Kurd Û “Raperîna Sûrîyê”
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Arşîva Bîra Kurdan: Ji Kendal Nezan gotara bi serenavê, ‘Dema ku «hevalê me» Sedam Husên kurdên xwe kîmyabaran dikir’ (‘98) û ji Eric Rouleau, ‘Kurd, gelê bêparhiştî’ (98) LE ÇAPA MONDE ÎNTERNETÊ diplomatiquediplomatique kurdî Tebax 2012 - Hejmar 33 www.diplo-kurdi.com • [email protected] 20 Rûpel Nicolas Dot-Pouillard Michael Hartmann Alexander Zevin Elizabeth Rush A. Popelard û P. Vannier Berevajî Misir û Tûnisê, serhildana Sûrîyê Ji bo gelek lêkolînerên zanistên civakî û Serketina demdirêj a The Economistê Piştî hewldanên çaryek sedsalê, Hindistan Li Las Vegasa metropola eyaleta ya adara 2011ê di nav çepgirên ereb nivîskarên ceribandinan hebûna “çîneke nexasim jî li Dewletên Yekbûyî yên difikire ku dîware sînorê xwe yê bi Nevadayê û paytextê qumarê, her tişt de bi yekdengî nehate pêşwazî kirin. global” ku geh pesnê wê didin geh wê Amerîkayê cihê ku piranîya xwendevanên Bangladeşê re ku 3286 kîlometro ye, êdî ji adetê zêdetir e. Bajarvanîya wê jî yek Çepgirên ereb li hemberî krîza Sûrîyê şermezar dikin weke rastîyeke aşkere tê wê niha lê dimînin, bixwe veguherî hebûna wê bêkêrhatîye û qaçaxçîtîyeke ji wan e ku mirov dixe nav tenêtîyê û parçebûyîna xwe diparêzin... qebûl kirin... serhatîyeke çapemenîyê ya domdar. zêde lê tê kirin xilas bike... têkîlîyên civakî jî hêdî hêdî dikuje. R. 6 R. 7 R. 8 R. 13 R. 16 Pêşveçûnên li Kurdistana rojava çawa li tirKiyê deng vedan? di xwePêşandanên sûrîyê de rewşa Kurd û hindiKayîyan Li Sûrîyê Kurdistan Kurd û “Raperîna Sûrîyê” İsmail BeşiKçi dr. Kemal sido * __________ __________ ihara erebî li Sûrîyê bi Ev pêvajo vê yekê nîşanî me dide. an demên dawîyê bang li yên pêşî bûn ku li dijî “nîrê serwerîya tirk- Suûdîyê, dewletên din ên kendavê, awayekî cuda tê jîyan. Derdê wan kesên ku li Sûrîyê li dij kurdan (misilman û êzdî), osmanî” û ji bo rizgarîya Sûrîyê ketin nav Tirkiyeya berê wê îslamî û herweha Li Sûrîyê, ev bû salek û dîktator Beşar Esad têkoşînê didin xirîstîyan, durzî, elewî, liv û tevgerê. Ew bûn yên ku çapxane û hin hukûmetên rojava, îslamîst dikarin nîv e, ango ji adara 2011ê ne ew e ku demokrasîyê pêşve îsmaîlî, ermenî, asûrî-aramî rojnameyên pêşî, rêxistinên demokratîk li Sûrîyê bi hêsanî bi ser bikevin. Bi ser Bve li hember rêveberîya Beşar bibin. Dixwazin şûna Beşar Esad Vû hindikahîyên din tê kirin da ku tevlî ên pêşî û partî damezrandin, lewra wan de jî koma herî mezin a şênîyên Sûrîyê Esad rezîstansek heye. Konseya serdestîya xwe bidin rûniştandin serhildana Sûrîyê ya li dijî dîktatorîya nedixwest di pergaleke osmanî (1516- ango sûnî li pişta muxalefeta îslamîstan e. Neteweyî ya Sûrîyê (KNS) têkoşîna û wê rejîma dîktayî wek berê Beşar el-Esad bibin. Ev bang dikin ku 1918) de bijîn ku doktrîna wê ya fermî Lewra di dema desthilatdarîya bêhtirî 40 xwe didomîne. Tirkiye, ji dil û can bidomînin. Ev yek, ne tenê li Sûrîyê mirov bifikire ev hindikayî tevlî serhildanê panîslamîzm bû. Yekemîn çapxaneya salan a bavikê el-Esad ê hov de piranîya piştgirîya KNSyê dike. wusa ye, herweha bi awayekî nabin. Lê belê ev îmaj dixapîne. Hindikayî ibrî sala 1605ê ji alîyê cihûyên Sûrîyê ve sunî ya welêt li tevahîya qadên jîyanê gelemperî li Rojhilatê Navîn