Dwugłos Ciszy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Grzegorz Ziółkowski DWUGŁOS CISZY PRACOWNIA || ROSA Rzemiosło | Oraz | Sztuka | Aktorska Grzegorz Ziółkowski DWUGŁOS O CISZY Wrocław 2016 Dla Marty Steiner – pasażerki ciszy Nigdy nie pozwól, by prowadziła cię nienawiść, nigdy, sięgaj gwiazd, zawsze. Wajdi Mouawad „Pogorzelisko” przeł. Grzegorz Ziółkowski Kiedy ktoś, komu pomogłem, W kim pokładałem wiele nadziei i oczekiwań Zrani mnie głęboko i zachowa się niesprawiedliwie, Obym był w stanie postrzegać go jako swego nauczyciela. Langri Thangpa „Trening umysłu w siedmiu zwrotkach” przeł. Grzegorz Kuśnierz Książka stanowi część poszukiwania teatralnego PRACOWNI || ROSA „Wsłuchanie w PULS” (Brzezinka, Wrocław: 1 sierpnia – 1 października 2015, 26 stycznia – 26 lutego 2016), kierowanego przez Grzegorza Ziółkowskiego, konsultowanego przez Paula Allaina i wspieranego przez Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu. „Teksty OD SERCA” z tej publikacji ukazują się równolegle w języku polskim i w przekładzie na język angielski jako osobne wydawnictwa. Z myślą o życiu tej publikacji lub jej części w przestrzeni wirtualnej nie zastosowano kursywy, dlatego słowa z języków obcych ujęte są w pojedyncze cudzysłowy górne, a tytuły w tradycyjny cudzysłów. Wyróżnienia rozstrzelonym drukiem w przytoczeniach zaznaczono wersalikami. Projekt okładki, opracowanie grafi czne, łamanie: Maciej Pachowicz Koordynacja, korekta: Iwona Gutowska-Zió łkowska Druga korekta: Monika Blige Opinia wydawnicza: prof. Janusz Degler Recenzja wydawnicza: prof. Dobrochna Ratajczakowa Wydawca: Instytut im. Jerzego Grotowskiego Rynek-Ratusz 27, 50-101 Wrocław www.grotowski-ins tute.art.pl Druk i oprawa: Argonex © Copyright by Grzegorz Ziółkowski © Copyright for selected photographs by Maciej Zakrzewski © Copyright for this edi on by Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2016 Kontakt [email protected] || www.grzeg.home.amu.edu.pl www.grzeg-rosa.home.amu.edu.pl || www.grzeg-a s.home.amu.edu.pl Publikacja bezpłatna Nakład: 100 egzemplarzy numerowanych Egzemplarz nr Jestem nic To nic Jestem wszystko To wszystko Podziękowania autora niech zechcą przyjąć: Iwo, Es i Kaj, Maria, Maciek, Aga, Paul i Joanna, Wiesiek, Asia, Magda, Marysia, Marta, Paulina, Adam, Agnieszka, Piotrek, Jarek, Won, Frank, Nigar i Shamal, Reza i Sami. Bardzo dziękuję profesorowi Januszowi Deglerowi za wyrażenie opinii o tym wydawnictwie, a profesor Dobrochnie Ratajczakowej za podjęcie się niewdzięcznego recenzenckiego trudu „ujarzmienia” tego dwugłowca. Za lekturę książki przed jej wydaniem i cenne uwagi dziękuję również mojej żonie – Iwonie Gutowskiej, prof. Paulowi Allainowi i mojemu dawnemu studentowi, Adamowi Domalewskiemu, obecnie doktorantowi w Katedrze Filmu, Telewizji i Nowych Mediów UAM. A także współpracownikom z PRACOWNI || ROSA: Marii Bohdziewicz i Maciejowi Zakrzewskiemu. Podziękowania kieruję także w stronę autorów fotografi i: Jakuba Wi chena, Marcina Olivy Soto, Bogusława Biegowskiego, Tomasza Hołoda i Barbary Urbańskiej, w tym szczególnie gorące – do Macieja Zakrzewskiego. Maciejowi Pachowiczowi, autorowi opracowania grafi cznego tego wydawnictwa, serdecznie dziękuję za nienaganną współpracę i podziwu