Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków Czesław Michalski Akademicki Związek Sportowy w Krakowie 1909-1945 Akademicki Związek Sportowy w Krakowie 1909-1945 Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 457 Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2007 Czeslaw Michalski Akademicki Związek Sportowy w Krakowie Części 1909-1945 Recenzenci prof. dr hab. inż. Jerzy Pawłowski prof. dr hab. Kazimierz Toporowicz © Copyright by Czesław Michalski & Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2007 redaktor Marta Łukaszczyk projekt okładki Maciej Kwiatkowski ISSN 0239-6025 ISBN 978-83-7271-412-1 Redakcja/Dział Promocji Wydawnictwo Naukowe AP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 teł./fax (012) 662-63-83, tel. 662-67-56 e-mail: [email protected] Zapraszamy na stronę internetową: http://www.wydawnictwoap.pl łamanie Jadwiga Czyżowska druk i oprawa Wydawnictwo Naukowe AP, zam. 9/07 Wstęp Sport akademicki ma w Polsce ponadstuletnią tradycję. Jego początki sięgają XIX stulecia, kiedy to zaczęły powstawać studenckie organizacje sportowe w szkołach wyższych Lwowa i Krakowa. Organizaqe te miały charakter jednosekcyjny, uprawiano w nich głównie szermierkę, szachy, kolarstwo, strzelectwo i wioślarstwo. Nie było to dziełem przypadku, bo­ wiem tylko na terenie ziem byłego zaboru austriackiego istniały na tyle li­ beralne stosunki, które umożliwiały działalność polskich uniwersytetów. W roku 1906 we Lwowie doszło do scalenia działających dotychczas w rozproszeniu studenckich organizacji sportowych w Akademicki Zwią­ zek Sportowy Młodzieży Polskiej, zaś w podwawelskim grodzie formalne powołanie Akademickiego Związku Sportowego nastąpiło w 1909 roku. Idea fizycznego rozwoju młodzieży, choć podniesiona na Uniwersy­ tecie Krakowskim już w okresie renesansu, z trudem torowała sobie drogę w praktyce. Dopiero oświecenie, a szczególnie XIX wiek przyniósł nowe idee i inicjatywy w dziedzinie ćwiczeń fizycznych, które odegrały określo­ ną rolę w rozwoju świadomości środowiska uniwersyteckiego, ułatwiając tym samym późniejszy rozwój idei samorządności sportowej akademi­ ków. Ważnym etapem na tej drodze było wprowadzenie po raz pierwszy do programu zajęć wychowania fizycznego, które realizowano poprzez jazdę konną, szermierkę, taniec i pływanie. Naukę prowadzono w latach 1817-1833 w specjalnie powołanych do tego celu szkołach: szermierki, jaz­ dy konnej, tańca i pływania mając na względzie nie tylko zdrowie mło­ dzieży, ale także podniesienie ogólnego poziomu kształcenia i zrównanie krakowskiego uniwersytetu z uniwersytetami zagranicznymi. Chlubne tradycje wychowania fizycznego w Uniwersytecie Jagiel­ lońskim związane były również z działalnością Ludwika Bierkowskiego, profesora Wydziału Lekarskiego, który w latach 1837-1844 zorganizował i prowadził Szkołę Gimnastyczną opartą na wzorach obcych, ale w peł­ ni przez siebie zracjonalizowaną. Do rzędu tych inicjatyw zaliczyć należy działalność Józefa Dietla, także lekarza, profesora i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pierwszego prezydenta Krakowa ery autonomicznej. Był on inicjatorem i współorganizatorem w 1867 roku Towarzystwa Gim­ nastycznego Krakowskiego, będącego pierwszą demokratyczną organi- zaqą społeczną, propagującą różne formy aktywności ruchowej wśród studentów i mieszkańców Krakowa. Mniej więcej w tym samym czasie, Wenanty Piasecki - lekarz, znawca przyrodolecznictwa i nauczyciel gim­ nastyki - zainicjował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie Lwows­ kim, wykłady z teorii wychowania fizycznego i ówiczenia fizyczne dla ogółu studentów. Inicjatywa ta jednak również upadła, gdyż władze wie­ deńskie odmówiły środków na ten cel. Niezwykle ważne znaczenie miała działalność Henryka Jordana, pro­ fesora Wydziału Lekarskiego UJ i wielkiego społecznika, który swym pio­ nierskim dziełem - zwanym później „Parkiem im. Dra Henryka Jordana", założonym w 1889 roku i słynnym w całej Europie - położył trwałe pod­ waliny pod rozwój nowoczesnego sportu polskiego, w tym również spor­ tu akademickiego. Drugim wiekopomnym dziełem Henryka Jordana było zorganizowanie na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1895 roku pierwszych 2-letnich kursów naukowych dla nauczycieli wychowania fizycznego, W 1913 roku przekształciły się one w 2-letnie Studium Wychowania Fi­ zycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studium, poza kształceniem nau­ czycieli wychowania fizycznego, prowadziło ćwiczenia fizyczne dla ogó­ łu studentów Uniwersytetu. Była to pierwsza na ziemiach polskich uni­ wersytecka forma kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego, która stała się pierwowzorem dla całego szkolnictwa wyższego w tej dziedzinie w Polsce. Studium UJ było też pierwowzorem dla dzisiejszych Studiów Wychowania Fizycznego i Sportu przy wszystkich wyższych