Sultan 2. Abdülhamid Han Dönemi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISBN: 978-605-81541-6-2 İZÜ YAYINLARI NO: 26 Kitabın Adı SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ Siyaset - İktisat - Dış Politika - Kültür - Eğitim Editörler Prof. Dr. Mehmet Bulut Dr. Öğr. Üyesi Muhammet Enes Kala Dr. Öğr. Üyesi Nuri Salık Arş. Gör. Maşallah Nar Sayfa ve Kapak Tasarımı İbrahim Yılmaz Baskı Erkam Matbaası İkitelli Osb. Mh., Atatürk Blv. Haseyad 1. Kısım No:60 D:3C Başakşehir/İstanbul Baskı Tarihi Ocak 2019, İstanbul İsteme Adresi İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Halkalı Cad. No:2 Küçükçekmece/İstanbul Tel: 0212 692 96 00 Faks: 0212 693 82 29 www.izu.edu.tr İÇİNDEKİLER TAKDİM YAZILARI / VII ÖNSÖZ / XVII Sultan II. Abdülhamid Han Döneminde Osmanlı Siyaseti - Modernleşme, Bürokratikleşme ve Merkezileşme / 1 ASIRLIK MENFÎ BİR İMAJI YIKMAK, YAHUT ABDÜLHAMİD TASAVVURUNDAKİ YÜZ YILLIK DÖNÜŞÜM D. Mehmet Doğan / 3-14 ABDÜLHAMİD REJİMİNİN KİLİT TAŞI: MERKEZİYETÇİLİK Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya / 15-32 HAŞİN MODERNLİKTEN NARİN MEŞRÛİYETE İKİNCİ ABDÜLHAMİD’İN MEŞRÛİYET SİYASETİ Prof. Dr. Bedri Gencer / 33-93 SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN KAMUSAL ALANDA GÖRÜNÜRLÜĞÜ Prof. Dr. Fatmagül Demirel / 95-111 Sultan II. Abdülhamid Han Döneminde Osmanlı Dış Politikası ve Dünya Siyaseti / 113 SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN DIŞ SİYASETİ VE UYGULAMALARI Prof. Dr. Azmi Özcan / 115-126 SULTAN II. ABDÜLHAMİD VE POLİTİKASI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER Prof. Dr. Cezmi Eraslan / 127-138 II. ABDÜLHAMİD’İN BALKAN SİYASETİ Doç. Dr. Rahman Ademi / 139-157 AVRUPA EMPERYAL BASKILARINA KARŞI SULTAN II. ABDÜLHAMİD Prof. Dr. Bülent Arı / 159-170 İÇİNDEKİLER Sultan II. Abdülhamid Han Döneminde İç ve Dış Muhalif Hareketler / 171 BALKANLARDA MUHALİF HAREKETLER VE SULTAN ABDÜLHAMİD Prof. Dr. Mehmet Hacısalihoğlu / 173-185 SULTAN ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE İNGİLİZ HIRİSTİYAN SİYONİSTLER Prof. Dr. Ş. Tufan Buzpınar / 187-202 İRANLI MEŞRÛTİYETÇİLERİN II. ABDÜLHAMİD DEVRİNDEKİ FAALİYETLERİ: İSTANBUL’DA YAYINLANAN İKİ FARSÇA GAZETE AHTER VE ŞEMS BAĞLAMINDA Dr. Öğr. Üyesi Nasrollah Salehi / 203-214 II. ABDÜLHAMİD’E İSLÂMCI MUHALEFET Prof. Dr. Caner Arabacı / 215-241 Sultan II. Abdülhamid Han Döneminde Osmanlı Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Dünyası / 243 SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ EĞİTİM VE EKONOMİ’YE YENİDEN BİR BAKIŞ Prof. Dr. Mehmet Bulut / 245-261 SULTAN II. ABDÜLHAMİD VE İSLÂMÎ GÖRÜŞLERİ 1876 – 1909 “TARİHÎ/ BELGESEL İNCELEME” Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Alî Muhammed Uffîn / 263-307 II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE EĞİTİM VE İDEOLOJİ Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan / 309-367 SULTAN II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE KÜLTÜR, SANAT VE SPOR ALANLARINDA YAPILAN MODERNLEŞME FAALİYETLERİ Prof. Dr. Necmettin Alkan / 369-397 II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE İMAR Prof. Dr. A. Şevki Duymaz / 399-409 TakdİM YAZILARI Muhterem Hazirun… Hepinizi hürmet ve muhabbetle selamlıyorum. ugün önemli bir toplantıya ev sahipliği yapmanın mutluluğu için- deyiz. Vefat-ı Devriyesinin 100. Yılı münasebetiyle Sultan Abdül- Bhamid-i Sani’yi anmak üzere bir araya