Gemeente Bergen Op Zoom - Begroting 2020 En Meerjarenraming 2021 - 2023 Inhoudsopgave

Home , Bernheze, Boekel, Gilze en Rijen, Hilvarenbeek, Landerd

Begroting 2020 Meerjarenraming 2021 – 2023

Versie 27 september 2019 2 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Inhoudsopgave

Inleiding op de Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 – 2023 4

De beleidsbegroting en meerjarenraming 12

De programma’s Programma 1 – Besturen, Samenwerken en Veiligheid 14 Programma 2 – Samen leven, samen doen 22 Programma 3 – Economie en werkgelegenheid, vrijetijdseconomie en onderwijs 34 Programma 4 – Woon- en leefomgeving (fysiek domein) 46 Programma 5 – Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening 56 Programma 6 – Duurzaamheid 66

Structureel Begrotingssaldo 70

De paragrafen Paragraaf 3.1 – Lokale heffingen 73 Paragraaf 3.2 – Weerstandsvermogen en risicobeheersing 82 Paragraaf 3.3 – Financiering 89 Paragraaf 3.4 – Onderhoud kapitaalgoederen 96 Paragraaf 3.5 – Verbonden partijen 100 Paragraaf 3.6 – Grondbeleid 131 Paragraaf 3.7 – Bedrijfsvoering 135

Taakvelden conform indeling BBV-wetgeving 144 Taakveld overzicht conform programma 1 145 Taakveld overzicht conform programma 2 146 Taakveld overzicht conform programma 3 147 Taakveld overzicht conform programma 4 148 Taakveld overzicht conform programma 5 150 Taakveld overzicht conform programma 6 151

Afkortingenlijst 152

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 3 Inleiding op de Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 – 2023

Het maken van een begroting is een flinke kluif. Ieder jaar Zoals aangegeven in het beleidskader voerden we deze weer. Het college zoekt naar mogelijkheden om de begroting zomer een herrekening uit van het tekort op het sociaal sluitend te maken. We maken daarover afspraken met uw domein. Ondanks de extra middelen die door het Rijk voor raad. Een voorbeeld daarvan is het werken met moederkre- Jeugd zijn toegezegd, verwachten wij voor 2020 en volgende dieten. We leggen ons beperkingen op om de gemeente-uit- jaren een tekort voor het sociaal domein van ruim € 5 gaven binnen de perken te houden. miljoen i.p.v. de € 2,5 miljoen zoals die was opgenomen in het beleidskader. Dat begrotingswerk wordt ernstig bemoeilijkt door de overdracht van Rijkstaken naar de gemeenten. Voorbeelden Het saldo van de Begroting 2020-2023 sluit voor het jaar 2020 daarvan zijn de transities in het Sociaal Domein, maar ook de met een tekort van ruim € 6 miljoen. Ook voor 2021 en 2022 Wet Private Kwaliteitsborging (PKB) en de Omgevingswet. verwachten wij een tekort van ongeveer deze omvang (2021: We krijgen als gemeente vaak wél de taken van het Rijk, maar € 6,3 miljoen en 2022: € 6,1 miljoen). Voor 2023 neemt het niét de (volledige) budgetten. Inhoudelijk zijn we het eens met tekort af naar € 4 miljoen. het overdragen van deze taken omdat de uitvoering van het beleid op het gebied van bijvoorbeeld Jeugd en WMO dichter Wij streven ernaar om zo snel mogelijk een structureel bij onze inwoners komt. Omdat we echter onvoldoende geld sluitende begroting te hebben. Dat is ook nodig omdat een voor deze taken krijgen, ontstaan er forse tekorten op de niet structureel sluitende begroting tot een toename van de begroting. Deze tekorten leiden ertoe dat onze financiële schuldquote leidt. positie verslechtert en dat we andere belangrijke taken die we voor onze inwoners uitvoeren, moeten verminderen of Zoals wij al aangaven, vinden wij dat het Rijk meer middelen zelfs schrappen. aan gemeenten beschikbaar moet stellen om onze taken binnen het sociaal domein naar behoren te kunnen uitvoeren. Daarnaast zien we dat er op Rijksniveau grote bedragen Wij lobbyen hiervoor ook stevige richting Den Haag. Wij onuitgegeven blijven o.a. op het gebied van zorg. In deze weten ook dat we niet de enige gemeente zijn die dit onder begroting 2020 doen we dan ook een dringend verzoek aan de aandacht brengt. O.a. de G40 kaartte het probleem al aan de Rijksoverheid om Bergen op Zoom, maar ook alle andere en ook de VNG is actief op dit dossier. We lobbyen overigens gemeenten, te voorzien van voldoende middelen om de niet alleen voor budgetten voor het sociaal domein, maar overgedragen taken uit te voeren. bijvoorbeeld ook voor (de gevolgen van) de invoering van de omgevingswet. Ondanks deze crie de coeur bieden wij u de begroting 2020 en meerjarenbegroting 2021 – 2023 aan. In deze meerjarenbe- Het mag duidelijk zijn dat zonder draconische maatregelen groting geven wij aan hoe wij het coalitieakkoord ‘Brug naar het ons niet lukt om een sluitende jaarschijf 2020 aan te de toekomst’ willen gaan uitvoeren in 2020 en volgende jaren. aanbieden. Hierbij denken we o.a. aan een OZB-verhoging Dit geven we bij elk programma aan bij het onderdeel ‘Dit zijn van 10% of meer, het korten op het armoedebeleid en het onze doelstellingen en activiteiten voor 2020’. afbouwen van voorzieningen in onze gemeente. Dit vinden wij (nu) nog niet verantwoord, omdat wij ervan uitgaan dat het Eind april boden wij u een beleidskader aan met een tekort Rijk voor 2021 en latere jaren extra middelen voor het sociaal van bijna € 3,5 miljoen. Net als in vele andere gemeenten in domein beschikbaar stelt. In het kader van de begrotings- Nederland werd dit tekort voor een belangrijk deel veroor- tekorten en de schuldenlast stellen we voor € 3 miljoen van zaakt door een tekort op het sociaal domein. Daarnaast het keuzemenu structureel in de Begroting 2020-2023 op namen we in het beleidskader de benodigde middelen op om te nemen. onder andere de afgesproken beeldkwaliteit in de openbare ruimte te realiseren.

4 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Wanneer, voor de aanbieding van het Beleidskader 2021-2024, duidelijk wordt dat het Rijk niet met extra middelen Programma 2 Samen leven, samen doen € 1.500.000 voor het sociaal domein over de brug komt, dan verhogen Bij de Begroting 2019-2022 is € 1,5 miljoen beschikbaar wij de inzet van het keuzemenu tot € 4,5 miljoen. Wij vinden gesteld voor innovaties/transformatie van het sociaal domein. het namelijk financieel niet verantwoord om geen structureel Met de transformatie van het voorliggend veld en maatwerk sluitende Begroting 2021 aan te bieden. Hoe wij de Begroting zijn we in 2019 gestart. Doel hiervan is om de ondersteuning 2021 structureel sluitend willen maken, stellen wij aan u van inwoners effectiever en efficiënter te maken. We willen voor bij het Beleidskader 2021-2024. Tevens hebben we te slimmer werken door te werken aan maatschappelijke maken met een schuldenontwikkeling waar we ook rekening businesscases en projecten en we verwachten hierdoor in mee houden. 2020 en volgende jaren € 1,5 miljoen te besparen.

Op Prinsjesdag is ook de septembercirculaire van de algemene Programma 3 Economie, vrijetijdseconomie uitkering gepubliceerd. We maakten een snelle berekening en onderwijs € 200.000 van het effect van deze circulaire. Die berekening laat € 1 Economie € 100.000 miljoen aan extra middelen in 2020 zien en € 2 miljoen aan extra De weekmarkt is nog niet kostendekkend (dekkingsper- algemene uitkering vanaf 2021. Gezien het grote tekort van centage 44%). Jaarlijks draagt de gemeente hier € 30.000,- onze begroting besloten wij om deze eerste berekening van aan bij. Wij bekijken op welke wijze de weekmarkt kosten- de algemene uitkering toch al mee te nemen in de Begroting dekkend kan worden geëxploiteerd. Mocht dit niet lukken dan 2020-2023. Wanneer een exacte berekening van de september- zullen wij de overweging aan u voorleggen om te stoppen met circulaire is gemaakt, berichten wij u hierover schriftelijk. de weekmarkt.

De bovenstaande maatregelen laten het volgende meerjaren- Daarnaast zullen we binnen de activiteiten m.b.t economie verloop van de Begroting zien: nog € 70.000 besparen. Op welke wijze dit gerealiseerd gaat worden zullen wij in het 4e kwartaal van dit jaar aan 2020 2021 2022 2023 u voorleggen.

Begrotingstekort € - 6.100 € - 6.300 € - 6.100 € - 4.000 Vrijetijdseconomie € 100.000 Keuzemenu € 3.000 € 4.500 € 4.500 € 4.500 Binnen de 2 clusters van vrijetijdseconomie, cultuur en e Algemene uitkering € 1.000 € 2.000 € 2.000 € 2.000 sport willen wij in totaal € 100.000,- gaan besparen. In het 4 kwartaal van dit jaar zullen wij met een nadere uitwerking Begrotingssaldo € - 2.100 € + 200 € + 400 € + 2.500 komen.

