej), J. Zacharski (piłki nożnej), T. Cyprian (fo­ tograficznej), J. Frischer (pływackiej). Do najważniejszych spraw omawia­ nych na zebraniu należały: sprawa budowy stadionu AZS, przyjmowanie uczniów wyższych klas szkół średnich, co jednogłośnie uchwalono oraz ustalenie programu i terminu obchodu jubileuszu 15-lecia AZS. AZS li­ czył 511 członków6. Obchody jubileuszowe miały miejsce w dniach 29, 30 czerwca i 1 lipca. Krakowski AZS był organizatorem zawodów o mistrzo­ stwo Polski AZS w szermierce, pływaniu, wioślarstwie, lekkiej atletyce, tenisie i piłce nożnej. Warto odnotować, że wydatnej pomocy przy orga- nizaq'i obchodów udzieliły, udostępniając bezpłatnie swoje urządzenia i obiekty, krakowskie kluby: „Cracovia" - boisko do piłki nożnej, „Wisła" - stadion lekkoatletyczny, „Sokół" - salę szermierczą7. Po międzynarodo­ wym turnieju przy udziale ponad 100 zawodników, w tym reprezentan­ tów Rumunii - San Galii i Rosettiego, odbył się turniej o mistrzostwo Pol­ ski AZS, które zdobyło AZS Kraków. Również w turnieju szermierczym zwycięstwo przypadło jubilatowi. W finale zawodów piłki nożnej AZS Kraków pokonał AZS Poznań. Natomiast w zawodach lekkoatletycznych i pływackich zwyciężył AZS Warszawa®. Na Walnym Zgromadzeniu odbytym 26 maja 1924 roku został wybra­ ny skład Zarządu Głównego: przewodniczący - prof. Walery Goetel; I za­ stępca - dr Stanisław Facher; II zastępca - dr Henryk Szatkowski; sekretarz - dr Rudolf Krajewski; zastępca sekretarza - Kazimierz Mischke; skarbnik - Wojciech Siedlecki; gospodarz - Jakub Merunowicz; wydziałowi - Irena Popielówna i Eugenia Chomińska. Na przewodniczącego Komisji Rewi­ zyjnej wybrano Wilhelma Cepurskiego. Powołano trzy Komitety: na cze­ le Komitetu budowy stadionu i Komitetu budowy domu turystycznego stanął W. Goetel, zaś przewodniczącym Komitetu wydawniczego został

5 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 51-55. ‘ „Wiadomości Sportowe" 1923, nr 10, s. 3. 7 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1923/24. “ „Tygodnik Sportowy" 1923, nr 23, s. 5. S. Facher, który kierował również Komisją sportową9. AZS w tych latach dysponował następującym majątkiem: dom Związku przy ul. Zwierzynie­ ckiej 48; przystań nadbrzeżna ze stocznią i pomostem pływającym oraz hala na pomieszczenie taboru wioślarskiego przy tejże ulicy (na gruncie dzierżawionym od Magistratu Krakowa); 5 boisk tenisowych i pawilon w Parku Krakowskim; grunt pod budowę boiska (48 000 m2) na torze po- wyścigowym (dzierżawionym od Magistratu miasta). Dochody krakow­ skiego AZS stanowiły: składki członkowskie, subwencje Senatu UJ i AG, Ministerstwa WRiOP, dary i zyski z imprez. AZS dysponował funduszem na budowę domu turystycznego założonym jeszcze w 1913 r. i wznowio­ nym w 1925 r. oraz funduszem na budowę stadionu założonym w 1924 r.; oba fundusze, założone w banku, obracane były jedynie na powyższe cele. Tabor wioślarski składał się z 20 łodzi sportowych, 2 łodzi turystycznych i przyrządu do nauki wiosłowania, zaś sekcja narciarska prowadziła wy­ pożyczalnię sprzętu narciarskiego. W 1924 r. likwidacji uległa sekcja piłki nożnej, powołano natomiast sekcję taternicką. Czasopismo „Taternik" sta­ ło się jej oficjalnym organem. W tymże roku podpisano kontrakt na dzier­ żawę gruntu przeznaczonego na budowę stadionu i rozpoczęto oparko- wanie terenu. Wydział dążył również do utworzenia domu turystycznego w Zakopanem na wzór posiadanego już przed wojną. W tym celu nawią­ zano kontakty z gminą Zakopane, Fundacją Kórnicką i otrzymano sub- wenqę Ministerstwa Robót Publicznych, którą zdeponowano w banku10. AZS Kraków w 1924 roku w mistrzostwach akademickich Polski uplasował się na drugim miejscu w punktacji ogólnej za AZS Warszawa, a przed AZS ze Lwowa, Poznania i Wilna. Mistrzostwo Polski zdobył w narciarstwie i szermierce, w wioślarstwie zajął drugie miejsce11. W roku akademickim 1925-1926 AZS Kraków liczył 650 członków, w tym 400 słuchaczy, asystentów i profesorów UJ, 85 słuchaczy AG, 15 słuchaczy ASP, 100 słuchaczy wyższych klas szkół średnich i 50 byłych członków. Kierownictwo AZS spoczywało w rękach W. Goetla, który był przewodniczącym Wydziału Głównego AZS i sekqi wioślarskiej. AZS skła­ dał się z 11 sekcji: wioślarskiej, lekkoatletycznej, narciarskiej, szermierczej, tenisowej, pływackiej, taternickiej, jazdy konnej, bokserskiej, piłki nożnej, łyżwiarskiej, z których przede wszystkim 7 pierwszych rozwijało bardzo żywą działalność poprzez urządzanie kursów i nauki odnośnych gałęzi sportu, zawodów i konkursów, wśród nich szeregu najpoważniejszych

• AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1924-1925. 10 Tamże. 11 „Stadion" 1925, nr 4, s. 15. imprez sportowych. Dowodem sprawności organizacyjnej AZS Kraków było powierzanie temu towarzystwu przez centralne władze sportowe Rzeczypospolitej urządzania szeregu wielkich zawodów sportowych. AZS współpracował z władzami szkół wyższych, by wprowadzić lektoraty wy­ chowania fizycznego do programu studiów. Zakończyło się to sukcesem. We wszystkich wyższych uczelniach Krakowa prowadzono takie zajęcia pod kierunkiem E. Linnemanna, instruktora szermierki i pływania. Wielką zdobyczą AZS było otrzymanie w dzierżawę od gminy miasta Kraków wielkiego, około 45 000 m2, gruntu na placu powyścigowym na urządzenie stadionu sportowego AZS. W ten sposób zostały uwieńczone długoletnie starania AZS, a dla młodzieży akademickiej stworzono podstawę do nale­ żytego poprowadzenia jej wychowania fizycznego. Według wypracowa­ nego przez AZS planu, stadion miał obejmować boiska dla lekkiej atletyki, piłki, tenisa, ślizgawkę, pływalnię oraz pawilon gimnastyki i szermierki. Prace przy ogrodzeniu placu musiały zostać przerwane z powodu powo­ dzi, która nawiedziła w lecie 1925 r. przystań wioślarską AZS i wyrządziła szereg szkód. Konieczna pilna naprawa tych szkód pochłonęła w znacznej części fundusze zgromadzone na budowę stadionu12. W następnym okresie sprawozdawczym 1926/27 AZS liczył 638 członków zgrupowanych w 10 sekcjach: pływackiej (198), wioślarskiej (179), narciarskiej (163), tenisowej (113), lekkoatletycznej (110), szermierczej (87), krajoznawczej (65), taternickiej (43), bokserskiej (23) i łyżwiarskiej (16). W kwestii organizacyjnej Wydział przeprowadził konsekwentnie zasadę samowystarczalności sekcji pod względem materialnym. Zawiązano też Koła prowincjonalne AZS w Tarnowie i Wieliczce13. W roku 1926 ruszyły roboty ziemne przy budowie stadionu AZS. Środki finansowe pochodziły od różnych sponsorów prywatnych oraz in- stytuqi społecznych, samorządowych i państwowych. Uczelnie krakow­ skie przeznaczyły na pokrycie kosztów budowy 8% czesnego wpłacane­ go przez studentów, którzy ponadto zobowiązani byli do odpracowania pewnej liczby roboczodniówek. Nadzór nad robotami sprawowali nieod­ płatnie inż. Kosiński, redaktor S. Fächer oraz inni kompetentni członkowie AZS. Kiedy rozpoczęto budowę bieżni lekkoatletycznej, wówczas opodat­ kowano studentów przy wpisie kwotą 5 zł, wydrukowano i rozprowadzo­ no cegiełki w cenie 1 zł, urządzano uliczne zbiórki pieniężne oraz imprezy

12 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1925-1926. 13 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok sprawo­ zdawczy 1926/27. dochodowe. Cement otrzymano bezpłatnie dzięki dyrektorowi Krudzie- lewskiemu z cementowni w Szczakowej14. Znacznie wzrosły szeregi AZS w kolejnym roku sprawozdawczym 1927/28. Członków wszystkich kategorii było 973, w tym 319 z UJ, 163 z AG, 11 z ASP, 24 z WSH, 186 oldboy'ów, reszta z innych szkół. W czerw­ cu 1927 r. nastąpiła zmiana kuratora AZS. W związku z wyborem na dzie­ kana Wydziału Lekarskiego profesora Stanisława Ciechanowskiego, Senat UJ na jego prośbę odwołał go z tej funkcji. Na jego miejsce 26 czerwca mianował profesora Walerego Goetla, który pełnił już funkqę prezesa AZS. Ponadto w skład Zarządu wchodzili: S. Facher (zastępca prezesa), S. Stączek (sekretarz), J. Opara (skarbnik), W. Anczyc, T. Bocheński, L. Lesz- ko (członkowie)15. Procent członków uczestników był niewielki, ponieważ AZS uwzględniał zakaz władz szkolnych dotyczący należenia młodzie­ ży szkół średnich do towarzystw sportowych. Natomiast Wydział otaczał opieką wychowanie fizyczne wśród młodzieży szkolnej, użyczył swych gruntów do budowy przystani wioślarskiej dla młodzieży szkół średnich, pośredniczył w zakupie łodzi i zagospodarowaniu przystani, urządzał re­ gaty dla uczniów. Organizował też kursy narciarskie, pływackie i szer­ miercze oraz odpowiednie zawody. Głównym zadaniem Wydziału była budowa stadionu według planów zatwierdzonych przez WKWFiPW. W 1928 roku przygotowano 400-metrową bieżnię, wszystkie skocznie, szat­ nie. Prace kierownicze i techniczne prowadzone były bezinteresownie przez członków AZS, inni mieli fizycznie pracować przy niektórych robotach16. AZS od chwili powstania za swój główny cel uważał rozwój spraw­ ności fizycznej młodzieży akademickiej poprzez prowadzenie wielopłasz­ czyznowej działalności w zakresie sportu i turystyki. W AZS Kraków rozwój pracy nad wychowaniem fizycznym i sportem miał w 1928 r. nie­ zmiernie charakterystyczny przebieg. AZS, kierując się względami mało popularnymi, od kilku już lat postawił na dalszym planie kierunek tzw. rekordowy i wychowanie indywidualnych mistrzów, na korzyść ruchu bardziej masowego, mniej szkodliwego dla toku studiów. Spowodowało to stratę popularności, a nawet emigracji „mistrzów", którzy nie znajdując dostatecznego poparcia szukali go gdzie indziej17. Celem uniknięcia roz­ drobnienia pracy i środków zlikwidowano sekqe łyżwiarską, bokserską

14 J. Pawłowski, Materiały do dziejów pierwszego trzydziestolecia (1909-1939) Akademickie­ go Związku Sportowego (Część III - Okoliczności budowy i utraty stadionu AZS w Krakowie), „Zeszyty Historyczne Akademickiego Związku Sportowego" 1998, nr 2, s. 12-13. 15 AU), rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1928. Tamże. 17 Tamże. i krajoznawczą, koncentrując się na rozbudowie pozostałych. W następ­ nym roku sprawozdawczym sekretarzem został Tadeusz Bocheński, a w skład Wydziału wchodzili Irena Popiel i Ludwik Kowalski. Rok akademicki 1930/31 ze względu na pogłębiającą się depresję go­ spodarczą należał do trudniejszych. Odbiło się to szczególnie na inwesty­ cjach, które musiały być zredukowane lub też ograniczone do prac kon­ serwatorskich. Ponadto wyjątkowo niekorzystne warunki atmosferyczne (seria burz i wiatrów na jesieni 1930) sprawiły, że ogrodzenie wokół boiska, wzniesione przed sześciu laty, zostało bardzo zniszczone. Wstrzymano też prace wykończeniowe na terenie boiska (bieżnia, skocznie, rzutnie, szat­ nie). Wydział Główny AZS wybrany na Walnym Zgromadzeniu przed­ stawiał się następująco: przewodniczący - prof. W. Goetel, I wiceprezes - S. Facher, II wiceprezes - dr W. Anczyc, sekretarz - Irena Miinnichówna, skarbnik - Jan Opara, członkowie - dr Tadeusz Pawlas, Józef Pochwalski, Marian Antosz, J.K. Dorawski, Władysław Góral, dr A. Bober, dr Józef Przyborowski, L. Leszko, A. Bogdanowicz. Przewodniczącym Komisji Rewizyjnej został Ludwik Kowalski. Zgodnie z przepisami o stowarzy­ szeniach szkolnych, władze uniwersyteckie mianowały swego kuratora, którym wybrano W. Goetla, dziekana AG. Związek w dziewięciu sekqach grupował 811 członków, w tym 75% studentów. Zaznaczyć trzeba, że kra­ kowski AZS w pełni wykonywał okólnik MWRiOP, zakazujący młodzieży szkół średnich uczestnictwa w towarzystwach sportowych18. Rok akademicki 1932/33 upłynął po znakiem przygotowań do jubi­ leuszu 25-lecia AZS, który odbył się w dniu 18 czerwca 1933 r. Podczas licznych imprez jubileuszowych najważniejszą było uroczyste otwarcie Stadionu AZS przez prof. W. Goetla na placu powyścigowym oraz poświę­ cenie i oddanie go do użytku młodzieży przez ks. kanonika dr. Masnego. Zaznaczyć należy, że każda sekcja urządzała w dowolnym obranym przez siebie terminie zawody jubileuszowe AZS. Skład Wydziału AZS przed­ stawiał się następująco: kurator i prezes - prof. W. Goetel, I wiceprezes - S. Facher, II wiceprezes - W. Anczyc, sekretarz - Kazimierz Walter, skarb­ nik - Jan Opara, członkowie Wydziału: dr W. Potuczek, dr I. Popielówna, J. Pochwalski, Teofil Tmka, S. Godek, Władysław Góral, J.K. Dorawski, dr A. Bober, dr J. Przyborowski, Z. Pulman. AZS zrzeszał wówczas 845 członków, w tym 645 akademików19. W kolejnym roku sprawozdawczym 1933/34 Wydział AZS pracował w składzie: kurator i prezes - W. Goetel, wiceprezes - K. Walter, sekretarz - Janusz Jarosz, skarbnik - J. Opara, członkowie - Jerzy Swida, A. Sem-

18 AUJ, rkps SII 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1930/31. 18 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1932/33. kowicz, Edward Ryś. Wydział opracowywał nowy statut, brał udział w pracach Międzyuczelnianej Komisji WF Krakowskich Szkół Wyższych i Sekcji Sportowej Towarzystwa Przyjaciół Młodzieży Akademickiej. W dniach 8-16 grudnia 1934 r. Wydział wraz z Komisją zorganizował mię­ dzyuczelniane zawody w siatkówce, koszykówce i pływaniu z udziałem studentów Wydziału Prawa i Administraqi, Wydziału Filozofii, Medycy­ ny, Rolniczego, Akademii Górniczej i Wyższego Studium Handlowego. Dla AZS dotkliwa była utrata w 1935 r. boiska lekkoatletycznego na placu powyścigowym.

Odstępując boisko na rzecz budującego się wielkiego stadionu miejskiego wy­ chowania fizycznego, działaliśmy w myśl wyższych pobudek i potrzeb ogól­ nych wychowania fizycznego i sportowego w państwie. Uzyskaliśmy zapew­ nienie miarodajnych czynników, a przede wszystkim pułk. A. Wójcickiego, kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Krakowie, że prośba AZS o przyznanie pierwszeństwa przy korzystaniu z wybudowanej przez AZS wielkim kosztem i wysiłkiem bieżni na placu powyścigowym będzie najżyczliwiej rozpatrzona20.

Środowisko akademickie Krakowa nie zaniechało starań o własne obiekty sportowe. W 1936 r. zawiązał się Komitet budowy boisk akademi­ ckich, na którego czele stanął minister WRiOP, a wiceprzewodniczącymi wybrano wojewodę krakowskiego, dowódcę V Okręgu Wojskowego i rek­ tora UJ. Przewodniczącym sekcji budżetowej został wiceprezydent Kra­ kowa dr Radzyński, sekcji budowlanej i sekretarzem Komitetu dyrektor Studium WF UJ prof. Tadeusz Rogalski. Tereny pod budowę przy ulicy Grzegórzeckiej wydzierżawiło na łat 15, z prawem pierwszeństwa kupna w razie sprzedaży, od Wydziału Lekarskiego UJ, Ministerstwo WRiOP. Dzięki wytężonej pracy młodzieży akademickiej i szerokiej pomocy finan­ sowej wojewodów krakowskiego, śląskiego i kieleckiego (młodzież tych województw uczęszczała do krakowskich szkół akademickich) oraz róż­ nych firm budowlanych już 3-4 czerwca 1938 r. odbyło się poświęcenie boisk akademickich oraz kamienia węgielnego pod budowę hali sporto­ wej. Uroczystość ta zbiegła się z 10-leciem Studium WF UJ21. W roku akademickim 1936/37 Wydział pracował w następującym składzie: W. Goetel - prezes, K. Walter - wiceprezes, Aleksander Kaszycki - sekretarz, Jan Opara - skarbnik, Włodzimierz Bandura, Janusz Jarosz, Stanisław Wierdak - członkowie. Przewodniczącym Komisji Rewizyjnej

20 AUJ, rkps SII 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1935/36. 21 „Sport Polski" 1938, nr 25, s. 11. był dr Michał Patkanowski. AZS liczył 620 członków22. W związku z wpro­ wadzeniem w życie nowego statutu, zatwierdzonego przez MWRiOP w dniu 30 czerwca 1937 r., odbyło się w marcu 1938 r. Walne Zgroma­ dzenie, na którym ukonstytuował się skład nowego Wydziału: prezes - W. Goetel, wiceprezes administracyjny - Aleksander Kaszycki, wicepre­ zes sportowy - Jerzy Kluska, sekretarz - Stefan Meidinger, skarbnik - Jan Opara, gospodarz - Eugeniusz Bordziłowski, członkowie Wydziału - Roman Zając, Wilhelm Faber. Rok sprawozdawczy 1938 był jednym z najtrudniejszych w działal­ ności AZS na skutek wprowadzenia w życie nowego statutu. Musiano od podstaw zmienić całą organizację Zarządu i sekcji. W okresie letnim 1938 roku sekcje kajakowa, tenisowa i wioślarska wprowadziły w czasie ferii letnich członkostwo sezonowe, gdzie za minimalną opłatą młodzież po­ zostająca w Krakowie korzystała z urządzeń sportowych. Zorganizowano też obóz w Pławnej dla najuboższej młodzieży nie należącej do AZS. Pod koniec sezonu letniego Zarząd Miejski wymówił dzierżawę kortów teniso­ wych, wobec czego musiano zlikwidować sekcję tenisową. Przystąpiono do budowy kortów tenisowych przy Domu Medyków UJ przy ul. Grze­ górzeckiej oraz kortu przy Domu Górników. AZS prowadził działalność w sekcjach: narciarskiej, wioślarskiej, kajakowej, tenisowej, szermierczej, lekkiej atletyki i piłki ręcznej, strzeleckiej oraz pływackiej. 21 maja 1939 r. odbyła się impreza „Dnia Sportu Akademika" połączona z rozgrywkami koszykówki, siatkówki, piłki nożnej i lekkiej atletyki23. Według stanu na dzień 31 stycznia 1939 roku AZS w Krakowie liczył 406 członków (UJ - 326, AG - 58, Akademia Handlowa - 20, Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie - 2)M. Prześledzenie głównych kierunków dzia­ łalności pozwoli stwierdzić, w jakim stopniu statutowe cele i zadania zostały osiągnięte.

Sekcja narciarska

Wznowiła działalność organizacyjną i sportową natychmiast po zakoń­ czeniu wojny. W roku 1918 działalność organizacyjna tej sekcji ograniczyła się do zorganizowania w grudniu tego roku Kompanii Wysokogórskiej przy Brygadzie Strzelców Podhalańskich. Kompania ta została stworzona

u AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1936/37. 11 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1938. u AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za okres 1 VII 1938-30 V I1939. w większości z członków sekcji narciarskiej, którzy byli zaawansowany­ mi narciarzami, a nawet instruktorami narciarskimi25. Zadaniem jej było zabezpieczenie politycznych interesów Polski w rejonie południowych granic, a zwłaszcza Tatr i Morskiego Oka. Inicjatywa sekcji spotkała się z poparciem ówczesnego dowódcy Brygady Podhalańskiej, późniejszego generała Andrzeja Galicy. Dowódcą Kompanii został kpt. Władysław Zięt- kiewicz, a kadrę oficerską tworzyli: kpt. dr Bolesław Macudziński, por. Stanisław Facher, por. dr Mieczysław Świerz, por. Zdzisław Ritterschild, instruktorami natomiast byli: Ludwik Leszko, Eugeniusz Kaliciński, Tade­ usz Podgórski, Tadeusz Szotychno. Kompania ta staq'onowała najpierw w Zakopanem, a następnie w schronisku przy Morskim Oku, pełniła służ­ bę wartowniczą i patrolową na terenie Tatr, przystępując do odbudowy zniszczonych wojną schronisk, poprawiania i znakowania dróg. Działal­ ność Kompanii trwała do roku 1921. Z końcem roku 1919 utworzono w Jaszczurówce koło Zakopanego szkołę wysokogórską, która w czasie zimy szkoliła narciarzy. Celem szkoły było wyćwiczenie patroli w służbie wy­ sokogórskiej, taktycznej i technicznej oraz w służbie przewodników. Tak Kompania, jak i szkoła wysokogórska, kierowane przez wybitnego turystę i narciarza Władysława Ziętkiewicza, odegrały ważną rolę w dziejach roz­ woju narciarstwa polskiego26. W tym czasie sekqa przystąpiła do działalności organizacyjnej i spor­ towej wśród młodzieży akademickiej Krakowa oraz do prac organizacyj­ nych związanych z powołaniem Polskiego Związku Narciarskiego. Na zjeździe Towarzystw Turystycznych w Krakowie w dniu 11 i 12 paździer­ nika 1919 r., zwołanego z inicjatywy rządu polskiego, zapadła decyzja 0 utworzeniu związku. Udział w naradzie wzięli: inż. Jan Czerwiński, inż. Aleksander Bobkowski, dr Walery Goetel, dr Adam Kroebl, dr Roman Kordys, dr Mieczysław Świerz, Kazimierz Lubieniecki, Teofil Janikowski 1 Jan Gadomski. Na naradzie tej wybrano komitet organizacyjny w skła­ dzie: dr A. Kroebl, inż. K. Kaczanowski i J. Gadomski, który zajął się przy­ gotowaniem statutu i zwołaniem zebrania konstytuującego, zapraszając wszystkie istniejące towarzystwa narciarskie w kraju. W dniu 26 grudnia 1919 r. w Zakopanem zebrani delegaci (AZS Kraków reprezentował Sta­ nisław Jentys) jednogłośnie uchwalili założenie Polskiego Związku Nar­ ciarskiego i ustalili zwołanie w dniach 20-22 lutego 1920 r. I Zwyczaj­ nego Zjazdu Delegatów. Zjazd uchwalił statut i wybrał Zarząd Główny z siedzibą w Zakopanem. Przewodniczącym został dr Mieczysław Świerz,

15 W piętnastolecie 2909-1923..., s. 49. 2fc „Narciarstwo Polskie. Rocznik Polskiego Związku Narciarskiego", 1.1, Kraków 1925, s. 144. a sekretarzem - Stanisław Facher, członkiem Zarządu - Jan Gadomski. Równocześnie też odbyły się pierwsze związkowe zawody o mistrzostwo Polski, których organizaq'ę powierzono SNPTT Zakopane i sekqi narciar­ skiej AZS Kraków. Zawody te stały się najważniejszą narciarską imprezą sportową w kraju, organizowaną corocznie przez PZN27. W pierwszych mistrzostwach Polski startowało 6 zawodników z AZS Kraków. Tytuł mi­ strza Polski w biegu kobiet (8 zawodniczek) zdobyła Zofia Hołubianka, w biegu juniorów (22 zawodników) 15 miejsce uzyskał Stefan Daszyński28. Sekqa narciarska AZS w sezonie 1920/21 liczyła już 180 członków, prze­ prowadziła 5 kursów z udziałem 55 uczestników, wiele wycieczek pry­ watnych i zbiorowych w Tatry i Gorce. Sekq'a działała w ramach organiza­ cyjnych AZS jako autonomiczna sekcja z własnym Zarządem wybieranym na corocznych walnych zebraniach członków. Przewodniczącym sekcji w latach 1916-1922 był Jan Gadomski, jego zasługą było nie tylko rozbu­ dzenie działalności sekcji AZS, ale również powołanie Polskiego Związ­ ku Narciarskiego29. W dniu 20 grudnia 1922 r. odbyło się w Warszawie Walne Zgromadzenie PZN z udziałem delegatów wszystkich towarzystw narciarskich w Polsce. Krakowski AZS reprezentowali: dr Bolesław Ma- cudziński, dr Stanisław Jentys oraz Czesław Jentys. Wiceprezesem PZN wybrano B. Macudzińskiego30. W sezonie 1921/22 sekqa pracowała w składzie: prezes - J. Gadomski, wiceprezes - B. Macudziński, sekretarz - S. Stączek, skarbnik - Józef Łu­ kaszewicz, członkowie - S. Facher, I. Popielówna, Henryk Brener i Euge­ niusz Kaliciński. Przyczyniła się do popularyzacji i rozwoju narciarstwa w Krakowie. Liczba jej członków wzrosła do 263. Sekqa zorganizowała kursy w Zakopanem i w Krakowie, 14 zbiorowych wycieczek, uruchomiła wypożyczalnię nart i sklep sportowy, w którym starano się zaopatrzyć członków sekcji po niskich cenach w przybory narciarskie, a także dzięki jej staraniom zbudowano w Krakowie skocznię narciarską. Sekcja urządzi­ ła też zawody w Krakowie na Woli Justowskiej w dniu 12 lutego. W bie­ gu juniorów (nowiquszy) na dystansie 4 km (27 zawodników) zwyciężył A. Reim przed A. Świszczowskim i T. Rygierem (TTN), dalsze miejsca zdo­ byli zawodnicy AZS - W. Michejda i Stefan Bojarski. W biegu klubowym na dystansie 8 km (12 zawodników) zwyciężył E. Kaliciński przed K. Sza- rochem, A. Krzeptowskim (SNPTT), S. Daszyńskim i W. Dutkiewiczem.

27 Tamże, s. 130 i n. 28 50 lat Polskiego Związku Narciarskiego 1919-1969, pod red. T. Tolińskiego, Kraków 1969, s. 11. 29 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 73-74. M „Tygodnik Sportowy" 1921, nr 28, s. 2-3. W skokach dwa pierwsze miejsca zajęli zawodnicy SNPTT Zakopane - H. Miickenbrunn i A. Rozmus przed zawodnikami AZS - E. Kalicińskim, J. Adamkiem i Trzcińskim. Zawody wywarły bardzo pozytywne wrażenie na licznie zebranej publiczności. Sekcja zorganizowała wspólnie z SNPTT w dniach 19-21 lutego 1922 r. w Zakopanem pierwsze zawody międzynarodowe o mistrzostwo Tatr pod patronatem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. W biegu seniorów 1 klasy E. Kaliciński na 79 startujących zawodników zdobył czwarte miej­ sce (drugi z Polaków), w biegu seniorów II klasy na dziewiątym miejscu uplasował się K. Szaroch. W konkursie skoków E. Kaliciński był trzeci, w biegu pań W. Dubieńska uplasowała się na czwartej pozycji. Zawodnicy sekcji startowali po raz pierwszy poza granicami Polski (w Vesterovie), a także w mistrzostwach Polski w Worochcie, w Bielsku i konkursie sko­ ków w Zakopanem. Ogółem startowało 53 zawodników sekcji zdobywając 2 pierwsze, 2 drugie i 6 trzecich miejsc. W Tatrach Słowackich (Vesterovo) po raz pierwszy zorganizowano na początku lutego zawody o mistrzo­ stwo Tatr. Dobrze spisał się junior AZS K. Szaroch, który w biegu juniorów na 15 km zajął 3 miejsce. Na trzecich mistrzostwach Polski rozegranych w Worochcie 3-6 marca, w biegu seniorów na 15 km startował E. Kaliciń­ ski (z numerem 1), który wskutek nieporozumienia przerwał bieg, lecz następnie dobiegł do mety zajmując dalsze miejsce. W skokach seniorów zdobył on trzecie miejsce przegrywając z A. Rozmusem i A. Krzeptow­ skim (SNPTT)31. Sezon narciarski 1922/23 przebiegał pod znakiem dalszego rozwoju sekcji, szczególnie w działalności sportowej. Sekcja liczyła 205 członków. Zawodnicy sekq'i startowali ogółem 43 razy, zdobywając w 10 zawodach miejsca: 1 pierwsze, 7 drugich i 1 trzecie. Sam E. Kaliciński startując 12 razy zdobył 4 drugie nagrody. Czterokrotnie startował poza granicami Polski jako reprezentant kraju; na zawodach o mistrzostwo Szwajcarii w Grin- delwald zajął w biegu 34 miejsce (pierwszy z Polaków), a na zawodach 0 puchar Franqi w Luchon w biegu na 50 km 10 miejsce (drugi z Polaków). W dniu 18 listopada sekcja na polecenie PZN zorganizowała w Krako­ wie doroczny zjazd towarzystw narciarskich. Na zjeździe tym na wniosek krakowskiego AZS powołano komisję sportową, zlecając S. Facherowi, B. Macudzińskiemu i H. Szatkowskiemu opracowanie regulaminów władz sportowych PZN. Wznowione zostały zawody o mistrzostwo sekcji 1 o nagrodę wędrowną Senatu UJ (ostatnie tego typu zawody odbyły się w 1914). Zorganizowano je w Zakopanem; w biegu na dystansie 6 km zwyciężył A. Świszczowski. W II międzynarodowych zawodach narciar-

31 „Przegląd Sportowy" 1922, nr 3, s. 9. skich w Zakopanem o mistrzostwo Tatr (16-18II) w biegu pań W. Dubień- ska była druga; M. Borkowska trzecia, I. Popielówna piąta32. W zawodach o mistrzostwo Polski (10-11 III) w Sławsku E. Kaliciński zdobył tytuł wi­ cemistrzowski w slalomie, zaś w skokach był czwarty. A. Świszczowski na tych zawodach zajął drugie miejsce w skokach seniorów II klasy. Ponadto E. Kaliciński dwukrotnie startował w konkursach skoków urządzanych przez SNPTT w Zakopanem, zajmując drugie miejsca. Sekcja organizowa­ ła zawody kwalifikacyjne w Zakopanem przed wyjazdem polskiej druży­ ny do Szwajcarii i Francji. Komitet organizacyjny pod przewodnictwem S. Fâchera pomimo bardzo trudnych warunków przeprowadził bardzo sprawnie zawody z udziałem ponad 40 zawodników z wielu klubów w Polsce. Na tych zawodach E. Kaliciński zdobył drugie miejsce. Oprócz tego zawodnicy startowali w zawodach w Vesterovie i Bielsku. Równo­ cześnie kontynuowano pozostałe formy działalności. Zorganizowano do­ roczny kurs narciarski w Zakopanem, który zgromadził 86 uczestników, oraz wiele wypraw turystycznych w Tatry, Beskidy, Gorce. Sekcją w tym sezonie kierował dr B. Macudziński33. W sezonie 1923/24 sekcja liczyła 288 członków. Znaczny rozwój orga­ nizacyjny i sportowy tej sekcji został gwałtownie zahamowany; 9 listopa­ da 1923 r. na Walnym Zgromadzeniu Sekcji Narciarskiej AZS uchwalono rozdzielenie działalności sportowej od turystycznej. Na ten stan rzeczy duży bez wątpienia wpływ miały słabe możliwości uprawiania sportu narciarskiego na terenie samego Krakowa, jak również sytuaqa finansowa AZS i stan materialny młodzieży akademickiej. Nie bez znaczenia był też wzrastający z roku na rok poziom sportowy zawodników z Okopanego, którzy przewyższali znacznie zawodników krakowskich. Z tego powodu sekcja AZS w coraz większym stopniu ograniczyła działalność do turysty­ ki narciarskiej. Przejście z narciarskiego sportu wyczynowego na turysty­ kę narciarską wpłynęło na zmniejszenie się liczby członków. W roku 1924 sekcja liczyła 228 członków, w 1925 roku już tylko 52, a w 1926 r. - 30. Jeszcze w grudniu 1924 r. sekcja zorganizowała w Krynicy kurs narciarski w biegach i skokach, pod kierunkiem znanego trenera węgierskiego Istva- na Devana. Już jednak od roku 1925 decydującą rolę w działalności sekcji odgrywał kierunek turystyczny. Najważniejszą imprezą narciarską, zorganizowaną z polecenia PZN przez AZS i TTN z Krakowa, były narciarskie mistrzostwa Polski w Kry­ nicy, które odbyły się w dniach 16-18 lutego 1924 r. W biegu seniorów

32 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 76-77 „Tygodnik Sportowy" 3923, nr 3, s. 6-7; nr 2, s. 6. 33 W piętnastolecie 1909-1923..., s. Ib-TI. klasy I E. Kaliciński zdobył piąte miejsce; w biegu seniorów II klasy miejsca zawodników AZS były następujące: A. Świszczowski zajął 8 miej­ sce, W. Lipiński - 10, A. Reim - 13, S. Daszyński - 16, W. Galica - 21. W biegu juniorów J. Rolle był 4, A. Walczak - 6, K. Boczar - 8. W skokach seniorów I klasy E. Kaliciński był drugi, w punktaqi zawodników I i II kla­ sy - piąty, na pozyqi 13 uplasował się A. Świszczowski, a na 15 A. Reim. W biegu kobiet zwyciężyła zawodniczka AZS W. Dubieńska przed Gwiz- dałówną z „Pogoni" Lwów i swoją koleżanką klubową M. Borkowską, I. Popielówna zdobyła 6 miejsce. W biegu akademickim sekcji narciarskiej zwyciężył S. Żychoń przed J. Rolle i W. Galicą34. Kolejne VI narciarskie mistrzostwa Polski rozegrane zostały również w Krynicy w dniach od 31 stycznia do 2 lutego 1925 r. Organizaqę zawo­ dów PZN ponownie powierzył sekqi narciarskiej AZS i Tatrzańskiemu Towarzystwu Narciarzy z Krakowa, przy współudziale Zarządu Zdro­ jowego w Krynicy, który własnym kosztem wybudował nową skocznię narciarską. Z zawodników AZS startujących w biegu głównym na 15 km T. Rysiakiewicz zajął 24 miejsce; W. Galica - 26; w kombinacji norweskiej (bieg 15 km i skoki) Władysław Galica był 13; w biegu na 30 km T. Ry­ siakiewicz - 13, W. Galica - 14. W biegu juniorów na 10 km Witold Preiss był piąty, zaś w biegu kobiet I. Popielówna również piąta. W dniu 11 lu­ tego rozegrano mistrzostwa Zakopanego, podczas których W. Dubieńska w biegu na 8 km zdobyła czwarte miejsce35. Z powodu egzaminów na Akademii Górniczej nie startował najlepszy w tym czasie zawodnik AZS E. Kaliciński. Sukcesem zakończyły się narciarskie mistrzostwa Polski w Zakopanem, które odbyły się w dniach 17-19 lutego 1927 r., W. Dubień­ ska zajęła czwarte miejsce w biegu na 8 km36. W sezonie 1926/27 sekcja stawiała głównie na turystykę zimową w Tatrach, Beskidach Zachodnich, Karpatach Wschodnich. Odbyło się 37 wycieczek zbiorowych, zaś zimą 1927/28 - 83. Uruchomiono sklep sportowy, wypożyczalnię nart, zorganizowano 4 rajdy karpackie i 3 wy­ prawy zagraniczne (Alpy, Apeniny i Sudety). W zawodach sportowych startowano 5 razy, 73 członków uzyskało odznakę sprawności PZN37. W następnych latach AZS zdecydowanie obniżył poziom sportowy, koncentrując się na turystyce narciarskiej. Wyrażało się to w organizacji zbiorowych wycieczek, urządzaniu kursów dla początkujących. Dopiero

M „Przegląd Sportowy" 1924, nr 31, s. 4. 35 „Przegląd Sportowy" 1926, nr 25, s. 4. “ „Przegląd Sportowy" 1927, nr 8, s. 4. J7 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1927/28. w roku 1932 nastąpił intensywny rozwój sekcji. Liczba członków wzro­ sła do 155 osób. Poza turystyką ponownie najważniejszą dziedziną stała się działalność sportowa, zawodnicy sekcji startowali we wszystkich naj­ ważniejszych zawodach narciarskich w Polsce. Na mistrzostwach Polski W. Dubieńska w biegu zjazdowym zdobyła 6 miejsce, zaś w mistrzostwach okręgu krakowsko-śląskiego - 3. W dniach 1-3 lutego 1932 r. AZS Cieszyn był organizatorem akademickich mistrzostw Polski w Wiśle. W. Dubieńska została akademickim mistrzem Polski w biegu na 8 km, a w biegu na 18 km J. Gnojek zajął trzecie miejsce, a Z. Bośniacki czwarte. W otwartym kon­ kursie skoków T. Sykała był piąty38. Powrócono do organizacji zawodów o mistrzostwo sekcji narciarskiej i o puchar rektora UJ (nierozgrywano tych mistrzostw od 1923). W r. 1932 puchar zdobył Marian Maurizio, a w 1933 Z. Bośniacki39. Tradycyjnie organizowano w okresie ferii zimo­ wych kursy narciarskie. W sezonie 1932/33 sekcja liczyła już 501 człon­ ków, była sklasyfikowana na 5 miejscu w kraju. Sekcja przeprowadziła wiele zawodów jubileuszowych, wśród których najważniejsze to zawody w Zakopanem. Startowała w nich rekordowa liczba osób, bo 210. Puchar rektora UJ zdobył Z. Bośniacki, zwyciężył również w zawodach zjazdo­ wych w Zwardoniu. W zawodach zjazdowych w Zakopanem o mistrzo­ stwo sekcji wygrał Gustaw Nowotny. Na zakończenie sezonu sekcja urzą­ dziła akademickie mistrzostwa Polski w biegu zjazdowym; jej członkowie - M. Maurizio i Z. Bośniacki zajęli pierwsze i drugie miejsce. W dniach 2-4 lutego 1934 r. w Rabce sekcja zorganizowała I Mię­ dzynarodowe Mistrzostwa Akademickie Polski pod patronatem ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, które zostały zaliczone do jednych z najważniejszych imprez zimowych w Polsce. W zawodach tych wzięło udział 156 zawodników, w tym 36 z Norwegii, Łotwy, Estonii i Jugosła­ wii. Zawodnicy AZS Kraków nie brali udziału, zajmując się organizaq'ą zawodów. Natomiast zawodnicy Z. Kapusta, Z. Płonka i M. Maurizio brali udział w mistrzostwach Polski w biegu zjazdowym, zaś Gustaw Nowotny zdobył mistrzostwo okręgu krakowsko-śląskiego w kombinacji alpejskiej w Szczyrku40. II Międzynarodowe Akademickie Mistrzostwa Polski sekcja zorgani­ zowała w Rabce w dniach 1-3 lutego 1935 r. Startowało 146 zawodników, reprezentujących Polskę, Estonię, Holandię, Szwecję i Węgry. Świetnie spisała się Maria Lijowska zajmując w biegu na 8 km drugie miejsce za

rRaz, dwa, trzy" 1932, nr 10, s. 8. ,Raz, dwa, trzy" 1932, nr 8, s 11; 1933, nr 4, s. 3; nr 27, s. 13. rRaz, dwa, trzy" 1934, nr 9, s. 7. zawodniczką wileńskiego AZS. W biegu zjazdowym zawodnicy krakow­ skiego AZS zajęli dalsze miejsca: Franciszek Figwer (24 miejsce), Paweł La­ sota (33), Jan Kapłan (35), Janusz Kobylański (44). W otwartym konkursie skoków Tadeusz Sykała uplasował się na 11 pozycji41. Od roku 1936 sekcja ponownie liczyła się na arenie ogólnopolskiej. Na międzynarodowych akademickich mistrzostwach Polski, zorgani­ zowanych przez AZS Warszawa w Worochcie w dniach 31 stycznia - 2 lutego, sekcja trenowana przez Austriaka Karla Wiesera odniosła wie­ le sukcesów. Zdobyła zespołowo pierwsze miejsce i puchar przechodni dyrektora PUWFiPW; pierwsze miejsce w biegu płaskim drużynowym i puchar rektora UW (J. Ustupski, P. Lasota, F. Figwer, Biłyk; pierwsze miejsce J. Ustupskiego w biegu na 16 km; wicemistrzostwo K. Ustupskiej w biegu zjazdowym pań). Sekcja przeprowadziła mistrzostwa Okręgu Krakowskiego w Krynicy (8-9 II), uzyskując pierwsze miejsce w biegu płaskim na 16 km (J. Ustupski) oraz trzy pierwsze miejsca w konkursie skoków. Zwyciężył w nim P. Lasota przed Szeligiewiczem i Klingiem. W kombinacji pierwsze miejsce zdobył zespół AZS, a drugie - P. Lasota42. W dniach 29 lutego-1 marca w Zakopanem po raz pierwszy w historii narciarstwa polskiego sekcja zorganizowała międzynarodowy akademi­ cki mecz Niemcy-Polska. Mecz składał się z biegu zjazdowego, slalomu, kombinaqi alpejskiej oraz skoków i zakończył się zwycięstwem akademi­ ków polskich. Na mistrzostwach Polski zespół AZS zdobył nagrodę dla najlepszego klubu okręgu krakowskiego, a najwyższe, ósme miejsca zajął T. Sykała w konkursie skoków i sztafeta w składzie: M. Kozłowski, Króli- cki, F. Figwer, S. Zubek. Na zakończenie sezonu już tradycyjnie zorgani­ zowano w Zakopanem mistrzostwa sekcji. Wśród pań zwyciężyła J. Droź- dzikowska, wśród panów T. Sykała43. W rozegranych w dniach 21-27 stycznia 1937 r. w Krynicy międzyna­ rodowych akademickich mistrzostwach Polski świetnie spisała się Maria Lijowska zwyciężając w biegu zjazdowym, a w klasyfikaqi drużynowej mistrzostwo akademickie Polski zdobył AZS Kraków44. W 1937 roku w barwach krakowskiego AZS startował Bronisław Czech jeden z najlepszych polskich narciarzy w historii tej dyscypliny sportu45. Na XVIII iriistrzostwach Polski w Zakopanem, które odbyły się

41 Sprawozdanie sekcji narciarskiej AZS Kraków za sezon 1934/35, Kraków 1935. 11 „Raz, dwa, trzy" 1936, nr 6, s. 11. 4i Sprawozdanie sekcji narciarskiej AZS Kraków za rok 1935/36, Kraków 1936. 44 Rocznik sportowy na rok 1938, Warszawa 1938, s. 141. 45 Wcześniej w latach 1926-1931 B. Czech by! członkiem sekcji lekkoatletycznej AZS Kraków. 6-7 marca 1937 r., zdobył: pierwsze miejsca w kombinacji norweskiej, kombinacji alpejskiej i biegu zjazdowym; drugie miejsca w biegu na 18 km i w skokach. Wśród kobiet drugie miejsce zajęła w kombinacji alpejskiej Maria Szczygłówna przegrywając z Heleną Marusarzówną z SNPTT Za­ kopane. B. Czech startował też w zawodach FIS w Chamonix zajmując siódmą lokatę w kombinacji norweskiej46. Mistrzami okręgu krakowskiego na rok 1937 w kombinacji alpejskiej zostali Maria Lijowska i Paweł Lasota. AZS wygrał również zespołowo47. Kierownikiem sekcji w sezonie 1938/39 wybrano studenta AG Janu­ sza Gerulewicza. Skupiono się na organizaqi wielu wycieczek i kursów, kładąc nacisk na jak najszersze popularyzowanie narciarstwa wśród mło­ dzieży akademickiej. Zaplanowane w dniach 6-9 stycznia 1939 r. w Kry­ nicy międzynarodowe akademickie mistrzostwa Polski nie odbyły się ze względu na złe warunki atmosferyczne48.

Sekcja wioślarska

W roku 1918 liczba członków sekcji wzrosła do 92. W związku z cias­ notą na przystani na Dębnikach rozpoczęto budowę nowej na terenie po­ łożonym w pobliżu mostu Dębnickiego, obok warsztatów Państwowego Zarządu Rzeki Wisły, przyznanym AZS przez Radę Miejską miasta Kra­ kowa w dniu 9 lutego 1914 roku. Wybuch wojny spowodował, że dopiero 30 kwietnia 1918 roku z inicjatywy członków sekqi, a przede wszystkim prof. W. Goetla, zawiązało się Towarzystwo Budowy Przystani Sekcji Wioślarskiej. Do prac porządkowych na terenie budowy przystąpiono w maju, a W. Goetel wystarał się o nieodpłatny budulec od ks. Karola Ste­ fana Habsburga z Żywca. Resztę drewna ofiarował prof. O. Bujwid z włas­ nego majątku. Projektantem przystani i kierownikiem całości budowy był Stanisław Rudy, a wszelkie prace wykonywali wioślarze. Szybko powstała hala na łodzie, w kącie której mieściły się także i szatnie. Uroczyste otwar­ cie przystani, której nadano imię profesora Mariana Smoluchowskiego, na­ stąpiło 14 lipca 1918 roku. Drugim, obok hangaru, obiektem przystani był domek klubowy, adaptowany z budynku byłej stacji kolejowej. Częścio­ we zasiedlenie tego budynku nastąpiło w 1920 roku. W części parterowej domku klubowego znajdowało się mieszkanie dozorcy, sekretariat AZS

44 „Rocznik Sportowy 1937/38", Warszawa 1938, s. 76. 47 „Raz, dwa, trzy" 1937, nr 6, s. 15. 48 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za okres od dn. 1 VII 1938-30 VI 1939. i szatnia dla kobiet. Na piętrze urządzono świetlicę, szatnię dla mężczyzn i natryski. Integralną częścią przystani wioślarskiej był warsztat szkutniczy zatrudniający kilku rzemieślników, w którym wyrabiano łodzie i osprzęt. Jakość produkcji nie ustępowała wytwórniom zagranicznym. Warsztatem kierował Stanisław Rudy, a po jego wyjeździe do Warszawy - Józef Tho ma. Przystań wioślarska, w miarę posiadanych środków, była na bieżąco modernizowana i uzupełniana. Na początku lat trzydziestych dobudowa­ na została do niej speqalna przystań dla uczniów szkół średnich z halą na łodzie i kajaki, z której korzystała młodzież gimnazjalna nadzorowana przez władze szkolne wspomagane przez wioślarzy AZS. Na przystani przy ulicy Zwierzynieckiej 48 (później ul. Kościuszki 12) miały swoje po­ mieszczenia także pozostałe sekcje AZS49. Wybudowanie nowej przystani wioślarskiej umożliwiło należyty roz­ wój sekcji. W 1920 roku sekcja urządziła dwukrotnie regaty, w których brały udział osady krakowskie. W regatach pierwszych, rozegranych 14 lipca, AZS odniósł zwycięstwa w czterech biegach: dwójek odkrytych z osadą - L. Kowalski, J. Gadomski, sternik Z. Hołubianka; szóstek z osadą - Witkowski, Langer, E. Baszkoff, A. Papće, K. Walter, W. Anczyc, sternik W. Mostowski; czwórek z osadą - T. Dutkiewicz, S. Rudy, W. Dutkie­ wicz, S. Fächer, sternik Z. Ritterschild oraz ósemek z osadą - Szeligowski, E. Baszkoff, W. Rutkowski, Hitzinger, K. Walter, Zabierzewski, L. Kowal­ ski, W. Mostowski, sternik J. Gadomski. W dniu 10 września odbyły się drugie regaty, w których AZS wygrał dwa biegi: dwójek wyścigowych klepkowych z osadą - W. Dutkiewicz, H. Bujwidówna, sternik Jakubow­ ska, i czwórek wyścigowych z osadą - W. Dutkiewicz, H. Bujwidówna, S. Rudy, S. Fächer, sternik J. Gadomski. W tymże roku odbyły się po raz pierwszy regaty o mistrzostwo Polski. Wysokie koszty przesłania łodzi do Bydgoszczy, gdzie odbywały się regaty, uniemożliwiały krakowskie­ mu AZS udział w tej imprezie. Jednak myśl o mistrzostwie nie dawała członkom sekcji spokoju. Osada postanowiła wyruszyć drogą wodną. Po przepłynięciu Wisłą do Warszawy załadowano łódź (fornirową czwórkę) na statek i w ten sposób dotarto do Bydgoszczy. Po takich trudach wygra­ na była niemożliwa, ale osada krakowska zdobyła powszechne uznanie za dzielną postawę. W tej wyprawie udział wzięli: W. Dutkiewicz, S. Rudy, S. Fächer, L. Leszko i Z. Ritterschild. Królem sezonu został po raz trzeci L. Leszko, który przepłynął 1342 km. W roku 1921 wzrosła liczba członków sekcji do 169 osób, a wszystkie ich starania ogniskowały się wokół nowo wybudowanej przystani. Otwar­ cie i poświęcenie jej nastąpiło 19 czerwca przez prorektora Uniwersytetu

4* W piętnastolecie 1909-1923..., s. 101-102 . ks. prof. dr. Macieja Sieniątyckiego w obecności wiceprezydenta Krakowa Karola Rolle, rektora AG prof. Antoniego Hoborskiego, prezesa oddziału wioślarskiego krakowskiego „Sokoła". Cele i zadania krakowskiego AZS przedstawił prezes prof. Walery Goetel, po czym chrztu nowej łodzi „Bar­ bara", będącej własnością słuchaczy Akademii Górniczej, dokonał prof. Drobniak. Dwie inne łodzie nazwano „Bałtyk" i „Dudzio". AZS posiadał wówczas 11 łodzi (czterowiosłówki, ośmiowiosłówki i dużą łódź tury­ styczną). Królem sezonu została, po raz pierwszy w dziejach sekcji, kobieta - Irena Popielówna50. Aby poprawić formę zawodników, sekqa wysłała w 1922 roku osadę czwórki do budapesztańskiego klubu „Panonia". S. Ferens, E. Kaliciński, G. Szczerbiński, H. Szatkowski i T. Wołkowiński trenowali przez miesiąc pod kierunkiem trenera węgierskiego P. Faubla51. Po powrocie do kraju osada ta wzięła udział w międzyklubowych regatach w Warszawie zaj­ mując drugie miejsce. Na tych zawodach sukces odniosła w swoim biegu stara osada w składzie: J. Frischer, W. Cepurski, W. Dutkiewicz, L. Leszko, sternik S. Facher, wygrywając z osadą Kaliskiego Towarzystwa Wioślar­ skiego. Natomiast 17 września 1922 r. na jesiennych regatach w Krakowie, zorganizowanych wspólnie z krakowskim oddziałem Towarzystwa Gim­ nastycznego „Sokół", osady krakowskiego AZS zwyciężyły w czterech biegach. Bieg juniorów na gigach wygrała osada: J. Rolle, J. Zoll, A. Reim, F. Banda, sternik J. Ferens; bieg jedynek seniorów - J. Bujwid; bieg dwó­ jek odkrytych - osada: J. Pochwalski, Paraskovich, sternik M. Sobolewska; bieg czwórek wyścigowych w świetnym stylu wygrała osada w składzie: J. Adamek, J. Bujwid, W. Dutkiewicz, L. Leszko, sternik I. Popielówna. Do sekcji należały wówczas 123 osoby, królem sezonu został Jan Bujwid (1181 km). Wiosną 1923 roku, opierając się na doświadczeniach węgierskich, Sta­ nisław Facher opracował nowy regulamin sekcji, który zarówno w sensie programowym, jak i organizacyjnym uwzględniał dwutorowość działal­ ności (turystyka i sport). W dniu 20 kwietnia odbyło się Walne Zebranie sekcji, które wybrało Wydział na najbliższy sezon: przewodniczącym zo­ stał prof. W. Goetel, jego zastępcami - W. Dutkiewicz i Z. Szumski, sekreta­ rzem - J. Friszer, jego zastępcą Michał Kozik; skarbnikiem M. Sporny i jego zastępcą S. Ferens. Naczelnikiem przystani wybrano W. Goetla, gospoda­ rzem przystani Karola Bimbauma i jego zastępcą Tadeusza Ferensa. Kie­ rownikiem sportowym sekqi został Jan Bujwid, a kierownikiem turystycz­ nym L. Leszko, jego zastępcą dr T. Cyprian. Członkami Wydziału byli: dr

50 „Wiadomości Sportowe" 1922, nr 10, s. 8. 51 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 45-46. L. Kowalski, W. Cepurski, Tadeusz Zarański i S. Facher. Ponadto w skład Wydziału weszli: Anna Piwocka i Maria Sobolewska (jako przedstawiciel­ ki pań), M. Ramza (przedstawiciel AG), Stanisław Bauda (przedstawiciel uczniów gimnazjalnych)52. Na regatach wiosennych „Sokoła" zwyciężył w biegu jedynek J. Bujwid, pokonując mistrza Polski Stefana Wróbla z War­ szawskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Latem tegoż roku sekcja wzięła udział w regatach WTW w Warszawie wygrywając bieg dwójek wyścigo­ wych osadą: J. Frischer, H. Szatkowski, sternik I. Popielówna. W tymże sezonie Centrala Polskich Akademickich Związków Sportowych poleciła sekqi AZS Kraków urządzenie po raz pierwszy zawodów o mistrzostwo Centrali. Odbyły się one 6 lipca. Z rozegranych wyścigów AZS Kraków zwyciężył w biegu jedynek (J. Bujwid), zaś w biegu czwórek zajął trze­ cie miejsce. Na regatach zorganizowanych przez krakowskiego „Sokoła" Jerzy Zarański wygrał bieg jedynek. W rozegranych 14 października re­ gatach wewnętrznych zwycięstwa odnieśli w klasie seniorów - J. Bujwid, w klasie juniorów - Włodzimierz Dlugoszewski, w biegu jedynek odkry­ tych - Jan Pochwalski. Królem sezonu został W. Dlugoszewski przepły­ wając 1505 km53. W roku 1924 sekcja wioślarska liczyła 180 członków. Zakupiono kilka łodzi we Francji i dzięki temu wkroczono wyczynowo na arenę między­ narodową. W. Dlugoszewski reprezentował polskich studentów na I Aka­ demickich Mistrzostwach Świata w Warszawie, zajmując drugie miejsce w konkurenqi jedynek za Castoldim (Włochy), a przed Russelem (USA). W. Długoszewski wygrał również bieg jedynek młodszych na regatach związkowych w Bydgoszczy. Startował w regatach eliminacyjnych przed­ olimpijskich, które niestety przegrał, pokonany przez bardziej rutynowa­ nych przeciwników. Swój bilans poprawił zwyciężając w mistrzostwach sekcji, w regatach międzyklubowych w Krakowie (29 VI) oraz w biegu jedynek juniorów w regatach międzyklubowych w Warszawie. Ogłoszony został po raz drugi królem sezonu, bijąc rekord sekcji z 1913 roku licz­ bą przepłyniętych kilometrów - 2870. Z innych osad zwycięstwa odno­ sili: E. Chomińska, Z. Pacewiczowa, sternik W. Długoszewski - dwójki wyścigowe na regatach w Krakowie (29 VI); A. Bogdanowicz, J. Preiss, W. Baranowski, T. Hoff, sternik I. Popielówna - bieg czwórek klepkowych juniorów; Z. Kapałka, T. Hoff, I. Munnich, W. Zajączkowski, sternik T. Fe­ rens - bieg czwórek nasadnich na regatach wewnątrzklubowych (20 VI)54.