uczelniach. Ostatnie lata przed wybuchem I wojny światowej były okresem szcze­ gólnie dużej aktywności społeczno-organizacyjnej społeczeństwa polskie­ go, w tym również środowiska akademickiego. Złożyły się na to głębokie przeobrażenia społeczno-ekonomiczne i polityczne na ziemiach polskich, narastające konflikty międzynarodowe i związane z tym perspektywy na rozwiązanie „sprawy polskiej", wybuch rewolucji 1905-1907 w tzw. Kró­ lestwie Kongresowym. Przeobrażenia te radykalizowały społeczeństwo polskie, a szczególnie środowiska akademickie Galicji. Przyczynił się do tego również silny napływ radykalnych żywiołów studenckich z „Kongre­ sówki" na uniwersytety w Krakowie i Lwowie. Zatem, kiedy zaczęły powstawać pierwsze kluby sportowe w latach 1903-1907, z reguły przy aktywnym współudziale młodzieży akademickiej, zaczęły rodzić się też pierwsze inicjatywy organizowania własnych, aka­ demickich stowarzyszeń w dziedzinie sportu, turystyki i krajoznawstwa. W wyniku dążeń środowiska akademickiego powstał w latach 1903-1906 wyodrębniony oddział akademicki „Sokoła" krakowskiego, Akademicki Związek Sportowy Młodzieży Polskiej we Lwowie i Akademicki Klub Tu­ rystyczny we Lwowie zorganizowany przez Mieczysława Orłowicza. Były to jednak albo organizacje turystyczne, albo miały przejściowy charakter, choć świadczyły niezbicie o rozwijających się aspiracjach i potrzebach aka­ demickiego środowiska w tej dziedzinie. W tej sytuacji, po okresie prób i niepowodzeń, doszło w dniu 15 maja 1909 roku do zebrania organizacyjnego Akademickiego Związku Sporto­ wego w Collegium Novum na Uniwersytecie Jagiellońskim. Inicjatorami byli studenci, entuzjaści turystyki, sportu i miłośnicy przyrody. Należeli do tego grona: Walery Goetel, Józef Grabowski, Wacław Majewski, Wła­ dysław Pawlica i Jerzy Junien-Samecki. Jak się później okazało, ta właśnie organizacja stała się protoplastą dzisiejszego AZS, którego niebawem bę­ dziemy obchodzić stulecie twórczej i chwalebnej działalności dla rozwo­ ju sportu polskiego. Nowy etap rozwoju Akademickiego Związku Spor­ towego w Krakowie przypadł na lata II Rzeczypospolitej. Przebiegał on w zupełnie odmiennych warunkach społeczno-politycznych, gospodar­ czych i kulturalnych. Pozostały jednak zasady ideowe i moralne oraz do­ świadczenia organizacyjne, które były drogowskazem dalszego rozwoju. Można wśród nich wymienić choćby te najważniejsze: 1. Uniwersytecki rodowód idei sportu i turystyki studenckiej oparty na bogatych tradycjach wychowania fizycznego pojmowanego jako środek prowadzący do wszechstronnego rozwoju człowieka, zdrowego fizycznie i psychicznie; 2. Ściśle akademicki charakter ruchu opierający się na pełnej samo­ rządności studenckiej; 3. Wysoki poziom moralny sportu akademickiego wynikający z jego osobotwórczej roli i wysokiej rangi środowisk akademickich w całym społeczeństwie; 4. Bezgraniczne zaangażowanie i przywiązanie do Związku, zarówno sportowców, jak i działaczy; 5. Wszechstronność w doborze uprawianych dyscyplin sportu oraz umiejętne łączenie rekreacyjnych i wyczynowych form uprawiania sportu. Zasadniczym przedmiotem niniejszej pracy jest działalność Akade­ mickiego Związku Sportowego w Krakowie od początku jego istnienia do zakończenia II wojny światowej. Dzięki dobrze prowadzonej pracy, organizacja ta rozwinęła szeroką działalność, której celem była dbałość o ruch, a co za tym idzie zdrowie i rozwój fizyczny młodzieży akade­ mickiej. AZS grupował w swoich szeregach ludzi aktywnych społecznie, którzy realizowali hasła kulturalnego, zdrowotnego i patriotycznego wy­ chowania młodzieży. Pomimo doniosłej roli, jaką odegrał Akademicki Związek Sportowy w Krakowie dla rozwoju polskiej i krakowskiej kultury fizycznej, ruchu studenckiego i szkolnictwa wyższego, nie doczekał się pełnego opraco­ wania. Stąd w gronie działaczy AZS zgrupowanych w Kole Seniorów krakowskiego AZS, kierowanego przez byłego rektora UJ profesora An­ drzeja Pelczara, zrodziła się myśl opracowania dziejów AZS Kraków na jubileusz 100-lecia Związku. Ze względu na odmienne warunki społeczno- polityczne, gospodarcze i kulturalne w najnowszej historii naszego kraju, a także odmienne warunki pracy AZS i różnice w strukturze organiza­ cyjnej Związku, autor postanowił opracować dzieje krakowskiego sportu akademickiego w dwu częściach. Pierwsza część obejmuje działalność Akademickiego Związku Spor­ towego w Krakowie w latach 1909-1945. Druga zaś, w przygotowaniu, historię AZS od 1945 roku do czasów współczesnych. W planach jest rów­ nież wydanie trzeciej części - albumu dokumentującego stulecie działal­ ności krakowskiego AZS. Niniejsza część składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym roz­ dziale omówione zostały tradycje wychowania fizycznego i sportu wśród krakowskiej młodzieży akademickiej. Rozdział drugi poświęco­ ny jest powstaniu pierwszej studenckiej organizacji