jî bi vî bi awayekî çalak di protestoyên dij-rejîmê hat damezrandin û Muhemed Kurdalî yê rastî cudakarîyê hat. Nexasim di sal û Tirkiye, li bakurê Sûrîyê, li hember rengî ye. Ew rûdanên ku di pêvajoya de cihê xwe digirin, belê heta niha bi tenê kurd sala 1919ê yekemîn akademîya erebî nîvê dawîyê de li herêmên sunîyan gelek rûdanên ku li wargehên kurdî ên li 'Bihara Erebî' de li Tûnis, Misir, bi awayê aştîyane. Armanca muxalefeta damezirand. Ji berê ve hindikayî doza komkujî pêk hatin. seranserî sînor diqewimin, pir hesas Lîbya, Yemen û Katarê derketin Sûrîyê berîya hertiştî ew e ku hindikayîyan dewleteke laîk dikin, ya ku tê de mirov e. Grupên kurd, li van deveran meydanê, vê yekê bi awayekî aşkere bikişîne nav refên xwe û tirsa wan a der hemû li ber qanûnê wekhev in. (1) Mexdûrbûna qiptîyan li Misrê û rewşên fiîlî derdixînin meydanê û xwe nîşan da. barê siberoja di bin serwerîya deshilatdarên komkujîyên li dijî amazîn û tûbûyên afrîkî hewl didin ku dezgehan çêbikin. nû ya nedîyar de nehêle. Lê belê ji bo çi Dudilîya hindikayîyan ya ji bo tevlîbûna ji alîyê milîsên ereb-misilman ve li Lîbyayê Grupên kurd, herweha him li dijî Rêveberîya Tirkiyê jî yek ji wan e hindikayîyên etnîk û dînî yên li Sûrîyê, nav refên raperînê ew e ku piştî rûxîyana nîşan didin ku hindikayîyên nemisilman rêveberîyê û him jî li dijî KNSyê ku pêşveçûnên di derbarê Sûrîyê nexasim jî kurd bi tirs û fikar li siberojê dîktatorîya el-Esad bi îhtîmaleke mezin û herweha yên nesunî û neereb jî têra hinek mesafe datînin û wusa de ji nêzîk ve dişopîne. Derdê dinêrin? Ma ne wan ji berê ve hema hema wê ne hêzên demokratîk-laîk, yan jî xwe mafdar in ku ji hukûmeteke îslamîst tevdigerin. Tirkiye, dixwaze kurdên Tirkiyê ne ew derd e ku li Sûrîyê timî guhertinên demokratîk ên li welatê lîberal bibin desthilatdar, lê belê Birayên û neteweperestên ereb têde serdest in, ku qala federasyon, xweserî û dîktatorî bê hilweşandin, demokrasî xwe erê dikir. Xirîstîyan, cihû, ermenî, Misilman an jî rêxistinên din ên siyasî gumanan bikin û bawerîya xwe pê neynin. otonomîyê dikin, di KNSyê de neyên pêşve biçe û herwekî din e. Ew asûrî-aramî, durzî, elewî û kurd jî ma ne yên tundrawtir. Bi palpiştîya Erebistana derd e ku, piştî Beşar Esad, kurd, temsîl kirin. Ev grup, ji bo civînên R. 5 “Dostên Sûrîyê” ku li Antalya, qezencên cidî bi dest nexin. Tirkiye, Qahîre û li Stenbolê pêk hatin, di vî warî de pir hesas tevdigere. nehatin vexwendin. Tirkiye, li dij Rûdanên ku diqewimin ji nêzîk ve e ku piştî hilweşandina rêveberîya dişopîne. Hewl dide ku ji kurdan re Esad, kurd qezenceke cidî bi dest astengîyan derbixîne. bixin. Di vî warî de polîtîkayeke taybet dimeşîne. KNS jî tam li gor Di dawîya tîrmehê de, rêveberîya daxwazên Tirkiyê nebûna herêmeke Beşar Esad, xwe ji qad û bajarên wek bi navê Kurdistanê diparêze. Koban, Dêrik, Amûdê, Serê Kanîyê û ji Qamîşlo paşve kişand. Desthilatdarî derbasî kurdan bû. Kurdan, jixwe li Welatên weke Tirkiye, Katar û van deveran rewşên fiîlî derxistibûn Erebistana Suûdîyê, ji bo biçekkirina meydanê, hewl didan ku dezgehên KNSyê di nav hewldaneke întensîv xwe çêbikin. Mînak; li gelek deveran de ne. Artêşa Sûrîyê ya Azad, bi vî dibistanên ku bi zimanê kurdî awayî derdikeve meydanê. KNS, perwerdehîyê