geldik. Bilim, teknoloji, eğitim, siyaset, iktisat, dış politika başta olmak üzere İslam dünyasının son Büyük Halifesi’nin icraatlarını, siyasetini, insan, cemiyet ve dünya ile ilgili çalışmalarını enine boyuna konuşma imkanı bulacağız. İlginiz ve teşrifleriniz bizi ziyadesiyle memnun etmiştir. Hoşgeldiniz! Şeref verdiniz! Bu toplantıyı Sultan Abdülhamid-i Sani’nin banisi olduğu ve bugün içinde İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nin bulunduğu tarihi Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’nde Türkiye Yazarlar Birliği ve Eğitim-Bir-Sen işbirliği ile gerçekleştiriyoruz. Organizasyonda başta Üniversitemiz olmak üzere diğer iki güzide kurumumuzdan emeği geçen bütün arkadaşlarıma, kardeş- lerime en içten şükranlarımı sunuyorum. Dünya üzerinde zor coğrafyalar vardır. Coğrafya kaderdir der İslam düşü- nürü İbni Haldun. Tarihin akışı içinde bu zorluklara zor zamanlar eklenir bazen. Zor zamanlar vardır insan ve toplum hayatında. Bin yıldır içinde ya- şadığımız bu coğrafyada tarih yaptı ve tarih yazdı bu memleketin evlatları. Tarih yapan bu milletin evlatlarının en önemli adamlarından birini konuşa- cağız burada. Sultan II. Abdülhamid hem geniş Osmanlı ülkesi ve hem de İslam dünyasının zor zamanlarında otuz üç yıl (dile kolay!) ülkeyi yönetti. Zor zamanlar derken dışarıdan olduğu kadar içeriden gelen zorluklara da göğüs germek zorunda kaldı. XIX. yüzyıl milliyetçiliğin yaygınlaştığı ve büyük dış güçlerin Osmanlı coğrafyasında ayrılıkçı hareketlerin kışkırtılmaya başladığı bir yüzyıldı. VII Bu yüzyıl hem dünya ve hem de Osmanlılar için siyasal alanda ve dış poli- tika alanında yepyeni konuların gündeme geldiği bir yüzyıldı. Eğitimde il- kokuldan üniversiteye kadar dünyada son derece önemli gelişmeler ortaya çıktı. Tarım ve sanayide el emeği yerine makine kullanımı hızla yaygınlaş- tı. Ekonomide ve uluslararası ticarette önceki yüzyıllarla karşılaştırılama- yacak derecede büyük değişimlerin yaşandığı “uzun bir yüzyıl” dı. Batı Avrupa merkezli Sanayi Devriminin sonuçlarının tüm berraklığı ile or- taya çıktığı ve sanayinin temel hammaddelerin kontrolü ile ilgili mücade- lelerin yoğunlaştığı bir dönemde tahtta bulundu Sultan Hamid. Bildiğiniz üzere XVIII. yüzyılda sanayi devrimi tekstil alanında ortaya çıktı. Tekstil- deki temel hammaddeler genel itibariyle pamuk, yün ve ipekti. XIX. Yüz- yılda sanayinin temel hammaddesi demir ve çelik cevherleri oldu. Avrupa demir ve çelik cevheri konusunda yeterli kaynağa sahipti. Avrupa ve Kuzey Amerika bu madenleri işleyerek sanayide büyük yatırımlar gerçekleştirdi. XIX. yüzyılın sonuna doğru sanayi yeni bir hammaddeye ihtiyaç duydu: petrol. Detayına girmeyelim; kara ve deniz ulaşımında kullanılan gemi ve demiryoluna ilave olarak karada motorlu araba ve havayolunda da uçak devreye giriyordu. İşte bu iki yeni icad petrolle çalışacaktı. Petrol Avru- pa’da da Amerika’da da bulunmaktaydı. Ancak üretim maliyetleri Osman- lıların kontrol ettiği Batı Asya’daki derinlik düzeyi ve üretim maliyetleri ile kıyaslanamazdı. Batı Avrupa merkezli ortaya çıkan modern kapitalist sistem, Asya, Afrika ve Amerika kıtalarına hakim olmuş ve buralardaki sanayinin girdileri ve temel hammaddelerini, emek ve sermayeyi kontrol altına almayı başarmış- tı. Hakim olamadıkları ve kontrolleri altına alamadıkları tek coğrafya üç kıtanın kesişim noktası olan Osmanlı dünyasıydı. XIX. yüzyılın son çeyre- ğine