Tilburg University Danneels Schelkens, K
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Tilburg University Danneels Schelkens, K.; Mettepenningen, Jürgen Publication date: 2015 Document Version Version created as part of publication process; publisher's layout; not normally made publicly available Link to publication in Tilburg University Research Portal Citation for published version (APA): Schelkens, K., & Mettepenningen, J. (2015). Danneels: Biografie. Uitgeverij Polis. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 28. sep. 2021 Godfried Danneels Biografie uitgeverij polis uitgeverij godfried danneelsbiografie jürgen mettepenningen & karim schelkens karimschelkens & mettepenningen jürgen 007 Inleiding Deel III toevertrouwd engagement Deel I primus (1979–1993) perpetuus (1933–1959) inleiding 149 De zetel van Mercier hoofdstuk 1 hoofdstuk 7 013 Een jongen uit Kanegem 165 Het jaar van twee synodes hoofdstuk 2 hoofdstuk 8 033 De collegejaren 183 Tussen bevrijdingstheologie en de Congregatie voor de hoofdstuk 3 Geloofsleer 045 Priester-student in Leuven en in Rome hoofdstuk 9 201 Pausbezoek en geloofsboek Deel II hoofdstuk 10 van professor 213 Twintig jaar concilie tot bisschop hoofdstuk 11 (1959–1979) 235 Een klooster in Auschwitz hoofdstuk 4 hoofdstuk 12 081 Brugge en het concilie 247 Een ‘gelovige’ universiteit? hoofdstuk 5 hoofdstuk 13 101 Tussen wetenschap 267 Het jaar van de leek en pastoraat hoofdstuk 14 hoofdstuk 6 283 Aan de rand van het leven 119 Bisschop aan de stroom hoofdstuk 15 303 Een verbrokkelend Europa hoofdstuk 16 315 Contestatie in het aartsbisdom Deel IV Deel V opgenomen crisis engagement en hoop (1993–2010) (2010–2013) inleiding hoofdstuk 25 327 Omtrent een wende 451 Annus horribilis hoofdstuk 17 hoofdstuk 26 381 Een decennium 495 Nieuwe hoop vredesengagement hoofdstuk 18 367 Tussen Laken en Kinshasa Epiloog. 507 Een christelijk hoofdstuk 19 humanist 381 Katholieke ethiek onder vrijzinnige druk hoofdstuk 20 511 Chronologie 405 Priesters in opspraak 517 Verklarende hoofdstuk 21 woordenlijst 421 Dirigent van feestmomenten 521 Afkortingen hoofdstuk 22 437 Interreligieuze dialoog 525 Verantwoording op wereldschaal en bronnen hoofdstuk 23 543 Dankwoord 447 Danneels in China 545 Namenregister hoofdstuk 24 461 De Groep van Sankt Gallen uitleiding 475 Aan het einde van een episcopaat ‘Wie ist es möglich zu leben, wenn doch die Elemente dieses Lebens uns völlig unfasslich sind? Wenn wir immerfort im Lieben unzulänglich, im Entschliessen unsicher und dem Tode gegenüber unfähig sind, wie ist es möglich, da zu sein?’ R.M. Rilke, Über Gott inleiding ‘Slechts twee mensen in België spreek ik niet aan met hun voor- naam: de koning en de kardinaal’, aldus een doorgewinterde journalist. De kardinaal: het is in België haast een staande uit- drukking om te verwijzen naar Godfried Danneels. Geprezen als intellectueel en behendig communicator, verguisd in de media kort na het einde van zijn loopbaan als aartsbisschop, daarna opnieuw voorzichtig positief benaderd, blijft de mens achter de titel een enigma. Wie is uiteindelijk kardinaal Dan- neels? Geen boek kan ooit een persoon vatten of zijn geheim ontsluieren, maar een aanzet van antwoord ligt minstens in een relaas over het levensparcours. In deze biografie volgen we de weg die Danneels gegaan is. Enigszins tot onze eigen verwondering meanderde ons pad als auteurs tussen Genève en Nijmegen, Parijs en Washington DC, Leuven en Vaticaanstad. Net zo goed deden we Antwerpen en Brugge aan, Brussel ook, Louvain-la-Neuve, Mechelen en uiter- aard… Kanegem. Maar het onderzoekswerk ter voorbereiding van deze biografie hield meer in dan reizen. De afgelopen jaren traceerden we immers de sporen van Danneels door een woud van archieven, geschriften en gesprekken heen. De uitzonder- lijke toegang tot verscheidene archieven die doorgaans voor onderzoekers gesloten blijven, was daarbij van onschatbare waarde. Dat geldt evenzeer voor de veertig uren gesprek met de kardinaal in zijn fraaie Mechelse woning en de interviews met een vijftigtal mensen die tijdens een bepaalde periode zijn pad mee bewandelden, kruisten of bekritiseerden. 