dikin, hatibûn vekirin. ji jandeyên komên muxalîf ku ew Piştî ku rêveberîya Sûrîyê xwe ji van bi xwe jî zêde li hev nakin, pêk tê. www.arsivakurdi.orgqadan paşve kişand, ev xebat hîn bi Di KNSyê de zêdetir gotinên efser lezûbez berbelav bûn. Li van qadan, û generalên ku ji artêşê veqetîyayî bicihkirina xwerêveberîyê an jî derbas dibin. Meriv dikare bibêje rêveberîyên xweser bi lez pêşve çûn. ku, ew îdeolojîya Beas a rêveberîyê di hundirê KNSyê de jî serdest e. Li gor bawerîya min, li bakurê Lewra, ew kesên ku bi îdeolojîya Sûrîyê, li Kurdistanê, hewldana Beas ji rêveberîyê veqetîyayî û tevlî damezirandina rêveberîyên bi vî KNSyê bûyî, di enîya muxalefeta li rengî pêşveçûneke pir erênî ye. hember Beşar Esad de kom dibin. Herweha li gor min, mesafedanîna Ev yek jî nîşan dike ku, heger ev kes kurdan a li hember rêveberîya Esad daxînin û bên desthilatdarîyê jî, Beşar Esad û KNSyê û lêkûrbûna li dê îdeolojîya Beas qet neyê guhertin; ser karê xwe baş bûye. wek mînak, dê di înkara kurdan û ZouBER yousef: Hêştir. Metal, 70 x 65 x 50 cm Kurdistanê de berdewam bin. R. 3 2 TEbaX 2012 • LE MONDE diplomatique kurdî EDITO Bankeya Navendî ya Ewropî ji wan re dudil in” weşand. Paragrafa pêşî: “yek veqetandî ne. jî pîvanên herî girîng ên siheta cihana malî dibe ku nîşanên şaş dabin”... Qanûna sextekaran Tevî ku mumkin e manîpulasyona Le Monde diplomatique kurdî Liborê tevlîhev xuya bike, ew bi Cîhana me bi vî rengî dagîrkirî ye (Çapa elektronîk) Ji aliyê Independent erge alimi qasî sahneya Casablanca rohnîker bi daneyên demî û bi hîle (Libor, s h e. Bankeyên mezin xema wan “qaîdeya zêrîn”, asta deyndarîyê yan Kurdish Media Group GmbH __________ xemilandin û başkirina siheta wan e jî lihevderneketina budceya dewletê ve tê weşandin da ku fonan bi buhayê herî erzan bi ya ku divê nebihure ji ...) yên ku li ser v yek ji sahneyên kult ên filmê tesbîtkirina polêsê bertîlxwur de dudilî dest bixin, ev bankeyên ku mirov ji navên wan êşkence li tevahîya gelan INDEPENDENT KURDISH Michael Curtiz Casablanca hene, lewra yên ku bi îhtîmaleke mezin her soza wan bawer dike, bi salan tê kirin, weke li Spanyayê serokê MEDIA GROUP GMBH (1942) ye. Birêvebirê polîsê bi vî rolî rabin, gelek in. Her roj, qederê E rêjeya faîzê ya pereyên deyn dikirin, bankeyeke navendî jî be yê ajanseke Carnotstr. 4 herêmî Kaptan Renault yê ku çend bîst sazîyên mezin ên malî (Barclays, kêm kirin. Vê rêjeya ragihandî paşê notdayînê jî be rêz ji wan kesan re tê 10587 Berlin / Almanya zilamên wî li dora wî ne, hê nû kafêya Deutsche Bank, HSBC, Bank of rêjeya Liborê dîyar kir, û pê re jî girtin ku bi awayekî herî xedar cezayan ku Rick (Humphrey Bogart) xwedîyê America, û yên din) asta Liborê dîyar ya deynkirinên siberojê... Patronê ferz dikin. Çar salan piştî destpêkirina Lijneya Weşanê wê ye girt, ji hemû mirovên li dora dikin. Ev jî bi rola hespekî fahl radibe ji Barclaysê yê ku “bi awayekî fizîkî yek ji krîzên herî mezin ên malî yên Murad Satik xwe re dipeyive: “ez matmayî me, bo muameleyên mîqdara wan a giştî bi nexweşketî” ji ber ku “derket holê” dîrokê, pirsa bikêrhatîbûna wan a Riza Dînç bi rastî jî ecêbmayî me ku min dît qasî 800 000 milyar dolaran (na, şaşîya bankeya wî sextekarî kiriye, 3yê civakî dîsa jî mutleq e.