32 „Tygodnik Sportowy" 1923, nr 12, s. 7. ” „Przegląd Sportowy" 1923, nr 50, s. 8. 54 W. Długoszewski, Rys historyczny Sekcji Wioślarskiej Akademickiego Związku Sportowe­ go zo Krakowie, „Wioślarz Polski" 1925, nr 6, s. 181. W roku 1925 wybrano nowy Wydział sekcji w składzie: prezes - prof. W. Goetel; wiceprezesi - S. Facher i dr W. Anczyc; sekretarz - W. Długo- szewski; skarbnik - I. Popielówna; naczelnik przystani - W. Dutkiewicz; kierownik sportowy - S. Facher; gospodarz przystani - J. Merunowicz; członkowie - M. Szatkowska, L. Leszko. W dniu 20 czerwca odbyły się regaty wewnętrzne sekqi wioślarskiej, w których uczestniczyło 8 osad czwórkowych i dwie ósemki. Aż trzy biegi czwórkowe zostały obsadzone przez młodzież szkolną, co świadczyło o prawidłowej działalności szko­ leniowej, nazajutrz odbyło się uroczyste podniesienie flagi klubowej po­ łączone z chrztem nowych łodzi. Święto sekcji wypadło dużo uroczyściej niż w poprzednich latach, ze względu na obecność wielu wybitnych gości, m.in. pani premierowej Nowakowej, rektora Akademii Górniczej - Jana Krauzego, prof. UJ S. Ciechanowskiego, dziekana AG Edmunda Chromiń­ skiego, a także przedstawicieli towarzystw i klubów sportowych. Nieobec­ ni na uroczystości rektor UJ prof. Michał Rostworowski i prof. O. Bujwid przesłali na ręce delegatów sekcji życzenia. Uroczystość otworzył prezes AZS i jego sekqi wioślarskiej prof. W. Goetel. Po przemówieniach gości podniesiono na maszt flagę AZS wraz z licznymi flagami przyjaźni in­ nych klubów polskich i zagranicznych. Chrztu łodzi dokonali zaproszeni goście. Ochrzczono dziewięć łodzi: jedynkę wyścigową „Rudy" nazwaną tak w uznaniu zasług byłego kierownika sekcji S. Rudego; dwójkę wy­ ścigową bez sternika - „Wałek" od imienia wielce zasłużonego dla sekcji prof. Goetla; jedynkę klepkową wyścigową - „Filut II"; czwórkę klepkową AG - „Hela II"; czwórkę klepkową Gimnazjum VIII - „A. Witkowski" i trzy jedynki odkryte: „Lech", „Hania", „Danusia". Po dokonaniu chrztu wszystkie łodzie wypłynęły na defiladę55. Pod koniec czerwca odbyły się w Krakowie regaty Oddziału Wioślar­ skiego „Sokoła", z udziałem osad z Poznania i Warszawy. W krótkich wio­ słach pewne zwycięstwo odniósł W. Długoszewski. W dniu 9 sierpnia zor­ ganizowano VI regaty związkowe o mistrzostwo Polski w Brdyujściu pod Bydgoszczą. W biegu jedynek o mistrzostwo Polski W. Długoszewski był trzeci. W dwójkach podwójnych osada W. Dutkiewicz i W. Długoszewski zdobyła drugie miejsce, zaś w czwórkach nowiquszy osada: A. Bogdano­ wicz, R. Talewski, S. Wyrobek, T. Hoff, sternik S. Facher zajęła czwarte miejsce. Sezon jesienny ograniczył się do wewnętrznych zawodów. Dnia 5 września odbyły się regaty na jedynkach wyścigowych o mistrzostwo sekcji oraz bieg jedynek odkrytych dla nowicjuszy. Mistrzostwo zdobył (jak i w roku ubiegłym) W. Długoszewski, a bieg jedynek dla nowicju­ szy (6 startujących) Tadeusz Kłaput. Natomiast 20 września zorganizo-

“ „Wioślarz Polski" 1925, nr 4, s. 122. wano regaty z udziałem sekcji wioślarskiej Towarzystwa Agrotechniki z Czernichowa. W regatach przeprowadzono cztery biegi, wszystkie na czwórkach. Bieg o mistrzostwo juniorów na rok 1925/26 wygrała osada: Tadeusz Hoff, Tadeusz Kohlberger, Roman Talewski, Antoni Bogdano­ wicz, sternik W. Długoszewski przed osadą: Henryk Litwin, Włodzimierz Baranowski, Jakub Merunowicz, Aleksander Kłaput, sternik Irena Popie- lówna. W czwórkach nasadnich nowiquszy triumfowali wioślarze Agro­ techniki przed osadą AZS w składzie: Marian Szczerbiński, Konrad Olaś, Tadeusz Kłaput, Tadeusz Bocheński, sternik Włodzimierz Długoszewski. W biegu czwórek odkrytych młodzieży szkół średnich najlepsza była osa­ da: Stanisław Król, Józef Frischer, Ryszard Górka, Adam Szczawiński, sternik Włodzimierz Długoszewski. W biegu czwórek wyścigowych zwy­ ciężyła osada: T. Hoff, T. Kohlberger, R. Talewski, A. Bogdanowicz, sternik W. Długoszewski. Regaty zgromadziły sporo publiczności na przystani AZS oraz po obu brzegach Wisły56. Sezon 1926 r. krakowski AZS rozpoczął 4 kwietnia. Dnia 20 czerwca zorganizowano regaty wewnętrzne, które zgromadziły na starcie 8 osad czwórkowych i 2 ósemki oraz 3 czwórki młodzieży szkolnej, co świad­ czyło o znacznym rozwoju wioślarstwa regatowego. Nie zaniedbywano wioślarstwa turystycznego, w którym prym wiedli L. Leszko, L. Wątocki i W. Anczyc. W dniu 8 sierpnia rozegrano VII regaty związkowe w Brdyuj­ ściu pod Bydgoszczą. AZS wysłał pięciu wioślarzy do biegu w jedyn­ kach o mistrzostwo Polski - W. Długoszewskiego i czwórkę nowicjuszy: A. Bogdanowicza, S. Wyrobka, T. Kohlbergera, T. Hoffa. Doskonale spisał się W. Długoszewski zdobywając swój pierwszy tytuł mistrza Polski. Miał bardzo udany sezon, wygrał wszystkie biegi jedynek, w których startował. Zakwalifikował się w ten sposób na mistrzostwa Europy, które odbyły się w Lucernie. Tam zajął w biegu jedynek szóste miejsce. W roku na­ stępnym rozpoczął sezon od zwycięstwa w regatach międzyklubowych w Warszawie (26 VI) i międzynarodowych regatach w Gdańsku (16-17 VII). Na międzynarodowych regatach o mistrzostwo Polski, które odbyły się 30-31 lipca 1927 r. w biegu jedynek W. Długoszewski zdobył tytuł mi­ strza Polski i wygrał bieg jedynek o nagrodę ministra WRiOP. W sierpniu zajął drugie miejsce w olimpiadzie akademickiej we Włoszech57. Jesienią AZS urządził tradycyjnie regaty wewnątrzklubowe, które cieszyły się dużą popularnością wśród krakowian. Mistrzostwo AZS w poszczególnych konkurencjach zdobyli: jedynki - W. Długoszewski; dwójki podwójne bez sternika - Wiesław Wałkowiński, Jan Krzepowski; dwójki podwójne pół-

Sfc „Wioślarz Polski" 1925, nr 11, s. 147-149. s? Kalendarz sportozoy Kuriera Porannego na rok 1928, Warszawa 1928, s. 68-72. wyścigowe - Tadeusz Bocheński, Karol Warner, sternik Adam Zeńczak; dwójki półwyścigowe pań (startowali sternicy z powodu braku stemiczek) - dr I. Popielówna, Zofia Zgorzelska, sternik Aleksander Klaput; dwójki na długie wiosła ze sternikiem - Ryszard Górka, Roman Kessler, sternik W. Długoszewski; czwórki półwyścigowe - Mieczysław Gnoiński, Jan Ło­ ziński, R. Górka, R. Kessler, sternik W. Długoszewski; czwórki wyścigowe - T. Kohlberger, A. Bogdanowicz, W. Wałkowiński, J. Krzepowski, sternik T. Hoff. W punktacji przeprowadzonej przez PZTW wśród Towarzystw Wioślarskich w Polsce AZS Kraków został sklasyfikowany na piątej pozy­ cji, z dorobkiem 44 pkt., za Bydgoskim Towarzystwem Wioślarskim, AZS Warszawa, WTW i AZS Poznań58. W roku 1928 W. Długoszewski nie wykorzystał szansy i nie zdołał zakwalifikować się na Igrzyska Olimpijskie. Na mistrzostwach Polski przegrał z W. Barwickim (Klub Wioślarski Toruń) i mimo wygrania dwu­ krotnie eliminacji przedolimpijskich nie pojechał do Amsterdamu. Na mi­ strzostwach Polski w dwójkach podwójnych trzecie miejsce zdobyła osada W. Wałkowiński, J. Krzepowski, na regatach przedolimpijskich w War­ szawie, rozegranych 22 czerwca, zajęli drugie miejsce i również nie za­ kwalifikowali się na igrzyska. W jesiennych regatach międzyklubowych w Warszawie zwycięstwa odnieśli: w jedynkach - W. Długoszewski; w dwójkach podwójnych - W. Wałkowiński, J. Krzepowski. Na między­ klubowych regatach w Krakowie organizowanych przez „Sokoła" (7 X) akademicy zwyciężali w następujących biegach: jedynki - W. Długoszew­ ski; jedynki klepkowe nowiquszy - R. Górka przed M. Gnoińskim; dwójki podwójne - W. Wałkowiński, J. Krzepowski przed osadą M. Gnoiński, J. Łoziński. W sumie krakowski AZS w sezonie 1928 został sklasyfiko­ wany w punktaq'i PZTW na szóstym miejscu z dorobkiem 39 punktów59. Przewiosłowano 51 500 km, odbyto 263 dalszych wycieczek, 5 większych wypraw i około 1000 wyjazdów, 26 startów międzyklubowych. Odniesio­ no 14 zwycięstw, zorganizowano 2 razy regaty wewnętrzne i 2 razy regaty młodzieży szkolnej, zakupiono 2 łodzie60. W roku następnym sekcja nie osiągnęła sukcesów. Przyczyną tego było założenie władz AZS, że wyjazdów regatowych nie można subwen­ cjonować z kasy sekq'i. Startowanie w barwach sekcji na regatach uzna­ no za prywatną przyjemność. Ograniczono działalność jedynie do regat wewnątrzklubowych i do podmiejskich spacerów i krótszych (do 10 km)

M „Sport Wodny" 1927, nr 11, s. 216-218. 59 „Sport Wodny" 1928, nr 11, s. 210-211. “ AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1928. wycieczek. Wskutek takiego stanowiska, krakowski AZS nie wystartował w jubileuszowych X mistrzostwach Polski. Skifista W. Długoszewski zdo­ był po raz trzeci tytuł mistrza Polski startując w barwach OWSK. Regaty wewnętrzne o mistrzostwo AZS, 8 czerwca 1929 r., były odzwierciedle­ niem panujących w sekqi stosunków. Rozegrano zaledwie cztery biegi, z czego dwa zakończyły się walkowerem z braku konkurencji. Jedynki były samotnym popisem pięciokrotnego zdobywcy tego tytułu W. Dłu- goszewskiego, podobna sytuaqa miała miejsce w dwójkach podwójnych. Samotnie płynąca osada J. Krzepowski i W. Wałkowiński uzyskała dosko­ nały, nie notowany od trzech lat, czas. W czwórkach wyścigowych wy­ grała osada: A. Bogdanowicz, L. Leszko, W. Wałkowiński, J. Krzepowski, sternik S. Szafrański przed osadą M. Gnoiński, S. Wajda, F. Tybulczuk, S. Nadwodzki, sternik W. Długoszewski. W czwórkach klepkowych pierw­ sze miejsce zdobyła osada: J. Jaruga, E. Chrząszcz, R. Verey, M. Maurizio, sternik S. Szafrański przed osadą A. Poźminek, T. Greczek, M. Woźniak, Z. Dembiński, sternik F. Tybulczuk. Ostatnim osiągnięciem sportowym krakowskiego AZS w roku 1929 był udział osady w dwójkach podwój­ nych (J. Krzepowski i W. Wałkowiński) w lipcowych regatach jubileuszu 50-lecia PZTW i regatach międzyklubowych w Bydgoszczy. Zajęła ona drugie miejsca, dwukrotnie przegrywając z osadą Klubu Wioślarskiego z Torunia61. Głównym zadaniem, jaki postawił sobie AZS w tymże roku była po­ pularyzacja wioślarstwa wśród młodzieży akademickiej i stworzenie jej jak najlepszych warunków do uprawiania turystyki wioślarskiej. Sekcja posia­ dała 140 członków czynnych, w tym 48% słuchaczy UJ, 38% słuchaczy AG, WSH, ASP i Szkoły Przemysłowej, 14% oldboyów. Do sekcji należało też kilkadziesiąt uczniów i uczennic szkół średnich, posiadających włas­ ny tabor i trenujących pod okiem prof. L. Leszko przy pomocy sterników AZS. Zainteresowanie turystyką było ogromne. Świadczy o tym imponu­ jąca liczba przewiosłowanych kilometrów, bijąca dotychczasowe rekordy (58 tysięcy km), średnio 400 km na jednego wioślarza, a także liczba odby­ tych wycieczek - 135, średnio 52-kilometrowych. W 1930 roku odrodziła się działalność sportowa krakowskiego AZS. Na mistrzostwa Polski zgłoszono 4 zawodników: R. Vereya w jedynkach nowicjuszy; J. Bujwida w jedynkach seniorów oraz R. Górkę i M. Gnoiń- skiego w dwójkach podwójnych młodszych. Zwycięstwo odniósł Roger Verey rozpoczynając swoją bardzo bogatą w sukcesy karierę. W dniu 20 września sekcja brała udział w regatach międzyklubowych zorganizowa­ nych przez OWSK w Krakowie z udziałem osad gospodarzy, Wojskowe-

M „Sport Wodny" 1929, nr 15, s. 231-233. go Klubu Sportów Wodnych w Warszawie i Wojskowego Klubu 3. Puł­ ku Saperów z Wilna. Sekcja AZS zwyciężyła: w jedynkach - R. Verey; w czwórkach półwyścigowych pań - J. Pietraszewska, J. Mazurkiewi- czówna, J. Dymkówna, Z. Witkowska, sternik I. Popiel, oraz w czwór­ kach panów - dr J. Merunowicz, J. Ustupski, T. Klaput, A. Bogdanowicz, sternik A. Kłaput. Ponadto drugie miejsca wywalczyli: J. Merunowicz w jedynkach młodszych i osada ósemek62. Zarząd sekqi (prezes W. Goetel, wiceprezes J. Przyborowski, L. Leszko, naczelnik przystani I. Popielów- na, skarbnik Teresa Brauerowa, sekretarz Zuzanna Witkowska) wykonał szereg remontów oraz dokonał zakupu nowych łodzi. Sekcja liczyła 157 członków, odbyto 4285 wyjazdów, wioślarze przepłynęli 63 198 km. W roku 1931 AZS Kraków ponownie pojawił się w tabeli punktacyjnej PZTW plasując się na 10 miejscu z dorobkiem 47 punktów jako najlep­ szy klub z polskich AZS-ów. W wiosennych międzyklubowych regatach w Warszawie najlepszy w biegu jedynek był R. Verey. Styl, jaki repre­ zentował 19-letni R. Verey pozwolił zaliczyć go od razu do klasy najlep­ szych polskich wioślarzy. Klasę swoją potwierdził już na mistrzostwach Polski zdobywając tytuł mistrza Polski. Na tych mistrzostwach dr J. Me­ runowicz był drugi w jedynkach nowicjuszy, zaś czwórka pań w składzie: Z. Witkowska, Reichardówna, H. Pilarska, J. Pietraszewska, sternik I. Po­ piel wywalczyła czwarte miejsce. R. Verey zwyciężył również w jesien­ nych regatach międzyklubowych w Warszawie63. Rok 1932 sekcja rozpoczęła otwarciem sezonu w dniu 8 maja. Dzięki znakomitej pracy szkoleniowej J. Bujwida sezon okazał się bardzo udany za sprawą skifisty R. Vereya i dwójki podwójnej R. Verey, J. Ustupski. Na mistrzostwach Polski (14-15 VIII) zdobyli tytuły mistrza Polski, zwycię­ stwa odniósł też J. Merunowicz w jedynkach nowiquszy i w jedynkach młodszych. Po mistrzostwach Komisja Kwalifikacyjna PZTW postanowiła zgłosić do udziału w mistrzostwach Europy osady krakowskie. W finale mistrzostw Europy, które odbyły się w Belgradzie 4 września dwójka po­ dwójna R. Verey, J. Ustupski zdobyła trzecie miejsce za Węgrami i Wło­ chami, wyprzedzając Belgów i Jugosłowian. Start R. Vereya w jedynkach przewidziany był jako sprawdzian jego wartości w konkurenqi międzyna­ rodowej. W przedbiegu jedynek R. Verey wylosował najsilniejszych prze­ ciwników i przypłynął do mety w czołowej grupie, plasując się zaledwie o ułamek długości za mistrzami Europy. Rezultat ten uznano za wystar­ czający i ze względu na ponowny start wioślarza w dwójkach podwójnych został on wycofany z dalszych rozgrywek. Zwycięstwa w mistrzostwach

,Sport Wodny" 1930, nr U, s. 225-226. ,Sport Wodny" 1931, nr 10, s. 153-154. międzyklubowych w Warszawie J. Ustupskiego w jedynkach nowicjuszy i R. Vereya w jedynkach powiększyły dorobek punktowy krakowskiego AZS. W punktacji PZTW za 1932 r. uplasował się na szóstym miejscu (naj­ lepszy klub akademicki) uzyskując 91 punktów64. W roku następnym wybrany został nowy Wydział sekcji, na czele stanął doc. dr K. Wodzicki, naczelnikiem przystani został dr J. Meruno- wicz. Maksymilian Sporny reprezentował AZS w PZTW, był członkiem Międzynarodowej Federacji Towarzystw Wioślarskich (FISA) i sędzią mię­ dzynarodowym. Klub poprawił swoją pozyqę w tabeli PZTW uzyskując 182 pkt., ostatecznie dało to czwartą lokatę. Było to m.in. wynikiem zdoby­ cia tytułu mistrza Europy przez R. Vereya na mistrzostwach Europy roze­ granych w Budapeszcie, który pewnie wygrał bieg jedynek, wyprzedzając reprezentantów Szwajcarii i Włoch. Na mistrzostwach Polski w Bydgosz­ czy (5-6 VIII) był najlepszy w skifie, ponadto pierwsze miejsca zdobyli inż. M. Balicki w jedynkach nowiquszy i M. Gnoiński w jedynkach młodszych. R. Verey zwyciężył też w regatach międzyklubowych w Warszawie65. W roku 1934 funkcję prezesa sekcji pełnił dr J. Merunowicz. Zawod­ nicy AZS startowali tylko na mistrzostwach Polski w Łęgnowie pod Byd­ goszczą (21-22 VII), zdobywając do punktaqi PZTW 17 pkt., na regatach wiosennych w Krakowie (5 pkt.) i zawodach jesiennych w Krakowie (35 pkt.). Bilans punktowy AZS znacznie poprawił R. Verey, zdobywając tytuł wicemistrza Europy na mistrzostwach w Lucernie, za który otrzy­ mał 51 pkt. W sumie AZS uzyskując 108 pkt. uplasował się na 12 miejscu w tabeli i dał się wyprzedzić m.in. akademikom z Wilna. Na mistrzo­ stwach Polski w jedynkach zwyciężył R. Verey, a w jedynkach pań Sta­ nisława Morajkówna była trzecia. Inż. M. Balicki był drugi w jedynkach nowicjuszy i trzeci w jedynkach 2 klasy66. W działalności turystycznej na uwagę zasługuje udział osady dwójki podwójnej w spływie „Przez Polskę do Morza" organizowanym w 1933 r. przez Ligę Morską i Kolonialną. Był to ogólnopolski spływ wszelkich jednostek pływających dla zamanifestowania polskości morza. Udział wzięli: Zygmunt Kapusta, Zdzisław Roni, Antoni Poźniczek i Aleksander Kłaput67. Rok 1935 to zdecydowana supremaqa w wioślarstwie polskim kra­ kowskiego AZS. Nie tylko zwyciężył w punktacji klubowej uzyskując 465

M „Sport Wodny" 1932, nr 11, s. 207-208. ‘5 „Sport Wodny" 1933, nr 13, s. 250-252. “ „Sport Wodny" 1934, nr 14, s. 165-266. *7 A. Kłaput, Zapis wioślarskiej działalności, (w:| Akademicki Związek Sportowy 1908-1983. Wspomnienia i pamiętniki, wybór i opracowanie R. Wryk, Poznań 1985, s. 308. pkt., odniósł jeszcze wiele cennych sukcesów. Najwartościowszymi osiąg­ nięciami było zdobycie tytułów mistrzów Europy na regatach w Grun­ tu (16-18 VIII). R. Verey zwyciężył w jedynkach, R. Verey i J. Ustupski w dwójkach podwójnych. Takie same rezultaty osiągnęli w regatach związ­ kowych o mistrzostwo Polski w Brdyujściu (3-4 VIII). Na tych zawodach tytuł wicemistrzowski w jedynkach pań zdobyła Maria Dziadowczyk, zaś inż. M. Balicki zwyciężył w trzech konkurencjach: w jedynkach 2 klasy, nowiquszy i młodszych68. W roku 1936 dwójka podwójna R. Verey i J. Ustupski zdobyła brązo­ wy medal olimpijski w Berlinie, ustępując osadzie angielskiej i niemieckiej, a przed osadami z Francji, USA i Australii. W biegu jedynek R. Verey wygrał przedbieg, w półfinale wskutek wyczerpującego biegu dwójek podwójnych musiał się wycofać. Na mistrzostwach Polski rozegranych w Łęgnowie pod Bydgoszczą tytuły mistrzów Polski zdobyli: R. Verey w jedynkach i R. Verey, J. Ustupski w dwójce podwójnej. Zwycięstwo też odniósł M. Balicki w jedynce młodszych i zajął drugie miejsce w jedynce 2 klasy. R. Verey zwyciężył na międzynarodowych regatach w Bydgosz­ czy (28 VI) ustanawiając rekord toru. W punktaqi najlepszych klubów wioślarskich AZS spadł na 5 miejsce, uzyskując 175 pkt. M. Dziadowczy- kowa przewiosłowała 2607 km (najwięcej wśród kobiet)69. Sekcja wioślarska regatowa w 1937 r. skupiała 10 wioślarzy i 2 ster­ ników. R. Verey i J. Ustupski wstąpili do sekcji lekkoatletycznej KS „Cra- covia" traktując treningi jako uzupełnienie zaprawy do wioślarstwa, co przyniosło pozytywne rezultaty. Już na międzynarodowych regatach w Bydgoszczy 26 czerwca bieg jedynek i dwójek podwójnych wygrał bez trudu AZS Kraków, dzięki swym doskonałym zawodnikom - R. Vereyo- wi, J. Ustupskiemu i M. Balickiemu. Wynik ten został powtórzony na XVIII regatach związkowych o mistrzostwo Polski, rozegranych w Łęgnowie pod Bydgoszczą. Mistrzem Polski po raz 10 został w jedynkach R. Verey, w dwójkach podwójnych J. Ustupski i M. Balicki. Na mistrzostwach Europy w Amsterdamie R. Verey zdobył brązowy medal, a na świato­ wych igrzyskach w Paryżu wywalczył pierwsze miejsce. W Budapeszcie 25 lipca rozegrano mecz wioślarski Polska-Węgry. W jedynkach zwyciężył R. Verey, a w dwójkach podwójnych osada R. Verey i M. Balicki zdobyła drugie miejsce. W międzynarodowych regatach w Gdańsku z udziałem drużyn: polskiej, berlińskiej, wschodnio-pruskiej, gdańskiej, w jedynkach zwyciężył R. Verey, a w dwójkach podwójnych J. Ustupski i M. Balicki zajęli trzecie miejsce. Wymienić jeszcze należy udany występ Czesława Waśkowskiego, który na regatach związkowych zdobył drugie miejsce w jedynkach nowicjuszy70. W 1938 r. R. Verey przeniósł się do Warszawy na studia w CIWF, na­ dal jednak występował w barwach krakowskiego AZS. Nie mając za sobą dobrego przygotowania, przegrał na mistrzostwach Europy w Mediola­ nie z Niemcem Hasenohrlowem, zdobywając tytuł wicemistrza Europy. Na mistrzostwach Polski rozegranych na jeziorze Witobel pod Poznaniem w dniach 14-15 sierpnia 1938 r. AZS odniósł zwycięstwa w biegu jedynek - R. Verey; w biegu dwójek podwójnych młodszych osada Dezsó Csaba i Jan Kostrzewski zajęła pierwsze miejsce. W biegu jedynek młodszych Dezsó Csaba zdobył pierwsze miejsce, w biegu jedynek nowicjuszy J. Kostrzewski był czwarty. W klasyfikacji klubów wioślarskich AZS Kraków zdobył 12 miejsce z dorobkiem 44 pkt., uzyskując punkty tylko na dwóch regatach71. W roku 1939 AZS Kraków wyprzedził wszystkie kluby wioślarskie, uzyskując 248,5 pkt. i pokonując drugi w tabeli AZS Warszawa o 46,5 pkt. Na XX mistrzostwach Polski w Poznaniu (12-13 VIII) tytuł mistrza Polski zdobyli: w jedynkach - R. Verey; w dwójkach podwójnych - R. Verey, J. Ustupski. Świetnie spisały się pozostałe osady krakowskie. Zwycię­ stwa odnieśli: Dezsó Csaba - jedynki młodszych i jedynki 2 klasy; Dezsó Csaba, J. Kostrzewski - dwójki podwójne młodszych; ponadto J. Kostrzew­ ski zdobył drugie miejsce w jedynkach młodszych. Na lipcowych mię­ dzynarodowych regatach w Bydgoszczy zwyciężyli: R. Verey - jedynki; R. Verey, J. Ustupski - dwójki podwójne; Dezsó Csaba - jedynki 2 klasy i jedynki młodszych; Dezsó Csaba i J. Kostrzewski - dwójki podwójne młodszych. W rozegranym w Budapeszcie meczu Polska-Węgry ponow­ nie najlepszymi okazali się R. Verey w jedynkach i osada R. Verey, J. Ustupski w dwójkach podwójnych. Zarząd PZTW postanowił wysłać na mistrzostwa Europy w Amsterdamie R. Vereya w jedynkach i w dwójce podwójnej razem z J. Ustupskim. Zaplanowane na dzień 1-3 września mi­ strzostwa Europy nie odbyły się z powodu wybuchu II wojny światowej72. Kierownikiem sekcji wówczas był student medycyny UJ Jerzy Mostowski.

Sekcja pływacka

Początkowo pływanie wchodziło w zakres działalności sekcji wio­ ślarskiej. Jako samodzielna sekcja rozpoczęła funkcjonowanie od Walnego Zgromadzenia w czerwcu 1922 roku, na którym powołano pierwszy Za­ rząd w składzie: prezes - Józef Frischer, wiceprezes - Wilhelm Cepurski, sekretarz - Maria Mayer, wydziałowi - dr Ludwik Kowalski, Stanisław Facher, Stanisław Jentys, Eugeniusz Baszkoff i Eugeniusz Weiss. Sekcja rozpoczęła działalność od zorganizowania elementarnego kursu pływa­ nia i kursu dla instruktorów i ratowników. W dniu 11 lipca 1922 r. zade­ biutowano w zawodach pływackich, które zorganizowała krakowska „Ju­ trzenka". W trakcie tych zawodów odbył się mecz piłki wodnej (water polo) pomiędzy „Jutrzenką" i AZS. Zwycięstwo odniosła sekcja pływacka „Jutrzenki" rezultatem 3:0. Zawodnicy AZS natomiast zwyciężyli: na dy­ stansie 72 m stylem piersiowym S. Ferens przed A. Świszczowskim, 72 m na wznak - A. Świszczowski przed E. Baszkoffem. Już w dniach 22-23 lipca sekcja była organizatorem pierwszych zawodów o mistrzostwo Kra­ kowa na pływalni w Parku Krakowskim z udziałem zawodników AZS, „Jutrzenki" i „Makkabi". Wśród pań na 108 m stylem dowolnym pierwsze trzy miejsca zajęły zawodniczki AZS. Wygrała M. Mayer przed J. Mayer i I. Popiel. Na 108 m stylem piersiowym zwyciężyła M. Mayer przed I. Popiel. Sztafeta kobiet AZS w składzie M. Mayer, Piotrowska, Król, I. Popiel zwyciężyła na dystansie 4x36 m stylem dowolnym. Wśród męż­ czyzn najlepiej spisał się S. Ferens na dystansie 216 m stylem dowolnym, wygrywając tę konkurencję. S. Daszyński był drugi na dystansie 400 m stylem dowolnym i trzeci na 108 m stylem dowolnym. Sztafeta AZS w składzie M. Mayer, E. Baszkoff, A. Świszczowski i S. Ferens była dru­ ga na 4x36 m za sztafetą klubu „Makkabi". Poza konkursem odbyły się skoki do wody, które zakończyły się sukcesem zawodników AZS. Wśród pań zwyciężyła E. Estreicher, wśród panów A. Świszczowski. W meczu piłki wodnej o mistrzostwo Krakowa zwyciężyła ponownie „Jutrzenka", tym razem rezultatem 4:1. Zespół AZS wystąpił w składzie: H. Szatkow­ ski, J. Pochwalski, J. Frischer, A. Świszczowski, S. Daszyński, S. Ferens, J. Bujwid. Mistrzostwa, w których wzięły udział: AZS, ŻTS „Jutrzenka", ŻTS „Makkabi", „Sokół" wykazały, że w Krakowie najlepszym klubem pływackim był AZS (zdobył najwięcej czołowych lokat i wystawił naj­ większą grupę zawodników)73. W dniu 31 lipca sekqa zorganizowała zawody „Wpław przez Kra­ ków" na dystansie 3600 m. Start był pod klasztorem Norbertanek - meta pod mostem kolejowym (Grzegórzki). Wzorowano je na zawodach „Wpław przez Paryż", „Wpław przez Londyn" odbywających się każdego roku. Zawody te były interesujące, bo o zwycięstwie zadecydowała oprócz techniki pływania także wytrzymałość i orientacja. Stanowiły one konty-

” „Wiadomości Sportowe" 1922, nr 31, s. 6. nuację podobnych zawodów zorganizowanych przez AZS w 1918 roku. Udział wzięło 32 zawodników i 4 zawodniczki; uczestnicy byli ubezpie­ czani przez łodzie ratunkowe i obserwacyjne. Start odbył się równocześnie z dużego ustawionego w poprzek prądu galaru. Większość zawodników pływała stylem klasycznym na piersiach, rzadko zmieniając na boczny czy grzbietowy. Crawl, stosowany na całym świecie w wyścigach długodystan­ sowych, nie był jeszcze znany w Polsce. Wśród pań zwycięstwo odniosła J. Mayer uzyskując rezultat 34:24 przed I. Popiel 35:12; wśród mężczyzn S. Ferens 34:17 przed Kovacsem („Jutrzenka") i S. Daszyńskim. Uderza­ jąca była mała różnica w wynikach kobiet i mężczyzn, co świadczyło 0 wyrównanym poziomie istniejącej od dwóch miesięcy sekqi pływackiej AZS. Członkowie prężnie działającej sekq'i wzięli po raz pierwszy udział w międzyklubowch zawodach, które odbyły się 20 sierpnia w Bielsku. Star­ towały drużyny „EKS" Katowice oraz krakowskich klubów „Jutrzenka" 1 „Makkabi". Zawodnicy AZS zajęli trzy pierwsze miejsca, jedno drugie i jedno trzecie. Wygrali: I. Popiel na dystansie 50 m stylem piersiowym; E. Baszkoff - 100 m stylem bocznym; A. Świszczowski w konkurencji sko­ ków oraz w sztafecie 4x30 m, S. Ferens był drugi, a J. Pochwalski trzeci w konkurencji 100 m stylem bocznym. W mistrzostwach Polski, które od­ były się 2-3 września w Warszawie, udział wziął tylko Stanisław Rudy, zajmując drugie miejsce. Jubileusz 15-Iecia AZS rozpoczęto w roku 1923. Z tej okazji odbyły się zawody o mistrzostwo Polski AZS-ów. Zorganizowano je w dniach 5-8 lipca na pływalni w Parku Krakowskim. Akademickimi mistrzami Pol­ ski w poszczególnych konkurencjach zostali - kobiety: M. Mayer - 100 m stylem klasycznym; I. Popiel - 400 m stylem klasycznym; M. Dawidow­ ska, Królówna, Witkowska, M. Mayer - sztafeta 4x50 m stylem dowolnym; mężczyźni: Wacław Moritz (AZS Warszawa) - 400 m stylem dowolnym; Tadeusz Semadeni (AZS Warszawa) - 100 m stylem dowolnym; S. Ferens - 100 m stylem klasycznym; A. Świszczowski - skoki. W sztafecie 4x50 m stylem dowolnym AZS Kraków nieznacznie przegrał z AZS Warszawa74. Drugie mistrzostwa okręgu krakowskiego odbyły się 5 sierpnia te­ goż roku z udziałem zawodników AZS, „Cracovii", „Jutrzenki" i „Mak­ kabi" z Krakowa, „EKS" Katowice i „Hakoah" Bielsko. Konkurencje roz­ grywano na dystansach jardowych, gdyż basen miał długość 50 jardów. Wśród kobiet na dystansie 100 jardów stylem klasycznym pierwsze trzy miejsca zajęły zawodniczki AZS: M. Lubieńska, M. Mayer, E. Estreicher; na 400 yd stylem klasycznym pierwsza była E. Estreicher przed I. Popiel; w sztafecie 4x50 m stylem dowolnym pierwsze miejsce zdobyła sztafeta AZS

T< „Wiadomości Sportowe" 1923, nr 28, s. 4. w składzie: I. Popiel, M. Mayer, E. Estreicher i M. Lubieńska. W skokach trzy pierwsze miejsca zajęły: E. Estreicher przed H. Porębską i M. Lubień­ ską. Wśród mężczyzn zwycięstwa odnieśli: S. Ferens - 50 yd crawlem: Newjestin - 400 yd stylem dowolnym; S. Ferens - 200 yd stylem klasycz­ nym. Ponadto Newjestin wywalczył trzecią lokatę na dystansie 50 jardów crawlem75. AZS Kraków był organizatorem II mistrzostw Polski, które od­ były się 2 września na basenie w Parku Krakowskim. Udział wzięli za­ wodnicy z ośmiu klubów pływackich z Bielska, Krakowa, Lwowa i War­ szawy. Naczelnikiem zawodów był prof. W. Goetel, piastujący wówczas funkcję wiceprezesa Polskiego Związku Pływackiego i prezesa AZS Kra­ ków. Dzięki ofiarnej pracy organizatorów: J. Rollego, S. Ferensa, I. Popiel, W. Szumskiego, E. Linnemanna zawody pod względem organizacyjnym wypadły bardzo dobrze. Ogólne kierownictwo biegów i skoków spoczy­ wało w rękach S. Fachera i E. Linnemanna, sekretariat zawodów prowadził E. Baszkoff. Krakowski AZS zdobył cztery tytuły mistrzowskie: E. Estrei­ cher - 400 m stylem dowolnym i w skokach do wody; sztafeta 4x55,20 m (długość basenu) w składzie: Lula Witkowska, Anna Król, Maria Król i Irena Otorowska; A. Swiszczowski w skokach. Tytuły wicemistrzowskie uzyskali: I. Popiel - 400 m stylem dowolnym; S. Ferens - 200 m stylem klasycznym; sztafeta 4x55,20 m w składzie Ewa Estreicher, Maria Lubień­ ska, Maria Dawidowska, Irena Popiel. Trzecie miejsca zajęli: L. Witkowska - 100 m stylem dowolnym; S. Daszyński - 400 m stylem dowolnym i Hali­ na Porębska w skokach. Od tych mistrzostw PZP rozpoczął prowadzenie statystyki rekordów Polski. Rezultat E. Estreicher na dystansie 400 m sty­ lem dowolnym 9:13,5 został uznany za rekord Polski76. Sprawne przeprowadzenie zawodów zadecydowało, że w roku na­ stępnym ponownie powierzono krakowskiemu AZS zorganizowanie ko­ lejnych mistrzostw Polski. Odbyły się one w dniach 30-31 sierpnia 1924 roku na tym samym basenie. Startowało 67 zawodników z 11 klubów pły­ wackich. Tytuł mistrzowski zdobyła sztafeta kobiet 4x45 m w składzie: A. Król, E. Estreicher, M. Król i K. Nowak z rezultatem 3:24,5. Pozo­ stali zawodnicy zajęli w finałach następujące miejsca: I. Popiel - trzecie na 400 m stylem dowolnym oraz czwarte na dystansie 100 m stylem dowolnym; S. Daszyński - czwarte na 400 m stylem dowolnym. W kategorii juniorów na dystansie 45 m stylem dowolnym M. Boczar zdobył tytuł wicemistrzow­ ski. W punktacji klubowej mistrzostw Polski AZS Kraków był sklasyfiko­ wany na pierwszym miejscu w roku 1923, zaś rok później na czwartym77.

75 „Wiadomości Sportowe" 1923, nr 115, s. 5. 76 „Stadion" 1923, nr 19, s. 13-15. 77 „Wioślarz Polski" 1924, nr 9, s. 10. W mistrzostwach okręgu rozegranych 23-24 sierpnia 1924 r. tytu­ ły mistrzów zdobyli: sztafeta 4x50 yd stylem dowolnym (M. Królówna, A. Królówna, Z. Witkowska, L. Witkowska); S. Daszyński - 400 yd stylem dowolnym i 1500 yd stylem dowolnym; drugie miejsce I. Popiel - 200 yd stylem klasycznym; trzecie miejsce M. Boczar - 50 y crawlem. Organizo­ wane przez AZS zawody „Wpław przez Kraków" w dniu 7 kwietnia zgro­ madziły na starcie 47 zawodników. Zwyciężył J. Ritterman z „Jutrzenki". Zawodnicy AZS uplasowali się na szóstym (S. Daszyński) i na dziewiątym miejscu (M. Boczar)78. W kolejnych, czwartych mistrzostwach okręgu krakowskiego odby­ tych 26 lipca 1925 roku z udziałem zawodników AZS, „Cracovii", „Ju­ trzenki", „Makkabi" i „Hakoah" Bielsko zawodnicy AZS zdobyli tylko dwa tytuły mistrzowskie w kategorii juniorów: M. Boczar - 50 m stylem dowolny i sztafeta 3x50 yd stylem dowolny w składzie: Preiss, Hancza- kowski, M. Boczar. Na mistrzostwach Polski rozegranych 23 sierpnia w Warszawie z udziałem 120 zawodników medalowe miejsce uzyskała sztafeta 4x50 m stylem dowolnym w składzie: K. Nowak, L. Witkowska, M. Lubieńska, I. Popiel, przegrywając tylko ze sztafetą ŻKS „Jutrzenka" Kraków. W klasyfikacji ogólnej mistrzostw Polski AZS uzyskał 22 punkty, plasując się na ósmej pozycji. Sekcja pływacka zorganizowała po raz pierwszy turniej water polo o mistrzostwo Polski. Udział wzięło 6 zespołów z Krakowa, Bielska i War­ szawy. W eliminacjach krakowski AZS przegrał z krakowską „Makkabi", w turnieju pocieszenia z bielskim „Hakoah". Do wyróżniających się zawod­ ników w AZS należeli: H. Szatkowski, M. Boczar i J. Frischer. Mistrzostwo Polski zdobyła drużyna „Makkabi", wygrywając w finale z „Cracovią//79. W 1926 r. mistrzostwa Polski odbyły się w Giszowcu na Górnym Śląsku w dniach 14-15 sierpnia. Pierwsze miejsce dla AZS wywalczyła E. Estreicher w skokach z trampoliny. W klasyfikacji ogólnej AZS uplaso­ wał się na dziewiątym miejscu z dorobkiem 24 punktów. Organizatorem zawodów „Wpław przez Kraków" był AZS, który wykazał duże doświad­ czenie w urządzaniu tego typu imprez. Pierwotny termin wyznaczono na 24 czerwca, ale nagły przybór wody uniemożliwił ustawienie galarów startowych i biegi musiano odłożyć. Odbyły się 3 lipca, jednak wysoki stan wody utrudniał organizację i zabezpieczenie pływaków. Walne zwycię­ stwo odniosła „Jutrzenka". Jedyna zawodniczka AZS E. Estreicher wyco­ fała się wskutek niedyspozycji po 2 km80. W wielkich międzynarodowych zawodach pływackich w Krako­ wie, zorganizowanych po raz pierwszy w Polsce, wzięła udział drużyna słynnego klubu budapesztańskiego „Magyar Athletic Club" (MAC) oraz polskie zespoły z Bielska, Krakowa, Lwowa, Warszawy. Zawodnicy wę­ gierscy byli gośćmi krakowskiego AZS. W trakcie zawodów rozegranych 24-25 lipca zwycięstwo odniosła sztafeta pań 3x50 m, natomiast K. Nowak była druga na 50 yd. W roku 1927 pływacy krakowscy otrzymali możliwość treningów na krytej pływalni YMCA, którą otwarto 10 kwietnia; zaś na pływalni w Par­ ku Krakowskim przedłużono tory do 50 m. Mając tak dogodne warunki do treningu AZS ograniczył swoją działalność sportową, poprzestając na reprezentaqi samych zawodniczek, by wkrótce zaprzestać działalności. W mistrzostwach Polski rozegranych 14-15 sierpnia 1927 r. w Warszawie jedyne medalowe miejsce zdobyła K. Nowak; była trzecia na dystansie 100 m stylem dowolnym. Zawodniczka ta reprezentowała kraj w sztafecie 4x100 m stylem dowolnym w trójmeczu słowiańskim Czechosłowacja-Ju- gosławia-Polska. W mistrzostwach okręgu sukces odniosła tylko sztafeta 4x100 m stylem dowolnym w składzie: I. Popiel, Pinińska, Król, K. Nowak, zajmując pierwsze miejsce. W punktacji ogólnej zwyciężyła „Cracovia" przed „Jutrzenką" i AZS. K. Nowak była druga na 100 m stylem dowol­ nym podczas międzynarodowych zawodów w Krakowie 30 lipca z udzia­ łem ISCB Brno i APK Praha81. Rok 1928 był ostatnim sezonem działalności sekcji pływackiej AZS Kraków. W mistrzostwach okręgu drugie miejsce zdobył M. Boczar na dystansie 100 m stylem dowolnym. K. Nowak startując w mistrzostwach Polski, które odbyły się 13-15 lipca w Królewskiej Hucie, zdobyła tytuł mi­ strzowski na dystansie 100 m na wznak i wicemistrzostwo Polski na 100 m stylem dowolnym. Dzięki tym zawodniczkom AZS Kraków w konkuren­ cji pań w tym ostatnim roku działalności jeszcze przewodził w punktaqi klubowej Krakowa, mając 22 punkty przed „Makkabi" - 21 pkt. i „Craco- vią" - 9 pkt. Sekcja pływacka nie rozwinęła już w późniejszych latach działalności. W latach trzydziestych wyróżniał się tylko w stylu grzbietowym zawod­ nik Bartek, ale żadnych wybitnych wyników nie osiągnął.

