KOPSTUKKEN VAN DE Vormgeving Omslag: Van Osch Studio © 1988 by Uitgeverij Unieboek Postbus 97, 3990 DB Houten ISBN 90 269 4354 7 NUGI 642/654
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
LIBERALISME IN NEDERLAND BIBLIOTHEEK RU GRONINGEN 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 0688 4288 KOPSTUKKENVAN DE VVD KOPSTUKKEN VAN DE Vormgeving omslag: Van Osch Studio © 1988 by Uitgeverij Unieboek Postbus 97, 3990 DB Houten ISBN 90 269 4354 7 NUGI 642/654 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publis her. De uitgever heeft getracht de rechthebbenden op copyright van de in dit boek opgenomen foto's te bereiken. Mocht men desalniettemin menen rech ten op foto's te doen gelden, dan wordt men verzocht contact op te nemen met de uitgever. INHOUD Woord vooraf 7 Ten geleide 9 M.F. Westers D.U. STIKKER - Een zakenman in de politiek 11 HJ.L. Vonhoff P.J. OUD- De vroege laatbloeier 20 M.F. Westers A.N. MOLENAAR- Bescheiden liberaal van formaat 37 J.G. Bruggeman H. vAN RIEL - Een ouderwetse liberaal 42 HJ.L. Vonhoff E.H.T. ToxoPEUS- Een Heer uit Breda 51 W J.A. van den Berg K. vAN DER POLS - Voorzitter tussen oud en nieuw 62 T. Thalhammer W.J. GEERTSEMA- Een liberaal denker 83 F. Korthals Altes HAYA VAN SOMEREN - De geïnspireerde liberale aanvoerster 91 A.D. Huysman H. WIEGEL - Maakte van de VVD eerst recht een volkspartij 109 5 F.L.M. Lafort F. KORTHALS ALTES- De organisator 122 ].H.C. van Zanen J.G. RIETKERK-De Stille Kracht 132 Y.P.W. van der Werf! G. ZOUTENDIJK -Vertoog en dialoog 154 F.A. Wijsenbeek c. BERKHOUWER-Liberaal Europeaan uit Noord-Holland 173 ReJDI Dijkman 1· KAMMINGA - Voorzitter van de leden F.L.M. Lafort E.H.T.M. NIJPELS- De wet van de remmende voorsprong 190 A Geurtsen H.R. NORD - Een Europeaan in Europa 200 Auteurs 213 6 WOORD VOORAF Op 24 januari 1948 werd de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie opge richt; veertig jaar geleden. Een terugblik op deze periode heeft niet slechts historische waarde. Als het waar is dat 'l'histoire se repète' of indien begrip van het verleden leidt tot een heldere doorschouwing van het heden en de toekomst, dan heeft een terugblik ook eigentijdse waarde. V anclaar dat er binnen de VVD initiatieven werden geboren, die men kan vatten onder de noemer 'geschiedschrijving van de vvD'. Het voorliggende boek valt onder die noemer en is het resultaat van het initiatief van het Curatorium van de Prof.Mr. B.M. Teldersstichting om korte biografische schetsen te laten schrijven over leidende figuren van de VVD in de afgelopen vier decennia. Meer in het bijzonder de voorzitters van de partij, van de fracties in Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal en van de Nederlandse liberalen in het Europese Parlement; de redactie ging daarbij tot het jaar 1986. Zonder nu tot personalisme te vervallen, kan toch gezegd worden dat prominente personen, zeker in de politiek, een stempel op ontwikkelingen kunnen drukken. Biografische schetsen kunnen aldus zeker dienen tot beter begrip van historische ontwikkelingen. Dat geldt ook waar het de geschiede nis van de VVD betreft. De auteurs en de leden van de redactie verdienen een woord van lof. Het resultaat is immers een lezenswaardige bundel, waarin een blik wordt gegund achter de schermen van het Nederlandse liberalisme. Vanzelfspre kend was dit resultaat niet tot stand gekomen, wanneer niet zo velen de pen hadden gepakt en zich hadden gezet aan het schrijven van deze schetsen. Wij danken de auteurs voor hun bijdragen aan dit boek. 's-Gravenhage, Dr. L. Ginjaar januari 1988 (partijvoorzitter VVD) Dr. Ir. ].J.C. Voorhoeve (voorzitter vvD-fractie Tweede Kamer) Ir. D. Luteijn (voorzitter VVD-fractie Eerste Kamer) 7 TENGELEIDE Ongeveer twee jaar geleden ontstond het idee bij ondergetekenden om ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de VVD een aantal biografische schetsen te publiceren. Kijkt men terug op het wel en wee van de VVD in de afgelopen 40 jaar, dan kan worden gezegd dat een aantal 'prominenten' het beeld van deze partij in sterke mate heeft bepaald. Biografische schetsen kunnen dan dienen om dit beeld scherper te krijgen. Mede dank zij de inspan ningen van het bureau van de Prof.Mr. B.M. Teldersstichting is deze bundel tot stand gekomen. Bij de selectie van de 'kopstukken' verzeilt men snel in discussies, waarbij subjectieve interpretaties en waarderingen een belangrijke rol spelen. Een prominent wordt wel omschreven als 'vooraanstaand', of'op de voorgrond tredend'. Duidelijk is dat deze begripsomschrijvingen ruimte laten voor ver schillende interpretaties. Om toch een keus te kunnen maken was een crite rium nodig. De redactie heeft gekozen voor een institutioneel criterium, waardoor er sprake is van objectiviteit. In deze bundel vindt men schetsen van de voorzitters van de partij, van de liberale fracties in Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal en van de Nederlandse liberalen in het Europese Parlement. Dit institutionele criterium leidt ertoe dat een aantal personen dat men toch kan zien als prominent, niet wordt beschreven. Soms kan men zelfs stellen dat deze laatste kopstukken in de afgelopen 40 jaar meer op de voor grond zijn getreden dan sommige personen die in deze bundel wèl de revue passeren. Ook objectieve criteria hebben dus nadelen; zij laten geen ruimte voor subjectieve inzichten. De aangezochte auteurs zijn erin geslaagd lezenswaardige beschouwingen over deze kopstukken te schrijven. De redactie wil deze schrijvers van harte danken voor hun inspanningen. De schetsen verschillen qua opzet, stijl en toonzetting. Soms is men van mening dat de redactie moet zorgen voor een uniforme stijl en opzet. Wij hebben dat zeer bewust nagelaten. In de eerste plaats houden liberalen niet 9 van uniformiteit en in de tweede plaats is het juist zo aardig dat de verschillen in de relaties van de auteurs tot de prominenten tot uitdrukking worden gebracht. De eigenaardigheden van auteurs en kopstukken komen zo goed tot hun recht. Een ander punt van kritiek op deze bundel zou kunnen zijn dat de biogra fieën niet altijd de toets van de 'historisch-wetenschappelijke' kritiek kunnen doorstaan. Daarbij moet opgemerkt worden, dat het ook niet de bedoeling van de redactie is geweest de concepten aan de hand van dit criterium te beoordelen. Verder wilden wij ruimte laten aan de subjectiviteit van de auteurs. Deze ruimte wordt ons inziens te zeer begrensd bij het hanteren van de wetenschappelijke norm. Mogen wij voor een studie die de toets van deze norm wèl kan doorstaan, verwijzen naar een historische studie over de groei van de VVD als partijorganisatie. De studie wordt één dezer dagen gepubli ceerd onder auspiciën van het Documentatiecentrum van Nederlandse Poli tieke Partijen (Rijksuniversiteit Groningen) en de Prof.Mr. B.M. Telders stichting. Een woord, tenslotte, over de volgorde waarin de kopstukken in deze bundel worden geschetst. Deze volgorde is chronologisch in die zin, dat de prominenten in die tijd worden geplaatst waarin zij hun prominente 'voorzit tersrol' hebben gespeeld. Wij hopen dat de lezer zo een aardig beeld krijgt van het reilen en zeilen binnen de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. De redactie wil de dames E. Bottinga-Lindhout, M.P. Bijlsma-Moene en M.C.H. van der Luur dankzeggen voor de administratieve en technische ondersteuning, alsmede mevrouw Ir. L.J. Kolff voor de nauwgezette correc tie van de drukproeven. 's-Gra venhage, W.J.A. van den Berg januari 1988 K. Groenveld F.L.M. Lafort M.F. Westers 10 D.U. STIKKER Een zakenman in de politiek M.F. Westers Inleiding In deze bijdrage wordt een poging gedaan een schets van de mens en politi cus Dirk Uipko Stikker te geven. Hiertoe volgt allereerst een kort overzicht van Stikkers leven. Vervolgens komt Stikker als politicus aan de orde. Hierbij zal de betekenis die hij voor de VVD heeft gehad, een centrale plaats innemen. Kort overzicht van Stikkers leven Dirk Uipko Stikker werd op 5 februari 1897 in het Groningse Winschoten geboren. Zijn vader had daar een effectenfirma. Stikker was zowel van vaders als van moeders zijde van Groningse afkomst. De lagere school bezocht Stik ker in Winschoten. Toen Dirk 10 jaar oud was, verhuisde he.t gezin Stikker wegens uitbreiding van de effectenfirma van zijn vader naar de stad Gronin gen, alwaar hij het gymnasium bezocht. Dirk had een zwakke gezondheid. Tijdens zijn middelbare schooltijd bracht hij verschillende periodes door in een Zwitsers kuuroord. Na het behalen van zijn gymnasiumdiploma ging Stikker rechten studeren. Tijdens zijn studie stortte Stikker zich vol overgave in het studentenleven. Hij bracht het tot voorzitter van het Groningse studentencorps. Politieke belangstelling had hij in die jaren nog niet. In zijn memoires spreekt hij van het roestoud liberalisme van zijn jeugd. In 1922 trouwde Dirk met Catharina Paulina van der Scheer. Na zijn studie ging Stikker werken bij de Twentsche Bank. Hij maakte snel carrière; hij begon met het uitschrijven van incassonota's, die begonnen met de letters P, Q en R, doorliep vervolgens in rap tempo diverse echelons totdat in 1934 zijn benoeming volgde tot regionaal directeur in Haarlem. Toen hij nog maar net directeur was, kreeg hij van een vriend de tip dat bij de Heinekens Bierbrouwerij Maatschappij (HBM) een directie-functie vacant was. Aanvankelijk toonde hij weinig belangstelling, maar toen Stikker een maal de balans van de Bierbrouwerij Maatschappij onder ogen had gekregen, 11 was zijn beslissing snel genomen. Een nieuwe periode in zijn leven brak aan. Aanvankelijk hield Stikker zich bij Heineken bezig met de kredietverlening, maar vanaf 1938 was hij ook verantwoordelijk voor het sociaal beleid van de brouwerij. In dat jaar werd hij tevens actief in de werkgeverswereld.