Prace OSW Zeszyt 22
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OÂRODEK STUDIÓW WSCHODNICH Centre for Eastern Studies Prace OSW / CES Studies RosjaPRACE wobec Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa” RussiaOS vs. the EuropeanW Union: a “strategicCE partnership”S crisis STUDIES numer 22 Warszawa styczeƒ 2006 / Warsaw January 2006 number © Copyright by OÊrodek Studiów Wschodnich © Copyright by Centre for Eastern Studies Redaktor serii / Series editor Anna ¸abuszewska Opracowanie graficzne / Graphic design Dorota Nowacka T∏umaczenie / Translation Ilona Duchnowicz Wspó∏praca / Co-operation Jim Todd Wydawca / Publisher OÊrodek Studiów Wschodnich Centre for Eastern Studies ul. Koszykowa 6 a Warszawa / Warsaw, Poland tel./phone + 48 /22/ 525 80 00 fax: +48 /22/ 525 80 40 Seria „Prace OSW” zawiera materia∏y analityczne przygotowane w OÊrodku Studiów Wschodnich The “CES Studies” series contains analytical materials prepared at the Centre for Eastern Studies Materia∏y analityczne OSW mo˝na przeczytaç na stronie www.osw.waw.pl Tam równie˝ znaleêç mo˝na wi´cej informacji o OÊrodku Studiów Wschodnich The Centre’s analytical materials can be found on the Internet at www. osw.waw.pl More information about the Centre for Eastern Studies is available at the same web address ISSN 1642-4484 Spis treÊci / Contents Rosja wobec Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa” / 5 Marek Menkiszak Tezy / 5 Wst´p / 6 I. Objawy kryzysu partnerstwa / 8 II. èród∏a problemów w stosunkach Rosja – UE / 15 III. Konsekwencje kryzysu dla przysz∏oÊci stosunków rosyjsko-unijnych / 25 Aneksy/ 28 Russia vs. the European Union: a “strategic partnership” crisis / 41 Marek Menkiszak Theses / 41 Introduction / 42 I. Symptoms of the crisis in partnership / 44 II. The sources of problems in Russian-EU relations / 51 III. Consequences of the crisis for future Russian-EU relations / 61 Appendices / 64 Tezy 1. Wbrew deklaracjom obydwu stron o rozwoju „strategicznego partnerstwa” stosunki mi´dzy Rosjà a Unià Europejskà znajdujà si´ w ostat- nich latach w stanie, który mo˝na okreÊliç jako kryzysowy. Nie oznacza to, ˝e w stosunkach ro- syjsko-unijnych nie ma osiàgni´ç. Chodzi o to, ˝e Rosj´ i Uni´ dzielà doÊç zasadnicze ró˝nice w percepcji, aspiracjach i interesach, którym towarzyszy brak zaufania i rozczarowanie. Kry- zys przejawia si´ we wzajemnej krytyce stron, powtarzajàcych si´ regularnie okresach spi´ç i och∏odzenia stosunków („minikryzysach”) oraz zw∏aszcza w „wirtualizacji wspó∏pracy” – maskowaniu coraz bogatszà formà dialogu Rosja wobec Unii i wspó∏pracy niedostatków istotnej treÊci w wie- lu kluczowych sferach. Europejskiej: kryzys 2. Przyczyny kryzysu sà zró˝nicowane, a cz´Êç z nich ma g∏´boki charakter. Wi´kszoÊç z nich „strategicznego ma swe êród∏a w Rosji i jej polityce. Do przy- 5 czyn fundamentalnych nale˝y tu zaliczyç: brak partnerstwa” jasno okreÊlonej to˝samoÊci cywilizacyjnej Rosji (paƒstwo europejskie vs. paƒstwo eurazjatyc- Marek Menkiszak kie); brak zdefiniowanej i utrwalonej wizji miej- sca Rosji we wspó∏czesnym Êwiecie i opartej na niej polityki (opcja mocarstwowa vs. opcja inte- gracyjna); kryzys „projektu europejskiego” Rosji (zwolennicy realnej integracji Rosji