Gmina Gronowo 1945-1954
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
GMINA GRONOWO 1945-1954 Dawna gmina Gronowo Elbląskie początkowo była zapisywana urzędowo jako Grunowo (powiat malborski). Dopiero z czasem przyjęła się współczesna nazwa. Jesienią 1945 roku w gminie funkcjonowały już główne instytucje takie jak: urząd gminy, szkoła podstawowa (kierownik Anna Sniegurówna), posterunek Milicji Obywatelskiej. Działał także Komitet Osiedleńczy, który organizował osadnictwo w poszczególnych wsiach". Według danych ze stycznia 1946 roku w skład gminy Gronowo wchodziły gromady (sołectwa): Grunowo, Oleśno z przysiółkami Skarbce i Zawady, gromada Fiszewo z przysiółkami Rybno, Szlagnowo, Kąty, gromada Zombrowo (później Ząbrowo) z przysiółkami Zakole, gromada Różany oraz gromada Jeżewo. Najbliższa poczta była w Malborku, lecz planowano uruchomienie poczty w Gronowie, gdzie był budynek na ten ce12. Zachował się kwestionariusz opisujący gminę Grunowo w powiecie malborskim z lipca 1946 roku. Najdalej położona gromada, względem siedziby władz gminy, znajdowała się 9 km od. Do siedziby władz starostwa było 21 km. Obszar gminy wynosił 4 380 ha. Według stanu z 20 lipca 1946 roku mieszkało na tym terenie 687 Polaków i 263 Niemców. Tak opisano stan finansowy: Zarząd gminy utrzymuje się z opłat administracyjnych i subwencji państwowych. Dochody z podatków prawie żadne, ze względu na osiedlanie się repatriantów i przesiedleńców. Ludność rolnicza w okresie zagospodarowania się, uboga i nie jest w stanie ponosić większych ciężarów na rzecz Samorządu. Ludność sama potrzebuje pomocy. W obecnym składzie ze względu na mały obszar nikle zaludnienie gmina nie ma racji bytu3. Do głównych potrzeb mieszkańców należało bydło mleczno-hodowlane. Podnoszono kwestie budowy mleczarni. Funkcjonująca wcześniej mleczarnia i piekarnia zostały zniszczone w czasie działań wojennych Działał jeden młyn gospodarczy. Funkcjonowały już trzy szkoły podstawowe: Grunowo, Fiszewo i Zambrowo. Sprawnie działał posterunek MO. Na terenie gminy funkcjonował jeden kościół katolicki (Ząbrowo)4. W tym okresie ważyły się losy gminy. Część gromad ciążyła do powiatu elbląskiego, były to gromady: Grunowo, Oleśno, Różany i Jeżewo. Motywowano to bliskością Elbląga (10 km) i związkami gospodarczymi. Pozostałe gromady wolały pozostać w powiecie „ AP Elbląg z siedzibą w Malborku, GRN Gronowo, sygn. I, k. 4. 2 Tamże, k. 2. 3 Tamże, k. 25. 4 Tamże. 1 malborskim. Podział terenu pomiędzy powiaty oznaczał likwidację gminy5. Co ciekawe zarząd gminy Grunowo był za likwidacją gminy, uważał że niewielka gmina z ubogą ludnością niepłacącą podatków nie była w stanie się utrzymać. Postulowano ewentualne połączenie z gminą Duninowo aby powstał większy, silniejszy organizm samorządowy6. Ostatecznie gminę Gronowo przyłączono do powiatu elbląskiego, co zakończyło spór. ZARZĄD GMINY Gmina Gronowo (w pierwszych latach jako Grunowo) została zorganizowana prawdopodobnie w czerwcu 1945 roku. Jej organizatorem z ramienia władz powiatowych był pierwszy wójt (komisaryczny) Walenty Wolny. Właśnie data 6 czerwca 1945 roku wpisana jako początek pracy w arkusz osobowy pierwszego sekretarza gminy Adama Zająca7. Można tą datę uważać za początek działalności gminy. Wójt