Sentrumsanalyse Sveio sentrum

Innleiande opplysningar Rapport nr. / sak 201800700

Dato 04.01.2019

Prosjekttype Sentrumsanalyse

Tittel Sentrumsanalyse Sveio sentrum

Oppdragsgjevar Sveio kommune

Bilete – foto Sveio kommune og ABO

Produksjon ABO Plan & Arkitektur Stord AS

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 1 Forord

Stadutvikling er påverka av mange forhold, lokale, regionale og nasjonale føringar. For dei som bur og har sitt daglege virke i staden, er kjensla av lokal identitet, tilhøyrsle og stadforståing viktige faktorar for god medverknad og engasjement.

Hovudfokuset i stadanalysen er knytt til utvikling av sentrumskjernen, med vekt på framtidig bustadbehov, behov for areal til næring og offentlege areal, møtestader, trafikk og parkering. Stadanalysen syner og forslag til lokalisering av ulik arealbruk, som kan vera grunnlag for den pågåande rulleringa av kommunedelplan for sentrum.

Innbyggjarane sine eigne oppleveingar av staden, og deira mål og visjonar, er eit viktig grunnlag for å forstå staden og dei kvalitetane som kan utviklast. I dette arbeidet har vi gjort nytte av den medverknadsprosessen som alt er starta i samband med kommuneplanarbeidet. Etter eit arbeidsmøte den 25.02.16 der representantar for ibuarar og kommuneleiing møtte kvarandre, har Sveio kommune sjølv samanfatta ein god rapport datert same dato. Sjølv om meiningane var mange og nokre motseiande, er det likevel mogeleg å trekke visse konklusjonar om kva fleirtalet av frammøtte personar ønskjer i høve til utvikling av sentrum. Ein ser for seg noko i retninga av ein bygdeby for Sveio sentrum, med eit tett handlemiljø, kaféar og møteplassar og ein ordna gatestruktur. Men det skal framfor alt vere ein god stad å bu.

Vår målsetnad er å trekke fram nokre føresetnader for vidare planlegging og utvikling av tettstaden Sveio sentrum utifrå kva kommunen og innbyggjarane sjølve meiner om utvikling av sin eigen stad. Fylkeskommunen, fylkesmann og stat har lagt sine rammer for tettstadutviklinga i Noreg utifrå målsettinga om å utvikle berekraftige og robuste tettstader og byar, dette er styringsmekansimer ein må ta med i arbeidet.

ABO Plan & Arkitektur Stord AS 04.01.2018

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 2 Innhaldsoversikt

Innleiande opplysningar ...... 1 Forord ...... 2 Innhaldsoversikt ...... 3 1 Stadanalyse - innleiing ...... 4 2 Situasjonen i dag ...... 5 2.1 Analyseområdet ...... 5 2.2 Gjeldande og pågåande planar for området ...... 5 2.3 Regional og lokal senterstruktur ...... 6 2.4 Folketalsutvikling ...... 9 2.5 Staden Sveio ...... 11 2.6 Busetnad ...... 18 2.7 Handel og privat tenesteyting ...... 23 2.8 Sysselsetting og arbeidspendling ...... 26 2.9 Trafikk og infrastruktur ...... 28 2.10 Kulturminne ...... 31 2.11 Naturmangfald ...... 32 2.12 Landskap ...... 34 2.13 Landbruk ...... 38 3 Sveio sentrum fram mot 2050 ...... 40 3.1 Bustadutvikling ...... 40 3.2 Korleis stimulere til auka opphald, trivsel og handel i sentrum? ...... 42 3.3 Næring og handel i sentrum ...... 43 3.4 Etablering av Vikingland ...... 45 3.5 Trafikk og parkering ...... 46 3.6 Sveio sentrum - ei mogleg utvikling ...... 51 4 Kjelder ...... 53

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 3 1 Stadanalyse - innleiing

Stadanalysen skal vera eit kunnskapsgrunnlag for arbeidet med sentrumsplanen. Ein stadanalyse for Sveio sentrum vil ha som mål å leggja grunnen for framtidige vurderingar av kor nye tiltak skal koma og skal fungera som grunnlag for å ta stilling til retningsliner og føresegner for sentrumsplanen.

Med tettstadsanalysen er målet å skaffe eit forståeleg bilete av korleis Sveio sentrum fungerer i dag, kva faktorar som er førande og formande, og kvar utfordringane ligg. I arbeidet med å planlegge for framtida, er det viktig å ha auge for kva ein har i dag, på historia og kva den fortel.

Det er gjennomført ei kartlegging og registrering av landskap, busetnad, handel og tenesteyting, sysselsetting mm. som gir informasjon om dagens situasjon. Innspel frå innbyggjarane er henta frå kommunen sin eigen medverknadsprosess og møter som er gjennomført. Ved å invitere til deltaking og medverknad har ein som resultat fått eit innblikk i oppfatningar og meiningar om Sveio sentrum.

I kommunen sitt arbeidsmøte gjennomført februar 2016 vart det mellom anna lagt grunnlag for ein SWOT analyse der ibuarane og andre gav uttrykk for staden sin karakter, potensiale for utvikling, utfordringar og manglar. Det ligg føre ein eigen rapport som summerer opp innspela frå desse møta.

Det er også utarbeidd eigen rapport om barnetrakk i Sveio datert februar 2018. Rapporten ligg tilgjengeleg på kommunen sine nettsider. Konklusjonar herifrå er teke med i Her er eit lite utdrag frå kommentarane frå ungdomane ved Sveio ungdomsskule:

Sentrale innspel frå medverknadsprosessar: 1. Stadbiletet av Sveio tettstad er optimistisk, men noko haltande i høve til å uttrykkje kvalitet og omdøme – stort forbetringspotensiale, men og endringsvilje. 2. Sveiogata må rustast opp i høve til funksjon, tryggleik og estetikk. «Gata er ikkje berre til for bilar». 3. Det må leggjast kvalitetar til sentrum i form av møteplassar, grøne lunger, torg, parkar, leikeområde, materialbruk og passasjar til viktige turområde som Vigdarvatnet. 4. Kulturtiltak, kulturhus og svømmehall er etterlyst. 5. Meir effektiv og samordna arealbruk som gjev rom for fleire nærings- og servicefunksjonar med større vareutval og rom for interessant bustadmasse. Det bør byggast høgare og tettare. 6. Viktig å økonomisere med arealressursane både av omsyn til jordbruket og av omsyn til biologisk mangfald. 7. Torget framfor kommunehuset er det møteplass og plass for skateboard og andre aktivitetar, ein populær møteplass (skaterampe står mellombels på torget). (frå barnetråkkundersøkjinga) 8. Ved skulegarden og på Vigdartun er det mykje aktivitet og det er møteplassar og område for ballspel, leik og skateboarding. Grasbanene er og populære stader for aktivitet. (frå barnetråkkundersøkjinga) 9. Ungdomane held på med sykling og skateboard på parkeringsplassen til soknehuset. 10. Mange badar ved Melkeneset (Vigdarvatnet) -. (Frå barnetråkkundersøkinga)

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 4 2 Situasjonen i dag

2.1 Analyseområdet

Analyseområdet omfattar tettstaden Sveio, som ligg i nordre del av Vigdarvatnet, sentralt i kommunen. Grensa for stadanalysen er definert i samsvar med grense for ny sentrumsplan for Sveio, som er vidare enn gjeldande kommunedelplan for Sveio sentrum. Avgrensinga fangar opp heile det ytre omlandet til tettstaden Sveio, frå vasskilet mot Vandaskog i vest til Tveita /Haukås i aust.

Figur 1 Illustrasjon av plangrense i forslag til ny KDP Sveio sentrum (oransje) og plangrense gjeldande KDP Sveio sentrum (svart).

Sveio sentrum er ein av to tettstader i kommunen, og er også kommunesenter for Sveio kommune. Konkret sentrumsavgrensing for Sveio sentrum skal gjerast i samband med kommunedelplan for sentrum.

2.2 Gjeldande og pågåande planar for området

Gjeldande kommuneplan for perioden 2011 – 2023 vart vedteken den 03.10.2011. Kommuneplanen legg til rette for utviding av eksisterande bustadområde så vel som for nye bustadfelt nær offentleg infrastruktur. Ved lokalisering av nye byggjeområde for heilårsbustader er det lagt fokus på nordre og søre del av kommunen, samt vidareutvikling av Sveio sentrum. Areal for offentleg formål er sentralt plasserte i dei deler av kommunen der kommunen forventar at off. verksemder vil kunna etablera seg. Areal for næringsformål er lokalisert langs dei 2 hovudferdselsårene gjennom kommunen, Rv.47 og E39.1 Kommuneplanen er under revisjon, og planprogram for revisjon av kommuneplanen vart godkjent i des. 2016.

Kommunedelplan for Sveio sentrum (sentrumsplanen) vart vedteken i 2010. I planen er det vist fleire regulerte bustadfelt både i sentrumskjernen og i randsona like utanfor.

Sveio kommune har også starta revisjon av kommunedelplanen for Sveio. Planprogrammet er godkjent av kommunestyret 6.3. 2017. Grunngjevinga for at det blir starta opp arbeid med ny kommunedelplan for Sveio sentrum er den snevre planavgrensinga, som ikkje dekkjer sentrumsområda, og at planen er vurdert

1 Kommuneplan for Sveio, skildring av KP sin arealdel

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 5 å vera utdatert. Gjeldande kommunedelplan for Sveio sentrum omfattar berre sentrumskjernen, men i planprogrammet for ny sentrumsplan er planområdet utvida. Endeleg definisjon av kva som skal definerast som Sveio sentrum vil bli avklart i kommunedelplanen.

Figur 2 Kommunedelplan for Sveio sentrum 2010

Badeanlegg i Sveio sentrum Det har over tid vore tema i kommunen at eit nytt «folkebad» skulle etablerast i Sveio sentrum der målet er å tilfredsstille kommunen sitt basisbehov innanfor symje-opplæring, symje- og stupeidrett, helse og rehabilitering, småbarns-symjing og folkehelsetilbod. Etter ein prosess med fleire alternative lokaliseringar i sentrum vart det vedteke i mai 2018 at badeanlegget skal etablerast på ei tomt som ligg langs fv. 6, Sveiogata, vest for kommunehuset. Det er starta reguleringsplanarbeid for dette arealet (høyring desember 2018). Detaljreguleringa vil legge til rette for at det kan etablerast badeanlegg, samt andre offentlege eller private tenester og funksjonar, som bibliotek, kulturhus og serveringsfasilitetar knytt til tenestene. Hovudføremålet som vil verta realisert som første byggetrinn, er badeanlegget.

Vikingland Det er under arbeid områderegulering for fornøyelsespark Vikingland på eit område aust for Sveio sentrum på Bjelland. Området skal ha fleire føremål – fornøyelsespark med tilhøyrande bruk, bustad, næring og nytt vegsystem i området. Omega AS utarbeider planen med konsekvensutgreiing. Arbeidet med konsekvensutgreiing for etablering av Vikingland går parallelt med denne analysen. Den er i skrivande stund ikkje ferdigstilt, og det er såleis naturleg at kommunen samordnar arbeida der desse møtest og har innbyrdes påverknad. Vi har valt å kommentere etableringa av Vikingland undervegs i rapporten der dette synest aktuelt.

2.3 Regional og lokal senterstruktur

Senterstruktur definerer eit «senter-hierarki» i regionen, basert på dei enkelte by og tettstadene sin storleik, omland, funksjonar og tilgjenge med ulike transportmidlar. Senterstrukturen skal syne ei

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 6 rollefordeling der regionale funksjonar ligg i regionale sentre og lokale funksjonar ligg i lokale sentre. Strategiar knytt til senterstruktur er forankra i regionale planar, både i Hordaland og i Rogaland. Sveio kommune ligg på fylkesgrensa og er inkludert i begge fylkesplanar. Regional plan for areal og transport på Haugalandet (2017) og Regionalplan for attraktive senter i Hordaland (2015) har noko ulikt fokus og målsetnadar. Felles for dei regionale planane er likevel mål om å leggja til rette for arealbruk og attraktive senter på ulike nivå, som fremjar vekst, livskvalitet, robust næringsliv og miljøvenleg transport.

Sveio ligg midt mellom Haugesund og Stord. Det er såleis naturleg at innbyggjarane trekkjer til både Haugesund by i sør og Leirvik i nord for handel og regionale tenester. Geografi/avstand, varetype/service og tenester avgjer i kva retning Sveibuen reiser.

Figur 3. Klassifiserte senter i og omkring Sveio kommune. Kjelde: SSB 2017

Haugesund er i regionale planar definert som regionsenter for Hordalandskommunane Sveio og Etne. Bergen er definert som fylkessenter for desse kommunane. I Regional plan for areal og transport på Haugalandet «Vilje til vekst» er det sett føringar for Sveio som regiondelsenter på handelsaksen mot nord. Regionalplanen seier følgjande om Sveio:  Sveio er vurdert som ein viktig part i det regionale samarbeidet der Sveio sentrum utgjer endepunktet i utviklingsaksen mot nord.  Sveio sentrum utgjer ein av 6 regiondelsenter på Haugalandet saman med m.a. Aksdal og Kopervik.  Det er naturleg at Sveio vert trekt inn i samordningsorgana for det vidare utviklingsarbeidet.

Sveio sentrum er fyrst og fremst kommunesenter og skal slik sikrast ei god utvikling vidare i følgje regionale planar. Kommunesenteret skal i hovudsak dekke kommunen sine innbyggjarar med offentlege tenester innanfor skule, helse, kulturtiltak og tekniske tenester. Sveio sentrum er og kommunen sitt

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 7 handelssenter. Samla bruksflate for handel og andre private tenester skal samsvare med storleik på senteret og omlandet.

Regional plan for attraktive senter i Hordaland definerer eit senter slik: Geografisk stad med funksjonar som offentlege og private tenester, handel mv. som fungerer som eit knutepunkt for eit omland. Senterstruktur skal fastsetjast i regional eller kommunal plan. Regional plan for areal og transport på Haugalandet peikar på at avgrensinga av sjølve sentrumsområdet i ein tettstad syner kvar ein ønskjer å lokalisere handel og andre publikums- og besøksfunksjonar.