Het begrotingstekort voor 2020 dekken we door een onttrek- Programma 4 Woon- en leefomgeving € 350.000 king aan de algemene reserve. Hierdoor daalt het weer- Wij zullen in december voorstellen om de tarieven voor het standsratio per eind 2019 en eind 2020 onder de 1,0 (eind 2020 parkeren te verhogen, waardoor een extra opbrengst van 0,97). In de jaren 2021, 2022 en 2023 komt de weerstandsratio € 200.000,- gerealiseerd kan worden. boven de 1,0 (2023 1,76). Voor een verdere toelichting hierop verwijzen wij u naar de paragraaf weerstandsvermogen. Jaarlijks hebben wij € 1 miljoen beschikbaar voor stedelijke vernieuwing. Wij stellen voor om voor de komende jaren onze Keuzemenu (€ 3,0 miljoen in 2020) inzet hiervoor iets te temporiseren om zodoende € 100.000 Zoals hierboven aangegeven stellen wij voor om in 2020 een te besparen. keuzemenu van € 3 miljoen in te zetten. Het betreffen de volgende maatregelen: Binnen de bestaande budgetten van het beheer van de openbare ruimte willen we € 50.000 besparen door werk op Programma 1 Besturen, samenwerken en veiligheid € 45.000 andere wijze te organiseren. Dit kan door right to challenge of Wij achten een bezuiniging op de kosten van het college (met op andere wijze. name vervoerskosten) mogelijk. Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en Het tarief voor de drank- en horecavergunningen willen wij dienstverlening € 240.000 optrekken tot het niveau van vergelijkbare gemeenten en Op het totaal van de overheadkosten gaan we € 240.000 daarnaast denken we te kunnen besparen op de toezichts- besparen. kosten van de drank- en horecawet.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 5 Uit benchmarks is gebleken dat ons opleidingsbudget iets opgenomen. Dit komt gemiddeld uit op € 6,3 miljoen per boven het landelijk gemiddelde ligt. Wij stellen dan ook voor jaar voor de eerste jaren. Dit hebben we opgenomen om het opleidingsbudget met € 100.000 te verlagen. en wijkt nagenoeg niet af van de investeringen die we Daarnaast zal er op de andere onderdelen binnen de hadden opgenomen bij het Beleidskader. overhead ook nog € 140.000 worden bespaard. Dit zal worden ingevuld door werkzaamheden op andere wijze in te vullen. 2. Algemene Dienst Ten opzichte van het beleidskader is de totale omvang van Algemeen € 665.000 de investeringen niet veranderd; wel het tempo waarin In het beleidskader hebben wij aangegeven om alle baten en ze naar verwachting worden uitgevoerd. Waar we bij lasten met het inflatiepercentage (1,7%) te verhogen. Voor de het Beleidskader de verwachting hadden dat de investe- invulling van het keuzemenu stellen wij u voor om de inflatie- ringen van voor 2019 voornamelijk in 2019 zouden plaats- bijstelling van de lastenbudgetten achterwege te laten. Dit vinden zien we dat er een aantal zal worden doorge- levert een voordeel op van € 580.000. schoven naar 2020 (en mogelijk verder). Voorbeelden hiervan zijn de huisvesting van de bouwclubs en de De resterende € 85.000 zullen wij nog nader invullen. investeringen in de haven.

Bij de schatting van het verloop van de schuldenlast dient Schuldenpositie ook het effect van de onttrekkingen en stortingen aan In het coalitieakkoord is ook op de schuldenpositie ingegaan. de reserves en voorzieningen te worden meegenomen. Er is opgenomen, dat de schuldquote binnen 8 jaar terug- Daarmee zijn in 2019, vooral door de negatieve concern- gebracht moet zijn tot 90% waardoor we volgens de berichten, aanzienlijke bedragen gemoeid waarmee in het VNG-normering in de groene zone komen. Beleidskader nog geen rekening was gehouden. 3. Gronden Om dit te realiseren is beleid uitgezet om langs 4 actielijnen Inmiddels is een voorkeursscenario uit de verkenning dit tekort terug te brengen, te weten: stedelijke programmering gekomen die dit najaar aan de 1. Riolering: het terugbrengen van de afschrijvingsduur Raad wordt voorgelegd. Hieruit zal ook blijken met welke 2. Algemene dienst: niet meer investeren dan afschrijven opbrengst we vanuit de MVA’s rekening kunnen houden. (€ 8,5 miljoen aan moederkredieten) 3. Grond: op termijn gronden gaan verkopen die nu nog niet Vooralsnog zijn de bedragen uit de grondexploitaties in exploitatie zijn genomen (MVA’s) (GREX) en de MVA’s nagenoeg niet gewijzigd t.o.v. de 4. Panden: verkopen van verhandelbaar vastgoed. cijfers uit het beleidskader.

Hieronder gaan we in op de ontwikkelingen die hebben 4. Panden plaatsgevonden na het Beleidskader 2020-2023. Dit jaar wordt de lijst ‘verhandelbaar vastgoed’ vastgesteld. Voorlopig is de inschatting die bij het Beleidskader 1. Riolering was gemaakt van de positieve kasstromen uit de Op dit moment wordt het Gemeentelijk Riolerings Plan verkopen van vastgoed, gehandhaafd. (GRP) herzien. In het GRP is het investeringsvolume

6 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 De ontwikkeling van de schuldquote laat het volgende verloop zien t.o.v. het Beleidskader:

Ontwikkeling schuldquote Schuldquote Begroting 2020 Schuldquote Beleidskader 2020 115%

110%

105%

100%

95%

90%

85%

80% 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

In het Beleidskader was reeds aangegeven dat door de Gemeentelijke belastingen gewijzigde ontwikkelingen en inzichten de berekeningen Het inflatiepercentage is bepaald op 1,7% en met dit lieten zien dat de schuldquote eind 2026 circa 93% zou percentage zullen de belastingtarieven worden verhoogd. bedragen. Door de recente negatieve ontwikkelingen (zie 2e Zoals u gewend bent, krijgt u in december van dit jaar concernbericht) is deze verwachting verder negatief bijge- een voorstel inzake de belastingtarieven 2020 ter besluit- steld naar 93,8% eind 2026. vorming aangeboden.

Bij het Beleidskader hebben we aangegeven dat we bij de Onroerende zaakbelasting begroting zouden aangeven welke maatregelen nodig zouden In de begroting zoals deze aan u voorligt is rekening zijn om ervoor te zorgen dat de schuldquote in 2026 weer gehouden met een tariefstijging voor inflatie-correctie voor op 90% uitkomt. Daarnaast hebben we aangegeven dat wij de tarieven van de onroerende zaakbelastingen van 1,7%. willen dat de schuldquote in deze collegeperiode zal gaan dalen. Dit tweede voornemen wordt nog gerealiseerd. Afvalstoffenheffing Gezien de negatieve ontwikkeling van het begrotingssaldo In de begroting zoals deze aan u voorligt, is rekening deze zomer hebben wij onvoldoende gelegenheid gehad gehouden met een tariefstijging voor inflatie-correctie voor om de maatregelen in beeld te brengen en af te wegen om de afvalstoffenheffing van 1,7%. Er is echter nog een aantal de schuldquote terug te brengen tot 90% in 2026. Graag onzekerheden op het gebied van de afvalstoffenheffing die willen wij de tijd tot het Beleidskader 2021-2024 hiervoor het tarief kunnen beïnvloeden: gaan benutten. Bij het Beleidskader 2021 – 2024 zullen wij • De begroting 2020 van Saver is nog niet vastgesteld. Saver aangeven hoe wij met het uitgangspunt van een schuldquote is voor 2020 uitgegaan van een kostenstijging van 4%. van 90% in 2026 omgaan. Deze stijging is nog niet verwerkt in de afvalstoffenheffing. • Aan uw raad ligt de gevoelenspeilende mededeling voor om voor 2020 te starten met een pilot om het restafval eens in de 4 weken te gaan ophalen. Voor het einde van dit jaar willen we hierover een besluit nemen. In den lande is gebleken dat wanneer wordt overgegaan tot het een keer in de 4 weken ophalen van het restafval het aangeboden restafval afneemt tot wel 20% tot 30%. Ook hiermee is in de tariefsbepaling nog gen rekening gehouden.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 7 Rioolheffing Hierbij is aangegeven dat het nieuwe GRP tot een kosten- We werken met 5 andere gemeenten en het Waterschap stijging zou kunnen leiden. Besluitvorming hierover is nog samen in de Waterkring-West. Samen met die gemeenten niet afgerond. zijn we bezig om het Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) te actualiseren en stemmen daarbij beleids- en uitvoeringsuit- In de begroting hebben we daarom alleen een stijging met gangspunten zoveel mogelijk op elkaar af. In juni hebben wij 1,7% voor inflatiecorrectie meegenomen voor de rioolheffing. uw raad in een informatieve bijeenkomst hierover bijgepraat.