do przes- trzeni europejskiej sà obecnie w rosyjskiej elicie w mniejszoÊci); brak zrozumienia i negatywna percepcja UE i jej polityki w du˝ej cz´Êci rosyj- wobec Rosja Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa” skich elit; brak u rosyjskich w∏adz wizji doce- lowego modelu stosunków z UE. Stan kryzysu wzmacniajà problemy le˝àce po stronie Unii Europejskiej. Kryzys wewn´trzny w Unii (nie- jasnoÊç perspektyw reformy instytucjonalnej, polityki rozszerzenia i sàsiedztwa) rzutuje ne- gatywnie na polityk´ UE wobec Rosji. 3. Do pog∏´bienia kryzysu przyczyniajà si´ tak- ˝e inne czynniki zwiàzane z jednej strony ze specyfikà polityki Federacji Rosyjskiej, a tak˝e wynikajàce ze sprzecznoÊci interesów Rosji i Unii Europejskiej. W pierwszym przypadku chodzi m.in. o to, ˝e obecne w∏adze Rosji realizujà mo- del systemowy (autorytarny) zasadniczo od- mienny od standardów europejskich, ponadto uciekajà si´ do negatywnej taktyki politycznej w relacjach z UE (w tym rozgrywania podzia∏ów Prace OSW w Unii Europejskiej). W drugim przypadku na Wst´p czo∏o wysuwajà si´ sprzecznoÊci w polityce stron wobec „wspólnego sàsiedztwa” (zw∏asz- Rosja i Unia Europejska kszta∏tujà partnerstwo cza zachodnich paƒstw WNP po∏o˝onych po- nazywane strategicznym1. W Unii Europejskiej mi´dzy Rosjà i UE). Rosja stara si´ wspieraç na mo˝na spotkaç si´ z tezà, i˝ Rosja jest jednym tym obszarze specyficzny, odmienny od propo- z najwa˝niejszych lub wr´cz najwa˝niejszym sà- nowanego przez UE, model polityczno-gos- siadem UE2. Dostawy rosyjskich noÊników ener- podarczy, aktywnoÊç UE traktujàc jako wyzwa- gii (ropy naftowej i gazu ziemnego) sà jednym nie dla swoich interesów. z kluczowych êróde∏ zaopatrzenia paƒstw UE w te surowce. W Rosji z kolei podkreÊla si´, i˝ UE 4. Przysz∏oÊç stosunków rosyjsko-unijnych zale- jest dominujàcym partnerem handlowym i jed- ˝y od wielu czynników. Analiza aktualnych wa˝- nym z kluczowych partnerów politycznych Fe- niejszych trendów prowadzi do wniosku, i˝: deracji Rosyjskiej3. Przez ostatnie pi´tnaÊcie lat – w perspektywie krótkoterminowej nie nale˝y Wspólnoty Europejskie, a nast´pnie Unia Euro- spodziewaç si´ wyraênej poprawy sytuacji pejska oraz Rosja stworzy∏y g´stà sieç powiàzaƒ, i przezwyci´˝enia kryzysu, g∏ównie ze wzgl´du instytucji dialogu i wspó∏pracy. Kolejne szczyty na jego g∏´bokie przyczyny oraz brak przes∏a- UE – Rosja sà cz´sto prezentowane jako sukcesy nek do istotnej zmiany sytuacji w polityce we- obydwu stron, pozytywne prze∏omy we wzajem- wn´trznej i w otoczeniu mi´dzynarodowym nych stosunkach. Przyjmowane deklaracje pe∏ne Rosji sà podnios∏ych stwierdzeƒ o pozytywnym ich ro- – w perspektywie d∏ugoterminowej mo˝na zwoju. 6 oczekiwaç pozytywnych – z punktu widzenia UE – zmian w polityce europejskiej Rosji; jest A jednak wÊród ekspertów, zw∏aszcza rosyjskich, szansa na odrodzenie „projektu europejskie- narasta przekonanie, ˝e za bogatà formà dialogu go” Rosji, do takiego wniosku sk∏aniajà d∏ugo- i wspó∏pracy Rosji z UE kryje si´ bardzo skromna falowe trendy (w tym: przewaga d∏ugotermino- treÊç, a ich stosunki znajdujà si´ w istocie w kry- wych tendencji odÊrodkowych nad tendencjami zysie4. Co wi´cej, kryzys ten dojrza∏ na tyle, ˝e od integracyjnymi na obszarze