I følgje SSB si klassifisering av tettstader er det berre to tettstader i Sveio kommune; Sveio og Vikse/ Rophus. Sveio kommune har likevel fleire viktige bygdesenter i kommunen. Desse er Førde, Valevåg og Auklandshamn i nord og Vikse/Rophus på kommunegrensa til Haugesund i sør. Vikse/Rophus og Førde er dei to sentra saman med Sveio sentrum som har størst folketal og utvikling. Sveio kommune har så langt ikkje ein planavklart senterstruktur i samsvar med regionalplan for attraktive senter i Hordaland. Dette vil truleg følgja som revisjon av kommuneplanen.

Figuren nedanfor syner Sveio sentrum med det nære omland og med tilhøyrande vegnett, og den syner ytre influensområde. Den syner gåavstandar (1 km) og sykkelavstandar (5 km) frå kommunehuset. Omlandet utanfor sentrumskjernen har ei flytande avgrensing med klynger av busetjing i senteret sitt nære omland.

I Regional plan for attraktive senter i Hordaland er det poengtert at gangstrekningane mellom basisfunksjonar innan eit sentrum ikkje bør overstige 5 - 600 m og tilsvarande sykkelavstand 5 km. Føresetnaden for at eit senter skal fungere optimalt er at flest mogeleg tilbod og funksjonar er lokalisert innanfor ein gangbar kjerne. Sveiogata mellom ungdomsskulen og kyrkja er ca. 500 m, som høver bra som utstrekning av sentrums-kjernen. Den ytre avgrensinga omfattar hovudsakleg omland som er i sykkelavstand frå sentrum (<5km).

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 8

Figur 4 Sentrum og influensområde.

2.4 Folketalsutvikling

Sveio kommune har per 1. januar 2018 eit folketal på 5721 innbyggjarar. I løpet av 2017 var det folketilvekst på 65 personar med utgangspunkt i tilflytting og fødselsoverskot. SSB har framskrive folketal der Sveio kommune i 2030 er estimert med eit folketal på 6835 og i 2040 eit folketal på 7614 (senario basert på middels nasjonal vekst). Dette gjer Sveio til ein av dei kommunane med størst forventa vekst i Sunnhordland og på Haugalandet med høvesvis 19 % frå 2018-2030 og 33 % frå 2018-2040.

Sveio kommune er inndelt i 21 grunnkretsar (SSB) der det bur klart flest folk i grunnkrets Sveio tettstad med om lag 1395 personar. I grunnkrets Sveio bur det 429 personar. Vidare er det flest innbyggjarar i Førde tettstad, Våge og Bua grunnkrets, der alle desse har over 300 innbyggjarar kvar i 2018.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 9

Figur 5. Folketalet fordelt på grunnkretsane i kommunen, kjelde: SSB

Avgrensing av Sveio sentrum, indre og ytre sentrumskjerne, vil bli gjennomført i samband med kommune- delplan for sentrum. Når ein skal vurdere vekstpotensiale og arealbehov for kommunesenteret er det naturleg å leggja tilliggjande kretsar sitt folketal til Sveio tettstad. I denne analysen har ein valt å inkludere Sveio, Bråtveit og Kvalvåg. Dette høyrer til omlandet og vil trekke vekslar på tettstaden si framtidige utvikling. Samla gjev dette eit folketalsgrunnlag for det me kallar den funksjonelle tettstaden på ca. 2250 personar i 2018.

Det har dei siste 5 åra vore ein gjennomsnittleg folketalsvekst per år på om lag 1,1 % for heile Sveio kommune (kjelde SSB). Tala syner stor variasjon i dei ulike kretsane frå år til år. Tala syner og at veksten i Sveio tettstad med omland er større enn for resten av kommunen. Gjennomsnittleg dei siste 5 åra er den årlege folketilveksten om lag 1,5 % for Sveio tettstad med omland (den funksjonelle tettstaden).

Differanse mellom åra

2017- 2016- 2015- 2014- 2013- Snitt Grunnkrets 2018 2017 2016 2015 2014 siste 5 år Folketal 2018 Sveio tettstad 1395 1,45 1,48 1,96 1,30 3,31 1,90 Sveio 429 -5,090,67 9,78 0,25 0,99 1,32

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 10 Kvalvåg 171 3,64-4,07 9,55 1,29 -0,64 1,95 Bråtveit 257 0,006,20 -5,10 5,81 -2,82 0,82 Samla Sveio tettstad med omland 2252 0 1,07 4,05 2,16 0,21 1,5

Estimert folketalsframskriving Sveio tettstad med omland Dersom perioden fram til 2050 har same utviklingstakt som dei siste 5 åra med omsyn til folketilvekst, vil ei linjær framskriving sjå ut som i tabellen nedafor. Dette utgjer omlag 1370 nye innbyggjarar i området Sveio tettstad med omland i perioden 2018 til 2050.

År Vekst f % 2018 2030 2040 2050 Sveio tettstad 1,5 2250 2690 3122 3623 med omland Formel: Folketalsgrunnlaget* f^ utviklingsperiode

Det er forventa ein sterk vekst i Sveio tettstad med omland i åra som kjem. Vekst avlar vekst, og tek ein med ei mogleg etablering av Vikingland, er det grunn til å vurdere eit større vekstpotensiale. Tabellen nedafor syner ei gjennomsnittleg vekst på 1,7 %, som fram mot 2050 vil gje om lag 1610 nye innbyggjarar.

År Vekst f % 2018 2030 2040 2050 Sveio tettstad 1,7 2250 2754 3260 3859 med omland Formel: Folketalsgrunnlaget* f^ utviklingsperiode

2.5 Staden Sveio

«Sveio, midt i leio» er slagordet for Sveio kommune. Sveio kommune ligg langs skipsleia, og Sveio sentrum er også midt i fastlandsleia på vegen mellom Haugesund og Stord, og mellom Stavanger og Bergen. Ein stad som er gitt ei rolle i kraft av å vere eit administrativt senter i kommunen Sveio. Det starta slik ved 1850-talet då Sveio sokn markerte seg med folketalsvekst og ein tydlegare stadidentitet. I dette avsnittet vil vi sjå nærare på tettstaden Sveio, med fokus på sentrumskjernen, og beskriva element som er med å karakterisera staden. Historisk utvikling, bebyggelse, gangliner og møteplassar i sentrum vert nærare beskrive her. Natur- og landskap, landbruk, naturmangfald, kulturminne mm, som og er viktige grunnlag for stadkarakteren, er beskrive i eigne kapittel seinare (kap.2.10, 2.11 og 2.12 og 1.13).

2.5.1 Historie Sveiogarden er ein av dei eldste gardane i bygda2. Namnet Sveio kjem frå gardsnamnet til hovudbruket i bygda, og kjem opphaveleg av ordet «svida» (avsvidd område). Det felles gardstunet for Sveiogarden låg der bnr. 5 no har sitt tun (kalla ‘Himigarden’). Etter jordskifte i 1820-åra vart dei andre tuna flytta. Garden og kommunen vart tidlegare kalla Sveen, og namnet Sveio vart teke i bruk som kommunenamn rundt 1912. I Sveio låg soknekyrkja frå midten på 1850 talet då Sveio sokn var i kraftig folketalsvekst, frå om lag 800 ibuarar ved byrjinga på 1800 og til over 2200 i 1880. Første kyrkja i Sveio var ei stavkyrkje frå

2 Sveio kommune si nettside.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 11 mellomalderen, som stod like ved det gamle tunet, ca 250m vest for noverande kyrkje. Kyrkja blei erstatta med ei ny i 1688. Kyrkjestaden er registrert som kulturminne og freda3. Jf. kapittel om kulturminne.

Sveio (Sveen) kommune stod fram som administrativ kommuneeining i 1865. Kommunen vart seinare utvida med Valestrand og del av Vikebygd. Dei noverande grensene fekk Sveio i 1964 då Sveio, Førde og Vikebygd vart slått saman til ein kommune. Frå den tid vaks kommunesenteret fram og er i dag under ei sterk folketalsutvikling. Det var sterke representantar frå staden som etter kvart vann fram med at Sveiobygda skulle vere kommunesenter og handlesenter. Det store kommunehuset i Sveio frå 1924 var ein medverkande faktor i dette valet. Førde var ein sterk konkurrent i saka. Strid var det og nokre tiår før når grenser for kyrkjekrins skulle fastsetjast og kvar prestegarden skulle stå.

Figur 6 Historisk flybilete frå 1970. Forutan kyrkja og kommunehuset var det ingen sentrumsbusetnad

Det meste av bustadutbygginga i og ved sentrum er etablert etter 1960. Kring 1970 var det berre eit fåtal bustader langs Sveiogata, jf. bilete i fig. 6. Skulen var heller ikkje bygd, og hovudvegen gjekk då gjennom Sveiobygda. Tettstaden har vakse fram i nyare tid og blitt busett av både innfødde og tilreisande utanfrå. Frå gammalt av var hovudnæringa i området landbruk, men tettstaden har i dag eit meir variert næringsgrunnlag.

Tettstaden Sveio har vakse fram langs den gamle hovudvegen – Sveiogata. Området mellom kyrkja i vest og ungdomsskulen / idrettshallen i aust, utgjer sentrumskjernen, der dei fleste forretningar og offentlege tenester er lokalisert. Med bygging av nytt badeanlegg vest for kommunehuset, vil sentrumskjernen bli strekt nokre 100 m lenger vest. Utanfor denne kjernen er det etablert næringsområde og bustadområde i Sveioåsen (nord for sentrum), og det har vakse fram fleire bustadområde som satellittar både nord, vest og sør for sentrum. Bustadområdet Krossleitet var starta opp kring 1970, dei andre (Fjellstad, Hansabakken, Sveioåsen / Leite) har kome til seinare. Bustadområda er nærare beskrive i kap. 2.6. I samband med utbygging av Sveio golfpark like nord for sentrum er det etablert område for bustader, fritidsbusetnad og utleigebustader i nærleiken. Albatross Helse & Velværesenter (Albatrossenteret) er også etablert i tilknytning til golfparken.

3 Kjelde: Askeladden

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 12 2.5.2 Bebyggelse - organisering Figuren med kart under syner bygningsmassen rundt sentrumskjernen slik den er organisert i dag. Offentlege bygg og private funksjonar/tenester ligg som randutbygging langs Sveiogata. Område for helse og omsorgstenester ligg i nordvest, med stor avstand til sentrum, det same gjer andre delar av helsetenesta. Trass i at nokre viktige funksjonar ligg utanfor sentrumskjernen har Sveio eit klårt definert gateløp der dei fleste senterfunksjonar er lokaliserte, og dette markerer Sveiogata som akse for sentrumskjernen.

Figur 7. Bygningsmasse i og ved sentrum. Regulerte areal er lagt inn med svakare farge.

På begge sider av Sveiogata finst det kontor- og forretningsverksemder. Sveio senter (kjøpesenter) ligg sentralt i tettstaden på sørsida av vegen. Langs nordsida av Sveiogata, vis a’ vis Sveio Senter, ligg ei anna forretningsklynge med små og mellomstore forretningar/kontor (Kiwi-bygget). Den sentrale plasseringa av forretningar langs hovudgata styrkjer sentrumskjernen i Sveio.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 13

Figur 8 Sveiogata sett austover frå Sveioparken.

Gateløp Sveiogata har eit breitt gateløp med god sikt, som ber preg av prioritering for biltrafikk. Busslommer langs vegen gjer gateløpet endå breiare på nokre strekningar. På deler av gatestrekningen er det fortau langs eine eller begge sider av gata, og det er lagt opphøgde gangfelt over gata, med varierande avstand.

Treplanting og benkar langs gata på ein del av strekningen er positivt for gatemiljøet, men det meste av strekningen manglar slike miljøskapande element. Figur 9 Parti frå Sveiogata ved Sveio senter

Bygningar og andre fysiske element Det knyter seg ikkje særskilte sterke identar eller særmerkt kulturhistorie til staden. Få av bygningane i tettstaden merker seg ut som monumentale bygg eller symbolbygg. Monumentale bygg er gjerne historiske bygningar med eit visst preg av kulturell og politisk makt som museum, kyrkjer kommunehus mv.

Sveio kyrkje er eit markant bygg, plassert ved nedre enden av Sveiogata, og saman med kringliggjande parkareal eit visuelt kjenne- merke på staden. Figur 10 Sveiogata og Sveio kyrkje.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 14 Det nye kommunehuset (fig.11) er også eit karakteristisk bygg med god arkitektonisk kvalitet. Kommunehuset er blitt påbygd fleire gonger, og gjenbygd etter brann i 2010. Bygget speglar kommunen si utvikling og framstår med tidstypiske fløyar frå 20-, 60-, 80- og 2000-talet.4 Kommunehuset er i dag eit signalbygg, med markant fasade som vender seg mot gata og Sveiotorget. Avstanden til gata gjer likevel at bygget ikkje blir ein del av fasaden langs gateløpet. I parken Figur 11 Kommunehuset i Sveio frå 2010 og Sveiotorget. ved torget ved kommunehuset står ein bauta av Fartein Valen, komponisten frå Valestrand. Det er elles få skulpturelle element i sentrum.

Det nye soknehuset for kyrkjelege tenester (fig.12) ligg litt tilbaketrekt like ved kyrkja. Soknehuset er eit lågt, moderne bygg, som med sine fellesfunksjonar (også for utleige) utgjer ein viktig del av eit framtidig fysisk og funksjonelt sentrum. Figur 12 Soknehuset som er lokalisert ved kyrkja

Dei fleste bygg langs Sveiogata ligg i stor avstand frå gata, og det er lang avstand mellom bygga, slik at gata manglar ei samanhengande fasaderekke. Mellomareala mellom bygga er dels parkareal, men det meste er parkeringsplassar og andre ‘dødsoner’ som gjer sentrumsgata lang og ødsleg, og det er vanskeleg å oppleva gode gaterom her. I den sentrale del av gata, kring Sveio senter, er bygningsmassen meir konsentrert. Sveio senter ligg nært gateløpet, men har likevel ikkje sin hovudinngang mot gata. Kiwi sitt bygg ligg også nært gata, men har til dels avvisande fasadar mot gata. Mellom fasadane på kvar side av vegen er det 20-25 m, som ikkje innbyr til kontakt på tvers av gateløpet. Nokre få bygg (jf. fig.13) ligg tett inntil gata, og har tydeleg fasade mot denne. Murbygget på biletet var i si tid lokale for eit av dei eldste forretningane i gata, då Sveio dampbakeri etablerte seg her på 1930-talet5.

