Een Corrupt Spel in De Schaduw Van De Olympische Spelen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De keerzijde van de medaille: een corrupt spel in de schaduw van de Olympische Spelen Een onderzoek naar de Amsterdamse kandidatuur voor de organisatie van de Olympische Spelen van 1992 Wouter Moons 10076662 [email protected] Master Geschiedenis Scriptiebegeleider: dhr. dr. J.J.B. (Jouke) Turpijn Tweede lezer: dhr. dr. T. (Tim) Verlaan Universiteit van Amsterdam 16-11-2020 Inhoudsopgave Inleiding…………………………………………………………………………………… 3 o Historiografische verantwoording…………………………………………………. 9 1. De Amsterdamse kandidaatstelling…………………………………………………… 16 o De aanzet…………………………………………………………………………… 16 o De Olympische Spelen van 1928…………………………………………………... 17 o De binnenlandse kandidatuur………………………………………………………. 18 o Amsterdam in de jaren ’80…………………………………………………………. 20 o De Stichting Olympische Spelen Amsterdam 1992………………………………...23 o De definitieve kandidaatstelling…………………………………………………… 25 o Het Bidbook………………………………………………………………………... 27 2. Bidstrategie……………………………………………………………………………... 33 o De IOC-leden………………………………………………………………………. 33 o Promotie van de Amsterdamse plannen……………………………………………. 35 o Een nieuwe strategie……………………………………………………………….. 38 o Het grijze gebied…………………………………………………………………… 44 o Iedereen is welkom in Amsterdam………………………………………………… 48 3. Protest, steun en de concurrentie……………………………………………………... 51 o Protest tegen de Spelen in Amsterdam…………………………………………….. 51 o Wie steunt het bid?.....................................................................................................56 o De concurrenten van het Amsterdamse bid…………………………………………59 4. De ontknoping en de legacy van het Amsterdamse bidproces………………………. 66 o De aanloop naar Lausanne…………………………………………………………. 66 o Een hectische week in Lausanne……………………………………………………68 o De zondebok is snel gevonden……………………………………………………...77 o Wat is de legacy van de Amsterdamse bidcampagne?.............................................. 79 o Het corrupte bidproces……………………………………………………………... 83 Conclusie…………………………………………………………………………………... 89 o Het olympische bidproces nu……………………………………………………….94 o Toekomstige Olympische Spelen in Nederland?....................................................... 95 o Is er een schuldige aan te wijzen?.............................................................................. 97 Literatuur- en bronnenlijst………………………………………………………………. 98 2 Inleiding De moderne Olympische Spelen zijn een sportoverstijgend ‘mega-evenement’. Het ‘mega’- aspect is te danken aan de miljarden die het tegenwoordig kost om de Spelen te organiseren, het miljardenpubliek dat tijdens het evenement door de moderne media bereikt wordt en de blijvende impact die het twee weken durende evenement op de organiserende stad en land heeft. Op de achtergrond van dit buitengewone sportspektakel speelt een interessant fenomeen, namelijk het bidproces voor de organisatie van de Olympische Spelen (OS). Dit bidproces, waarbij het aan steden zelf is om zich op te werpen als kandidaat voor het organiseren van de OS, olympische plannen op te stellen en het Internationaal Olympisch Comité (IOC) te overtuigen, is meegegroeid met de Olympische Spelen zelf en vooral vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw uitgegroeid tot een kostbare en intensieve strijd tussen steden van over de hele wereld. Het IOC heeft ingespeeld op de interesse in de organisatie van de Spelen door van het bidproces een jaren durende campagne te maken waarbij steden elkaar beconcurreren en hun geschiktheid aan het IOC en zijn leden moeten bewijzen.1 Terwijl een stad zich tijdens het bidproces naar buiten toe op een positieve manier wil presenteren speelt een groot deel van het bidproces zich op de achtergrond af, onzichtbaar voor het grote publiek. Het gaat hier om de strijd tussen kandidaat-steden om de IOC-leden, die bepalen waar de Spelen gehouden worden, voor zich te winnen. Dat deze strijd lang niet altijd eerlijk gevoerd is blijkt wel uit de corruptieverhalen die rond het bidproces naar buiten zijn gekomen. Sinds de jaren tachtig zijn er bijna voortdurend aantijgingen van corruptie in de olympische bidcampagnes geweest. Seoul, Barcelona, Atlanta, Nagano, Sydney, Salt Lake City en Turijn zijn allemaal steden die vanaf 1988 de Zomer- of Winterspelen hebben georganiseerd en waartegen aantijgingen van corruptie zijn gedaan of waar op zijn minst verdenkingen waren.2 1 G. Whannel, Culture, politics and sport. Blowing the whistle, revisited (Abingdon en New York 2008) 161-167 en D. Booth, ‘Olympic city bidding. An exegesis of power’, International Review for the Sociology of Sport 46, nr. 4 (2011) 367-386. 2 D. Miller, Athens to Athens. The official history of the Olympic Games and the IOC 1894-2004 (Edinburgh en Londen 2003) 233-328 en A. Jennings, The new lords of the rings. Olympic corruption and how to buy gold medals (Londen en Sydney 1996) 101-102 en C. Hill, Olympic politics (Manchester 1996) 65-68, 88-89, 168-169 en 188- 191. 