godną cierpliwość i skrupulatność. Autor i PRACOWNIA || ROSA dziękują: Jego Magnifi cencji rektorowi Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – prof. dr. hab. Bronisławowi Marciniakowi, prorektorowi UAM prof. dr. hab. Jackowi Witkosiowi, kanclerzowi UAM Stanisławowi Wachowiakowi, profesorom: Dobrochnie Ratajczakowej, Bogumile Kaniewskiej, Elżbiecie Kalembie-Kasprzak i Tomaszowi Pokrzywniakowi, a także Monice Blige i Jarosławowi Fretowi z Instytutu im. Jerzego Grotowskiego. Karykatura autorstwa jednego ze słuchaczy wykładu, jaki wygłosiłem w Wilnie na temat „Gardzienic” Mak liter 10 Spektakle 15 Aktorstwo 123 Pracownia 187 Mak liter Laozi „Księga dao i de” Szczere słowa nie są piękne. przeł. Anna Iwona Wójcik Piękne słowa nie są szczere*. Peter Brook „The Shi ing Point” Hold on ghtly Let go lightly* Publikacja ta pełnić może funkcję teatralnego pro- wygłosiłem na swoim kolokwium w czerwcu 2009 r., gramu, zawiera bowiem zapis słów wypowiadanych gdyż członkowie Rady Wydziału Filologii Polskiej w dwóch spektaklach PRACOWNI || ROSA: „TAZM i Klasycznej UAM woleli wysłuchać wówczas wystą- Milczenie światła” (2012) i „SERCE Cisza wielobo- pienia poświęconego sekretom sztuki aktorskiej, czyli ku” (2015), składających się na teatralny „Dwugłos antropologii teatru Eugenia Barby, którego Odin O CISZY”, a także dwadzieścia sześć cytatów – frag- Teatret obchodził w tym samym czasie we Wrocławiu mentów podkreślonych ołówkiem i/lub zaznaczo- czterdziestopięciolecie istnienia. Umieściłem w tym nych fl amastrem w książkach ludzi mądrych, które miejscu książki tych kilka uwag dotyczących bliskiej tworzą myślowe zaplecze tych przedstawień. sobie tradycji dlatego, że to właśnie problematyka aktorstwa była solą poszukiwań prowadzonych 10 Pomiędzy tekstami przedstawień „TAZM” i „SERCE” w dwudziestowiecznych studiach i laboratoriach znalazło się miejsce na garść refl eksji nie -tylko-o- teatralnych. Siłą rzeczy państwowe szkoły i akademie -teatrze, zawartych w „Tekstach OD SERCA”, które teatralne są ostoją tradycji i kształcą wykonawców stanowią intelektualne tło uprawianej w PRACOW- z myślą o istniejącym modelu teatralnym, innowacji NI pracy, a jednocześnie swoiste jej przedłużenie. tymczasem szuka się raczej na obrzeżach głównego Myśli te – zwarte w swoistych tekstach „po nic” nurtu szkolenia – w ramach warsztatów, pracowni, – wyłaniają się jakby spod podłogi, „z podziemia” atelier, studiów, których nie wolno marginalizować i konkretyzują w oczekiwaniu na praktykę, w jej ani lekceważyć, bo to z nich płyną jedne z najbardziej toku i w jej następstwie. Ich celem jest wyjaśnie- ożywczych impulsów dla myślenia o aktorstwie i dla nie członkom PRACOWNI, jej współpracownikom aktorskiej praktyki. To w nich kształci się i kształcą i stażystom oraz uczestnikom prowadzonych przez się aktorzy dla teatrów, których – według formuły PRACOWNIĘ zajęć mojego podejścia do pracy i do Jacques’a Lecoqa – najczęściej jeszcze nie ma, a które teatru. Świadomie okruchy te publikowane są tu bez dopiero, być może, powstaną. Dalej kreślę kilka myśli przypisów, choć możliwe, iż ich obecność uprzyjem- o tych, którzy w swych warsztatach podejmowali niłaby niektórym czytelnikom lekturę. Możliwe też, problem przekazu