Përmbajtja / Sommario
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
nr. 74, viti/anno XI, llonar-shëndrè / luglio-dicembre 2012 e-mail: [email protected] - http://digilander.libero.it/jetarbreshe (Mondo Italo-Albanese) Del nga gjashtë muaj - Semestrale online della Minoranza linguistica storica Albanese d’Italia - Eianina / Purçill (Cs- Italia) Përmbajtja / Sommario SHPALLJA E PAVARË SISË : TEKSTET E 28 NËNTORIT 1912 Nexhip Mërkuri faqe 2/45 EDITORIALI faqe 3/63 NGA KATUNDET ARBËRESHË Angelo Matrangolo, Spectator, Francesco Marchianò, Giovanni Giudice, Vincenzo Cucci, Motimadh, Drejtori faqe 4-11 TEKSTE, ZAKONE POPULLORË NGA KATUNDET ARBËRESHË Cettina Mazzei, Laura Perillo, Giuseppe Chiaffitelli, Nicola Alfano, Vincenzo Belmonte, Zef Beccia faqe 12-17 QISHA BIXANTINE ARBËRESHE Emanuele Giordano faqe 18-21 LOZJET E GJUHËS Lucia Cardamone faqe 21 INTERVISTË PROVEDITORIT FRANCESCO FUSCA faqe 22 JETA E GJERGJ KASTRIOTIT SKANDERBÉ faqe 23-24 DORËSHKRIMET ARBËRESHË Bernardo Bilotta, Carlo Brunetti faqe 25 KËNDON ARBËRIA Festivali i Shën Mitrit e Festivali i Pllatënit faqe 26-27 KOMPOZITORET TANË Francesco Scaravaglione, Raffaele Bloise faqe 28 POEZI ARBËRESHE Giovanni Frate, Costantina Florio, Andrea Glaviano, Nicolò Ferrara, Gennaro Tavolaro, Carolina Bucci, Carmine Stamile, Giuseppe Gallo faqe 29-31 POEZI ÇAME E SHQIPE Bedri Miftari, Moikom Zeqo, Shaip Beqiri, Basri Capriqi, Arian Leka, Agron Tufa, Shkëlqim Llanaj, Alisa Velaj faqe 32-33 STUDIME E ARTIKUJ MBI BOTËN ARBËRESHE Imri Badallaj, Rovena Vata, Klara Kodra, Helena Grillo, Kastriot Marku, Klodian Gjoni, Merita Toçila faqe 34-43 QINDVJETORI I PAVARËSISË SË SHQIPËRISË Vilhelme Vlora Haxhiraj, Nexhip Mërkuri, Jolanda Kodra, Agim Vinca, Klara Kodra, Antonio Bellusci, Zef Kakoca, Drejtori, Klara Buda faqe 43-53 VDEKJA E PAPRITUR E POETIT ALI PODRIMJA Majlinda Bregasi, Baviola.Shatro, Zef Schirò Di Maggio, Violeta Murati faqe 53-58 ARTIKUJ MBI BOTËN SHQIPTARE Ardian Ndreca faqe 61-62 BIBLIOGRAFI ARBËRESHE faqe 62-64 JO VETËM ARBËRISHT Pierfranco Bruni faqe 64 NJËQIND VJET PRAPË SHQIPËRIA NDAHEJ KA TURQIA Tekstet e shkruara të 28 Nëntorit 1912 Nga procesverbali i mbledhjes së parë të Kuvendit prof.dr.Nexhip Mërkuri Kombëtar të Vlorës më 28 Nëntor 1912, botuar në Universiteti “Ismail Qemali, Vlorë “Përlindja e Shqipnies”, Vlorë 1913. ndihmë e kontroll të qeverisë, të dërgohet një komision Mbledhja e Kuvendit Kombëtar në Vlorë u hap më 28 në Evropë për të mbrojtur çështjen shqiptare përpara Nëntor 1912, ora 4 pasdreke, në shtëpinë e Xhemil Mbretërive të Mëdha”.5 Vlorës. Me një kuvendim të nxehtë, të lidhur e të Akti i shpalljes së Pavarësisë arsyeshëm, Ismail Qemali tha këto: “Shqipëtarët, ndonëse besnikë kurdoherë te Mbretëria Në Vlorë më 28 të vjeshtës së tretë 1912 Osmane, nuk e kanë harruar kurrë as gjuhën, as Pas fjalëve që tha Z.Kryetar Ismail Kemal Beu, me të kombësinë e tyre. Prova më e mirë janë përpjekjet dhe cilat tregoi rrezikun e madh në të cilën ndodhet sot kryengritjet që kanë bërë herë pas here, sidomos në Shqipëria, të gjithë delegatët me një zë vendosën që këto katër vitet e fundit për të ruajtur të drejtat dhe Shqipëria me sot të bëhet më vehte, e lirë e e zakonet e veta. Qeveria osmane nuk e vështroi kurrë mosvarme.6 interesin e saj. Nuk deshi kurrë t’ua shpërblejë me të