Meerjarig financieel perspectief 2020 2021 2022 2023 Begroting 2019 217 1.279 2.283 2.283 Right to challenge -100 -100 -100 -100 Saldo Begroting 2019 117 1.179 2.183 2.183 Indexeren baten 550 546 546 546 IBOR -1.104 -1.104 -1.104 -1.104 Vouchers duurzaamheid -150 -150 0 0 Staat B -1.362 -1.362 -1.362 -1.577 WMO -4.460 -4.189 -4.122 -4.124 Beschermd wonen -4.854 -4.854 -4.854 -4.854 Jeugd -2.578 -2.576 -2.576 -2.576 Werk en inkomen -288 -314 -304 -71 Verbonden partijen 224 -402 -688 -797 Kapitaallasten 689 8 12 12 Algemene uitkering 10.421 11.164 11.082 12.499 Omgevingswet -500 0 0 0 Leges omgevingsvergunning 0 -500 -500 -500 Leges publiekszaken -191 -154 -194 -190 Kosten overhead -287 -196 -170 -99 Stedelijke vernieuwing -286 -286 -286 -286 Evenementenbeleid -186 -186 -186 -186 Keuzemenu 2020 2.420 3.920 3.920 3.920 Diverse mutaties -270 -382 -951 -331

Saldo Begroting 2020-2023 -2.095 165 448 2.466

8 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Toelichting per regel

Indexeren baten Werk en inkomen De inkomsten zijn met 1,7% verhoogd. Dit levert een voordeel Door inzet van extra middelen voor participatie en WSW op € 550.000. nemen de kosten toe met bijna € 300.000. Deze extra middelen zijn via de algemene uitkering gecompenseerd. Om de Begroting 2020-2023 sluitend te kunnen aanbieden wordt voorgesteld om de indexering van de lasten voor 2020 Verbonden partijen achterwege te laten. In juni zijn de begrotingen van de verbonden partijen aan de raad voor zienswijze voorgelegd. De bijdrages aan Beheer openbare ruimte de verbonden partijen zoals deze in hun Begroting 2020 Bij het Beleidskader is besloten om het budget voor het zijn opgenomen zijn overgenomen in onze begroting. beheer van de openbare ruimte te verhogen met € 1,1 miljoen Voor ICT West-Brabant West is ook nog de eerste zodat er voldoende middelen zijn om het afgesproken kwali- wijziging meegenomen. teitsniveau te leveren. Per saldo is er voor 2020 een voordeel van € 224.000. De jaren Duurzaamheidsvouchers daarna loopt de bijdragen aan de verschillende verbonden Bij het Beleidskader is besloten om voor de jaren 2020 en partijen op en zijn de kosten in 2023 bijna € 800.000 hoger. 2021 ook duurzaamheidsvouchers op te nemen tot een bedrag van € 150.000. Kapitaallasten Doordat er investeringen later gereed komen dan verwacht Salarissen bij de Begroting 2019 is er in 2020 een voordeel op de De salariskosten zijn geïndexeerd met 3% hetgeen tot een kapitaallasten van € 689.000. Omdat we ervan uitgaan dat de stijging heeft geleid van € 1.362.000. investeringen in 2020 wel gereed komen zijn de ramingen van de kapitaallasten voor 2021 en latere jaren nagenoeg Sociaal domein gelijk gebleven. In de Begroting 2019-2022 hebben wij aangegeven dat het tekort op het sociaal domein op zou kunnen lopen tot een Algemene uitkering tekort van € 5 miljoen. Dit blijkt nu helaas uit te komen. De meicirculaire is verwerkt in de begroting. Hierin zat een extra bijdrage van € 7,5 miljoen voor het sociaal domein. Dit WMO betrof o.a. de extra bijdrage voor jeugd ad € 2,1 miljoen en De stelpost die op de WMO in de Begroting 2019-2023 was een bijdrage voor beschermd wonen van € 4,8 miljoen. Per opgenomen van € 2,1 miljoen nemen wij dit jaar niet meer saldo resteerde er nog een bedrag van € 1,9 miljoen. op. Daarnaast leiden prijs- en volumestijgingen ertoe dat de Daarnaast is € 1 miljoen aan extra inkomsten uit de septem- kosten voor de WMO daarnaast nog met bijna € 2,4 miljoen bercirculaire meegenomen voor 2020 en € 2 miljoen voor de verhoogd moeten worden. jaren 2021 t/m 2023.

Beschermd wonen Omgevingswet Van het Rijk hebben we in 2018 een extra rijksbijdrage Net als in de Begroting 2019 hebben we voor 2020 ook weer gekregen van € 4,8 miljoen voor de uitvoering van beschermd éénmalig € 500.000 opgenomen voor de implementatie van wonen. Gezien het moment waarop dit bekend werd de omgevingswet. hebben we dit niet meer kunnen verwerken in de Begroting 2019-2023. De rijksbijdrage wordt begroot op programma 5 bij Leges omgevingsvergunningen de algemene uitkering en is daarmee voor de begroting in zijn Vanaf 2021 verwachten wij vanwege de inwerkingtreding totaal budgettair neutraal. van de Wet Private Kwaliteitsborging en de Omgevingswet minder leges te ontvangen en deze niet geheel door kosten- Jeugd reductie te kunnen opvangen. We hebben hier voorlopig een Vanwege volume- en prijsstijgingen en het niet meer stelpost voor opgenomen van € 500.000. opnemen van een stelpost nemen de kosten voor jeugd met ruim € 2,5 miljoen toe. Van het Rijk is via de algemene uitkering € 2,1 miljoen aan extra middelen ontvangen.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 9 Leges publiekzaken Leeswijzer Al enige jaren blijven de legesopbrengsten van het loket Hierbij willen we de opbouw en beleidsmatige inhoud van de niet-ingezetene achter bij de raming. Dit hebben we nu programma’s nog onder de aandacht brengen. bijgesteld. Elk programma begint met het onderdeel “Wat hebben we Daarnaast is 5 jaar geleden de geldigheidsduur van een in 2022 bereikt?”. Dit is de tekst uit het coalitieakkoord dat reisdocument verlengd van 5 naar 10 jaar. Hierdoor worden hoort bij het programma. Daarna worden de hoofddoelen en er vanaf 2019 minder reisdocumenten afgegeven. Dit was subdoelen benoemd, die we op basis van het coalitieakkoord, al opgenomen in de begroting maar deze bijstelling hebben voor het programma, hebben geformuleerd. Deze hoofd- we verfijnd. doelen vindt u ook terug in de Begroting 2019. Deze doelen willen we in de periode tot 2022 realiseren. Kosten overhead De overige overheadkosten nemen toe. Dit komt o.a. In het onderdeel “doelstellingen en activiteiten voor 2020” omdat het BTW-mengpercentage, zoals aangegeven in het vindt u de activiteiten terug die in 2020 worden uitgevoerd om Beleidskader, negatief is bijgesteld. Daarnaast is het budget de doelstellingen te bereiken. voor de kosten van software bijgesteld. Bij de indicatoren hebben we alleen de wettelijk verplichte Stedelijke vernieuwing indicatoren opgenomen. De inzet op stedelijke vernieuwing fluctueert jaarlijks doordat we in de uitvoering aansluiten op het tempo van de woning- Bij het onderdeel “Begrotingsmutaties” per programma bouwactiviteiten in de wijken. De inschatting is dat de inzet worden de mutaties toegelicht die hebben plaatsgevonden. voor Scheldebalkon en Gageldonk de komende jaren wordt Als uitgangspunt is genomen de jaarschijf 2020 in de geïntensiveerd en hierdoor zijn de kosten € 286.000 hoger begroting 2019. uitgekomen In hoofdstuk 6 vindt u de taakveldindeling terug. Evenementenbeleid Zoals bij de jaarrekening 2018 en het 2e Concernbericht 2019 Tenslotte is aangegeven is er structureel te weinig budget voor het Wij danken eenieder die heeft bijgedragen aan de totstand- evenementenbeleid in de begroting opgenomen. Dit budget koming van dit document. hebben we met €186.000 verhoogd. Het college van burgemeester en wethouders van Keuzemenu Bergen op Zoom. In de begroting is vanaf 2020, structureel, € 3 miljoen opgenomen vanuit het keuzemenu. Een nadere toelichting hierop vindt u hierboven terug. De aangegeven mutatie bedraagt € 2.420.000, omdat een van de posten uit het keuzemenu het niet indexeren van de lasten met 1,7% is. Dit levert een voordeel op van € 580.000. Omdat deze kosten nog niet in de begroting waren verwerkt levert dit geen mutatie op. Voor 2021 en latere jaren is een extra bedrag van € 1,5 miljoen opgenomen.

10 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 11 De beleidsbegroting en meerjarenraming

Overzicht van baten en lasten Meerjarenraming 2020 - 2023 Bedragen * € 1.000 Realisatie 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo

Productgroepen (subprogramma’s) Productgroep 101 Bestuur en samenwerken 2.651 0 -2.651 3.012 3 -3.009 2.895 3 -2.892 2.899 3 -2.896 2.919 3 -2.916 2.909 3 -2.906 Productgroep 102 Openbare Orde en Veiligheid 7.403 2.503 -4.900 6.126 382 -5.744 6.090 357 -5.733 6.093 357 -5.736 6.320 357 -5.964 6.395 357 -6.038 Productgroep 201 Wmo 43.727 3.009 -40.717 42.330 2.507 -39.823 47.942 2.468 -45.473 47.955 2.469 -45.486 47.969 2.471 -45.498 47.980 2.473 -45.506 Productgroep 202 Werk en inkomen 52.248 30.637 -21.611 53.751 30.701 -23.051 53.001 29.824 -23.177 52.732 29.824 -22.908 52.527 29.824 -22.703 52.266 29.824 -22.441 Productgroep 203 Jeugd 16.547 13 -16.534 16.863 0 -16.863 17.084 12 -17.072 17.083 12 -17.071 17.074 12 -17.062 17.073 12 -17.061 Productgroep 204 Volksgezondheid 2.263 0 -2.263 2.295 0 -2.295 2.504 0 -2.504 2.530 0 -2.530 2.563 0 -2.563 2.600 0 -2.600 Productgroep 301 Economie en werkgelegenheid 4.946 840 -4.106 3.394 826 -2.568 3.546 835 -2.711 3.761 835 -2.926 3.732 835 -2.896 3.720 835 -2.885 Productgroep 302 Vrijetijdseconomie 20.944 4.678 -16.265 21.758 5.534 -16.224 21.919 6.177 -15.742 21.757 6.093 -15.663 21.683 6.093 -15.590 21.573 6.093 -15.479 Productgroep 303 Onderwijs 7.778 2.321 -5.458 8.701 2.938 -5.764 8.034 2.365 -5.670 7.999 2.353 -5.645 7.985 2.353 -5.632 7.971 2.353 -5.618 Productgroep 401 Beheer openbare ruimte 12.948 1.054 -11.894 13.027 488 -12.539 13.400 403 -12.997 13.429 403 -13.026 13.401 403 -12.998 13.377 403 -12.974 Productgroep 402 Afval en riolen 13.366 19.316 5.950 13.642 19.826 6.184 14.940 20.721 5.781 15.129 20.962 5.834 15.343 21.204 5.862 15.440 21.328 5.889 Productgroep 403 Stedelijke en ruimtelijke ontwikkeling 31.717 30.170 -1.547 25.659 20.926 -4.733 29.672 26.620 -3.051 27.353 22.546 -4.807 22.644 22.253 -390 17.467 12.218 -5.249 Productgroep 502 Gemeentelijke Belastingen en dienstverlening 3.462 16.580 13.119 3.190 16.918 13.728 2.970 17.022 14.052 2.973 16.961 13.988 2.884 16.831 13.947 2.849 16.801 13.951 Productgroep 601 Duurzaamheid 696 56 -640 1.074 53 -1.021 951 0 -951 950 0 -950 800 0 -800 798 0 -798

