Nizap 2 B 0 0 0
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Nederland Nederland tegen Apartheid Nederland tegen apartheid Nederland tegen Apartheid samenstelling en redactie Carry van Lakerveld Sdu Uitgeverij Koninginnegracht/Amsterdams Historisch Museum, 1994 Met dank aan: ABVA/KABO Anti Apartheids Beweging Nederland Boycot Outspan Actie Federatie Nederlandse Vakverenigingen Nederland Zuid-Afrikaanse Vereniging Shipping Research Bureau Werkgroep Kairos Vormgeving omslag: Jeroen de Vries en Jurgen Kuiper Foto omslag boven: ArchiefAABN Foto omslag onder: Roei Rozenburg Zerwerk: Velotekst (B.L. van Popering), Den Haag Druk en afwerking: Ten Brink Meppel b.v. © De auteurs, 1994 " Samenstelling Carry van Lakerveld, Amsterdam Historisch Museum, 1994 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder toestemming van de uitgever De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de foto's te regelen volgens wettelijke bepalingen. Degenen die menen desondanks zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. ISBN 90 12 06714 6 Inhoud Voorwoord 7 Ed van Thijn Inleidingen verantwoording ii Carry van Lakerveld Drie eeuwen Nederlandse betrokkenheid bij Zuid-Afrika: 1652-1952 15 Maarten Kuitenbrouwer 'Overschat u vooral de mogelijkheden in Nederland niet' 43 Martin Harlaar Henk Vonhoff (931), liberaal 58 Annemarie de Wildt Nederland loopt te hoop tegen apartheid 61 Caroline van Dullemen Nico van Duyn (1937), lokale activist -Werkgroep Zuidelijk Afrika Zeeland 95 Caroline van Dullemen Ilona Hofstra (1947), omroepmedewerkster 97 Annemarie de Wildt Eén broer hier, één broer daar - Klaas van Urk (1950) 99 Annemarie de Wildt Een radicaal (196o), redacteur van kraakblad Bluf ioi Carolien van Dullemen Aaf van Essen (1940), de koerier io3 Annemarie de Wildt Anneke Visser (1937), Comrade Commissionar .o5 Annemarie de Wildt Werkelijkheid en mythe: Nederland's verzet tegen de apartheid io7 Karel Roskam 'De Heere ziet op zulke dingen' 117 Nederlandse kerken in Zuid-Afrika Erik van den Bergh Dr. Lebakeng Ramotshabi Lekula Ntoane (1935), theoloog en racismebestrijder 133 Annemarie de Wildt De FNV en de strijd tegen apartheid 135 Een recente geschiedenis Wouter van der Schaaf Dick de Graaf (1945), vakbondsactivist, FNV Voedingsbond 141 Caroline van Dullemen Veranderingen in Zuid-Afrika, een uitdaging voor Europa 143 Jan Pronk Ik ben het gezicht i4p Vernie February Literatuur en adressen 153 Register 157 Voorwoord De afgelopen decennia gingen de discussies met betrekking tot Zuid-Afrika vrijwel altijd over het verwerpelijke systeem van apartheid, dat blank en zwart niet alleen zoveel mogelijk van elkaar scheidde, maar ook de superioriteit van het blanke ras in de wet verankerde. Apartheid was tot voor kort hét kenmerk van de Zuidafrikaanse maatschappij. Wie anno 1994 over dit land spreekt, spreekt van hoop op en vertrouwen in een toekomstig democratisch Zuid-Afrika. De legalisering van alle politieke organisaties in Zuid-Afrika en de vrijlating van de oppositionele leiders waren stappen in de richting van een weliswaar moeizame, maar onomkeerbare weg naar democratie en gelijkheid voor de wet. Mede dankzij de aanhoudende internationale solidariteit met de strijd tegen apartheid is nu een tijdperk van snelle veranderingen aangebroken; een tijdperk waarin zowel binnen als buiten Zuid-Afrika alle inspanningen gericht zijn op democratische, non-raciale verhoudingen en verdeling van de rijkdommen onder alle bevolkingsgroepen. De steun van de anti-apartheidsstrijd in Nederland maakte deel uit van deze internationale solidariteitsbetuiging. Het ging ook in Nederland natuurlijk niet altijd van een leien dakje, de apartheidsstrijd heeft ook hier vele strijdpunten gekend. Desondanks heeft Amsterdam zich als anti-apartheidsstad de laatste vijftien jaren ingezet voor het nieuwe Zuidelijk Afrika. Het bewustwordingsproces van hetgeen zich in Zuid-Afrika afspeelde, begon in de loop van de jaren zestig, toen in Nederland een omslag in het denken over het apartheidsbewind in Zuid-Afrika ontstond. Het Comité Zuid-Afrika (CZA) werd in 196o, kort na het bloedbad van Sharpeville, opgericht. Met een aantal gemotiveerde linkse politici was ook ik in deze beginperiode actief betrokken bij dit Comité. De eis om tot een boycot te komen van het blanke minderheidsbewind in Zuid-Afrika werd in die periode geformuleerd. Ik herinner mij nog goed de vele discussies over economische sancties, de actie bij de Zuidafrikaanse ambassade naar aanleiding van de veroordeling van Mandela, de Boycot Outspan Actie, het oliedebat en het debat over het leveren van kernreactoren aan het apartheidsregime, om maar enkele te noemen uit de lange reeks van activiteiten in de strijd tegen apartheid. Deze ontwikkeling tot een principiële