MBI GJËNDJEN DHE PERSPEKTIVËN E STUDIMEVE MJEDOLOGJIKE Mentor QUKU E-mail: [email protected] 1.Hyrje me thash etheme, sa me dishepuj aq U deshën të kalonin 70 vjet nga vde- edhe me kundërshtarë: Kemi të bëjmë kja e magjistarit të tingujve të gjuhës me një Shqiptar të Madh që zotëronte shqipe, Dom Ndre Mjedës, që më në energji të pashterrshme, që tërë jetën fund të organizohej një veprimtari luftoi për lirinë e tij, për lirinë e atdheut, shkencore me karakter solemn, kush- si dhe për lirinë e tërë njerëzve të globit. tuar veprës letrare dhe gjuhësore të tij. Kemi të bëjmë me një artist gjenial, me Kjo është sa optimiste aq edhe tragjike. një shkencëtar të përmasave botërore, Para 20 vjetëve, Idriz Ajeti, në fjalën i cili tejkaloi shekullin e vet, i cili nuk përmbyllëse të Seminarit XII ndërkom- arriti ta kuptonte. bëtar për gjuhën, letërsinë dhe kultu- rën shqiptare, (1986, Prishtinë) nënvi- 2. Niveli i sotëm i studimeve zonte i dëshpëruar se vepra letrare dhe mjedologjike gjuhësore e Ndre Mjedës u vështrua nga Mjeda është një nga personalitetet disa anë të saj, por jo sa e donte puna dhe më të lexuara, më të studiuara dhe sa e meritonte kjo figurë e shquar e kulturës më të debatura në historinë e gjuhë- shqiptare. Më pas u bënë edhe tre vepri- sisë, letërsisë dhe kulturës shqiptare. mtari të tjera, kushtuar Mjedës, por që Tashmë mund të flitet lirshëm për nuk e ndryshuan gjëndjen e përgjith- ekzistencën e një disipline shkenco- shme, njera në New York (1987), tje- re më vete, Mjedologjinë , e cila është tra në Shkodër (1996) dhe së fundi në ndërtuar mbi qëllime, objektiva dhe Napoli (2001). Të tëra këto veprimtari ligje të qarta që veprojnë në mënyrë patën vlerat e veta, por nuk arritën aktive në studimet mbi Mjedën. Jeta të tërhiq nin mendimin shkencor në dhe vepra e Ndre Mjedës , mbetet ndër masën që e meritonte jeta dhe vepra e temat më të klikuara në internet, ndër Mjedës. Emri i Mjedës ishte i lidhur sa temat më të botuara e më të lexuara. me një neglizhencë aq edhe me një in- Ajo mbetet objekti i plotë i nevojshëm teresim të madh, sa me debate aq edhe dhe i mjaftueshëm për Mjedologjinë. 109 MENTOR QUKU Mjeda ishte produkt i kohës së vet, meritë e tyre që sot është përvijuar por që e tejkaloi atë në shumë drejti- dimensioni shumëplanësh i Mje- me. Si e tillë, Mjedologjia , si disiplinë dës, profili i tij si klerik i devotshëm, shkencore, mban lidhje me shkencat atdhetarizmi i tij i flaktë, vokacioni i mëmë, si Historia e Shqipërisë, Histo- tij si lirik modern, misioni i tij si poli- ria e Albanologjisë, Historia e Letërsisë tikan i vendosur i çështjes kombëtare, shqipe, Historia e Gjuhësisë shqiptare . angazhimi i tij si luftëtar i paepur i Po ashtu me shkencat e rëndësishme lirisë. Poet i ndjesive të veçanta, nd- si Mitologjia, Demonologjia, Hagjiogra - jekës i shkollës klasike, me gjendje fia, Patrologjia , Sociologjia, Politologjia, romantike, i ndikuar nga kontakti Estetika, Teologjia, Filozofia , Bibliogra- me rrymat simboliste, moder niste, fia, Kaligrafia, Ortoepia, Ortografia , etj. de kadente, Mjeda është novator i po- Besoj se në një të ardhme të afërme në ezisë shqipe, një ndër majat olimpike fakultetet