Bustadbygg i sentrum ligg generelt sett i stor avstand frå gata, men det er dei siste åra ført opp bustad / kombinert bustadbygg som ligg nærare, og har ei klårare organisering i høve til gata.

Figur 13 Sveiogata 72 og 74 til høgre

4 Frå Kulturminneplanen for Sveio. 5 Kjelde: Vestavind

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 15 2.5.3 Offentlege og private tenester og service Sveio kommune har eit godt utbygd offentleg basis servicetilbod innan skule, undervisning og helsesektor lagt til kommunesenteret, forutan eit meir avgrensa tilbod i dei ulike bygdesenter. Sidan reisetid og avstand til regionsenteret Haugesund i sør er relativt kort, er tilbodet i Sveio sentrum å rekne som basistilbod.

Av viktige servicefunksjonar i Sveio sentrum finn ein m.a.:  Barne- og ungdomsskule sentralt i Sveio sentrum. Her er det også klubb (Kids house)6  Kultur og Idrettsplass i austre del av sentrum  To barnehagar i Sveio sentrum, Gjermundshaugen FUS barnehage 500m vest for sentrum og Sveio kommunale barnehage midt i sentrum  I kommunehuset ligg servicetorget og dei kommunale administrative, økonomiske og tekniske tenestene  Kyrkja med kyrkjekontor, soknehus og gravplass ligg sentralt i sentrum  Sveio folkebibliotek og Idrettshallen ligg i tilknyting til Sveio skule, i austre del av sentrum  Sveio legekontor med legevakt og tannlege ligg i kommunehuset  Albatrossenteret er eit privat helsesenter med lege, fysioterapi, spa mv., som ligg ved Leitevegen utanfor sentrum i aust  Kommunalt skattekontor ligg i kommunehuset  NAV har kontor like aust for Sveio senter.

Sveio sentrum dekkjer det meste av dei tilrådde offentlege ytingane i dag. Det ein saknar i følgje arbeidsmøtet med innbyggjarane i 2016 er først og fremst symjehall og kulturhus. Symjehall er under planlegging i nær tilknyting til kommunehuset.

Sentralt i sentrum langs begge sider av gata er det etablert mindre kontor- og forretningsverksemder. Her finst eit variert utval av bransjar som frisør, entreprenørverksemd, apotek, daglegvare og anna detaljvarehandel som jernvare, bokhandel og blomsterbutikk. Her er det òg banktenester, kafé/ konditori, gatekjøkken og restaurant. Dette er etterkvart etablerte verksemder med eit godt grunnlag å bygge vidare på inn i ei vidare utvikling.

6 Oppl. Frå barnetråkkregistreringa

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 16 2.5.4 Gangliner og møteplassar Tette og korte avstandar mellom besøkspunkta er typiske trekk ved dagens lokalisering og utstrekning av sentrum. Frå avkjøringa til skulen og idrettsanlegget i aust til kyrkja i vest er det ca. 500 m. Kommunehuset med Sveiotorget utgjer senterpunktet i Sveio sentrum, og like ved ligg Sveio Senter med ulike slag av servicetilbod. Dei tenestene som ligg lengst vekke er institusjonsbygg til helse og omsorg og barnehagar i begge endar, samt Albatrossenteret i Sveioåsen. Mellom omsorgssenteret og sentrum er det tilrettelagt gangveg fram til Steinhaugvegen og vidare til Sveiogata.

Figur 14 Kartet viser gang/sykkelvegar (gult), fortau (blått) og separate gangvegar /turvegar (grønt) kring sentrumskjernen.

Møteplassar i Sveio finst både i sentrumskjernen og på grøntareala utanfor. Salamanderparken tett ved skulen og Sveio Golfpark representerer målpunkt og møteplassar for rekreasjon i nærområdet. I sentrumskjernen / gata er Sveioparken ved Rådhuset ein viktig treffpunkt, men areala ved skulen, kyrkja og butikksentra er også mykje brukte møteplassar.

Barnetråkkregistreringa i Sveio har vist at området utanfor kommunehuset vert nytta til opphaldsareal (skating/ sykling), og er ein møteplass for born og ungdom. Området ved skulen og Vigdartun idrettshall er også registrert som møteplass for leik og ballspel. Barnetråkk-registreringa har avdekka at det er behov for snarvegar mellom skule og bustadområda og mellom ulike bustadområde.

Følgjande kan oppsummerast når det gjeld staden Sveio:  Den lange Sveiogata er bindeleddet som knyter alle dei noverande funksjonane saman. Sentral og med gode føresetnader for ei vidare utvikling som miljøgate med ideell lengd, trafikkmengd og med tilgjengeleg sideareal.  Kyrkja er eit tydeleg monumentalt målpunkt med store grøne område ikring.  Kommunehuset er eit anna sentralt og funksjonelt målpunkt, som med torg og park i framgrunnen representerer ein viktig møteplass.  Bygningane si organisering med store avstandar til gate og kvarandre gjer at det er vanskeleg å finna gode gaterom.  Noverande sentrumskjerne med handels- og næringsverksemder er eit tydeleg funksjonelt målpunkt som bør stimulerast og utviklast vidare.  Skuleområdet /idrettsområdet og arealet ved kyrkja og soknehuset kan utviklast vidare som sosiale møteplassar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 17 2.6 Busetnad

Sveio tettstad med omland er den tettast busette delen av kommune. Figuren under syner korleis busetnaden er fordelt rundt Sveio tettstad. Tyngda ligg tydeleg i og rundt Sveio sentrum. Karakteristisk for tettstadsområdet elles er spreidd busetnad. I følgje statistikkbanken Hordaland i tal bur om lag 32 % av innbyggjarane i Sveio kommune i dei to definerte tettstadane. Størsteparten av desse bur i Sveio tettstad, 1478 innbyggjarar mot 362 i Rophus/vikse.

Figur 15 Konsentrasjon av bustadar i og ved sentrum (2016) Kjelde SSB

2.6.1 Bustadtype, alder og hushald i Sveio kommune Hovuddelen av bustadmassen i Sveio kommune er i privat eige. I fylkesstatistikken for Hordaland går det fram at einebustader utgjer noko over 80 % av buforma i Sveio kommune. Resten er rekkehus eller andre buformer under spreidd busetnad. Tabellen nedafor syner fordelinga av ulike bustadtypar i kommunen. Tilgjengeleg statistikk syner ikkje denne fordelinga basert på kretsinndeling.

Type bustad i Sveio kommune Tal bustadar i 2018 (bebudde og ubebudde) Einebustad 2377 Tomannsbustad 161 Rekkehus, kjedehus og andre småhus 166 Bustadblokk 17 Bygning for bufellesskap 27 Andre typer bygg 63

Det er einebustadar som dominerer også i og nær Sveio sentrum, sjå figur under som syner utbreiing av einebustader og fleirmannsbustader. Ein kan vidare lese av figuren at hovudtyngda av bygg med meir enn eitt husvære ligg nært Sveio sentrum.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 18

Figur 16 Fordeling og lokalisering av einebustader og fleirmannsbustader. Kjelde: FKB-data bygningar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 19 Når det gjeld samansetnad av personhushald syner fylkesprognosar at Sveio kommune ligg nær gjennomsnittet for Hordaland der talet for 1-personshusvære ligg på 40 % og om lag 27 % for einsleg forsørgjar med barn. Tilsvarande tal for Sveio er hhv. ca. 38 % og 27 %7. Tilgjengeleg statistikk som viser forholda i private hushald er vist i figuren under. Statistikken viser at hovudtyngda i kommunen er hushald med par utan heimebuande barn og åleinebuande, samla om lag 1300 hushald.

Privatehushald etter type (2018)

Flerfamiliehusholdning med store barn (yngste barn 6-17 år) 21

Flerfamiliehusholdning med små barn (yngste barn 0-5 år) 9

Flerfamiliehusholdning uten barn 0-17 år 80

Enfamiliehusholdninger med voksne barn (yngste barn 18… 153

Mor/Far med store barn (yngste barn 6-17 år) 65

Mor/Far med små barn (yngste barn 0-5 år) 27

Par med store barn (yngste barn 6-17 år) 296

Par med små barn (yngste barn 0-5 år) 305

Par uten hjemmeboende barn 643

Aleneboende 668

0 100 200 300 400 500 600 700 800

Figur 17. Private hushald etter type for Sveio kommune. Kjelde; SSB.

Det er stor variasjon kva tid bustadbygg er etablert i Sveio kommune jf. figuren under. Det var ein tydeleg topp på 1970-talet på om lag 500 nye bustadar i kommunen, og sidan år 2000 har det vore bygd i overkant av 200 einebustadar. I dei siste tiåra har det blitt meir vanleg å bygge meir konsentrert av type tomannsbustadar, rekkehus, kjedehus og andre småhus.

Bustadtype og bygningsår 600

500

400

300

200

100

0

Einebustad Tomannsbustad Rekkehus, kjedehus og andre småhus

Figur 18. Type bustad og bygningsår for heile Sveio kommune. Kjelde; SSB.

7 Fylkesprognosar.no AUD 1.2-17

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 20

2.6.2 Bustadfelt i og ved sentrum Det er fleire større bustadfelt i og nær Sveio sentrum, sjå figur under. Det er estimert ca.-tal på bustadar i delområde ut frå dagens situasjon.

Figur 19. Bustadfelt i og ved Sveio sentrum. Rød stipla linje viser reguleringsplanar med bustadføremål som hovudføremål.

Kort skildring av dei ulike bustadfelta:  Krossleite er eit eldre bustadfelt frå før 1970 med god utsikt mot Vigdarvatnet. Dei fleste bustadane i feltet er større einebustadar med over 100kvm i grunnflate og opp mot 220 kvm.  Fjellstad/Gjermundshaugen består dels av ei blanding av eldre og nyare bustadar (1980-talet og utetter). Området har god utsikt utover mot aust/søraust. Dei fleste bustadane i feltet er einebustadar, men det er også tomannsbustadar og eit småhus med 3 eller fleire bueiningar. Dei konsentrerte bustadane er av nyare alder (etter 2014). Dei fleste bustadane i feltet er større einebustadar med over 100 kvm i grunnflate og opp mot 270 kvm.  Hansabakken mm består av nyare bustadar som har eit meir konsentrert preg og av nyare alder (ca. 2000-talet og nyare). Det er fleire tomannsbustadar og småhus med 3 eller fleire bueiningar. Dei fleste bustadane i feltet er over 100 kvm i grunnflate og opp mot 345 kvm.  Sveiahaugen-Vassbakken er i hovudsak einebustadar med utsikt mot Vigdarvatnet i sør. Bustadane i området er ei blanding av tradisjonelle bustadhus frå 1960-talet og frametter, og nyleg oppførte funkis-bustadar. Det er 5 tomannsbustadar i området. Dei fleste bustadane i feltet er einebustadar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 21 Det er ein del hus som har i underkant at 100kvm i grunnflate, medan dei fleste er kring 110-180 kvm grunnflate. Dei største er opp mot 245 kvm.  Sentrum (Lyngstadtunet, Pederstunet o.a.) er ei blanding av 1etg. rekkehus og eit par tomannsbustadar, samt kombinert næring/bustad og einebustadar. Husværa er relativt moderate i storleik, med unntak av eit par større einebustadar. Dei fleste bygga er frå 2000-tallet.  Sveioåsen er ei blanding av ulike bustadtypar med ulik byggeår. Feltet har over tid utvikla seg frå sentrum og opp mot Golfbanen. Det er fleire rekkehus, tomannsbustader og småhus med 3 eller fleire bueiningar. Bustadene er av relativt moderat storleik, der ein finn dei største einingane inn mot Sveioåsen sitt toppunkt og opp mot Golfbana.  Golfbanen er det nyaste større bustadfeltet nær Sveio sentrum vist i figuren her (regulert til bustader og fritidsbustader). I hovudsak er husa bygd etter 2010. I hovudsak er det fleirmannsbustadar i området, samt ein del einebustadar i vestre del ved Høghaugen.

2.6.3 Bustadreserve i sentrum med omland Kartet nedafor syner område som på ulike plannivå er klarert for utbygging til bustadføremål innafor plangrensa til kommunedelplan for sentrum. Dette er eit overordna bilete, og fangar ikkje opp mindre område og potensiale for fortetting. I alt utgjer dette omlag 180 tomter. Kartet syner betydeleg potensiale for utbygging ved Sveiåsen og Fjellstad. Det meste av bustadpotensialet ligg utanfor 1 km avstand frå sentrumskjerna og bidreg ikkje i naudsynt grad til fortetting i tettstadstrukturen, med unntak av områda merkte med 13 og 49, i alt 62 ledige tomter. Alle viste område i og ved sentrum er framleis aktuelle for utbygging. Utbyggingsstrategi slik den skal definerast i KDP sentrum må definere utbyggingstakt.

Figur 20. Bustadreservar knytt til sentrum med omland.

Sentrumsanalysen søkjer å setje fokus på samanhengen mellom forventa folketilvekst og behov for nye bustader innanfor sentrumsområdet. Forventa behov for bustader fram mot 2050 må fordelast mellom sentrumskjernen og det nære omlandet like utanfor. Dette er ei medviten prioritering som kommunen må gjere i høve til ønskje om ein sterk sentrums- og tettstadvekst i kommunesenteret. Dette temaet er vidare handsama i kap. 3.1.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 22 2.7 Handel og privat tenesteyting

Handel utgjer, saman med bustader, kultur og ulike offentlege og private tenester, viktige funksjonar i eit senter. Eit levande senter treng handel, samstundes som handelen og vil ha betre kår for å klare seg dersom det er andre sentrumsfunksjonar i nærleiken.