Subtotaal productgroepen 220.694 111.175 -109.519 214.823 101.102 -113.720 224.948 106.808 -118.140 222.644 102.820 -119.824 217.843 102.641 -115.202 212.418 92.702 -119.716

Productgroep 501 Algemene Dekkingsmiddelen 2.304 126.684 124.381 2.057 128.427 126.370 2.045 140.549 138.504 443 141.874 141.432 1.052 142.355 141.304 1.600 144.244 142.643 Productgroep 503 Overhead 22.436 3.213 -19.223 25.091 2.776 -22.315 24.822 2.949 -21.874 24.657 2.997 -21.660 24.414 3.018 -21.396 24.137 3.039 -21.098 VPB 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Onvoorzien 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Totaalsaldo van baten en lasten 245.434 241.072 -4.361 241.971 232.305 -9.665 251.815 250.305 -1.509 247.744 247.692 -52 243.309 248.014 4.706 238.155 239.984 1.829

Onttrekkingen aan Algemene Reserve 11.282 11.282 10.429 10.429 5.581 5.581 791 791 731 731 731 731 Toevoegingen aan Algemene Reserve 7.068 -7.068 764 -764 1.976 -1.976 903 -903 5.884 -5.884 5.026 -5.026

Resultaat Algemene Reserve 147 0 -2.095 165 448 2.466

Resultaat 252.501 252.355 0 242.735 242.735 0 253.791 255.886 0 248.648 248.483 0 249.193 248.745 0 243.181 240.715 0

12 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Overzicht van baten en lasten Meerjarenraming 2020 - 2023 Bedragen * € 1.000 Realisatie 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Begroting 2022 Begroting 2023 Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo

Subtotaal productgroepen 220.694 111.175 -109.519 214.823 101.102 -113.720 224.948 106.808 -118.140 222.644 102.820 -119.824 217.843 102.641 -115.202 212.418 92.702 -119.716

Totaalsaldo van baten en lasten 245.434 241.072 -4.361 241.971 232.305 -9.665 251.815 250.305 -1.509 247.744 247.692 -52 243.309 248.014 4.706 238.155 239.984 1.829

Resultaat Algemene Reserve 147 0 -2.095 165 448 2.466

Resultaat 252.501 252.355 0 242.735 242.735 0 253.791 255.886 0 248.648 248.483 0 249.193 248.745 0 243.181 240.715 0

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 13 Programma 1 Besturen, Samenwerken en Veiligheid

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Bestuur We zijn een betrouwbaar en eerlijk bestuur. We hebben een Op bepaalde regionale dossiers hebben we bewust zelf de lange termijn oriëntatie. Daarvoor zijn politieke stabiliteit, leiding zonder andere gemeenten op de tenen te staan. In integriteit en een goed functionerende organisatie van andere dossiers laten we doelbewust de leiding over aan belang. We hebben een rechtsstatelijk bestuur dat onze een andere gemeente. Steeds hebben we oog voor het inwoners beschermt tegen misbruik van macht. Wij weren belang van Bergen op Zoom, maar altijd met respect voor de ons krachtig tegen het te breed oprekken van integriteit om belangen van onze samenwerkingspartners. zaken uit politiek of zakelijk gewin, opportunisme of kwaad- aardigheid ten onrechte tot integriteitskwesties te maken. Veiligheid Bergen op Zoom is het veiligheidscentrum voor West-Brabant We zijn een blijvend lerend en vooruitstrevend bestuur. en Zeeland. De regionale meldkamer, het politiebureau en het We maakten en maken innovatie en verandering mogelijk en zorgen veiligheidshuis zijn gehuisvest in de spoorzone. zijn daardoor effectiever. Wij vinden de volgende factoren We pakken de georganiseerde (drugs)criminaliteit daarbij bijzonder van belang: een (participatieve) democratie, slagvaardig aan. Zowel de georganiseerde criminaliteit als transparantie en ‘accountability’ (verantwoording afleggen de drugscriminaliteit dalen. en het ter verantwoording kunnen roepen van het bestuur). We zijn een onpartijdig bestuur. We zorgen voor gelijk- Op het veiligheidsterrein zetten we blijvend in op preventie waardige behandeling van inwoners en bedrijven, en we en repressie, zorg en veiligheid. Problemen op het terrein van opereren integer. We zijn onpartijdig in de toepassing van veiligheid zijn zo voorkomen en teruggedrongen. het recht en in de uitvoering van beleid. We hebben ruimte gegeven aan burgerparticipatie. Wij zijn dichter bij de sluiting van kerncentrale Doel. Onze gezamenlijke en solitaire inspanningen, zowel op juridisch Samenwerking als politiek vlak, lijken succes te hebben. Wat ons betreft We werken flexibel samen en zijn echte verbinders. Onze is Doel 3 zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk eind 2022 regionale visie zorgt dat we flexibel samenwerken op allerlei gesloten. We zijn permanent en accuraat voorbereid op beleidsterreinen. We zijn in staat om ons aan te passen aan rampen(-bestrijding), calamiteiten en crises. Onze mensen - de situatie en leggen ons niet onnodig vast op meerjarige ambtelijk en bestuurlijk - kunnen hun werk veilig verrichten in investeringsprogramma’s of dichtgetimmerde convenanten. het kader van Veilige Publieke Taak.

14 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Bestuur en samenwerking

Hoofddoelen Subdoelen 1. Uitzetten en volgen van 1.1 Integraal benaderen van vraagstukken (control, proces). Dit gaat om inhoudelijke een heldere koers en strategie ondersteuning aan college en ambtelijke organisatie bij het integraal en koersvast (en toch wendbaar/flexibel) werken. 1.2 Bewaken van prioriteiten en focus (control, PA en communicatie) aan de hand van vastgesteld kader (toekomstvisie en coalitieakkoord). 1.3 Anticiperen op ontwikkelingen en lange termijn oriëntatie (permanente actualisatie, monitoren van trends en ontwikkelingen). 1.4 Actualiseren Regionale visie.

2. Sterk profiel en positie 2.1 Strategisch samenwerken en relatiemanagement. Om de (economische) positie binnen vitale in onze stad, regio en provincie te versterken, onderhouden en investeren we in samenwerkingsverbanden samenwerkingsverbanden en netwerken met verschillende partners, op verschillende schalen. 2.2 Positionering van Bergen op Zoom. We zetten in op communicatie, public affairs, externe betrekkingen en representatie. 2.3 Actualiseren regionale visie.

3. Democratische vernieuwing 3.1 De manier waarop we als overheid (samen)werken vraagt om een lenige en adaptieve overheid die samen met inwoners en partners werkt aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Dit vraagt goed samenspel tussen samenleving, raad, college en ambtelijke organisatie. 3.2 Vormgeven van participatieve democratie, benutten van nieuwe manieren om participatie te stimuleren.

Veiligheid

Hoofddoelen Subdoelen 4. Weerbaar Bestuur 4.1 Stevige aanpak ondermijning. - Daling van de georganiseerde criminaliteit en de drugscriminaliteit. 4.2 Informatiepositie actueel houden en verder uitbouwen voor een effectieve aanpak georganiseerde criminaliteit. 4.3 Minder (drugs)dumpingen. 4.4 Stop zorgfraude. - Gemeenschapsmiddelen voor zorg bereiken de juiste mensen op de juiste manier 4.5 Veilige Publieke Taak (VPT). - Onze mensen – ambtelijk en bestuurlijk – kunnen hun werk veilig verrichten in het kader van Veilige Publieke Taak.

5. Voorkomen van het (eerste) delict 5.1 Blijvende inzet Zorg- en Veiligheidshuis op de combinatie van preventie We werken slim en integraal en repressie. samen rondom kwetsbare 5.2 Sluitende aanpak verward gedrag conform de landelijke opdracht. personen en groepen 5.3 Veiligheid ingebed in de integrale uitvoeringorganisatie.