Mesazhi i Ismail Qemalit drejtuar popullit mirë shqiptarëve shërbimet e mëdha që i bëjnë. Kohët më 28 Nëntor 1912 e fundit dëfteu ndopak dëshirën që të merrej vesh me kombin tonë. “Sot u hap Kuvendi Kombëtar. Pasi u vendos shpallja Por prapë nuk vuri të gjithë vullnetin e mirë dhe nuk e Pavarësisë, që është i vetmi mjet shpëtimi për ne, u mori të gjitha masat e nevojshme që të paqësonte dhe ngrit flamuri. Kryesia e Qeverisë së Përkohshme që do kënaqte shqipëtarët. Në këtë kohë krisi lufta me të katra të formohet, m’u ngarkua mua. Lutemi, shpalleni aty, mbretëritë e Ballkanit, të cilat kërkonin përmirësime e nëpër nënprefektura e krahina dhe përpiquni të të drejta për vëllezërit e tyre të një kombi e një feje. siguroni mirë qetësinë e vendit”.7 Më vonë Mbretëritë e Ballkanit e harruan qëllimin e Ismail Qemali parë dhe pasi lufta u vajti mbarë, u morën vesh për Akti i diplomacisë (telegrami) copëtimn e ndarjen midis tyre të mbretërisë, pra dhe të Shqipërisë. Shqiptarët, të cilët kishin marrë pjesë në “Vlorë, 28 Nëntor 1912. Ministrit të Punëve të luftë më fort se si ushtarë, si të zotët e vendit për të Jashtme, Romë, Vjenë, Paris, Londër, Berlin, shpëtuar veten e tyre, kur e panë se ushtria e Turqisë u Petrograd. Asambleja kombëtare e përbërë prej mund e se Mbretëria nuk mund të qëndronte më, delegatësh nga të gjitha viset e Shqipërisë, pa dallim vrapuan të merrnin masat që koha u kërkonte. Me këtë feje, të mbledhur sot në qytetin e Vlorës, tashti sa qëllim, -tha ai, - zotnia e tij Ismail Qemali beu, pasi u proklamoi pavarësinë politike të Shqipërisë dhe ngriti mor vesh me shqiptarët e Bukureshtit, u nis e vajti për një qeveri të përkohshme të ngarkuar, për t’u dalë zot në Vjenë, ku nisi marrëveshjet e tij me ato mbretëri të të drejtave të qënies së popullit shqiptar, të kanosur me mëdha që kanë interesa më të gjalla në punët e shfarosje prej ushtrive serbe dhe për të çliruar truallin Ballkanit. Pasi nuk mbetej më as ndonjë shpresë për ta kombëtar, të shkelur prej ushtrive të shteteve aleate. shpëtuar Shqipërinë me armë, e vetmja udhë shpëtimi Duke i njoftuar Shkëlqesisë suaj çfarë u bë, kam nderin ishte ndarja e Shqipërisë nga Turqia. Këtë mendim e t’u lutem... që të kini mirësinë ta njihni këtë ndryshim këtë qëllim vuri përpara Ismail Qemal Beu, mendim e të jetës politike të kombit shqiptar. Shqiptarët, duke qëllim të cilët u pranuan me simpati nga të gjithë hyrë prapë në familjen e popujve të Evropës lindore, qeveritë e mëdha e sidomos nga Austria e nga Italia. me të cilën mburren se janë më të motshmit dhe duke Për të mbaruar këtë qëllim, -vazhdoi ai, -zotëria e tij mos ndjekur veçse një qëllim të vetëm: të jetojnë në ftoi të gjithë shqiptarët të mblidheshin në Vlorë e sot paqe me gjithë shtetet ballkanike dhe të bëhen një është i gëzuar që thirrja e tij nuk vajti më kot, po nga element ekuilibri, janë të bindur se qeveria juaj ashtu të gjitha anët e Shqipërisë u dërguan delegatë që të dhe gjithë bota e qytetëruar do t’i presë me sy të mirë, mendoheshin e të përkujdeseshin së bashku për duke ia mbrojtur qenien e tij kombëtare nga çdo shpëtimin e atdheut. Pas Ismail Qemal Beut masat më të para e më të nevojshme që duhet të marrë sot kombi mësymje dhe tokën e tyre nga çdo copëtim. Kryetari i Qeverisë së Përkohshme shqiptar, janë këto: Të bëhet