Regionale planar i både Hordaland og Rogaland gir føringar for lokalisering av nytt handelsareal. Regional plan for attraktive senter i Hordaland har definerte føresegner, der særskilt føresegn 4.1 er førande og gjeld til den blir erstatta av føresegner i kommunal arealplan:

4.1 Nytt bruksareal for detaljhandel er berre tillatt i fylkessenter, regionsenter, kommunesenter, by- delssenter og lokalsenter definert i Regional plan for attraktive senter eller i kommuneplan. Nytt bruksareal for detaljhandel skal vere innanfor sentrumsutstrekninga definert i kommunal plan. Der det ikkje er fastsett ei sentrumsutstrekning i kommunal plan, gjeld retningsliner for arealplanar i sentrumsområde pkt. 2.3 i denne planen. Dersom nytt eller samla bruksareal for detaljhandel i reguleringsplan eller ved søknad om byg- gjeløyve/rammeløyve overstig 3.000 m2 krevst det samtykke frå fylkeskommunen. Tiltaket skal vere i samsvar med hovudmål i Regional plan for attraktive senter. Samla bruksareal for detalj-handel i sentrum skal vere i samsvar med senteret sitt nivå i senterstrukturen og det omlandet som er definert i regional plan eller i kommuneplan vedtatt etter 10.12.2014. Det blir kravd handelsanalyse for å vurdere samtykke. Det gjeld unntak for: - Ny eller utvida detaljhandel med opptil 3.000 m2 samla bruksareal lokalisert i bustadkonsentrasjonar eller i nærsenter. - Ny detaljhandel kor vareutvalet i hovudsak er bilar, båtar, landbruksmaskinar, trelast og større byggjevarar, samt utsal frå hagesenter og større planteskular.

Ulike varer har ulike lokaliseringsfaktorar. Daglegvarehandelen kan med fordel spreiast til ulike delar av kommunen, men lokaliseringa bør vere sentral i høve kringliggande bustadområde (fortrinnsvis i gangavstand), og storleiken må vere tilpassa ein lokal marknad. Reisemotstanden er stor når det gjeld daglegvare, og folk handlar gjerne nært sin bustad. Når det gjeld utvalsvarer, dvs. meir spesialiserte butikkar som bokhandel, klede, sport, sko etc., er situasjonen motsett. Ved å lokalisere dei mest mogleg samla får ein eit betre og meir samansett tilbod som då gjer det meir attraktivt å handle der.

Trelast/byggevarer og planteskular/hagesentre tilhøyrer varegruppa plasskrevjande varer, og bør lokaliserast til område med relativt god tilkomst for privatbil. Desse varene er forøvrig dei einaste som i føresegn til reguleringsplan kan skiljast ut frå øvrige varetypar, og såleis styrast. Det er ein aukande tendens til bransjegliding som at til dømes byggvarebutikkar og hagesenter også tilbyr andre varer som ikkje er arealkrevjande, til dømes jernvarer. Også i andre varegrupper finn ein bransjegliding. Ei utvikling ein har sett lenge er større varehus som tilbyr ei rekkje ulike varetypar. Etablering av slike varehus vil kunne øydelegge livsgrunnlaget for mindre utvalsvarebutikkar i sentrum, til dømes klesbutikk og skobutikk. Bransjegliding og utvikling av nye handelskonsept utfordrar skilje mellom plasskrevjande varer og utvalsvarer. Det inneber at lokaliseringspolitikken og for desse områda vil bli særs viktig over tid, og at all detaljvarehandel må ha ei lokalisering som er godt tilpassa ønska senterstruktur og transportsystem.

2.7.1 Tilbod i sentrum – spørjeundersøking Hordaland Hordaland fylkeskommune gjennomførte i 2013 ei omfattande spørjeundersøking om sentrumsområde (AUD-rapport 1-2013). Føremålet med undersøkinga var å kartleggje kva syn innbyggjarane i Hordaland har på sentrumsfunksjonar. Det vart gjennomført 1100 intervju, og resultata er delt mellom Bergen og andre kommunar i fylket. Det er grunn til å tru at Sveibuen har nokolunde samanfallande innspel på kva tenester og tilbod som er viktige i eit bysentrum.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 23 Dei viktigaste signala frå denne undersøkinga er:  Daglegvarer er den varegruppa som er viktigast å ha tilgjengeleg i sentrumsområdet  Etter daglegvarer følgjer apotek. Her skil det litt mellom kjønn og alder, der kvinner og eldre er meir oppteken av dette varetilbodet  Bensin er viktig for kommunane utanfor Bergen  Ungdomen er meir oppteken av småelektronikk enn dei andre aldersgruppene  Både klede, sko, bøker, blomster, møblar og interiør er viktigare for kvinner enn for menn  Møblar er den varegruppa hordalendingane i minst grad synest er viktig å ha tilgjengeleg i sentrumsområdet.  Når det gjeld tenester scorar lege høgast av omlandskommunane. Post og tannlege kjem også høgt.  Skattekontor og NAV er dei tenestene som vert vurderte som minst viktige i sentrumsområdet  Idrettshall er den sosiale møtestaden som vert vurdert som viktigast for omlandskommunane.  Restaurant og kafe som er opne på kveldstid, vert også vurdert som viktig.  Bibliotek er viktigast for kvinner. Minst viktig for dei yngre aldersgruppene.  Treningsstudio har store skilnader på aldersgrupper, der dette er mest viktig for dei mellom 16-19  Minst viktig for hordalendingane er museum/galleri. Her skil det mellom Bergen og omlandskommunane, der dette er viktigare for dei som bur i Bergen by.

2.7.2 Dekningsgrad varehandel Dekningsgrad for varehandel er definert som tilhøvet mellom omsetning i ei handelssone og samla forbruk for busette i same sone, uttrykt i prosent. Ein dekning lik 100 gir at tilbod = etterspurnad, medan ein dekning på til dømes 80, betyr at eit anslått forbruk tilsvarande 20 % av etterspurnaden handlast andre stader.

Dekningsgrad Sveio i 2014 er 29 % - 2015, 35 %, i 2016 31,7 % og i 2017 34,2 %. Sjølv om dekningsgraden framleis er låg for Sveio er utviklinga positiv.

Figur 21. Dekningsgrad Sunnhordland. Kjelde: Varehandelsrapport SR-bank

Dei to regionsentera Stord og Haugesund har begge handelsoverskot, dvs. over 100 %. Det er rimeleg å anta at Sveibuen bidreg til handelsoverskotet i desse regionsentera, grunna betre tilgang på varer og tenester, samt handel knytt til arbeidspendling (ref. kap.2.8).

Frå bransjefagleg hald blir følgjande antyda om etableringsgrunnlag: Medan ein daglegvarebutikk i gjennomsnitt dekker 1500 innbyggjarar kvar, krev varer som klede, sko og sportsbutikk rundt 6000

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 24 innbyggjarar. Butikktypar som optikar, apotek, møblar og elektroniske hushaldningsartiklar krev gjerne så mykje som 10-20 000 innbyggjarar for å klare seg.

Reisemotstanden er stor når det gjeld daglegvare, og folk handlar gjerne nær bustadområdet eller nær arbeidsstad. Etablering av daglegvarebutikkar i nærsentra er eit verkemiddel for å få til eit levedyktig senter. Dersom daglegvarebutikkane vert etablert utanfor nærsentra, vil dette føre til ei utarming av senteret. Ved nokre høve kan det vere hensiktsmessig å etablere daglegvarebutikk der det er tett bustadkonsentrasjon dersom det allereie er daglegvarebutikk i nærsenteret. Dette er det også opna for i Regional plan for attraktive senter i Hordaland (2015).

Medan handelsomlandet for daglegvarer meir eller mindre kan spreiast jamt ut frå butikken og utover, vert handelsomland og kundegrunnlag for utvalsvarer (blomster, sko, sport etc) styrt av andre mekanismar. Det er summen av utvalsvaretilbodet som avgjer kor langt kunden er villig til å reise. For å bygge opp under mål og føringar for sentrumsutvikling bør utvalsvarehandelen i hovudsak ligge i Sveio sentrum. Dette vert viktig å få forankra i kommunedelplan for Sveio sentrum, og ikkje minst i samanheng med utvikling av eit Vikingland med tilgrensande næringsområde.

Handelsomland og kundegrunnlag for dei plasskrevjande varene vert også styrt av andre mekanismar enn daglegvarene. Mellom anna er folk villig til å reise ganske langt dersom tilbodet er bra. Nytt areal for plasskrevjande varer kan liggje litt lenger unna sentrum, men bør med fordel konsentrerast nær eksisterande verksemd av denne type.

Det finnes sjølvsagt gode døme på god drift i spesialbransjar med eit tynnare folketalsgrunnlag enn det som er hevda ovanfor, men med bakgrunn i at Sveio har stor handelslekkasje må andre faktorar til for å auka handelen. For Sveio vil ein peike på at befolkningsvekst er den viktigaste drivar for auka handel framover.

2.7.3 Varehandelsrapport 2017 – SR-bank SR-bank har sidan 2006 produsert varehandelsrapport for Sunnhordland og Haugalandet. Varehandelsrapporten med tal frå 2016 syner ein generell vekst i varehandelen i Norge på 3,8 %, dette er noko ned i høve til 2015. Det har diverre ikkje lukkast å finne tilgjengeleg varehandelsrapport med tal frå 2017.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 25 For første gong syner Varehandelsrapporten av 2017 at verdien av tenestekonsumet er blitt større enn verdien på varekonsumet. Det er endring og digitalisering innan mange område som er årsak til dette. For Sunnhordland er det Stord som er det store lokomotivet med 1,7 millionar i omsetning, og med god vekst. Kvinnherad ligg på ein god andreplass, men Sveio er derimot den kommunen med størst vekst. Samanlikna med det nasjonale gjennomsnittet på 3,8 % er veksten i Sveio på 12 % i 2016 svært stor.

Dersom ein ser på tal frå kommunar på Haugalandet har Haugesund hatt ei svak nedgang i 2015 og 2016. Nabokommunen Tysvær har hatt tilsvarande vekst i 2016 som Sveio. Tysvær har også hatt ein betydeleg auke i dekningsgrad, frå ca 42 % til 58 %. Det kan vera grunn til å anta at desse to nabokommunane har henta noko av handelslekkasjen frå Haugesund heim igjen til kommunen. Med auka fokus på god drift bør Sveio ha mogelegheita til å forsterka denne trenden.

Varehandelsrapporten frå SR-bank peikar på følgjande trendar:  Tilgjenge for kunden i fleire kanalar både butikk og nett – fleksible ordningar for kjøp og retur  Kundeservice-omgrep på nettet femner stadig vidare  Netthandel aukar  Opplevingar, både i butikk og på nett, blir stadig viktigare  Kjøpesenter er ikkje lenger isolerte øyar – dei integrerast meir i byen  One-stop-shop: handel kombinerast i større grad med andre aktivitetar (underhaldning, fritidsaktivitetar, spisestader og anna service)  God logistikk gir konkurransefortrinn  Big data og analyse av kundeåtferd aukar i omfang

2.7.4 Netthandel Handelskonseptet er i endring og E-handel som trend aukar i omfang. Særleg gjer dette seg gjeldande innan varer som bøker, musikk, klede og skotøy og elektriske /digitale artiklar, men og innan matvareleveranse. I SR-bank sin varehandelsrapport 2017/18 syner tal basert på 2016 at 7 % av varehandelen var netthandel. Det er forventa og estimert at denne skal auke til 21 % i 2030. Dette er ein vesentleg auke.

Alt no ser ein konsekvensar ved dette ved at omsetninga går ned for visse artiklar og særleg i sentrale strok. Dersom dette blir ein vedvarande trend vil behovet for tilrettelagt areal for handel bli mindre på sikt og transportmengda frå grossist til postmottak vil auke. Positivt sett vil dette kunne stimulere nærbutikkar med post, men det kan slå negativ ut for anna varehandel og det gir auka transport.

2.8 Sysselsetting og arbeidspendling

Tal frå 2017 viser at det i alt var registrert om lag 1450 arbeidsplassar i heile kommunen, der privat sektor og offentleg føretak utgjer om lag 60 % og kommunal forvaltning om lag 40 %. Det er arbeidsplassar knytt til helse- og sosialtenester som dominerer, vidare er undervisning, bygg- og anleggsverksemd og primærnæringane viktige arbeidsplassar i kommunen.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 26 Arbeidsplassar i Sveio kommune etter næring (2017)

Helse- og sosialtenester

Offentleg administrasjon, forsvar og sosialforsikring

Teknisk tenesteyting og eigedomsdrift

Informasjon og kommunikasjon

Transport og lagring

Bygge- og anleggsverksemd

Industri

Primærnæringane

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

Figur 22. Figur som viser arbeidsplassar samla for heile kommunen etter type næring. Tal frå 2017. SSB.

Arbeidsplassdekning er definert som talet på arbeidsplassar (sysselsette etter arbeidsstad) i prosent av talet på arbeidstakarar (sysselsette i forhold til kor folk bur). Ein kommune med arbeidsplassdekning på meir enn 100 prosent har fleire arbeidstakarar som arbeider i kommunen enn dei som er busette i kommunen.

Som figuren nedanfor syner, er det ei betydeleg utpendling av arbeidskraft frå Sveio kommune. Nær 60 prosent (2017) av den arbeidsføre befolkninga pendlar til andre kommunar. Figuren nedafor syner at pendlinga i hovudsak går til Haugesund kommune. Pendling og handelslekkasje heng tett saman, og pendlinga er ein medverkande årsak til den store handelslekkasjen frå Sveio.

Arbeidsstad med utgangspunkt i Sveio som bustadkommune 1200 1000 800 600 400 200 0

Figur 23. Pendling frå Sveio

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 27 2.9 Trafikk og infrastruktur

2.9.1 Vegnett og trafikkmengd Trafikkmengda (målt i årsdøgntrafikk) i fv. 6 Sveiogata er 2.100 ÅDT i 2017 Gjennomgangstrafikken på fv. 47 er høvesvis 4600 og 5000 ÅDT i 2017.