6. Permanent voorbereid zijn op 6.1 Streven naar optimale nucleaire veiligheid. rampen en crisis en calamiteiten 6.2 Zorgen voor competente en goed opgeleide mensen bij de rampenbestrijding. binnen Zorg en Veiligheid 6.3 Positieve houding tegenover noodopvang voor vluchtelingen, als er een nieuwe vluchtelingencrisis ontstaat - geen permanente groepshuisvesting.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 15 7. Veilige en leefbare omgeving 7.1 Bevorderen van naleving van weten regelgeving. Voorkomen of beëindigen van: - Onveilige en ongezonde situaties; - Aantasting van landschappelijke-, cultuurhistorische-, en/of natuurwaarden en milieukwaliteit; - Aantasting van de kwaliteit van woon- en leefomgeving en verstoringen van de openbare orde; - Onrechtmatig gebruik van sociale- en maatschappelijke voorzieningen en inschrijvingen BRP en daarmee misbruik en/of oneigenlijk gebruik van gemeenschapsgelden. 7.2 Bevorderen van de veiligheid en het veiligheidsgevoel. - De objectieve veiligheidscijfers en subjectieve veiligheidsgevoelens laten over 4 jaar een positieve tendens zien in vergelijking met de vorige bestuursperiode voor zover we daar invloed op hebben. 7.3 Blijvend terugdringen van drugsoverlast. 7.4 Veiligheidsfunctionaris nieuwe stijl.

8. Positioneren en profileren van 8.1 We zijn een serieuze gesprekspartner voor externe partijen op het gebied van Bergen op Zoom als veiligheid en hebben daarvoor een stevig netwerk en positie binnen dit domein. veiligheidscentrum in 8.2 De mogelijkheden onderzoeken om het Zorg- en Veiligheidshuis te huisvesten West-Brabant en Zeeland binnen de spoorzone.

16 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

Bestuur en samenwerking het najaar van 2019 de raad mee in de standpuntbepaling van onze gemeente op dit onderwerp. Heldere koers en strategie 1 Democratische vernieuwing In 2020 gaan we een stap verder met het werken aan een 3 heldere koers van onze gemeente. We benaderen vraag- In 2020 brengen we vanuit de driehoek (burgemeester, stukken integraal en brengen focus aan. In 2019 en eerder griffier, gemeentesecretaris) mogelijkheden in beeld om het hield uw raad toekomstgesprekken. Mede op basis van deze samenspel samenleving, college, raad, ambtelijke organisatie gesprekken brachten we het profiel, ofwel het DNA van onze verder te verbeteren. gemeente in kaart. Dit profiel is de basis voor de verdere uitrol van de Omgevingsvisie in 2020 en maakt dat we betere We organiseren netwerkbijeenkomsten over mogelijke focus aan kunnen brengen in ons beleid. In 2019 startten we vormen van democratische vernieuwing en de betekenis als college met het houden van strategische sessies. Deze daarvan voor onze gemeente. Willen we bijvoorbeeld, naast sessies (vier per jaar) zetten we voort in 2020 om de doelen verkiezingen, een combinatie van loting, deliberatie en rotatie uit het coalitieakkoord te bereiken en om tijdig in te spelen op invoeren? Bij belangrijke beslissingen kunnen inwoners dan trends en ontwikkelingen. Daarnaast passen we vanaf 2020 uitgenodigd worden (loting) om mee te praten over de te waar nodig de methodiek aan van scenariodenken rond de volgen koers (deliberatie) en dat telkens opnieuw met andere bestuurlijke strategie. mensen (rotatie). Zoals in het coalitieakkoord staat, kan uw raad dit in 2020 in een participatiestatuut verankeren.

Sterk profiel en positie binnen Last but not least Right to Challenge (R2C). 2019 stond in het 2 vitale samenwerkingsverbanden teken van voorbereiding op basis van de door college en raad besproken uitgangspunten. We werkten uit wat R2C betekent Op basis van de heldere koers van onze gemeente zetten we voor de ambtelijke organisatie, het college en de raad. In 2020 ook in 2020 in op vitale samenwerkingsverbanden. Daarbij gaan we echt aan de slag met R2C. richten we ons met name op zaken die onze algehele coali- tiedoelstellingen voor 2022 een stap dichterbij brengen. We Veiligheid bouwen voort op de impuls die we hieraan in 2019 gaven. We maken hierbij gebruik van onze kennis en kunde over Public Affairs en lobby en houden deze voor de gehele organisatie Weerbaar bestuur actueel. Het relatiemanagementsysteem dat we in 2019 4 opzetten, verfijnen we verder in 2020. We gebruiken dit Als één overheid treden we samen met alle partners op tegen systeem ook om onze strategisch bestuurlijke netwerkevene- (georganiseerde) criminaliteit met een weerbaar bestuur. menten te analyseren en om te bezien hoe we deze activi- We blijven hier intensief samenwerken met onze veiligheids- teiten effectiever kunnen worden ingezet. In 2019 startten partners en onderhouden ons lokale, regionale en lande- we met de actualisatie van de regionale visie, waarover in lijke netwerk. 2020 besluitvorming plaatsvindt. In lijn met de opdracht die hiervoor ook door de raad is aangenomen, passen wij in 2020 In 2019 voerden we het evaluatieonderzoek Courage uit. In de uitkomsten van het onderzoek naar het optimaliseren van 2020 implementeren we de hieruit voortkomende zaken. We (Europese) subsidiewerving toe. zoeken versterking in de interne samenwerking tussen BOA’s en toezichthouders over verschillende domeinen. In het kader Eind 2019 vindt er op regionaal niveau besluitvorming plaats- van VPT gaan we steeds meer in koppels werken. vinden over het opwaarderen van VTE en Kennisdiensten tot economische topsectoren voor West-Brabant. Als de gezamenlijke overheden hiertoe besluiten, dan resulteert dit Voorkomen van (eerste) delicten mogelijk in een verhoging van de RWB-begroting van 2021, 5 en daarmee ook een verhoging van de gemeentelijke bijdrage Het voorkomen van het (eerste) delict bewerkstelligen voor 2021 en daaropvolgende jaren. We nemen daarom in we o.a. door een actieve verbinding van Zorg en

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 17 Veiligheid. We treden de-escalerend op en werken aan We borgen de rol van de Veiligheidsfunctionaris Nieuwe duurzame oplossingen. Stijl in 2020 in de samenwerking met andere domeinen en de veiligheidspartners. We investeren in de kwaliteit en We investeren blijvend in de kwaliteit van casusoverleggen. zo mogelijk uitbreiding van de BOA-pool voor een betere We richten ons op de uitvoering en implementatie van de verbinding in de wijken, meer integraal werken met de veilig- wijzigingen in de Wet verplichte GGZ per 01-01-2020. heidspartners en een verhoogde inzet in de deelnemende gemeenten. Politie en BOA’s ‘niet naast elkaar, maar met Permanent voorbereid zijn op elkaar.’ Bovendien krijgen de BOA’s meer bevoegdheden. rampen en crisis en calamiteiten 6 binnen Zorg en Veiligheid Het verbod op asbestdaken is door de regering uitgesteld, maar dit uitstel is geen afstel en de aandacht in gezamen- We zijn continu voorbereid op Rampen en Crises en acteren lijkheid met de OMWB hiervoor blijft. hierbinnen professioneel. De crisisorganisatie is in 2019 op orde gebracht. In 2020 verzorgen we nieuwe trainingen en Speciale aandacht geven we aan de manier waarop we de oefeningen. regie op veiligheid en sociale aspecten in de wijk organiseren gericht op ‘het voorkomen van’. Dit doen we in samenhang Het onderwerp nucleaire veiligheid heeft continu onze met de transformatie van het voorliggende veld (welzijnsin- aandacht. stellingen, zorginstellingen, het zorgen veiligheidshuis, politie, vrijwilligersorganisaties etc.) in het sociale domein De concrete acties zijn afhankelijk van de actualiteit en de en aan de hand van de op te stellen wijk(veiligheids)plannen. ontwikkelingen. We willen de komende jaren inzetten op: Integraal dus. En in de tussentijd treden we bij urgente veilig- • Input leveren aan de MER-procedure (milieueffectrap- heidskwesties adequaat op. portage), afhankelijk van de uitspraak van het Belgische Hof Positioneren en profileren van • Samenwerking met de veiligheidsregio’s in het kader van Bergen op Zoom als veiligheids- communicatiestrategie centrum in West-Brabant en • Reactief waar het gaat om incidenten 8 Zeeland

We profileren Bergen op Zoom als ‘Veiligheidscentrum van Veilige en leefbare omgeving Zuid-West-Nederland’ voor professionele partners. Hiermee 7 hebben we positie in diverse netwerken en zijn we serieuze Kern van onze activiteiten en dienstverlening is een veilige gesprekspartner op regionaal en landelijk niveau. en leefbare omgeving voor Bergen op Zoom. De burger mag verwachten dat we onze dienstverlening op Veiligheid, We verbinden dit in de vorming van het DNA van Handhaving en Toezicht professioneel en met maatwerk, onze gemeente. binnen geldende weten regelgeving, uitvoeren.

18 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Indicatoren

Omschrijving indicator Gemeenten BoZ BoZ Bron Met verwijzing naar de doelstelling uit de tabel hierboven landelijk* 2017 2018**

Waarstaatjegemeente.nl Verwijzingen Halt 119 242 204 (aantal per 10.000 jongeren) (Bureau Halt)

Waarstaatjegemeente.nl Winkeldiefstallen 2,2 2,5 2,9 (aantal per 1.000 inwoners) (CBS - Geregistreerde criminaliteit & Diefstallen)

Waarstaatjegemeente.nl Geweldsmisdrijven 4,8 5,8 6,1 (aantal per 1.000 inwoners) (CBS - Geregistreerde criminaliteit & Diefstallen)

Waarstaatjegemeente.nl Diefstallen uit woning 2,5 2,1 1,4 (aantal per 1.000 inwoners) (CBS - Geregistreerde criminaliteit & Diefstallen)

Waarstaatjegemeente.nl Vernielingen en beschadigingen 5,4 7,2 6,6 (in de openbare ruimte) (aantal per 1.000 inwoners) (CBS - Geregistreerde criminaliteit & Diefstallen)

* Cijfers vermeld bij het onderdeel Gemeenten landelijk kunnen afwijken van de cijfers vermeld op de website Waarstaatjegemeente.nl. Deze worden namelijk gedurende het jaar aangepast indien er meer cijfers beschikbaar komen gedurende het jaar.