WNP, wzrost pot´- koƒca 2003 roku, obok urz´dowego optymizmu gi Chin, spodziewany wzrost zagro˝enia funda- pojawiajà si´ bardzo krytyczne g∏osy oficjalnych mentalizmem i ekstremizmem islamskim na przedstawicieli i organów obydwu stron (zw∏a- terytorium Federacji Rosyjskiej, asymetryczne szcza UE). i pozbawione trwa∏ych podstaw partnerstwo Rosja wobec Rosja Unii Europejskiej: kryzys „strategicznego partnerstwa” z USA, a zw∏aszcza istniejàce g∏´bokie wi´zi kul- – Dlaczego mo˝emy mówiç o kryzysie i na czym turalne, polityczne i gospodarcze pomi´dzy Ro- on polega? sjà i resztà Europy). – Jakie sà najwa˝niejsze êród∏a obecnych prob- lemów w stosunkach rosyjsko-unijnych? – Jakie sà konsekwencje obecnych problemów dla przysz∏oÊci stosunków Rosja – UE? Na te pytania stara si´ odpowiedzieç niniejszy tekst. Nie stanowi on pe∏nej prezentacji stosun- ków rosyjsko-unijnych, lecz koncentruje si´ na tym, co przeszkadza autentycznemu partnerstwu pomi´dzy Rosjà i UE, analizujàc problem z punktu widzenia polityki rosyjskiej wobec UE. Dlatego tekst nie zawiera g∏´bszej analizy polityki UE wo- bec Rosji ani te˝ nie analizuje bli˝ej tych êróde∏ problemów w stosunkach rosyjsko-unijnych, któ- re le˝à po stronie unijnej. Tekst niniejszy sk∏ada si´ z trzech cz´Êci. W pier- wszej scharakteryzowane zosta∏y widoczne ze- Prace OSW wn´trzne objawy kryzysu w stosunkach rosyj- panelowych (paêdziernik 2004 roku i styczeƒ 2005 sko-unijnych. Cz´Êç druga poÊwi´cona jest ana- roku w Moskwie)7. Pierwszy z nich konstatuje lizie przyczyn kryzysu, zarówno tych o charak- „systemowy kryzys” pomi´dzy Unià Europejskà terze pierwotnym, g∏´bszym i d∏ugotrwa∏ym, i Rosjà, który przejawia si´ m.in. brakiem strate- jak i tych pochodnych, o bardziej doraênych kon- gii i wzajemnà nieufnoÊcià. Drugi równie˝ pos∏u- sekwencjach. W cz´Êci trzeciej tekstu podj´ta guje si´ poj´ciem kryzysu, wskazujàc zw∏aszcza na zosta∏a natomiast próba charakterystyki nas- brak wzajemnego zrozumienia, powa˝ne ró˝nice t´pstw kryzysu dla przysz∏oÊci stosunków rosyj- polityczne i rywalizacj´ gospodarczà Rosji i UE. sko-unijnych wraz z próbà zarysowania najbar- dziej prawdopodobnych scenariuszy ich rozwoju. Problemy le˝àce po stronie unijnej Definicja kryzysu Do kryzysowego stanu w stosunkach rosyjsko- Dialog i wspó∏praca pomi´dzy Rosjà i Unià Euro- -unijnych przyczyniajà si´ niewàtpliwie, choç – pejskà przynios∏y osiàgni´cia w niektórych sfe- jak si´ wydaje – w mniejszym stopniu, problemy rach, podpisano wiele porozumieƒ. Obydwie stro- le˝àce po stronie unijnej. Zagadnienia te – jak to ny majà ÊwiadomoÊç znaczàcej wagi stosunków zaznaczono powy˝ej – wychodzà poza ramy ni- wzajemnych. Co wi´cej, w ostatnich latach rosnà- niejszej analizy, która koncentruje si´ na proble- cego znaczenia nabierajà stosunki bilateralne po- mach wyst´pujàcych po stronie rosyjskiej. Nie mi´dzy Rosjà i poszczególnymi paƒstwami cz∏on- mo˝na jednak pominàç tych pierwszych milcze- kowskimi UE. W niektórych przypadkach mo˝emy niem, gdy˝ obraz zagadnienia by∏by wówczas da- 7 mówiç o doÊç daleko idàcej pragmatycznej wspó∏- lece niepe∏ny. Ze wzgl´du na przyj´te w tekÊcie pracy. za∏o˝enia wypada ograniczyç si´ do wymienienia Poj´cie kryzysu, jakim pos∏ugujemy si´ w niniej-