Figur 24. Noverande trafikk ÅDT gjennom Sveio sentrum Fv. 6 og langs Fv. 47

Sveiogata fv.6 er ei sentrumsgate med varierande standard og utforming. Gata er meir veg enn gate og det er ikkje ein tydeleg overgang mellom overordna vegnett og sentrumsgatenettet i dag. Frå kryss med fv.47 har Sveiogata ein kurvatur og utforming som utrykkjer at dette er ein veg og ikkje ei gate, med mellom anna autovern og einsidig gang/sykkelveg. Inn mot sentrum vert det gradvis fleire element av gateutforming, men det er ikkje eit tydeleg skilje som fortel når ein kjem inn i sentrumsgata.

Det er tilbod til gåande og syklande med varierande standard. Det er delvis einsidig og tosidig fortau. Det er mange avkøyringar til funksjonar langs gata.

Figur 25. Eksisterande gangvegsystem nærmast Sveio sentrum.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 28

Kollektivtransporten som går via Sveio sentrum blir dekt av to ruter i dag, linje 157 og 700 som går mellom Haugesund – Tittelsnes og Haugesund – Leirvik. I tillegg er det skuleskyss og Kystbussen mellom Stavanger og Bergen. Det er om lag 20 stopp i sentrum i løpet av kvardagane (rute mot nord), og færre i helgedagane. Det er ikkje andre kollektivløysingar i området. Det er tre busstopp i sentrumsområdet langs Sveiogata, eitt i sørvest, eitt ved rådhuset og eitt ved skuleområdet i aust.

Figur 26. Kart som viser busstopp innanfor analyseområdet.

Det er registrert 3 sykkelulukker i sentrum, elles er det ulukker mellom køyretøy. Alle ulukker er med lettare personskade. Registreringane gir ikkje grunnlag for å peike på spesiell ulukkesrisiko eller problematiske trafikktryggleiksmessige tilhøve. Kartet under viser ulukkespunkta.

Figur 27. Ulukkespunkt langs Sveiogata Fv.6 og Fv.47

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 29

2.9.2 Parkering I dag finnes det ca. 240 telte parkeringsplassar i sentrum, desse er både regulerte og uregulerte. Om lag 100 av desse er avsett som publikumsparkering knytt til handel og service, og resten er tilrettelagd som parkering for tilsette i offentleg teneste som kyrkje/gravplass, kommunehus eller skule.

Figur 28. Oversikt som viser eksisterande parkeringsplassar knytt til handel og offentlege tenester langs Sveiogata.

2.9.3 VA-nett Det er utbygd kommunalt VA-nett i store deler av analyseområdet, med best infrastruktur i sentrumsområdet og i bustadområda.

Figur 29. Oversikt som viser eksisterande kommunalt VA-nett i analyseområdet (vassleidning, overvatn og spillvatn).

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 30 2.10 Kulturminne

Sveio kommune har utarbeidd kommunedelplan for kulturminne for heile kommunen (2015-2027). Innanfor analyseområdet er det klassifisert 16 omsynssoner som er knytt til kulturlandskap, gardsmiljø, enkeltminne eller -bygg, kyrkjestad/gravplass og samferdsle. I tillegg til desse er det registrerte fleire automatisk freda kulturminne. Sveio sentrum har ei ung historie sjølv om det har vore kyrkjestad sidan 1100-talet. Sveio sentrum har difor ikkje noko gamalt tettstadmiljø i eller ved sentrum.

Figur 30. Oversikt over kulturminne og -miljø innanfor kommunedelplan Sveio sentrum (avgrensing i planprogrammet). Kjelde: Askeladden og KDP for kulturminne i Sveio kommune.

Nær Sveio sentrum er det fire omsynssoner knytt til følgjande kulturminne og kulturmiljø: 1) Gardsmiljø. Sveigarden gnr. 40/12. Tun med våningshus – typisk «stovehus», eldhus i tørrmur og løe. Det er få autentiske hus att av denne typen, som har vore utbreidd i Sveio. 2) Kyrkjestad / gardsmiljø. Sveiahaugen «Himigarden» gnr. 40/5. Gamal kyrkjestad og hovudbruk på gnr. 40. Dei to eldste kyrkjene i Sveio har stått her. Våningshus, torvhus og løe som ikkje har spesielt høg eigenverdi, men er viktige for den historiske forankringa for sentrumsområdet. Det er få kulturminne i sentrum. Løa skal innehalda restar av stavkyrkja som sto på staden fram til 1686. Der våningshuset står, sto det tidlegare eit stort hus i to høgder. Mellomalderkyrkjegard. Gjerdestolpar i stein langs vegen. Miljøverdi og høg kulturhistorisk verdi. 3) Sveio kyrkje. Kyrkje vart bygd i 1858. Arkitekt: Andreas Grønning. Sveio kyrkje er listeført hos Riksantikvaren, og såleis underlagt strenge restriksjonar. 4) Enkelt bygg. Våningshus Sveio gnr. 40/4. Lemstove med uttrekt grind og skut i eine enden. Truleg frå siste del av 1700-talet.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 31

Figur 31. Oversikt over kulturminne og -miljø innafor kommunedelplan Sveio sentrum (planprogram) si plangrense. Kjelde: Askeladden og KDP for kulturminne Sveio kommune

2.11 Naturmangfald

Det er fleire grøntområde som har lokal verdi for ulike artar. I offentlege databasar8 er det registrert førekomstar og område som omfattar verneverdig natur, og det er fleire slike område og enkelte punkt med høg verdi ved Sveio tettstad. Dette gjeld særleg registreringar og verdiar knytt til dei mange vassførekomstane i området.

To av dei større vatna i nærområdet til sentrum er naturvernområde: Bjellandsvatnet nord for Fv47 og Mannavatn sør for Fv47. Begge desse er verna som våtmarksområde, og dei har fleire funksjonar som trekk- og hekkeområde for ender og vadefugl. Det er eit høgt tal observerte artar i og ved vatna, der blant artar med særs høg og høg forvaltningsinteresse. Det er lagt til rette med parkering, sti og fugletårn ved Bjellandsvatnet.

Like sør for sentrum, bak skulen og Idrettsparken, er det område med ganske skrint, fuktig skog- og myrområde med fleire «vasspyttar». Dette området er yngle- og leveområde for storsalamander. Storsalamander er raudlista som nær truga, og lokaliteten er sikra vern i kommuneplanen. Sveio kommune har lagt til rette for og opparbeidd grusa turstiar mellom dammane, og steinbord og benker til å rasta ved. Lokaliteten vert nytta i undervisnings-samanheng, samt som attraksjon for besøkande/turistar.

8 Artsdatabanken

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 32

Figur 32. Oversikt over registrert naturmangfald innanfor kommunedelplan Sveio sentrum (avgrensing i planprogrammet), og nær Sveio sentrum. Kjelde: Naturbase

Vigdarvatnet er det største vatnet i kommunen og ligg like sør for Sveio sentrum. Vestre del av pollen sør for Sveio sentrum er registrert som ein av dei frodigaste lokalitetane i Vigdarvatnet, og er klassifisert som eit område med artar av særleg stor forvaltningsinteresse. Her kan ein finne ulike typar ender og vadefugl, og m.a. artane horndykker, sivsongar og sothøne. På kulturmark kring vatnet kan ein også observere m.a. storspove og vipe. Nordvest for sentrum, på Åseåsen, er eit areal kartlagt og klassifisert som naturbeitemark med svært viktig verdi.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 33

Lokaliteten er artsrik og det finst fleire sjeldne og raudlista artar i området. For å bevare naturverdiane på lokaliteten må beiting av området halde fram og det må ikkje gjødslast.

2.12 Landskap

2.12.1 Landskapsregion og landskapstype Hordaland fylkeskommune har kartlagt landskapsregionar og landskapstypar i heile fylket i samsvar med nasjonalt referansesystem for landskap, og verdisett desse i heile fylket.

Sveio kommune ligg i overgangen mellom 2 landskapsregionar: LR 20 - Kystbygdene på Vestlandet og LR 21 - Ytre fjordbygder på Vestlandet. Det meste av tettstaden Sveio tilhøyrer LR 21.

Figur 33 Landskapsregionar i Sveio

Figur 34 Oversikt over landskapstypar og omsynssone henta frå KPA Sveio

Innanfor analyseområdet er det klassifisert fire område med ulike landskapstypar / ulik verdi:

1. Areala som omfattar Vigdarvatnet med omland, m.a. Sveio sentrum og areala sør i planområdet: Ytre fjordbygder på Vestlandet, Vågsvatn av middels verdi. Landskapskarakteren er skildra som «stort sammenhengende vann bundet sammen av smalere sund. Oppbrutt, småkollete terrengformer med lynghei, beitemark og lauvskog. Spredt gårdsbebyggelse. Tettstedet Sveio». 2. Areala nord og aust for Sveio sentrum: Kystbygdene på Vestlandet, av vanleg førekommande verdi. Landskapskarakteren er skildra som «småkupert blandingsskog i liene, lynghei i veksling med myrområde og små vatn. Småskala jordbruksmark». 3. Areala i vest langs Fv47 mot Haugesund: Kystbygdene på Vestlandet, av vanleg førekommande verdi. Landskapskarakteren er skildra som «Småkupert blandingsskog i liene, lynghei i veksling med

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 34 myrområder og små vann. Småskala jordbruksmark, hovedsaklig beite, gårdsbebyggelse og bolighus ved Viksepollen». 4. Areala i aust ved E39: Ytre fjordbygder på Vestlandet, av vanleg førekommande verdi. Landskapskarakteren er skildra som «Sammenhengende lyngheiområde med innslag av lauvskog og furu. Sammenhengende system av mindre vann. Enkelte gårdsbruk. E-39 følger vestre områdegrense».

Verdisetjinga er generelt fastsett, og det kan finnast område av stor verdi innanfor dei ulike delområda. Det er avsett ei omsynssone for kulturlandskap/gardsmiljø i gjeldande kommuneplan nordvest for Sveio sentrum. Omsynssona er knytt til gardstun og kulturlandskap på Åse. Frå KDP Kulturminne: «Verdifullt samanhengande kulturlandskap med bygningsmiljø. Garden er gamal, men bygningane er frå første halvdel av 1900-talet. Tunet ligg ved foten av den markante Åseåsen, i eit svært harmonisk og godt bevart kulturlandskap med vegar, rydningsrøyser og steingardar. Også kulturmiljø på bnr 2 og 3 (B, C) er del av heilskapen. Åseåsen er verna som svært viktig område for gamal naturbeitemark og slåttemark, med svært artsrik eng».

2.12.2 Landskapsrom og grønstruktur Tettstaden Sveio er omkransa av eit åslandskap med nokre markante toppar. Nord for sentrum er Åseåsen (85moh), Steinshaugen (68moh) og Sveioåsen (95moh) mest synlege, og i sør ligg Mannaberg (66moh) ut mot Vigdarvatnet. Elles er det fleire låge åsar i nord og vest.

Vigdarvatnet ligg på kote 10 og sentrum ligg på eit nivå på 20-30m over dette. Terrenget er ope og har ingen tydeleg retning, og heia og åsane vest for sentrum hindrar utsyn vidare vestover mot sjøen. Aust for Sveialeitet heller terrenget mot aust, men vest for dette vasskilet heller terrenget svakt mot vest/sørvest ned mot vassdraga frå Åsevatnet og Åsetjørna. Desse vassdraga renn ut i Vigdarvatnet og vidare austover til Ålfjorden.

Figur 35. Terrengformasjonar der markerte ås-landskap og kollar er utheva.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 35

Figur 36 Åslandskapet kring Sveio sentrum, sett frå sør

Åsane kring Sveio dannar ei ramme for bebyggelsen mot nord, og dannar naturleg silhuett mot himmelen. Dei høgastliggjande åsane nord for sentrum er sårbare fordi det manglar bakanforliggjande høgdedrag. Dette gjer at det vil oppstå silhuettverknader viss bygningar blir trekt opp mot åskanten og horisonten blir broten. Ny utbygging bør ikkje kome nærare åskammar med tilgrensande lier enn i dag. Særleg er dette viktig ved utbygging vest for Sveio sentrum og rundt Sveiåsen i nord. Området kring Mannaberg er også noko sårbart.

Figur 37 Frå åslandskapet ved Sveio Golfpark

Sveio er omgitt av store naturområde, med vatn, skog og heier, som er viktig grønstruktur. Fig. 38 viser viktige element i den blågrøne strukturen, inkludert vassdraga kring Sveio tettstad. Vigdarvatnet er mykje nytta, m.a. av barn og unge, til badeplass og aktivitet. Det same er Golfparken og øvrig grønstruktur. Salamanderparken er ein sentral del av grøntstrukturen, lokalisert mellom kommunehus og skule, eit lett turmål å nå. Salamanderparken kan utviklast til eit vindauge mot sentrum og eit opplevingsmål for besøkjande frå Vikingland. Tilgjenge frå parken og opp mot Mannaberg må ivaretakast. Det bør også etablerast betre tilkomst til vatnet frå sentrum, dette er m.a. etterspurt av innbyggjarar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 36

Figur 38. Oversikt blågrøne strukturar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 37 2.13 Landbruk

Landbruk og jordbruk er viktig primærnæring i Sveio kommune. Næringsaktivitetane er viktige også for å oppretthalde kulturlandskapet. Jordbruksareala i kommunen er klassifisert med fulldyrka jord ca. 9.000 dekar, eng og slått til beite ca. 26.500 dekar, fulldyrka eng ca. 9.000 dekar og anna eng og beite ca. 17.500 dekar totalt i kommunen (Kjelde SSB, tal 2017). Det var om lag 26.500 dekar av desse jordbruksareala som var i aktiv drift i kommunen i 2017 (kjelde SSB). Det er i alt registrert 143 landbruksverksemder i kommunen der det vert drive med ulike typar husdyr. Det er mjølkekyr og sau som dominerer drifta ved aktive bruk. Det er ein del jordbruksinteresser innanfor plangrensa for ny KDP Sveio (planprogrammet), og det er ein del jordbruksareal tett på og i Sveio sentrum. Innanfor analyseområdet er det om lag 4.800 dekar jordbruksareal, derav ca. 1800 dekar fulldyrka jord, ca. 500 dekar overflatedyrka jord og ca. 2500 dekar innmarksbeite.

Figur 39. Areal klassifisert som jordbruksareal innanfor plangrensa for ny KDP Sveio. Kjelde: Ar5.