** De vermelding achter Waarstaatjegemeente.nl is de bron van waaruit WSJG (Waarstaatjegemeente.nl) de indicator heeft opgenomen. Deze extra informatie is waar mogelijk bij alle indicatoren zo weergegeven.

Bovenstaande opmerkingen gelden voor alle tabellen waarin indicatoren zijn opgenomen.

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Toekomstvisie Bergen op Zoom 2017 Integraal Veiligheidsplan 2019-2022 2019 Regionaal Beleidsplan Zeeland-West-Brabant 2019 - 2022 (gehele politie-eenheid) 2018 Integraal handhavingsbeleid 2019 – 2022 2019 Beleidsplan Veiligheidsregio 2015 Aanpak dreiging en agressie en geweld tegen openbaar bestuurders en overige (gemeente)ambtenaren 2015 Oplegnotitie organisatieplan Zorg- en Veiligheidshuis De Markiezaten 2015-2017 2015 Regionaal Kompas 2015-2020, uitwerking van het vangnet voor kwetsbare mensen 2015 Sociaal Domein ‘Samen leven Samen doen’ 2013 Het RIEC-convenant 2013 APV gerelateerde beleidsdocumenten en uitvoeringsrichtlijnen Divers

Verbonden partijen Omschrijving hoe de verbonden partij bijdraagt aan doelstelling van de gemeente

Veiligheidsregio Midden- en Door afstemming tussen hulpdiensten bereiken we grotere slagkracht en West-Brabant betere dienstverlening. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 4.456.964

Belgisch-Nederlands grensoverleg Verbinden van lokale initiatieven bij Belgische en Nederlandse grensgemeenten om (BENEGO) substantiële subsidiebijdragen te verwerven en informatie te delen over grensoverschrijdende thema’s.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 19 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2018 2019 2020 2021 2022 2023

PR101 Bestuur en samenwerken Baten 0 3 3 3 3 3 Lasten 2.651 3.012 2.895 2.899 2.919 2.909

Totaal saldo van baten en lasten 2.651 3.009 2.892 2.896 2.916 2.906 Onttrekkingen reserves 0 75 0 0 0 0 Stortingen reserves

Resultaat 2.651 2.934 2.892 2.896 2.916 2.906

PR102 Openbare orde & Veiligheid Baten 2.503 382 357 357 357 357 Lasten 7.403 6.126 6.090 6.093 6.320 6.395

Totaal saldo van baten en lasten 4.900 5.744 5.733 5.736 5.964 6.038

Totaal programma 1 Besturen, samenwerken en veiligheid Baten 2.503 385 360 360 360 360 Lasten 10.054 9.138 8.985 8.992 9.240 9.304

Totaal saldo van baten en lasten 7.551 8.753 8.625 8.632 8.880 8.944 Onttrekkingen reserves 0 75 0 0 0 0 Stortingen reserves 0 0 0 0 0 0

Resultaat 7.551 8.678 8.625 8.632 8.880 8.944

Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Baten 313 313 313 313 Lasten 8.907 8.940 8.947 8.947

Saldo 8.594 8.627 8.634 8.634 Salarisbegroting 231 231 231 231 Verbonden partijen -71 -97 145 229 Doorbelasting VHT -99 -99 -115 -93 Keuzemenu -45 -45 -45 -45 Overige wijzigingen 15 15 30 83

Eindtotaal 8.625 8.632 8.880 9.039

20 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Begrotingsmutaties

Salarisbegroting In de jaren 2022 en 2023 neemt de bijdrage toe met € 145.000 De salariskosten zijn geïndexeerd met 3% hetgeen tot een en € 229.000 vanwege het functioneel leeftijdsontslag van de stijging heeft geleid van € 230.000. brandweermannen in vaste dienst in Bergen op Zoom.

Bijdrage Veiligheidsregio Verdeling kosten handhaving De verdeelsleutel van het kostenverdeelmodel (wat betaalt De kosten van handhaving worden doorbelast naar de elke gemeente aan de Veiligheidsregio) wordt geactua- producten waarvoor zij werkzaam zijn. Vanwege hogere liseerd, zodat de bijdrage die gemeenten betalen aan de salariskosten is de doorbelasting hoger dan vorig jaar. Veiligheidsregio aansluit bij de bijdrage die zij verkrijgen Per saldo is de doorbelasting voor het begrotingsresultaat vanuit het gemeentefonds. Er treden hierbij grote verschui- budgettair neutraal. vingen op tussen gemeenten. Keuzemenu De gemeente Bergen op Zoom is een voordeel gemeente. In de Begroting 2020 is een keuzemenu van € 3 milj struc- Hierdoor is onze bijdrage aan de Veiligheidsregio in 2020 tureel opgenomen. € 45.000 hiervan heeft betrekking op € 71.000 lager en in 2021 € 97.000. programma 1. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar de inleiding.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 21 Programma 2 Samen leven, samen doen

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Iedere inwoner van de gemeente Bergen op Zoom krijgt Domein terecht bij één ‘loket’. We zijn trots op de vorderingen de ondersteuning die nodig is om deel te nemen aan de die de Uitvoeringsorganisatie Sociaal Domein heeft doorge- samenleving en om zo lang mogelijk zelfstandig thuis te maakt. Het hele sociaal domein heeft één organisatie, één kunnen blijven wonen. De benadering van de gemeente proces en één informatiesysteem. is oplossingsgericht, niet zorggericht. We gaan uit van wat mensen wel kunnen in plaats van hun beperkingen. De integrale aanpak van het Sociaal Domein gaat natuurlijk Wanneer inwoners niet zelfstandig kunnen deelnemen aan veel verder dan alleen een integrale toegang. We behandelen de samenleving of wanneer zij hulp nodig hebben bij het alle facetten van het sociaal domein integraal. Voorbeelden veilig en gezond opgroeien, dan kunnen zij gebruik maken hiervan zijn onze 18-/18+ aanpak, vroegsignalering, schulden- van ondersteuning. Hiervoor hebben wij met verschillende preventie, maar ook onze kijk op functies in de wijk, inspraak partners subsidieovereenkomsten afgesloten. Hier kunnen en meedoen. alle inwoners die zorgen /of ondersteuning nodig hebben gebruik van maken. Wanneer dit niet voldoende is, dan kan er We geloven in de kracht van de samenleving: inwoners gebruik worden gemaakt van maatwerk. hebben zorg voor elkaar. Inwoners zijn via diverse vormen van burgerparticipatie betrokken bij het sociaal domein. We Er is één integrale toegang voor het Sociaal Domein. Dat is zetten in op preventie, leggen slimme verbindingen binnen het resultaat van een ontwikkeling die we de afgelopen jaren het brede sociaal domein en stimuleren innovatie. doormaakten. Inwoners kunnen voor alle zaken in het Sociaal

22 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Samen leven, samen doen

Hoofddoelen Subdoelen 1. Inwoners doen mee aan de 1.1 Inwoners ontvangen de ondersteuning die ze nodig hebben. samenleving en kunnen zo lang 1.2 Inwoners hebben zorg voor elkaar (eigen kracht, netwerk). mogelijk zelfstandig blijven 1.3 We streven naar het bieden van ondersteuning binnen de bestaande budgetten. wonen

2. Een gezonde samenleving 2.1 Bevorderen van een gezonde leefstijl. 2.2 Bevorderen van een gezonde leefomgeving. 2.3 Bevorderen van de gezondheid van jeugdigen 0-18 (jeugdgezondheidzorg). 2.4 Preventie en bestrijding van infectieziekten. 2.5 Toezicht houden op kinderopvang en onderhouden relaties met kinderopvang. 2.6 Het bieden van informatie en advies op het gebied van gezondheid zoals informatie over de negatieve gevolgen van alcoholgebruik onder jongeren. 2.7 Bevorderen van een dementievriendelijke gemeente. 2.8 Bestrijden van eenzaamheid.

3. Realiseren van de 3.1 Eind 2018 zijn we gestart met de werkorganisatie Uitvoeringsorganisatie Sociaal Uitvoeringsorganisatie Sociaal Domein. In 2019 werken we als lerende organisatie vanuit één proces en regis- Domein (integrale toegang) treren we in één systeem. De dienstverlening aan inwoners loopt door, we sturen met één proces en één bij waar nodig. informatiesysteem 3.2 Vanaf 2020 formaliseren we de afspraken voor de Uitvoeringsorganisatie Sociaal Domein.

4. Aanpak van werkloosheid 4.1 Inzicht in het uitkeringsbestand (ken je klant) als basis voor de aanpak en jeugdwerkloosheid in het van werkloosheid. bijzonder 4.2 Uitvoeren van de werkplicht. Iedereen die kan werken, werkt. 4.3 Mensen die nog niet kunnen werken, hebben een leerplicht. 4.4 Voor mensen met een arbeidsbeperking die zijn aangewezen op een beschermde werkomgeving realiseren we beschutte werkplekken. 4.5 Terugdringen aantal uitkeringsgerechtigden door mensen volledig te laten uitstromen. 4.6 Handhaving op naleving van opgelegde verplichtingen. 4.7 Jongeren zonder startkwalificatie naar werk/studie begeleiden in samenwerking met het onderwijs (sluitende regionale aanpak). 4.8 Regionale harmonisatie Social Return on Investmentbeleid. 4.9 Nieuwkomers helpen met taal en werk in samenwerking met het onderwijs en bedrijfsleven.