81 „Sport Wodny" 1927, nr 4, s. 59. Sekcja tenisowa

Tak jak przed 1914 r. również i w okresie II Rzeczypospolitej sekcja te­ nisowa AZS Kraków współdecydowała o rozwoju tenisa ziemnego w Pol­ sce. Sekcja reaktywowała swoją działalność z iniqatywy Czesława Jentysa w 1920 roku. Obok niego w skład pierwszego zarządu sekq'i wchodzili: Maria Boniecka, Wanda Nowak-Dubieńska, Władysław Haliński, Włady­ sław Jentys i Witold Potuczek. Po siedmioletniej przerwie, w dniach 16-17 lipca 1921 r., na kortach tenisowych Parku Krakowskiego, AZS pod ener­ gicznym kierownictwem braci Jentysów zorganizował turniej, w którym wzięło udział 30 zawodników. W grze pojedynczej panów triumfował W. Szwede przed W. Potuczkiem, w grze podwójnej wygrali W. Potuczek i Jan Weyssenhoff pokonując braci Jentysów. Z pań uczestniczyła tylko W. Nowak-Dubieńska, która z braku zgłoszeń ze strony tenisistek musiała rozgrywać partie mieszane82. Z inicjatywy krakowskiego AZS powołano „Komitet Organizacyjny Polskiego Związku Lawn-Tenisowego". W dniu 27 sierpnia 1921 r. pod­ czas ogólnopolskiego turnieju w Poznaniu założono oficjalnie stowarzy­ szenie pod nazwą Polski Związek Lawn-Tenisa (PZLT), a do Zarządu wy­ brano W. Jentysa. W zawodach o mistrzostwo Wielkopolski i Poznania, w grze pojedynczej panów pierwszą nagrodę zdobył W. Szwede, trzecią W. Potuczek; w grze podwójnej drugą nagrodę W. Szwede - K. Zachar; w grze podwójnej pań W. Dubieńska z Żochowską (Warszawa); w grze mieszanej W. Dubieńska - K. Zachar. Na pierwszych mistrzostwach Polski zorganizowanych przez AZS Kraków w dniach 8-11 września 1921 r. zawodnicy sekcji odnieśli wiele sukcesów. W grze pojedynczej mężczyzn W. Szwede zajął drugie miejsce, przegrywając z E. Kleinadlem (Warszawski KLT), natomiast K. Zachar i C. Jentys doszli do półfinałów, zdobywając trzecią nagrodę. Wśród ko­ biet tytuł wicemistrzowski wywalczyła W. Dubieńska ulegając W. Rych- terównej (Łódzki KLT). W grze podwójnej mężczyzn tytuł mistrzowski wywalczyła para WKLT E. Kleinadel - Kowalewski przed parą W. Szwede - K. Zachar, która zajęła drugie miejsce. Podczas tych zawodów rozegra­ no czwarty turniej o mistrzostwo Krakowa. W grze pojedynczej panów zwyciężył E. Kleinadel (WKLT), zdobywając tytuł mistrza Krakowa już po raz trzeci i nagrodę - puchar przechodni, ufundowany przez E. hr. Raczyńskiego. Dalsze miejsca zdobyli krakowianie: W. Szwede, K. Zachar i C. Jentys. W grze podwójnej wygrała para WKLT Kleinadel - Kowalew-

N2 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 86-93. ski przed parą K. Zachar - W. Szwede. W grze pojedynczej pań W. Rychter (ŁKLT) przed W. Dubieńską. Wszystkie turnieje organizowane do 1922 r. miały charakter zawodów indywidualnych. Pierwsze zawody drużynowe zorganizowano w Po­ znaniu. W czerwcu odbył się międzyuniwersytecki turniej z udziałem AZS z Krakowa, Poznania i Warszawy. W zawodach tych pierwsze miej­ sce zdobył Poznań przed Krakowem i Warszawą. Akademików krakow­ skich reprezentowali: W. Dubieńską, C. Jentys, Staliński i J. Weyssenhoff. W dniach 22-25 września odbył się ogólnopolski turniej w Łodzi, w któ­ rym para K. Zachar - W. Szwede zajęła drugie miejsce, a w grze poje­ dynczej W. Szwede był trzeci. Turniej o mistrzostwo miasta Lwowa 30 września wygrał K. Zachar. Zwycięstwem krakowian zakończyła się też gra mieszana W. Dubieńską - K. Zachar. Dzięki ofiarnej i niestrudzonej pracy członków sekqi, w 1922 r. odda­ no do użytku pięć odpowiednio urządzonych kortów oraz przystąpiono do budowy domu klubowego z szatniami i urządzeniami wodociągowy­ mi. Uroczyste otwarcie kortów i domu klubowego w Parku Krakowskim odbyło się przy dźwiękach orkiestry 18 czerwca 1922 r. Otwarcia dokonał przewodniczący sekqi dr. T. Pawlas w obecności rektora UJ prof. dr. J. No­ waka, wiceprezydenta miasta K. Rolle, gen. Minkiewicza i licznie zebranej publiczności. Było to wstępem do V międzynarodowego turnieju teniso­ wego, który odbył się po ośmioletniej przerwie w dniach 25-28 czerwca. Te tradycyjne zawody o mistrzostwo zachodniej Małopolski były pierw­ szym międzynarodowym turniejem w odrodzonej Polsce. Udział w nim wzięła mistrzowska drużyna węgierska MAC Budapeszt. Nieoczekiwa­ ne, ale zasłużone zwycięstwo nad mistrzowską parą węgierską Kelemen - Gones odnieśli krakowianie W. Szwede - K. Zachar. W grze pojedynczej panów zwyciężył A. Kelemen (MAC) przed W. Szwede; w grze pojedyn­ czej pań W. Dubieńską przed M. Boniecką. Natomiast w grze podwójnej panów wygrali W. Szwede - K. Zachar, a w grze mieszanej W. Dubieńską - A. Kelemen. Krakowianie w tym sezonie brali jeszcze trzykrotnie udział w turniejach, wyjeżdżając do Czemiowiec, Lwowa i Łodzi83. Rok 1924 był dla sekcji niezwykle ciężki. Powódź zniszczyła wszystkie korty, których rekonstrukcja pochłonęła olbrzymie sumy. Mimo to dzia­ łalność dzięki zaangażowaniu zagranicznego trenera była dość ożywiona - duża liczba ćwiczących oraz wiele startów. Zawodnicy sekcji startowali w Morawskiej Ostrawie, Wiedniu, Czemiowcach, Bukareszcie, Lwowie i Warszawie. Sekqa zorganizowała dwukrotnie międzynarodowy turniej, który z powodu deszczowej pogody nie przyniósł spodziewanych docho-

M Tamże. dów. Ponadto urządzono turniej młodzieży szkół średnich i turniej we­ wnętrzny o mistrzostwo sekcji84. W roku 1925 meczem z Wielką Brytanią Polska zainaugurowała swój start w Pucharze Davisa, największej druży­ nowej imprezie światowego tenisa. W reprezentacji narodowej wystąpił W. Szwede85. W roku 1926 na mistrzostwach Polski rozegranych we Lwowie W. Dubieńska dwukrotnie była druga, w grze pojedynczej i podwójnej. W klasyfikacji PZLT najlepszych polskich tenisistów za 1926 rok, w grze pojedynczej panów W. Potuczek uplasował się na 10, a K. Zachar na 17 miejscu, wśród pań W. Dubieńska była druga, zaś Maria Boniecka czwarta86. Sekqa tenisowa w roku akademickim 1926/27 dokonała prze­ budowy wszystkich kortów i osiągnęła bardzo dobre wyniki w kilkudzie­ sięciu występach turniejowych. W dniach 11-15 sierpnia zorganizowała turniej o mistrzostwo Polski, w którym zawodnicy krakowskiego AZS zdobyli dwa pierwsze i cztery drugie miejsca. W. Dubieńska zwyciężyła w grze mieszanej z S. Czetwertyńskim, pokonując parę krakowskiego AZS J. Jędrzejowska i K. Zachar, zdobyła również drugie miejsce w grze poje­ dynczej. Zwycięstwo w grze podwójnej odniosła J. Jędrzejowska, grając w parze z lwowianką S. Groblewską. W. Dubieńska zwyciężyła w mistrzo­ stwach Poznania w grze pojedynczej i grze mieszanej, w mistrzostwach Krakowa w grze mieszanej i w mistrzostwach Lwowa w grze pojedynczej. W mistrzostwach Warszawy pierwsze miejsce w grze pojedynczej zdoby­ ła M. Boniecka. W finale mistrzostw Polski klubowych w Łodzi drużyna w składzie: J. Jędrzejowska, Z. Nawratil, W. Potuczek uległa łódzkiemu KLT87. W 1928 r. sekcja sprowadziła trenera, urządziła turniej międzynarodo­ wy, 2 krajowe, 3 wewnętrzne i mistrzostwa szkół średnich. Startowano 113 razy zdobywając mnóstwo nagród, w tym kilka mistrzostw. Zbudowano nowy kort. Szeregi AZS opuściła W. Dubieńska, która wskutek nieporozu­ mień z Wydziałem sekcji po piętnastu latach występów w drużynie AZS przeszła do Katowickiego Klubu Tenisowego. W mistrzostwach Polski J. Jędrzejowska zajęła dwa pierwsze i dwa drugie miejsca. Występując z S. Groblewską powtórzyła sukces z poprzedniego roku w grze podwój­ nej, grając z S. Czetwertyńskim w grze mieszanej również zajęła pierwsze miejsce. W finale gry pojedynczej uległa W. Dubieńskiej, która reprezen-

M AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1924/25. "5 50 lał Polskiego Związku Tenisowego 1921-1971, zebrali i opracowali: A. Koseski, A. Królak, K- Tarasiewicz, Warszawa 1972, s. 58. “ „Stadion" 1926, nr 48, s. 12. 87 Kalendarz sportowi/ Kuriera Porannego 1929, s. 90-93. towała KKT. Świetnie spisali się juniorzy. Mistrzami Polski juniorów zo­ stali w grze pojedynczej Witold Horain, a w grze podwójnej W. Horain i Z. Czyżowski88. Utalentowana J. Jędrzejowska wygrała w tymże roku turnieje o mistrzostwo Wielkopolski i mistrzostwo Lwowa. Już w 1929 roku została najlepszą tenisistką Polski w klasyfikaqi PZLT, zdobyła dwa tytuły mistrza Polski na turnieju w Poznaniu: w grze pojedynczej i w parze z J. Stolarowem w grze mieszanej. W rozegranych mistrzostwach Polski w Warszawie (27 VIII-1IX 1930) startowało aż 8 reprezentantów krakow­ skiego AZS. Najlepiej spisała się J. Jędrzejowska, zdobywając dwa pierw­ sze miejsca: w grze pojedynczej i wraz z Przemysławem Warmińskim z poznańskiego AZS w grze mieszanej. Wspólnie z koleżanką klubową Adą Pozowską zajęła drugie miejsce w grze podwójnej89. W dniu 22 września na centralnym korcie WKS „Legii" rozegrano mecz półfinałowy o Między- klubowe Mistrzostwo Polski pomiędzy „Legią" i AZS. Drużyna krakowska przegrała 3:4, mimo wspaniałej grze J. Jędrzejowskiej i W. Horaina. W dru­ żynie krakowskiej wystąpili także Ryszard Konopka i Z. Czyżowski. W roku akademickim 1930/31 sekcja licząca 87 członków urządzała turnieje w miejscowościach uzdrowiskowych (Rabka, Krynica, Zakopane). Zawodnicy startowali we wszystkich poważniejszych turniejach krajo­ wych. Jadwiga Jędrzejowska brała udział w turniejach w Hamburgu, Ber­ linie, Londynie, Wimbledonie, Budapeszcie, Monte Carlo, Tallinie, Pradze i Szmeksie, osiągając znakomite rezultaty. Na mistrzostwach Polski we Lwowie zdobyła dwa tytuły mistrzowskie: w grze pojedynczej i w parze z reprezentującą warszawską „Legię" W. Dubieńską w grze podwójnej90. W roku 1932 sekcja przebudowała korty, szczególnie kort centralny, który od tej pory spełniał wymogi międzynarodowe, wyremontowano też trybuny. Dzięki tej przebudowie AZS posiadał najlepsze korty w Krako­ wie. W tymże roku sekcja zorganizowała turnieje klimatyczne w Rabce i Zakopanem, mecz pokazowy z grupą Tildena, mistrzostwa Polski i aka­ demickie mistrzostwa Krakowa, oficjalny mecz Polska-Austria. Swój pry­ mat najlepszej tenisistki w Polsce potwierdziła Jadwiga Jędrzejowska, zwy­ ciężając w grze pojedynczej. Dwa drugie miejsca zdobyła W. Dubieńską (powróciła do AZS) w grze pojedynczej i z Ignacym Tłoczyńskim („Legia" Warszawa) w grze mieszanej. Wicemistrzostwo Polski wywalczyła A. Po- zowska w grze podwójnej z S. Groblewską (KLT Lwów). Wyniki sportowe sekcji były bardzo dobre, dzięki czołowym tenisistkom sklasyfikowanym

w „Stadion" 1928, nr 36, s. 16. " „Lawn-Tenis Polski" 1930, nr 6, s. 10. ” AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1930/31. na następujących miejscach w kraju: I - J. Jędrzejowska, II - W. Dubieńska, V - A. Pozowska, VII - M. Boniecka oraz tenisistom: VII miejsce - K. Tar- łowski, VIII - W. Horain i Z. Nawratil. Sekqa liczyła 65 członków, w tym 30 akademików i 8 juniorów91. W 1933 roku sekcja została wzmocniona przez najlepszego tenisistę Krakowa, mistrza Polski juniorów w 1932 r. i zawodnika „Sokoła" Kazi­ mierza Tarłowskiego. W mistrzostwach Polski zawodniczki J. Jędrzejow­ ska i W. Dubieńska wygrały grę podwójną, a w finale gry pojedynczej J. Jędrzejowska zwyciężyła W. Dubieńską. Trzeci tytuł mistrzowski zdoby­ ła J. Jędrzejowska w grze mieszanej z I. Tłoczyńskim („Legia"). Pierwszą połowę sezonu 1934 r. należy uznać za szczytowy punkt w rozwoju sekcji. Pomimo utraty W. Horaina (odbywał służbę wojsko­ wą) drużyna AZS zajęła bezapelacyjnie pierwsze miejsce w okręgu, a na mistrzostwach Polski w Poznaniu J. Jędrzejowska zdobyła po raz szósty mistrzostwo Polski w grze pojedynczej. K. Tarłowski uzyskał wicemi­ strzostwo Polski w grze pojedynczej i w grze podwójnej z W. Bratkiem („Pogoń" Katowice). J. Jędrzejowska reprezentowała Polskę w meczach z Austrią i Danią, brała udział w mistrzostwach Francji oraz nieoficjalnych mistrzostwach świata. Zajęła pierwsze miejsce w mistrzostwach Austrii, Lwowa, Bydgoszczy, Śląska i drugie w międzynarodowych mistrzostwach Polski. Z młodszych tenisistów na uwagę zasługiwał Stanisław Szyszko, który wraz z J. Jędrzejowską zdobył mistrzostwo Krakowa w grze mie­ szanej. Na tych zawodach pierwsze miejsca wywalczyły juniorki AZS: A. Ciemierkiewicz i Kuligowicz. Sekcja zorganizowała mecz Kraków-Ber- lin, który dzięki znakomitej grze J. Jędrzejowskiej zakończył się zwycię­ stwem krakowianek 3:2. W tym czasie wybudowano nowy pawilon klu­ bowy na kortach w Parku Krakowskim92. W następnym roku sekcja pomimo straty najlepszej zawodniczki J. Jędrzejowskiej (wstąpiła do warszawskiej „Legii")/ z powodzeniem wy­ stępowała na krajowych kortach. W sezonie urządziła turniej o mistrzo­ stwo Krynicy i mecz międzynarodowy AZS Kraków z akademickim klu­ bem „Sport-Verein" (Austria), który zakończył się wynikiem remisowym 3:3. W Parku Krakowskim ogrodzono drewnianym parkanem korty od ul. Szymanowskiego, oddano trybuny na 700 osób, wszystkie korty pokryto nową nawierzchnią. Na tak przygotowanych kortach zorganizowano mi­ strzostwa Polski przy udziale 62 zawodników i 19 zawodniczek93.

1,1 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1932/33. ,2 AUJ, rkps SII 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1933/34. 1,3 AUJ, rkps S I I 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1936/37. Do roku 1935 prezesem sekcji tenisowej był prof. dr Tadeusz Pawlas, który tegoż roku przeniósł się do Wilna, gdyż został mianowany profeso­ rem dermatologii na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Wilnie. No­ wym prezesem został wybrany dyr. Kochanowski. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie sekq'i nadało prof. T. Pawlasowi zaszczytny tytuł honoro­ wego prezesa sekcji tenisowej AZS Kraków94. Sekcja prowadziła ożywioną działalność mniej więcej do roku 1935. Od tego roku wyniki sportowe, jak również całokształt działalności organizacyjnej słabły. W 1935 r. krakow­ ski AZS stracił miano najlepszej drużyny w Krakowie. Zespół w składzie: M. Boniecka, Babirecka, W. Brodkiewicz, Ciężak, Z. Czyżowski, W. Horain, Z. Nawratil, Strouhal przegrał z „Cracovią". W 1937 roku sekcja została wzmocniona Parafińską z krakowskiego „Sokoła" i ponownie należała do najlepszych zespołów krakowskich. Dzięki zwycięstwu nad „Tenis Club" Poznań zapewniła sobie prawo gry z najlepszymi zespołami w Polsce. W tym czasie do najlepszych zawodników AZS należeli: H. Parafińska, Adam Gajewski, Z. Czyżowski, W. Horain. Nie odnieśli oni jednak zna­ czących sukcesów na mistrzostwach Polski zorganizowanych przez AZS w Krakowie. Niestety, na skutek zarządzenia Zarządu Miejskiego wyda­ nego w marcu 1938 r. sekcja tenisowa AZS musiała oddać dzierżawione korty Zarządowi do dnia 1 grudnia. Dwa korty odebrano już 30 czerwca i do końca sezonu grano na pozostałych trzech. Z powyższych przyczyn sekcja rozegrała towarzyskie spotkanie z „Cracovią" i zorganizowała tur­ niej z końcem sierpnia przy dość dużym udziale publiczności. Ostatnim hi­ storycznie zwycięzcą turnieju na kortach AZS w Parku Krakowskim został L. Kończak, który pokonał W. Skoneckiego w czterech setach. Sekcja liczyła wówczas 40 członków. Jej likwidacja odbyła się z początkiem 1939 roku95.

Sekcja szermiercza

Sekcja szermiercza AZS została reaktywowana w końcu 1921 roku przez dawnych członków Krakowskiego Klubu Szermierzy i jednocześnie członków AZS: dr. Bolesława Macudzińskiego, dr. Alfreda Adera, Ada­ ma Papće, Konrada Winklera i Jerzego Zabielskiego. Oni też utworzyli pierwszy Zarząd sekcji na zebraniu organizacyjnym w dniu 13 grudnia 1921 roku, wybierając na prezesa B. Macudzińskiego, wiceprezesem został A. Ader, sekretarzem - Stanisław Bezdek, skarbnikiem - J. Zabielski, gospodarzem - A. Papće, zastępcą gospodarza - Stanisław Grędzierski.

M „Raz, dwa, trzy" 1935, nr 10, s. 3. n AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1938. Stroną szkoleniową początkowo zajmował się fechtmistrz-amator Konrad Winkler, wychowanek K. Bąkowskiego; a od 1 września 1922 r. Eugeniusz Linnemann. Sekcja już od pierwszych dni swego istnienia rozwinęła sze­ roką działalność szkoleniową, organizacyjną i propagandową. Wkrótce liczba członków wzrosła do 30. Już 6 stycznia 1922 roku A. Papće, K. Win­ kler, J. Zabielski wzięli udział w akademii szermierczej w Warszawie, zaś 27 maja we Lwowie w akademii jubileuszowej Lwowskiego Klubu Spor­ towego. Oprócz wymienionych udział w popisach szermierczych wzięli B. Macudziński, A. Ader, A. Małecki oraz Wanda Dubieńska. Przy okazji tej uroczystości powołano Polski Związek Szermierczy. W składzie pierw­ szego Zarządu PZSz znaleźli się dr B. Macudziński i ppor. J. Zabielski. W dniach 24 i 25 czerwca sekqa urządziła pierwszy w wyzwolonej Polsce turniej o mistrzostwo Krakowa. Po bardzo interesujących spotkaniach od­ bytych w sali „Sokoła'", przyznano tytuł mistrza Krakowa w walce na flore­ ty Adamowi Papóe, a na pałasze dr. Alfredowi Aderowi. Walka klasyfika­ cyjna na florety wypadła następująco: zwyciężył Emil Vambera (Lwowski KS), przed A. Papće i ppor. J. Zabielskim; walka na pałasze: 1 miejsce E. Vambera, 2 - J. Zabielski, 3 - A. Papće, 4 - A. Małecki. W jury zasiadali K. Winkler, E. Linnemann, B. Macudziński i przedstawiciele Lwowa - inż. W. Mańkowski i Leon Sedlaczek. Ta pierwsza, poważniejsza impreza spor­ towa zakończyła się akademią szermierczą w salach kasyna wojskowego pod protektoratem rektora UJ prof. J. Nowaka, wojewody krakowskiego dr. K. Gałeckiego, gen. dyw. A. Osińskiego i barona Jana Goetz-Okocim- skiego, co przyczyniło się do popularyzacji szermierki w Krakowie. Mimo niestawienia się niektórych zapowiedzianych uczestników, jak płk. Gol- linga z Poznania, uczestnika Igrzysk Olimpijskich w Sztokholmie, i dr. B. Kiełbusiewicza ze Lwowa, popisy szermiercze stały na wysokim pozio­ mie. Do najciekawszych należały spotkania mistrza szermierki w Krakowie E. Linnemanna z K. Winklerem i mistrzem szermierki Lwowa L. Sedlacz- kiem. W występach brały również udział Inna Mally'owa (nowiq'uszka w szermierce) i W. Dubieńska. Począwszy od 1923 r. sekcja stała się bezsprzecznie najsilniejszym klu­ bem szermierczym w Polsce. Jej zawodnicy stanowili podstawowy trzon reprezentacji narodowej. Rok 1923 przyniósł sekcji szermierczej wiele sukcesów; 17-18 marca odbyły się w lokalu kasyna wojskowego zawody o mistrzostwo Wojska Polskiego, w których mimo silnej obsady zawod­ nicy sekcji zdobyli mistrzostwo we wszystkich trzech broniach oraz w punktaqi drużynowej. Na florety i szpady zwyciężył rotm. Władysław Segda, na pałasze ppor. J. Zabielski. Po zawodach odbyła się akademia, na której z popisami wystąpiły florecistki AZS W. Dubieńska i I. Maiły "owa. Obok sportowej sekcja prowadziła działalność popularyzatorską i szko­ leniową. W dniu 3 czerwca zorganizowała w sali „Sokoła" zawody szkół średnich na szable, na zakończenie dorocznego kursu 1922/23. Z okazji jubileuszu 15-lecia AZS odbył się zorganizowany przez sekcję dwudniowy (5-7 VII) turniej szermierczy, w którym zdecydowane zwycięstwo odniósł krakowski AZS. Wyniki turnieju były następujące: w konkurencji floretu jury uwolniło od klasyfikacji mistrza Krakowa na rok 1923 A. Papée, po­ zostałym zaś współzawodnikom przypadły następujące miejsca: 1 - por. K. Laskowski (AZS Poznań, 150 pkt.), 2 - ppor. J. Zabielski (148 pkt.), 3 - dr A. Ader (142 pkt.), 4 - prof. Szyjkowski (127 pkt.), 5-1. Mally'owa (124 pkt.), 6 - A. Małecki, 7 - T. Starzewski, 8 - Skulicz, 9 - Kleinmann, 10 - Skołyszewski (wszyscy z AZS Kraków). Zwycięstwo w poulie na florety (a zatem mistrzostwo) zdobył A. Papée przed J. Zabielskim i dr. A. Ade- rem, K. Laskowskim, A. Małeckim i prof. Szyjkowskim. W konkuren­ cji szabli od klasyfikacji uwolniono dr. A. Adera (mistrz Krakowa 1922) i ppor. J. Zabielskiego (mistrz armii 1923), pozostali zajęli miejsca: 1 - por. K. Laskowski (152 pkt.), 2 - A. Małecki (143 pkt.), 3 - Skulicz (120 pkt.), 4 - T. Starzewski (118 pkt.), 5 - Kenner, 6 - Leśniodorski, 7 - Kleinmann, 8 - Jędrzejowski, 9 - Skołyszewski. Mistrzostwo na szable w poulie zdobył dr A. Ader, pokonując dość gładko swych przeciwników. Dalsze miejsca zajęli: ppor. J. Zabielski, por. K. Laskowski, A. Małecki, Skulicz, Kenner, Kleinmann, Leśniodorski, Jędrzejowski. W konkurenqi szpady - poul­ ie zdobył w pięknej walce A. Małecki, pokonując A. Papée, por. K. La­ skowskiego, dr. A. Adera, prof. Szyjkowskiego, Skulicza, T. Starzewskiego i Skołyszewskiego. W uroczystej akademii udział wzięli najlepsi szermie­ rze: E. Linnemann, E. Vambera (Lwów) i K. Winkler reprezentując pełnię formy i techniki w assaut na florety, szpady i pałasze. Zawodnicy krakow­ scy stanowili nadal trzon reprezentacji Polski96. W 1924 roku sekcja szermiercza otrzymała nową salę szermierczą, wspólną z lektoratem wychowania fizycznego, dzięki czemu E. Linne­ mann kształcił 300 nowych adeptów szermierki. Zakupiono nową broń i przybory szermiercze we Włoszech, co wydatnie przyczyniło się do rozwoju tego sportu. Zorganizowano turniej uczniów szkół średnich Krakowa; reprezentacyjna drużyna startowała w wielu zawodach, m.in. w Bemie Morawskim na meczu Polska-Czechosłowacja. Już na pierw­ szych w historii sportu szermierczego mistrzostwach Polski rozegranych 29-31 maja 1924 roku we Lwowie wszystkie medale we wszystkich bro­ niach zdobyli krakowianie. W szabli 1 miejsce zajął K. Winkler przed A. Papée i W. Segdą; w szpadzie zwyciężył A. Małecki przed K. Winklerem

" IV piętnastolecie 1909-1923..., s. 114-118. i W. Segdą; we florecie - K. Winkler przed A. Papće i J. Zabielskim. Łącz­ nie w latach 1924-1928 szermierze krakowscy zdobyli 9 złotych medali, 11 srebrnych i 10 brązowych. Mistrzostwa we Lwowie były sprawdzianem polskich sił szermierczych przed Letnimi Igrzyskami Olimpijskim w Pary­ żu. Wówczas obowiązywała jeszcze zasada walki meilleur de neuf (lepszy z dziewięciu). Zasadę tę przyjęto z francuskiego regulaminu szermiercze­ go, w każdej walce trzeba było zadać dziewięć trafień. W wyniku walk eliminacyjnych na igrzyska wysłano dziewięcioosobową ekipę szermierzy w tym sześciu zawodników AZS Kraków. Osiągnęli następujące wyniki: Wanda Dubieńska odpadła w 1 rundzie eliminaqi we florecie kobiet, prze­ grywając wszystkie walki; Konrad Winkler odpadł w 1 rundzie eliminacji we florecie, przegrywając wszystkie walki; drużyna szablowa (A. Ader, A. Małecki, A. Papće, K. Winkler, J. Zabielski) odpadła z turnieju po prze­ granych w eliminacjach z Holandią i USA97. Zawodnicy krakowskiego AZS natomiast świetnie spisali się na pierwszych akademickich mistrzo­ stwach świata w Warszawie, zdobywając dwa srebrne medale: w szabli (Ader, Laskowski, Papće, Zabielski) i we florecie (Ader, Papće, Pochwal- ski, Zabielski)98. Wyrazem uznania dla poziomu szermierzy krakowskiego AZS było przeniesienie w 1925 r. Polskiego Związku Szermierczego ze Lwowa do Krakowa i powierzenie godności prezesa Waleremu Goetlowi. Na II mi­ strzostwach Polski rozegranych również we Lwowie, w dniach 31 maja i 1 czerwca 1925 r., złoty medal zdobył W. Segda we florecie, srebrne me­ dale - A. Małecki w szabli i w szpadzie i A. Papće we florecie, brązowy medal - A. Papće w szabli99. W roku następnym A. Małecki i A. Papće wystąpili bez sukcesów na mistrzostwach Europy w Budapeszcie, ale krakowscy akademicy byli na­ dal najlepsi w kraju. Na kolejnych mistrzostwach Polski zorganizowanych przez sekqę szermierczą AZS w Krakowie (22-23 V 1926) krakowianie zdobyli 1 złoty medal (A. Papće w szabli), 2 srebrne (A. Papće we florecie i A. Małecki w szpadzie) oraz 3 brązowe (J. Zabielski w szabli i W. Segda w szpadzie i florecie). Natomiast W. Dubieńska wygrała międzynarodowe mistrzostwa Słowacji w Koszycach. W międzymiastowym spotkaniu szer­ mierczym rozegranym pomiędzy Krakowem i Poznaniem zwycięstwo we wszystkich trzech broniach odniósł Kraków, w którego składzie walczyli

„Przegląd Sportowy" 1924, nr 156, s. 4. w J. Pawłowski, Materiały do dziejów pierzuszego trzydziestolecia (1909-1939) Akademickiego Związku Sportowego (Część IV - Tradycje sekcji szermierczej AZS Kraków), „Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego AZS" 2002, nr 1, s. 37-38. ” „Przegląd Sportowy" 1925, nr 67, s. 3. zawodnicy AZS. Sekcja odnosiła nie tylko sukcesy sportowe. Na walnym zebraniu Polskiego Związku Szermierczego nowym prezesem Związku wybrano A. Papóego, pierwszym wiceprezesem J. Pochwalskiego, a dr. A. Adera skarbnikiem100. Sekq‘a prowadziła wszystkie sprawy związane z działalnością PZSz, a siedzibą z tego powodu był Kraków. Sezon 1927 r. był szczególnie bogaty w sukcesy azetesiaków. W IV mistrzostwach Polski zorganizowanych w Warszawie A. Papće zdobył 2 medale - złoty w szabli i brązowy we florecie; W. Segda również 2 - złoty we florecie i srebrny w szpadzie; J. Zabielski - brązowy w szabli. W mistrzostwach Wojska Polskiego floret i szpadę wygrał W. Segda, zaś J. Zabielski dwukrotnie zdobył trzecie miejsca: w szabli i szpadzie. W. Segda, A. Papće, J. Zabielski i A. Ader reprezentowali barwy Polski w meczu szermierczym Polska-Czechosłowaqa rozegranym w Pradze. We florecie W. Segda wygrał cztery walki, ale drużynowo floret zakończył się zwycięstwem Czechów. Walki w szpadzie zakończyły się wynikiem nierozstrzygniętym. Szablę wygrali Polacy. Również w przegranym me­ czu szermierczym z Rumunami we Lwowie trzon reprezentacji polskiej stanowili krakowianie: A. Ader, A. Małecki, A. Papóe, W. Segda101. Szczytowe sukcesy sekcji szermierczej AZS Kraków przypadły na rok olimpijski 1928. Przygotowani do IX Igrzysk w Amsterdamie przez węgierskiego fechtmistrza B. Szombathelyiego - Kazimierz Laskowski, Aleksander Małecki, Adam Papće, Władysław Segda, Jerzy Zabielski oraz Tadeusz Friedrich ze Lwowa - sprawili międzynarodową niespodziankę, zdobywając pierwsze olimpijskie medale w historii szermierki polskiej za trzecie miejsce w turnieju drużynowym w szabli. Po drodze do finału po­ konali Anglię, Stany Zjednoczone, Belgię i Holandię. W finale po porażce z Węgrami wygrali pojedynek o trzecie miejsce z Niemcami. W indywidu­ alnym turnieju floretowym W. Segda odpadł w eliminacjach. Azetesiacy gremialnie przyczynili się do zwycięstwa Polski w rewanżo­ wym meczu z Czechosłowacją. Walczyło w nim czterech zawodników AZS Kraków - A. Papće, W. Segda, J. Zabielski, K. Laskowski, uzupełnionych je­ dynie T. Friedrichem. Polacy wygrali floret i szablę, przegrali szpadę. Przed wyjazdem na igrzyska odbyły się w Krakowie (5-7 V) mistrzostwa Polski. Złote medale zdobyli: A. Małecki w szpadzie, W. Segda we florecie i E. La- tinikówna we florecie pań; srebrne - W. Segda w szpadzie, K. Laskowski w szabli i W. Dubieńska we florecie; brązowy - A. Papće w szabli102.

10" „Przegląd Sportowy" 1926, nr 55, s. 2. 101 „Przegląd Sportowy" 1926, nr 86, s. 4; Kalendarz sportowy Kuriera Porannego 1928, s. 95-98. 11,2 J. Pawłowski, Materiały do dziejóio..., s. 40. Ostatni sezon nieprzerwanego pasma sukcesów to rok 1929. Tytu­ ły mistrzów Polski zdobyli: W. Dubieńska i W. Segda we florecie oraz A. Papće (przed W. Segdą) w szabli. Niestety, w wyniku zmian organi­ zacyjnych w krajowej szermierce (m.in. przeniesienie siedziby PZSz do stolicy) odeszli z sekcji starsi mistrzowie (A. Papće, W. Segda, J. Zabielski), przenieśli się do Warszawy i wstąpili do WKS „Legia". Spowodowane to było obecnością w stolicy trenera kadry narodowej Węgra Beli Szom- bathelya i próbą stworzenia w warszawskiej „Legii" centralnego ośrodka szermierczego. Natomiast A. Małecki po uzyskaniu dyplomu na Wydziale Malarstwa krakowskiej ASP przeniósł się na Wołyń i zakończył karierę sportową. Tym samym AZS Kraków utracił swą dotychczasową dominu­ jącą pozycję w polskiej szermierce103. W latach późniejszych sekcja szermiercza pod przewodnictwem Czarneckiego koncentrowała się na organizaqi wewnętrznych turniejów młodzieży szkół średnich, działalności szkoleniowej wśród młodzieży, urządzaniu ogólnopolskich szermierczych mistrzostw akademickich oraz różnych zawodów lokalnych. Zawodnicy AZS brali udział w drużyno­ wych mistrzostwach Polski, w mistrzostwach Polski klasy „B" (w 1930 r. podczas VII mistrzostw Polski w Warszawie wprowadzono podział na dwie klasy „A" i „B") oraz turniejach szermierczych w kraju i za grani­ cą. W mistrzostwach Polski klasy „A" największym osiągnięciem Bolesła­ wa Czyżowskiego, zawodnika krakowskiego AZS, było zdobycie piątego miejsca w szpadzie. W mistrzostwach klasy „B" rozegranych w 1931 r. w Warszawie drugie miejsce w szabli zdobył Czarnecki. Od 1931 r. druży­ na szermiercza krakowskiego AZS brała udział w drużynowych mistrzo­ stwach Polski. W meczu na szable AZS pokonał Śląski Klub Szermier­ czy 10:7, a tydzień później Policyjny Klub Szermierczy z Warszawy 13:3. Z okazji 10-lecia sekcji urządzono zawody szermiercze o mistrzostwo aka­ demickie Krakowa i zawody o mistrzostwo szkół średnich. W roku jubi­ leuszu 25-lecia AZS zorganizowano ogólnopolskie akademickie zawody szermiercze. We florecie zwycięstwo odniósł Jan Wortman. W następnym roku sekcja przeżywała trudny okres, bowiem starsi członkowie ukończyli studia i przestali zajmować się szermierką, bądź przenieśli się do WKS „Wawel". Jednak szybko przezwyciężono kryzys i już w marcu 1934 r. członkowie sekcji startowali w mistrzostwach Ślą­ ska. W finale szpady A. Semkowicz uzyskał 8 miejsce. Większe sukcesy osiągnięto w czerwcu na ogólnopolskich akademickich mistrzostwach, zajmując kilka czołowych miejsc. W grudniu 1934 r. w zawodach pań o puchar PZSz Szustrówna zajęła 6 miejsce. Zawodniczka ta szybko dołą-

łni Tamże. czyła do grona najlepszych zawodniczek w kraju, zdobywając dwukrotnie mistrzostwo akademickie Polski. W marcu 1935 r. sekqa wspólnie z WKS „Wawel" zorganizowała ogólnopolskie mistrzostwa szermiercze klasy „B". W drużynowych mistrzostwach Polski AZS Kraków wysoko prze­ grał z Policyjnym Klubem Szermierczym z Katowic, w szabli i w szpa­ dzie. Wśród szermierzy krakowskich wyróżnił się Czapliński, wygrywając 3 walki w szpadzie, czwarty punkt zdobył Silberzweig. W tymże roku J. Jarosz we florecie i Czapliński w szpadzie zdobyli tytuły akademickich mistrzów Polski, a w następnym roku te same tytuły dostali S. Sołtan w szabli i B. Czyżowski w szpadzie. W 1937 r. w zawodach o drużyno­ we mistrzostwo Polski pomiędzy krakowskim zespołem WKS „Wawel" a sekcją szermierczą AZS drużyna szpadowa AZS (Stanisław Biesik, B. Czyżowski, S. Sołtan i J. Wortman) pokonała drużynę wojskowych, przy równej ilości wygranych walk, lepszym stosunkiem trafień. W szabli drużyna AZS (Janusz Jarosz, Jerzy Nikiel, Stanisław Sołtan, Jan Wortman) została pokonana, najlepszy był S. Sołtan, który wygrał 3 walki. W pół­ finałowym meczu o drużynowe mistrzostwo Polski w szabli i szpadzie pomiędzy AZS Kraków a mistrzem Lwowa, drużyną „Sokoła Macierzy" w szpadzie wygrał AZS Kraków, dla którego punkty zdobyli Jerzy Za­ wadzki, Stanisław Sołtan, Józef Wodniecki i Bolesław Czyżowski. W szabli osiągnięto wynik remisowy, jednak drużyna krakowska miała lepszy sto­ sunek trafień. Punkty dla AZS uzyskali: S. Sołtan, J. Zawadzki, P. Kandzio- ra. W akademickich mistrzostwach Polski krakowianie zdobyli komplet tytułów: J. Jarosz we florecie i szabli, zaś S. Sołtan w szpadzie. W 1938 r. sekcja rozgrywała szereg meczy, zorganizowała I Krok Szer­ mierczy dla studentów UJ i AG, mistrzostwa akademickie Polski (6,11 i 12 VI) odnosząc liczne zwycięstwa, a P. Kandziora wywalczył tytuł akademi­ ckiego mistrza Polski we florecie. Drużyna AZS Kraków zajęła pierwsze miejsce w szpadzie i drugie w szabli w mistrzostwach klasy „B" oraz piąte miejsce w szpadzie w mistrzostwach Polski klasy „A". Największe sukcesy odnieśli krakowiacy na akademickich mistrzo­ stwach Polski w 1939 r. (2-3 V Warszawa), zajmując w szabli aż 5 pierw­ szych miejsc (w kolejności: Paweł Kandziora, Bolesław Czyżowski, Janusz Jarosz, Stanisław Sołtan, Jerzy Zawadzki). W szpadzie sukces odniósł przedstawiciel AZS Warszawa Kaczyński, dalsze miejsca zajęli krakowia­ nie J. Zawadzki, S. Sołtan, B. Czyżowski. We florecie zwyciężył P. Kan­ dziora. Sekcja brała udział w drużynowych mistrzostwach Polski, po któ­ rych zakwalifikowała się do finału. Niestety, finał nie doszedł do skutku, miał się odbyó w grudniu w 1939 r. Zawodnicy AZS osiągnęli dobre wyniki w mistrzostwach klasy „A" w Katowicach (3-4 VI), zajmując pierwsze i piąte miejsce we florecie oraz piąte i szóste w szpadzie. W mistrzostwach Warszawy (4-5 V) zdobyli pierwsze i drugie we florecie, pierwsze cztery miejsca w szpadzie, zaś w szabli trzecie, piąte i szóste miejsce. Największym jednak sukcesem w ostatnim roku przed wybuchem II wojny światowej było zdobycie złotego medalu w akademickich mistrzo­ stwach świata w Monte Carlo przez drużynę akademicką Polski w szabli, w której obok trzech kolegów warszawskich brali udział P. Kandziora, B. Czyżowski i J. Zawadzki. Czyżowski i Zawadzki zdobyli także medale za trzecie miejsce, walcząc w składzie polskiej drużyny szpadowej104.

Sekcja lekkoatletyczna

Sekcja lekkoatletyczna zawiązała się stosunkowo późno, bo dopiero w 1921 roku z inicjatywy studenta T. Kudlińskiego. Wydaje się, że przy­ czyn ą tego był brak własnych urządzeń sportowych. W związku z tym początkowo zawodnicy specjalizowali się w biegach ulicznych i przełajo­ wych, a działalność ich ograniczała się niemal wyłącznie do działalności wewnątrz Związku. Wielu spośród młodzieży akademickiej było członka­ mi sekqi lekkoatletycznych innych klubów sportowych. Działalność or­ ganizacyjna sekcji musiała być znaczna i doceniana, bowiem AZS został zobowiązany do zorganizowania pierwszych zawodów lekkoatletycznych w Krakowie, biegu okrężnego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego". Bieg ten miał odbyć się już w roku 1921. Termin był przekładany kilkakrotnie, w końcu po raz pierwszy bieg odbył się 22 maja 1922 roku. Istotną rolę odegrał AZS przy organizowaniu Krakowskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki, który powstał w marcu 1922 roku. Przedstawiciel AZS Władysław Jentys został powołany na sekretarza KOŹLA. Jednym z głów­ nych zadań KOŹLA było organizowanie okręgowych mistrzostw lekko­ atletycznych. Pierwsze mistrzostwa lekkiej atletyki okręgu krakowskiego odbyły się 23 lipca 1922 roku na stadionie sportowym 20. Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej przy ulicy Mazowieckiej. W mistrzostwach tych star­ towali również zawodnicy AZS, spośród których W. Dutkiewicz wygrał skok w dal z miejsca wynikiem 2,73 m. Jedną z większych imprez lekko­ atletycznych, organizowanych przez AZS Kraków, były lekkoatletyczne mistrzostwa Polski AZS, które odbyły się w dniach 5-8 lipca 1923 roku

,tM Tamże, s. 40-41. na boisku TS „Wisła". Ich program obejmował 13 konkurencji, w których wzięli udział przedstawiciele sportu akademickiego z Warszawy, Lwowa, Gdańska, Poznania, Lublina i Krakowa. Zawodnicy startujący w barwach AZS Kraków nie odegrali żadnej roli w tych mistrzostwach poza zajęciem trzeciego miejsca w biegu sztafetowym 4x100 m przez kombinowaną szta­ fetę studentów i zawodników KS „Cracovia"105. W 1924 roku dzięki inicjatywie Rudolfa Krajewskiego i Mieczysława Boczara stworzono trwałe podwaliny pod późniejszy rozwój tej dyscypli­ ny sportu w środowisku akademickim Krakowa106. Kilkudziesięciu człon­ ków sekcji otrzymało poparcie Wydziału, wyposażono ich w kostiumy i nieodzowny sprzęt; umożliwiono im trening pod okiem trenera Maurice Baqueta. Członkowie sekcji startowali 50 razy i w 10 zawodach zdobyli przeszło 20 nagród107. W zorganizowanych tegoż roku przez KOŹLA mi­ strzostwach okręgu krakowskiego Władysław Galica z krakowskiego AZS zwyciężył w trójskoku z wynikiem 11,68 m. Kierownikiem sekcji i trene­ rem w latach 1924-1929 był Mieczysław Boczar108. Już w następnym roku sekcja zorganizowała „Nadwiślański Bieg na Przełaj", który stał się tradycyjną imprezą lekkoatletyczną rozpoczynającą sezon wiosenny w krakowskim klubie akademickim. Start do pierwsze­ go „Biegu" odbył się 5 kwietnia 1925 roku z udziałem 32 zawodników z krakowskich klubów: AZS, „Cracovii", „Makkabi", „Wisły" i innych na trasie niespełna 3 km od mostu Dębnickiego prawym brzegiem Wisły w kierunku Skał Twardowskiego i z powrotem. Indywidualnie zwyciężył W. Salek („Wisła"), trzecim był W. Długoszewski; w punktacji zespołowej wygrała „Cracovia" przed „Wisłą" i AZS-em. W rozegranych w tymże roku mistrzostwach okręgu krakowskiego, zawodnicy AZS zdobyli pierw­ sze miejsca: w biegu na 400 m - T. Tmka (55,9 s); w trójskoku - W. Galica (12,05 m) i w biegu sztafetowym 4x400 m (3:46,0). W klasyfikacji zespoło­ wej AZS zajął trzecie miejsce109. Drugi z kolei „Bieg Nadwiślański" (11IV 1926) odbył się już w obsadzie krajowej, na wydłużonej trasie (4150 m), a zwycięzcą został C. Foryś z „Warszawianki", natomiast dwa następne miejsca zajęli czołowi biegacze krakowskiego AZS-u: Zdzisław Motyka

105 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 140. ** J. Pawłowski, 75-lecie „Nadwiślańskiego Biegu na Przełaj” - najstarszej imprezy lekkoat­ letycznej AZS, „Akademicki Przegląd Sportowy" 2000, nr 2, s. 20-21. AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1924-1925. 10" J. Pawłowski, Początki wielkiej lekkoatletyki w AZS Kraków, „Zeszyty Historyczne Za­ rządu Głównego AZS" 1997, nr 3, s. 18. w „Wiadomości Sportowe" 1925, nr 14, s. 3. i Michał Baran; w punktacji zespołowej AZS wyprzedził warszawską „Legię" oraz krakowską „Wisłę"110. W mistrzostwach KOŹLA w 1926 r. AZS w punktacji drużynowej awansował na drugie miejsce z dorobkiem 33 pkt., przegrywając tylko z „Cracovią". Mistrzami okręgu zostali: Z. No­ wak w biegu na 100 m (11,5 s) i w skoku w dal (6,33 m); M. Baran w biegu na 5 i 10 km (17:18,4 i 36:06,4 min). Zawodnicy AZS-u zaczęli odnosić sukcesy na mistrzostwach Polski. W 1926 roku w biegu maratońskim o mistrzostwo Polski rozegranym w Katowicach, w którym wzięło udział dwudziestu jeden zawodników, krakowianin Michał Baran zajął ósme miejsce. Do czołowych zawodników z tego okresu należeli Zdzisław Nowak, doskonały skoczek w dal, wielokrotny reprezentant i rekordzista Polski oraz Zdzisław Motyka, biegacz na długich dystansach, odnoszący jednak większe sukcesy w biegach narciarskich. AZS w tym okresie posiadał tylko sekcję mężczyzn. Z. Motyka w kwietniu 1927 roku wygrał III „Nadwiślań­ ski Bieg", a w dniu 30 października na rozegranym crossie o mistrzostwo Polski na trasie długości 8000 m zajął trzecie miejsce. Na mistrzostwach Polski w Warszawie w dniach 8-10 lipca 1927 roku Z. Nowak zdobył tytuł wicemistrza Polski z wynikiem 6,39 m w skoku w dal, zaś w skoku wzwyż z wynikiem 165 cm został sklasyfikowany ex aequo na II/V miejscu, w bie­ gu na 100 m uplasował się na szóstej pozycji. Z. Motyka w biegu na 5000 m zajął czwarte miejsce bijąc rekord Krakowa 16:38 min, w biegu na 10000 m uplasował się na piątym miejscu, ustanawiając nowy rekord okręgu kra­ kowskiego 35:20 min. Na czwartym miejscu w biegu na 400 m przez płotki uplasował się Fryderyk Antes, ustanawiając nowy rekord okręgu 61,0 s. W ogólnej klasyfikacji zespół AZS uplasował się na siódmym miejscu111. Na mistrzostwach okręgu zwyciężył Z. Motyka w biegu na 5 km, a AZS w punktacji zespołowej spadł na trzecią pozycję, przegrywając z „Wisłą" 0 1 pkt. Zwyciężyła „Cracovia". Lekkoatletykę zaczęły uprawiać też kobie­ ty, do wyróżniających się zawodniczek zaliczyć należy Wandę Florkiewicz na średnich dystansach oraz Lolę Brzezińską w sprincie i skoku w dal. Członkami sekcji lekkoatletycznej były również siostry: Wanda Dubieńska 1 Krystyna Nowak. Rok 1928 wykazał dalsze postępy lekkoatletów krakowskiego AZS. W III „Narodowym Biegu na Przełaj", który odbył się 25 marca w War­ szawie z udziałem blisko 200 zawodników Z. Motyka zajął piąte miejsce, pokonując wielu znanych lekkoatletów. W dorocznym ogólnopolskim biegu sztafetowym organizowanym w kwietniu przez „Cracovię" zwy-

110 J. Pawłowski, 75-lecie..., s. 20. 111 „Przegląd Sportowy" 1927, nr 121, s. 2; Kalendarz sportowy Kuriera Porannego 1928, s. 59. ciężył AZS Warszawa przed „Cracovią" i AZS Kraków (znakomicie spi­ sali się m.in. Karczewski i Z. Motyka). W majowym biegu rozstawnym na trasie Wieliczka-Kraków pierwsze miejsce zajął zespół AZS w składzie Bronisław Czech, Stanisław i Zdzisław Motyka, S. Michalski, T. Tmka, F. Antes, Karczewski i inni uzyskując czas 42 min. W mistrzostwach lekko­ atletycznych Krakowa zawodnicy AZS zwyciężyli w następujących kon­ kurencjach: 100 m - Z. Nowak 11,4 s; 400 m - T. Tmka 54,4 s; 5 i 10 km - Z. Motyka 17:17,4 i 37:08,8 min; 400 m przez płotki - T. Tmka 64,8 s; skok w dal - Z. Nowak 6,72 m, kula oburącz - L. Wątocki 20,03 m. W punk­ tacji ogólnej mistrzostwo okręgu zdobyła „Cracovia" przed AZS i „Wi­ słą". Z. Nowak zwyciężył w zawodach przedolimpijskich w dniu 10 maja w Warszawie w skoku w dal z wynikiem 6,92 m oraz wygrał ostatnie przed igrzyskami eliminacje lekkoatletów rozegrane w Królewskiej Hucie w połowie sierpnia, ustanawiając rekord Polski wynikiem 7,05 m. Tym sposobem zakwalifikował się do reprezentacji Polski na Igrzyska Olim­ pijskie w Amsterdamie, na których niestety nie odniósł sukcesu z powo­ du kontuzji. Za nieudany występ zrewanżował się na zawodach zorga­ nizowanych z okazji kongresu CIE w Paryżu na olimpijskim stadionie w Colombes. W silnej międzynarodowej obsadzie zwyciężył z rezultatem 6,90 m. Na odbytych kilka dni później akademickich mistrzostwach świata z powodu kontuzji nogi zajął dopiero szóste miejsce skokiem na odległość 6,88 m. Na rozegranych we wrześniu mistrzostwach Polski reprezentanci AZS Kraków uzyskali następujące rezultaty: Z. Nowak - mistrzostwo Pol­ ski w skoku w dal, ustanawiając wynikiem 6,985 m rekord Polski, i czwar­ te miejsce w biegu na 100 m; Z. Motyka - brązowy medal w biegu na 10 km poprawiając rekord okręgu 34:18,6 min i czwarte miejsce w biegu na 5000 m w czasie 16:35 min112. W ogłoszonej przez PZLA statystyce wyni­ ków 10 najlepszych lekkoatletów w Polsce za 1928 rok zawodnicy krakow­ skiego AZS uplasowali się na następujących miejscach: 1 - mistrz Polski w skoku w dal Z. Nowak (7,05 m); 4 - sztafeta 4x100 m (45,9 s) i Z. Mo­ tyka w biegu na 10 km (34:18,6 min); 7 - Z. Motyka w biegu na 5 km (16:26,0 min); 10 - L. Wątocki w pchnięciu kulą (11,96 m)113. Rok 1929 rozpoczął Z. Motyka zwycięstwem w V „Nadwiślańskim Biegu". Mistrzostwa Polski rozegrane w lipcu w Poznaniu nie przyniosły zawodnikom krakowskiego AZS takich sukcesów, jak poprzednie. W sko­ ku w dal kolejny tytuł mistrza Polski zdobył Z. Nowak z rezultatem 7,18 m lepszym od rekordu Polski. W punktacji drużynowej krakowski AZS z dorobkiem 3 pkt. (za zwycięstwo Z. Nowaka) został sklasyfikowany na

1.2 „Przegląd Sportowy" 1928, nr 127, s. 4; „Stadion" 1928, nr 26. 1.3 Kalendarz Ilustrowanego Kuriera Codziennego na rok 1929. VII miejscu w kraju i jako drugi klub krakowski za „Cracovią", która uzy­ skała VI miejsce z dorobkiem 5 pkt. Zwyciężył AZS Warszawa - 87 pkt. W IV „Narodowym Biegu na Przełaj" Z. Motyka zajął czwarte miejsce, ustępując takim zawodnikom, jak S. Petkiewicz, Sarnacki i J. Kusociński114. Mistrzami okręgu w tymże sezonie zostali: Z. Motyka w biegu na 1500 m (4:29,5 min) oraz Leszek Wątocki w pchnięciu kulą (11,72 m). W roku akademickim 1929/30 kierownictwo sekcji spoczywało w rę­ kach braci Mariana (przewodniczący) i Mieczysława Antoszów. Treningi w sezonie zimowym odbywały się w VIII gimnazjum, a wiosną i latem na boisku „Wisły" pod kierunkiem Wojciecha Florkiewicza. Mistrzostwa Polski na rok 1930 odbyły się w Warszawie w dniach 12 i 13 lipca. Trzeci tytuł mistrza Polski zdobył w skoku w dal Z. Nowak, wygrywając rezulta­ tem 6,85 m. W dziesięcioboju o mistrzostwo Polski rozegranym w sierpniu w Krakowie Józef Nowak („II") z krakowskiego AZS uzyskał szóste miej­ sce z rezultatem 5011 pkt. To były ostatnie sukcesy krakowskich azetesia- ków na mistrzostwach Polski w lekkiej atletyce w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Wprawdzie Z. Nowak zdobył w 1932 roku mistrzo­ stwo Polski w skoku w dal, ale już jako zawodnik „Cracovii". Natomiast jako członek AZS Kraków wystąpił w reprezentaqi Polski w sześciu mię­ dzypaństwowych spotkaniach, startując w 9 konkurencjach ze zmiennym szczęściem. Wygrał konkurs skoku w dal z wynikiem 7,29 m podczas ro­ zegranego w sierpniu 1929 roku w Budapeszcie spotkania pomiędzy aka­ demickimi reprezentacjami Węgier, Włoch i Polski115. W 1930 roku w „Biegu Nadwiślańskim" wprowadzono konkurencję pań; na dystansie 1200 m startowało wówczas zaledwie 5 zawodniczek (wszystkie z RKS „Legia" Kraków), a wygrała Janina Babraj. Pierwszy puchar dla zwycięzcy ufundował kurator AZS - prof. Walery Goetel116. W mistrzostwach KOŹLA tytuły mistrzowskie zdobyli: Z. Motyka w biegu na 10 km (39:46,6 min); Z. Nowak w skoku w dal (6,25 m); Lech Wątocki w pchnięciu kulą (11,72 m) oraz sztafeta 4x100 m (47,0 s). W ogólnopol­ skim „Dniu Sprintu" organizowanym przez ŻKS „Makkabi" młody za­ wodnik AZS Jerzy Bauer zajął drugie miejsce na 100 m (11,7 s). Zawodnicy: Z. Nowak, L. Wątocki, Z. Motyka, Kazimierz Turek i Stanisław Koweni- cki reprezentowali Kraków w meczach międzyokręgowych ze Lwowem i Górnym Śląskiem.