3 De meeste beschuldigingen hebben echter weinig tot geen effect gehad op de bidcampagne of organisatie van de Spelen en konden vaak niet worden bewezen. Zo stond Nagano, de organisator van de Winterspelen van 1998, onder verdenking van corrupte handelingen in het bidproces, maar werd een eventueel strafrechtelijk onderzoek onmogelijk gemaakt door kort na het binnenhalen van de Spelen de eigen administratie te verbranden.3 Eind 1998 barstte, nadat bewezen werd dat Salt Lake City diverse IOC-leden had omgekocht om de Winterspelen van 2002 toegewezen te krijgen, het corruptieschandaal rond het bidproces en betrokken IOC-leden los. Meerdere IOC-leden werden bestraft, maar de Spelen zijn in 2002 gewoon in Salt Lake City gehouden.4 Sindsdien ligt het bidproces meer onder een (journalistiek) vergrootglas en heeft het IOC aangegeven dat het de corruptie wil uitbannen. Desondanks zijn ook de bidprocessen van de recente Olympische Zomerspelen, die van Rio de Janeiro 2016, en de toekomstige Spelen van Tokio in verband gebracht met omkoping.5 De introductie van corruptieaantijgingen met betrekking tot het bidproces van de Olympische Spelen viel samen met de nieuwe koers die het IOC voerde onder de in 1980 benoemde voorzitter Juan Antonio Samaranch. In de jaren ‘60 verkeerde het IOC onder leiding van Avery Brundage in financiële moeilijkheden. Ondanks de invoering van de verkoop van televisierechten bleef het IOC onder Brundage, en zijn opvolger Lord Killanin, vasthouden aan zijn conservatieve karakter en zich verzetten tegen de commercialisering van de Spelen. De angst was dat met de intrede van groot geld op de Spelen de kans op corruptie zou stijgen, en dat daarmee de in het Olympisch Handvest opgenomen ‘olympische waarden’ onder druk zouden komen te staan.6 Het aantreden van Samaranch als voorzitter van het IOC betekende het begin van een revolutionaire periode voor het IOC. Onder zijn leiding hield het IOC er in de jaren tachtig een 3 Trouw, 28 februari 2018, ‘Kosten Olympische Spelen rijzen de pan uit: 3,5 miljoen per sporter’ en The Washington Post, 21 januari 1999, ‘Nagano burned documents tracing ’98 Olympics bid’, https://www.washingtonpost.com/wp- srv/digest/daily/jan99/nagano21.htm (geraadpleegd op 15 november 2020). 4 Miller, Athens to Athens, 269-328. 5 NOS, 11 januari 2019, ‘Frankrijk en IOC onderzoeken corruptie rond Olympische Spelen 2020’, https://nos.nl/artikel/2266977 en NOS, 5 juli 2019, ‘’Rio betaalde 2 miljoen aan steekpenningen voor Spelen’, https://nos.nl/artikel/2292163 en de Volkskrant, 2 april 2020, ‘Ook Tokio zou stemmen hebben gekocht bij uitverkiezing tot olympische stad’, https://www.volkskrant.nl/sport/ook-tokio-zou-stemmen-hebben-gekocht-bij- uitverkiezing-tot-olympische-stad~bbfcf119/ (allen geraadpleegd op 15 november 2020). 6 D. Miller, Athens to Athens, 152-153 en 173-174 en W. Irwin Jr., The politics of international sport. Games of power (New York 1988) 30-35 en D. Goldblatt, The Games. A global history of the Olympic Games (Londen 2018) 235-238 en 289-291. 4 beleid op na dat gericht was op het bestendigen en vergroten van de invloed van het IOC. Daartoe werden de Olympische Spelen opengesteld voor grootschalige sponsoring, commercialisering en professionele atleten. Het IOC begon de commerciële exploitatie en de marketing van de Spelen meer in eigen hand te nemen zodat het minder afhankelijk werd van de inkomsten uit de televisierechten. Daarnaast werden (pas!) in 1981 de eerste vrouwelijke IOC- leden benoemd.7 Doordat Samaranch de Olympische Spelen liet vercommercialiseren kon het evenement verder groeien, en veranderde het IOC van een op de afgrond balancerende organisatie tot een zeer rijk en machtig instituut.8 Deze nieuwe koers van het IOC botste met oorspronkelijke olympische idealen zoals het amateurisme van de sporters, maar zorgde wel voor een toenemende interesse van bedrijven die als sponsorpartner van de OS wilden optreden en van steden en landen die zich aanboden om de Spelen te organiseren. In de jaren ’70 en begin jaren ’80 verkeerden het IOC en de Olympische Spelen nog in financieel en politiek zwaar weer, en nam het aanbod van kandidaten voor de organisatie van de Spelen sterk af. In die periode kregen de Spelen en hun organisatoren te maken met een ware ‘boycotepidemie’, een terroristische aanslag tijdens de Spelen in München in 1972 en bleef de stad Montreal met grote schulden achter door de organisatie van de Spelen van 1976. De succesvolle Spelen van 1984 in Los Angeles, die een relatief laag kostenplaatje kenden, volledig door het bedrijfsleven gefinancierd waren en winst opleverden, gaven een nieuw elan aan de organisatie van de Spelen, waar het IOC graag op inspeelde.9