girerken Batılı Büyük Sanayi Güçlerinin en önemli sanayi girdisi olan ucuz ve bol petrolün önündeki en önemli engel Osmanlı Devleti’ydi ve bu devletin başında da Sultan II. Abdülhamid vardı. Sultan Hamid, bu ülkede bazı insanlar tarafından “Ulu Hakan” bazıları tarafından da “Kızıl Sultan!” olarak nitelendirilmiştir. Biz bu toplantıda tarihin ne övgü ne de sövgü laboratuvarı olarak görüldüğü, sadece gerçek- VIII lerin ortaya çıkması ve berrak hakikatin tüm gençliğimizce bilinmesi için gayret göstereceğiz. Tüm çabamız hafızamıza sahip çıkarak hakikatin izini sürmektir. İnancımız odur ki tarih bir milletin hafızası ise, esasen hafıza sadece dünü bilmek için değil bugünü ve yarını inşa etmek için gereklidir. Onsuz ne dünü doğru anlayabilir ne de bugünü ve yarını sağlıklı ve sağlam bir zemine oturtabiliriz. Bu vesileyle bize içinde bulunduğumuz bu tarihi mekan başta olmak üzere nice eserler bırakan Sultan II. Abdülhamid’i rahmet ve minnetle yâd ediyo- ruz. Toplantının hayırlı başlangıçlara vesile olmasını temenni ediyor, hepi- nize hürmetlerimi arz ediyorum. Mehmet Bulut İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Rektörü IX X Değerli Misafirler… 00 Yıl Sonra Sultan II. Abdülhamid Han Uluslararası İlmî Toplan- tısını, 23-24 Şubat 2018 tarihlerinde İstanbul Sabahattin Zaim Üni- 1versitesi’nde Türkiye Yazarlar Birliği ve Eğitim-Bir-Sen iş birliği ile gerçekleştiriyoruz. Türkiye dışından Tunus, İran, Irak ile İngiltere’den ilim ve fikir adamla- rının katıldığı toplantıda; Sultan II. Abdülhamid Han döneminin modern- leşme, merkezileşme, kültür-sanat, eğitim, dış politika, Filistin meselesi, İslâm birliği gibi konular konuşuldu, önemli bildiriler sunuldu. Bugün, yakın ve uzak coğrafyamızda yaşanan olayların anlamlandırılabil- mesi için Sultan II. Abdülhamid Han dönemindeki gelişmelerin mercek altına alınması, analiz edilerek yorumlanması gerekir. Emperyalist devletlerin ülkemiz ve bölgemiz üzerindeki bitmek bilmeyen oyunları ve taarruzları, bizi İmparatorluğun en uzun yüzyılı olarak tavsif edilen 19. asra yeniden dikkat kesilmeye mecbur etmektedir. Sultan II. Abdülhamid Han’ın bu dönemde hayata geçirdiği icraatlar ve uy- gulamaya koyduğu reformlar, sadece Türkiye topraklarının değil bütün bir Orta Doğu coğrafyasının mukadderatını şekillendirmeye matuf gayretler olarak okunmalıdır. Çünkü, Sultan II. Abdülhamid’in siyasî tasavvurunda vatan sathı bugün içi- ne sıkıştığımız bu küçük coğrafyadan çok daha geniş bir ufku ve istikbali kuşatmaktadır. XI Bugün, Orta Doğu coğrafyasının içine düştüğü sonu gelmeyen kaos ve ça- tışma ortamı, II. Abdülhamid Han’ın müdafaa etmeye çalıştığı Müslüman sathının düşüşü ile neticelenen hadiseler silsilesinin belki de en ağır fatura- larından birisi olarak her gün vicdanlarımızı yeniden yoklamaktadır. II. Abdülhamid Han’ın 33 yıl süren padişahlık dönemini ve siyasî dehası- nı anmak, anlamak, anlatmak için düzenlediğimiz bu sempozyum oldukça başarılı geçti. Söz uçar yazı kalır. Değerli bilim adamlarının sundukları bildiriler, yapılan konuşma ve değerlendirmeler kitap haline getirildi. Eser, II. Abdülhamid Han konusunda araştırma yapacakların, o dönemde Orta Doğu ve dünya ülkelerinde yaşanan olayları merak edenler için bir kaynak niteliği taşıyor. 100 Yıl Sonra Sultan II. Abdülhamid Han Uluslararası İlmî Toplantısının gerçekleştirilmesinde emeği geçen Türkiye Yazarlar Birliği’ne, İstanbul Sabahattin