114 „Przegląd Sportowy" 1929, nr 133, s. 2. 1,s „Przegląd Sportowy" 1930, nr 125, s. 4. m J. Pawłowski, 75 Jecie..., s. 20. Ostatni udany sezon w mistrzostwach okręgu „AZS" odnotował w 1931 roku. Zawody o mistrzostwo okręgu zostały rozegrane w dwóch klasach: klasie „A" i „B". W punktacji drużynowej klasy „A", AZS uzyskał 33 pkt. przegrywając tylko z zespołem Wisły - 75 pkt. Mistrzami okręgu zostali: Z. Nowak w biegu na 100 m - 11,2 s, w skoku w dal - 6,99 m, w skoku wzwyż - 160 cm; Z. Motyka w biegu na 800 m - 2:08,0 min; Modzelewski w biegu na 5 km -16:48,2 min; L. Wątocki w pchnięciu kulą - 11,15 m. W klasie „B" drużynowym mistrzem Krakowa została drużyna TS „Wisła" zdobywając 27 pkt., przed AZS 13 pkt. Trzeba jednak zazna­ czyć nieobecność zespołu KS „Cracovia" zawieszonego przez KOŹLA na rok 1931. W mistrzostwach klasy „B" zawodnik AZS J. Nowak („II") od­ niósł trzy zwycięstwa: w biegu na 110 m przez płotki - 21,0 s, skoku w dal - 6,18 m i w rzucie oszczepem - 46,0 m. W 1932 roku nie ma żadnych danych o udziale sportowców AZS w mistrzostwach. W latach 1932-1933 sekcja lekkoatletyczna krakow­ skiego AZS przeżywała kryzys organizacyjny wywołany trudną sytuaq'ą w środowisku lekkoatletycznym okręgu. Od 1933 roku mistrzostwa okrę­ gu rozgrywane były w klasie „A", „B", „C". Zawody te wykazały spadek popularności i zainteresowania sportem lekkoatletycznym tak wśród za­ wodników, jak i społeczeństwa krakowskiego do tego stopnia, że z kilkuna­ stu czynnych sekcji lekkoatletycznych pozostały zaledwie trzy. Przyczyną tego zjawiska były przede wszystkim niesnaski między klubami, dążenie silnej sekqi KS „Cracovia" do pozyskania zawodników z innych klubów, a także brak opieki nad zawodnikami początkującymi. Poza tym Kraków był pomijany przy rozdziale poważniejszych imprez lekkoatletycznych krajowych, jak i spotkań międzypaństwowych przez PZLA. Oprócz tego główną przyczyną był kryzys finansowy i brak działaczy. Ogólny poziom mistrzostw okręgu w 1933 r. był niski z powodu nieobecności czołowych zawodników krakowskich i braku zgłoszeń do niektórych konkurencji, a w wielu konkurencjach walczyli pojedynczy zawodnicy. Do mistrzostw AZS zgłosił jednego zawodnika. L. Wątocki wygrał konkurs pchnięcia kulą - 11,87 m i rzut kulą oburącz, ustanawiając rekord okręgu 22,57 m (prawa - 12,11 m; lewa - 10,46 m). Próbę ratowania sekcji lekkoatletycznej AZS w 1934 r. rozpoczęto od zorganizowania tradycyjnego (po dwuletniej przerwie) VIII „Biegu Nad­ wiślańskiego" (28 IV). Odniósł on duży sukces propagandowy dzięki udziałowi najlepszych długodystansowców polskich - Kazimierza Fiałki i Wacława Soldana (obaj z „Cracovii"), którzy zajęli dwa pierwsze miejsca. Niestety, kondycja organizacyjna ówczesnego AZS-u krakowskiego po­ zwoliła zaledwie na jednosezonowe zaistnienie w krajowej lekkoatletyce (zaznaczone m.in. zwycięstwem skoczka w dal Z. Nowaka i jego rekordem Polski uzyskanym we Florenqi na meczu z Italią). W skali okręgu na halo­ wych zimowych mistrzostwach KOŹLA w styczniu 1934 roku zwycięstwo odniósł Lech Wątocki w pchnięciu kulą (11,61 m). W dniach 26 i 27 maja zawody o mistrzostwo krakowskiego okręgu dla zawodników klasy „A" i „B" potwierdziły dalszy upadek krakowskiej lekkoatletyki, ponieważ w rozegranych konkurencjach startowali tylko zawodnicy KS „Craco- vii" i po jednym przedstawicielu TS „Wisła", RKS „Legia" i AZS. Repre­ zentujący AZS Z. Nowak zwyciężył w biegu na 100 m - 11,4 s, w skoku w dal - 6,65 m, w skoku wzwyż 174 cm, zaś w pchnięciu kulą był drugi - 11,78 m, w rzucie dyskiem trzeci - 34,51 m. Już na jesieni tegoż roku pogłę­ bił się kryzys w AZS i sekcję lekkiej atletyki, ze względu na trudną sytuację finansową i dla obniżenia kosztów, na kilka lat połączono z sekcjami gier sportowych (siatkówką, koszykówką) pod nazwą sekcji lekkoatletycznej i piłki ręcznej. Nie przyniosło to dobrych efektów wyczynowych i lekko­ atletyka krakowskiego AZS zapadła w letarg, także organizacyjny. Dopiero zmiany strukturalne w AZS, jak i w całym sporcie krakowskim w ostatnich dwóch sezonach przedwojennych pozwoliły na reaktywowanie samodziel­ nej sekcji lekkoatletycznej, czego efektem był m.in. powrót do idei „Nad­ wiślańskich Biegów na Przełaj", organizowanych w odmiennej formule, z pomocą PUWFiPW oraz KOŹLA117. W latach 1935-1936 sukcesy w skali okręgu odnosił Augustyn Grodoń. W roku 1936 w mistrzostwach KOŹLA zwyciężył w skoku wzwyż (160 cm) i rzucie oszczepem (47,27 m), zaś w następnym roku w trójskoku (11,96 m) oraz w rzucie oszczepem (48,74 m) i w rzucie młotem (23,51 m). Jubileuszowy X „Nadwiślański Bieg" z rekordowym udziałem 74 biegaczy w biegu głównym zorga­ nizowano na otwarcie sezonu lekkoatletycznego w dniu 26 marca 1939 r. Został on rozegrany na trasie ok. 3500 m, wiodącej brzegami Wisły ze startu spod Wawelu przez dwa mosty: J. Piłsudskiego i Dębnicki. Pierwsze miejsc zajął W. Soldan z „Cracovii" (12:28,2 min). Po raz drugi uczestni­ czyły w tej imprezie panie, tym razem na dystansie 800 m118. W dniach 3-4 czerwca lekkoatleci startowali w mistrzostwach okręgu uzyskując w punktacji ogólnej 9 pkt., co dało AZS siódmą pozycję w okręgu. Ostat­ nim przedwojennym instruktorem sekqi był mjr Teofil Tmka119.

m Tamże, s. 20. 118 Tamże. ,1V J. Pawłowski, Początki wielkiej lekkoatletyki..., s. 20. W odrodzonej Polsce pierwszym, który zaczął ponownie uprawiać sy­ stematycznie taternictwo był Mieczysław Swierz. Obok niego dorywczo na tatrzańskie szlaki wyruszali Janusz Chmielewski, Kazimierz Piotrowski, Zygmunt Klemensiewicz, Jerzy Maślanka, Mariusz Zaruski, Aleksander Schiele, Kazimierz Schiele i wielu innych. Z iniqatywą utworzenia sekcji taternickiej AZS wystąpił Jan Dürr podczas wycieczki z M. Korowiczem, R. Wasserbergerem oraz braćmi Alfredem i Janem Alfredem Szczepański­ mi latem 1922 roku. Następnego lata Jan Dürr i Marek Korowicz spotkali podczas wędrówki po Tatrach dr. Henryka Szatkowskiego, działacza AZS Kraków, którego przekonali o celowości utworzenia sekcji taternickiej. Je- sienią 1923 r. M. Korowicz i H. Szatkowski przedłożyli projekt regulaminu przyszłej sekcji prezesowi AZS prof. Waleremu Goetlowi, który zapoznał z nim Wydział Główny AZS. Wydział ten na swoim posiedzeniu wyraził zgodę na utworzenie nowej sekqi, przy czym Zarząd mieli tworzyć ini­ cjatorzy, tj. Jan Dürr, Marek Korowicz, Jan Alfred Szczepański i Henryk Szatkowski. O tworzeniu się sekcji dowiedzieli się jedni z najlepszych ta­ terników młodego powojennego pokolenia - bracia Adam i Marian Soko­ łowscy, którzy zgłosili akces do organizacji. W dniu 15 lutego 1924 roku odbyło się inauguracyjne posiedzenie sekcji taternickiej AZS, na którym przemawiali prezes AZS prof. W. Goe­ tel, prezes Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego inż. J.W. Czerwiński i przedstawiciel Sekcji Turystycznej PTT K. Piotrowski. Wygłoszono dwa referaty: „Istota i cele taternictwa" M. Sokołowskiego oraz „Historia tater­ nictwa polskiego" M. Korowicza. Na stanowisko pierwszego przewodni­ czącego sekcji wybrano taternika o największym autorytecie dr. Mariana Sokołowskiego120. Celem sekcji, w myśl statutu, było „umiejętne uprawianie taternictwa letniego i zimowego", a środki do tego celu stanowić miały wyprawy wy­ sokogórskie, ćwiczenia, odczyty, dyskusje, studiowanie literatury taterni­ ckiej i alpinistycznej, działalność literacka oraz utrzymywanie kontaktów z pokrewnymi organizacjami. Członkowie dzielili się na honorowych, zwyczajnych i adeptów. Statut jasno precyzował kwalifikacje taternickie. Członkiem honorowym mógł zostać nie tylko taternik, ale człowiek, któ­ ry położył wybitne zasługi dla taternictwa i alpinizmu. Członkiem zwy­ czajnym mógł być: każdy należący do AZS, wykazujący się znajomością i historią Tatr, znajomością taternictwa i topografii oraz dużą sprawnością s. 39. fizyczną. Ponadto musiał przedłożyć deklarację podpisaną przez trzech członków zwyczajnych sekcji, z której wynikało, że kandydat ów odbył „trzy dość trudne" wyprawy letnie (w skali Gyuli Komamickiego) lub trzy wyprawy zimowe. Najmniej wymagano od adepta, bo tylko znajomości Tatr Polskich. Sekcja taternicka rozpoczynała w 1924 roku działalność z siedmioma członkami zwyczajnymi. Liczba członków zwyczajnych systematycznie się zwiększała i osiągnęła swoje apogeum w roku 1929, w którym liczyła 55 członków zwyczajnych oraz 6 adeptów. Na czele sekq'i stał Zarząd, wybie­ rany corocznie na zwyczajnym ogólnym zebraniu członków. Pierwszym przewodniczącym Zarządu był dr Marian Sokołowski, który piastował tę funkcję od chwili powstania do 22 czerwca 1928 r., w którym to ustąpił ze względu na przeniesienie się do Warszawy. Od 2 lipca 1928 do 20 lute­ go 1932 r. funkcję przewodniczącego pełnił dr Jan Kazimierz Dorawski121. W ostatnim okresie działalności sekcji, tj. w latach 1932-1935, przewodni­ czył brat M. Sokołowskiego - dr Adam Sokołowski. Sekcja od samego początku istnienia miała wyraźne sportowe na­ stawienie. Duży nacisk położono na wychowanie i szkolenie taternickie. W roku akademickim 1924/25 liczyła 26 członków rzeczywistych oraz kil­ kudziesięciu adeptów122. Już w okresie zimowym dokonano wielu pierw­ szorzędnych przejść i wyjść taternickich, latem członkowie sekcji odbyli wyprawę do Szwajcarii, zdobywając samodzielnie szczyt Matterhornu i szereg iglic w grupie Mont Blanc. Młodzi członkowie sekcji już do 1926 r. powtórzyli wszystkie drogi uznawane przed I wojną światową za wyjątkowo trudne. Było to zasługą braci Adama i Mariana Sokołowskich, rodzeństwa Zofii i Jerzego Krókowskich, Jerzego i Zbigniewa Rzepeckich. W 1926 roku M. Szczuka i J.K. Dorawski wejściem na Mięguszowiecki Szczyt, wschodnią ścianą, przekroczyli granicę dotychczasowych trudno­ ści. Po nim nastąpiły dalsze wyprawy, zdobyto: Ciężki Szczyt od północ­ nego wschodu (1926), Grań Wideł od Kieżmarskiego Szczytu do Łomni­ cy w 1927 r. (przejście wówczas uważane za niemożliwe do pokonania), Rumanowy Szczyt wschodnią ścianą w 1927 r., Młynarza z Doliny Białej Wody, Kozią Przełęcz Wyżną południowo-zachodnim żlebem w 1928 r., Łomnicę zachodnią ścianą, Gerlach wschodnią ścianą, Kieżmarski Szczyt południową ścianą w 1930 r. Okres letniej działalności stał pod hasłem szturmu na ściany, które wcześniej uważano za niemożliwe do zdobycia.

111 J.A. Szczepański, Taternictwo 1910-1932, Kraków 1933, s. 112. 122 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1924-1925. Największe osiągnięcia sekcja zanotowała w latach 1928-1929, kiedy to jej członkowie dokonali w Tatrach około 160 ważniejszych wejść, z których na nowe warianty dróg przypadło około 75, a na ważniejsze powtórzenia około 40, według stosowanej wówczas skali trudności. Jednocześnie zaczęto propagować taternictwo zimowe, które stało się domeną akademików. Przełomowym momentem był dzień 8 kwietnia 1925 r., kiedy to Jan Kazimierz Dorawski, Kazimierz Piotrowski i Adam Sokołowski pierwszym przejściem zimowym północnej ściany Mięguszo­ wieckiego Szczytu otworzyli przed taternictwem zimowym nowe możli­ wości rozwoju. W latach dwudziestych niemal wszystkie pierwsze wejścia zimowe w Tatrach były dziełem członków sekcji taternickiej AZS Kraków. Do 1928 roku sekcja dokonała 33 pierwszych przejść zimowych. Obok wymienionych już osób udział w tych osiągnięciach mieli wybit­ ni taternicy - członkowie sekcji: ks. Jan Humpola, Jerzy Gołcz, Mieczysław Szczuka (zginął 13 VIII1927 r. na południowej ścianie Zamarłej Turni), Sta­ nisław Krystyn Zaremba, Karol Wallisch, Stefan Osiecki, Konstanty Nar- kiewicz-Jodko, Kazimierz Kupczyk (zginął 1 VIII 1930 r. na południowej ścianie Ostrego Szczytu), Wincenty Birkenmajer (zginął z wyczerpania 17 IV 1933 r.), Stanisław Siedlecki, Wiesław Stanisławski, Tadeusz Ciesielski, Zbigniew Korosadowicz, Bohdan Małachowski, Witold Henryk Paryski, Władysław Krygowski, Adam Karpiński. W krakowskim AZS znalazły się też wybitne polskie taterniczki: Zofia Krókowska i Jadwiga Honowska, które stanowiły jeden z pierwszych samodzielnych zespołów kobiecych (zginęły 19 VIII 1928 r. na południowej ścianie Ostrego Szczytu), Krysty­ na Sinkówna, Zofia Roszkówna i Marzena Skotnicówna (zginęła odpada­ jąc 6 X 1929 r. na Zamarłej Turni razem z siostrą Lidią)123. Już od czerw­ ca 1929 r. nawiązali członkowie sekcji daleko idącą współpracę z Sekcją Turystyczną PTT, w celu unifikacji istniejących towarzystw taternickich w jedną ogólnopolską organizację. W lutym 1932 r. ósme doroczne ogólne zebranie członków podjęło uchwałę o przystąpieniu do mającego powstać Klubu Wysokogórskiego. Wybrany zarząd sekcji, na czele którego stanął A. Sokołowski, miał już teraz tylko jedno zadanie, a mianowicie doprowa­ dzenie do zjednoczenia trzech istniejących organizacji taternickich. Tym samym sekqa zakończyła praktycznie swoją działalność, a jej członko­ wie kontynuowali teraz prace w ST PTT, a następnie od 1935 r. w Klubie Wysokogórskim124.

m B. Chwaściński, Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, Warszawa 1979, s. 156. ,2ł R, Wryk, Akademicki Związek,.,, s. 29B-299. Początki sportu kajakowego w krakowskim AZS sięgają roku 1912, a mianowicie wyprawy Skórzewskiego i Krysińskiego kajakiem żaglowym Wisłą z Krakowa do Warszawy, następnie Pisną i Jeziorami Mazurskimi z Łomży do Lecu, gdzie z powodu deszczów została przerwana125. Ta pierwsza próba długo nie znalazła naśladowców. Dopiero w roku akade­ mickim 1928/29 wzrosło zainteresowanie tą dyscypliną sportu. Pioniera­ mi byli członkowie sekcji wioślarskiej: Ludwik Leszko zwiedził kajakiem własnej konstrukcji górną Wisłę, Dunajec, Skawę i Sołę, a Antoni Bober, Ludwik Kowalski, L. Leszko i H. Szatkowski wyprawili się na górną Wi­ słę, Skawę, Dunajec, San, Przemszę, Poprad, Narewkę, Narew, Świteź, Jezioro Trockie. Dopiero 28 kwietnia 1930 r. zawiązała się sekcja kajako­ wa, a w skład zarządu weszli: S. Facher, A. Bober, L. Wątocki, S. Ferens, L. Leszko. Liczba członków z 7 przy zawiązaniu wzrosła do 15. Sprzę­ tu klubowego sekcja nie posiadała: kajaki (9), ożaglowanie (4), namioty (4), motory przyczepne (2) były własnością członków. Po raz pierwszy Władysław Góral wyprawił się na Dniestr, Stryj i Strwiąż; L. Leszko poza granice kraju na Orawę i Wag, a L. Kowalski kajakiem żaglowo-motoro- wym na wyprawę morską126. W roku akademickim 1933/34 sekcja liczyła już 75 członków, dysponujących 53 kajakami, w tym 9 ożaglowanymi i 5 z motorkami przyczepnymi. Ruch turystyczny był niezwykle ożywiony, wyróżniał się szczególnie L. Leszko, który odbył 10 wycieczek morskich z Kuźnicy (525 km) i 10 wycieczek po Pojezierzu Augustowskim i Wigrach (519 km), za co otrzymał od PZKaj plakietkę „Łososia" i 6 nagrodę w kon­ kursie Polskiego Radia. Sekcja w tymże roku rozpoczęła organizowanie pierwszych w Polsce stanic kajakowych w Czorsztynie, Marcinkowicach i Sedliszowicach nad Dunajcem, w Beremianach nad Dniestrem i w schro­ nisku nad jeziorem Narocz. W czerwcu 1934 r. sekcja gościła turystów z Danii, którzy odbyli spływ Wisłą z Krakowa do Gdańska127. Od 1935 r. sekcja posiadała kwalifikowaną drużynę zawodniczą składającą się z 7 zawodników i 1 zawodniczki. W międzynarodowym wyścigu górskim Szczawnica-Nowy Sącz osada mieszana A. Żmudzianka - W. Malski za­ jęła drugie miejsce, zaś dwójka H. Dobrowolski - S. Kowenicki szóste. Na mistrzostwach Polski w Poznaniu w konkurencji kajaki jednowiosło-

125 AU], rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok 1929/30. Tamże. we wyścigowe Żmudzianka zajęła drugie miejsce12*. W ogólnej punkta­ cji regatowej PZKaj za sezon 1937 r. sekqa uplasowała się na 25 miejscu. Członkowie sekcji prowadzili zawsze dużą działalność turystyczną, np. w 1938 roku kilometraż wynosił 10 679. Kierownikiem sekq'i od 1938 r. był student prawa UJ Jan K. Petecki. W 1939 r. urządzono dla członków sekq'i wycieczkę na wody Polesia i Wileńszczyzny129.

Sekcja strzelecka

W 1928 r. założono koło PW oficerów rezerwy członków AZS, wzna­ wiając działalność i nawiązując do tradycji sekcji strzeleckiej AZS z 1913 r., kiedy to dawna sekcja wstąpiła do Legionów. Funkcjonowała ze zmien­ nym szczęściem. Ponownie reaktywowano ją w 1934 r. celem propagowa­ nia sportu strzeleckiego wśród młodzieży akademickiej. W przeprowadzo­ nych mistrzostwach AZS wśród pań zwyciężyła Jadwiga Szenhakówna, wśród panów Zygmunt Bośniacki. W następnym roku przy sekcji strze­ leckiej powstała sekcja łucznicza; jej członkowie odbywali ćwiczenia na wybudowanej tarczy strzelniczej w Parku Krakowskim130.

Sekcja gier sportowych

Powstała na zajęciach zimowych sekcji lekkoatletycznej i została z dniem 11 marca 1930 roku zgłoszona do KOZGS i PZGS w Warszawie. Organizatorami sekcji byli bracia Marian i Mieczysław Antoszowie. Począt­ kowo AZS posiadał dwie drużyny: koszykówki (kapitan Jan Pierzchała) i siatkówki (kapitan Stanisław Godek). Zespoły te rozgrywały spotkania z krakowskimi drużynami, odnosząc wiele zwycięstw, w tym zwycię­ stwo nad mistrzem okręgu w siatkówce YMCA. W 1931 roku sekqe te przystąpiły do systematycznych treningów w sali gimnastycznej krakow­ skiej YMCA przy bardzo dużej frekwencji i rozgrywek klasy „B" okręgu krakowskiego. W siatkówce drużyna wygrała wszystkie spotkania (z KS „Garbarnia", SKS „Patria", RKS „Legia", SMP „Prądnik Czerwony", ŻKS „Jutrzenka", WKS „Wawel", SMP „Modrzejówka"). Awansując do klasy „A" drużyna siatkówki stała się jednym z czołowych zespołów Krakowa.

12* „Raz, dwa, trzy" 1935, nr 24, s. 3; nr 29, s. 7. ,M AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za okres od dn. 1 VII 1938-30 VI 1939. Sekcja zorganizowała międzynarodowy mecz w piłkę siatkową z zespo­ łem akademików łotewskich IUSP. Przez całe lata zespoły AZS brały udział w rozgrywkach ligi krakowskiej, osiągając dobre wyniki. W 1938 r. trzy zespoły weszły do „A" klasy.

Sekcja fotograficzna

Sekcja fotograficzna powstała dzięki inicjatywie Tadeusza Cypriana, który kierował sekcją w czasie jej działalności do czerwca 1922 roku. Ce­ lem jej było skupienie ruchu fotograficznego i ułatwienie członkom AZS poznanie tajników fotografii. Rozpoczęto od organizacji kursów dla po­ czątkujących, wycieczek, abonamentu czasopism. Do dawnych albumów przybywały nowe, sporządzono wiele przezroczy, co pozwoliło organizo­ wać publiczne wieczory, informujące mieszkańców Krakowa o działalności sportowej i turystycznej AZS. Sekcja brała udział w Pierwszej Wszechpol­ skiej Wystawie Fotograficznej „Światłocień" w Poznaniu, na której Ta­ deusz Cyprian zdobył srebrny medal za wystawione prace artystyczne131.

Sekcja piłki nożnej

Z inicjatywy Józefa Zacharskiego, Stanisława Bezdeka, Antoniego i Sta­ nisława Kellerów wiosną 1922 roku reaktywowano sekqę piłkarską, która liczyła 32 członków. Pierwszy zespół występował w rozgrywkach krakow­ skiej klasy „B". Rozegrano 26 spotkań, z tego 21 z krakowskimi drużyna­ mi. Dzięki pracy przewodniczącego sekcji dr. J. Zacharskiego i sekreta­ rza Mieczysława Stocha liczba członków wzrosła do 56, a także znacznie podniósł się poziom sportowy. W 1923 r. piłkarze zdobyli akademickie mistrzostwo Polski132. W roku akademickim 1924/25 okazało się, że piłka nożna nie jest sportem, który cieszyłby się szczególnym zainteresowaniem młodzieży akademickiej i Wydział Główny AZS postanowił zawiesić dzia­ łalność sekcji do czasu uzyskania odpowiedniego boiska133. Przyczynami małego zainteresowania studentów tą dyscypliną sportu były brak boiska do treningów oraz system rozgrywek, który przypadał na okres, kiedy to studenci przebywali na wakacjach, praktykach czy obozach wojskowych.

131 W piętnastolecie 1909-1923..., s. 145. 131 Tamże, s. 133-135. łM AU], rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok szkolny 1924-1925. Inicjatorem spopularyzowania boksu wśród młodzieży akademickiej był Jerzy Pochwalski, który z tą dyscypliną zapoznał się w czasie studiów w Wiedniu. Po powrocie do Krakowa w 1922 roku założył sekcję, obejmu­ jąc obowiązki kierownika sportowego. Działalność sekcji, która zgroma­ dziła kilkunastu członków, ograniczyła się do treningów w lokalu przy ul. Bożego Ciała, następnie w budynku „Sokoła" i na przystani wioślarskiej. Po wyjeździe J. Pochwalskiego w 1923 roku obowiązki kierownika peł­ nił Edward Szczerbiński. Prezesem sekcji od maja 1923 r. był dr Ludwik Kowalski, sekretarzem Eugeniusz Baszkoff134. Najlepszym zawodnikiem sekcji był student ASP Władysław Zakrzewski, który na rozegranych w 1924 r. mistrzostwach Polski zajął drugie miejsce w wadze średniej. Sekcja wykazała sporą żywotność w zakresie propagowania boksu wśród krakowian. W dniu 28 lutego 1925 r. sekcja miała być organizatorem w sali „Sokoła" pierwszych międzyklubowych zawodów bokserskich z udzia­ łem najwybitniejszych bokserów Polski. Sędziować miał znany szermierz i bokser ze Szkoły Podchorążych w Warszawie por. Kazimierz Laskow­ ski. Zabiegi sekcji wokół organizaqi zawodów spełzły na niczym wobec nałożenia czterdziestoprocentowego podatku na organizatorów zawo­ dów przez magistrat Krakowa. W sprawozdaniu AZS za rok akademicki 1926/27 czytamy, że „sekcja bokserska wegetowała zaledwie z powodu malejącego zainteresowania". Liczyła ona wówczas tylko 23 członków. Był to już ostatni rok jej działalności.

Z innych sekqi przez pewien czas funkcjonowały w krakowskim AZS: sekcja turystyczno-krajoznawcza, która w roku akademickim 1924/25 zorganizowała wyprawę turystyczną członków sekqi w Pireneje135, zaś w 1927 roku wzięła czynny udział w utworzeniu Polskiego Związku To­ warzystw Turystycznych. Do zadań sekqi należała organizacja dla mło­ dzieży akademickiej wyjazdów w góry i nad morze. W 1924 roku istniała sekcja hippiczna, zaś w 1930/31 sekqa motocyklowa, lecz nie przejawiały większej działalności.

W piętnastolecie 1909-1923..., s. 137-138. 135 AUJ, rkps S II 777, Sprawozdanie z działalności AZS w Krakowie za rok sprawo­ zdawczy 1926/27; R. W ryk, Akademicki Związek..., s. 251. Rozdział V

AZS w latach wojny i okupacji

Wkroczenie 6 września 1939 roku wojsk niemieckich do Krakowa zapoczątkowało najtragiczniejszy okres w dziejach sportu. Na wojnę wyruszyły rzesze zmobilizowanych zawodników i działaczy; żegnali na lata rodzinne miasto, wielu z nich brało udział w walkach z okupantem, w konspiracyjnym ruchu oporu, a także poniosło śmierć na polu walki lub w obozach koncentracyjnych. Niemcy natychmiast przejęli na swoje potrzeby większość obiek­ tów. Niszczono infrastrukturę, przejmowano zasoby finansowe, majątek i sprzęt. Kwintesenqą polityki okupanta było zarządzenie rządu Gene­ ralnego Gubernatorstwa z 29 stycznia 1940 roku o konfiskacie urządzeń i sprzętu polskich klubów i organizacji sportowych. Władze okupacyjne wsparły to rozporządzeniem z 23 lipca 1940 roku, na mocy którego roz­ wiązano wszystkie polskie stowarzyszenia w Generalnym Gubernator­ stwie. To rozporządzenie generalnego gubernatora obejmowało również wszystkie organizacje sportowe. Stwierdzano w nim, że:

- majątek stowarzyszeń rozwiązanych ściągają starostowie miast na rzecz GG, a o przeznaczeniu ściągniętego majątku decyduje kierownik Wydziału Spraw Wewnętrznych Rządu GG; - każdy, kto posiada majątek rozwiązanego stowarzyszenia, jest zobowiązany przekazać przedmioty znajdujące się w jego posiadaniu właściwemu dla jego miejsca zamieszkania staroście powiatowemu względnie miejskiemu w ciągu dwóch tygodni po wejściu w życie rozporządzenia; - każdy, kto wie, gdzie znajdują się względnie gdzie są ukryte przedmioty podlegające ściągnięciu, jest zobowiązany donieść w ciągu dwóch tygodni po wejściu w życie niniejszego rozporządzenia; - kto usiłuje organizację stowarzyszenia utrzymać lub odnowić albo w inny sposób działać dla stowarzyszenia lub bezprawnie zakładać nowe stowarzyszenia, podlega, o ile inne przepisy nie przewidują kar surowszych, karze więzienia lub grzywny lub jednej z tych kar, a przy zaistnieniu okolicz­ ności obciążających - karze ciężkiego więzienia; - za niedopełnienie obowiązku wydania lub poinformowania o ukryciu ma­ jątku stowarzyszenia grozi kara więzienia lub grzywny; - zabrania się noszenia odznak stowarzyszeń rozwiązanych.

Rozporządzenie powyższe zostało ogłoszone w dniu 1 sierpnia 1940 roku1. Następnym etapem działania władz niemieckich było przejęcie mająt­ ku tych organizacji. Akcja ta miała charakter kompleksowy i była realizo­ wana jednocześnie, przy wzajemnym współdziałaniu, przez starostów miejskich i powiatowych, miejscowe komórki organizacyjne policji i peł­ nomocników ds. ludności nieniemieckiej. Koncentrowała się w Wydziale II Dyrekcji Policji. Jej dyrektor w marcu 1941 r. wysłał pisma do poszczegól­ nych instytucji bankowych na terenie Krakowa i dystryktu krakowskiego, jak np. do komisarza PKO w Warszawie, żądając przesłania zestawienia adnotacji dotyczących zablokowanych kont i ich wysokości rozwiąza­ nych polskich organizacji sportowych, a do dyrekcji Banku Handlowego w Warszawie - o podanie numerów kont i wysokości środków finanso­ wych następujących organizacji sportowych; biura technicznego Krakow­ skiego Klubu Automobilowego przy ul. Grodzkiej, Krakowskiego Ko­ mitetu Wioślarskiego przy ul. Kościuszki oraz TG „Sokół" w Krakowie - oddziału wioślarskiego, sekcji wioślarskiej kobiet przy ul. Kościuszki 2 i członków tego towarzystwa2. Dane powyższe miały stanowić uzupełnie­ nie posiadanej już przez dyrekqę policji ewidencji rozwiązanych polskich organizacji sportowych. Natomiast terenowe komórki organizacyjne poli­ cji zapoczątkowały w lutym 1941 r. zbieranie informacji o majątku zlikwi­ dowanych organizaq'i sportowych. Równolegle kierownik Wydziału Spraw Wewnętrznych rządu GG zobowiązał dr. Georga Niffkego, pełnomocnika generalnego gubernatora ds. sportu w GG, do rejestracji majątku, tj.: środków finansowych, nie­ ruchomości, wyposażenia biurowego, przyrządów i sprzętu sportowego oraz innych składników majątkowych. Rejestrację mieli wykonywać peł­ nomocnicy ds. sportu w dystryktach i kierownicy sportu w powiatach. Majątek zlikwidowanych polskich organizacji sportowych miał być przekazany do dyspozycji pełnomocnika generalnego gubernatora ds. sportu w celu przydzielenia go pełnomocnikom ds. sportu w dystryk-

1 Dz. Rozp. GG 1940, nr 48, s. 225; B. Tuszyński, Za cenę życia. Sport Polski Wałczącej, Warszawa 2006, s. 40; S. Chemicz, Sport w Krakowie w latach 1939-1345, Kraków 2003, s. 42. 2 Tamże, s. 33. tach, kierownikom sportu w powiatach, bądź też niemieckim organiza­ cjom sportowo-gimnastycznym. Z tą decyzją zostali zapoznani wszyscy pełnomocnicy ds. sportu w dystryktach okólnikiem nr 29 pełnomocnika generalnego gubernatora ds. sportu, a jednocześnie zostali zobowiązani do jak najdokładniejszego wykonania rejestrami, gdyż wiązała się ona z poważnymi wartościami. Okólnik wskazał też na konieczność przejęcia majątków w jak najkrótszym czasie. Dlatego termin przesłania zestawień został ustalony na dzień 15 marca 1941 r., a czynności rejestracyjne miały być wykonane we współpracy z terenowymi jednostkami organizacyjny­ mi poliqi i starostami miast i powiatów. Zgodnie z powyższym poleceniem pełnomocnik ds. sportu w dystryk­ cie krakowskim Sepp Roehrl zwrócił się pismem z dnia 23 lutego 1941 r. do wszystkich starostów miast i powiatów tego dystryktu o przesłanie do niego wykazu rozwiązanych polskich organizacji sportowych do dnia 10 marca tegoż roku. Działania powyższe wyprzedziły w czasie ukazanie się zarządzenia regulującego tok postępowania przy przejmowaniu majątku zlikwidowanych polskich organizacji sportowych, dlatego miały charak­ ter przygotowawczy do jego przejęcia. Zasady tego postępowania zostały ustalone przez Wydział Spraw Wewnętrznych rządu GG w porozumieniu z wyższymi kierownikami, dowódcami SS i policji w okólniku nr 2 z 31 marca 1941 r. Do konfiskaty majątku zlikwidowanych polskich organizaq'i sporto­ wych zostali upoważnieni wyłącznie starostowie miast i powiatów dyspo­ nujący istniejącymi rejestrami tych organizacji, ich zgłoszeniami majątko­ wymi, ewidencją podatkową, spisami nieruchomości oraz innymi źródłami informacji. O konfiskacie majątku miało decydować pisemne postanowie­ nie doręczone rozwiązanym stowarzyszeniom polskim, w tym również organizaqom sportowym. Zabezpieczenie skonfiskowanego majątku mia­ ło być dostosowane do jego rodzaju: konta bankowe powinny były zostać zablokowane, co stało się już uprzednio, a nieruchomości objęte komisa­ rycznym zarządem. Urzędy dokonujące konfiskaty majątku zostały zobo­ wiązane do tymczasowego zarządzania nim od momentu konfiskaty do jego przydzielenia. Dlatego miały wstrzymać się od jakiegokolwiek osta­ tecznego dysponowania nim lub też jego składnikami. Prawo przydziału skonfiskowanego majątku rozwiązanych stowarzyszeń polskich urzędom i organizacjom niemieckim, na podstawie ich wniosków, zostało zastrze­ żone dla Wydziału Spraw Wewnętrznych rządu GG przy uwzględnieniu właściwego wykorzystania przydzielonego majątku zgodnie z ustalonym tokiem postępowania. Ustalenie powyższych zasad opóźniło przejęcie majątku zlikwidowa­ nych polskich organizacji sportowych. Dopiero w dniu 25 września, bądź w październiku 1941 r. Wydział Spraw Wewnętrznych rządu GG zwrócił się do starosty miasta drogą służbową poprzez szefa dystryktu krakow­ skiego o informację w sprawie „ściągnięcia majątku poszczególnych orga­ nizacji sportowych zgodnie z zarządzeniem z 23 lipca 1940 r. i okólnikiem nr 2 z 31 marca 1941 r.", a w dniu 5 stycznia 1942 r. dyrektor policji przy staroście m. Krakowa zwrócił się do Komando der Schutzpolizei o ustale­ nie nazwisk i miejsca zamieszkania osób upoważnionych do dysponowa­ nia majątkiem danej organizaqi sportowej. Osoby takie otrzymały specjalnie formularze Zgłoszenia majątku sto­ warzyszenia na mocy rozporządzenia o stowarzyszeniach w GG. W nie­ których przypadkach należało zgłosić się osobiście do dyrekcji policji. For­ mularz był bardzo szczegółowo opracowany. Obok podania nazwy i sie­ dziby stowarzyszenia, należało złożyć zeznanie majątkowe dotyczące wysokości krajowych i zagranicznych kont bankowych, nazwę banku, stan konta, wysokość krajowych roszczeń, nie będących kontami bankowymi, ty­ tuły roszczeń dłużnika, wysokości roszczeń za granicą nie będących kontami bankowymi z podaniem kraju i miejsca zamieszkania dłużnika oraz tytułu roszczenia, roszczeń spadkowych i fundaq'i wobec osób w kraju i za granicą, akcji, papierów wartościowych, udziałów, zapasów wszelkiego rodzaju z po­ daniem gatunku towaru, podanie środków przewozowych wszelkiego rodza­ ju, zapasu gotówki, klejnotów wszelkiego rodzaju ze złota i srebra, mebli i in­ nych przedmiotów urządzenia, szczególnie takich, które są na przechowaniu u osób trzecich i gdzie się znajdują, książek, akt i ich miejsc znajdowania się. Formularz kończył się stwierdzeniem osoby podpisującej Zgłoszenie majątku stowarzyszenia: „Potwierdzam prawdziwość i zgodność powyżej danych. Jest mi wiadomym, że majątek stowarzyszenia został uznany za ulegający ściągnięciu i że zatem żadne zmiany w jego stanie nie mogą być dokonane". Do powyższego zgłoszenia należało załączyć statut i li­ stę członków3. Brak jest jednak danych archiwalnych, nie zachowały się formularze Zgłoszeń majątku stowarzyszenia dotyczących AZS w Krako­ wie, jak również i innych organizacji sportowych. Sprzęt i przystań AZS była dostępna tylko dla członków niemieckiej organizacji gimnastycznej TURN. Przystań uległa zniszczeniu, gdy hitlerowcy wysadzili most Dęb­ nicki, by nadchodzącym oddziałom Armii Czerwonej uniemożliwić prze­ prawę przez Wisłę4.

J Tamże, s. 35. * M. Makowska-Rzeszutko, Jurek Mostowski, „Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego AZS" 1997, nr 1, s. 43. Na miejsce rozwiązanych organizacji powołał okupant własne klu­ by, dostępne tylko dla Niemców. Działały one do zakończenia okupacji, wykorzystując polską bazę. Polakom pod groźbą sankcji zakazano ak­ tywności sportowej w ramach zorganizowanych instytucji, pozwalając na indywidualne uprawianie kultury fizycznej. Zostało to wykorzystane przez środowisko taternickie. W podkrakowskich skałkach taternicy prze­ prowadzali indywidualne treningi wspinaczkowe. Niektórzy udawali się w Tatry, dokonując tam nowych przejśó górskich. W 1944 roku w Kra­ kowie wydawane było czasopismo taternickie „Pokutnik", odbijane na powielaczu. Krakowscy azetesiacy uczestniczyli w konspiracyjnym ruchu opory, o czym dobitnie świadczy działalność poszczególnych sportow­ ców i działaczy przedstawiona w następnym rozdziale5. Działacze i spor­ towcy krakowskiego AZS od pierwszych dni wojny walczyli z najeźdźcą i okupantem niemieckim. Brali udział w kampanii wrześniowej, byli żoł­ nierzami Armii Krajowej, walczyli na wielu frontach II wojny światowej. Wielu sportowców, uprzednio zmobilizowanych, walczyło z agresorem w różnych formaqach wojsk polskich. Wielu okryło się sławą lub oddało życie za Polskę. W okresie II wojny światowej krakowski AZS poniósł dotkliwe stra­ ty osobowe. Lista strat jest zapewne niekompletna, ale na podstawie do­ tychczasowych badań historycznych6, można stwierdzić, że blisko 50 osób związanych z krakowskim AZS poniosło śmierć.

* R. Wryk, Z dziejów Akademickiego Związku Sportowego w latach II wojny światowej, [w:] Z dzicjóio kultury fizycznej. Księga dedykowana prof. Jerzemu Gajozoi z okazji 65. rocznicy urodzin, pod red. B.J. Kunickiego i B. Woltmana, Gorzów 1996, s. 117. * R. Wryk, Straty osobowe Akademickiego Związku Sportoioego w latach II wojny świato­ wej 1939-1945, Poznań 1991; B. Tuszyński, Księga sportoioców polskich ofiar II zuojny światowej 1939-1945, Warszawa 1999; S. Chemicz, Sport w Krakowie..., s. 210-213. Rozdział VI

Wybrane sylwetki sportowców i działaczy AZS Kraków (z lat 1909-1945)1

Alfred Ader (17 X 1892, Kraków - 19 X 1941, Warszawa), członek AZS w latach 1921-1929, szermierz, sędzia i działacz sportowy, wielokrotny reprezentant Polski, olimpijczyk. Po ukończeniu Gimnazjum św. Anny w Krakowie, studiował prawo i ekonomię w Wiedniu oraz w Krakowie, gdzie na Wydziale Prawa UJ uzyskał w 1919 r. stopień doktora prawa. W latach 1916-1917 w czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej w stopniu podporucznika, a od 17 listopada 1918 r. był już oficerem Wojska Polskiego. Przydzielono go do Sądu Wojskowego OG Kraków. Od 1 maja 1922 r. znowu został skierowany do służby czynnej w 21. Pułku Artylerii Polowej, stacjonują­ cym w Krakowie, a w lutym 1924 r. uzyskał awans do stopnia kapitana i przeniesiono go do rezerwy. Szermierkę zaczął uprawiać przed rokiem 1914, był członkiem Kra­ kowskiego Klubu Szermierzy (klub ten istniał w latach 1909-1914). W roku 1921 był jednym z inicjatorów reaktywowania sekcji szermierczej w krakowskim AZS, gdzie powierzono mu funkcję wiceprezesa. W roku następnym wystąpił w mistrzostwach Krakowa i zajął pierwsze miejsce