shqiptare do të studiohet si të saj. Por po aq i shquar paraqitet në shkencë më vete. Ajo do të përbëjë një prozën shqipe, duke i dhënë letërsisë degë të rëndësishme të programeve shqiptare perla të vërteta. Por qe edhe kualifikuese të albanologëve të rinj. muzikolog, muzikant, piktor, skulp- Si çdo shkencë edhe Mjedologjia për- tor, arkitekt, estet, kritik i zoti. Qe një jeton fillimet e veta, ndërkohë që pret artist në kuptimin e vërtetë të fjalës, të kultivohet e thellohet më tej. Po ndoshta ndër të paktët, vepra e të cilit skaliten të vërtetat e mëdha që lidhen do të përballojë shtrëngatat e kohës. me jetën dhe veprën e Mjedës, janë Mjedologjia po merr një hov të paparë, ato që nuk kanë nevojë për t’u vërte- provë e sa cilës është edhe suksesi i tuar. Siç ishte Mjeda një shumë kon- mbajtjes së kësaj konference. Fon- tradiktash të brendshme, edhe studi- det arkivore e bibliotekare të hapura met mjedologjike janë një pasqyrë e japin mundësira të mëdha për zhvilli- tyre: në disa segmente këto studime min e Mjedologjisë. kanë mbetur prapa, në nivele fillesta - Por në përgjithësi studiuesit e de- re apo në gjë ndje latente. Studiues me ritanishëm janë marrë edhe me shumë emër të kohës, si Justin Rrota, Injac tema të tjera, përveç asaj të Mjedës, Zamputi, Dhimitër Shuteriqi, Jup kështu që krahas kontributeve të ty- Kastrati, Vehbi Bala, Mark Gurakuqi, re të vyera, studimet e tyre, shpesh Mark Ndoja, Rinush Idrizi, Llazar Si- kanë mbetur në sipërfaqe, në rajone liqi, Robert Shëanke, Qemal Draçini, të kufizuara tematike, apo të shkëpu - Jolanda Kodra kanë bërë gjëra shu- tura nga njera-tjetra. Kanë munguar më të bukura në fushë të studimeve studimet e specializuara. Censura, mjedologjike. Ata janë pararendësit autocensura, retushimet dhe kufizi - e kësaj disipline shkencore. Është met e kohës kanë bërë punën e tyre 110 WWW.ALB-SHKENCA.ORG Mbi gjëndjen dhe perspektivën e studimeve mjedologjike N kufizuese. Studimet mjedologjike e gjeun e qiellit shqiptar, por pikërisht D ka në pësuar shpesh herë nga emocio- ky fakt shkaktoi një valë refraksioni R net negative, duke kaluar në betejën e në popullsinë qytetare konservatore E fjalëve. Ka munguar mendimi kritik, shkodrane, të cilët në ndryshim nga e sidomos kritika e specializuar në të huajt, i pranuan ata me rezerva. M fushë të Mjedologjisë . Kanë munguar J projekte serioze nga institutet shken- Problemi i rinisë dhe i studimeve E core zyrtare. jashtë shtetit: Problemi tjetër i rëndë- D sishëm që pret të sqarohet është pe- 3. Perspektivat e studimeve riudha e studimeve të tij në seminaret A mjedologjike jezuite, që përmbyllet me largimin Zhvillimet e Mjedologjisë kanë nxje- dhe kthimin në atdhe. Mbeten për rrë në pah një gamë të pafund proble- t’u bërë gjurmime të hollësishme në mesh që lidhen me jetën dhe veprën arkivat, kryesisht në Arkivin e Pro- e Mjedës: poganda Fides, Arkivin e Jezuitëve, Fëmijëria e Mjedës në atdhe: Jeta Arkivin Sekret të Vatikanit, në Arki- e Mjedës është plot paradokse, plot vin Historik të provincës Veneto në enigma, plot kontradikta, gjë që ka Gallarate. Duhet gjurmuar në Krakoë, sjellë vështirësi serioze për studiue- Kraljevica, Francë, Spanjë, Cremo- sit