Wolny pracował do września 1946 roku. Jego następcą został Józef Rogowski8. Działalność UG była dość trudna, brakowało sprzętów biurowych. Na przykład wszelkie dokumenty urzędowe w pierwszych latach powojennych sporządzano na odwrocie niemieckich druków. Początkowo wójt działał jako organ jednoosobowy, dopiero z czasem powołano formalnie zarząd gminy. Od listopada 1949 roku w skład zarządu gminy wchodzili9: Nazwisko i imię Funkcja Rogowski Józef Wójt Bednarz Szczepan Podwójci Wójcik Antoni Członek zarządu Aleksandrowicz Zygmunt Członek zarządu Syrocki Jan Członek zarządu 5 Tamże. 6 Tamże, k. 26. Tamże, sygn. 16, k. 8 Tamże, sygn. 16. 9 Tamże, k 110. 2 Już w dniu 5 stycznia 1950 roku wyłoniono nowy zarząd gminyl°: Nazwisko i imię Funkcja Gawlik Józefil Wójt Bednarz Szczepan Podwójci Wójcik Antoni Członek zarząd gminy Syrocki Jan Członek zarząd gminy Aleksandrowicz Zygmunt Członek zarząd gminy Wójt Józef Gawlik był ostatnim wójtem gminy Gronowo. Sprawował funkcję do maja 1950 roku. GMINNA RADA NARODOWA Pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej w Gronowie miała miejsce 18 grudnia 1945 roku. Radnymi byli ówcześnie: Anna Śniegurówna, Stanislaw Giesek, Karol Trawiński, Józef Popek, Tomasz Baran, Jakub Molenda, Rudolf Zak, Stefan Bednarz, Wojciech Zieliński, Piotr Szpajcher oraz Jan Banaszek12. Główną rolę w gminie odgrywał wójt Walenty Wolny i to on został wybrany przewodniczącym prezydium. Musiał cieszyć się sporym autorytetem w gminie, bowiem został wybrany jednogłośnie. Były to czasy, kiedy samorząd działał dość niezależnie. Dopiero w następnych latach Partia narzucała swoich kandydatów, a gminna rada narodowa posłusznie głosowała. Przed II wojną światową to właśnie wójt przewodził radzie gminy. Jednak nowe przepisy rozdzieliły te funkcje i należało wybrać skład prezydium bez wójta. W marcu 1946 roku pod naciskiem władz zwierzchnich rozdzielono funkcje przewodniczącego i wójta gminy. Przewodniczącym prezydium został Wojciech Zieliński13. Poniżej skład prezydium od marca 1946 rokum: Nazwisko i imię Funkcja Zieliński Wojciech Przewodniczący Gosk Stanislaw Wiceprzewodniczący Banaszek Jan Członek prezydium Zak Rudolf Członek prezydium I° Tamże, k. 127. „ Ur. 1917, z zawodu kołodziej 12 Tamże, sygn. 6, k. 1. '3 Tamże, sygn. 6, k 19. 14 Tamże, sygn. 6, k. 8. 3 Od 10 maja 1947 roku wybrano nowy skład prezydium15: Nazwisko i imię Funkcja Zieliński Wojciech Przewodniczący Wolny Walenty Wiceprzewodniczący Lewalski Józef Członek prezydium Pieterwas Józef Członek prezydium Bednarz Szczepan Członek prezydium Kolejne zmiana miała miejsce 5 stycznia 1949 roku nowy skład GRN i nowy skład prezydium:I6 Nazwisko i imię Funkcja Jabłoński Alfons Przewodniczący Jajkiewicz Zygfryd, następnie Zak Rudolf Wiceprzewodniczący Stefaniak Antoni Członek prezydium Balcerzak Jan Członek prezydium Jankowski Jan Członek prezydium W listopadzie 1949 roku do gminy Gronowo przysłano pismo, aby wybrać nowy skład prezydium i zarząd gminy. W gminie Gronowo wybrano tego samego przewodniczącego i wójta. Władze powiatowe nie dały za wygraną i wprowadzając nowych członków rady wybrano nowego przewodniczącego w miejsce Jabłońskiego (styczeń 1950), został nim Józef Trybs (nowo wybrany radny), wiceprzewodniczącym