1 Biogramy wybranych sylwetek działaczy i sportowców opracowano na podstawie na- stępująch publikacji: Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000; Mała encyklopedia sportu, 1.1-2, Warszawa 1984; Z. i W.H. Paryscy, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1999; Słownik biograficzny historii Polski, t. I-II, pod red. J. Chodery i F. Kiryka, Wrocław-Warszawa-Kra- ków 2005; Polski słownik biograficzny, 1934-2005, B. Tuszyński, Księga sportowców polskich ofiar II wojny śzoiatowcj 1939-1945, Warszawa 1999; tenże, Za cenę życia. Sport Polski Walczącej, Warszawa 2006; R. W ryk, Akademicki Związek Sportowy 1908-1939, Poznań 1990; tenże, Straty osobowe Akademickiego Związku Sportowego w latach II wojny światowej 1939-1945, Poznań 1991; tenże, Sport olimpijski w Polsce 1918-1939. Biogramy olimpijczyków, Poznań 2006; oraz w cza­ sopismach: „Wychowanie Fizyczne i Sport" (Słownik biograficzny wychowania fizycznego i sportu) 1968-1998; „Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego AZS" 1997-2004; „Wierchy" 1975; „Taternik" 1978; „Fotografia" 1964; „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krako­ wie" 1985, „Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego" 1996-1999. w turnieju indywidualnym w szabli. Na rozegranych 7-8 lipca 1923 r. w Krakowie pierwszych akademickich mistrzostwach Polski zwyciężył w szabli, a we florecie zajął trzecie miejsce. W roku 1924 na odbywających się w Warszawie akademickich mistrzostwach świata zdobył dwa medale srebrne: w turnieju drużynowym w szabli oraz w turnieju drużynowym we florecie. W tym samym roku był piąty w mistrzostwach Polski w szab­ li i trzeci w turnieju eliminacyjnym przed igrzyskami. Wtedy to został powołany do reprezentacji Polski i wyjechał do Paryża na VIII Igrzyska Olimpijskie. Tam startował w drużynowym turnieju w szabli, w którym polski zespół odpadł w eliminacjach. W następnym roku zajął czwarte miejsce na mistrzostwach Polski w szabli i florecie oraz wystąpił w meczu międzypaństwowym z Czechosłowacją w szermierce. Był również sędzią i działaczem Polskiego Związku Szermierczego w latach 1926-1928, pełnił funkqę skarbnika. Od roku 1920 był współwłaścicielem firmy „F. Lord" w Krakowie, która zajmowała się sprzedażą artykułów technicznych. Po klęsce wrześniowej przeniósł się do Warszawy. Władysław Marceli Anczyc (17 X 1894, Kraków - 1940, Charków), wybit­ ny działacz sportowy i turystyczny, w AZS w latach 1912-1939, wioślarz, narciarz i taternik, zastępca przewodniczącego Wydziału Głównego AZS. Syn Wacława, właściciela drukami i zasłużonego działacza Towa­ rzystwa Tatrzańskiego. Muzykolog i doktor filozofii (UJ 1921). W 1935 r. wspólnie ze Stanisławem Krystynem Zarembą dokonał drugiego przejścia na Basztową Przełęcz. W latach 1914-1917, po ukończeniu szkoły oficer­ skiej służył w armii austriackiej, jako podporucznik, a potem porucznik, walczył na froncie włoskim. Od 22 listopada 1918 r. w Wojsku Polskim. Ciężko ranny w walkach o Lwów. Od 1938 roku prowadził po swym dziadku Władysławie Ludwiku i ojcu Wacławie drukarnię. W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył w stopniu kapitana artylerii, następnie prze­ bywał w obozie jenieckim w Starobielsku. Rozstrzelany w gmachu NKWD w Charkowie w 1940 roku. Antoni Bober (1 XI 1899, Tarnów - 16 IV 1940, Katyń), działacz krakow­ skiego AZS w latach trzydziestych, iniqator i popularyzator kajakarstwa w krakowskim środowisku akademickim. W początkach listopada 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918-1919), a po jej zakończeniu, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Był wszechstronnie wykształcony. Ukończył Wydział Prawa UJ (1917-1921), uzyskując sto­ pień doktora prawa (1922); kontynuował studia na Wydziale Lekarskim UJ (1921-1928), gdzie otrzymał doktorat nauk medycznych. Ukończył tak­ że kurs w Akademii Handlowej. Znal języki obce (francuski, niemiecki, ukraiński), lubił podróżować (zwiedził Niemcy, Czechosłowaq'ę, Fran­ ię , kraje skandynawskie, Anglię). Zmobilizowany, brał udział w kam­ panii wrześniowej 1939 r. w stopniu porucznika rezerwy. Nie wiadomo, gdzie i w jakich okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Z obo­ zu w Kozielsku wywieziony został 16 kwietnia 1940 r. i zamordowany w Lasku Katyńskim, ekshumowany z dołu śmierci i zidentyfikowany pod numerem 649. Antoni Eugeniusz Bogdanowicz (13IX 1907, Kraków - wiosna 1940, Char­ ków), wioślarz i narciarz AZS, członek Wydziału Głównego AZS. Ukończył VIII Państwowe Gimnazjum (1926), a następnie Wyższe Stu­ dium Handlowe w Krakowie (1930). Podporucznik rezerwy piechoty. Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku jako podporucznik piechoty (dowódca plutonu ckm) w 75. Pułku Piechoty. Nieznane są okoliczności, w jakich dostał się do niewoli i znalazł w obozie jenieckim w Starobielsku. Rozstrzelany w gmachu NKWD w Charkowie. Znajduje się na liście so­ wieckiej pod numerem 73. Tadeusz Maciej Bośniacki (ok. 1911-24 VIII 1932, w Tatrach), taternik (członek sekqi taternickiej AZS), narciarz (członek sekq'i narciarskiej), absolwent Politechniki Lwowskiej. Taternictwo zaczął uprawiać w roku 1928 lub nawet wcześniej, po­ czątkowo ze swym kuzynem Zygmuntem Bośniackim, potem z Janem Kiełpińskim i Alfredem Szczepańskim przeszedł nowe drogi w Tatrach. Zginął wraz z taternikiem Wojciechem Gąsienicą-Marcinowskim w połu­ dniowym urwisku Zmarzłej Przełęczy. Helena Bujwid-Jurgielewiczowa (7 IV 1897, Kraków - 29 XI 1980, War­ szawa), wioślarka, w AZS od 1912 r., amazonka, pierwsza kobieta oficer Wojska Polskiego. Córka profesora UJ Odona Bujwida, bakteriologa, oraz Kazimiery z Klimontowiczów, znanej działaczki na rzecz emancypacji kobiet, dzię­ ki której dopuszczono kobiety do studiów wyższych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu w 1915 r. średniej szkoły żeńskiej w Kra­ kowie podjęła studia we Lwowskiej Akademii Medycznej Weterynaryj­ nej. Wychowywana w tradyqach niepodległościowych, podczas I wojny światowej brała udział w pracach konspiracyjnych, przewożąc z terenów wschodnich do rodzinnego Krakowa, a także do Lwowa, broń przezna­ czoną dla drużyn strzeleckich POW. W czasie działań wojennych walczyła w składzie 11. Pułku Ułanów jako komendant ruchomego szpitala koni. W okresie międzywojennym była asystentem w Zakładzie Bakteriologii na Wydziale Weterynaryjnym Uniwersytetu Warszawskiego. Obok pra­ cy zawodowej dużo czasu poświęcała działalności społecznej i sportowej, jako wioślarka i amazonka. Była założycielką wielu klubów jeździeckich, w których propagowała sport, głównie wśród kobiet. Na krajowych i za­ granicznych hipodromach zdobyła około 30 nagród, przysparzając chwały i sławy polskiemu sportowi. W czasie II wojny światowej wykazała od­ wagę i męstwo, działając we francuskim ruchu oporu. Aresztowana przez gestapo w 1942 r. wraz z córką Krystyną została osadzona w cytadeli Perpignan, a następnie w obozie pod Paryżem. Była więźniarką obozu w Ravensbriick. Po wojnie została kierownikiem zakładu produkq'i suro­ wic w Gorzowie, kierownikiem pracowni mikrobiologii żywności w Kra­ kowskim Państwowym Zakładzie Higieny, a następnie stacji sanitarno- epidemiologicznej w Myślenicach. Zmarła w Warszawie. Jan Bujwid (1899, Czasław k. Myślenic -1984, Kraków), zawodnik, trener i działacz wioślarski. W AZS od 1912 r. Maturę uzyskał w LO im. Jana Sobieskiego w Krakowie, a studia ukończył na Wydziale Rolniczym UJ (1921). Pracę naukową w zakresie hodowli zwierząt rozpoczął w rolniczym gospodarstwie doświadczalnym UJ w Mydlnikach, a następnie w Krakowie w Katedrze Hodowli Zwie­ rząt i Mleczarstwa UJ. Gruntowne przygotowanie humanistyczne, które wyniósł z domu rodzinnego oraz wszechstronne przygotowanie naukowe pozwoliło mu na rozwinięcie wielokierunkowej działalności naukowej, społecznej i sportowej. Zainiqował i zbudował szkołę rolniczą im. Jana Śniadeckiego w Myślenicach. Tej, jakże bogatej i efektywnej działalności zawodowej, towarzyszyła aktywna działalność na niwie sportowej. Poczy­ nając od 1912 r. uprawiał różne dyscypliny sportowe, m.in. wioślarstwo, lekką atletykę, łyżwiarstwo, strzelectwo - jako zawodnik, następnie tre­ ner, sędzia i działacz. Jego działalność sportowa była głównie związana z dwoma klubami: Akademickim Związkiem Sportowym i w późniejszym okresie z Kolejowym Klubem Wodnym. Największe sukcesy osiągnął w wioślarstwie. Był wychowawcą i trenerem Rogera Vereya i Jerzego Ustupskiego, wioślarskich mistrzów Europy, zdobywców medalu olimpij­ skiego w 1936 r. w Berlinie. Do grona jego uczniów należała plejada wybit­ nych wioślarzy a jednocześnie uczonych, jak np. profesor Jan Kostrzewski późniejszy prezes PAN. Za zasługi i osiągnięcia na niwie sportowej został wyróżniony wieloma dyplomami i odznaczeniami, m.in. Krzyżem Kawa­ lerskim Orderu Odrodzenia Polski. Podejmował liczne inicjatywy spo­ łeczne. Już jako emeryt prowadził wieloletnią akqę na rzecz odbudowy pomnika króla Władysława Jagiełły, działając w ramach Komitetu Odbu­ dowy Pomnika Grunwaldzkiego, czynił starania o upamiętnienie budową pomnika syna ziemi krakowskiej generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Odo Feliks Bujwid (30 XI 1857, Wilno - 26 XII 1942, Kraków), członek założyciel i mecenas AZS w latach 1909-1939, profesor UJ, twórca mikro­ biologii polskiej. Szkołę średnią i studia lekarskie ukończył w Warszawie, dokąd jego rodzina przeniosła się po zwolnieniu ojca z rządowej posady za udziela­ nie pomocy powstańcom w 1863 r. W 1878 r. wstąpił na Wydział Lekarski UW, dyplom lekarski otrzymał w 1886 roku. Był lekarzem, bakteriologiem. W 1892 r. został mianowany profesorem nowo utworzonej Katedry Higieny UJ, w 1894 r. wyprodukował pierwszą polską surowicę przeciw- błoniczą. Należał do zwolenników zmian systemu nauczania, m.in. rów­ nouprawnienia kobiet. Przyczynił się wraz z żoną do założenia pierwszego żeńskiego gimnazjum w Krakowie. Szczególne zasługi położył dla rozwo­ ju wychowania fizycznego na UJ, akademickiego wioślarstwa oraz budo­ wy obiektów sportowych. Był właścicielem wytwórni surowic i szczepio­ nek w Krakowie, która w czasie okupacji hitlerowskiej stała się ośrodkiem zwalczania duru plamistego wśród ludności polskiej. Wytwarzane w jego zakładach leki były dostarczane kanałem konspiracyjnym do obozu kon­ centracyjnego w Auschwitz. Ignacy Chrzanowski (5 I I 1866, Stok Lacki k. Siedlec - 19 11940, Oranien- burg), członek i założyciel sekcji wioślarskiej AZS, historyk literatury. W roku 1884 rozpoczął studia na UW na filologii klasycznej, następnie kontynuował je na uniwersytetach we Wrocławiu, Berlinie i Paryżu. Od 1910 roku objął Katedrę Historii Literatury Polskiej na UJ; był autorem wielu dzieł z zakresu historii literatury polskiej. Wśród jego prac na uwagę zasługują opracowana w latach 1914-1917 monografia o A. Fredrze, Hi­ storia literatury niepodległej Polski (1906), Z epoki romantyzmu (1918), Studia i szkice, rozbiory i krytyki (1939). Odegrał wybitną rolę w odrodzeniu nie­ podległościowym młodego pokolenia, m.in. przyczynił się do rozwoju wy­ chowania fizycznego. Na początku okupacji niemieckiej (6 XI 1939) został aresztowany w Collegium Novum UJ wraz z grupą naukowców polskich. Po pobycie w więzieniach w Krakowie i Wrocławiu, wysłany został do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen-Oranienburg, gdzie zmarł. Stanisław Witalis Ciechanowski (28 IV 1869, Kraków - 10 VIII 1945, Kra­ ków), kurator AZS, lekarz, pedagog, profesor UJ, członek PAU. Od 1886 r. studiował medycynę na UJ, gdzie w r. 1894 uzyskał ty­ tuł doktora nauk lekarskich. W roku 1919 został profesorem zwyczajnym UJ, dwukrotnie był dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ. Do 21 czerwca 1927 r. kurator AZS z ramienia Senatu UJ, inicjator i organizator Studium Wychowania Fizycznego UJ. Jeden z najaktywniejszych działaczy społecz­ nych dwudziestolecia międzywojennego w zakresie stworzenia podstaw nowoczesnego systemu wychowania fizycznego, członek Rady Wycho­ wania Fizycznego i Kultury Cielesnej (1920-1925), Rady Naczelnej Wy­ chowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (1925-1927), Rady Naukowej PUWFiPW. Rzecznik wprowadzenia powszechnego wychowa­ nia fizycznego w szkołach wyższych. W latach 1931-1939 był członkiem Międzyuczelnianej Komisji Akademickiej Wychowania Fizycznego w Kra­ kowie. Autor licznych prac naukowych z dziedziny medycyny, higieny społecznej i wychowania fizycznego. Jan Cudek (19 IX 1890, Kraków - 16 X 1942, Oświęcim), piłkarz krakow­ skiego AZS. Ukończył Gimnazjum św. Jacka (1910) i 6 semestrów Wydziału Prawa UJ (1911-1914). Od 1906 r. grał w TS „Wisła", ale kiedy sformułowała się drużyna krakowskiego AZS, zasilił jej szeregi i grał w drużynie AZS do listopada 1912 r. (do likwidacji sekcji). W 1914 roku został zmobilizowa­ ny. Wraz ze służbą obowiązkową (1910-1911) spędził w sumie w armii austriackiej 5 lat i 3 miesiące (w tym przez pewien czas w niewoli we Wło­ szech). Wstąpił do armii gen. Hallera (1 XII 1918), od 20 grudnia 1919 r. (aż do zawieszenia broni) walczył w wojnie z bolszewikami. Pozostał w wojsku i w okresie międzywojennym służył w wielu jednostkach. Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r. (w ostatniej fazie jako do­ wódca artylerii grupy „Dubno"), dostał się do niewoli niemieckiej (obóz jeńców wojennych w Bochni), skąd został zwolniony w wyniku starań żony. Aresztowany jako oficer zawodowy WP został zesłany do KL Aus­ chwitz, gdzie też zmarł. Tadeusz Cyprian (21I I 1898, Zabłotów k. Śniatynia - 8 VIII1979, Poznań), założyciel sekcji fotograficznej AZS Kraków, wioślarz i narciarz, działacz Wydziału Głównego AZS. Szkołę średnią ukończył w 1915 r. we Lwowie. Podczas I wojny świa­ towej został wcielony do armii austriackiej, potem przebywał w niewoli, a następnie służył w wojsku francuskim, gdzie pełnił funkcję oficera-fo- tografa w lotnictwie. W 1919 r. została opublikowana seria zdjęć krajo­ brazowych w „Tygodniku Ilustrowanym", co stanowiło jego ogólnopolski debiut. Swoje zainteresowania skierował wówczas równocześnie ku nowej tematyce: fotografii sportowej i reportażowi. Współpracował z „Wiado­ mościami Sportowymi", by zdobyć środki na studia prawnicze na UJ, któ­ re ukończył w 1922 r. uzyskaniem stopnia doktora prawa. W 1923 r. wziął udział w pierwszej ogólnopolskiej wystawie fotograficznej „Światłocień" w Poznaniu i mimo bardzo dużej konkurencji zdobył srebrny medal za zdjęcia pejzażowe, rodzajowe. W 1923 r. rozpoczął także publikowanie artykułów, recenzji i przeglądu zagranicznych pism fachowych w pierw­ szym polskim czasopiśmie fotograficznym „Światłocień". Tu pokazał się jako świetny krytyk, dobrze znający fachową literaturę zagraniczną. Pełna, dynamiczna działalność? artystyczna w okresie międzywojennym przeja­ wiała się udziałem we wszystkich poważniejszych salonach i wystawach krajowych oraz zagranicznych. W roku 1925 przeniósł się z Krakowa do Poznania. W czasie II wojny światowej, jako żołnierz wraz z oddziała­ mi wycofującej się Armii Polskiej, przekroczył granice Rumunii i poprzez Grecję i Afrykę przedostał się do Francji i Anglii. Po zakończeniu wojny jako specjalista z dziedziny prawa karnego brał udział w latach 1945-1946 w pracach delegacji polskiej na procesie zbrodniarzy wojennych w Norym­ berdze oraz przed Komisją Narodów Zjednoczonych dla Spraw Zbrodni Wojennych. Współautor książek o tym procesie. Od 1948 roku profesor prawa karnego na Uniwersytecie Poznańskim. Był jedną z najwybitniej­ szych postaci w historii polskiej fotografii artystycznej, jej popularyzato­ rem i publicystą. Kazimierz Czapiński (18 XI 1882, Mińsk - VII 1941, Oświęcim), narciarz AZS Kraków, turysta i taternik, działacz soqalistyczny, publicysta, poseł na sejm. Studiował prawo na uniwersytecie w Petersburgu (1901-1902) i UJ (1909-1911). Od 1907 r. mieszkał w Krakowie, gdzie podjął współpracę z Towarzystwem Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza i przystą­ pił do organizowania oświaty robotniczej. Sport uprawiał w sekqi nar­ ciarskiej AZS Kraków (1911-1912). Z zamiłowania turysta i taternik, czę­ sto bywał w Zakopanem i dużo chodził po Tatrach. Założył Robotniczy Klub Turystyczny. Publicysta i dziennikarz „Naprzodu" i „Robotnika". Był członkiem Rady Naczelnej PPS (1920-1939) i Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS (1921-1939), posłem na sejm (1919-1935), a następ­ nie przewodniczącym Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (1936-1939). Oprócz licznych artykułów i broszur o treści politycznej pisał wiele o Tatrach (1912-1938). Ogłaszał też opisy własnych wycieczek. Aresztowany przez gestapo 8 września 1940 r. więziony był na Pawiaku i wywieziony do KL Auschwitz, gdzie zmarł. Bronisław Czech (25 VII 1908, Zakopane - 5 VI 1944, Oświęcim), nar­ ciarz, olimpijczyk z 1928,1932,1936, członek AZS Kraków w latach 1926- 1937, od roku 1926 członek sekcji lekkoatletycznej, od września 1936 r. narciarskiej. Studiował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w War­ szawie (1932-1934), gdzie uzyskał uprawnienia nauczyciela i trenera nar­ ciarstwa. Był wszechstronnie utalentowanym sportowcem; uprawiał lek­ koatletykę, narciarstwo, szybownictwo, taternictwo, żeglarstwo. Był dwu­ dziestokrotnym mistrzem Polski - w biegach narciarskich, skokach, biegu zjazdowym i slalomie alpejskim. Reprezentował klub SNPTT Zakopane (1925-1926) i AZS Kraków. Po zakończeniu kariery sportowej prowadził na Kasprowym Wierchu narciarską szkołę zjazdową PZN oraz sklep ze sprzę­ tem sportowym i wypożyczalnię nart. Był także ratownikiem górskim. W czasie II wojny światowej prowadził działalność kurierską. W dniu 14 maja 1940 r. aresztowało go gestapo i wraz z grupą zakopiańskich sportow­ ców trafił do więzienia w Tarnowie, a potem do KL Auschwitz. Odmówił trenowania niemieckich narciarzy. Do wiosny 1944 r. pracował w obozo­ wym warsztacie stolarskim. Zmarł na udar serca w obozie. Pośmiertnie odznaczony został Krzyżem Walecznych (1967) i Krzyżem Oświęcimskim (1987). Dla uczczenia pamięci Bronisława Czecha i Heleny Marusarzów­ ny odbywa się w Zakopanem memoriał narciarski ich imienia. Od 1973 r. Akademicki Związek Sportowy przyznaje Medal im. Bronisława Czecha najwybitniejszym sportowcom w swojej organizacji. Adrian Czermiński (26 XII 1901, Tetewczyce, Wołyń - 27 VII 1982, War­ szawa), taternik, członek sekcji taternickiej AZS, literat, dziennikarz. Studia polonistyczne odbył na UJ (1925), czynny był w owych la­ tach w krakowskiej awangardzie literackiej. Zakopane i Tatry poznał już w 1913 r.; jazdy na nartach uczył go wtedy Mariusz Zaruski. Taternictwo uprawiał głównie w latach 1925-1932, przeważnie z Alfredem i Janem A. Szczepańskimi. Uczestniczył w wyprawie na Etnę w 1924 roku. Jako dziennikarz i publicysta pisał przez wiele lat do licznych czasopism, m.in. na temat swoich podróży oraz taternictwa i alpinizmu polskiego. Po po­ wstaniu warszawskim mieszkał krótko w Zakopanem (1945) i brał udział w pracach komitetu redakcyjnego „Biuletynu Zakopiańskiego". Jan Wacław Czerwiński (21 XI 1865-29 VII 1947, Kraków), narciarz, taternik. Członkiem sekcji turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego był od jej powstania w 1903 r., działał też przed I wojną światową w jej zarządzie. Przez 27 lat (1905-1932) był członkiem zarządu PTT, w tym 10 lat (1922- 1932) na stanowisku prezesa. W r. 1926 został członkiem honorowym PTT, a w 1930 członkiem honorowym sekcji taternickiej AZS Kraków. Działał też w zarządzie Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy w Krakowie (1912). Stefan Witold Daszyński (27 X II1902, Kraków - 9 III 1959, Waszyngton) narciarz, pływak, taternik i alpinista, inżynier górnik. Syn znanego działacza socjalistycznego Ignacego. Po ukończeniu za­ kopiańskiego gimnazjum studiował w Krakowie i USA. Był inżynierem górniczym, geologiem i geofizykiem. Pracował przy poszukiwaniach naf­ ty i w górnictwie w Kolumbii, Wenezueli, Iraku, Niemczech, Jugosławii, Anglii i USA. Był jednym z pierwszych działaczy sekcji taternickiej kra­ kowskiego AZS, należał do czołowych zawodników sekcji narciarskiej i pływackiej. Brązowy medalista mistrzostw Polski w pływaniu w 1923 r. Był uczestnikiem pierwszej polskiej wyprawy w Andy. W czasie II wojny światowej walczył jako lotnik. Włodzimierz Długoszewski (6 IV 1905, Kraków - 1945, w Niemczech, Gadebehn), wioślarz, czterokrotny mistrz Polski w skifie, reprezentant Polski, działacz wioślarski, dziennikarz. Będąc uczniem IV Gimnazjum, jako harcerz (1918-1923) brał czynny udział w walkach o niepodległość państwa (służba pomocnicza i kurier­ ska). Po maturze (1920) ukończył Wydział Filozoficzny UJ, a następnie Wydział Pedagogiczny Wyższego Studium Handlowego. Od 1923 r. czło­ nek krakowskiego AZS, gdzie pełnił funkqe: sekretarza, naczelnika przy­ stani, kierownika sportowego i wiceprezesa sekcji wioślarskiej AZS. Dwukrotny akademicki wicemistrz świata, czterokrotny mistrz Polski (1926, 1927, 1929, 1930) w jedynkach. Dwukrotny uczestnik mistrzostw Europy. Od 1929 r. działacz wioślarski: kierownik sportowy i naczelnik przystani Oddziału Wioślarskiego „Sokoła" (1929), członek zarządu Pol­ skiego Związku Towarzystw Wioślarskich (od 1934), organizator pierw­ szego w Polsce kursu instruktorów wioślarskich (1933), kapitan sporto­ wy PZTW (od XII 1934), kierownik wioślarskiej drużyny olimpijskiej (1936). Równocześnie piastował wiele stanowisk społecznych na terenie Krakowa: od 1933 r. członek Miejskiego Komitetu WFiPW, członek zarzą­ du i Rady Narciarskiej PZN, zarządu TG „Sokół" i okręgu Ligi Morskiej i Kolonialnej. Od 1935 r. delegat Okręgowego Urzędu WFiPW do Okrę­ gowego Związku Gier Sportowych i Krakowskiego Międzyklubowego Komitetu Wioślarskiego. Pracę dziennikarską rozpoczął w 1920 r. (prasa młodzieżowa), a następnie był współredaktorem „Kuriera Sportowego" (1925), „Sportu Wodnego" (1925-1939), „Stadionu" (1926-1931), „Przeglą­ du Sportowego" (1927), a od 23 kwietnia 1931 r. aż do wybuchu II wojny światowej pracownikiem działu sportowego „Ilustrowanego Kuriera Co­ dziennego" („Raz, dwa, trzy"). Jan Kazimierz Dorawski (8I I 1899, Kraków - 1 6 I I 1975, Kraków) wybitny taternik i alpinista, działacz taternicki i narciarski, członek sekcji taterni­ ckiej AZS w latach 1924-1935, jej prezes w latach 1928-1932, lekarz rentge­ nolog w Krakowie. W latach 1918-1920 i 1939 służył w Wojsku Polskim. Turystykę górską uprawiał już od roku 1906, taternictwo w latach 1922-1935 i w tym okresie był jednym z czołowych taterników. W Tatrach był współodkrywcą wie­ lu nowych dróg taterniczych. Należał do najlepszych w Polsce znawców problematyki alpinistycznej, zwłaszcza himalaistycznej. Jest też autorem dwóch książek o dziejach zdobywania Himalajów Walka o szczyt świata (1955); Człowiek zdobywa Himalaje (1957). Przez wiele lat był jednym z naj- czynniejszych działaczy w polskich organizacjach taterniczych. Wanda Dubieńska z domu Nowak (12 VI 1895, Kraków - 28 XI 1968, Kraków). Członek AZS w latach 1912-1937 i jego najwszechstronniejsza zawodniczka, uprawiała tenis, szermierkę, narciarstwo, jeździectwo, łyż­ wiarstwo i pływanie, olimpijka. Ojcem jej był Julian Ignacy Nowak, profesor i rektor UJ, a matką Zofia z Wężowiczów, z krakowskiej rodziny mieszczańskiej, mecenasi sportu akademickiego. Miała młodszą siostrę, Krystynę, urodzoną w roku 1909, która później była rekordzistką i mistrzynią Polski w pływaniu (na 100 m stylem grzbietowym - mistrzostwo Polski zdobyła w latach: 1928, 1929, 1931). Po ukończeniu szkoły średniej kształciła się w Konserwatorium Mu­ zycznym w Krakowie. W latach 1934-1939 studiowała w Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Wiedniu, uzyskując dyplom lekarza weterynarii. Największe osiągnięcia miała w tenisie oraz w szermierce i w nar­ ciarstwie, w każdej z tych dyscyplin zdobyła tytuł mistrzyni Polski. Przed 1914 r. odniosła kilka zwycięstw w turniejach tenisowych rozgrywanych na ziemiach polskich oraz w Austrii, Czechach i Szwajcarii. Była trzykrotną mistrzynią Krakowa w grze pojedynczej (1912,1913,1914) oraz dwukrot­ ną mistrzynią Galicji (1913,1914). Karierę tenisową kontynuowała po za­ kończeniu I wojny światowej, do 1934 r. należała do najlepszych polskich tenisistek. Była pięciokrotną mistrzynią Polski: w grze pojedynczej (1928), podwójnej (1930, 1931, 1933) i mieszanej (1927) oraz dziesięciokrotną wi- cemistrzynią Polski (gra pojedyncza: 1921,1922,1926,1927,1930,1932; gra podwójna: 1927,1928; gra mieszana: 1931,1932). W 1934 r. zdobyła wraz z J. Jędrzejowską, tytuł międzynarodowej mistrzyni Polski w grze podwój­ nej. Odniosła wiele zwycięstw w zawodach krajowych i zagranicznych, wielokrotnie występowała w reprezentacji Polski. W roku 1924 w Paryżu, jako pierwsza z Polek wystąpiła w Letnich Igrzyskach Olimpijskich. Startowała tam w szermierce, w turnieju indy­ widualnym floretu kobiet, lecz nie był to udany występ, gdyż przegrała wszystkie walki w swej grupie eliminacyjnej. Po igrzyskach nie porzuciła jednak szermierki i w roku 1926 we florecie kobiet została międzynarodo­ wą mistrzynią Słowacji, w roku 1928 - wicemistrzynią Polski, a w 1929 r. - mistrzynią Polski. Miała także sukcesy sportowe w narciarstwie zdobywając, m.in. w roku 1924 tytuł mistrzyni Polski w biegu kobiet na dystansie 8 km, a w 1929 r. wystąpiła na międzynarodowych mistrzostwach FIS w Za­ kopanem, zajmując wówczas siódme miejsce w biegu kobiet na 6 km. W akademickich mistrzostwach Polski w 1932 r. zajęła pierwsze miejsce, a w 1933 r. drugie w biegu na 8 km. W czasie II wojny światowej przebywała w Krakowie, po wojnie pra­ cowała jako pielęgniarka w sanatoriach w Jaworzu, Połczynie Zdroju, Iwo­ niczu i Rymanowie Zdroju. W lutym 1952 r. osiadła w Gorzowie Wielko­ polskim i tam do 1967 r. pracowała jako lekarz weterynarii. Zajmowała się działalnością naukową, której uwieńczeniem było uzyskanie w 1964 r. w Akademii Rolniczej we Wrocławiu stopnia doktora nauk weterynaryj­ nych. W ostatnich latach dokuczała jej niewyleczona gruźlica, która stała się przyczyną jej śmierci. Jan Diirr (3 II 1902, Bogumiłowice - 20 IV 1969, Warszawa), taternik, ini- qator założenia sekqi taternickiej AZS. W Krakowie ukończył gimnazjum i studia polonistyczne na UJ (1921- 1925), potem był nauczycielem gimnazjalnym od 1932 r. w Warszawie, gdzie w czasie okupacji uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od r. 1948 był wykładowcą, a od 1954 r. profesorem Uniwersytetu Łódzkiego. Autor licz­ nych prac naukowych o twórczości Stanisława Wyspiańskiego i o literatu­ rze staropolskiej. Taternictwo uprawiał głównie w latach 1922-1927. Ewa Estreicherówna (1904-1978) po mężu Grodzicka, starsza siostra Karola juniora, członek AZS od 1921 r., pierwsza mistrzyni Polski w sko­ kach do wody, wielokrotna medalistka mistrzostw Polski w skokach do wody i pływaniu, propagatorka tej dyscypliny sportu. Stanisław Facher (15 IX 1893, Tarnów - 24 X 1961, Londyn), narciarz i wioślarz, zastępca prezesa AZS Kraków w latach 1926-1929, działacz nar­ ciarski, publicysta sportowy i turystyczny. Absolwent Wydziału Prawa UJ, w ostatnich latach przed I wojną świa­ tową był członkiem krakowskiego AZS w sekcji narciarskiej, uczestniczył w organizowanych przez nią w Zakopanem i Tatrach kursach, wyciecz­ kach i zawodach narciarskich. W 1918-1920 służył w'Kompanii Wysoko­ górskiej i wtedy uprawiał taternictwo. W latach następnych był działa­ czem sekcji narciarskiej, a potem w PZN. W 1921 r. rozpoczął działalność publicystyczną. Był kolejno redaktorem czasopism i roczników: „Przegląd Turystyczny", „Narciarstwo Polskie", „Zima", „Turysta w Polsce". Był jednym z inicjatorów budowy stadionu sportowego AZS Kraków. Po woj­ nie mieszkał w Londynie. Adam Ferens (20 X I1888, Kraków - 9 1 1975, Kraków), narciarz, wioślarz, taternik, działacz turystyczny i społeczny. Studia historyczne i geograficzne odbył na UJ (1908-1912), potem pracował w archiwum w Krakowie. Od 1914 r. był w Legionach, m.in. w Oddziale Narciarskim pod dowództwem Mariusza Zaruskiego w Gó­ rach Rodniańskich (przemarsz na nartach z Marmarosz Sziget do Koło­ myi). W 1918-1920 służył w armii polskiej (walczył w obronie Włocławka). W latach 1921-1932 uczył historii w szkołach średnich w Łodzi. W tym czasie był aktywnym taternikiem. Józef Frischer (16 X 1897, Alwernia -1940?), narciarz i wioślarz, pierwszy prezes sekcji pływackiej. Studiował na Wydziale Lekarskim UJ, doktor medycyny, sprawo­ wał opiekę lekarską nad krakowskimi studentami sportowcami. Zginął rozstrzelany przez Niemców w Sosnowcu w 1940 r. Według innej wersji został zamordowany w 1943 roku na Pawiaku w Warszawie, choć brak 0 tym najmniejszej wzmianki w literaturze. Adam Gadomski (26 VII 1894, Wieliczka - 27 V 1942, Oświęcim), członek AZS od r. 1912, wioślarz, narciarz, taternik, krajoznawca. Ukończył Gimnazjum im. Jana Sobieskiego (1912), po czym wstąpił na Wydział Filozoficzny UJ. Od najmłodszych lat (1908-1912) brał czynny udział w pracach niepodległościowych harcerstwa i organizaqi studen­ ckich (członek polskiej drużyny strzeleckiej i polskiej organizacji młodzie­ ży niepodległościowej), a potem drużyn strzeleckich i z wybuchem I wojny światowej, Legionów Polskich. Po wojnie ukończył przerwane studia na UJ, doktorat z geografii uzyskał w 1923 roku, poświęcił się pracy pedago­ gicznej i naukowej, był starszym asystentem na UJ. Po przeniesieniu się do Warszawy (1929) został kierownikiem pracowni geograficznej MWRiOP 1 profesorem Gimnazjum im. Władysława IV. W czasie II wojny świato­ wej brał czynny udział w ruchu oporu i tajnym nauczaniu. Aresztowany w kwietniu 1942 r. po krótkim śledztwie został zesłany do KL Auschwitz, gdzie zmarł. Jan Gadomski (23 V I1889, Czatkowice k. Krakowa - 2 11966, Warszawa), współzałożyciel AZS i jego wybitny działacz, członek sekcji wioślarskiej, narciarskiej i turystyczno-krajoznawczej, naczelnik przystani na Dębni­ kach, a następnie w latach 1916-1922 przewodniczący sekcji wioślarskiej. W latach 1908-1914 studiował matematykę i fizykę na UJ. Tam też w 1925 r. uzyskał doktorat z zakresu astronomii. W tym czasie czynnie uprawiał narciarstwo, w 1912 r. uczestniczył w zawodach narciarskich w Zakopanem. W 1918 r. był z ramienia AZS jednym z inicjatorów utwo­ rzenia Kompanii Wysokogórskiej WP. W 1919 r. brał czynny udział w two­ rzeniu Polskiego Związku Narciarskiego, został członkiem jego pierwszego zarządu. Od 1927 r. pracował w Uniwersytecie Warszawskim. W 1933 r. zo­ stał członkiem Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W okresie II wojny światowej brał czynny udział w tajnym nauczaniu szczebla akademickie­ go. Po 1945 r. jako profesor Uniwersytetu Warszawskiego zaliczany był do grona najwybitniejszych polskich astronomów. Członek honorowy AZS. Władysław Galica (20 IX 1900, Chicago - 7 XI 1943, Warszawa), lekkoat­ leta AZS. W 1904 r. wraz z rodzicami powrócił do kraju. Ukończył szkolę po­ wszechną w Łapanowie, a sześcioklasowe gimnazjum w Krakowie. Tam 15 października 1917 roku zgłosił się do biura werbunkowego Legionów z przydziałem do kadry II Brygady, później Polskiego Korpusu Posiłko­ wego w Bolechowie. Po jego rozwiązaniu 18 lutego 1918 roku został inter­ nowany przez wojska austriackie i przewieziony do obozu na Węgrzech, skąd dwukrotnie uciekał. Po ciężkiej chorobie, we wrześniu 1918 r. wstąpił na II Kurs Wyższej Szkoły Budownictwa, ale już 1 listopada tego roku służył w szeregach kompanii Odsieczy Lwowa. Dwa razy ranny w wojnie z Ukraińcami i bolszewikami, brał udział w walce do końca jej trwania. Po­ został w armii polskiej, był uważany za oficera o wybitnych zdolnościach. Przywiązywał także dużą wagę do predyspozycji fizycznych, własnych i podkomendnych, Z wyczynem sportowym zetknął się w AZS Kraków (1924-1925). Startował z powodzeniem na mistrzostwach Polski (1925), zajmując szóste miejsce w trójskoku. Jego rekord życiowy w tej konkuren­ cji ustanowiony 28 czerwca 1925 r. w Krakowie wynosił 12,03 m. Wstępem do kariery zawodniczej był kurs w CWSGiS w Poznaniu (1922-1923). Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. jako dowódca III Batalionu 116. Pułku Piechoty 41. DP Rez. Po ucieczce z niewoli niemieckiej, od początku 1940 r. działał w konspirami, najpierw w Krakowie (szef sztabu komendy okręgu), a potem w Warszawie (od 1942), gdzie był Głównym Inspekto­ rem Wojskowej Służby Ochrony Powstania. Aresztowany 2 czerwca 1943 roku pod nazwiskiem Wiesław Wojtkowski, został osadzony na Pawiaku, gdzie go zamordowano. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Kawalerskim Yirtuti Militari V klasy. Jan Stanisław Gebethner (29 XII 1894, Warszawa - 25 VI 1981, Warsza­ wa), zawodnik i działacz sekqi wioślarskiej, narciarz. Studiował polonistykę na UJ i UW. W 1918 r. uzyskał stopień doktora na UJ. W czasie studiów na UJ uprawiał narciarstwo i wioślarstwo. Przed 1918 r. położył duże zasługi dla rozwoju sportu akademickiego w Kra­ kowie i w Warszawie. Uczestnik ruchu niepodległościowego. W okresie międzywojennym działacz warszawskiej „Polonii" i polskich związków sportowych. W latach 1923-1924 pierwszy wiceprezes PZLA. W 1925 r. wykupił wchodzący w Krakowie „Przegląd Sportowy" i przeniósł pismo do Warszawy, dzięki czemu ocalił jego egzystencję. Przez wiele lat pro­ wadził firmę „Gebethner i Wolff". We wrześniu 1939 r. wchodził w skład Rady Obrony Stolicy. Jan Gnojek (26 X I1910, Zakopane - 1 X I1942, Oświęcim), narciarz i tater­ nik AZS w latach 1929-1934. Maturę zdał przed Państwową Komisją Egzaminacyjną Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego w Zakopanem (1930) i rozpoczął stu­ dia na Politechnice Warszawskiej (1930-1931), które jednak ze względu na chorobę ojca musiał przerwać. Rozpoczął pracę zarobkową w warsztacie ojca (kowal), potem przy budowie kolejki linowej na Kasprowy Wierch, wreszcie jako jej konduktor. W latach 1931-1932 szkolił się w Baonie Pod­ chorążych Rezerwy Piechoty w Cieszynie. Towarzyszami jego wspina­ czek byli m.in. Bronisław Czech, Antoni Kenar, Stanisław Motyka, Witold H. Paryski. Uczestniczył w licznych pierwszych wejściach, m.in. na ścia­ nach Mnicha, Gerlacha, Staroleśnego Szczytu, Śnieżnych Turni. Po kam­ panii wrześniowej 1939 r. znalazł się jako oficer wojska polskiego na Wę­ grzech. Od stycznia 1940 r. przebywał w Krakowie, gdzie jako szyfrant działał pod nazwiskiem Adam Górski do maja 1941 r. Został aresztowa­ ny przez gestapo, osadzony na Montelupich, a następnie wywieziony do KL Auschwitz, gdzie zginął. Walery Goetel (14 IV 1889, Sucha Beskidzka - 6 X I1972, Kraków), współ­ założyciel AZS, jego wieloletni prezes i kurator, wieloletni rektor AGH w Krakowie, nestor geologii polskiej, podróżnik, twórca nauki o ochronie środowiska naturalnego (sozologii), doktor honoris causa AGH, Akade­ mii Górniczej w Morawskiej Ostrawie i Politechniki Krakowskiej, członek rzeczywisty PAN. Jako student II roku Wydziału Filozoficznego UJ wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego, którego celem było założenie studenckiej orga- nizaqi sportowej. Na zebraniu założycielskim 15 maja 1909 roku wygło­ sił referat programowy. Po przeniesieniu się na Uniwersytet Wiedeński pozostawał w ścisłym kontakcie z AZS. Czynnie uprawiał narciarstwo, taternictwo i wioślarstwo. Uczestniczył w wielu wycieczkach narciarskich w Beskidach, Tatrach, na Wielkiej Fatrze i Kaukazie oraz wyprawach wioślarskich AZS na Wiśle i jej dopływach. Pierwszy dokonał zimowego przejścia Babiej Góry od strony Zawoi i zjazdu narciarskiego do Jabłonki (1908). Od 1914 roku rozwijał ożywioną działalność na polu organizacji turystyki, zwłaszcza na obszarach górskich. Czynnym działaczem i prezesem AZS Kraków pozostał w latach 1920- 1939 już jako profesor AG, od 1927 roku aż do wybuchu II wojny świato­ wej był również kuratorem AZS. Był iniqatorem i kierował budową przy­ stani wioślarskiej AZS, kortów tenisowych w Parku Krakowskim, sali szer­ mierczej AZS Akademii Górniczej, domu turystycznego w Zakopanem, stadionu AZS na terenach powyścigowych (później Stadion Miejski i lekkoatletyczny KS „Cracovia"). Brał bezpośredni udział w działalności sekcji pływackiej, szermierczej, piłki nożnej, krajoznawczo-turystycznej, bokserskiej, lekkoatletycznej, łyżwiarskiej. Zainicjował działalność międzynarodową AZS i utworzenie w 1923 roku Centrali Polskich AZS-ów. W czasie II wojny światowej opiekował się AZS, czynnie pomagał jego członkom w przeżyciu długich lat ponurej okupacji. Po wojnie jako rektor Akademii Górniczo-Hutniczej stale udzielał poparcia działalności AZS, w szczególności współdziałając w budowie nowej przystani wioślarskiej AZS przy ul. Kościuszki 38. Przewodniczył komitetowi organizacyjnemu uroczystości jubileuszowych AZS z okazji 50-lecia Związku w 1958 roku. Podczas ich trwania został odznaczony od­ znaką „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej", w 1966 roku uzyskał god­ ność członka honorowego AZS. Józef Grabowski (ok. 1880, Kraków - ?), współzałożyciel AZS, jego drugi z kolei prezes (1911-1912), narciarz i turysta, aktywny działacz w latach 1909-1930. Studiował na Wydziale Filozoficznym UJ, po I wojnie światowej był nauczycielem gimnazjalnym. W latach 1909-1914 jeden z najaktywniej­ szych narciarzy wysokogórskich w Tatrach, a także kierownik wycieczek AZS, letnich i zimowych, w Tatrach, prowadził także kursy narciarskie. Od 1911 r. był też członkiem sekcji turystycznej TT, w 1913 r. członkiem komitetu redakcyjnego „Taternika". Członek honorowy AZS. Roman Gródecki (21 IV 1889, Rzeszów - 17 IV 1964, Kraków), członek i działacz AZS w Krakowie przed I wojną światową, profesor historii na UJ (1922-1960), członek PAU (1928). W 1907 r. ukończył gimnazjum w Bochni i podjął studia na UJ (1907-1912), gdzie w 1918 r. uzyskał doktorat oraz przeprowadził w 1920 r. habilita­ cję. W 1914-1917 służył w Legionach Polskich, a w 1939-1945 uczestniczył w tajnym nauczaniu we Lwowie. Jest autorem Z przygód narciarskich. Zofia Hołub-Pacewiczowa (12 III 1895, Pruchnik - 20 III 1979, Londyn), narciarka AZS, mistrzyni Polski w 1920 r., turystka. Studiowała geografię na UJ. W latach 1919-1920 była sanitariuszką w Kompanii Wysokogórskiej i w tym czasie uczestniczyła w wyprawie ratunkowej na Czerwone Wierchy (VIII1919). W roku 1922 wyszła za mąż za Kazimierza Pacewicza (1895-1974), oficera armii polskiej i malarza. Wy­ buch II wojny światowej zastał ją w Paryżu. W 1940 r. wraz z mężem prze­ dostała się do Wielkiej Brytanii, gdzie uczyła przez wiele lat w angielskich szkołach średnich i była profesorem geofizyki na Polskim Uniwersytecie w Londynie. Władysław Jentys (7 VI 1898, Kraków - 23 IX 1941, Oświęcim), tenisista AZS Kraków, wybitny działacz sportowy, zastępca sekretarza AZS (1921— 1922), a następnie wiceprezes AZS (1922-1924). Syn Stefana, wybitnego fizjologia roślin, profesora UJ, mecenasa AZS. Uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Sobieskiego (1908-1916), po czym wstąpił na Wydział Prawa UJ (1916). Jako gimnazjalista silnie zwią­ zał się z ruchem skautowym (26 X I1912), zostając drużynowym III Soko­ lej Drużyny Skautowej w Krakowie (10 X 1913). Studia przerwało powo­ łanie do armii austriackiej (12 I I 1917). Po skończeniu szkoły dla oficerów rezerwy artylerii fortecznej w Wiedniu odbył służbę jako kadet-aspirant, a następnie chorąży na froncie włoskim i francuskim, gdzie został ranny w bitwie pod Verdun (26 IX 1918) i odesłany do szpitala w Salzburgu, a następnie do Krakowa. Z niewyleczoną raną, w dniu wyzwolenia miasta (1 XI 1918) jako ochotnik zgłosił się do koszar pułku artylerii ciężkiej przy ul. Montelupich. Brał udział w walkach z Ukraińcami w Ma- łopolsce Wschodniej, za co otrzymał Krzyż Obrony Lwowa i Odznakę Honorową Orląt (L. 226). Następnie skierowany na front wojny z bol­ szewikami, gdzie walczył łącznie ze zwycięską ofensywą po bitwie pod Warszawą - przez Kowel, Samy do Olewska. Za akcję wypadową na tyły bolszewików pod Kowlem w grupie mjr. Bochenka otrzymał Order Virtuti Militari V klasy (nr 504). Przeniesiony do rezerwy, powrócił na studia, które ze stopniem doktora prawa ukończył w 1922 r. Potem pra­ cował w bankowości (1923-1924), a następnie poświęcił się całkowicie pracy w przemyśle węglowym (Zagłębie Dąbrowskie), będąc dyrekto­ rem kopalni węgla kamiennego „Jakub" i „Dorota" w Sosnowcu. W kampanii wrześniowej 1939 roku, w stopniu kapitana rezerwy, dowodził baterią w walkach w okolicach Tarnowskich Gór. Następnie pod pseudonimem „Rdzawicz" włączył się do pracy konspiracyjnej ZWZ, jako dowódca pododcinka Okręgu Kraków. Aresztowany na początku 1941 r., przywieziony został do KL Auschwitz 5 kwietnia 1941. Tam otrzymał numer obozowy 11 876. Ze sportem zetknął się w czasie nauki gimnazjalnej. Uprawiał wie­ le dyscyplin, ale najbardziej pasjonował go tenis ziemny. Po rozpoczęciu studiów wstąpił do AZS Kraków. Na początku lat dwudziestych należał do czołowych zawodników sekcji tenisowej tego klubu. W AZS Kraków prowadził także rozległą działalność organizacyjną, pracując początkowo w zarządzie sekqi tenisowej, a następnie w Wydziale Głównym. W latach 1921-1922 był zastępcą sekretarza, a od końca kwietnia 1922 do maja 1924 roku - drugim zastępcą prezesa AZS Kraków. Należał do najwybitniej­ szych działaczy sportu akademickiego w Krakowie. Szczególne zasługi na początku lat dwudziestych położył w reaktywowaniu sekqi sportowych, budowie struktur organizacyjnych oraz tworzeniu podstaw finansowych i materialnych AZS Kraków. Swą twórczą i w pełni bezinteresowną dzia­ łalnością przyczynił się do tego, że już w pierwszej połowie lat dwudzie­ stych AZS Kraków należał do najprężniej działających klubów sportowych w Polsce. Był członkiem zarządu PZPN (1922-1925) oraz PZLT (1923- 1926), działaczem okręgowych związków lekkiej atletyki i piłki nożnej. Jadwiga Jędrzejowska (15 X 1911, Kraków - 28I I 1980, Katowice), tenisist- ka, wielokrotna mistrzyni Polski, zawodniczka AZS w latach 1926-1934. Posiadała wykształcenie średnie (1931). Mając 16 lat po raz pierwszy awansowała do finału mistrzostw Polski w grze pojedynczej. W długiej karierze sportowej (startowała do 1968) była 23 razy mistrzynią Polski w grze pojedynczej, 5 razy w grze podwójnej i 24 razy w grze mieszanej. Osiągnęła wybitne wyniki na wielkich turniejach międzynarodowych. Była wicemistrzynią Wimbledonu (1937), wicemistrzynią USA na kortach For- rest Hills (1937), czterokrotną mistrzynią Londynu, Budapesztu, dwukrot­ ną mistrzynią Austrii, Czechosłowacji, Rumunii, wicemistrzynią Grecji, Franqi, Szweqi. W latach 1936-1937 zwyciężyła w plebiscycie „Przeglądu Sportowego" na najlepszego sportowca Polski, a w 1937 r. została laureat­ ką Państwowej Nagrody Sportowej za wybitne osiągnięcia sportowe, zaś w 1977 r. Nagrody im. Janusza Kusocińskiego. Jako pierwsza w Polsce otrzymała odznaczenie „Zasłużony Mistrz Sportu". Ogłosiła wspomnienia Urodziłam się na korcie (Kraków 1955). Eugeniusz Kaliciński (23 X 1894, Kraków - 20 VI 1967, Katowice), nar­ ciarz AZS w latach 1918-1928, następnie działacz i sędzia narciarski. Ukończył AG w 1924 roku, jako magister inżynier górnictwa. Od 1918 roku służył w 2. Pułku Strzelców Podhalańskich, od 1919 roku w Kompanii Wysokogórskiej w Zakopanem i w Tatrach, m.in. jako instruk­ tor narciarski. Walczył na froncie w wojnie z bolszewikami w 1920 roku i w kampanii wrześniowej 1939 roku, po czym przez Rumunię i Włochy dostał się do Anglii; do Polski wrócił w 1947 roku. Przed i po II wojnie światowej pracował w górnictwie na Górnym Śląsku. Od najmłodszych lat pasjonował się narciarstwem sportowym i turystyką narciarską. W latach 1918-1928 należał do czołowych polskich zawodników narciarskich w bie­ gach, skokach i w slalomie. Był również instruktorem narciarskim. Paweł Kandziora (1711913-13 V I1942, Oświęcim), szermierz, akademicki mistrz Polski w szabli w 1939 roku. Absolwent Wyższego Studium Handlowego w Krakowie, zawodnik Pierwszego Śląskiego Klubu Szermierczego w Katowicach, a następnie AZS Kraków. Aresztowany, zmarł w KL Auschwitz. Jan Kiełpiński (18 1 1900, Kraków - 6 X 1985, Kraków), taternik, w latach 1930-1931 skarbnik sekcji taternickiej AZS. Ukończył studia rolnicze w 1924 r., doktorem został w 1936 r., w la­ tach 1954-1970 był profesorem UJ i AR. Taternictwo uprawiał w latach 1923-1939, uczestniczył w wielu pierwszych przejściach w Tatrach. Stefan Satumin Komornicki (29 X I1877, Zawadka k. Kałusza - 1 7 IV 1942, Kraków), współzałożyciel AZS, narciarz, taternik, działacz turystyczny. Ukończył historię sztuki i archeologię na UJ (1905-1907) i w Berlinie (1907-1908). W 1910 r. uzyskał doktorat z filozofii; od 1932 r. był docen­ tem na UJ, pracował w Muzeum Czartoryskich w Krakowie (1920-1942 kustosz). Wykładał historię sztuki na ASP (1920-1924) i UJ (1932-1939). Był prezesem ST PTT w latach 1928-1930. Dokonał kilku pierwszych wejść w Tatrach, m.in. północno-zachodnią ścianą Krywania w 1910 r. W czasie okupacji hitlerowskiej więziony w obozie koncentracyjnym w Sachsen­ hausen. Po zwolnieniu z obozu powrócił poważnie chory do Krakowa, gdzie został powtórnie uwięziony. Zastrzelony po wyjściu z więzienia we włas­ nym mieszkaniu. Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1938) i Krzyżem Komandorskim belgijskiego Orderu Leopolda II. Kazimierz Telesfor Kostanecki (25 XII 1863, Myszaków k. Słupcy - 11 I 1940, Sachsenhausen), kurator AZS w czasie I wojny światowej, działacz AZS, rektor UJ (1913-1916). Syn Jana Nepomucena (ziemianina, uczestnika powstania stycznio­ wego) i Michaliny z Dobrowolskich, świadectwo dojrzałości otrzymał w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny (1884). Następnie roz­ począł studia na uniwersytecie w Berlinie na Wydziale Filozoficznym. Po roku (1885) przeniósł się z Wydziału Filozoficznego na Wydział Lekarski, gdzie otrzymał złoty medal za pracę konkursową z dziedziny anatomii i stopień doktora medycyny i chirurgii (7 X 1890). W wieku 29 lat (1892), jako profesor nadzwyczajny, powołany został na Katedrę Anatomii Porów­ nawczej UJ w Krakowie, dwa lata później został profesorem zwyczajnym w Katedrze Anatomii Opisowej. Dwukrotnie był dziekanem, prorekto­ rem i rektorem UJ (1913-1916), zainicjował wiele postępowych zmian na wydziale (dopuszczenie kobiet do studiów lekarskich w 1896 i stanowisk asystenckich w 1905). Prezesował wielu organizacjom, m.in. Polskiej Aka­ demii Umiejętności (1929-1934). Przez studentów i asystentów był cenio­ ny za swoją wielką wiedzę i życzliwość. Wspierał działania młodzieży na rzecz rozwoju wychowania fizycznego. W 1934 r. obchodził jubileusz swej pracy, a rok później przeszedł na emeryturę z tytułem profesora honoro­ wego UJ. Powrócił na uczelnię (1939), jako czynny profesor padł ofiarą „Sonderaktion Krakau", podstępnie aresztowany przez Niemców (6 XI 1939). Przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen został tam ciężko pobity i zmarł. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandor­ skim z Gwiazdą (1923) i Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1931). Ludwik Kowalski (28IV 1885, Chateau-roux, Francja - 2 V 1943, Kraków), wioślarz, kajakarz, pływak, lekkoatleta i narciarz, wybitny działacz AZS w latach 1911-1939. / Po powrocie z rodzicami do kraju w 1895 roku, ukończył szkołę re­ alną w Krakowie, studiował na Politechnice Wiedeńskiej uzyskując tytuł inżyniera (1907) i następnie stopień doktora nauk technicznych (1909). Pracował potem jako asystent w Katedrze Chemii Fizycznej UJ (1910- 1919) i krótko w Państwowym Instytucie Geologicznym, stając się specja­ listą zagadnień hydrogeologicznych, zwłaszcza hydrologii kopalnianej (własna pracownia). Zawodnik i działacz AZS, pełnił obowiązki członka zarządu klubu, kierował pracami sekcji bokserskiej (1923) i wioślarskiej. Był inicjatorem i popularyzatorem (obok L. Leszko, A. Bobera i H. Szatkow­ skiego) kajakarstwa w środowisku akademickim. Działał także w Pol­ skim Towarzystwie Tatrzańskim. W czasie okupacji niemieckiej był dy­ rektorem Miejskich Zakładów Ceramicznych w Krakowie. Zmarł wy­ czerpany przejściami wojny i okupaqi (strata syna i zięcia). Stanisław Kowenicki (1903, Tarnopol - 11 II 1992, Kraków), narciarz, ta­ ternik, lekkoatleta. W latach 1914-1916 mieszkał w Zakopanem i poznał Tatry, od 1916 r. w Krakowie, uprawiał turystykę, wioślarstwo, kajakarstwo, lekkoatletykę (skok o tyczce), gimnastykę, narciarstwo najpierw w „Sokole", a następnie w AZS, był członkiem sekcji taternickiej. Studiował prawo na UJ, doktorat uzyskał w 1928 roku, pracował jako adwokat w Krakowie. Był czynnym działaczem PTT, PZN i Komisji Turystyki Narciarskiej PTTK. Zofia Krókowska (27 XI 1903, Kraków - 19 VIII 1928, w Tatrach), tater­ niczka, aktywna działaczka sekcji taternickiej AZS od samego początku jej istnienia. Po studiach filologii klasycznej na UJ (1923-1927) była bardzo aktyw­ ną działaczką harcerską, w 1923 roku zorganizowała akademicką drużynę harcerską „Warta". Taternictwo uprawiała od 1924 r. w sekqi taternickiej AZS, uczestniczyła w wielu pierwszych wejściach na szczyty Tatr. Zgi­ nęła wskutek wypadku w czasie wspinaczki południową ścianą Ostrego Szczytu. Jerzy Krókowski (17 X 1898, Kraków - 8 IX 1967, Wrocław), taternik, se­ kretarz sekcji taternickiej AZS w latach 1924-1927. Studiował filologię klasyczną na UJ (1916-1920), następnie pracował jako asystent UJ (1920-1921), w 1922 r. uzyskał stopień doktora. Intereso­ wał się wspinaczką górską, wspólnie z siostrą Zofią zdobywali zimą szczy­ ty Tatr. Po tragicznej śmierci siostry (1928) zrezygnował z wyczynowego taternictwa. W 1927 r. złożył egzamin nauczycielski; pracował w szkołach średnich Krakowa i Warszawy. Od 1931 r. w gimnazjum w Dąbrowie Gór­ niczej, tam w czasie okupaqi organizował tajne nauczanie. W 1946 r. został adiunktem na Uniwersytecie Wrocławskim, w 1950 r. uzyskał habilitację, a w 1959 r. profesurę. Autor wielu prac naukowych z zakresu filologii klasycznej. Władysław Krygowski (28 1 1906, Kraków - 4 IV 1998, Kraków), taternik, działacz turystyczny, członek sekqi taternickiej AZS, w latach 1928-1931 jej skarbnik. Ukończył w 1928 r. studia prawnicze na UJ. Turystykę górską uprawiał najpierw w Tatrach, potem w Beskidach, a także w Karpatach Wschodnich. Od 1933 r. działał w ZG PTT (sekretarz generalny 1933-1936; wiceprezes 1936-1939). Uczestniczył w kampanii wrześniowej, był internowany w Ru­ munii, w Niemczech. Zaciągnął się do II Korpusu gen. Andersa, walczył we Włoszech i zamieszkał w Anglii. Po powrocie do Krakowa w 1947 r. pełnił różne funkcje w PTT i PTTK, działał w Komisji Turystyki Górskiej PTTK, w latach 1950-1975 był redaktorem „Wierchów". Taternictwo upra­ wiał w latach międzywojennych, także zimą, częściowo samotnie, częścio­ wo z Zofią Czarkowską, późniejszą żoną. Razem przeszli kilka nowych dróg, m.in. na Dwoistą Turnię (1928) i Wielką Furkotną Turnię (1929). Dokonał również pierwszych wejść zimowych na niektóre tumie Nowo- leśnej Grani (1928). Autor wielu wspomnieniowych książek, m.in. Góry i doliny po mojemu (1977), W moim Krakowie nad wczorajszą Wisłą (1980), W litzoorozuych i piarżystych kolebach (1982), Wspinaczka po tęczy (1985), Góry mojego życia (1987), Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej (1973). Zabiera! też głos na temat ochrony przyrody górskiej. Był członkiem honorowym PTTK i PTT. Władysław Dionizy Kuiyluk (8IV 1879, Warszawa -1940, Katyń), współ­ założyciel AZS. W 1905 r. podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu War­ szawskiego. Z uwagi na aktywną działalność w tajnej organizacji studen­ ckiej Koło Polskie zmuszony został do opuszczenia Warszawy i kontynu­ ował studia medyczne na UJ. Podczas studiów w Krakowie przejawiał duże zainteresowanie sportem, był członkiem koła akademickiego w To­ warzystwie „Sokół", gdzie uprawiał gimnastykę, łyżwiarstwo, szermierkę i wioślarstwo. Był również współiniqatorem utworzenia AZS w Krakowie. W latach 1909-1910 pełnił funkcję członka komisji rewizyjnej AZS Kra­ ków. Po powrocie do Warszawy od 1911 r. odbywał obowiązkową służ­ bę wojskową w armii carskiej. W 1912 r. otrzymał przydział jako lekarz porucznik do 31. Pułku Piechoty w Skierniewicach. Po wybuchu I wojny światowej wraz z macierzystą jednostką, działającą w składzie armii ge­ nerała Samsonowa, brał udział w działaniach wojennych na froncie rosyj­ sko-niemieckim. W 1917 r. został mianowany zastępcą okręgowego leka­ rza wojskowego. Do armii polskiej wstąpił 11 listopada 1918, wziął udział w rozbrajaniu Niemców w Skierniewicach. Awansowany do stopnia kapi­ tana został komendantem wojskowym garnizonu Skierniewice. W 1919 r. odkomenderowany został do II Brygady Legionów, gdzie pełnił obowiąz­ ki głównego chirurga szpitala nr 13. Kampanię 1920 r. na froncie litewsko- -białoruskim odbył jako naczelny lekarz 143. Pułku Strzelców Kresowych XVIII Dywizji Piechoty. Po zakończeniu działań wojennych był komen­ dantem szpitala wojskowego we Włocławku. Z chwilą wybuchu II wojny światowej zgłosił się na ochotnika do wojska. Zginął w Katyniu. Ludwik Leszko (21IX 1890, Kraków -27 VI 1957, Kraków), turysta, tater­ nik, zawodnik i działacz sportowy w wioślarstwie, narciarstwie, kajakar­ stwie, publicysta oraz jeden z pionierów AZS w Krakowie, wielki propa­ gator turystyki i narciarstwa wśród młodzieży. W latach 1909-1911 studiował malarstwo na ASP w Krakowie. W 1911 r. przerwał studia w Akademii i zapisał się na filologię klasyczną na UJ. W 1914 r. wstąpił do Legionów, następnie został wcielony do armii au­ striackiej, przebywał jako malarz w Wiedniu. W wolnych chwilach pogłę­ biał studia malarskie w Wiedeńskiej Akademii Sztuk. Od 1909 r. był jednym z pierwszych członków sekcji sportów zimo­ wych, uprawiał pionierską zimową turystykę narciarską w Tatrach i w Be­ skidach. W latach 1911-1914 dokonał pierwszych zimowych wejść na nie­ które szczyty tatrzańskie oraz Babią Górę, Turbacz, Pilsko. W lutym 1914 r. z towarzyszami dokonał trzydniowego rajdu narciarskiego na trasie: Za­ kopane, Roztoka, Pięć Stawów Polskich, Zawory, Liptowskie Kopy, Pod- bańska, Tomanowa Przełęcz, Zakopane. Wycieczkę tę opisał po 40 latach w artykule pt. Na nartach z Roztoki do Podbańskiej („Turysta" 1954). W r. 1911 należał do grona inicjatorów sekcji wioślarskiej AZS w Kra­ kowie. Był jednym z organizatorów przystani wioślarskiej tejże sekcji. Na­ leżał do sześcioosobowej osady AZS, która w 1912 r. po raz pierwszy wzię­ ła udział oHqalnie w regatach ogólnopolskich, zorganizowanych z okazji 20-lecia Oddziału Wioślarskiego „Sokoła" krakowskiego i zajęła I miejsce. W barwach AZS wiosłował w czwórce ze sternikiem do 1929 r., biorąc m.in. udział w pierwszych mistrzostwach wioślarskich Polski w Bydgoszczy (1920). Do 1929 r. uprawiał też turystykę wioślarską; w latach 1912-1917 i w r. 1920 był rekordzistą sezonu pod względem liczby przewiosłowa­ nych kilometrów. Należał także do pionierów turystyki kajakowej w AZS. W latach 1928-1929 był współorganizatorem licznych wycieczek kajako­ wych. W 1930 r. z jego inicjatywy utworzono sekcję kajakową w AZS Kra­ ków. Przez kilka lat wchodził w skład kierownictwa tej sekcji. Ponadto był wieloletnim członkiem zarządu sekcji: narciarskiej i wioślarskiej. Od 1931 r. był również członkiem kolejnych zarządów AZS w Krakowie oraz członkiem komisji rewizyjnej. Położył duże zasługi w popularyzacji wio­ ślarstwa wśród młodzieży szkolnej. Przez wiele lat był opiekunem założo­ nego przez siebie Koła Wioślarskiego Młodzieży Gimnazjalnej Krakowa. W 1928 r. zainiqowal i zorganizował mistrzostwa szkół średnich Krakowa w wioślarstwie. Jako działacz sekcji wioślarskiej AZS Kraków czynny był również po II wojnie światowej. W tym czasie związał się silniej z dzien­ nikarstwem, od 1947 r. współredagował „Życie Sportowe" (dodatek do „Dziennika Polskiego"), współpracował ze „Startem" krakowskim oraz był współzałożycielem tygodnika „Sport i Wczasy". Był uzdolnionym publicy­ stą o wyjątkowych umiejętnościach popularyzowania sportu i turystyki. Jako artysta malarz, pejzażysta (olej i akwarela) w latach międzywo­ jennych wystawiał prace na dorocznych wystawach Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie oraz na międzynarodowych ekspozycjach: Bratysła­ wa (1928), Londyn (1930), Paryż (1931). Reprodukcje jego prac zamieszcza­ ne były w tygodniku „Na szerokim świecie" i czasopiśmie „Sztuki Piękne"' (1929, nr 5). Nauczał rysunku w krakowskich szkołach średnich. Bolesław Macudziński (3 XII 1893, Wadowice - 1 I I 1966, Kraków), dzia­ łacz narciarski i turystyczny, od młodych lat uprawiał szermierkę i nar­ ciarstwo, potem automobilizm. Jako student Wydziału Prawa UJ przed I wojną światową był człon­ kiem sekcji narciarskiej, krajoznawczo-turystycznej i szermierczej. Podczas I wojny światowej został wcielony do armii austriackiej, a w latach 1918- 1921 w Wojsku Polskim (porucznik i instruktor narciarstwa w Kompanii Wysokogórskiej). Uprawiał wówczas taternictwo. W latach 1922-1923 był prezesem sekcji narciarskiej i pierwszym prezesem sekcji szermierczej, a także wiceprezesem PZN, członkiem zarządu PZSz, zarządu PZKaj. Następnie zajmował się popularyzaqą turystyki, pisał o turystyce i hote­ larstwie. Był wykładowcą Państwowej Szkoły Hotelarskiej w Krakowie. Wacław Majewski (28 VIII 1882, Płock - 22 V III1977, Rajcza), współzało­ życiel AZS i jego pierwszy prezes. Jako student Wydziału Lekarskiego UJ, wspólnie ze studentami Wy­ działu Filozoficznego W. Goetlem, J. Grabowskim, J. Junien-Sameckim i W. Pawlicą zainicjował w 1908 r. powołanie Komitetu Organizacyjne­ go celem założenia studenckiej organizacji sportowej. Na zebraniu orga­ nizacyjnym w dniu 15 maja 1909 roku, na którym uchwalono założenie stowarzyszenia o nazwie „Akademicki Związek Sportowy w Krakowie" został jednogłośnie wybrany prezesem. Na kolejnym Walnym Zgroma­ dzeniu AZS w dniu 15 listopada 1909 roku ponownie został prezesem związku i funkqę tę pełnił do ukończenia studiów w 1910 roku. Pod jego kierownictwem AZS szczególną opieką otaczał turystykę i narciarstwo, urządzając wiele wycieczek, w lecie i zimie, w górzyste okolice Krakowa, na Podkarpacie i w Tatry. W sumie za jego prezesowania AZS zorganizo­ wał 34 wycieczki, w których wzięło udział 365 osób. Dla ułatwienia poby­ tu młodzieży akademickiej w Tatrach AZS otworzył w 1909 roku u wejścia do Doliny Kościeliskiej dom wycieczkowy, a następnie w 1910 roku dom turystyczny przy ul. Łukaszówki w Zakopanem. Dzięki jego niestrudzonej działalności AZS urządził 4 korty teniso­ we w Parku Krakowskim, założył akademicką drużynę piłki nożnej, sek­ cję tenisową oraz sekcję szermierki. Liczba członków AZS wzrosła z 65 do 140 osób. Po ukończeniu studiów w 1910 roku aktywnie uczestni­ czył w działalności AZS, szczególnie w sekcjach narciarskiej, wioślarskiej i krajoznawczo-turystycznej; był organizatorem wycieczek narciarskich i wioślarskich oraz brał udział w organizowanych przez AZS zawodach narciarskich. Na Walnym Zgromadzeniu AZS w dniu 26 maja 1911 roku wybrany został przewodniczącym Komisji Kontrolującej AZS, zaś w dniu 29 listopada 1911 roku zastępcą przewodniczącego Komitetu budowy domu turystycznego AZS w Zakopanem. Uwzględniając jego pracę i zasługi AZS nadał mu dwukrotnie (1911 i 1966) godność członka honorowego. Jego Związki z AZS trwały do wy­ buchu I wojny światowej, później stale przebywał poza Krakowem, po­ święcając się działalności turystycznej w Polskim Towarzystwie Tatrzań­ skim i Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym. Bohdan Małachowski (24 III 1902, Kraków - 1 2 IV 1964, Kraków), turysta, taternik, członek sekcji taternickiej AZS w latach 1928-1932. Od młodych lat bywał w Zakopanem i uprawiał turystykę górską. Był jednym z najbardziej czynnych działaczy społecznych PTT i PTTK, w 1933 r. członkiem ZG PTT. W latach 1918-1920 i w czasie kampanii wrześniowej 1939 służył głównie w artylerii ciężkiej. W 1962 r. został członkiem hono­ rowym PTTK. Pośmiertnie upamiętniono go w organizowanym od 1965 r. corocznie rajdzie górskim im. Bogdana Małachowskiego. Aleksander Małecki (4 IX 1901, Zarubińce k. Zbaraża - 1939), szermierz, reprezentant Polski, dwukrotny olimpijczyk (1924,1928), artysta malarz. Urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Uczęszczał do Wyższego Re­ alnego Gimnazjum Prywatnego im. A. Mickiewicza we Lwowie. Naukę przerwał w klasie VI; jako ochotnik znalazł się wśród broniących Lwo­ wa (5 XI-10 XII 1918), następnie 20 grudnia 1918 r. w Krakowie wstą­ pił do 8. Pułku Ułanów i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W czerwcu 1920 r. otrzymał we Lwowie świadectwo dojrzałości, a miesiąc później powrócił do macierzystej jednostki wojskowej. Po demobilizacji (połowa XI) rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (malarstwo), które ukończył w 1927 r. Od 25 lipca 1927 do 25 kwietnia 1928 był uczestnikiem II Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu. W 1931 r. otrzymał awans na podporucznika rezerwy, a w 1936 na porucznika rezerwy. W 1937 r. ukończył kurs dla kandydatów na dowódców szwadronów liniowych. Początki jego kariery sportowej są nieznane. W 1922 r. był człon­ kiem sekcji szermierczej AZS Kraków i w niej pozostał aż do zakończenia stosunkowo krótkiej kariery sportowej (1928). Pierwszy, większy sukces odniósł podczas turnieju zorganizowanego z okazji 15-lecia klubu AZS (1923), zwyciężając w szpadzie. W tej broni był dwukrotnie mistrzem Pol­ ski (1924,1928) i dwukrotnie wicemistrzem Polski (1925,1926). W szabli na mistrzostwach Polski w 1925 r. zajął drugie miejsce, a w latach 1924,1926, 1927 - czwarte. W szabli startował dwukrotnie na igrzyskach olimpijskich. W 1924 r. w Paryżu, w turnieju drużynowym, w którym Polska odpad­ ła w eliminacjach. Natomiast w 1928 r. w Amsterdamie w drużynowym turnieju szabli zdobył brązowy medal. Kiedy po tych igrzyskach (mając 27 lat) zakończył karierą sportową, ubolewano, że szermierz krakowskiego AZS, który „walczył ze swoistą elegancją i temperamentem z elementami agresywności", zbyt wcześnie pożegnał się z planszą. Powrócił do rodzin­ nego majątku Roznoszyńce koło Zbaraża i wspólnie z ojcem zajmował się gospodarką. W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył jako porucznik re­ zerwy w Korpusie Ochrony Pogranicza. Istnieją przypuszczenia, że zginął w 1939 r. podczas próby przedzierania się na Węgry, według innej wersji po 17 września 1939 r. został wzięty do niewoli sowieckiej, po czym zagi­ nął bez wieści. Włodzimierz Marcinkowski (13 VIII 1904, Tarnów - 20 I I 1991, Kraków), turysta, taternik, członek zarządu sekcji taternickiej AZS w latach 1928- 1929, lekarz. Studiował na Wydziale Lekarskim UJ, stopień doktora nauk medycz­ nych uzyskał w 1928 r. Taternictwo uprawiał od 1922 aż do 1948 r. Był członkiem zarządu sekcji taterniczej AZS w Krakowie, potem Klubu Wy­ sokogórskiego. Był wiceprezesem Oddziału Krakowskiego PTT, a w latach 1952-1954 przewodniczącym Komisji Taternictwa ZG PTTK. W okresie 1935-1980 był jednym z najbardziej aktywnych publicystów występują­ cych w obronie zagrożonej i niszczonej przyrody tatrzańskiej. W latach 1945-1950 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody oraz dzia­ łaczem Ligi Ochrony Przyrody. Marian Maurizio-Abramowicz (18 X 1905, Lwów - 5 IV 1996, Barcelona), narciarz. Dzieciństwo i młodość spędził w Zakopanem. Po zdaniu matury (1925) wstąpił na AG, by następnie przenieść się na UJ (studia przyrodni­ cze). Ukończył Studium Rolnicze. W 1935 r. uzyskał dyplom inżyniera rol­ nictwa i podjął pracę jako nauczyciel w Wysokogórskiej Szkole Rolniczej w Nowym Targu. Jednocześnie pracował jako redaktor działu rolniczo- ogrodniczego w nowotarskiej „Gazecie Podhala" i instruktor w Polskim Radio. Od 1938 r. zatrudniony był jako inspektor Towarzystwa Ogrodni­ czego w Krakowie i równocześnie podjął pracę doktorską pod kierunkiem prof. Kazimierza Roupperta. W latach studenckich był zawodnikiem oraz aktywnym działaczem sekqi narciarskiej i sekcji taternickiej AZS w Krakowie, członkiem Komisji Szkoleniowej PZN, dyplomowanym instruktorem PZN i sędzią narciar­ skim. Jako zawodnik odniósł wiele sukcesów w narciarstwie alpejskim, był akademickim mistrzem Polski. Współorganizował mistrzostwa Polski w narciarstwie (Zakopane 1936), prowadził kursy narciarskie dla oficerów lotnictwa (1937) i dla nauczycieli - instruktorów narciarstwa (1937). We wrześniu 1939 roku wyjechał z kraju i po rozmaitych perypetiach wojennych znalazł się w 1942 r. w Hiszpanii, gdzie wraz z żoną Polką, tłumaczką literatury polskiej na hiszpański, osiedlił się na stałe. W da­ lekiej Hiszpanii w latach wojny był instruktorem katalońskiego klubu narciarskiego „Nuria", a zimą 1942 r. prowadził kursy narciarskie dla hi­ szpańskich lotników. Wiosną 1944 roku nawiązał współpracę z angielsko- amerykańską organizacją zajmującą się przerzucaniem przez granicę fran­ cusko-hiszpańską spadochroniarzy. Był też kurierem, organizował m.in. pomoc dla Polaków przechodzących do Francji przez Pireneje. Tę działal- nośó ułatwiał mu paszport szwajcarski. Dodatkowo zbierał materiały do badań nad wirusowym zakażeniem ziemniaków. Ta praca pomogła mu ustawić się zawodowo po wojnie, aż do emerytury w 1973 roku pracował w zawodzie agronoma w naukowych firmach hiszpańskich, ucząc miej­ scowych chłopów jak uprawiać wydajnie warzywa i owoce. Zajmował się też twórczością literacką, w której przedstawiał swe uczucia do gór. Tuż przed wojną ogłosił nowelkę tatrzańską Juhas, a po wojnie fragmenty wspomnień zakopiańskich i tatrzańskich w londyńskich „Wiadomościach", „Przekroju", „Tygodniku Podhalańskim", i „Wier­ chach". W 1985 r. wydał książeczkę autobiograficzną Zakopiańskie zaspa- minki, a w 1969 r. tomik wierszy pisanych gwarą podhalańską Ku Tatrom sie zaróce. Zmarł w Barcelonie. Prochy jego zostały sprowadzone do Polski 24 lipca 1996 i złożone na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Józef Morozewicz (27 III 1865, Rzędziany - 12 VI 1941, Warszawa), wy­ bitny petrograf i mineralog (UW 1889), prof. UJ 1905-1919, wybitny znaw­ ca Tatr, członek założyciel AZS i jego pierwszy kurator, członek Komisji Wychowania Fizycznego UJ, jeden z organizatorów Akademii Górniczej w Krakowie, organizator i w latach 1921-1937 dyrektor Państwowego Insty­ tutu Geologicznego w Warszawie, członek korespondent Akademii Umie­ jętności (1902) i członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności (1918). Już w czasie swych pierwszych pobytów w Zakopanem zaopatrywał Muzeum Tatrzańskie w okazy skał tatrzańskich i urządził pierwszą wy­ stawę geologiczną. W 1922 r. Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego mia­ nowało go członkiem honorowym. Był jednym z założycieli i pierwszym prezesem (1928-1929) Ligi Ochrony Przyrody. W latach 1928-1931 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Włodzimierz Mostowski (1884-1960), członek założyciel AZS, wioślarz, narciarz, piłkarz, jeden z najbardziej zasłużonych działaczy AZS przed ro­ kiem 1914. Absolwent Wydziału Prawa, doktor prawa, zięć Odona Bujwida, ojciec zasłużonych dla krakowskiego AZS, Jerzego, wioślarza, i Czesława. Był zawodnikiem pierwszego oficjalnego spotkania piłkarskiego drużyny AZS w 1911 r. oraz uczestnikiem osady wioślarskiej, która w pierwszym oficjalnym starcie zwyciężyła w regatach jubileuszowych 25-lecia krakow­ skiego „Sokoła" w 1912 r. Zdzisław Józef Motyka (23 I 1907, Zakopane - 21 III 1969, Kraków), nar­ ciarz i lekkoatleta AZS Kraków i narciarz zakopiańskich klubów, dwu­ krotny olimpijczyk (1928, 1932). W 1923 r. ukończył Szkołę Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Z zawodu był stolarzem. Pierwszy start zagraniczny Motyki miał miejsce w 1922 r. w Tatrzańskiej Łomnicy. Wygrał wówczas silnie obsadzony bieg juniorów na 10 km, co zdecydowało o jego dalszej karierze. Przez wiele lat utrzymywał się w ścisłej czołówce polskich biegaczy. Był sześciokrotnym mistrzem Polski w biegu na 50 km (1929, 1930, 1931), 18 km (1930,1931) i w sztafecie 4x10 km (1928). Startował m.in. w mistrzostwach świata w Za­ kopanem (1921) i w Holmenkollen (1930) oraz na Igrzyskach Olimpijskich w St. Moritz (1928) i Lakę Placid (1932). Był mistrzem Wojska Polskiego w biegu na 30 km oraz mistrzem armii czechosłowackiej, węgierskiej, nie­ mieckiej i polskiej w dwuboju narciarskim. Uprawiał także lekkoatletykę, startując w barwach AZS Kraków w biegach długodystansowych, szczególnie w maratonie. Traktował to jako przygotowanie do sezonu zimowego, choć i tu odnosił sukcesy. W 1927 r. zdobył brązowy medal w biegach przełajowych na mistrzostwach Polski, zajął też wysokie miejsce w biegu maratońskim w Dusseldorfie, w 1928 r. dwukrotnie zdobył brązowe medale w mistrzostwach Polski: w biegu przełajowym i w biegu na 10 km. Startował do 1937 r., później był trenerem w „Sokole", prowadził też w Zakopanem sklep sportowy. Pod­ czas okupacji mieszkał początkowo w Warszawie (jego współlokatorem był znany aktor komediowy Adolf Dymsza). Po wojnie pracował na skocz­ ni w Zakopanem jako spiker i szef ekipy „deptaczy", przygotowujących skocznię i trasy narciarskie do zawodów. Roman Nitsch (5 IX 1873, Podchybie - 29 III 1943, Warszawa), lekarz, bak­ teriolog, mecenas AZS i jego członek honorowy (26 V 1911). Po ukończeniu szkoły powszechnej (Wadowice) i Gimnazjum św. Anny (Kraków) studiował na UJ medycynę (1893-1898). Po uzyskaniu doktoratu w roku 1899 został asystentem przy Katedrze Higieny kierowa­ nej przez Odona Bujwida na UJ (1900-1910), gdzie też habilitował się w zakresie bakteriologii (1907). Przez rok przebywał za granicą (Paryż, Berno, Zurych, Monachium, Bruksela, Berlin), pisząc tam prace na temat budowy nowoczesnego miasta i domów robotniczych z punktu wi­ dzenia higieny społecznej. Po powrocie do kraju wykładał higienę jako docent na UJ, gdzie zaangażował się w organizację życia sportowego uczelni, stając się mecenasem AZS Kraków od początku jego istnienia. W dowód uznania już w 1911 r. przyznano mu tytuł członka honorowe­ go klubu. Profesorem bakteriologii i higieny został mianowany w 1915 r., przejął wykłady po prof. O. Bujwidzie. Od 1 grudnia 1919 r. przeniósł się na UW. Później był dziekanem (1928) i rektorem (1934) tej uczelni. Od 1930 r. był czynnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1937 r. wybrany został prezesem Komitetu Instytutu Radowego. Prace naukowe R. Nitscha dotyczyły głównie badań nad wścieklizną. W czasie okupacji, pełniąc nadal funkq'ę prezesa, ukrył rad przed Niemcami. Pracował jako zwykły lekarz w pracowni bakteriologicznej Szpitala Dzieciątka Jezus. Organizował konspiracyjne wykłady z bakteriologii. Julian Ignacy Nowak (10 III 1865, Okocim - 7 XI 1946, Kraków), lekarz medycyny i weterynarii, bakteriolog, działacz społeczno-polityczny, czło­ nek założyciel AZS, mecenas sekqi tenisowej AZS, ojciec wybitnych za­ wodniczek AZS, Wandy Dubieńskiej i Krystyny Nowak-Hanczakowskiej. Po ukończeniu Gimnazjum św. Jacka w Krakowie w roku 1886 podjął studia lekarskie na UJ, stopień doktora nauk lekarskich uzyskał w 1893 r., habilitował się z anatomii patologicznej w 1896 r. Ponadto studiował w latach 1898-1899 w Akademii Weterynaryjnej w Wiedniu i uzyskał tytuł lekarza weterynarii. W 1899 r. powołany został na profesora nad­ zwyczajnego w Katedrze Weterynarii UJ, a w 1906 r. na profesora zwy­ czajnego. W latach 1911-1912 był dziekanem Wydziału Lekarskiego, a w latach 1921-1922 - rektorem UJ. Przed I wojną światową - członkiem Rady Miejskiej w Krakowie, w czasie wojny komisarzem rządowym, a na­ stępnie wiceprezydentem miasta Krakowa. W 1921 r. został rektorem UJ, a od 31 lipca do 1 grudnia 1922 r. pełnił funkcję premiera rządu. W latach 1922-1927 zasiadał w Senacie Rzeczypospolitej. Był członkiem PAU (1931) oraz wielu polskich i zagranicznych towarzystw naukowych. W 1938 r. przeszedł na emeryturę i został profesorem honorowym. Po II wojnie światowej otrzymał nominację na profesora Katedry Mikrobiolo­ gii UJ. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Krystyna Nowak-Hanczakowska (19 XII 1909, Kraków - 1967, Kraków), członek AZS w latach 1917-1928, pływaczka, lekkoatletka, rekordzistka i mistrzyni Polski w pływaniu. Córka mecenasa AZS, profesora Juliana Nowaka, siostra najwszech­ stronniejszej sportsmenki AZS W. Dubieńskiej. Studiowała romanistykę na UJ. W barwach krakowskiego AZS dwukrotnie zdobyła złoty medal w mistrzostwach Polski w sztafecie 4x45 m stylem dowolnym (1924) i in­ dywidualnie na dystansie 100 m stylem grzbietowym (1928); dwukrotnie srebrny medal w sztafecie 4x75 m stylem dowolnym (1925) i indywidual­ nie na dystansie 100 m stylem dowolnym (1928); brązowy medal na dy­ stansie 100 m stylem dowolnym (1927). Po rozwiązaniu sekcji pływackiej sukcesy odnosiła w barwach „Cracovii". Zdzisław Nowak (10 I 1906, Tarnów - 26 VI 1996, Tarnów), lekkoatleta, olimpijczyk (Amsterdam 1928), wielokrotny mistrz i rekordzista Polski w skoku w dal, wicemistrz Polski w skoku wzwyż. W Tarnowie ukończył gimnazjum humanistyczne. W latach 1933- 1936 studiował w Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Po­ znańskiego. Wychowanek i długoletni zawodnik sekcji lekkoatletycznej AZS (1926-1935). Zdobył cztery razy mistrzostwo Polski w skoku w dal (1928, 1929, 1930 i 1932), wicemistrzostwo Polski w skoku wzwyż (1927) i w skoku w dal (1927). Pięciokrotnie poprawiał rekordy Polski w sko­ ku w dal w latach 1928, 1929 i 1934. Jego rekord ustanowiony w 1934 r. 7,38 m został pobity 22 maja 1949 r. Uczestniczył także w rekordowej sztafecie reprezentaqi Polski na dystansie 4x100 m (wraz z Jerzym Koźli- ckim, Edwardem Trojanowskim i Stefanem Nowosielskim) - 43,4 s (1931). W latach 1928-1937 dwanaście razy występował w meczach międzypań­ stwowych reprezentacji Polski. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1928 r. star­ tował w konkursie skoku w dal, odpadł w eliminaqach. Uprawiał także wyczynowo piłkę nożną, był zawodnikiem „Tamo- vii" (1934-1937). Pracował jako trener klubów tarnowskich, a następnie jako nauczyciel wychowania fizycznego w tym mieście. Adam Obrubański (28 XII 1892, Kopyczyńce - 1940, Katyń), piłkarz AZS, sędzia piłkarski, wybitny działacz PZPN, dziennikarz. Ukończył Wydział Prawa UJ (1922), doktorat uzyskał w 1932 r. W la­ tach 1910-1912 zawodnik AZS Kraków, „Wisły" (1914-1925) oraz ŁKS (1911, 1920-1922). Działacz AZS Kraków, jeden z organizatorów (1910) piłkarskiej drużyny akademickiej, która pod koniec 1912 r. została rozwiązana. Był także sędzią piłkarskim. Działacz Wisły (1914,1926-1939), KOZPN (m.in. wiceprezes w 1939), PZPN (od 1922 początkowo sekretarz, szef organi­ zacji sędziowskiej, wreszcie członek komisji selekcyjnej, pierwszy samo­ dzielny kapitan związkowy PZPN -1924). Był dziennikarzem, początko­ wo „Ilustrowanego Kuriera Codziennego", w latach 1931-1939 redaktor naczelny tygodnika „Raz, dwa, trzy". Działał także w PKOl (1925-1926), był prezesem Związku Dziennikarzy Sportowych w Krakowie (do 1939) i wiceprezesem centrali ogólnopolskiej tej organizacji (1933). Służył w armii austriackiej (od 1 VIII 1914) i po ukończeniu Szkoły Oficerów Zapasowych (1 I 1916) otrzymał stopień podporucznika (nie­ wola rosyjska, szpital). Do Wojska Polskiego wstąpił ochotniczo 6 grudnia 1918 r. Był do 1930 r. oficerem służby stałej, pełniąc ją w Żandarmerii Wojskowej w Łodzi. Od 1939 r. kapitan rezerwy, pracownik kontrwywia­ du wojskowego. Nieznane są okoliczności, w jakich dostał się do niewoli sowieckiej. Osadzony w Kozielsku, został zamordowany w Katyniu. Józef Oppenheim (15 V I1887, Warszawa - 2811946, Kościelisko), narciarz i taternik, kierownik domu turystycznego AZS w Zakopanem przy ul. Łu- kaszówki w latach 1910-1912. Studiował na politechnikach w Nancy, Fryburgu, Berlinie i Lwowie (studiów nie ukończył). W 1910 r. osiadł w Zakopanem, uprawiał tury­ stykę i taternictwo. Od 1912 r. został ratownikiem Tatrzańskiego Ochot­ niczego Pogotowia Ratunkowego w Zakopanem, w latach 1916-1939 jego naczelnikiem. Był znanym fotografem, wydał kilka albumów tatrzańskich, prowadził pracownię fotograficzną Muzeum Tatrzańskiego; zasłużony pracownik i działacz PTT. W 1936 r. wydał przewodnik Szlaki narciarskie Tatr Polskich i główne przejścia na południową stronę. Od 1942 r. przebywał w Warszawie, brał udział w powstaniu warszawskim, pracował w szpi­ talu Armii Krajowej. Po wojnie wrócił do Zakopanego, gdzie w 1945 roku był krótko naczelnikiem TOPR. Został zamordowany 29 stycznia 1946 r. na Krzeptówkach w Kościelisku, w niewyjaśnionych okolicznościach. Adam Papée (21 VII 1895, Lwów - 6 III 1990, Bydgoszcz), szermierz AZS w latach 1921-1928, czterokrotny olimpijczyk (1924, 1928, 1932 i 1936), dwukrotny brązowy medalista (1928,1932). Szkołę powszechną ukończył we Lwowie. W 1905 r. wraz z rodzicami przeprowadził się do Krakowa (ojciec Fryderyk otrzymał posadę dyrektora biblioteki U]). W latach 1905-1909 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny, a następnie do Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego, które ukończył w 1914 r. Absolwent krakowskiej Akademii Handlowej, studiował także na Wy­ dziale Prawa i Administraqi UJ, gdzie w 1923 r. uzyskał stopień doktora. Szermierkę uprawiał od roku 1908, wkrótce zaczął odnosić sukcesy, kilkakrotnie zostając mistrzem krakowskich szkół średnich we florecie i w szabli. Jego pierwszym nauczycielem był Konrad Winkler, później­ szy olimpijczyk z 1924 r. W tym czasie został zawodnikiem Krakowskiego Klubu Szermierzy, gdzie trenował pod kierunkiem znanego fechmistrza Antoniego Bąkowskiego. W czasie I wojny światowej żołnierz Legionów Polskich, w listopadzie 1914 r. brał udział w bitwie pod Krzywopłotami, a w marcu następnego roku był na froncie nad Nidą w rejonie Jędrzejowa, 16 maja został ranny w bitwie pod Konarami. W 1916 r. walczył nad Sty­ rem i Stochodem. Po kryzysie przysięgowym w sierpniu 1917 r. wcielony został do armii austriackiej, w listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Pol­ skiego. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. w stopniu podpo­ rucznika pełnił służbę wartowniczą w Krakowie. Był jednym z inicjatorów utworzenia sekcji szermierczej AZS w 1921 roku i we Lwowie PZSz w 1922, jego prezesem w latach 1925-1929, póź­ niej wiceprezesem do 1933 r. Należał do najwszechstronniejszych polskich szermierzy. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1928 r. w Amsterdamie zdo­ był wraz z polską drużyną brązowy medal w szabli, przy czym wystąpił w 5 meczach, w których łącznie wygrał 14 walk. Na igrzyskach w 1932 r. w Los Angeles ponownie zdobył brązowy medal w szabli drużynowo, gdzie wystąpił w 4 meczach, odnosząc 7 zwycięstw. W 1936 r. w Berlinie zajął 4 miejsce w turnieju drużynowym w szabli występując w 5 meczach, w których wygrał łącznie 5 walk. Startował również w szermierczych mi­ strzostwach Europy w 1930 r., zdobywając wraz z polską drużyną brą­ zowy medal w szabli w konkurencji drużynowej. Wywalczył 2 srebrne medale na akademickich mistrzostwach świata w 1924 r. w Warszawie w konkurencji drużynowej szabli i floretu. W latach 1909-1914 był zawodnikiem Krakowskiego Klubu Szermie­ rzy, następnie w latach 1921-1929 zawodnikiem AZS Kraków, w latach 1929-1933 „Legii" Warszawa oraz w latach 1933-1936 Śląskiego Klubu Szermierczego w Katowicach. Jako zawodnik startował w szermierce do roku 1936 i w tym okresie był czterokrotnie mistrzem Polski w szabli (1926, 1927,1929 i 1932) oraz czterokrotnie wicemistrzem Polski: w szabli (1924) i we florecie (1924,1925,1926). Uczestnik igrzysk olimpijskich w 1924,1928, 1932 i 1936 roku. Dwukrotny brązowy medalista drużynowego turnieju w szabli (1928 i 1932). Na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie (1936) w dru­ żynowym turnieju w szabli zajął czwarte miejsce. Czterokrotnie startował w mistrzostwach Europy (1926, 1930, 1931, 1933), zdobywając w 1930 r. w Liège w drużynowym turnieju w szabli brązowy medal, oraz został dwukrotnym drużynowym akademickim wicemistrzem świata z 1924 r. w szabli i florecie. Był nie tylko zawodnikiem, ale i sędzią szermier­ czym klasy międzynarodowej, a także działaczem Polskiego Komitetu Olimpijskiego. W okresie międzywojennym pracował w bankowości w Krakowie, Katowicach i w Warszawie. Podczas okupaqi niemieckiej przebywał w Warszawie i pracował w Banku Gospodarstwa Krajowego. Brał udział w konspiracji pod pseudonimem „Gil", walczył w powstaniu warszaw­ skim. Jesienią 1944 r. wraz z rodziną powrócił do Krakowa. Po wojnie, od 1947 r., zaczął angażować się w działalność organizacyjną na rzecz kra­ kowskiej szermierki. Został trenerem w KS „Budowlani", a w 1952 r. re- animatorem sekcji szermierki w AZS Kraków. W roku 1966 przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie został trenerem w KS „Gwiazda" i wiceprezesem Pomorskiego Okręgowego Związku Szermierczego, pełniąc tę funkcję do roku 1977. Dwukrotnie, w 1930 i 1956 r., nadano mu godność honorowe­ go prezesa Polskiego Związku Szermierczego. Był członkiem honorowym Polskiej Akademii Olimpijskiej i Akademickiego Związku Sportowego. Opublikował książki wspomnieniowe: Na planszach czterech olimpiad (1956) i Na białą broń (1987). W 1988 r. za całokształt działalności na rzecz pol­ skiego sportu otrzymał Nagrodę im. Janusza Kusocińskiego, a w 1989 r. Medal „Kalos Kagathos". Poza tym wyróżniono go tytułem „Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej". Witold Henryk Paryski (10 IX 1909, Pittsburgh, USA - 16 XII 2000, Za­ kopane), krajoznawca, taternik, sekretarz sekcji taternickiej AZS w latach 1930-1936, przewodnik i ratownik, działacz ochrony przyrody. Od 1922 r. mieszkał w Zakopanem, gdzie zaczął uprawiać turysty­ kę, narciarstwo, taternictwo. Od 1925 r. uczestniczył w licznych pierw­ szych wejściach, np. Filarem Leporowskiego na Kozi Wierch (1929), na Wyżnią Kozią Przełęcz (1929). Od 1928 r. był członkiem TOPR i pełnił w nim funkcję lekarza, w latach 1945-1946 był jego kierownikiem. Od 1929 r. działał w zarządzie sekcji taternickiej AZS, a w latach 1932-1934 sekcji taternickiej KS „Tatry". Ukończył studia medyczne na UJ w 1933 r. W sezonie 1936-1937 brał udział w polskiej wyprawie alpinistycznej w Andy, a w latach 1938-1939 do Nikaragui. Dokonał samotnego wejścia na południowy wierzchołek Nevado Très Cruces, 6630 m n.p.m. (ówczes­ ny polski rekord wysokości samotnego wejścia). Podczas II wojny świa­ towej był więziony, potem przebywał w obozach internowania w Bawa­ rii. Po wojnie powrócił do Zakopanego i prowadził prace nad Tatrami i Podtatrzem. Pisał liczne notatki, artykuły, recenzje. Opracował 24 tomy szczegółowych przewodników po Tatrach Wysokich oraz wraz z żoną Zo­ fią Radwańską-Paryską, Encyklopedię tatrzańską i jej rozszerzone wydanie Wielką encyklopedię tatrzańską. Redagował „Krzesanicę" (1933) i „Taterni­ ka" (1947-1949, 1956, 1960-1963). Był instruktorem taternictwa, kierował szkoleniem turystycznym, przewodnickim oraz ratownictwa górskiego w ramach PTT i PTTK. Zajmował się sprawami ochrony przyrody Tatr, był członkiem Rady Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego, jed­ nym z założycieli Towarzystwa Ochrony Tatr i jego pierwszym prezesem (1983-1985). Otrzymał honorowe obywatelstwo gminy tatrzańskiej (1993) oraz odznaczenia państwowe, w tym Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Józef Patkowski (1 VIII1887, Hrubieszów - 21 VIII1942, Warszawa), wy­ bitny turysta i krajoznawca, od 1912 r. wioślarz AZS, fizyk, profesor i rek­ tor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, prezes AZS Wilno w 1926 r. Uczęszczał do IV Gimnazjum w Warszawie, skąd został wydalony za udział w strajku szkolnym (1905). W 1906 r. ukończył Prywatną Szkołę Handlową Artura Jeżewskiego w Warszawie, a świadectwo dojrzałości otrzymał w Krakowie (1907). Potem studiował fizykę: na UJ (1906-1909), w Monachium u W. Roentgena (1909-1912) i ponownie na UJ (1912-1914). W 1917 r. uzyskał doktorat (Wiedeń). Od 19 września 1919 r. zatrudniony został w Zakładzie Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego (w 1921 - profesor nadzwyczajny, w 1935 - profesor zwyczajny). Wieloletni prorektor i rektor (1936/37) tej uczelni. Działacz naukowy i społeczny. Od 1912 r. uprawiał wioślarstwo w AZS Kraków. W okresie międzywojennym aktywny działacz AZS Wilno. W czasie okupacji niemieckiej wykładał fizykę na podziem­ nym UW i w SGGW, a źródłem jego utrzymania były korepetycje z języka angielskiego. Zginął od bomby w czasie nalotu samolotów sowieckich na Warszawę w nocy z 20 na 21 sierpnia 1942 roku. Władysław Pawlica (28 V 1886, Kraków - 20 X II1919, Kraków), narciarz, współzałożyciel AZS, instruktor pierwszych kursów narciarskich. W Krakowie należał do pierwszych narciarzy. W lutym 1908 r. wspól­ nie z W. Goetlem, F. Goetlem, W. Majewskim i J. Nowakiem dokonał pierwszego zimowego przejścia Babiej Góry z Zawoi na Orawę, a wraz z W. Goetlem - pierwszego narciarskiego wejścia na Pilsko z Korbielowa. Wraz z dziewięcioma reprezentantami Krakowa startował 6 lutego 1920 r. w międzynarodowych zawodach narciarskich w Bielsku, gdzie w biegu głównym na dystansie 4,8 km (którego zwycięzcą został A. Bobkowski), zajął czwarte miejsce. Był to najprawdopodobniej pierwszy start narciarzy polskich w imprezie o randze międzynarodowej. W 1911 r. na II między­ narodowych zawodach narciarskich w Zakopanem zajął trzecie miejsce w biegu akademickim. Należał do pierwszych członków powstałej 5 kwiet­ nia 1907 r. sekcji narciarskiej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (pier­ wotna nazwa Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów). W organizacji tej udzielał się do końca swego życia. W latach 1918-1919 był członkiem Za­ rządu Głównego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Był jednym ze współorganizatorów i najaktywniejszych działaczy utworzonego 29 stycz­ nia 1909 r. Krakowskiego Koła Karpackiego Towarzystwa Narciarzy, które 11 października 1910 r. przekształciło się w samodzielną organizację pod nazwą Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy w Krakowie. Był jednym z głównych inicjatorów utworzenia na UJ Akademickie­ go Związku Sportowego. Prace nad tym przedsięwzięciem rozpoczął wspólnie z W. Goetlem, J. Grabowskim, J. Junien-Sameckim i W. Majew­ skim późną jesienią 1908 r. Na zebraniu założycielskim AZS Kraków 15 maja 1909 r. pełnił obowiązki przewodniczącego. Wspólnie z W. Goetlem i W. Majewskim wypracował założenia ideowe i programowe AZS, któ­ re to przez dziesiątki lat nic nie straciły na aktualności. Należał do najo­ fiarniejszych działaczy Związku w pierwszym, pionierskim okresie jego działalności. Od 15 listopada 1909 do 26 maja 1911 r. pełnił funkcję sekreta­ rza Wydziału, a następnie do 29 listopada 1911 r. pierwszego wiceprezesa. W kadencji od 29 listopada 1911 do 5 grudnia 1912 r. był członkiem sądu honorowego AZS Kraków. Na ostatnim przed wybuchem I wojny świato­ wej zebraniu sprawozdawczo-wyborczym AZS Kraków 5 grudnia 1913 r. wybrany został członkiem komisji kontrolującej oraz sądu honorowego. Należał do inicjatorów budowy schroniska AZS w Zakopanem; 29 listopa­ da 1911 r. wybrany został członkiem Komitetu budowy domu turystycz­ nego w Zakopanem. Szczególne zasługi położył w rozwoju akademickiego narciarstwa. Z jego iniqatywy 9 listopada 1909 r. utworzona została sek- qa sportów zimowych (później sekcja narciarska) AZS Kraków. W latach 1909-1910 oraz 1912-1914 był jej przewodniczącym, wypracował założe­ nia organizacyjne, szkoleniowe i programowe sekcji, w której do 1914 r. dominował kierunek turystyczno-odkrywczy. W okresie zaborów nale­ żała ona do najprężniej działających organizacji narciarskich na ziemiach polskich. Z ramienia AZS prowadził liczne kursy narciarskie oraz zimowe wycieczki zbiorowe. W końcu grudnia 1916 r., pomimo trwających działań wojennych, wspólnie z J. Gadomskim zainicjował wznowienie działalności sekcji narciarskiej AZS Kraków, organizując w Zakopanem kurs narciarski według szkoły norweskiej. Był zapalonym fotografem. Podczas swych wędrówek tatrzańskich wykonał wiele pięknych i unikatowych zdjęć. Zostały one częściowo re­ produkowane w wydanym w dziesiątą rocznicę jego śmierci albumie pt. W górach. Poprzez swoje osiągnięcia sportowe oraz działalność szkolenio­ wą i organizacyjną W. Pawlica w znacznym stopniu przyczynił się do roz­ woju narciarstwa i taternictwa zimowego w Polsce. Jan Kazimierz Petecki (21 V 1911, Jarosław - 18 IX 1939, Tarnopol), tury­ sta, narciarz, taternik, wioślarz AZS w latach 1930-1936. W latach 1936-1939 był członkiem zarządu Koła Krakowskiego Klu­ bu Wysokogórskiego, a w latach 1937-1939 członkiem ZG PTT i zastępcą jego sekretarza generalnego. Od 1934 r. drukował artykuły w czasopis­ mach (także w „Taterniku" i „Wierchach") na temat taternictwa, alpini­ zmu polskiego, turystyki narciarskiej i ochrony przyrody. W kampanii wrześniowej brał udział w walkach najpierw z wojskami niemieckimi aż do 17 września 1939, a następnie z wkraczającymi do Polski oddziałami sowieckimi. Został ciężko ranny i następnego dnia po amputacji ręki i nogi popełnił samobójstwo. Pochowany został w Tarnopolu. Zbigniew Płonka (1912, Kraków - 19 IX 1985, Kraków), narciarz wysoko­ górski, w latach trzydziestych był członkiem i działaczem sekcji narciar­ skiej AZS w Krakowie. W latach pięćdziesiątych był współorganizatorem Komisji Turystyki Narciarskiej, w 1954 r. jednym z organizatorów wysokogórskich rajdów narciarskich w Tatrach i przez ćwierć wieku ich kierownikiem (komando­ rem). Od 1949 r. publikował liczne artykuły o różnych aspektach turystyki narciarskiej, m.in. w „Wierchach" i czasopiśmie „Turysta". Był cenionym krakowskim zegarmistrzem. Irena Popielówna (26 VI 1900, Kraków - 8 V III1987, Kraków), od 12 maja 1919 r. w AZS, narciarka, pływaczka, wioślarka, działaczka Wydziału Głównego, naczelnik przystani wioślarskiej. W latach 1919-1924 studiowała na Wydziale Prawa UJ, ukończyła je ze stopniem doktora. W czasie I wojny światowej startowała w zawodach pływackich, organizowanych przez AZS, była jedną z pierwszych polskich sportsmenek, które uprawiały pływanie wyczynowe. W 1923 r. została wicemistrzynią Polski na 400 m stylem dowolnym i w sztafecie 4x75 m, w roku następnym zdobyła brązowy medal na 400 m stylem dowolnym, zaś w 1925 r. srebrny medal w sztafecie 4x50 m stylem dowolnym. W nar­ ciarstwie największe sukcesy odniosła na mistrzostwach Polski w biegu na 5 km, zajmując w 1924 r. szóste, a w 1925 r. piąte miejsce. W wioślarstwie największym jej osiągnięciem było zajęcie drugiego miejsca na akademi­ ckich mistrzostwach świata w Warszawie w 1924 r. oraz uzyskanie tytułu „króla sezonu” w sekqi wioślarskiej AZS Kraków w 1930 r. za przewiosło­ wanie na wodzie 2552 kilometrów. W kwietniu 1924 r. została członkiem Wydziału Głównego AZS, ak­ tywnie uczestniczyła w pracach sekcji narciarskiej i wioślarskiej, będąc wielokrotnie sekretarzem, skarbnikiem sekcji i naczelnikiem przystani. Zajmowała się również szkoleniem, głównie młodych adeptów wioślar­ stwa. Po II wojnie światowej nadal aktywnie działała w sekcji wioślarskiej, była sędzią związkowym. W 1966 r. otrzymała godność członka honoro­ wego AZS. Witold Potuczek (20II 1895, Praga - 22 I I 1981, Kraków), tenisista AZS od 1912 roku, następnie działacz. Ukończył Wydział Prawa UJ w 1921 roku, a w 1924 uzyskał stopień doktora prawa. W latach 1916-1918 odbywał służbę wojskową w armii austriackiej. W latach 1921-1924 aplikował w Sądzie Grodzkim i Sądzie Okręgowym w Krakowie. Następnie pracował jako urzędnik w Szaflarach, a od 1930 do 1940 r. w towarzystwach ubezpieczeniowych w Krakowie. W tym czasie był jednym z założycieli Związku Zawodowego Pracowni­ ków Ubezpieczeniowych, a przez trzy kadencje jego wiceprezesem. W okresie nauki gimnazjalnej zaczął uprawiać tenis ziemny. W maju 1912 roku wstąpił do sekcji tenisowej AZS Kraków, stając się szybko czo­ łowym tenisistą Krakowa i Małopolski. W okresie zaborów i w latach dwudziestych obok W. Szwede i K. Zachara należał do najlepszych za­ wodników sekcji tenisowej AZS Kraków. W 1926 roku zajmował dziewią­ te miejsce na liście klasyfikacyjnej Polskiego Związku Lawn-Tenisowego. W roku następnym, grając w barwach AZS Kraków, zdobył drużyno­ we wicemistrzostwo Polski. Był wielokrotnym reprezentantem Krakowa w spotkaniach międzynarodowych i krajowych. Działalność społeczną w ruchu sportowym rozpoczął w roku 1914, kie­ dy to powierzono mu obowiązki zastępcy skarbnika sekcji tenisowej AZS Kraków. W sekcji tej działał nieprzerwanie, aż do momentu jej rozwiązania w 1938 roku, pełniąc funkqe kierownika sportowego, sekretarza i kierow­ nika technicznego. Był również w latach 1930-1931 członkiem Wydziału Głównego AZS Kraków. W roku 1921 z ramienia AZS Kraków brał udział w pracach komisji statutowej tworzącego się Polskiego Związku Lawn-Te­ nisowego. Przez cały okres międzywojenny aktywnie uczestniczył w pra­ cach różnych komisji tegoż związku, a w latach 1926-1929 i 1934-1935 był członkiem jego zarządu. Należał do głównych organizatorów pierwszych międzynarodowych zawodów w tenisie rozgrywanych w Polsce. W 1924 r. był założycielem Krakowsko-Śląskiego Okręgowego Związku Lawn-Te- nisowego, a w 1926 r. Krakowskiego Okręgowego Związku Lawn-Teni- sowego. W obu tych instytucjach był pierwszym prezesem budującym podwaliny pod ich właściwy rozwój. Po rozwiązaniu w roku 1938 sek­ cji tenisowej AZS Kraków działał w sekcji tenisowej „Cracovii", będąc jej wiceprzewodniczącym. W okresie okupacji hitlerowskiej i w latach 1945-1949 pracował jako urzędnik w Szaflarach, a następnie w Krakowie. Po wyzwoleniu aktywnie włączył się do odbudowy sportu tenisowego w Polsce. W maju 1945 roku wszedł w skład powstałego w Krakowie Komitetu Organizacyjnego Pol­ skiego Związku Tenisowego. W tymże związku w latach 1945-1947 pełnił funkcję wiceprezesa zarządu, a od 1948-1950 członka sądu koleżeńskiego. Jednocześnie działał w Krakowskim Okręgowym Związku Tenisowym, będąc jego prezesem w latach 1945-1946 oraz w Klubie Tenisowym „Kra­ kus"' Kraków. W roku 1946 odznaczony został „Odznaką Honorową dla Zasłużonych PZT". Przed nim to zaszczytne wyróżnienie, nadawane od 1936 roku, otrzymało tylko sześó osób. Od roku 1947 pełnił funkcję hono­ rowego prezesa Krakowskiego Okręgowego Związku Tenisa. Władysław Segda (26 V 1895, Przemyśl - 1994, Edynburg), szermierz, trzykrotny olimpijczyk (1928,1932,1936), dwukrotny brązowy medalista. Po zdaniu matury w gimnazjum w Hirtenbergu, studiował na Aka­ demii Wojskowej w Wiener-Neustadt, a po jej ukończeniu, w czasie I wojny światowej służył jako oficer w armii austriackiej. Walczył m.in. na froncie włoskim i tam był ranny. Do armii polskiej wstąpił 1 listopa­ da 1918 r. i jako oficer 12. Pułku Piechoty uczestniczył m.in. w walkach o Lwów i Śląsk Cieszyński oraz w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W tym okresie był dwukrotnie ranny, a za swoją bojową postawę otrzymał Krzyż Zasługi i awans do stopnia kapitana. Przez cały okres międzywo­ jenny był oficerem służby czynnej z przydziałem do jednostki żandarmerii w Grudziądzu. Szermierkę zaczął uprawiać w roku 1911 w Wiedniu. Jako zawod­ nik reprezentował barwy AZS Kraków (1922-1928), „Legii" Warszawa (1929-1934) i „Warszawianki" (1934-1939). W roku 1928, będąc wówczas zawodnikiem AZS Kraków, został zakwalifikowany w szermierce do pol­ skiej ekipy na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie. Tam wraz z partnerami z drużyny (Adam Papee, Kazimierz Laskowski, Jerzy Za- bielski, Aleksander Małecki, Tadeusz Friedrich) zdobył brązowy medal w turnieju drużynowym w szabli. Stoczył wówczas 20 walk, z których 8 wygrał. W Amsterdamie startował ponadto w turnieju indywidualnym we florecie, w którym odpadł w walkach eliminacyjnych. W roku 1932 w Los Angeles ponownie wraz z partnerami z drużyny (Władysław Do­ browolski, Adam Papće, Tadeusz Friedrich, Marian Suski, Leszek Lu- bicz-Nycz) zdobył brązowy medal w turnieju drużynowym w szabli, a w turnieju indywidualnym w tej broni doszedł do półfinału. W turnieju drużynowym wystąpił w 12 walkach, wygrywając 5 z nich. Na następnych igrzyskach w roku 1936 w Berlinie w turnieju indywidualnym w szabli od­ padł w półfinałach oraz zajął 4 miejsce w turnieju drużynowym w tej bro­ ni (z Władysławem Dobrowolskim, Marianem Suskim, Adamem Papee, Antonim Sobikiem, Teodorem Zaczykiem). W konkurenqi drużynowej szabli wystąpił w 20 walkach, z których 11 zakończył zwycięstwem. Po­ nadto startował w szermierczych mistrzostwach Europy, będąc w latach 1930 i 1934 brązowym medalistą w turnieju drużynowym w szabli. W roku 1934 w mistrzostwach Europy zajął 6 miejsce w turnieju indywidualnym w tej broni, a wraz z drużyną szpadzistów 4 miejsce w roku 1930. Był rów­ nież trzynastokrotnym indywidualnym mistrzem Polski w szermierce we wszystkich trzech broniach (we florecie w latach: 1925, 1927, 1928, 1929, 1930,1931; w szabli -1933,1935,1937,1938,1939; w szpadzie -1932,1933), a także kilkakrotnym wicemistrzem, m.in. w 1926 r. we florecie, w 1927 i 1928 - w szpadzie oraz w 1929 r. w szabli. Ponadto był również drużyno­ wym mistrzem Polski w szabli w 1934 r. Jako działacz Polskiego Związku Szermierczego pełnił funkcję człon­ ka zarządu, sekretarza oraz od roku 1933 - kapitana związkowego. W la­ tach 1935-1936 był także członkiem Polskiego Komitetu Olimpijskiego. We wrześniu 1939 r. walczył w stopniu majora, a po klęsce wrześ­ niowej przedostał się przez Rumunię do Francji, gdzie został żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po ich rozwiązaniu, zamieszkał na stałe w Wielkiej Brytanii i był m.in. fechmistrzem w Scotish Fencing Club w Edynburgu. Marian Smoluchowski (28 V 1872, Vorderbruhl k. Wiednia - 5 IX 1917, Kraków), narciarz, taternik, alpinista, mecenas sportu akademickiego, wy­ bitny fizyk. Studiował fizykę na uniwersytecie w Wiedniu (1890-1894, uzysku­ jąc doktorat), Paryżu, Glasgow i Berlinie (do 1897). Jako student należał w latach 1891-1894 do czołowych alpinistów w Alpach Wschodnich. W latach 1900-1912 był profesorem Uniwersytetu Lwowskiego, a w la­ tach 1913-1917 profesorem UJ. Taternictwo uprawiał w latach 1910-1916. Od 1908 był członkiem sekcji turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, a w latach 1911-1912 jej prezesem. Zaliczał się do najwybitniejszych człon­ ków sekqi narciarskiej AZS, był także działaczem w organizacjach narciar­ skich. Został upamiętniony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną; jego nazwiskiem nazwano jeden z kraterów na Księżycu. W dniu 14 lipca 1918 r. podczas uroczystego otwarcia przystani wioślarskiej nadano jej imię profesora M. Smoluchowskiego. Adam Sokołowski (12 IX 1898, Zakopane - 1 II 1984, Kraków), tater­ nik, wiceprezes (1930-1931) i prezes sekcji taternickiej AZS (1932-1936), alpinista. Taternictwo uprawiał głównie w pierwszych latach międzywojennych i był wtedy jednym z czołowych taterników i najlepszych wspinaczy. Po Tatrach chodził w towarzystwie swego brata Mariana, Stefana Makow­ skiego oraz Jana K. Dorawskiego i Kazimierza Piotrkowskiego. W latach 1925-1927 był członkiem zarządu sekcji turystycznej PTT, potem jednym z głównych działaczy sekcji taternickiej AZS w Krakowie i jej ostatnim pre­ zesem. Lekarz (UJ 1926 - doktor, 1947 - docent, 1956 - profesor). W czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej na froncie w Albanii (1917- 1918), w 1918 r. uczestniczył w obronie Lwowa, w armii polskiej do 1921. Marian Sokołowski (22 II 1894, Wiedeń - 18 1 1939, Warszawa), taternik, współzałożyciel i pierwszy prezes sekqi taternickiej AZS w latach 1924- 1928, alpinista, działacz ochrony przyrody. Zabiegał o ochronę przyrody Tatr i o stworzenie Tatrzańskiego Parku Narodowego; był jednym z głównych wskrzesicieli polskiego taternictwa po I wojnie światowej. Od 1934 roku profesor SGGW w Warszawie. Po zjednoczeniu polskich organizacji taternickich w 1935 r. został pierwszym prezesem Klubu Wysokogórskiego. Jan Alfred Szczepański (9 XI 1902, Kraków - 20 III 1991, Warszawa), ta­ ternik, wiceprezes sekcji taternickiej AZS (1928 i 1930-1931), dziennikarz i literat. Studia polonistyczne odbył na UJ (1921-1925). Był współzałożycielem i ideologiem grupy taternickiej „Syfonów" (1926/27). Od roku 1925 dzia­ łacz sekcji taternickiej AZS, a następnie sekcji taternickiej PTT i KW PTT. Prowadził wybitną działalność eksploracyjną w Tatrach: ok. 130 nowych dróg. Jego praca publicystyczna to: setki artykułów na tematy górskie w czasopismach, stała współpraca z „Taternikiem" (od 1925) i „Wiercha­ mi" (od 1927). W latach 1931-1936 był redaktorem naczelnym „Taternika". Wydał cenne prace z zakresu historii taternictwa i alpinizmu. Jego książki 0 tematyce górskiej to: W śniegach i zo słońcu Afryki (1935), Wyprawa do księ­ życowej ziemi (1954 i 1957), Przygody ze skałą, dziewczyną i śmiercią (1956), Siedem kręgózo zotajemniczenia (1959). Publikował również eseje teatralne 1 filmowe w czasopismach specjalistycznych. Mieczysław Świerz (25 V 1891, Kraków - 5 VII 1929, Zakopane), wybit­ ny taternik, współzałożyciel sekcji narciarskiej AZS i jej pierwszy prezes 1910-1912. Studiował polonistykę na UJ w latach 1909-1913 (dr filozofii), później był nauczycielem szkół średnich w Zakopanem. Syn znanego działacza TT, sam wniósł ogromny wkład w rozwój polskich organizacji górskich. Był współzałożycielem klubu Kilimandżaro (1907), w zarządzie sekcji tater­ nickiej Towarzystwa Tatrzańskiego (później ST PTT) pracował od r. 1909, w latach 1920-1928 na stanowisku prezesa. W 1920 r. był współzałożycie­ lem i pierwszym prezesem PZN. Najwybitniejszy taternik okresu I wojny światowej. Dokonał przeszło 50 pierwszych wejść. Jako publicysta górski debiutował w r. 1908 w „Taterniku". Ogłosił ok. 80 artykułów, w tym cen­ ne eseje z zakresu historii taternictwa (Staszic iu Tatrach, Taternictwo kobie­ ce). W latach 1912-1927 wydał cztery wersje popularnego przewodnika po Tatrach. Wspólnie z J. Chmielewskim napisał przewodnik wspinaczkowy Tatry Wysokie (1925-1926). W r. 1911 wszedł do Komitetu Redakcyjnego „Taternika", a w latach 1913-1928 był jego redaktorem naczelnym. Zginął tragicznie na zachodniej ścianie Kościelca. Kazimierz Tarłowski (właściwie Mustyl) (25 II 1915, Kraków - 31 VII 1944, Kraków), tenisista ASZ w latach 1933-1934, mistrz Polski. Ze sportem zetknął się we wczesnych latach szkolnych w krakowskim „Sokole". Oprócz tenisa uprawiał gimnastykę przyrządową i hokej na lodzie. Do roku 1932 był zawodnikiem „Sokoła", następnie AZS Kraków, a od 1935 r. „Pogoni" Katowice. Jego pierwszym liczącym się sukcesem było zdobycie w 1932 r. mistrzostwa Polski juniorów w grze indywidual­ nej. W latach następnych należał do ścisłej czołówki tenisistów Polski. Do największych jego osiągnięć zaliczyć trzeba mistrzostwo Polski w grze in­ dywidualnej (1937), w grze podwójnej z W. Bratkiem (1935,1937) i J. Heb­ dą (1936). Zdobył wicemistrzostwo Polski w grze indywidualnej (1934, 1935, 1936) i w grze podwójnej z W. Bratkiem (1934) oraz grze mieszanej z G. Jacobsenową (1936), a także drużynowe mistrzostwo Polski (1936). W międzynarodowych mistrzostwach Polski w 1935 zajął drugie, a w 1936 r. pierwsze miejsce w grze indywidualnej. Był wielokrotnym reprezentan­ tem Polski. Pięciokrotnie występował w rozgrywkach o Puchar Davi- sa (1935, 1936, 1937, 1938, 1939), w których na osiem rozegranych spot­ kań odniósł cztery zwycięstwa. W latach 1934-1936 sklasyfikowany był w pierwszej trójce na liście Polskiego Związku Lawn-Tenisowego. W 1939 r. grając w zespole „Dębu" Katowice zdobył mistrzostwo Polski w hoke­ ju na lodzie. W hokejowej reprezentaqi narodowej rozegrał jeden mecz międzypaństwowy. Po wybuchu II wojny światowej jako ochotnik brał udział w kampanii wrześniowej, walczył m.in. w obronie Warszawy. Następnie powrócił do Krakowa. W grudniu 1939 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu na Montelupich. Został zwolniony, gdy zachorował na gruźlicę w kwiet­ niu 1940 r. Po wyjściu z więzienia pracował pod przymusem jako trener tenisistów niemieckich. Jednocześnie angażował się w podziemny ruch sportowy. W latach 1943-1944 prowadził schroniska górskie na Turbaczu i Hali Pisanej. Teofil Tmka (12 VII 1905, Kraków - II 1945, Gross-Rosen), lekkoatleta AZS. W latach dwudziestych należał do czołowych zawodników sekcji, biegał na średnich dystansach, był rekordzistą i mistrzem okręgu krakow­ skiego. Był również działaczem sekcji i członkiem Wydziału AZS, prowa­ dził szkolenie zawodników. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w stopniu kapitana. W czasie okupacji działał w konspiraqi okręgu krakowskiego Armii Krajowej pod pseudonimem „Marian Laszczak" awansowany do stopnia majora. Aresztowany w wyniku prewencyjnej łapanki sierpniowej 1944 r. (po wybuchu powstania warszawskiego) zginął w obozie koncen­ tracyjnym w Gross-Rosen. Jerzy Ustupski (1 IV 1911, Zakopane - 26 X 2004, Zakopane), narciarz, taternik, wioślarz, olimpijczyk (1936), brązowy medalista w konkurencji dwójek podwójnych. W latach 1926-1929 w Zakopanem, a następnie w Krakowie (1929- 1932) kształcił się w zawodzie drukarza. W latach 1937-1939 studiował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie. W 1945 roku uzyskał w Studium Wychowania Fizycznego UJ stopień magistra wychowania fizycznego. Podczas II wojny światowej brał czynny udział w konspiracji w strukturach ZWZ-AK na terenie m.in. Krakowa, Kielc, Góry Kalwarii i Warszawy. Podczas powstania warszawskiego obsługi­ wał radiostację na Żoliborzu. Od dziecka jeździł na nartach, należał do sekcji narciarskiej PTT w Zakopanem, uprawiając tam narciarstwo biegowe i zjazdowe. W 1936 r. został akademickim mistrzem Polski w biegu na 16 km. Zakwalifikował się do reprezentacyjnej sztafety 4x10 km na Igrzyska Olimpijskie w 1936 r., jednak nie wziął w nich udziału z powodu kontuzji. W 1928 r. wstąpił do sekcji taternickiej krakowskiego AZS. W tym czasie był też instruktorem wspinaczki górskiej i jazdy na nartach na kursach prowadzonych dla słuchaczy Studium Wychowania Fizycznego przy UJ. Jesienią 1929 r. po raz pierwszy zetknął się ze sportem wioślarskim dzięki Stanisławowi Fächerowi, który wprowadził go do sekqi wioślar­ skiej krakowskiego AZS. Tam w 1931 r. poznał Rogera Vereya, późniejsze­ go swojego partnera w osadzie wioślarskiej. Wiosną 1932 r. wygrał kon­ trolny wyścig eliminacyjny z Jakubem Merunowiczem i został wówczas partnerem Rogera Vereya w dwójce podwójnej. W tymże roku podczas mistrzostw Polski, osada krakowskiego AZS po raz pierwszy zdobyła tytuł mistrzowski i tym samym została zakwalifikowana do udziału w wioślarskich mistrzostwach Europy odbywających się w Belgradzie, gdzie zdobyła brązowy medal. Na mistrzostwach Europy w 1935 r. w Ber­ linie wraz z R. Vereyem zdobył złoty medal, a na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie również z nim - brązowy medal w dwójce podwójnej. Jerzy Ustupski z Rogerem Vereyem wywalczyli mistrzostwo Pol­ ski w konkurenci dwójek podwójnych w latach 1932, 1935, 1936, 1939, 1 9 4 9 w 1937 r. tytuł mistrzowski zdobył wraz z Marianem Balickim, zaś w 1934 r. wicemistrzostwo Polski wraz z W. Masłowskim, reprezentując w tym sezonie - z uwagi na odbywaną służbę wojskową - warszawski AZS. Po zakończeniu II wojny światowej praktycznie nie uprawiał już wioślarstwa. Jedynie w 1956 r., ostatni raz w swej karierze, wystąpił w za­ wodach wioślarskich, a były to zawody dla oldboy'ów i znowu popłynął w dwójce podwójnej z dawnym partnerem Rogerem Vereyem. Od początku 1946 r. przebywał w Karpaczu, gdzie przez dwa lata był dyrektorem uzdrowiska, a następnie powrócił do Zakopanego. Wówczas został wybrany burmistrzem Zakopanego i po dwóch latach sprawowania urzędu, na krótko wyjechał do Warszawy, aby po powrocie w rodzinne strony, prowadzić schronisko „Murowaniec" na Hali Gąsienicowej. Dzięki jego inicjatywie wkrótce w Zakopanem powstał ośrodek sportu Główne­ go Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki (dzisiejszy Centralny Ośrodek Sportu), którego dyrektorem był przez 18 lat (1950-1968). Był też dzia­ łaczem wielu organizacji sportowych i turystycznych (m.in. PZN, PKOl, GOPR i innych) oraz autorem książek: Turystyka (1952) i Poradnik turysty narciarza (1953). Za działalność został odznaczony m.in.: Krzyżem Walecz­ nych, Krzyżem Powstańczym, Krzyżami Kawalerskim i Komandorskim oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, także niebieskim krzyżem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunko­ wego, medalem „100 lat polskiego wioślarstwa", odznaką Zasłużony dla Wioślarstwa, Medalem 80-lecia i godnością członka honorowego PZTW, Złotą Odznaką AZS i złotym medalem „Za zasługi dla Polskiego Ruchu Olimpijskiego". Roger Verey (14 III 1912, Lozanna - 6 IX 2000, Kraków), wioślarz, olimpij­ czyk z 1936 r., brązowy medalista olimpijski. Dzieciństwo i młodość spędził w Nicei i Monako, gdzie uczęszczał do gimnazjum. Do Polski powrócił w 1929 r. Studiował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie (1937-1939) oraz Stu­ dium Wychowania Fizycznego UJ (1945). W maju 1929 r. zaczął uprawiać wioślarstwo w AZS Kraków. Startował w konkurencjach: jedynka i dwój­ ka podwójna. Jego partnerem w osadzie był Jerzy Ustupski, a w latach 1945-1948 Dezsó Csaba. Zdobył brązowy medal na Igrzyskach Olimpij­ skich w Berlinie w 1936 r. w dwójce podwójnej wraz z J. Ustupskim; trzy­ krotnie tytuł mistrza Europy (jedynki 1933 i 1935 oraz dwójki podwójne 1935), dwukrotnie tytuł wicemistrza Europy (jedynki 1934,1938), dwa brą­ zowe medale mistrzostw Europy (jedynki 1937, dwójki podwójne 1932). Był cztemastokrotnym mistrzem Polski w jedynce (1931,1932,1933,1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939, 1945, 1946, 1947, 1948, 1949), ośmiokrotnym w dwójce podwójnej (1932, 1935, 1936, 1939, 1945, 1946, 1948, 1949). W 1939 r. na regatach wioślarskich w Henley zajął drugie miejsce w je­ dynce. W 1935 r. został laureatem plebiscytu „Przeglądu Sportowego" na najlepszego sportowca Polski oraz otrzymał Wielką Honorową Nagrodę Sportową PUWFiPW. Po II wojnie światowej kontynuował karierę spor­ tową. W 1947 r. na mistrzostwach Europy w Lucernie zajął czwarte miej­ sce w jedynce. W latach 1950-1958 był kierownikiem wyszkolenia PZTW i trenerem wioślarzy AZS Kraków. W latach 1959-1988 mieszkał w Belgii, po czym powrócił do Krakowa. W 1966 r. otrzymał godność członka ho­ norowego AZS, w 1999 r. PZTW. Ogłosił wspomnienia 40 000 kilometrów na skifie (1957). Karol Wallisch (30 X 1901, Pukaczów, woj. lwowskie - 3 I I 1934, Kraków), taternik, sekretarz sekcji taternickiej AZS w latach 1927-1929. Studia botaniczne odbył na UJ, uzyskując w 1929 r. stopień doktora. W latach 1927-1929 był jednym z najaktywniejszych działaczy w sekcji taternickiej AZS i jednym z najlepszych wspinaczy. Zmarł po krótkotrwa­ łej chorobie w 33. roku życia. Kazimierz Walter (1910-21 VI 1989, Kraków), członek sekcji szermierczej i wioślarskiej, prezes AZS Kraków w latach 1939-1948, prezes Centrali AZS (1945-1948). Uprawiał szermierkę i wioślarstwo. W czerwcu 1932 roku został se­ kretarzem Wydziału AZS, następnie wiceprezesem, a od 1939 r. prezesem. W dniu 20 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany i w kampanii wrześnio­ wej brał udział w bitwie pod Pszczyną, w wyniku której jego oddział uległ rozproszeniu. W późniejszych walkach pod Jarosławiem dostał się do nie­ woli niemieckiej. Szczęśliwym trafem udało mu się zbiec z kolejowego transportu jeńców w czasie postoju pociągu na stacji Kraków-Płaszów. Do końca wojny musiał się ukrywać przed władzami niemieckimi, poszuku­ jącymi zbiegłych jeńców, zwłaszcza że działał w organizacji podziemnej. W miesiąc po wyzwoleniu Krakowa spod okupaqi niemieckiej wraz z pro­ fesorem W. Goetlem podjął pracę nad reaktywowaniem działalności AZS. Został członkiem honorowym AZS. Jan Wergiliusz Weyssenhoff (27 XI 1889, Warszawa - 11 VIII 1972, Kra­ ków), tenisista AZS Kraków w latach 1911-1921, wybitny działacz sporto­ wy Krakowa i Wilna. Odbył studia z fizyki i matematyki na UJ (1907-1913), a następnie z fizyki teoretycznej na uniwersytecie w Zurychu, uwieńczone w 1916 r. doktoratem. Był asystentem w Katedrze Fizyki Teoretycznej w Genewie, na politechnice w Zurychu, adiunktem i docentem w Katedrze Fizyki Teoretycznej UJ. Wszechstronny sportowiec, tenisista w AZS (należał do najlepszych, odniósł wiele sukcesów w grze podwójnej w parze ze Stefa­ nem Łapińskim), piłkarz „Czerwonych" (1905-1906), „Wisły" (1907-1920), okresowo w „Cracovii" (1910, 1913-1914, 1921). W latach 1919-1920 wi­ ceprezes PZPN. Po uzyskaniu habilitacji na UJ, wyjechał do Wilna, gdzie został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Fizyki Te­ oretycznej Uniwersytetu Stefana Batorego. Był współzałożycielem AZS Wilno, w klubie tym uprawiał tenis, piłkę nożną i hokej na lodzie. Autor podręcznika Sztuka gry w piłkę nożną (1926). W 1935 r. wrócił na UJ, został profesorem zwyczajnym. W czasie okupacji wykładał fizykę na Politech­ nice Lwowskiej (1939-1941) i brał udział w tajnym nauczaniu w Krakowie (1941-1944). Po wojnie pracował na UJ do 1961 r., był członkiem PAU, a potem PAN (1945-1972). Konrad Sebastian Winkler (20 I 1882, Warszawa - 16 I 1962, Kraków), szermierz, olimpijczyk z 1924 r. Po śmierci rodziców zmuszony był podjąć pracę zawodową. Przez kil­ ka lat pracował jako urzędnik skarbowy. Dopiero w 1907 r. rozpoczął stu­ dia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Jesienią 1909 r. przybył do Krakowa, gdzie kontynuował studia na UJ. Od 1916 r. podjął systema­ tyczne studia plastyczne w krakowskiej ASP w pracowni prof. Ignacego Pieńkowskiego i prof. Józefa Pankiewicza. W okresie I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich. W latach dwudziestych kontynuował studia w Akademii Lhote'a w Paryżu. Początki jego kariery sportowej nie są znane. Szermierkę uprawiał podczas studiów we Lwowie. W Krako­ wie na początku 1910 r. zorganizował sekcję szermierczą przy Krajowym Związku Turystycznym, a jesienią tegoż roku wspólnie z J. Bielawskim i T. Wołkowskim założył Krakowski Klub Szermierzy. W KKSz należał do najlepszych zawodników, a jednocześnie wspólnie z fechmistrzem A. Bąkowskim zajmował się szkoleniem. Jego uczniem był m.in. A. Papće. Prowadził także zajęcia z szermierki dla młodzieży gimnazjalnej oraz organizował mistrzostwa szkół średnich Krakowa w tej dyscyplinie. W grudniu 1921 r. wspólnie z B. Macudzińskim, A. Aderem, A. Papee i J. Zabielskim założył sekcję szermierczą w AZS Kraków. Do września 1922 r. w sekcji tej był fechmistrzem, a w roku następnym wiceprezesem. W tym czasie dużą wagę przywiązywał do organizowania kursów nauki szermierki dla uczniów szkół średnich i studentów oraz oficerów Woj­ ska Polskiego. Należał do współtwórców utworzonego 28 maja 1922 r. we Lwowie Polskiego Związku Szermierczego. W pierwszych latach II Rze­ czypospolitej był organizatorem wielu imprez szermierczych, na których to pełnił jednocześnie funkqę jurora. Na rozegranym w Krakowie w dniach 10-11 maja 1924 r. przedolim­ pijskim turnieju eliminacyjnym zwyciężył we florecie, szpadzie i szabli. Natomiast na pierwszych mistrzostwach Polski we Lwowie, w dniach 29-31 maja 1924 r., zajął pierwsze miejsce w szabli i florecie, a w szpadzie drugie miejsce, za swym klubowym wychowankiem A. Małeckim. Wspól­ nie z A. Aderem, A. Małeckim, A. Papće, J. Zabielskim i W. Dubieńską z AZS Kraków startował w Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 1924 r. W turnieju indywidualnym floretu nie odniósł żadnego zwycięstwa i za­ jął ostatnie, piąte miejsce w swojej grupie eliminacyjnej. Natomiast w dru­ żynowym turnieju szabli, który dla reprezentaqi Polski zakończył się rów­ nież niepowodzeniem, odniósł jedno zwycięstwo w przegranym meczu z USA w stosunku 4:12. Po paryskich Igrzyskach Olimpijskich, w wie­ ku 42 lat zakończył karierę sportową. W latach 1921-1924, głównie na ła­ mach „Przeglądu Sportowego" zamieszczał fachowe artykuły z zakresu szermierki. Był współtwórcą pierwszej polskiej awangardowej grupy malarskiej „Formiści Polscy" (1917). Opublikował m.in.: Formizm na tle zospółczes- nych kierunkózo w sztuce (1921), Formiści polscy (1927), Formizm jubilatem. Na trzydziestolecie formizmu (1948). Jego dorobek (pejzaże, martwe natury i portrety) był prezentowany na wystawach w Warszawie (1936), Pary­ żu (1937), Nowym Jorku (1939). Odbył podróże artystyczne do Francji, Holandii, Niemiec, Włoch, Austrii, Hiszpanii i Jugosławii. Obok twórczo­ ści artystycznej dużo publikował z zakresu estetyki, teorii i krytyki sztuki. Był kierownikiem artystycznym „Kuriera Porannego", „Przeglądu Wie­ czornego", „Polski Zbrojnej" i innych czasopism. W czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej przebywał w Warszawie. Podczas powstania warszawskiego stracił niemal cały do­ robek malarski. Po wojnie osiedlił się w Krakowie, gdzie kontynuował działalność artystyczną. W swej twórczości podejmował także tematykę sportową. W kwietniu 1959 r. w Krakowie odbyła się wystawa jubileu­ szowa w pięćdziesięciolecie jego pracy twórczej. Jego prace posiadają nie­ mal wszystkie muzea krajowe, z zagranicznych zaś Mertopolitan Muze­ um w Nowym Jorku, Muzeum Bamesa w Filadelfii i Muzeum Miejskie w Grenoble. Jan Włodek (31 VIII 1885, Dąbrowica k. Bochni - 19 II 1940, Kraków), narciarz AZS, członek stowarzyszenia „Dom turystyczny młodzieży w Za­ kopanem", dyplomata, polityk. W 1904 r. ukończył studia rolnicze na Uniwersytecie Wrocławskim, w latach 1904-1906 studiował we Fryburgu w Szwajcarii, a w 1906-1908 w Akademii Rolniczej w Berlinie, gdzie w 1911 r. uzyskał doktorat. W latach 1911-1914 pracował jako asystent w Gospodarstwach Doświad­ czalnych UJ w Mydlnikach. Był czynnym członkiem sekcji narciarskiej AZS i działaczem Towarzystwa Tatrzańskiego. Od jesieni 1914 r. ofice­ rem łącznikowym w komendzie Legionów Polskich. W latach 1916-1917 przebywał w Holandii, zajmował się aktywizacją i organizacją emigran­ tów polskich, a także informowaniem tamtejszej opinii i prasy o sprawach polskich. Został wyznaczony na delegata rządu polskiego w Hadze i pełnił tę funkcję od 1919 do 1920 r. Po powrocie do kraju kontynuował pracę naukową (w 1922 uzyskał habilitaqę, w 1923 został profesorem nadzwy­ czajnym i kierownikiem Zakładu Uprawy Roli i Roślin Wydziału Rolne­ go UJ, w 1936 profesorem zwyczajnym i dziekanem Wydziału Rolnego UJ 1936/37). Podczas okupacji niemieckiej aresztowano go wraz z inny­ mi profesorami w Collegium Novum (6 XI 1939) i wywieziono do obo­ zu koncentracyjnego w Sachsenhausen, zwolniono 8 lutego 1940. Zmarł w Krakowie wskutek wyczerpania organizmu 11 dni później. Jerzy Feliks Zabielski (28 III 1897, Warszawa - 19 XI 1958, Warszawa), szermierz, olimpijczyk z 1924,1928 r., brązowy medalista olimpijski. Po zdaniu matury w 1916 r., podjął studia na Wydziale Prawa UW. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego, w 1919 r. mianowany został podporucznikiem. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, stu­ diował na Wydziale Prawa UJ (1921-1923). W tym okresie awansowano go do stopnia porucznika i wtedy też został zawodnikiem sekqi szermier­ czej AZS Kraków, pozostając jej członkiem do końca 1928 r. W pierwszym zarządzie reaktywowanej sekqi pełnił funkcję skarbnika. Z ramienia AZS Kraków brał udział w dniu 28 maja 1922 r. we Lwowie w zebraniu założy­ cielskim PZSz, został członkiem jego pierwszego zarządu. Jego pierwszym istotnym sukcesem było zdobycie w 1923 r. tytułu mistrza Wojska Polskiego w szabli oraz wicemistrza we florecie. Na roze­ granych w Warszawie (17-24 IX 1924) pierwszych akademickich mistrzo­ stwach świata zdobył srebrne medale w drużynowych turniejach w szabli i florecie. Podczas pierwszych szermierczych mistrzostw Polski (Lwów 29-31 V 1924) wywalczył trzecie miejsce w turnieju szablowym i został zakwalifikowany do reprezentacji Polski na Igrzyska Olimpijskie w Pary­ żu. Tam w turnieju drużynowym, polscy szabliści odpadli w eliminacjach. Drugi raz uczestniczył w roku 1928 w Igrzyskach Olimpijskich w Amster­ damie, zdobywając tym razem medal brązowy w turnieju drużynowym w szabli, a jego partnerami w drużynie byli: Adam Papée, Kazimierz La­ skowski, Władysław Segda, Aleksander Małecki i Tadeusz Friedrich. Trzy­ krotnie startował w mistrzostwach Europy (1930,1933,1934). W 1930 r. na mistrzostwach Europy w Liège w drużynowym turnieju szabli wywalczył brązowy medal. W tym samym roku na wojskowych mistrzostwach Euro­ py w Ostendzie w drużynowym turnieju szabli zdobył ponownie brązowy medal. Był czterokrotnie brązowym medalistą mistrzostw Polski: w szabli (1924,1926,1927) i szpadzie (1929). W roku 1929 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej w latach trzydziestych zajmował eksponowane stanowisko w intendenturze wojskowej. Jako szermierz został wówczas zawodnikiem WKS „Legia" Warszawa. Do 1935 r. należał do czołówki polskich szermierzy, karierę sportową zakończył w 1938 r. Ponadto zaj­ mował się również publicystyką sportową i był cenionym karykaturzy­ stą. We wrześniu 1939 r. walczył w stopniu kapitana. Po klęsce wrześ­ niowej udało mu się przedostać do Wielkiej Brytanii i tam był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po II wojnie światowej zamieszkał w Anglii, gdzie był trenerem szermierki. W roku 1958, gdy polscy szer­ mierze wracali z mistrzostw świata z USA statkiem m /s „Batory", który po drodze zawinął do portu w Anglii, spotkał się z nimi i wówczas posta­ nowił wrócić do ojczyzny. Po powrocie zamieszkał w Warszawie, lecz dnia 19 listopada tegoż roku zmarł nagle. Stanisław Krystyn Zaremba (15 VIII 1903, Kraków - 14 I 1990, Abery- stwyth, Walia), taternik i alpinista, członek zarządu sekcji taternickiej AZS. Wybitny taternik i działacz, skarbnik sekcji AZS (1927-1928, w za­ rządzie do końca 1930), w latach 1927-1930 również we władzach PTT, 1930-1937 wiceprezes Oddziału PTT w Wilnie. Od 1928 r. był członkiem zespołu redakcyjnego „Taternika", a w latach 1929-1930 jego redaktorem naczelnym. W Tatrach odkrył ok. 30 nowych dróg, m.in. na Rysy od pół­ nocnego zachodu (1926), północno-zachodnią ścianą Wielickiego Szczytu (1926), północną ścianą Małego Koziego Wierchu (1926,1927). Jako jeden z pionierów sportowego taternictwa zimowego dokonał wielu ważnych pierwszych wejśó, m.in. na Grań Hrubego od Małego Ogrodu (1928, sa­ motnie), na Mały Kozi Wierch od północy (1929, samotnie), na Jaworo­ wy Szczyt od południowego zachodu (1930, samotnie), na Łomnicę od północy całością ściany (1933), na Kaczy Szczyt północną grzędą (1935 - z trawersowaniem). Wyjeżdżał w Alpy; od r. 1933 był członkiem GOPR. W czasie wojny wejścia w górach Azji (m.in. w Ałtaju i Elbrusie). Po wojnie mieszkał w Wielkiej Brytanii i tam był profesorem matematyki. Realizował wędrówki po górach zachodniej Europy i wspinaczki w Wielkiej Brytanii. Prowadził rozległą działalność popularyzatorską: liczne odczyty i poga­ danki, artykuły i relacje z wypraw m.in. w „Wierchach" i „Taterniku". Władysław Ziętkiewicz (23 V 1892, Dębno k. Bochni - 20 VI 1940, pod Raon L'Etape we Francji), narciarz AZS, turysta wodny, taternik, działacz wychowania fizycznego. Przed I wojną światową był członkiem „Sokoła". Studiując prawo na UJ należał do AZS. Pierwszy dowódca, utworzonej z iniqatywy AZS, Kompanii Wysokogórskiej. W 1920 roku walczył na froncie wschodnim, w latach 1921-1924, już jako major, dowodził znowu Kompanią Wysoko­ górską. Działacz Polskiego Związku Narciarskiego, Polskiego Towarzy­ stwa Tatrzańskiego, Polskiego Związku Gier Sportowych, Związku Strze­ leckiego, ZHP. W 1938 roku był wicedyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Walczył w kam­ panii wrześniowej 1939 r. jako dowódca 2. Pułku KOP armii „Karpaty", a następnie w armii polskiej we Francji, jako dowódca 2. Pułku Grena­ dierów Wielkopolskich. Wpadł w niemiecką zasadzkę pod Raon L'Etape i poległ. Zakończenie