Shqipëria më vete, nën një Ismail Qemali qeveri të përkohshme, të zgjidhet një Pleqësi për (ec te faqja 45) faqe dy Jeta Arbëreshe, 74 / llonar-shëndrè 2012 pagina 2 EDITORIALI Turqit, të përzënë ka dera, ri-hyjën ka dritësorja 1468-1912. Shqipëria u zgjith ka hekuret e Turqvet 444 I TURCHI, SCACCIATI DALLA PORTA, RIENTRANO vjet pas vdekjes së Skanderbekut. Një mot i gjatë. Na DALLA FINESTRA - 1468-1912. L’Albania si è liberata Arbëreshë, të pështuar ndë Talljet, rruam të lirë e të dalle catene deiTurchi 444 anni dopo la morte di Skanderbeg. krishterë, ruajtim gjuhë e zakone, e adhe i këndomi Un periodo lungo. Noi Arbëreshë, fuggiti in Italia, abbiamo Skanderbekut ndër vallet e Pashkëvet; kurse, ndë Shqipërì, vissuto liberi e cristiani, abbiamo mantenuto lingua e nën sundimin e egër turk-osman, lirì-nderë-bëgatërì i tradizioni, e ancora cantiamo a Skanderbeg nelle ridde di patëtin vetëm shqiptarët çë tradhëtuan besën e krishterë, Pasqua; mentre in Albania, sotto la dura dominazione turco- Skënderbeun e gjuhën shqipe; për gjithë të tjerët, filaqì- ottomana, godettero di libertà-onore-ricchezza solo gli vdekje-depërtime-taksa. Një mot i gjatë. I egër. albanesi che tradirono la fede cristiana, Skanderbeg e la lingua albanese; per tutti gli altri, carcere-morte-deportazione-tasse. Ndërsa Arbëreshët kishim qëndruar të krishterë, Un periodo lungo. Duro. skanderbekjanë e antiturq, Shqiptarët daledalë qenë Mentre noi Arbëreshë eravamo rimasti cristiani, shtrënguar të izlamizohëshin, me hir o pahir; me motin pat’ skanderbekiàni e antiturchi, gli Albanesi lentamente furono adaptohëshinn nji situatje fetare të përzyer; mendojin – costretti a islamizzarsi, volenti o nolenti; col tempo dovettero mësegjithë intelektualët e qisha katolike – se, për të adattarsi ad una situazione religiosa mista; pensavano – shpëtuar Etninë Shqiptare dhe paqen sociale, besimet soprattutto gli intellettuali e la chiesa cattolica – che, per fetare kish të bashkëjetojin. Fishta (i krishterë) e Frashëri salvare l’etnia albanese e la pace sociale, le religioni dovessero (mysliman) në krye. Një fitore për izlamin, një mundje për convivere. Fishta (cristiano) e Frashëri (musulmano) in testa. Krishtërimin. Una vittoria per l’islam, una sconfitta per il Cristianesimo. Kështu u le Shqipëria e Pavarur, te viti 1912: më izlamike Così nacque l’Albania Indipendente, nel 1912: molto più se e krishterë. Ismail Qemali e Delegatët e Vlorës, ditën islamica che cristiana. Ismail Qemali e i Delegati di Vlora, il 28 shënmartir 1912, me qënë se politikisht ishin e shqitjin 28 novembre 2012, dato che politicamente stavano staccando Shqipërinë ka perandoria izlamike turk-osmane dhe l’Albania dall’impero islamico turco-ottomano e dichiaravano deklarojin pavarësinë e saj të plotë, kish t’e kishin pjerrë la sua completa Indipendenza, avrebbero dovuto farla tornare 444 vjet prapë edhe me Besën. Domethënë kish t’kishin indietro, di 444 anni, anche Religiosamente. Cioè avrebbero deklaruar jo vetëm pavarësi politike po edhe pavarësi dovuto dichiarare non solo l’Indipendenza politica ma anche fetare. Besa e Krishterë si Fe Zyrtare. Po s’vate kështu, e quella religiosa. Il Cristianesimo come Religione ufficiale. Ma non andò così, e chi ne ha subito le maggiori conseguenze è kush e qajti më shumë qe Historia.