7 .inleiding We volgen de ontwikkeling van een West-Vlaamse onderwij- zerszoon, primus van zijn klas. Na zijn tijd in Kanegem en Tielt trok hij als seminarist van het bisdom Brugge naar Leuven om er drie jaar filosofie te studeren. Daarna kreeg hij de opdracht om verder te studeren in Rome. Zonder een voet in het groot- seminarie van Brugge gezet te hebben, werd hij er in 1959 be- noemd tot professor en geestelijk directeur. Bijna twintig jaar lang was hij professor, sinds 1969 tevens aan de katholieke uni- versiteit van Leuven. Liturgie was zijn vakspecialiteit en blij- vende passie. West-Vlaming als hij is, werkte Danneels in die jaren hard, soms voorbij de grens van wat hij aankon. In 1977 werd hij benoemd tot bisschop van Antwerpen en twee jaar later al volgde hij Leo-Jozef Suenens op als aartsbisschop van Me- chelen-Brussel. Internationaal brak hij in de kerk door met op- vallende taken en stellingen, maar ook buiten de institutionele kerk viel hij op, bijvoorbeeld als internationaal voorzitter van Pax Christi in de jaren negentig. Gedurende dertig jaar wist aartsbisschop Danneels zich breed gewaardeerd als een herder die sterk geworteld was in Bijbel en liturgie, een begenadigd schrijver en spreker. Maar hij kreeg ook kritiek. En hij ging zelf door een dal, na het ontslag van Roger Vangheluwe als bisschop van Brugge, na ‘Operatie Kelk’ en alles wat die beide gebeur- tenissen van 2010 verder teweegbrachten. Pas in maart 2013, met de verkiezing van Jorge Mario Bergoglio tot paus, klaarde de hemel voor Danneels wat op. De opeenvolgende hoofdstukken van dit boek geven die chronologie van het leven van de kardinaal weer, waarbij ons relaas eindigt in 2013, met zijn tachtigste verjaardag. Door de kronkels van die acht decennia heen verschijnt het portret van een dorpsjongen die stadsmens werd, een liturgieliefhebber die ongewild aan management moest doen, iemand die dagelijks leeft vanuit het gebed en tegelijk gsm-verslaafd is, een kardinaal die in de openbaarheid gezag uitstraalde maar bij voorkeur binnenkamerdiplomatie beoefende, een man die ontroerend 8 inleiding schreef over het menselijke lijden maar zelf wat onhandig om- ging met lijdenden, een sfinx die gevoeliger was dan vaak ge- dacht wordt. Verscholen achter de woorden van deze biografie liggen de bronnen: archieven, boeken en gesprekken. We kozen ervoor om voetnoten noch eindnoten te bieden. Dat neemt niet weg dat we onze bronnen steeds met academische standaarden be- naderden. Bovendien werd in het schrijfproces het advies mee- genomen van een leescomité van experts. Ook de kardinaal boog zich over de tekst en bracht zijn opmerkingen en nuances aan. De verantwoordelijkheid voor wat volgt, ligt echter vol- ledig bij ons. De lezer die graag over meer informatie beschikt omtrent onze werkwijze, vindt achter aan het boek een nadere verantwoording en het overzicht van onze bronnen. Wie min- der vertrouwd is met een aantal typisch kerkelijke begrippen, treft daar ook een korte verklarende woordenlijst aan. Rest ons een welgemeend woord van dank aan kardinaal Godfried Danneels. Het is opmerkelijk dat een kardinaal twee jonge onderzoekers inzage geeft in zijn volledige archief en dat hij op al onze vragen ingegaan is. Zonder deze steun zou het boek niet geworden zijn wat u nu in handen heeft. Jürgen Mettepenningen en Karim Schelkens 1 juli 2015 9 Deel I primus perpetuus (1933−1959) Hoofdstuk 1 een jongen uit kanegem ‘Het gebeurt dat ik, op de terugweg van een familiebezoek in Brugge, een ommetje maak langs Kanegem’, zegt een mijme- rende kardinaal Danneels. ‘Uitstappen doe ik zelden, want dan moet ik bij de ene en de andere binnenstappen, maar de plaats waar ik toch eens graag de wagen uit stap, is de grot.’ Die grot is een replica van de Lourdesgrot, gebouwd achter het dorps- schooltje door de ‘Zusters van ’t Geloove’ na de Eerste Wereld- oorlog. Een plek waar een Mariabeeld centraal staat, en waar voorheen moeder Danneels de kinderen van het gezin mee naartoe nam, in de meimaand of op zondag. De Lourdesgrot ligt op slechts een steenworp van zijn ouderlijke huis. Het ouderlijke huis van Godfried Danneels, waar hij het levenslicht zag, bestaat nog. Een plakkaat aan de gevel van de Tieltseweg 46 — vandaag Kanegemstraat 199 — heeft het er voor tijd en eeuwigheid bevestigd: ‘Geboortehuis kardinaal Dan- neels’, zonder vermelding van het geboortejaar 1933. Het was een oud poorthuis, dat in de vroege jaren dertig niet alleen grensde aan het huis van de dorpsbakker, maar zodanig ver- bouwd werd dat het via de bovenverdieping met het bakkers- huis verbonden was. De scheidingsmuur tussen beide wonin- gen was opengemaakt op de bovenverdieping zodat het kroost van bakkersdochter Magdalena, in de buurt bekend als ‘Made- leine’ en ‘Leintje’, in en uit kon lopen bij grootvader en groot- moeder. Toen het gezin zodanig uitbreidde dat het eigen huisje niet meer volstond, vonden de zussen van Godfried een slaap- plaats in de bakkerswoning van hun grootouders. Godfried en 13 deel i. primus perpetuus (1933−1959) zijn broers sliepen in de slaapkamer ernaast, in het huisje van ‘pa’ en ‘ma’, zoals zij hun ouders aanspraken. Hoewel ze zelf zes kinderen kregen, kwamen Godfrieds ou- ders niet uit een kroostrijke familie. Zijn grootmoeder aan va- derskant, Maria Maeckelbergh, was afkomstig uit Dudzele, een dorp tussen Brugge en de kust.