Akademicki Związek Sportowy w Krakowie należy do najstarszych organizaqi akademickich. Ta wiekowa niemal organizacja (jubileusz 100-lecia przypadnie w 2009 roku) wniosła wybitny wkład w rozwój spor­ tu i turystyki wśród młodzieży studenckiej. Idea Akademickiego Związ­ ku Sportowego w Krakowie - rozbudzenie w młodzieży zamiłowania do sportu i uprawiania go we własnej studenckiej organizacji - szybko przyjęła się w odrodzonej Polsce. Jesienią 1918 roku został powołany AZS w Warszawie, w maju 1919 roku na Uniwersytecie w Poznaniu, dwa lata później w Wilnie i Gdańsku, zaś w 1922 roku we Lwowie i Lublinie. AZS w Krakowie walnie przyczynił się w 1923 roku do powołania na Zjeździe Delegatów w Warszawie Centrali Akademickich Związków Sportowych, mającej na celu koordynatę wszystkich środowiskowych organizacji AZS. AZS Kraków na początku wieku, a następnie w latach dwudziestolecia międzywojennego położył duże zasługi w rozwoju wielu dyscyplin spor­ towych, był współtwórcą i założycielem wielu Polskich Związków Spor­ towych. Zawodnicy krakowskiego AZS, występujący w biało-czarnych strojach z gryfem na piersiach, zdobywali wielokrotnie tytuły mistrzów Polski, przysporzyli wiele chwały naszemu krajowi na arenie międzyna­ rodowej. Szermierze i wioślarze krakowskiego AZS reprezentowali barwy naszego kraju na igrzyskach olimpijskich, zdobywając medale olimpijskie. W 1924 r. na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu występowali szermie­ rze: Wanda Dubieńska, Alfred Ader, Aleksander Małecki, Adam Papće, Jerzy Zabielski, Konrad Winkler; w 1928 r. w Amsterdamie brali udział: lekkoatleta Zdzisław Nowak i szermierze: Kazimierz Laskowski, Alek­ sander Małecki, Adam Papće, Jerzy Zabielski, Władysław Segda, którzy w turnieju drużynowym w szabli zdobyli brązowy medal. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1936 r. w Berlinie krakowscy wioślarze, reprezentanci AZS, Roger Verey i Jerzy Ustupski zdobyli brązowy medal w dwójkach podwójnych. Warto też wspomnieć, że w barwach AZS, będąc studen­ tem, występował znakomity sportowiec, narciarz Bronisław Czech oraz wybitny dziennikarz lat międzywojennych, wielokrotny mistrz Polski w wioślarstwie, Włodzimierz Długoszewski. Wielu czołowych zawodni­ ków AZS i działaczy odegrało wybitną rolę w życiu społeczno-politycz­ nym, zawodowym czy też kulturalnym. Istotny był wkład sportowego środowiska akademickiego w walkę o odzyskanie niepodległości, w wal­ kach w obronie ojczyzny podczas II wojny światowej. Stwierdzenie to wy­ nika z lektury szóstego rozdziału, w którym przedstawiono tylko wybrane sylwetki krakowskiej profesury i studentów związanych z działalnością AZS-u. Nie udało się dotrzeć do wszystkich, szczególnie zaangażowanych w działalność organizacyjną i sportową, ze względu na upływ czasu i brak archiwalnych materiałów, ale żmudne prace w tym zakresie trwają i autor ma nadzieję, że na jubileusz 100-lecia organizaqi uda się skompletować możliwie pełny słownik biograficzny działaczy i sportowców krakowskie­ go sportu akademickiego. Akademicki Związek Sportowy w Krakowie kontynuował swoją piękną kartę działalności po II wojnie światowej. Tuż po wyzwoleniu re­ aktywował Centralę Akademickich Związków Sportowych, która w 1948 roku przeniesiona została do Warszawy, inspirował powstanie Kół Uczel­ nianych AZS na nowo powstałych uczelniach, organizował środowiskowe imprezy sportowe dla uczelni krakowskich, powołał międzyuczelniany klub sportowy AZS Kraków, którego członkowie reprezentowali akademi­ cki sport wyczynowy w rozgrywkach ogólnopolskich, na mistrzostwach świata i Europy oraz igrzyskach olimpijskich. Historia powojenna Akade­ mickiego Związku Sportowego w Krakowie znajduje się w opracowywa­ niu i zostanie opublikowana w oddzielnym wydawnictwie. Aneks