e tij. Vështirësitë më të mëdha i na, Gorizia, Stamboll, Romë. Por kjo takojnë periudhës së fëmijërisë, që nuk përjashton kërkimet që duhet e kaloi në vendlindje, si dhe asaj të të vazhdojnë në AQSH, apo arkivat, rinisë që e kaloi me studime jashtë muzeumet apo bibliotekat shqiptare, shtetit. Periudha e fëmijërisë dhe e qoftë edhe në arkivat e bibliotekat ado leshencës e kaluar në qytetin e personale. lindjes, në Shkodër, si dhe në fshatrat rrethe-qark, mbetet një nga pjesët më Dorëshkrimet autografe të Mje- të panjohura të jetës së tij. Pavarësisht dës: Një ndër fushat më të hapura, ku studimeve të shumta, kjo periudhë ka mund të nxiten sidomos mjedologët e mbetur mjaft e paqartë. Kanë mun- rinj, ku kërkohen programe e projek- guar informacioni dhe burimet doku- te të kualifikuara e të specializuara, mentare. Kjo ka ndodhur për shkak se është ajo e kërkimeve të dorëshkrime- prindërit e tij ishin njerëz të thjeshtë ve autografe të Mjedës. Duke patur nga populli, pa një biografi publike, parasysh se Mjeda ishte një punëtor e cila nuk mungon për personalitete i palodhur që punoi shumë gjatë tërë të tjera shkodrane të nivelit përfaqë- jetës së tij, mendojmë se dorëshkrimet sues. Është e vërtetë se ylli i vëllezër- autografe që kemi sot në dispozicion ve Mjeda u ngjit shumë shpejt në apo- prej tij e që nuk janë të pakta, megji- AKTET E TAKIMIT V JETOR IASH 2007 111 MENTOR QUKU thate zënë një përqindje të vogël të fushë studimi i specializuar i kaligra- sasisë së përgjithshme të atyre që fisë së Mjedës mbetet detyrë parësore duhet të ekzistojnë në të vërtetë. Por për mjedologët e rinj sepse pjesa më duhen kërkuar, duhen gjetur, duhen e madhe e veprës së Mjedës është identifikuar, duhen transkriptuar e shpërndarë, e falur ose anonime. dhe komentuar me akribi shkencore. Mbetet një objekt studimi praktika Mbetet që të zbulohen dorëshkrimet drejtshkrimore e Mjedës dhe evolui- e veprave të tij të njohura, po ashtu mi i saj në periudha të ndryshme të edhe variantet e shumta të dorëshkri- jetës së tij. Duhet që të kemi parasysh meve të përpunimeve të poezive të se pavarësisht teorive të tij novatore tij. Po ashtu dorëshkrimet e studime- në gjuhësi, Mjeda nuk i përdori ato në ve apo të përkthimeve të veprave ha- drejtshkrimin e tij, sepse kishte bin- gjiografike e në përgjithësi atyre kon - djen se ato, duhen pranuar prej të gji- fesionale. Mbeten objekt kërkimesh thëve më parë, pastaj të praktikohen dorëshkrimet e transkriptimit të au- nga ai. torëve tanë të vjetër, si Bogdani, Budi, apo të tjerët. Supozohet që mbeten Letërkëmbimi i Mjedës: Dom akoma të sapo zbuluara dorëshkri- Ndre Mjeda që në moshë të re hyri në met e veprimtarisë së tij të dendur lidhje me albanologët më të mëdhenj politike në parlamentin shqiptar në të kohës si Gustav Meyer, Holger vitet 1921-1924, në grupin Ora e male - Pedersen, Carlo Brugmann, Patch, ve . Kryesisht duhet kërkuar në fondet Jagiç, Norbert Jokli, Siebertz, Na- e parlamentit që ruhen në AQSH. chtigal, Tagliavini, Ippen, Zambaur, Pastaj vijnë dorëshkrimet e studi- Rappaport, dhe u përpoq të hynte në meve të tij me karakter gjuhësor e lin- lidhje me figurat më eminente të Ri - guistik.