Det er ikkje kartlagt eller fastsett kjerneområde for landbruk i Sveio kommune. I arbeid med Sentrumsplan for Sveio vart det gjennomført ein prosess som m.a. utfordra tilhøvet mellom sentrumsgrense og omdisponering av jordbruksareal. Planarbeidet vart vedteke med eit alternativ som innlemma ein større del av det sentrale jordbruksarealet i Sveio sentrum til utbyggingsføremål (om lag 224 dekar). Det er fleire av desse areala som per i dag ikkje er utbygd. Samstundes vil attverande jordbruksareal som ligg tett på sentrum vera under press i ny KDP Sveio sentrum som ser fram mot år 2050. Det er særleg areala vest for Sveio kyrkje og areala sørvest for rådhuset som er under press. Dette er teigar på om lag 30 og 12 dekar som vert nytta til produksjon av grovfôr i dag.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 38

Figur 40. Skisse som viser gjeldande KDP sentrum og jordbruksareal som vart omdisponert i førre planrevisjon. Areal som kan vera under særskilt press for ytterlegare utbygging er vist med mørkeblå ring.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 39 3 Sveio sentrum fram mot 2050

Det er i samband med stadanalysen søkt å finne fram til utviklingstal og trendar for Sveio sentrum dei komande 30 åra. 30 år er ei kort tid for utvikling av eit sentrum, og utviklingstakt vil sjølvsagt vera påverka av folketalsvekst og utbyggingspress. Sjølv om folketalsveksten må reknast som høg relativt sett for Sveio, er den likevel låg i høve til å sjå synlege endringar over kort tid.

Vurderingar og anslag er basert på forventa folketilvekst og eit ønskje om tilrettelegging for ei positiv utvikling i teneste- og handelstilbodet i kommunesenteret. Likevel er det viktigaste momentet å utvikla ein triveleg og trygg stad å bu i og å besøke. Det skal vere lystbetont å komme til Sveio sentrum som gjest og som innbyggjar.

Hovudfokuset nedanfor er knytt til framtidig bustadbehov, behov for areal til næring og offentlege areal, møtestader, trafikk og parkering. Stadanalysen syner forslag til lokalisering av ulik arealbruk, men dette vil først forankrast og avgjerast i samband med den pågåande rulleringa av kommunedelplan for sentrum.

3.1 Bustadutvikling

I dette avsnittet vil ein sjå nærare på bustadarealutvikling i sentrum basert på den folketalsvekst som ligg til grunn for perioden fram til 2050, ein periode på om lag 30 år.

Behov og ønskjer for korleis ein skal busetje seg endrar seg i takt med samfunnet. Familiesamansetjinga endrar seg og stadig fleire bur åleine, dette gjeld både unge og eldre. Ein del av sosialiseringa som tidlegare skjedde i einebustaden med kjernefamilien, vil for mange som bur åleine skje på ein annan måte i dag. Dette set andre krav til bustader og dei nære omgjevnadene. Befolkninga vert eldre. Barn som omsorgsressurs for eldre er mindre stadbundne - dei bur i større grad andre stader enn foreldra. Vi ser haldningsendringar knytt til delingskultur gjennom bufellesskap, miljø og berekraft. Som ei følgje av denne utviklinga treng vi større fokus på planlegging av bustader som betre stemmer over eins med desse tilhøva, som skapar rom for bustadområde som legg til rette for eit mangfald av befolkninga, som demmer opp for einsemd og sosiale utfordingar og legg til rette for ei berekraftig areal- og ressursbruk.

Ut frå regionale og nasjonale målsetnader og trendar legg ein til grunn at sveibuen også kjem til å bu tettare i og ved sentrum i framtida. Dess høgare tettleik, dess mindre tomteareal krevst. Ei utvikling med høgare tomteutnytting kan også ved god planlegging gje høgare bukvalitet, fleire møteplassar og kortare reise/ gangavstandar.

Fylkesprognosar for Hordaland (Hordaland fylkeskommune, 2018) syner at dei største endringane i bustadbehovet fram mot 2050 vil vere for aldersgruppa 40 – 74 år med overgang til ny bustad for 33 % av desse. Dette bustadbehovet kjem i tillegg til det som følgjer av folketilvekst. Det betyr ein auke i etterspurnaden etter husvære i konsentrert busetnad og ein større andel eldre frittståande bustader inn i marknaden for sal. Trenden vil truleg og gjelde for Sveio, med auka etterspurnad etter høvelege husvære i konsentrert busetnad inn mot sentrum. Det blir såleis viktig å førebu seg på endringar i bustadetterspurnaden, der andelen for ein-personshusvære og eineforsørgjarfamiliar truleg vil auka i tida frametter. Tala for Sveio knytt til type hushald (ref. avsnitt 2.6.1 ) syner allereie i dag ei større overvekt av ein-personshushald og par utan barn. Det er rimeleg å anta at hovudvekta av sistnemnte kategori er eldre vaksne der ungane har flytta ut.

Vedteken kommunedelplan gir gode høve for utbygging av sentrum i komande periodar etter frigjeving av jordbruksareal til utbyggingsføremål. Dette gjeld både til bustader og andre sentrumsføremål. For å koma venta folketilvekst i møte bør det likevel økonomiserast med tilgjengeleg areal. Dette vil og i noko grad bety ei omforming av noverande busetnad, der ein i større grad aukar tettleiken og søkjer kombinasjonar mellom ulike funksjonar som kontor/forretning/bustad.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 40

I analysen er det vurdert og gjort visse val i høve til tettleik og kva som er ein naturleg skala for områda tett på og i Sveio sentrum. Ut frå vurdert folketalsframskriving, ref. 2.4, er det estimert to moglege vekstscenario fram mot 2050. Med same vekstrate som snitt for dei siste fem åra vil det tilsvara om lag 1370 nye innbyggjarar i Sveio sentrum med omland. Legg ein til grunn ein noko større vekst kan talet koma opp mot 1610 nye innbyggjarar i området.

Å plassere heile det framtidige bustadbehovet i sentrum er ikkje naturleg eller ønskjeleg. Noko av behovet må ein dekke i det nære omlandet der utnyttinga er mindre. Menneske ønskjer ulike buformer, nokre ønskjer å bu spreidd, andre tettare. Med bakgrunn i dette legge ein til grunn at 60-70 % av desse nye innbyggjarane skal busetja seg tett på og i Sveio sentrum. Dette gir eit grovt anslag på 960-1130 nye personar i Sveio sentrum i 2050 (ca. 70 %). Dette er sjølvsagt estimat basert på gjevne føresetnader, men det kan likevel leggje eit grunnlag for kva det bør planleggast for i Sveio sentrum i perioden fram til 2050 med omsyn til naudsynt areal, kommunalteknisk infrastruktur, fellesareal og bustadar.

Med ein tettleiksfaktor i snitt på 2,2 pr/ husvære (jf. SSB) gir dette behov for om lag 430-510 nye bustader i sentrum i perioden fram til 2050. Dersom dette skal byggjast som einebustadar vil det krevje store areal som vil medføre store konsekvensar for m.a. nærliggjande jordbruksareal. Erfaringsvis krevst det i snitt mellom 1,5 og 2 daa for å gje plass til ein einebustad ved spreidd utbygging inkl. infrastruktur som vegar, gangvegar, parkering, leikeareal og uteopphaldsareal. Dersom Sveio ønskjer ei utvikling mot eit tettare sentrum må talet på bygging av nye einebustader i sentrum og sentrumsnære område reduserast til fordel for ei meir konsentrert buform frametter. Både trendar og styringssignal frå styresmaktene peikar mot ei slik utvikling.

I tabell under er det vist til mogleg behov for bustadareal i Sveio sentrum med utgangspunkt i ei målsetnad om 430-510 nye husvære i sentrum i perioden 2018 – 2050. For å synleggjere mogleg utvikling er det lagt følgjande føresetnadar:

Tettleiksgrad Fordeling Bueining Bustadtype Arealbehov bustadtype per dekar 430 husvære (510) 430 husvære (510) Høg tettleik 40% 12 172 (204) 14 daa (17 daa) Middels tettleik 40% 5 172 (204) 34 daa (41 daa) Låg tettleik 20 % 1,5 86 (102) 57 daa (68 daa) Tal er henta frå erfaringar frå andre tettstadar i Noreg og tilpassa Sveio kommune.

Desse føresetnadane gir eit teoretisk arealbehov for bustadføremål på om lag 105 -126 dekar i Sveio sentrum. I figuren under er det vist potensiell lokalisering av nye bustadområde, samt område med mogleik for auka konsentrasjon i eksisterande bustadområde. I figuren er det vist om lag 120 dekar bustadføremål, av desse om lag 90 da bustadføremål og 30 dekar kombinert føremål næring/ bustad. Dette er vist som eit døme på potensialet i sentrum og areal som ein vurderer som eigna for bustader med omsyn til nærleik til sentrum, planstatus og byggeland. Desse områda inkluderer område som på sikt kan endrast frå låg til høg/middels tettleik, og kombinert arealbruk bustad/næring som vil medverke til å auke bypreget langs Sveiogata. Fordeling av bustadtype og tettleiksgrad kan variere etter kommunen sine eigne val og prioriteringar.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 41

Figur 41. Potensielle nye/framtidige og konsentrerte bustadføremål. Bakgrunnskart er gjeldande kommunedelplan og eksisterande bygg og anlegg.

Planprogrammet for KDP Sveio sentrum syner til at det for Sveio kommune er naturleg å leggje til grunn ei folketilvekst lik SSB sitt høgalternativ. Planprogrammet syner også til at folketalsveksten i Sveio sentrum dei siste åra har vore 17 %. Våre berekningar for krinsen Sveio tettstad er ei 10 % auke i folkevekst dei siste 5 åra (2013-2018). Ulikskapen i desse tala kan kome av både årstal som ligg til grunn og avgrensing av det geografiske anslagsområdet. Planprogram og føreliggande analyse skil seg noko også i høve til estimert bustadbehov dei komande tiåra. Planprogram estimerer behov for i overkant 600 nye einingar fram til 2030 i Sveio krins. I vårt estimat ovanfor er dette talet noko lågare, men det er verdt å merke seg at våre tal for estimert bustadbehov er basert på folketilvekst åleine, og tek ikkje opp i seg behov for nye bustader som følgje av flytting/endring av bustadform (einebustad til leilegheit).

3.2 Korleis stimulere til auka opphald, trivsel og handel i sentrum?

Ein stad si utvikling og vekst er ikkje åleine basert på servicenivået og eit variert og godt tilbod av varer og tenester. Stadens attraktivitet og identitet saman med status og urbanitet er også avgjerande og viktige faktorar for kva retning senteret utviklar seg. Utviklinga av eit senter har eit langtidsperspektiv på 40 – 50 år og rammer for ei langsiktig utvikling bør ha eit tilsvarande perspektiv. Først og fremst er tenestenivået behovsstyrt og utviklingsbasert der funksjonar blir fordelt og strukturar fastsett dels ved konkurranse handels- og tenestesentera imellom, og dels ved kommunal avgjerdsmakt.

Attraksjonen er i stor grad knytt til opplevinga av tettstaden som samlingsstad, til bu-kvalitet og til kva det har å tilby som sosial arena. Omgjevnader med høg estetisk og eller arkitektonisk verdi påverkar

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 42 menneske si oppleving av staden, det verkar inspirerande og fremjar trivsel for menneska som bur der. I ei spørjeundersøking i Hordaland i 2013 skåra opplevinga av staden si utforming og standard høgt. På ein skala frå 1 – 6 fekk verdien av «vakre allment tilgjengeleg plasser og gater» ein score på 5.1. I Sveio sentrum er torget føre kommunehuset eit godt utgangspunkt for vidare utvikling. Dersom ein til dømes legg til rette for offentlege føremål på andre sida av vegen - kanskje eit kulturhus – og kombinerer dette med ei miljøgate med tilrettelagt gateløp, kan torget utvidast og representere den sentrale møtestaden i sentrum. Ideskisse for ei slik løysing er presentert i kap. 3.6.

Samling av ulike bransjar i eit handelssenter gir større besøkseffekt enn spreidd løysing. Å bygge opp slike mindre punkt (meir enn eitt) rundt eit torg eller tette gatemiljø gir suksess og tiltrekkingskraft både på andre bransjar og på publikum. Butikkar sine opningstider betyr og ein del for omsetning og tilbodsoppleving og skapar fleksibilitet.

Andre tiltak som gjev forlenga opphald i sentrum er etablering av fleire offentlege og private service- tenester, til dømes lækjarkontor, NAV, tannlækjar, apotek, frisør mv. Under naudsynte opphald utfører dei vitjande gjerne andre ærend samstundes, noko som gjev auka omsetnad i sentrum. Hotell i Sveio sentrum kan og vere aktuelt og bli eit framtidig målpunkt. For å skape positive synergieffektar bør hotellet lokaliserast sentrumsnært eller lokalisert til området ved golfbanen.

Sveio kommune må ved mogleg etablering av Vikingland gjere prinsippvedtak knytt til målsetnad og tilhøve mellom sentrum og parken. Er det eit mål å tiltrekkje flest mogleg av vitjande til sentrum, vil attraksjon/trivsel/tenestenivå i sentrum vera avgjerande suksesskriterium.

3.3 Næring og handel i sentrum

Det er ein klar samanheng mellom staden si folketalsutvikling, vekst og auka handel. Det er forskjell på eit innbyggartal på 2000 og 4000. Gode strategiar for handelsetablering basert på forventa vekst bør vurderast nærare ved ei overordna handelsanalyse. Følgjande retningsline er forankra i regional plan for areal og transport for Haugalandet: Som del av kommuneplanens arealdel, skal Haugesund, Karmøy, Tysvær og Sveio kommuner dimensjonere framtidig behov for bruksareal til handelsvirksomhet ved bruk av regional handelsanalyse. I analysen dimensjoneres behov for samlet handelsareal i kommunen, og anbefalt fordeling på regiondelsenter, områdesentre og tettsteds-/ grendesentre etter senteret sitt handelsomland og nivå i senterstrukturen.