Udział zawodników AZS Kraków w Igrzyskach Olimpijskich w latach 1924,1928 i 1936

Rok i miejsce igrzysk Imię i nazwisko Dyscyplina

1924 Wanda Dubieńska szermierka Paryż Alfred Ader szermierka Aleksander Małecki szermierka Adam Papće szermierka Jerzy Zabielski szermierka Konrad Winkler szermierka 1928 Zdzisław Nowak lekkoatletyka Amsterdam Kazimierz Laskowski szermierka Aleksander Małecki szermierka Adam Papóe szermierka Jerzy Zabielski szermierka Władysław Segda szermierka 1936 Roger Verey wioślarstwo Berlin Jerzy Ustupski wioślarstwo

Wykaz medalistów AZS Kraków w Igrzyskach Olimpijskich wiatach 1928 i 1936

Rok Imię i nazwisko Dyscyplina Konkurencja Medal igrzysk 1928 Kazimierz Laskowski szermierka szabla brązowy Aleksander Małecki drużynowa Adam Papće Jerzy Zabielski Władysław Segda 1936 Roger Verey wioślarstwo dwójki brązowy Jerzy Ustupski podwójne Rok Imię i nazwisko Dyscyplina Konkurencja Medal

1932 Roger Verey wioślarstwo dwójka brązowy Jerzy Ustupski podwójna 1933 Roger Verey wioślarstwo jedynka złoty 1934 Roger Verey wioślarstwo jedynka srebrny 1935 Roger Verey wioślarstwo jedynka złoty Roger Verey wioślarstwo dwójka złoty Jerzy Ustupski podwójna 1937 Roger Verey wioślarstwo jedynka brązowy 1938 Roger Verey wioślarstwo jedynka srebrny

Wykaz medalistów AZS Kraków w akademickich mistrzostwach świata w latach 1924-1939

Miejsce i rok Imię i nazwisko Dyscyplina Konkurencja Medal mistrzostw Warszawa Włodzimierz Długoszewski wioślarstwo jedynka srebrny 1924 Irena Popielówna wioślarstwo jedynka srebrny Adam Papće szermierka szabla srebrny Jerzy Zabielski drużynowa Alfred Ader Kazimierz Laskowski Alfred Ader szermierka floret srebrny Adam Papće drużynowy Jerzy Zabielski Jerzy Pochwalski Rzym 1927 Włodzimierz Długoszewski wioślarstwo jedynka srebrny Paryż 1937 Roger Verey wioślarstwo jedynka złoty Monaco 1939 Bolesław Czyżowski szermierka szabla złoty Jerzy Zawadzki drużynowa Rok Imię i nazwisko Konkurencja Miejsce 1920 Zofia Hołubianka bieg pierwsze 1921 Zofia Hołubianka bieg drugie 1922 Eugeniusz Kaliriński skoki trzecie 1923 Eugeniusz Kaliriński slalom drugie 1924 Eugeniusz Kaliciński skoki drugie Wanda Dubieńska bieg 8 km pierwsze Maria Borkowska bieg 8 km trzecie 1937 Bronisław Czech kombinacja klasyczna pierwsze Bronisław Czech zjazd pierwsze Bronisław Czech kombinacja alpejska pierwsze Bronisław Czech bieg 18 km drugie Bronisław Czech skoki drugie Maria Szczygłówna kombinacja alpejska drugie

Osiągnięcia zawodników AZS Kraków w mistrzostwach Polski w wioślarstwie w latach 1922-1939 Rok Konkurencja Obsada Medal 1925 jedynka Włodzimierz Długoszowski brązowy 1926 jedynka Włodzimierz Długoszowski złoty 1927 jedynka Włodzimierz Długoszowski złoty 1928 jedynka Włodzimierz Długoszowski srebrny dwójka podwójna Wiesław Wałkowiński brązowy Jan Krzepowski 1930 jedynka Jan Bujwid brązowy 1931 jedynka Roger Verey złoty 1932 jedynka Roger Verey złoty dwójka podwójna Roger Verey, Jerzy Ustupski złoty 1933 jedynka Roger Verey złoty 1934 jedynka Roger Verey złoty jedynka Stanisława Morajkówna brązowy 1935 jedynka Roger Verey złoty jedynka Maria Dziadowczyk srebrny dwójka podwójna Roger Yerey, Jerzy Ustupski złoty 1936 jedynka Roger Verey złoty dwójka podwójna Roger Verey, Jerzy Ustupski złoty 1937 jedynka Roger Verey złoty dwójka podwójna Jerzy Ustupski, Marian Balicki złoty 1938 jedynka Roger Verey złoty 1939 jedynka Roger Verey złoty dwójka podwójna Roger Yerey, Jerzy Ustupski złoty Osiągnięcia zawodników AZS Kraków w mistrzostwach Polski w pływaniu w latach 1922-1939

Rok Imię i nazwisko Konkurencja Wyniki Medal 1923 Ewa Estreicherówna 400 m stylem 9:13.5 złoty dowolnym Lula Witkowska, Anna Królówna, 4x45 m stylem 3:27.5 złoty Maria Królówna, Irena Otorowska dowolnym Irena Popielówna 400 m stylem 9:25.6 srebrny dowolnym Ewa Estreicherówna, 4x75 m stylem 3:28.6 srebrny Irena Popielówna, Maria Lubieńska, dowolnym Maria Dawidowska Stanisław Ferens 200 m stylem 3:42.8 srebrny klasycznym Lula Witkowska 100 m stylem — brązowy dowolnym Stefan Daszyński 400 m stylem 8:41.4 brązowy dowolnym 1924 Anna Królówna, Maria Królówna, 4x45 m stylem 3:24.5 złoty Ewa Estreicherówna, Krystyna Nowak dowolnym Irena Popielówna 400 m stylem 9:22.0 brązowy dowolnym 1925 Krystyna Nowak, Lula Witkowska, 4x50 m stylem — srebrny Maria Lubieńska, Irena Popielówna dowolnym

1926 brak danych 5x50 m stylem - brązowy dowolnym 1927 Krystyna Nowak 100 m stylem — brązowy dowolnym 1928 Krystyna Nowak 100 m stylem 1:47.0 złoty grzbietowym Krystyna Nowak 100 m stylem 1:36.2 srebrny dowolnym Rok Imię i nazwisko Konkurencja Medal 1923 Ewa Estreicherówna wieża złoty Adam Świszczowski wieża złoty Halina Porębska wieża brązowy 1926 Ewa Estreicherówna trampolina złoty Osiągnięcia zawodników AZS Kraków na mistrzostwach Polski w szermierce w latach 1924-1939 Rok Imię i nazwisko Rodzaj broni Medal 1924 Konrad Winkler szabla złoty Konrad Winkler floret złoty Aleksander Małecki szpada złoty Adam Papće szabla srebrny Adam Papée floret srebrny Konrad Winkler szpada srebrny Jerzy Zabielski szabla brązowy Władysław Segda szpada brązowy 1925 Władysław Segda floret złoty Aleksander Małecki szabla srebrny Adam Papée floret srebrny Aleksander Małecki szpada srebrny Adam Papée szabla brązowy 1926 Adam Papée szabla złoty Adam Papée floret srebrny Aleksander Małecki szpada srebrny Jerzy Zabielski szabla brązowy Władysław Segda floret brązowy Adam Papée szpada brązowy Władysław Segda szpada brązowy 1927 Adam Papée szabla złoty Władysław Segda floret złoty Władysław Segda szpada srebrny Jerzy Zabielski szabla brązowy Adam Papée floret brązowy 1928 E. Latinikówna floret złoty Władysław Segda floret złoty Aleksander Małecki szpada złoty Wanda Dubieńska floret srebrny Kazimierz Laskowski szabla srebrny 1928 Władysław Segda szpada srebrny Liryczówna floret brązowy Adam Papće szabla brązowy 1929 Wanda Dubieńska floret złoty 1939 Paweł Kandziora floret srebrny

Osiągnięcia zawodników AZS Kraków w mistrzostwach Polski w tenisie wiatach 1921-1934 Rok Imię i nazwisko Konkurencja Miejsce 1921 Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie Władysław Szwede gra pojedyncza drugie Władysław Szwede gra podwójna drugie Ksawery Zachar gra podwójna drugie 1922 Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie 1926 Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie Wanda Dubieńska gra podwójna drugie 1927 Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie Jadwiga Jędrzejowska gra podwójna pierwsze Wanda Dubieńska gra podwójna drugie Wanda Dubieńska gra mieszana pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra mieszana drugie Ksawery Zachar gra mieszana drugie 1928 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza drugie Jadwiga Jędrzejowska gra podwójna pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra mieszana pierwsze 1929 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra mieszana pierwsze 1930 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra podwójna drugie Ada Pozowska gra podwójna drugie Jadwiga Jędrzejowska gra mieszana pierwsze 1931 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra podwójna pierwsze 1932 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie Ada Pozowska gra podwójna drugie Wanda Dubieńska gra mieszana drugie 1933 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Wanda Dubieńska gra pojedyncza drugie Jadwiga Jędrzejowska gra podwójna pierwsze Wanda Dubieńska gra podwójna pierwsze Jadwiga Jędrzejowska gra mieszana pierwsze 1934 Jadwiga Jędrzejowska gra pojedyncza pierwsze Kazimierz Tarłowski gra pojedyncza drugie Kazimierz Tarłowski gra podwójna drugie

Osiągnięcia zawodników AZS Kraków w mistrzostwach Polski w lekkoatletyce w latach 1922-1939 Rok Imię i nazwisko Konkurencja Wynik Medal 1927 Zdzisław Nowak skok wzwyż 1,65 m srebrny Zdzisław Nowak skok w dal 6,39 m srebrny Zdzisław Motyka bieg na przełaj 10 km 34:18.6 min brązowy 1928 Zdzisław Nowak skok w dal 6,98 m złoty Zdzisław Motyka bieg na 10 000 m 34:18.6 min brązowy 1929 Zdzisław Nowak skok w dal 7,18 m złoty 1930 Zdzisław Nowak skok w dal 6,85 m zloty Wykaz skrótów

AG Akademia Górnicza AGH Akademia Górniczo-Hutnicza AK Armia Krajowa AKT Akademicki Klub Turystyczny APK Amateursky Plavecky Klub AR Akademia Rolnicza ASP Akademia Sztuk Pięknych AZS Akademicki Związek Sportowy AUJ Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego CIE Confédération International des Etudiants (Międzynarodowa Konfederacja Studentów) c.k. cesarsko-królewskie ckm ciężki karabin maszynowy CIWF Centralny Instytut Wychowania Fizycznego CWSGiS Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportu CzA Czytelnia Akademicka FIS Fédération Internationale de Ski (Międzynarodowa Federacja Narciarska) FISA Fédération Internationale des Sociétés d'Aviron (Międzynarodo­ wa Federacja Towarzystw Wioślarskich) GG Generalne Gubernatorstwo GOPR Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe ISCB International Swimming Club Brno KL Konzentrazionlagier KLT Klub Lawn-Tenisowy KOP Korpus Ochrony Pogranicza KOZGS Krakowski Okręgowy Związek Gier Sportowych KOŹLA Krakowski Okręgowy Związek Lekkiej Atletyki KOZPN Krakowski Okręgowy Związek Piłki Nożnej KS Klub Sportowy KTN Karpackie Towarzystwo Narciarzy KW PTT Klub Wysokogórski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego LO Liceum Ogólnokształcące LKLT Lwowski Klub Lawn-Tenisa ŁKLT Łódzki Klub Lawn-Tenisa MWRiOP Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego NKWD Narodnyj Komitiet Wnutriennych Dieł OG Okręg Garnizonu OWSK Oddział Wioślarski „Sokoła" Krakowskiego PAN Polska Akademia Nauk PAU Polska Akademia Umiejętności PKOl Polski Komitet Olimpijski POW Polska Organizacja Wojskowa PTT Polskie Towarzystwo Tatrzańskie PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PUWFiPW - Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego PW Przysposobienie Wojskowe PZGS Polski Związek Gier Sportowych PZKaj Polski Związek Kajakowy PZLA Polski Związek Lekkiej Atletyki PZLT Polski Związek Lawn-Tenisa PZN Polski Związek Narciarski PZP Polski Związek Pływacki PZPN Polski Związek Piłki Nożnej PZSz Polski Związek Szermierczy PZT Polski Związek Tenisowy PZTW Polski Związek Towarzystw Wioślarskich RKS Robotniczy Klub Sportowy SGGW Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego SKS Szkolny Klub Sportowy SN AKT - Sekcja Narciarska Akademickiego Klubu Turystycznego SN AZS Sekcja Narciarska AZS SN PTT Sekcja Narciarska Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego SN TT Sekqa Narciarska Towarzystwa Tatrzańskiego ST AZS Sekqa Taternicka AZS ST PTT Sekcja Turystyczna Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego TG Towarzystwo Gimnastyczne TG-S Towarzystwo Gimnastyczno-Strzeleckie TOPR Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe TT Towarzystwo Tatrzańskie TTN Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy UJ Uniwersytet Jagielloński UW Uniwersytet Warszawski WF Wychowanie Fizyczne WKS Wojskowy Klub Sportowy WKWF Wydział Kultury Wychowania Fizycznego WP Wojsko Polskie WSH Wyższa Szkoła Handlowa WSWF Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego WTW Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie WUWFiPW - Wojewódzki Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego YMCA Young Men's Christian Association (Chrześcijańskie Stowarzysze­ nie Młodzieży Męskiej) ZG Zarząd Główny ZONTT Zakopiański Oddział Narciarski Towarzystwa Tatrzańskiego ZPPN Związek Polski Piłki Nożnej ZWZ Związek Walki Zbrojnej ŹKS Żydowski Klub Sportowy ŻTS Żydowskie Towarzystwo Sportowe Bibliografia

/ ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Akt Nowych w Warszawie Akta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego teczka nr 228, 229, 236, 253 Akta organizacji młodzieżowych mf 20566,20567 Zbiór zespołów szczątkowych teczka nr 108,109 Archiwum Państwowe w Krakowie Akta Starostwa Grodzkiego Krakowskiego 201-228 Akta Wojewódzkiego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego 124-401 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Akademicki Związek Sportowy 1909-1939 S II 777 Klub Szermierczy 1891-1892,1895,1922 SII 777 „Jagiellonia". Klub polskiej młodzieży Wszechnicy Jagiellońskiej 1896-1914 S 785 Kolo Akademickie w Krakowie 1904-1911 S 785 Komisja Egzaminacyjna dla nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich (1894-1974) 1-3 Lektoraty (nauka fechtunku 1850,1877) Dziennik Podawczy Senatu Akademickiego UJ za rok 1908-1909 S II41 Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ 1900-1910 i 1910-1920 SII 41 Studium Wychowania Fizycznego i Zakład Anatomii Stosowanej 1927-1939 S II 845 Studium Wychowania Fizycznego (1927-1949) I 1-10, 78-83 Subwencje i zapomogi Towarzystwa Przyjaciół Młodzieży Akademickiej 1934-1939 SII 694 Ulotki AZS w Krakowie 1935-1936 080/1 Biblioteka Narodowa w Warszawie Dział Dokumentacji Życia Społecznego (zespół: „Związki Sportowe") Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie Akta Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Woj­ skowego 300,69.160 II ŹRÓDŁA PUBLIKOWANE

Akademicki Związek Sportmoy Kraków. Sekcja Narciarska. Sezon 1933/34, (b.r. i m.w.) Czerwiński K.J., Szkoły wyższe w Polsce. Ustrój. Organizacja studiów, Warszawa 1930 IV Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego zo Krakoioie za rok 1912/13, Kra­ ków 1913 IV Sprawozdanie roczne Akademickiego Klubu Turystycznego we Lwowie za rok 1909, Lwów 1910 U Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportmoego w Krakmoie za rok 1910/11, Kra­ ków 1912 Główne kierunki rozwoju wychowania fizycznego od końca XVIII wieku do 1918 roku, wyboru dokonali i całość opracowali: K. Hądzelek i R. Wroczyński, Wrocław 1968 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od roku 1864 do roku 1887 i obraz jego stanu dzi­ siejszego, Kraków 1887 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1890/91, Kraków 1891 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1891/92, Kraków 1892 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1894/95, Kraków 1895 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1896/97, Kraków 1897 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1897/98, Kraków 1898 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1900/01, Kraków 1901 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1902/03, Kraków 1904 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1908/09, Kraków 1909 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za rok 1911/12, Kraków 1912 Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1913/14, 1914/15 i 1915/16 za rektoratu prof. dra Kazimierza Kostaneckiego, Kraków 1917 Kumaniecki W.K., Zbiór najważniejszych przepisów uniwersyteckich, Kraków 1913 1 Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakmoie za rok 1909 i 1909/10, Kraków 1911 Regulamin sportmoy Sekcji Wioślarskiej Akademickiego Związku Sportmoego w Krako­ wie, Kraków 1914 Regulamin sportowy sekcji wioślarskiej Akademickiego Zioiązku Sportowego w Krakmoie, Kraków 1930 Sprawozdanie sekcji narciarskiej Akademickiego Związku Sportmoego zo Krakmoie za sezon 1931/32, Kraków 1932 Sprazoozdanie sekcji narciarskiej Akademickiego Zzoiązku Sportmoego zo Krakmoie za sezon 1932/33, Kraków 1933 Sprazoozdanie sekcji narciarskiej AZS-u za sezon 1934/35, Kraków 1935 Sprazoozdanie sekcji narciarskiej AZS zo Krakmoie za sezon 1935/36, Kraków 1936 Statut Towarzystwa Akademickiego „Jagiellonia" w Krakowie, Kraków 1897 Statut Bractwa Akademickiego Filaretów w Krakowie, Kraków 1885 lll Sprawozdanie Akademickiego Związku. Sportozvego w Krakowie za rok 1911/12, Kra­ ków 1912 W obronie wolności szkół akademickich, Kraków 1933 W piętnastolecie 1909-1923. V Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Kra­ kowie, pod red. S. Fâchera, Kraków 1923 W sprawie budowy łaniego domu turystycznego w Zakopanem, Kraków 1913

lll SŁOWNIKI. KALENDARZE. PRZEWODNIKI. INFORMATORY

Informator sportowy, Kraków 1934 Kalendarz akademicki na rok 1922, Warszawa 1922 Kalendarz akademicki na rok 1924/25, Warszawa 1924 Kalendarz akademicki na rok 1929/30, Warszawa 1929 Kalendarz sportowy Kuriera Porannego, 1928,1929 Organizacja życia akademickiego. Informator na rok 1932/33, Warszawa 1932 Organizacja życia akademickiego. Przewodnik, Warszawa 1927 Polski słownik biograficzny, 1934-2005 Słownik biograficzny historii Polski, t. I-II, pod red. J. Chodery i F. Kiryka, Wroc- ław-Warszawa-Kraków 2005

IV PRASA

Akademicki Przegląd Sportowy 1933, 2002 Akademik 1922-1926 Akademik Polski 1927,1929,1932-1935 Czas 1909-1916 Gazeta Sportowa 1909-1910 Glos Akademicki 1931-1936 Ilustrowany Kurier Codzienny 1932 Ilustrowany Tygodnik Sportowy (Kraków) 1914 Kultura Fizyczna 1956,1960 Narciarstwo Polskie. Roczniki Polskiego Związku Narciarskiego, 1.1, Kraków 1925; t. II, Kraków 1927; t. III, Kraków 1929 Nasza Turystyka 1913 Nasze Zdroje 1910-1913 Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego 1876-1920 Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego 1992-2004 Polski Lawn-Tennis 1930 Przegląd Akademicki 1926 Przegląd Gimnastyczny 1897-1900 Przegląd Sokoli 1909-1913 Przegląd Sportowy 1921-1939 Przegląd Zdrojowo-Kąpielowy i Przewodnik Turystyczny 1909-1911 Przegląd Zdrojowy 1905 Przegląd Zdrojowy i Turystyczny 1907 Przegląd Zdrojowy, Sportowy i Turystyczny 1908 Przewodnik Gimnastyczny 1908-1911 Raz, dwa, trzy 1931-1939 Rocznik Sportowy 1934 Słowo Polskie 1906,1912 Sport 1903,1905,1910-1914 Sport (Lwów) 1926 Sport Polski 1915 Sport Powszechny 1910-1913 Sport Wodny 1926-1939 Stadion 1923-1932 Świat 1906-1939 Taternik 1907-1935 Tygodnik Ilustrowany 1916-1918 Tygodnik Sportowy 1921-1925 Wędrowiec 1911-1912 Wiadomości Sportowe 1921-1922 Wioślarz Polski 1925 Wychowanie Fizyczne 1920 Wychowanie Fizyczne i Sport 1968-1998 Zeszyty Historyczne Zarządu Głównego AZS 1997-2004 Ziemia 1910-1914,1919

V WSPOMNIENIA

Akademicki Związek Sportowy 1908-1983. Wspomnienia i pamiętniki, wybór i opraco­ wanie R. Wryk, Poznań 1985 Błoński ]., Pamiętnik 1891-1939, Kraków 1981 Gebethner ]., Młodość wydawcy, Warszawa 1977 Goetel W., Pod znakiem optymizmu. Wspomnienia, Kraków 1976 Jędrzejowska ]., Urodziłam się na korcie, Warszawa 1955 Laskownicki S., Szpada, bagnet, lancet. Moje wspomnienia, wydanie drugie uzu­ pełnione, Kraków 1979 Orłowicz M., Moje wspomnienia turystyczne, Wrocław 1970 Pamiętniki (fragment z lat 1908-1909), opracowali W. Bieńkowski i J. Hulewicz, „Studia Historyczne" 1979, z. 1, s. 85-129; 1980, z. 2, s. 205-330 Papće A., Na białą broń, Warszawa 1987 Papće A., Na planszach czterech olimpiad, Warszawa 1957 Verey R., 40 000 kilometrów na skifie. Pamiętniki, Warszawa 1957

VI OPRACOWANIA

Atlas organizacji społecznych, pod red. A. Skwarczyńskiego, z. I, Warszawa 1989 Barycz H., Uniwersytet Jagielloński w życiu narodu polskiego, wyd. drugie zmienione i rozszerzone, Wrocław 1964 Bieniarzówna ]., Małecki J.M., Dzieje Krakowa, t. III: Kraków w latach 1796-1918, Kraków 1979 —, Dzieje Krakowa, t. IV: Kraków w latach 1918-1939, Kraków 1997 Bujwid O., Osamotnienie. Pamiętniki z lat 1932-1942, przygotowali do druku, wstę­ pem i przypisami opatrzyli: D. i T. Jarosińscy, Kraków 1990 Chemicz S., Sport w Krakowie w latach 1939-1945, Kraków 2003 Chojnacki K., Krzemińska M., Matuszyk A., Bronisław Czech (1908-1944), Kraków 1983 Chwalba A., Dzieje Krakowa, t. V: Kraków w latach 1939-1945, Kraków 2002 Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, Warszawa 1979 Dudek D., Zarys dziejów i organizacja stowarzyszeń kultury fizycznej, Kraków 2001 Dybiec J., Uniwersytet Jagielloński 1918-1939, Kraków 2000 Głowacki W., Wspaniały świat żeglarstwa. Z dziejów żeglarstwa w Polsce i na świecie, Gdańsk 1970 Gniewkowski W., Rozwój głównych europejskich systemów zuychowania fizycznego i ich wpłyń) na kształtowanie się systemu wf w Polsce od Oświecenia do 1939 r., Warszawa 1972 Hądzelek K., Działalność kulturalno-oświatowa polskich organizacji wychozoania fizycz­ nego i sportu, [w:] Humanistyczne wartości sportu. Materiały z seminarium polsko- -radzieckiego, Warszawa 1978, s. 33-39 —, Dzieło Henryka Jordana w 125 rocznicę urodzin, „Kultura Fizyczna" 1975, nr 8, s. 353-355 —, Przed powstaniem Polskiego Komitetu Olimpijskiego, „Kultura Fizyczna" 1988, nr 7-8, s. 7-10 —, Sport jako czynnik identyfikacji narodowej, [w:] Sport i kultura, praca zbiorowa pod red. Z. Krawczyka, Warszawa 1981, s. 61-74 Hulewicz ]., Studia wyższe młodzieży z zaboru rosyjskiego w uczelniach galicyjskich w latach 1905-1914, „Zeszyty Naukowe UJ. Seria Nauk Społecznych. Historia" 1958, z. 3, s. 233-287 Jaczewski B., Organizacja i finansowanie nauki polskiej w okresie międzyroojennym, Wrocław 1971 Jakubowska H., Kształtoruanie się struktury organizacyjnej wychowania fizycznego i spor­ tu w Polsce w latach 1918-1925, „Kultura Fizyczna" 1960, nr 7/8, s. 498-509 Kałamacka E., Zdrowotno-higieniczne aspekty zoychowania fizycznego w poglądach i działalności polskich lekarzy do 1914 r., Kraków 2003 Krygowski W., Zarys dziejów polskiej turystyki górskiej, Warszawa 1973 Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce, wyd. drugie poprawione i uzu­ pełnione, Warszawa 1970 Kukulski J., Pierwsze mecze, pienusze bramki. Piikarstwo krakoroskie od kolebki do zało­ żenia Krakowskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej, Kraków 1988 Łyjak Z., Pienosza Polka oficerem Wojska Polskiego po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny" 1982, nr 1, s. 341-342 Mękarski B., Stanisław Ciechanowski jako rzecznik powszechnego obowiązku wychowa- nia fizycznego w Polsce okresu dwudziestolecia międzyzoojennego, „Rocznik Aka­ demii Wychowania Fizycznego w Krakowie" 1980, t. XVII Michalski C., Z dziejów wychowania fizycznego i sportu w Krdkoioie od końca XVIII wieku do 1918 roku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 59, Prace Historyczne VIII", Kraków 1977, s. 323-334 —, Sport akademicki w Krakowie w latach międzytoojennych, [w:] Sport i wychowa­ nie fizyczne w środoruisku akademickim, pod red. K. Obodyńskiego, Warszawa 1985 Młodzikowski G., Genealogia społeczna i klasowe funkcje sportu w latach 1860-1928, Warszawa 1970 —, Niektóre wpływy brytyjskiego ruchu sportowego na genezę ruchu klubowego w Europie, [w:] Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX/XX wieku. Materiały sesji naukowej Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 1973, s. 67-85 Myśliński ]., Czytelnia Akademicka i Ognisko, [w:] Studia z dziejów młodzieży Uniwer­ sytetu Krakowskiego od Ośtuiecenia do połowy XX wieku, 1.1, pod red. C. Bobiń­ skiej, Kraków 1964, s. 164-191 Na szczytach gór Europy, praca zbiorowa pod red. K. Saysse-Tobiczyka, Warszawa 1959 Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny, pod red. G. Młodzikowskiego i A. Ziemilskie- go, Warszawa 1957 Orchowski A., Kształcenie nauczycieli wychowania fizycznego w Krakowie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1964, t. II, s. 7-76 Orchowski A., Kowalski W., Wójcicki A., Krakotoskie tradycje płyioania i sportu pły­ wackiego, „Rocznik Naukowy AWF w Krakowie" 1975, t. XIII, s. 219-231 Oszast H., Stan wychowania fizycznego w Uniwersytecie Jagiellońskim w pienoszej poło­ wie XIX wieku, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1964, t. II, s. 77-147 —, Szkoły jazdy konnej i szermierki w Uniwersytecie Jagiellońskim w pienoszej połowie XIX wieku, „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1963, nr 4, s. 487-500 — , „Szkoła płyioania" w Uniwersytecie Jagiellońskim w pienoszej połowie XIX wieku, „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1964, nr 4, s. 517-522 —, Wychowanie fizyczne w unńoersytetach zagranicznych w pierwszej połowie XIX stulecia, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1965, t. IV, s. 73-99 Otałęga 75 lat Krakowskiego Okręgotuego Związku Lekkiej Atletyki. Od Chrzanoio- skiego do Korzeniowskiego, Kraków 1999 Pawlak G., Rozwój szermierki sportowej na ziemiach polskich do 1939 r., „Rocznik Nau­ kowy AWF w Warszawie" 1974, t. XIX, s. 227-248 Pawłowski Początki wielkiej lekkoatletyki w AZS Kraków (1945-1956), „Zeszyty Historyczne Akademickiego Związku Sportowego" 1997, z. 3 —, Materiały do dziejów pienoszego trzydziestolecia (1909-1939) akademickiego Związ­ ku Sportowego (Część III - Okoliczności budowy i utraty stadionu AZS w Krako­ wie), „Zeszyty Historyczne Akademickiego Związku Sportowego" 1998, z. 2 —, Zdzisław Nowak (1906-1996) - pienoszy olimpijczyk sekcji lekkoatletycznej AZS Kra- kóto, „Zeszyty Historyczne Akademickiego Związku Sportowego" 1999, z. 1 50 lat Polskiego Związku Narciarskiego 1919-1969, pod red. T. Tolińskiego, Kraków 1969 50 lat na olimpijskim szlaku, Warszawa 1969 50 lat Akademickiego Związku Sportotoego w Zakopanem. Ludzie, fakty, cyfry, sukcesy, porażki, wspomnienia, anegdoty, Nowy Targ 1999 Pilch A., Początki ruchu studenckiego w Polsce (1918-1922), Acta Universitatis Wra- tislaviensis No 543, Seria Historia 1981, t. XXXVI —, Studencki ruch polityczny w Polsce w latach 1932-1939, Warszawa 1972 Postępoioe tradycje młodzieży akademickiej to Krakotoie, opracowali: H. Dobrowolski, M. Franćić, S. Konarski, Kraków 1962 Pół wieku Akademickiego Związku Sportotoego. Sukcesy, cyfry, fakty, ludzie, porażki, wspomnienia, anegdoty, Warszawa 1962 Pręgowski Z., Dzieje narciarstwa polskiego. Do 1914 roku, Warszawa 1994 Rynkowski M., Kurzyński H., Pietkiewicz S., Osiągnięcia polskiej lekkiej atletyki w 20-leciu międzytoojennym 1920-1939,1.1: Wyniki mistrzostw Polski mężczyzn, Warszawa 1985 Serczyk W., Sytuacja materialna studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1919- 1939, [w:] Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego od Oświecenia do połowy XX wieku, 1.1, pod red. C. Bobińskiej, Kraków 1964, s. 411-436 75 lat Akademickiego Związku Sportotoego w Polsce, opracował C. Michalski, Kraków 1983 Słoniewski M., Wadze polskiego ruchu olimpijskiego zo okresie międzyzoojennym, „Wy­ chowanie Fizyczne i Sport" 1986, nr 3 —, Wychowanie fizyczne i sport w działalności polskich organizacji młodzieżowych zwiqzanych z prawicą społeczną w latach 1918-1939, Warszawa 1984 Smarzyński H., Henryk Jordan pionier nowoczesnego zoychozoania fizycznego w Polsce, Kraków 1958 Sport i wychowanie fizyczne w środowisku akademickim, pod red. K. Obodyńskiego, Warszawa 1985 Stok P., Działalność Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego 70 Krakozuie zo latach 1927-1939, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1962 (wyd. 1963), 1.1, s. 5-83 Sześćdziesiąt lat AZS, Kraków 1968 Tabaka Z., Analiza zbiorozoości studenckiej zo latach 1850-1918 (studium statystyczne), [w:] Studia z dziejózo młodzieży Unizoersytetu Krakozoskiego od Oświecenia do po­ łowy XX zoieku, t. II, cz. I, pod red. C. Bobińskiej, Kraków 1970 Tenis zu Polsce zo latach 1921-1971, zebrali i opracowali A. Koseski, A. Królak, K. Tarasiewicz, Warszawa 1972 Toporowicz K., Działalność Tozoarzystzoa Gimnastycznego „Sokół" zo Krakozuie na polu zoychozoania fizycznego i sportu pod koniec XIX i na początku XX zoieku (1885- 1914), „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1965, t. IV, cz. 1, s. 153-249 —, Eugeniusz Piasecki (1872-1947). Życie i dzieło, Warszawa-Kraków 1988 —> Geneza i rozzoój organizacyjny Tozoarzystzoa Gimnastycznego „Sokół" zo Krako­ zuie zo latach 1885-1914, „Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 1966, t. V, s. 63-112 —, Pozostanie Polskiego Komitetu Igrzysk Olimpijskich, „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1968, nr 3, s. 23-28 —, Zarys dziejózo krakozoskiej uczelni zoychozoania fizycznego, [w:] Przeszłość polskiej kultury fizycznej, pod red. M. Orlewicz-Musiał i R. Wasztyla, Kraków 2004 Tuszyński B., Księga sportozocózo polskich ofiar II zoojny śzoiatozoej 1939-1945, War­ szawa 1999 —, Za cenę życia. Sport Polski zoalczącej 1939-1945, Warszawa 2006 Wasztyl R., Wychozoanie fizyczne i sport zo Krakozuie zo latach 1773-1890, Kraków 1993 —, Pienosze ponadklubozoe formy organizacyjne sportu zo Krakozuie przed 1914 rokiem, [w:] Rola tradycji zo kształtozoaniu zospółczesnego modelu kultury fizycznej, War­ szawa 1986, s. 61-76 Weinert M., Z historii zoychozoania fizycznego zo Galicji zo drugiej połozoie XIX zoieku, „Rozprawy Naukowe WSWF we Wrocławiu" 1963, t. II, s. 9-98 Wittlinowa H., Atlas szkolnictzoa zoyższego, Warszawa 1937 Wroczyński R., Dzieje zoychozoania fizycznego i sportu od końca XVIII zoieku do roku 1918, Wrocław 1971 —, Henryk Jordan propagator gier i zabaw ruchowych, Warszawa 1975 —, Pienoiastki rodzime i obce w polskiej kulturze fizycznej okresu zaborów, [w:] Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX/XX wieku. Materiały sesji naukowej Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego tv Poznaniu, Poznań 1973, s. 15-30 —, Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wrocław 1979 —, Z rozważań nad genezą nowoczesnego wychmoania fizycznego (szkic historyczno- -porównawczy), „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1965, nr 1, s. 3-20 Wryk R., Akademicki Związek Sportowy w latach 1908-1983, [w:] Sport i wychowanie fizyczne u> środoruisku akademickim, pod red. K. Obodyńskiego, Warszawa 1985, s. 13-32 —, Z dziejów Akademickiego Związku Sportoiuego iv latach drugiej wojny światowej, [w:] Z dziejójo kultury fizycznej. Księga dedykoioana prof. Jerzemu Gajona z okazji 65. rocznicy urodzin, pod red. B.J. Kunickiego i B. Woltmana, Gorzów 1996 —, Olimpijski szlak azetesiaków 1924-1936, „Akademicki Przegląd Sportowy" 1988, nr 5, s. 26-41 —, Początki sportu akademickiego w Polsce (1878-1908/09), „Wychowanie Fizyczne i Sport" 1982, nr 2, s. 81-96 —, 75 lat Akademickiego Związku Sportcnoego, „Sport Wyczynowy" 1984, nr 11, s. 38-47 —, Akademicki Związek Sportowy 1908-1939, Poznań 1990 —, Sport akademicki w historiografii. Stan badań i postulaty badawcze, [w:] Sport i wy­ chowanie fizyczne w środoroisku akademickim, pod red. K. Obodyńskiego, War­ szawa 1985, s. 331-348 —, Sport olimpijski w Polsce 1918-1939. Biogramy olimpijczyków, Poznań 2006 Zdebska H., Bohater sportowy. Studium indywidualnego przypadku Bronisłazoa Czecha (1908-1944), Kraków 1996 —, Mistrzowie nart. 80 lat Polskiego Związku Narciarskiego, Kraków 2000 Z dziejów kultury fizycznej w Polsce, Warszawa 1967 Ziemba 5., Śladami dwóch desek. Zarys dziejów narciarstwa, Kraków 1956 Indeks nazwisk

Adamek ]., wioślarz 68,75 Biłyk, narciarz 72 Ader Alfred 95-99,121,165,169 Birkenmajer Alfred 47 Aksentowicz Filip 36 Birkenmajer Wincenty 111 Anczyc Wacław 122 Birnbaum Karol 75 Anczyc Władysław Ludwik 122 Bizon Józef 38 Anczyc Władysław Marceli 57,59,62, Bober Antoni 63,112,122,139 63, 74, 77, 78,122 Bobkowski Aleksander 66,153 Anders Władysław 140 Bobkowski Henryk 37,38 Antes Fryderyk 104,105 Bochenek, mjr. 136 Antoniewicz Włodzimierz 54 Bocheński Tadeusz 62,63,78, 79 Antosiewicz Wacław 32 Boczar Kazimierz 70 Antosz Marian 63,106,113 Boczar Mieczysław 87-89,103 Antosz Mieczysław 106,113 Bogdanowicz Antoni Eugeniusz 63, 76-81,123 Babirecka, tenisistka 95 Bojarski Stefan 67 Babraj Janina 106 Bojarski Witold 32, 33, 36, 40 Balicki Marian 82, 83,162 Boniecka Maria 90-92, 94,95 Banda F., wioślarz 75 Bordziłowski Eugeniusz 65 Bandura Włodzimierz 64 Borkowska Maria 69, 70 Baquet Maurice 103 Borkowski Józef 32, 36, 40 Baran Michał 104 Borowski Lesław 46 Baranowski Włodzimierz 76, 78 Bośniacki Tadeusz Maciej 123 Bartek, pływak 89 Bośniacki Zygmunt 71,113,123 Barwicki W., wioślarz 79 Boznański Wincenty 12-14 Baszkoff Eugeniusz 46, 56, 59, 74, Bratek Walery 94,160 85-87,115 Brauerowa Teresa 81 Baszkoff Rudolf 59 Brener Henryk 67 Bauda Stanisław 76 Brochocki Stanisław 50 Bauer Jerzy 106 Brodkiewicz W., tenisista 95 Bąkowski Antoni 50,151,165 Browicz Tadeusz 18 Bąkowski Klemens 15,96 Brzezińska Lola 104 Beck Józef 71 Bugajski Jan 13 Bezdek Stanisław 95,114 Bujwid Jan 75, 76, 80, 81, 85,124 Bielawski J., szermierz 164 Bujwid Kazimiera z Klimontowiczów Bieniarz Józef 46 123 Bierkowski Ludwik 5,13 Bujwid Odo Feliks 18,33, 44, 73, 77, Biesik Stanisław 101 123,125,148 Bujwid-Jurgielewiczowa Helena 43,45, Daszyński Ignacy 129 54, 74,123 Daszyński Stefan Witold 67,70,85-88, Bystroń Andrzej 36 129 Dawidowska Maria 86,87 Castoldi, wioślarz 76 Dąbrowski Jan Henryk 125 Cepurski Wilhelm 42^7, 57, 59, 75, Dembiński Z., wioślarz 80 76, 85 Devan Istvan 69 Chamiec Jaksa Stanisław 36 Dietl Józef 5,14 Chemicz Stanisław 9,117,120 Diettl Roman 47 Chlipalski, lekkoatleta 56 Długoszewski Włodzimierz 42,45, Chmielewski Janusz 109,160 76-80,103,129,169 Chodera Janina 121 Dobrowolski Władysław 157,158 Chomińska Eugenia 59,76 Dorawski Jan Kazimierz 63,110,111, Chromiński Edmund 77 130,159 Chrzanowski Ignacy 33,125 Drobniak, prof. 75 Chrząszcz E., wioślarz 80 Droździkowska J., narciarka 72 Chwaściński Bolesław 40,111 Dubicki Tadeusz 46 Chyliński, łyżwiarz 55 Dubieńska Wanda 51, 52, 55, 68-71, Ciechanowski Stanisław Witalis 26, 62, 90-94,96, 98-100,104,130,148, 77,125 149,165,169 Cielecki Piotr 36 Dürr Jan 109,131 Ciemierkiewicz A., tenisistka 94 Dutkiewicz Marceli 43,56 Ciesielski Tadeusz 111 Dutkiewicz T., wioślarz 45, 74 Ciężak, tenisista 95 Dutkiewicz Władysław 38,40,41, 44, Cogen Teodor 12,13 45, 59, 67, 74,75, 77,102 Couder Pierre 12 Dybiec Julian 18 Csaba Dezsó 84,163 Dymkówna ]., wioślarka 81 Cudek Jan 47,126 Dymsza Adolf 148 Curuś, właściciel willi 25 Dynowski Julian 47 Cyfrowicz Leon 18 Dziadowczyk Maria 83 Cyprian Tadeusz 59, 75,114,126 Czacki Tadeusz 10 Estreicher Karol 131 Czapiński Kazimierz 127 Estreicherówna Ewa 85-88,131 Czapliński Emil 47 Czapliński, szermierz 101 Faber Wilhelm 65 Czarkowska-Krygowska Zofia 140,141 Fächer Stanisław 23,33, 44,45, 57-63, Czarnecki, szermierz 100 66-69, 74-77,85, 87,112,131,161 Czasz Kazimierz 36 Falban Leon 18 Czech Bronisław 72, 73,105,127,128, Fałęcki Józef 14 134,169 Faubel P., trener wioślarski 75 Czermiński Adrian 128 Ferens Adam 40, 44,132 Czerwiński Jan Wacław 66,109,128 Ferens J., wioślarz 75 Czetwertyński Stanisław 92 Ferens Stanisław 45,46, 75, 85-87,112 Czyżowski Bolesław 100-102 Ferens Tadeusz 75, 76 Czyżowski Zygmunt 93, 95 Fiałka Kazimierz 107 Fierich Franciszek 22 Grabowski Wacław 38 Fierich Ksawery 33 Greczek T., wioślarz 80 Figwer Franciszek 72 Greffner Bolesław 47 Filasiewicz Hilary 16 Grędzierski Stanisław 95 Florkiewicz Wanda 104 Groblewska S., tenisistka 92,93 Florkiewicz Wojciech 106 Gródecki Roman 32,135 Foryś Czesław 103 Grodoń Augustyn 108 Fredro Aleksander 125 Grodzicka Ewa zob. Estreicherówna Friedrich Tadeusz 99, 157,158,167 Ewa Frischer Józef 59, 75, 76, 78, 85, 88,132 Gwizdałówna, narciarka 70

Gadomski Adam 33,132 Habsburg Karol Stefan 73 Gadomski Jan 32,41-44, 57, 66, 67, 74, Haliński Władysław 90 132,154 Haller Józef 126 Gajewski Adam 95 Hanczakowski Włodzimierz 88 Galica Andrzej 66 Hasenohrlow, wioślarz 84 Galica Władysław 66, 70,103,133 Hebda Józef 160 Galii San 59 Heinrich Władysław 42 Gałecka Jadwiga 26 Hirsch Wilhelm 52, 53, 55 Gałecki Kazimierz 58, 96 Hitzinger, wioślarz 74 Gautier Antoni 42 Hoborski Antoni 75 Gąsienica-Marcinowski Wojciech 123 Hoff Tadeusz 76-79 Gebethner Jan Stanisław 44,45,134 Hołubianka Zofia 67, 74,136 Gerulewicz Janusz 73 Honowska Jadwiga 111 Gil zob. Papće Adam Horain Witold 93-95 Gnoirtski Mieczysław 79, 80, 82 Hrebenda Michał 36, 45 Gnojek Jan 71,134 Hubel Stanisław 55 Godek Stanisław 63,113 Humpola Jan 111 Godlewski Emil junior 18 Hiiller Hans 51 Goetel Ferdynand 153 Goetel Walery 7, 20-24, 26, 37,42, 45, 46, Iżumski, skarbnik 59 57, 59, 60, 62-66, 73,75, 77, 81,87, 98,106,109,134,143,153,154,164 Jacobsen G., tenisista 160 Goetz Okocimski Jan 52,96 Jakubowska, sterniczka 74 Gołcz Jerzy 111 Janczarski Ludwik 26 Golling, szermierz 96 Janczewski Edward 33, 36 Gones, tenisista 91 Janiga J., wioślarz 80 Gosiewski Wiktor 42-45 Janikowski Teofil 66 Góral Władysław 63 Janota, tenisistka 52 Górka Ryszard 78-80 Jarosz Janusz 63, 64,101 Górski Adam zob. Gnojek Jan Jaworski Jerzy 32, 38, 40, 47, 53 Górski S., tenisista 52 Jentys Czesław 32, 49, 52, 67, 90, 91 Grabowski Jan 32, 50 Jentys Stanisław 32,33, 38, 66, 67, 85 Grabowski Józef 7, 22, 24, 26, 32, 33,35, Jentys Stefan 33, 36,136 40, 54,135,143,154 Jentys Władysław 57,59,90,102,136,137 Jędrzejowska Jadwiga 92-94,130,137 Kobylański Władysław 33, 36, 52 Jędrzejowski, szermierz 97 Kochanowski, dyrektor 95 Jętkiewiczówna Zofia 43 Kohlberger Tadeusz 78, 79 Jordan Henryk 6, 9,17,18, 20 Kołodziejczyk January 32,53 Jurgielewicz Krystyna 124 Komarnicki Gyul 110 Jurjewicz Kazimierz 33 Komornicki Stefan Satumin 26, 33,138 Komorowski Hektor 33,49, 52 Kaczanowski K., działacz narciarski 66 Konopka Ryszard 93 Kaczyński, szermierz 101 Konopnicki Jan 10 Kaliciński Eugeniusz 66-70, 75,138 Kończak Leon 95 Kałamacka Ewa 14 Kordys Roman 66 Kandziora Paweł 101, 102, 138 Korniłłowicz Tadeusz 40 Kapałka Z., wioślarz 76 Korosadowicz Zbigniew 111 Kapłan Jan 72 Korowicz Marek 109 Kapusta Zygmunt 71, 82 Koseski Adam 92 Kapuściński Stanisław 32, 42, 47 Kosiński, inż. 61 Karczewski, lekkoatleta 105 Kostanecka Michalina z Dobrowolskich Karpiński Adam 111 139 Karwat A., piłkarz 47 Kostanecki Jan Nepomucen 139 Kaszycki Aleksander 64,65 Kostanecki Kazimierz Telesfor 18, 26, Kelemen A., tenisista 91 138 Keller Antoni 114 Kostrzewski Jan 84,124 Keller Stanisław 114 Kośmiński Jan 16 Keller T., piłkarz 47 Kovacs, pływak 86 Kenar Antoni 134 Kowalewski, tenisista 90 Kenner, szermierz 97 Kowalski Ludwik 57, 59, 63, 74, 76, 85, Kessler Roman 79 112,115,139 Kiełbusiewicz Bronisław 96 Kowenicki Stanisław 106,112,140 Kiełpiński Jan 123,138 Kozik Michał 75 Kieszkowski Zdzisław 46 Kozłowski Marian 54, 72 Kiltynowicz Witold 26, 32, 46, 49, 50 Koźlicki Jerzy 149 Kinzel Rolf 51, 53 Krajewski Rudolf 59,103 Kiryk Feliks 121 Krasiński Antoni 47 Kisielewski Seweryn 47 Krasiński Wiktor 36 Klakurka K., piłkarz 47 Krauze Jan 77 Kleczyński Józef 16 Krieger Joachim 38 Kleinadel Edward 52, 90 Kroebl Adam 66 Kleinmann, szermierz 97 Krókowska Zofia 110,111,140 Klemensiewicz Zygmunt 109 Krókowski Jerzy 110,140 Kling, szermierz 72 Król Stanisław 78 Kluska Jerzy 65 Królak Adam 92 Kłaput Aleksander 78, 79, 81, 82 Królicki, szermierz 72 Kłaput Tadeusz 77, 78, 81 Królówna 85, 86, 89 Knycz Juliusz 47 Królówna Anna 87, 88 Kobylański Janusz 72 Królówna Maria 87, 88 Krudzielewski, dyrektor cementowni Łazarski Józef 33 62 Łepkowski Wincenty 33 Krygowski Władysław 111,140 Łoś Stanisław 36,45, 46 Krysiński Wiktor 44, 45,112 Łoziński Jan 79 Krzepowski Jan 78-80 Lukasiewicz Józef 40,53,67 Krzeptowski Andrzej 67,68 Krzyżanowski Kazimierz 32,49 Macudziński Bolesław 59,66-69,95,96, Krzyżanowski Tadeusz 32, 33, 35, 42 143,165 Kudliński T., lekkoatleta 102 Majewski Wacław 7, 21, 22, 24, 26,32, Kukulski Janusz 47, 48 33, 35, 38, 40,42-45, 54,143,153, Kulczyński Władysław 36 154 Kuligowiczówna, tenisistka 94 Makowska-Rzeszutko Marianna 119 Kunicki Bogdan J. 120 Makowski Stefan 159 Kunicki Wojciech 36 Mally'owa Inna 96, 97 Kupczyk Kazimierz 111 Malski Wiesław 112 Kurnatowski Wacław 46 Małachowski Bohdan 111,144 Kuryluk Władysław Dionizy 26,141 Małachowski Jan 36,40 Kusociński Janusz 106 Małecki Aleksander 96-100,144,157, Kutyłowski Roman 52 165,167,169 Mańkowski Władysław 96 Langer, wioślarz 74 Marcinkowski Włodzimierz 145 Laskowski Kazimierz 97-99,115,157, Marszałek Tadeusz 47 167,169 Marusarzówna Helena 73,128 Lasota Paweł 72, 73 Masłowski Władysław 46,162 Laszczak Marian zob. Trnka Teofil Masny, ksiądz kanonik 63 Latinikówna E. 99 Maślanka Jerzy 109 Lauvernay Gabriel 12 Matuszewski Ludwik 55 Leo Juliusz 52 Maurizio (Abramowicz) Marian 71,80, Leśniodorski, szermierz 97 145 Leszko Ludwik 42-47,59,62,63, 66, 74, Mayerówna J., pływaczka 85,86 75, 77, 78, 80, 81,112,139,141 Mayerówna Maria 85, 86,87 Librowicz, tenisista 51 Mazurkiewiczówna J., wioślarka 81 Lijowska Maria 71-73 Meidinger Stefan 65 Linnemann Eugeniusz 49,50,61,87, Menda Stanisław 38 96,97 Merunowicz Jakub 59, 77, 78,81,82, Lipiński W., narciarz 70 162 Litwin Henryk 78 Michalski Czesław 11 Loria Leon 26,40 Michalski Leonard 32, 42-44, 47,49, 55 Lubańska Janina 46 Michalski Stanisław 105 Lubicz-Nycz Leszek 158 Micheida A., narciarz 67 Lubieniecki Kazimierz 66 Mięsowicz Kazimierz 33,55 Lubieńska Maria 86-88 Mikołajczyk Karol 32, 33 Minkiewicz, generał 91 Lada Stanisław 46 Mischke Kazimierz 59 Łapiński Stefan 52,164 Modzelewski, lekkoatleta 107 Morajkówna Stanisława 82 Pacewicz Kazimierz 136 Moritz Wacław 86 Pacewicz Zofia zob. Hołubianka Zofia Morozewicz Józef 26, 33,146 Pankiewicz Józef 164 Mostowski Czesław 147 Papće Adam 74, 95-100,150,157,158, Mostowski Jerzy 84,147 165,167,169 Mostowski Włodzimierz 32, 33, 42-45, Papće Fryderyk 150 47, 74,147 Parafińska H., tenisistka 95 Motyka Stanisław 105,134 Paraskovich, wioślarz 75 Motyka Zdzisław Józef 103-107,147 Pareński Stanisław 33 Miickenbrunn Henryk 68 Paryski Witold Henryk 111,121,134, Miinnichówna Irena 63, 76 152 Mtitzel Jan 12 Patkanowski Michał 65 Patkowski Józef 153 Nadwodzki S., wioślarz 80 Pawlas Eugeniusz 44, 50, 52 Narkiewicz-Jodko Konstanty 111 Pawlas Tadeusz 44, 50, 63, 91, 95 Nawratil Zygmunt 92, 94, 95 Pawlica Władysław 7, 21-24, 26, 32, Newjestin, pływak 87 36-38, 40, 41,54,143,153,155 Niedźwiecki Władysław 46 Pawłowski Jerzy 62, 98, 99,103,104, Niffke Georg 117 106,108 Niger, dr 33 Pąchalska Maria 9 Nikiel Jerzy 101 Pelczar Andrzej 8 Nitsch Roman 33,148 Petecki Jan Kazimierz 113,155 Nowak Józef 106,107 Petkiewicz Stanisław 106 Nowak Julian Ignacy 33, 91, 96,130, Piasecki Wenanty 6,14 148,149,153 Pieńkowski Ignacy 164 Nowak Zdzisław 104-108,149,169 Pierzchała Jan 113 Nowak Zofia z Wężowiczów 77,130 Pietraszewska J., wioślarka 81 Nowak-Hanczakowska Krystyna 87- Pilarska H., wioślarka 81 89,104,130,148,149 Pilz Jan 26 Nowakówna Wanda zob. Dubieńska Piłsudski Józef 68 Wanda Pinińska, pływaczka 89 Nowosielski Stefan 149 Piotrowska, pływaczka 85 Nowotny Gustaw 71 Piotrowski Kazimierz 26, 40, 46,109, 111,159 Obrubański Adam 32, 47,149 Piwocka Anna 76 Olaś Konrad 78 Płonka Zbigniew 71,155 Olesiówna Jadwiga 54, 55 Pochwalski Jan 75, 76, 85, 86 Opara Jan 62-65 Pochwalski Jerzy 98,99,115 Oppenheim Józef 25, 54,150 Pochwalski Józef 63 Orlewicz-Musiał Małgorzata 18 Podgórski Tadeusz 66 Orłowicz Mieczysław 6, 54 Połczyński Janta Roman 26 Osiecki Stefan 111 Popielówna Irena 46, 57, 59, 63,67, 69, Osiński A., generał 96 70, 75-79, 81, 85-89,155 Oszast Halina 12 Porębska Halina 87 Otorowska Irena 87 Potuczek Witold 52, 63, 90, 92,156 Pozowska Ada 93,94 Rysiakiewicz T., narciarz 70 Poźniczek Antoni 80, 82 Ryś Edward 64 Prażmowski Tadeusz 32, 40, 53 Rzepecki Jerzy 110 Preiss J., wioślarz 76, 88 Rzepecki Zbigniew 110 Preiss Witold 70 Przyborowski Józef 63, 81 Salek W., lekkoatleta 103 Przybylko 12 Sarmacki, lekkoatleta 106 Pulman Z. 63 Sarnecki Jerzy (Junien) 7,22,26,33, 143,154 Raczyński Edward 90 Sawicki Stanisław 32, 47 Radwańska-Paryska Zofia 121,153 Schiele Aleksander 109 Radzyński, dr 64 Schiele Kazimierz 109 Ramza M., wioślarz 76 Schneider, piłkarz 47 Raynelówna Ada 26 Sedlaczek Leon 96 Rayski Ludomir 46 Segda Władysław 96-100,157,167,169 Rdzawicz zob. Jentys Władysław Semadeni Tadeusz 86 Reichardówna, wioślarka 81 Semkowicz Adam 63,100 Reim A., narciarz 67, 70, 75 Siedlecki Stanisław 111 Reiner Wilhelm 55 Siedlecki Wojciech 59 Rembieliński Jan 32 Sieniatycki Maciej 75 Remer Wilhelm 47 Sierakowski A., wioślarz 45 Remy Jan 12 Silberzweig, szermierz 101 Ritterman ]., pływak 88 Sinkówna Krystyna 111 Ritterschild Zdzisław 66, 74 Skibniewski Tadeusz 32, 46 Roehrl Sepp 118 Skołyszewski, szermierz 97 Roentgen Wilhelm Konrad 153 Skonecki Władysław 95 Rogalski Tadeusz 64 Skotnicówna Lidia 111 Rolle J-, narciarz 70,75,87 Skotnicówna Marzena 111 Rolle Karol 75,91 Skórzewski Bernard 44,112 Roni Zdzisław 82 Skulicz, szermierz 97 Rosenblatt Józef 33, 36 Smolka Stanisław 36 Rosetti, tenisista 59 Smoluchowski Marian 73,158,159 Rostworowski Michał 77 Sobik Antoni 158 Roszkówna Zofia 111 Sobolewska Maria 75, 76 Rouppert Kazimierz 146 Sokołowski Adam 109-111,159 Rouppert Stanisław 46,47 Sokołowski Henryk 46 Rozmus Aleksander 68 Sokołowski Marian 109,110,159 Rudkę Leopold 32, 33, 38, 40, 50, 52, 54 Soldan Wacław 107,108 Rudy Stanisław 32, 33, 42-46, 53, 73, Soltan Stanisław 101 74, 77, 86 Sporny Maksymilian 75,82 Russel, wioślarz 76 Stafiej Mieczysław 47 Rutkowski Maksymilian 33 Staliński, tenisista 91 Rutkowski Witold 45, 47, 74 Stanisławski Wiesław 111 Rychter Wiera 90, 91 Starzewski T., szermierz 97 Rygier T., narciarz 67 Stączek Stanisław 32,33,39,40,53,62, 67 Stebelski-Uhr Roman 36 Talarczykówna R. 17 Steinmassel Zygmunt 26 Talewski Roman 77, 78 Stępowski Adam 46 Tanger Władysław 36 Stiber Jerzy 36 Tarasiewicz Kordian 92 Stoch Mieczysław 114 Tarczyński Tadeusz 32,36,42 Stolarow Jerzy 93 Tarłowski Kazimierz 94,100,160 Strasburger Edward 33 Tavernier Aleksander 12 Strouhal, tenisista 95 Terlecki Alfred 38 Styczeń Wawrzyniec 18 Thoma Józef 74 Sudhof Karol 51 Thoman Walter 51 Suski Marian 158 Tłoczyński Ignacy 93,94 Sykała Tadeusz 71, 72 Toliński Tadeusz 67 Szafrański S., sternik 80 Tomczyk Stanisław 47 Szalewski Mieczysław 43,44 Toporowicz Kazimierz 9,18 Szaroch K., narciarz 67,68 Trnka Teofil 63,105,108,161 Szatkowska M., wioślarka 77 Trojanowski Edward 149 Szatkowski Henryk 45, 58, 59, 68, 75, Trzciński, narciarz 68 76, 85, 88,109,112,139 Turek Kazimierz 106 Szczawiński Adam 78 Turowicz Władysław 47 Szczepański Alfred 109,123,128 Tuszyński Bogdan 9,117,120,121 Szczepański Jan Alfred 109,110,128, Tuszyński Ferdynand 14 159 Tybulczuk F., wioślarz 80 Szczerbiński Edward 115 Tyszecki Teofil 18 Szczerbiński G., wioślarz 75 Tyszkiewicz, tenisista 52 Szczerbiński Marian 78 Szczuka Mieczysław 110,111 Ustupska Krystyna 72 Szczygłówna Maria 73 Ustupski Jerzy 72, 81-84,124,161-163, Szeligiewicz, narciarz 72 169 Szeligowski, wioślarz 74 Szenhakówna Jadwiga 113 Vacano Ferdynand 12 Szombathely Bela 99, 100 Vambera Emil 96,97 Szotychno Tadeusz 66 Verey Roger 80-84,124,162,169 Szumski Władysław 26, 87 Szumski Zygmunt 57, 59, 75 Wachtel, dr 36 Szustrówna, szermierka 100 Wajda S., wioślarz 80 Szwede Władysław 51, 52, 90-92,156 Walczak A., narciarz 70 Szyjkowski, szermierz 97 Wałkowiński Wiesław 78-80 Szyszko Stanisław 94 Wallisch Karol 111,163 Walter K. 45, 74 Świda Jerzy 63 Walter Kazimierz 63, 64,163 Świerz Mieczysław 32, 38, 40, 54, 66, Wanicky S. 47 109,160 Wanicky W. 47 Świerz Witold 32 Wanner Karol 79 Świszczowski Adam 55, 67-70, 85-87 Warmiński Przemysław 93 Wasserberg R., taternik 109 Wyrobek S., wioślarz 77, 78 Waśkowski Czesław 84 Wyspiański Stanisław 131 Wasztyl Ryszard 9,12-18 Wątocki Lech 78,105,106-108,112 Zabielski Jerzy Feliks 95-100,157,165, Weiss Eugeniusz 85 166,169 Weiss Leon 16 Zabierzewski, wioślarz 74 Wermuth Szymon 50, 52, 53, 55 Zaborniak Stanisław 56 Wessely Curt 52, 53 Zachar Ksawery 90-92,156 Weyssenhoff Jan Wergiliusz 52,90,91, Zacharski Józef 59,114 164 Zaczyk Teodor 158 Wicherkiewicz Bolesław 33,36 Zając Roman 65 Wierdak Stanisław 64 Zajączkowski Władysław 76 Wieser Karl 72 Zakrzewski Władysław 115 Wigner Adam 47 Zamojski Władysław 25 Wilkosz Feliks 36 Zarański Jerzy 76 Winkler Konrad Sebastian 95-98,151, Zarański Tadeusz 76 164,169 Zaremba Stanisław Krystyn 111,122, Wisłocki Adam 45, 54 167 Witkowska Lula 87, 88 Zaruski Mariusz 38,40, 41,109,128, Witkowska Zuzanna 81, 88 132 Witkowski, wioślarz 74 Zarzycki, narciarz 38 Włodek Jan 166 Zawadzki Jerzy 101,102 Wodniecki Józef 101 Zeńczak Adam 79 Wodzicki K., wioślarz 82 Zgorzelska Zofia 79 Wojciechowski Henryk 52 Ziętkiewicz Władysław 66,168 Wojtkowski Wiesław zob. Galica Zoigner, porucznik 55 Władysław Zoll Fryderyk junior 23, 26,52 Wołkowiński Tv wioślarz 75 Zoll J., wioślarz 75 Wołkowski T., szermierz 45,165 Zubek Stanisław 72 Woltman Bernard 120 Żychoń S., narciarz 70 Wortmanjan 100,101 Zyzak Edmund 47 Woyna Stefan 47 Woźniak M., wioślarz 80 Żarnowiecki Kazimierz 47 Wójcicki A. 64 Żmija Antoni 47 Wróbel Stefan 76 Żmudzianka Antonina 112,113 Wryk Ryszard 9,19, 21, 23-26, 31,34, Żochowska, tenisistka 90 40, 41, 43, 44, 46, 53-55, 57, 82, Żuławski Janusz 26 111,115,120,121

Spis treści

Wstęp 5 Rozdział I Tradycje wychowania fizycznego i sportu młodzieży akademickiej w Krakowie 10 Rozdział II Geneza AZS Kraków 20 Rozdział III Na drodze do niepodległości. Struktura i rozwój organizacyjny AZS Kraków 28 Rozdział IV Główne kierunki i formy działania w okresie niepodległości (1918-1939) 57 Rozdział V AZS w latach wojny i okupacji 116 Rozdział VI Wybrane sylwetki sportowców i działaczy AZS Kraków (z lat 1909-1945) 121 Zakończenie 169 Aneks 171 Wykaz skrótów 178 Bibliografia 180 Indeks nazwisk 189

Praca w zamierzeniu Autora jest pierwszą częścią monografii poświęconej dziejom Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie. Obejmuje czasy od powstania AZS do 1945 roku. Prezentuje kolejno: tradycje wychowania fizycznego młodzieży akademickiej w Krakowie, genezę AZS Kraków, strukturę i rozwój Związku do I wojny światowej, główne kierunki i formy działania w okresie międzywojennym oraz w latach okupacji, a także biogramy ważniejszych zawodników i działaczy z tego okresu. Oparta jest na solidnych badaniach. Autor wykorzystał dokumenty z Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, drukowane sprawozdania krakowskiego AZS, Kroniki UJ oraz obszerne piśmiennictwo. W związku ze zbliżającym się jubileuszem 100-lecia AZS okaże się aktualna i bardzo cenna, wypełni też lukę w historii sportu akademickiego.

Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 457

ISSN 0239-6025 ISBN 978-83-7271-412-1