stellingname tegen het racisme in ZuidAfrika is in belangrijke mate gestimuleerd door de diverse anti- apartheidsgroepen, door kerken, vakbonden en tal van maatschappelijke organisaties. Ondanks af en toe heersende interne spanningen heeft het gemeentebestuur van Amsterdam in de beginperiode van mijn Amsterdams burgemeesterschap deze principiële stellingname tegen het racisme in Zuid-Afrika ook als beleidsuitgangspunt overgenomen. Het Zuidafrikaanse regime werd hierbij, conform de verklaring van de VN, omschreven als een systeem dat berust op een 'misdaad tegen de mensheid'. Deze opstelling van de gemeente dient overigens te worden gezien als een logische consequentie en onderdeel van het Amsterdamse anti-racismebeleid. De Amsterdamse bevolking en het gemeentebestuur hebben een actief aandeel gehad, en hebben dat nog steeds, in de strijd tegen apartheid en bij het opbouwen van alternatieve contacten met het verzet. Zo ontstonden er ook banden van vriendschap met onder andere vertegenwoordigers van het ANC. Dit resulteerde in de opening van een officiële ANC 'ambassade' in Amsterdam in januari 1989. Na een jaar van voorbereiding vond op 12 juli 1989 de oprichtingsvergadering van de vereniging Lagere Overheden Tegen Apartheid (LOTA) plaats. De gemeente Amsterdam was een van de vijf initiatiefnemers hiertoe. Het formele besluit van de gemeenteraad om in het kader van het anti- apartheidsbeleid tot een economisch voorkeursbeleid over te gaan werd echter door de minister van Binnenlandse Zaken geschorst en vervolgens vernietigd. Echte invloed op het Amsterdamse anti-apartheidsbeleid heeft dat niet gehad. Maar de betrokkenheid met de zwarte bevolking in Zuid-Afrika hield meer in dan protest alleen. In december 1987 vond de indrukwekkende Culture In Another South Africa manifestatie plaats. Driehonderd Zuidafrikaanse kunstenaars, afkomstig uit alle bevolkingsgroepen, demonstreerden in de Amsterdamse theaters de cultuur van het andere Zuid-Afrika. In het begin van de jaren negentig kreeg Amsterdam te maken met enkele uitzonderlijke evenementen die zijn naam als anti-apartheidsstad onderstreepten. De belangrijkste gebeurtenis was de officiële ontvangst van Nelson Mandela op 16 juni i99o, waarbij 'heel Amsterdam' hem op het Leidseplein kwam toejuichen. Op ii februari van dat jaar was er bij de vrijlating van Nelson Mandela overigens ook al spontaan feest gevierd op de dam. Een andere belangrijke gebeurtenis dateert van twee jaar daarvoor: op het Museumplein vond op ii juni 1988 de grootste landelijke anti- apartheidsdemonstratie plaats, waarbij onder anderen Allan Boesak de aanwezigen toesprak. In dit rijtje van hoogtepunten kan ook niet onvermeld blijven de in januari i99o gehouden Malibongwe conferentie van tweehonderd Zuidafrikaanse vrouwen in Amsterdam die streefden naar een non-seksistisch, non-raciaal Zuid-Afrika. Door de snelle veranderingen in Zuid-Afrika is ook het beleid in Amsterdam aan verandering onderhevig, mede gesteund door de uitspraken van de leiding van het ANC. Tijdens mijn bezoek aan Zuid-Afrika, op uitnodiging van Nelson Mandela, in februari 1993, is dit nog eens duidelijk naar voren gekomen: de strijd tegen het apartheidsregime moet worden omgevormd tot een nauwe samenwerking met het nieuwe regime dat de gevolgen van het vroegere beleid zo spoedig mogelijk te niet wil doen. Gezien de ontwikkelingen in Zuid-Afrika wordt nu gewerkt aan het verder opbouwen van contacten in het land zelf en aan de ondersteuning van lokale democratische structuren. De steun van Amsterdam aan de Alexandra Civic Organisation past hier prima in. Anno 1994, met de verkiezingen in het vooruitzicht heeft Zuid-Afrika nog steeds onze steun, de steun van de internationale gemeenschap nodig. De stap naar een democratie was een moeizame, maar een democratisch Zuid-Afrika zal even zoveel inspanningen vergen. Ed van Thijn Inleiding en verantwoording CARRY VAN LAKERVELD adjunct-directeur Amsterdams Historisch Museum 'Wij, het volk van Zuid-Afrika, verklaren hierbij ten overstaan van ons land en de hele wereld dat Zuid-Afrika behoort aan allen, die erin wonen, zwart en blank.' Met deze woorden begint het Handvest van de Vrijheid, aangenomen op het Volkscongres in Kliptown in 1955. Bijna veertig jaar later, aan de vooravond van de algemene verkiezingen is diezelfde zin uit het ontwerp voor een democratisch en non-raciaal Zuid-Afrika, wereldberoemd geworden. Toen keek de wereld, althans de westerse wereld, er niet van op. In die wereld werd Zuid-Afrika beschouwd als een bolwerk van westerse beschaving en een bondgenoot tegen het communisme. Het was de tijd van de Koude Oorlog, van de dekolonisatie. Tienduizenden Nederlandse emigranten vertrokken naar Zuid-Afrika om dat bolwerk te versterken en werden met open armen