został Michał Wiśniewski17. Ostatnim przewodniczącym prezydium GRN był Józef Trybs. Stal na czele gminnej rady narodowej wiosną 1950 roku18. W składzie prezydium byli też: Jan Jaczkowski i Czesław Adamowicz, których odwołano w kwietniu 1950 roku. W ich miejsce powołano Franciszka Sareckiego i Antoniego Dzikiego. W tym okresie władze gminy debatowały o takich sprawach jak: likwidacja analfabetyzmu, skupu zboża, czynu melioracyjnego, akcji siewnej i potem żniwno-omłotowej, likwidacji odłogów. Walczono z chwastami i ostami. Organizowano wspólne akcje sianokosów. Na przykład w 1950 roku gromada Gronowo posiadała 19 kosiarek do siana, na '5 Tamże, sygn. 6, k. 33. 16 Tamże, sygn., 6, k. '71 17 Tamte, k. 112. 18 Tamże, sygn. 2, k. 1. 4 każdą z nich przypadało po 15,25 ha do skoszenial°. SOŁTYSI 1945-1950 Pierwszymi sołtysami w poszczególnych gromadach (sołectwach) byli20: Gromada Nazwisko i imię Grunowo Zak Rudolf Olesno (Oleśno) Rogawski Władysław (do sierpnia 1946), następnie Siemienczuk Bronisław Jeżewo (Jasionno) Gesek Stanislaw Różany Molenda Jakub Fiszewo Bula Maciej Ząbrowo (Zombrowo) Bednarz Szczepan Około 1946 roku sołtysem Gronowo został Jan Banaszek, który sprawował funkcję do stycznia 1948 roku21. LATA 1950-1954 Po zmianie przepisów prawa i likwidacji samorządu gminnego w skład prezydium GRN Gronowo (od czerwca 1950 roku) wchodzili:22 Nazwisko i imię Funkcja Gawlik Józef Przewodniczący prezydium Bednarz Szczepan Wiceprzewodniczący Cimoch Józef Sekretarz prezydium Zmiany we władzach gminy były bardzo częste. Od stycznia 1952 roku przewodniczącym prezydium został Stanislaw Kalinowski. 21 września 1952 roku nastąpiła kolejna zmiana przewodniczącego, jak również tym razem składu prezydium23: 19 Tamże, sygn. 2, k. 7. 20 AP Elbląg z siedzibą w Malborku, GRN Gronowo, sygn. 1, k. 4. 21 Tamże, sygn. 16, k. 5. 22 Tamże, sygn. 6, k. 171. 23 Tamże, sygn. 3, k. 148. 5 Nazwisko i imię Funkcja Cimoch Józef Przewodnicząc Hajdziuk Aleksander Wiceprzewodniczący Piskorz Jan Sekretarz prezydium 26 kwietnia 1953 oku przewodniczący Józef Cimoch poprosił GRN o zwolnienie go z funkcji z powodu warunków materialnych. Na przewodniczącego zaproponowano Leona Mulę24. W 1954 roku w skład prezydium wchodzili: Nazwisko i imię Funkcja Muła Jan Przewodniczący Piskorz Jan Zastępca przewodniczącego Bijak Jan Sekretarz prezydium Od 30 listopada 1954 roku sekretarzem prezydium został Józef Bugajski25. Przewodniczący Leon Mula kierował gminą Gronowo do jesieni 1954 roku. W początkach lat 50. Coraz więcej było spraw ideologicznych. Poszczególne gromady musiały zobowią7nć się do różnego rodzaju czynów na dzień 22 Lipca. Na ten dzień w 1950 roku gromada Gronowo zobowiązała się do naprawy mostu i wykoszenia wszystkich ostów na terenie gromady. W gromadzie Fiszewo traktorzyści zobowiązali się ukończyć żniwa, to jest wykosić wszystkie zboża w przeciągu 14 dni, mieszkańcy zobowiązali się zrobić ogrodzenie kolo budynku przedszkola, które jest na ukończeniu, jak również praktykanci zobowiązali się nauczyć wszystkich analfabetów czytać i pisać, czyn ten został wykonany częściowo26. Obrady GRN kończono odśpiewaniem Międzynarodówki. Odczytywano liczne referaty chwalące rozwój Polski socjalistycznej i zagrzewające