5. Mensen die een uitkering 5.1 Uitvoeren van de meedoenplicht ontvangen, stimuleren om iets 5.2 Ontwikkelen van een missie, visie voor het Vrijwilligers Informatie Punt terug te doen in samenwerking met WijZijn Traverse.

6. Tijdelijke ondersteuning 6.1 Blijven inzetten op armoedebestrijding en werken aan volledige uitstroom. bieden aan mensen met inkomensproblematiek

7. Terugdringen van zorgvragen 7.1 Preventie en vroegsignalering van schulden. voor schuldhulpverlening 7.2 Geen huisuitzettingen meer door huurschulden. 7.3 Bevordering van uitstroom uit het bestuursrechtelijk premieregime Zorgverzekeringswet van bijstandsgerechtigden (wanbetalersregeling).

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 23 Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

• Beschermd wonen: onze gemeente is nu nog centrum- Inwoners doen mee aan de gemeente voor het beschermd wonen. Dit betekent dat samenleving en kunnen zo lang onze gemeente het beschermd wonen uitvoert voor 6 1 mogelijk zelfstandig blijven wonen gemeenten. Dit verandert vanaf 2021. Iedere gemeente wordt dan zelf verantwoordelijk voor het beschermd Inwoners ontvangen de ondersteuning die ze nodig hebben. wonen, maar moet wel samenwerken met andere We bieden ondersteuning op maat. Waar dit mogelijk is, gemeenten. De gemeenten uit onze regio bereiden zich ondersteunen mensen elkaar of is er ondersteuning door hier samen op voor. In de afgelopen jaren ontving de algemene voorzieningen, zoals het maatschappelijk werk, gemeente te weinig middelen voor de uitvoering van het een klussendienst, onderwijsambassadeurs en hulp bij beschermd wonen. Het rijk heeft dit inmiddels gecom- opvoeden. Inwoners die niet geholpen zijn met een algemene penseerd. Echter dit geldt tot en met het jaar 2020. Hierna voorziening, ontvangen hulp in de vorm van een maatwerk- wijzigt het verdeelmodel. Vooralsnog gaan we er vanuit voorziening. Denk hierbij bijvoorbeeld aan huishoudelijke dat we deze middelen ook in het nieuwe verdeelmodel ondersteuning, inkomensondersteuning en hulp voor kinderen ontvangen. Dit blijft dan ook voor de komende jaren met een verstandelijke beperking. We streven naar het een aandachtspunt. bieden van ondersteuning binnen de bestaande budgetten, • Het gebruik van Wmo- en Jeugdwetvoorzieningen neemt maar door de toenemende vraag en stijgende zorgkosten toe en de tarieven stijgen. Het Rijk kortte stevig in de is dit een hele uitdaging. Over het algemeen voeren we het beschikbare budgetten. Het beschikbare budget staat ondersteuningsaanbod uit conform de afspraken die we met hierdoor onder druk. Als de vraag naar maatwerk blijft de aanbieders maakten. groeien, dreigt de ondersteuning van kwetsbare mensen bij het meedoen aan de samenleving onbetaalbaar te Bij de uitvoering hiervan werken wij aan de volgende worden. Om dat te voorkomen, doen we het volgende: aandachtspunten: • Transformatie voorliggend veld en maatwerk: vanwege • Tellen en vertellen (een deel cijfers, een deel verhalen en de te verwachten tekorten werken we aan de trans- een deel waarderingen): In 2019 startte een nieuwe manier formatie van het sociaal domein. Doel hiervan is om de van monitoring van de diensten van WijZijn Traversegroep. ondersteuning van inwoners effectiever en efficiënter Er zijn indicatoren opgesteld om de maatschappelijke te maken. We willen slimmer werken door te werken effecten te meten waar WijZijn Traversegroep aan werk. aan maatschappelijke businesscases en projecten. Met als doel: We beschrijven welke acties we uitvoeren, welk effect -- Subsidies gerichter inzetten om aan de hand van de we willen bereiken en wat het bijdraagt aan de doelen. gemeentelijke beleidsdoelen maatschappelijke effecten We hebben niet alleen aandacht voor het financiële te kunnen realiseren; aspect, maar ook voor de impact van de activiteiten -- Sturen op effecten in plaats van op uitvoeringsprestaties op organisaties, inwoners en de maatschappij. Met (aantallen) en activiteiten van WijZijn Traversegroep. de transformatie willen we bereiken dat de vraag naar Met als uiteindelijk doel: het verbeteren van de dienstver- dure maatwerkvoorzieningen afneemt. lening voor onze inwoners. De uitkomst is een rapportage • We voeren een eindevaluatie uit voor het leerjaar van die input is voor de subsidieaanvraag 2020 en deels de de Uitvoeringsorganisatie Sociaal Domein. verantwoording is over 2019. • Huishoudelijke ondersteuning: voor huishoudelijke ondersteuning indiceren we op resultaat en niet langer Een gezonde samenleving op uren. In de afgelopen jaren deed de Centrale Raad van 2 Beroep hierover een aantal uitspraken. Inmiddels bereidt Om mee te kunnen doen in de samenleving is het belangrijk de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een dat inwoners gezond blijven. Om gezond te blijven, doen wetsvoorstel voor om resultaatgericht werken te veran- we het volgende: we bevorderen een gezonde leefstijl en keren in de Wet maatschappelijke ondersteuning. We een gezonde leefomgeving en we bestrijden eenzaamheid. passen de gemeentelijke verordening hier dan op aan. We zetten extra in op de gezondheid van onze jeugd, Zodra er een besluit is over deze wet, bieden we aan de door bijvoorbeeld de consultatiebureaus en jeugdartsen. gemeenteraad hierover een voorstel aan. Daarnaast werken we aan preventie en bestrijding van infectieziekten en houden we toezicht op de kinderopvang.

24 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Ook bieden we informatie en advies op het gebied van matchingmethodiek en sturen op optimaal gebruik van gezondheid, zoals informatie over de negatieve gevolgen van gegevens. Hiervoor implementeren we in 2020 een nieuw alcoholgebruik voor jongeren. systeem.

Er wonen steeds meer ouderen in onze gemeente die langer We voeren de werkplicht uit: iedereen die kan werken, werkt. zelfstandig thuis blijven wonen. We werken samen met Mensen die nog niet kunnen werken, hebben een leerplicht. partners en de samenleving om ouderen en mensen met Dit gebeurt o.a. via (re-integratie)trajecten vanuit de WVS, dementie te ondersteunen in het zo lang mogelijk op een of sociale activering van Stichting Samenwerken of vrijwil- verantwoorde wijze thuis wonen. ligerswerk. In samenwerking met de WVS ontwikkelen we nieuwe leerwerktrajecten waarin onderwijs en arbeidsmarkt samenkomen. We realiseren beschutte werkplekken voor Realiseren van de Uitvoerings- mensen met een arbeidsbeperking die zijn aangewezen op organisatie Sociaal Domein een beschermde werkomgeving. 3 (integrale toegang) met één proces en één informatiesysteem Het aantal uitkeringsgerechtigden dringen we terug door mensen volledig uit te laten stromen. Het bestuur van de ISD Vanaf 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor stelde de Uitvoeringsagenda ISD Brabantse Wal 2019-2020 de hele Jeugdzorg, de Participatiewet, levensonderhoud, vast. Daarbij dragen de benoemde acties in het actieplan in- minimabeleid en de Wmo. De gemeente staat hierdoor aan door- en uitstroom & activering bij, aan het terugdringen van de lat voor bijna alle maatschappelijke ondersteuning van het aantal uitkeringsgerechtigden. de inwoners. In het verleden waren er drie verschillende gemeentelijke toegangen: team Wmo, CJG/ Jeugd en de Handhaving vindt plaats op het niet nakomen van de aan de ISD (participatie, levensonderhoud en minimabeleid). Dit uitkering verbonden wettelijke verplichtingen (sollicitatie- betekende dat een inwoner die meerdere vragen om onder- plicht, meewerken aan traject, verschijnen op gesprekken steuning had, zijn of haar vraag op meerdere plekken moest etc.). Jongeren zonder startkwalificatie begeleiden we naar stellen en dat we de ondersteuning vanuit de verschillende werk/studie in samenwerking met het onderwijs. We doen wetten niet op elkaar afstemden. De huidige ondersteuning dat door een zo goed mogelijke warme overdracht te facili- is in de toekomst niet houdbaar en de gemeente krijgt minder teren tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. geld voor de uitvoering van de nieuwe taken. Daarom zoeken we naar oplossingen om de ondersteuning efficiënter en Het RMC (Regionale Meld- en Coördinatiefunctie voortijdig effectiever in te zetten. Om dit te bereiken, ontwikkelden we schoolverlaten) kreeg een bredere wettelijke taak. Dit houdt een gemeentelijke integrale toegang sociaal domein. Deze in dat zij de regie voeren op voortijdig schoolverlaters en gemeentelijke toegang noemen we de Uitvoeringsorganisatie jongeren zonder startkwalificatie. Daarbij hebben ze in Sociaal Domein. In 2019 werkten binnen de gemeente beeld wie er geen startkwalificatie heeft en zorgen ze dat Bergen op Zoom de medewerkers van de teams Wmo en jongeren naar onderwijs worden begeleid en naar werk (via Jeugd en de ISD Brabantse Wal in de Uitvoeringsorganisatie de ISD). Ook bestaat de nazorgplicht van PRO-VSO (Praktijk Sociaal Domein. Tijdens dit leerjaar konden we toetsen of Onderwijs en Voortgezet Speciaal Onderwijs), waarbij we wat in het organisatieplan en het proces stond goed werkte via de ISD 2 jaar na het verlaten van de school actief contact en bijdroeg aan de doelstellingen. Gedurende het leerjaar leggen met de jongeren om na te gaan of er zicht is op werk. voerden we evaluaties uit en monitorden we of we de doelen Ook bezoeken de 2 klantmanagers van de ISD voor dat doel haalden. Op basis van deze evaluaties formaliseren we in preventief PRO-VSO scholen en is er een nauwe samen- 2020 de definitieve organisatievorm, zodat de werkzaam- werking met het Werkcentrum. heden verder kunnen worden voortgezet en we kunnen blijven werken aan de beoogde doelstellingen. Nieuwkomers helpen we met taal en werk in samenwerking met het onderwijs en bedrijfsleven.