Folketalsauken vil over tid gi eit godt bidrag i rett retning, og synleggjer eit stort potensiale for auka omsetnad i eigen kommune. På den andre sida er netthandel ein trussel for tradisjonell lokal handel slik dette er omtala tidlegare. Med aukande netthandel og meir arealeffektive konsept kan arealbehov i sentrum endra seg. Det er ikkje lenger sikkert at framtidig handelsvekst vil gi ein tilsvarande auke i forretningsareal. Dette gjer det ekstra viktig at nye handelsetableringar lokaliserast, dimensjonerast og utformast slik at det bidreg til en positiv og balansert sentrumsutvikling.

Noverande næringsareal i sentrum er i dag, inklusive lagerareal, estimert til omlag 5 600 m2 grunnflate og fordeler seg ulikt mellom varegruppene. Tek ein utgangspunkt i at 4000 m2 av dette gjeld detalj- og daglegvarehandelen og at resten (utvalsvarer, servering og andre tenester) dekkjer resten, kan det vere eit høveleg anslag, men her er det usikre tal. Handel av utvalsvarer og plasskrevjande varer er det lite av i Sveio sentrum.

Gjennomsnittleg samla årleg omsetning i Hordaland/innbyggjar for detaljvarehandel er kr. 79 459,- og daglegvarer kr 36 159,-. Dette gir samla kr 115 618,-/innbyggjar/år. Dette er det totale forbruket/ innbyggjar er vurdert til å vera representativt også for sveibuen. For Sveio med omland med rundt 2250 innbyggjarar tilseier dette ein årleg handel om lag 260 mill. kr/år. Størsteparten av handelen blir utført

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 43 andre stader enn i Sveio, og difor er omsetnaden innanfor dei to varegruppene per /m2 salsflate i Sveio låg samanlikna med snittet for Hordaland, ref. 2.7.

Det er ei utfordring å gje trygge anslag for det framtidige behov for næringsareal til handel for ein periode på 30 år. I regional plan for attraktive senter i Hordaland er det i samband med krav til handelsanalysar 2 peika på eit forholdstal der arealbehov for handel tar utgangspunkt i 2 m handelsareal pr. person i handelsomlandet. Dersom handelslekkasjen var redusert til det minimale, og alle kommunen sine innbyggjarar var del av handelsomlandet til Sveio sentrum tilsvarar dette i 2040 eit arealbehov på 15 228 m2 (7614 innbyggjarar * 2). Dette talet tek ikkje høgde for at andre enn kommunen sine eigne innbyggjarar handlar i kommunesenteret, og tek såleis heller ikkje høgde for ei utvikling av Vikingland og ringverknader knytt til denne etableringa.

I figur 42 går det fram at med eit tettare sentrum stilles det til rådvelde om lag 63.000 m2 forretnings- og næringsareal inkl. eksisterande flater på 5.600 m2. Dette talet omfattar potensiell handelsareal på grunnflata, men også tomteareal for parkering/lager etc. Fleire av areala er kombinerte føremål og alle areala er såleis ikkje forventa nytta til handelsareal. Ein del av areala inkluderer andre næringsføremål, bustadføremål og offentlege føremål. Basert på forventa behov for m2 per innbyggjar som i avsnittet ovanfor er tilgjengelege areal til handelsutvikling rikeleg slik dei er synleggjort i figuren nedafor. Det er såleis ikkje arealknappheit som er hovudutfordringa knytt til handels- og serviceutvikling i Sveio sentrum, men heller utfordringa med å få gang på ei positiv utvikling med næringsetablering, kombinert med endring i handlevanar hos sveibuen og tilreisande.

Sidan omsetnaden/m2 i dag er låg inneber det svak lønsemd i varehandelen. Det blir viktig å gi dei eksisterande verksemdene gode rammevilkår for å betra lønnsemda. Nyetableringar vil bidra til ny energi og positiv konkurranse om kundane. Effektivisering av eksisterande handelsareal og etablering av nye bør utførast samordna og i noko grad gå samstundes.

Salsflate for utvalsvarer og plasskrevjande varer kan og vere aktuelt i noko grad innanfor grensene for KDP sentrum. Vidare bør det finnast ein utsalsstad for drivstoff/energi i eller ved sentrum med ladestasjon for elbilar. Dei sistnemnde er aktuelle varekategoriar for nytt handels- og næringsområde like nord for avkøyrsla til Sveio sentrum saman med kjeder som Europris, Plantasjen eller andre Outlets/Big-boxes konsept og liknande. Dette er handelsaktivitetar som på grunn av sitt plasskrevjande areal og krav til parkering ikkje alltid høver midt i sentrum. Erfaringsmessig ønskjer heller ikkje desse aktørane ei for tett sentrumslokalisering. I samband med ei overordna sentrumsplanlegging kan det om kommunen ønskjer det leggjast til rette for areal tilpassa større handelskonsept, men det vil krevja gode føringar for arkitektonisk utforming, tilkomst og parkering. Lokalisering av areal til slik handel vil også vere ei viktig avgjerd og prioritering i samband med Vikingland med tilliggjande næringsområde, og vi stør opp om konklusjonar i konsekvensutgreiinga til dette planarbeidet at det ikkje bør opnast for næringsaktivitetar/handel tilknytt Vikingland som kan konkurrere ut tilbod i sentrum.

Strategiar for handel bør som tidlegare nemnt analyserast og utgreiast gjennom eiga handelsanalyse for kommunen med omland. Både ATP Haugalandet og Regional plan for attraktive senter i Hordaland set krav om handelsanalysar i samband med planlegging av nye handelsareal av ein viss storleik.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 44

Figur 42. Potensielle nye/framtidige og konsentrerte nærings- og handelsføremål. Bakgrunnskart er gjeldande kommunedelplan og eksisterande bygg og anlegg.

3.4 Etablering av Vikingland

Etablering av Vikingland vil gje synergiar for Sveio sentrum dersom ein legg dei rette føringane med vilkår for etablering og utvikling til grunn. Det bør leggjast vekt på organisert samhandling mellom kommune og parkutviklar. Begge betyr noko for den andre si utvikling og ein kan dra synergiar saman. Det kan gje styrke til begge posisjonar. Korleis park og senter fysisk er kopla saman kan ha avgjerande tyding. Parken gjev arbeidsplassar og det vert tilført kompetanse. Arbeidsplassar betyr busette og bustad kan like gjerne vere Sveio sentrum som ved arbeidsplassen.

Vi vurderer likevel ikkje at Vikingland vil gje ein dramatisk effekt på stadutviklinga i Sveio som sprengjer alle volum. Besøkseffekt for toppdagar er vurdert opp mot 500 vitjande, med føresetnad om at om lag 10 % av parken sine vitjande tek turen til sentrum. Dette er likevel er eit vesentleg bidrag, og kan til dømes gje mangel på parkeringsplassar dersom alle kjem på same tid og blir verande i sentrum over lang tid. Det er likevel rimeleg å anta at besøkstalet ligg nærare 100 enn 500 på dei aller fleste dagane i året.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 45 Sveio sentrum Vikingland

Figur 43. Lokalisering av reguleringsplan for Vikingland sett i forhold til analyseområdet og gjeldande kommunedelplan Sveio sentrum.

3.5 Trafikk og parkering

3.5.1 Trafikkutvikling og gatenett I analysen er det lagt til grunn nasjonale målsettingar om dempa trafikkvekst i tettstader. I regional plan for attraktive senter i Hordaland står det under avsnitt om transport pkt. 5.1.: Gjennom planlegging bør ein arbeide for eit transportsystem i, til og frå sentrum som er effektivt, føreseieleg og miljøvenleg, og som i sum gir funksjonelle og attraktive stader. God tilgjenge føreset universell utforming i alle ledd av transportnettet.

Det er fleire faktorar som kan medverke til å gi auka trafikk gjennom Sveio sentrum i framtida:  Utbygging av ferjefri E39  Utbetring av fv.47 mot Haugesund  Utvikling av ny bydel i nordre del av Haugesund  Arealutvikling og bustadbygging i Sveio sentrum  Etablering av Vikingland.

Auke av trafikk gjennom Sveio sentrum vil vere ein konsekvens av at desse faktorane medfører generelt auka aktivitet og meir trafikk, der deler av denne trafikken kan finne det interessant med stopp i Sveio sentrum. Det er såleis ikkje snakk om auka gjennomkøyringstrafikk i Sveio sentrum knytt til utbygging av E39, fv. 47 etc., men auka besøkstrafikk som følgje av auka trafikkgrunnlag langs E39 og fv.47.

Ei eventuell framtidig trafikkauke kan trafikalt likevel handterast innanfor noverande vegstandard, men ein bør samstundes vurdere tiltak for å medverke til å sikre trygg trafikkavvikling og ei god estetisk løysing, sjå siste avsnitt om strategiar og tiltak. Basert på ei overordna trafikkvurdering kan framtidig trafikknivå (2040) gjennom Sveiogata estimerast som følgjer:  Alt. 0, dagens situasjon: ca. 2.100 ÅDT  Alt. 1 (2040), utan Vikingland: ca. 2.800 ÅDT  Alt. 2 (2040) med Vikingland ca. 2.900 ÅDT

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 46

Verknader av Vikingland er utgreia i samband med Områdeplan for Vikingland (Omega AS). Det er skissert ulike scenario for trafikkskaping med utbygging av Vikingland. Vikingland vil ha avkøyrsel ca. 1 km nordaust for avkøyrsla til Sveio sentrum. Trafikkmengda er i lågt anslag estimert til maksimal timetrafikk på 1.000 personbilar, og i høgt anslag til ca. 5.000 personbilar i timen. Det er grunn til å tru at dei fleste av dei besøkjande vil både kome og returnere via E39. Det vil då opplevast som «omveg» å reise til eller via Sveio sentrum etter eit besøk i Viklingland. Ein legg til grunn at eit opplevingssenter som dette oftast har dei fleste servicetilbod på sjølve staden. For at Sveio sentrum skal trekkje til seg besøkjande, må ein tilby attraksjonar utover det opplevinga av Vikingland gir. Ein del av dei besøkjande vil kome frå Haugesund via Fv. 47 og returnere same veg. Her vil bruk av Sveio sentrum vere ein meir attraktiv moglegheit. Førebels plandokument for temaparken viser eit anslag på 1357 køyretøy i løpet av mest besøkte dagar, tek ein utgangspunkt i at 10 % av desse vitjar Sveio sentrum utgjer dette 136 bilar inn i sentrum på toppdagar.

Utfordringar i Sveio sentrum og omland 1. Ein bør ha som målsetnad å dempe trafikkveksten gjennom tettstaden og senteret Sveio. Men dette kan kome i motstrid til å fange opp returbesøk frå Vikingland på veg til Haugesund med tanke på potensiale for omsetnad. 2. Det er lagt til grunn eit overordna mål om at Sveio sentrum skal verte meir attraktiv, og at ein på denne måten ønskjer meir aktivitet og trafikk. Men samstundes er det eit generelt mål om å ivareta trafikktryggleik og miljø, samt medverke til berekraftig utvikling med nullvekst for biltrafikken.

Dersom ein vel returbesøk framfor dempa trafikkvekst gjennom senteret, kan dei trafikale utfordringane for framtidig utvikling av Sveio sentrum oppsummerast som følgjer: 1) Redusere barriere for å velje å køyre til eller via Sveio sentrum framfor gjennomkøyring på fv. 47, mellom anna utnytte effekten av eit eventuelt Vikingland. 2) Utvikle eit tydelegare skilje mellom overordna tilførselsvegnett og sentrumsgate. 3) Utvikle ei attraktiv gateutforming med god framkomst og trafikktryggleik.

Trafikkanslaga ovanfor er svært usikre. Effekt av Vikingland er vurdert til ca. 100 ÅDT som årsgjennomsnitt. I høgsesong kan bidraget frå Vikingland på døgntrafikken vere vesentleg høgare.

Potensiell trafikkauke knytt til generell trafikkvekst som utbygging av E39, utbetring av fv.47, samt utbygging i Sveio sentrum er vurdert som høgare enn potensiell effekt av Vikingland. Det siste er mest avhengig av i kva grad Sveio sentrum klarar å utvikle tilbod og attraksjonar som kan supplere opplevingane i Vikingland. Her kan mellom anna ei strategisk plassering av ein næringsareal nord for sentrum vere ein god strategi.

Strategiar og tiltak Basert på ei vurdering av eksisterande trafikkløysingar, gateutforming og tilgjenge, samt aktuell framtidig trafikksituasjon, er det peika på to strategiområde for framtidig transportløysing: 1) Gjere tilkomst til Sveio sentrum meir attraktiv Vurdere ein mindre avvisande kryssutforming med fv. 47, herunder ev. redusert fartsgrense på fv. 47 og sjå på alternativ kryssutforming. Sveio kommunestyre godkjente i møte 01.10.2018 reguleringsplan for gnr. 40 bnr. 407 mfl. Nordre avkøyring til Sveio sentrum – Fv6/Fv47, i Sveio kommune. Føremålet med planen er å utbetre krysset mellom fv. 47 og fv. 6 for å skape eit kryss frå fv. 47 mot Sveio sentrum med god trafikktryggleik. Planen skal legge til rette for ein trygg avvikling av trafikken i krysset, og utbetre tilhøva for dei mjuke trafikantane.

2) Utvikle ei attraktiv gateutforming som tek i vare framkomst, trivsel og trafikktryggleik. Aktuelle tiltak som kan byggje opp under punktet er:  Etablere gjennomgåande gateutforming med tosidig fortau (miljøgate)

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 47  Etablere kantstopp for buss i staden for busslommer  Fjerne autovern  Etablere fleire trygge kryssingspunkt, eventuelt med opphøgde gangfelt  Fartsgrense 30-40 km/h  Sykkelfelt og sykkelparkering Eit anna tiltak som er nærliggjande er å etablere tiltak i gata som er fartsdempande og som gir prioritet for gåande og syklande. Dette er i tråd med miljøgateprinsippet, men det er i konflikt med punkt 2 ovanfor, om ei meir effektiv gjennomkøyring for besøkjande frå Vikingland. Her må ein velje mellom ulike strategiar. Er det vegen sin funksjon for å oppnå høgare besøkstal i sentrum som skal takast omsyn til, eller er det staden og utviklinga av den som møteplass og tryggleik ein bør ta omsyn til. Vidare arbeid med KDP sentrum må ta konkrete val knytt til desse problemstillingane. Tilhøvet mellom golv og inntilliggjande veggar i gaterommet, veggar/fasadar sin utsjånad spelar ei vesentleg rolle for trivsel og tryggleik. Inntrekte fasadar på grunnplanet med arkadar og framstikk/ inntrekk gjev auka romfølelse og livd for vær og vind. Gaterom må gje plass til møblering og grønt. Særleg bør dette leggast vekt på langs Sveiogata og når val av utforming som miljøgate skal gjennomførast. Krav til universell utforming er fastsett i TEK 17. I denne samanheng går krava på utforming av uteareala, kollektivløysingar, tilkomstsonene og til gateutforming. Det går på visuelle og funksjonelle krav som stigning, lyssetting og bruk av lydsignal og ev. kompensasjonar for manglande synsevne. Det går og på fargebruk. Krava gjer seg først og fremst gjeldande ved planlegging av gangsoner, fotgjengarfelt, ramper og ved tilkomst til bygningar.