doświadczeń i rozumienia w kon- że innych by od niej odwiodła… tekście formowania aktorów. Kontakt z ich myślami i praktyką, a także – często – z nimi osobiście (swo- Dalej zamieszczona została sekcja poświęcona iste „Terminowanie”) stanowił i stanowi ważny aspekt aktorstwu, przed wszystkim w aspekcie szkolenia, mojego zawodowego curriculum. treningu. I to dlatego otwiera ją tekst hasła encyklo- pedycznego. Potem zapoznać można się z fragmen- Następne dwie odsłony tego rozdziału, „Z A, przez G, tem wykładu habilitacyjnego „Nurt pracy laborato- do samego Z” i „Aktorzy są jak domy”, to autorskie ryjnej w teatrze dwudziestego wieku”, którego nie zestawy wypisów, przygotowane z myślą o prakty- kach. Pierwszy przyczyni się, być może, do zwrócenia polskiego” Anny Bojarskiej i „Kartoteka” Tadeusza uwagi na antropologiczne konteksty aktorstwa, drugi Różewicza. Ten ostatni spektakl wyreżyserowany – do pogłębienia problematyki aktorskiej, albowiem został w lutym 1989 r. przez czterech studentów obejmuje refl eksje wybitnych dwudziestowiecz- warszawskiej PWST, Zbigniewa Brzozę, Macieja nych twórców teatralnych i wykonawców na temat Cirina, Jarosława Kiliana i Szczepana Szczykno. różnych aspektów aktorskiego ‘mé er’. Fragmenty Łomnicki był wtedy ich profesorem, pozwalającym te czytane były w PRACOWNI || ROSA w toku prowadzić się w kolejnych częściach przedstawienia poszukiwań i prób przedstawienia „SERCE”. Prak- swoim uczniom. Chcąc rzucić na papier kilka kresek tycy odnajdą tu również wskazówki bibliografi czne do tego portretu, poprosiłem Piotra Kruszczyńskiego, – przydane, można żywić nadzieję, w prowadzonych dyrektora Teatru Nowego im. Tadeusza Łomnickiego przez nich dalej na własną rękę studiach. W tej sekcji w Poznaniu, o udostępnienie rejestracji fi lmowych swoje miejsce znalazły również: opinia, jaką sformu- z prób „Króla Leara”, jakich w 1992 r. dokonywała łowałem na temat polskiego wydania podręcznika w budynku przy ul. Dąbrowskiego Telewizja Polska. gry aktorskiej autorstwa Daria Fo (który to podręcz- Dzięki uprzejmości Piotra i pośrednictwu Agaty nik niestety jak do tej pory nie ukazał się w naszym Drwięgi i Marka Grześkowiaka, którym składam tutaj kraju) oraz dwa wspomnienia o aktorach. gorące podziękowania, mogłem po latach spotkać się raz jeszcze z tym jednym z najwybitniejszych akto- O pierwszym z nich, Jacku Woszczerowiczu, rów swoich czasów. Szkoda, że tylko na ekranie… dowiedziałem się z portretu nakreślonego ręką Eugenia Barby, a wizerunek ten dopełnił się dla mnie Nie byłoby tych rozważań, tych słów ani tych przyto- za sprawą spostrzeżeń Andrzeja Seweryna, który czeń, gdyby nie praktyczna praca z bliskimi osobami z Woszczerowiczem pracował jako początkujący – wpierw z Iwoną Gutowską, moją ukochaną żoną, 11 aktor m.in. nad słuchowiskiem radiowym „Studium Jarosławem Siejkowskim, Joanną Gontarz, Agnieszką o «Hamlecie»” Stanisława Wyspiańskiego w kwietniu Kaczmarek i Piotrem Rogalińskim z Biura Poszukiwań 1970 r., a potem przeciwstawił się głośnej interpre- Teatralnych, zespołu który prowadziłem w latach tacji roli Ryszarda III Szekspira, jaką dał Woszczero- dziewięćdziesiątych w Poznaniu, a potem z Agniesz- wicz w swym o dekadę wcześniejszym spektaklu. ką Pietkiewicz,