Figur 44. Typisk gatesnitt. miljøgate

3.5.2 Parkering Med auka kunnskap om vegtransporten sine utslepp av klimagassar, lokal luftforureining og støy, er parkeringsregulering eit verkemiddel for å redusera biltrafikken. Til dømes er avgrensa tilgang til parkering ved start- og målpunkt eit effektivt verkemiddel for å redusere bilbruk. Samstundes er det klart at effekten er størst i tette byområde med nærleik til viktige funksjonar og godt utbygd kollektivtilbod. I følgje TØI (2017) er det kriteriet «lett å finne gratis parkeringsplass» som i stor grad avgjer om ein bruker bil til jobben. I tillegg er tilhøve som tilgjenge til gang- og sykkelvegnett og kollektivtilbod sentralt. Sett i høve til dagens situasjon og kommunestruktur er reiser i Sveio kommune i stor grad basert på bilbruk, og kjem til å vere dette i komande planperiode også.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 48

Å finne data frå samanliknbare kommunar til Sveio knytt til kapasitetsutgreiingar om parkering har vist seg vanskeleg. Men det er starta opp ei felles utgreiing om overordna parkeringspolitikk for region- kommunane rundt Bergen som kan vere av interesse å undersøkje nærare på sikt. I ATP Haugalandet (2017) er det vist til følgjande tilrådingar for parkeringsnorm i byområde:

Samstundes med mål om å reduksjon i biltrafikk skildrar næringsdrivande i sentrumsområde at forhold knytt til problematiske parkeringstilhøve er avgrensande for vidare næringsutvikling i sentrum. Det er difor viktig å lokalisera tilstrekkeleg parkeringsareal i og rundt sentrum, og særleg i Sveio sentrum, sidan varehandelen/dekningsgraden er låg og målet er å auka aktiviteten og handelen her. Lokalisering og utforming av parkeringsareala påverkar opplevinga av tettstadane og sentrum. Store parkeringsflater framfor kvar enkelt verksemd tilbyr god tilgjenge for bil og legg til rette for dør-til-dør køyring, men medverkar i liten grad til stadutvikling, møteplassar og bruk av gange og sykling. For å få heilskapleg planlegging og skape ei positiv utvikling bør Sveio kommune i revisjon av sentrumsplanen vurdere å sette krav om parkeringsplan i samband med større utbyggingar og nyetableringar. Parkeringsplanen bør utgreie parkeringsbehovet for køyretøy og syklar, lokalisering av parkeringsplassar og ev. særskilte bruks- ordningar.

Tilstrekkeleg bustadparkering på eigen grunn er viktig for å unngå uønskt parkering på offentleg areal. Det er ofte difor dei fleste byar har eit prinsipp om minimumskrav til parkering for det enkelte byggeprosjekt. Det bør også vurderast om det skal settast ulike krav i ulike område innanfor planområdet. Dette for å sikre at parkeringsnorma samsvarar med korleis kommunen ønskjer at arealutviklinga skal vera i framtida, og dette tek omsyn til at tilgjenge til områda varierer etter m.a. kollektivtilbod og gang/sykkelavstandar.

Behov for parkeringsplassar 2050 Sveio sentrum er relativt tett og det er korte avstandar mellom dei ulike funksjonane. Parkering knytt til kvart enkelt bygg er lite arealeffektivt. Sambruk av parkeringsplassar er særskilt eigna når det skal etablerast parkering knytt til anlegg med stort besøk, som t.d. idrettsanlegg, badeanlegg eller kulturhus. Desse funksjonane har ulikt behov på andre tider av døgnet enn t.d. butikkar eller offentlege tenester. Samlokalisering er særskilt aktuelt der det naturleg vert sett i samanheng med fleire føremål eller der kommunen forventar nybygging, som t.d. nytt badeanlegg vest for kommunehuset.

Det er utfordrande å endre dagens struktur, haldningar og kultur ut frå at det i dag er ein utstrakt bilbasert bruk i Sveio kommune. Det er generelt god parkeringsdekning totalt i Sveio sentrum i dag. Det vil vera naturleg at parkeringsdekning vert vurdert i samband med val av miljøgateprofil for Sveiogata og i ny sentrumsplan Sveio. Det vil også vera naturleg at det i planarbeidet vert sett på moglegheit for samlokalisering av parkeringsplassar der det er ulike behov for dekning på ulike tider av døgnet.

Som vist til ovanfor har ein ikkje funne data frå samanliknbare kommunar til Sveio knytt til kapasitetsutgreiingar om parkering. I eit forsøk på å synleggjere mogleg parkeringsbehov knytt til handel

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 49 er det valt å nytte utrekningar frå kapitel 3.3 som viser til eit teoretisk behov for handelsareal på 15.228 m2 i 2040. ATP Haugaland sine tilrådingar for byområde og bransje handel og service gir, med dette talet som utgangpunkt, eit parkeringsbehov i 2040 på om lag 137 parkeringsplassar ((15228/100BRA)*0,9)). Til samanlikning har Stord kommune krav til 0,5 bilparkering per 50 m2 BRA for bransjen forretning, som ville gjeve eit parkeringsbehov på om lag 152 parkeringsplassar i 2040 ((15228/50BRA)*0,5)). Haugesund kommune si parkeringsnorm har ulike krav i kommunen, der det for handel og service i Sone 2 har mellom 0,9-1,3 bilparkeringar per 100m2 BRA og i sone 3 har maksimalt 1,3 bilparkering per 100m2 BRA. I tillegg til parkeringsbehovet for handel, vil det vera behov til skule og kommunehus, samt parkering til bustader.

I dag er det om lag 240 parkeringsplassar i sentrumsområdet frå kyrkja til skuleområdet. Det er eige parkering til kyrkja som til vanleg bruk er tilstrekkeleg, men ved gravferd eller andre større arrangement vert nærliggjande parkeringsplassar i området nytta, og ein bør vurdere bufferkapasitet i dette området. Slik bufferkapasitet kan også vera relevant andre stader, som ved skule- og idrettsområdet, samt det planlagde badeanlegget ved kyrkja. Desse områda, samt området bak Sveio-senteret, kan vera aktuelle område for nye parkeringsplassar og/eller parkeringsanlegg.

Forholdet til Vikingland er også relevant for parkeringsdekninga i sentrum. Det er antatt at høgsesongen for temaparken er i sommarmånadene juni, juli og august, samt fridagar/heilagdagar. Trafikkmengda inn til Sveio sentrum er vurdert til å vera relativt låg, og det er naturleg å kunne forvente at parkeringsbehovet for dei som skal til/frå Vikingland er før og etter stengetid i temaparken. I følgje førebels planmateriale for temaparken er det maksimalt ca. 1350 bilar i høgsesongen til temaparken, og om ein forventar at 5- 10% av desse vitjar sentrum utgjer det 70-130 bilar. Ved planlegging av nye tiltak og endringar i sentrum er parkering relevant å vurdere, og at ein i denne samanhengen også inkluderer forhold til Vikingland. Likeså er det grunn til å tru at parkeringsdekninga i sentrum vil vera tilstrekkeleg sidan trykket på ledige parkeringsplassar er i ferietida eller utanom arbeidstida til dei som elles jobbar i sentrum (fleire ledige plassar). Det er også forventa at ein stor del av parkeringsbehovet grunna Vikingland er korttids- parkeringar (maks 3 t) slik at rulleringstakten av parkeringsplassane er høg.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 50 3.6 Sveio sentrum - ei mogleg utvikling

Med føreliggjande grunnlag som bakteppe har vi søkt å summere opp eit par hovudtrekk ved analysen.

Folk blir lenger, kjem tilbake oftare og bruker meir pengar på stader der dei trivst. I dette er mellom anna tilrettelegging av gode uterom for både barn (leikeplass) og vaksne med å auka opphaldstida. Ideskissa nedanfor syner eit utvida torg framom kommunehuset, ramma inn av ny bygnad, og knytt opp via miljøgate til nytt torgareal framom eit mogleg nytt kulturhus. I Regional plan for attraktive senter i Hordaland heiter det ma: «Kulturhus er ofte motorar i fornying og utvikling. I planprogrammet for regional kulturplan, blir kultur omtala som ei grunnleggjande utviklingskraft og ein faktor som fremjar livskvalitet og folkehelse…». Parken ved kyrkja må integrerast og tilpassast torg og nye bygningar i området.

Ei slik utvikling vil styrke det sentrale midtpunktet og møtestaden i sentrum.

Figur 45 Ideskisse nytt torg

Det bør opparbeidast miljøgate gjennom sentrum, med gode løysingar for tilkomstar, parkering, kollektiv og fortausløysingar. Det kan etablerast eit gaterom med god breidde som gir plass til vrimleareal/ møbleringssone mellom veggliv og fortau.

Område for helse og omsorgstenester ligg i dag med relativt stor avstand til sentrum, det same gjer andre delar av helsetenesta. Å trekke visse delar av slike funksjonar nærare sentrum byggjer sentrumsstrukturar og det reduserer gang- og transportavstand (bilbruk).

Det er ikkje utført detaljerte arkitektoniske vurderingar av byggehøgd, form og skala for Sveio sentrum i denne analysen. Likevel er dette viktige premissar for dimensjonering av framtidig bygningsareal og arealutnytting og bør viast meir merksemd i samband med kommunedelplanarbeidet. Generelt er det ved byggehøgder over fire etasjar ofte meir krevjande å få til god tilpassing til bustadmiljø, samt gode proporsjonar på byrom, leikeplassar og gater. For å sikre sol i offentlege byrom og friområde kan ein snitthøgde på 4 etasjar, der 4 etasje er inntrekt, vera ei høveleg grunnform for Sveio sentrum.

Figuren nedafor syner forslag til arealføremål i sentrumsområdet. KDP Sveio sentrum har ei større avgrensing som plangrense, men vi har fokusert på sentrumstilknytinga avdi det i hovudsak er i dette området det må økonomiserast med areal. Når det gjeld areal til bustad og næring utanfor det nære sentrum er det betre kapasitet og moglegheiter for ny arealprioritering allereie i dag.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 51

Figur 46. Illustrasjon av mogleg arealutnytting i 2050 Sveio sentrum.

I eit langsiktig perspektiv kan område som i dag framstår med ei gitt form og utnytting endre karakter og arealføremål for å stette ei ønska utvikling av tettstaden. Dei fleste av areala merka av i figuren ovanfor krev mindre endringar i planstatus i form av føremålsendring. Vi har nokre kommentarar til arealbruken: 1. Det bør opnast for større område for kombinerte føremål, samt høgare utnyttingsgrad og vilkår for sentrumsbygnad. 2. Eitt areal for bustad sør for kombinert føremål off./næring (planlagt badeanlegg) krev omdisponering frå LNF til bustad. 3. Utviding av offentleg areal bak kommunehuset krev omdisponering frå friareal, men kan vera godt eigna til dømes til parkeringsanlegg. 4. Eit større areal nord i gjeldande sentrumsplan er sett av til friområde. Dette grensar mot eit større framtidig areal for bustad avsett i kommuneplan. Kunne det gjerast endringar i grensa mellom bustadområde og friområdet slik at meir bustadareal kan frigjerast sentralt i kommunesenteret? Dette må likevel gjerast på ein måte som ikkje medfører utbygging i åsane, jf. kap.2.12. 5. Bustadområde nord for offentleg areal er døme på område som er regulert med for låg tettleiksgrad. Her kunne det med føremon vore gjennomført ei omregulering før realisering av dette bustadarealet.

Sveio tettstad har eit godt grunnlag for å kunna utviklast til eit god tettstad for kommunen, med ein tett sentrumskjerne. Tettstaden har ein del spreidde bustadområde, men har i dag dei fleste fellesfunksjonar og forretningar samla kring Sveiogata. Sentrumskjernen kring Sveiogata bør utviklast vidare, og ny verksemd bør lokaliserast til sentrumskjernen. Det viktigaste grunnlaget for utvikling er folkeveksten, og tilrettelegging for bustader i og nær sentrum vert difor viktig. Staden har potensiale for å utviklast som eit tett sentrumskjerne, med miljøgate og god tilgjenge til tilliggjande grøntstruktur.

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 52 4 Kjelder

 Konsekvensutgreiing Sveio KDP 2008  Kommunedelplanen for Sveio sentrum 2010  Planprogram KDP Sveio sentrum 2015  Planprogram KDP Vikingland 2016  KU Områdeplan Vikingland, Omega AS  Regionplan for Sunnhordland 2005  Region plan for attraktive senter i Hordaland 2015 - 26  Varahandeltransport Haugalandet 2017  NIBR rapport 2009 Sosiokulturell stedsanalyse (Eidfjord)  AUD rapport 2017 Fylkesprognosar Hordaland – bustader  Regional plan for areal og transport på Haugalandet 2015  En region – ett ansikt Menon rapport Haugesundregionen  Hordaland i tal nr 2 2017 – Næring Inovasjon og kompetanse  Barnetrakkregistrering- rapport i Sveio kommune 2018  Trafikkanalyse siv.ing Helge Hopen 2018  Bygdebok for Sveio  Askeladden.no, naturbase.no, kartivest.no, vestavind.no mfl.

ABO Plan & Arkitektur Stord AS Dato 04.01.2019

PLANRAPPORT 201803100 Stadanalyse Sveio sentrum 53