Aanpak van werkloosheid en Per 2021 wordt de nieuwe wet inburgering van kracht. In 4 jeugdwerkloosheid in het bijzonder 2020 worden de nodige voorbereidingen getroffen om deze veranderende opgave op te pakken. Tevens zullen de huidige Om de kans op uitstroom te vergroten, definiëren we wat projecten geëvalueerd worden, zodat beslist kan worden we echt moeten weten van iedere bijstandsgerechtigde. welke van deze projecten dan voldoen aan de eisen die zowel Hierdoor is het van belang om inzicht te hebben in het uitke- de Wet inburgering als de Participatiewet stellen. We blijven ringsbestand (ken je klant). Dit gebeurt door een diagnose- en investeren in de samenwerking met de werkgevers om deze

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 25 doelgroep een kans te geven werkervaring op te doen, zodat zij volwaardig mee kunnen doen in de samenwerking en in Tijdelijke ondersteuning bieden aan eigen levensonderhoud kunnen voorzien. 6 mensen met inkomensproblematiek

Regionaal harmoniseren we het Social Return on We vinden het belangrijk dat inwoners mee kunnen blijven Investmentbeleid. doen. We werken aan armoedebestrijding en aan volledige uitstroom. In 2020 kijken we naar een verdere optimalisatie De regionale samenwerking wordt versterkt, zodat de van de processen om zo een groter bereik van de doelgroep beschikbare SROI-plaatsen benut kunnen worden. Wanneer te realiseren. Zo nodig passen we het beleid hierop aan. een SROI-plaatsing niet ingevuld kan worden bij de gemeente, zal getracht worden de plaatsing alsnog vanuit de regio gevuld te krijgen. Terugdringen van zorgvragen 7 voor schuldhulpverlening Het regionale systeem wordt getoetst en verbeterd. In 2020 wordt een uitvoeringsplan opgesteld naar aanleiding van het nieuwe beleidsplan schuldhulpverlening 2020-2024. Mensen die een uitkering ontvangen, Het vroegtijdig signaleren van schulden voorkomt sociale 5 stimuleren we om iets terug te doen problemen en bespaart de maatschappij veel kosten. Voorkomen is namelijk beter dan genezen. We onderkennen Vanuit het principe van wederkerigheid, stimuleren we mogelijke probleemsituaties vroegtijdig en kijken naar de inwoners om zich in te zetten voor de gemeenschap. We gevolgen voor deelname aan de maatschappij. Bij problema- voeren de meedoenplicht uit, waarbij we stevig inzetten op tische schulden hebben we het niet over een keertje te laat het uitvoeren van activiteiten om de mensen die een uitkering betalen, maar over betalingsachterstanden die snel oplopen ontvangen te activeren naar re-integratie, sociale activering, en bij meerdere partijen tegelijk. Hierbij is het van belang dat vrijwilligerswerk. Daarnaast zetten we in op de sociale deze verschillende partijen waar de achterstanden ontstaan activering van uitkeringsgerechtigden met een grote afstand de krachten bundelen om van schuldenproblematiek een tot de arbeidsmarkt. gemeenschappelijk doel te maken.

Vanuit de gedachte om de krachten te bundelen verkennen we of we aan kunnen sluiten bij de ’Vindplaats van Schulden’ van Stichting Bureau Krediet Registratie (BKR). Door partijen zoals woningcorporaties, energiemaatschappijen, gemeenten en zorgverzekeraars bij elkaar te brengen kunnen mensen met problematische schulden sneller geholpen worden. Hulpverleners kunnen met deze informatie proactief hulp bieden aan gezinnen. In 2019 tekenden we het convenant met Stadlander waarin samenwerkingsafspraken staan die zich richten op het beperken van huurachterstand en het integraal aanpakken van de achterliggende problematiek. Bijstandsgerechtigden die door hun zorgverzekeraar aangemeld zijn bij het Centraal Administratiekantoor (CAK) en willen terugkeren naar een normale premiebetaling bij hun zorgverzekeraar kunnen mogelijk gebruikmaken van de Regeling Uitstroom Bronheffing.

26 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Indicatoren

Omschrijving indicator Gemeenten BoZ BoZ Bron landelijk 2017 2018

Waarstaatjegemeente.nl Banen 774,0 687,1 694,4 (aantal per 1.000 inwoners in de leeftijd 15 – 64 jaar) (Rapport werkgelegenheidsregister, LISA)

Waarstaatjegemeente.nl Jongeren met een delict voor de rechter {-} {-} {-} (percentage 12 t/m 21-jarigen) (Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel)

Waarstaatjegemeente.nl Kinderen in een uitkeringsgezin {-} {-} {-} (percentage kinderen tot 18 jaar) (Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel)

Netto arbeidsparticipatie Waarstaatjegemeente.nl (percentage van de werkzame beroepsbevolking ten opzichte 67.8 63,9 65,3 (CBS- Arbeidsdeelname) van de beroepsbevolking)

Waarstaatjegemeente.nl Achterstandsleerlingen {-} {-} {-} (percentage 4 t/m 12-jarigen) (Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel)

Waarstaatjegemeente.nl Werkloze jongeren {-} {-} {-} (percentage 16 t/m 22-jarigen) (Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel)

Personen met een bijstandsuitkering Waarstaatjegemeente.nl 40,1 45,6 46,0 aantal per 1.000 inwoners) (CBS – Participatie wet)

Waarstaatjegemeente.nl Lopende re-integratievoorzieningen 30,5 24,0 31,8 aantal per 1.000 inwoners van 15 – 64 jaar) (CBS – Participatie wet)

Waarstaatjegemeente.nl Jongeren met jeugdhulp 11,7 11,6 14,1 (percentage van alle jongeren tot 18 jaar) (CBS - Beleidsinformatie Jeugd)

Waarstaatjegemeente.nl Jongeren met jeugdbescherming 1,2 1,0 1,0 (percentage van alle jongeren tot 18 jaar) (CBS - Beleidsinformatie Jeugd)

Waarstaatjegemeente.nl Jongeren met jeugdreclassering 0,4 0,5 0,6 (percentage van alle jongeren van 12 tot 23 jaar) (CBS - Beleidsinformatie Jeugd)

Waarstaatjegemeente.nl Cliënten met een maatwerkarrangement WMO {-} {-} {-} (aantal per 1.000 inwoners) CBS - Monitor Sociaal Domein WMO

Voor een toelichting en opmerkingen bij vermelde bovenstaande indicatoren verwijzen wij u naar het indicatorenoverzicht in programma 1.

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Beleidsplan sociaal domein Brabantse Wal 2018-2021 2018 Beleidskader Zorg voor Jeugd 2018 – 2021 2018

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 27 Verbonden partijen Omschrijving hoe de verbonden partij bijdraagt aan doelstelling van de gemeente

GROGZ West-Brabant De uitvoering van de wettelijk aan de gemeente opgedragen taak van collectieve preventie en inhoud geven aan de voor de deelnemende gemeenten noodzakelijke en de door de deelnemende gemeenten gewenste samenwerking op het terrein van de openbare en de preventieve gezondheidszorg. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 1.355.570

Regionale Ambulancevoorziening • Het instellen en in stand houden van een Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord (RAV) ten behoeve van het werkgebied Midden en West-Brabant en het werkgebied Brabant-Noord; • Het in stand houden van een meldkamer ambulancezorg voor het werkgebied Midden- en West-Brabant en het werkgebied Brabant-Noord; • Het vaststellen en (doen) uitvoeren van regionale ambulanceplannen van de regio Midden- en West-Brabant en Brabant-Noord; • Het (doen) leveren van een bijdrage aan de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen ten behoeve van de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant en Hulpverleningsdienst Brabant-Noord. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 0

Werkvoorzieningschap Integrale uitvoering van de Participatiewet, onderdeel voormalige Wet Sociale West-Brabant (WVS) Werkvoorziening, en activiteiten ten behoeve van arbeidsintegratie en aangepaste arbeid voor personen uit de deelnemende gemeenten, die op afstand van de reguliere arbeidsmarkt staan. Bijdrage gemeente 2020: € 1.915.126

Intergemeentelijke Sociale Dienst De gezamenlijke uitvoering van het takenpakket van een afdeling Sociale Zaken van Brabantse Wal een gemeente en het afstemmen van beleid ter zake van de uitvoering van de in de regeling benoemde weten regelgeving en het bevorderen van de kwaliteit en continuïteit van de dienstverlening. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 7.517.303

28 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 29 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2018 2019 2020 2021 2022 2023

PR201 Wmo Baten 3.009 2.507 2.468 2.469 2.471 2.473 Lasten 43.727 42.330 47.942 47.955 47.969 47.980

Totaal saldo van baten en lasten 40.717 39.823 45.473 45.486 45.498 45.506 Onttrekkingen reserves 758 1.500 - - - - Stortingen reserves ------

Resultaat 39.960 38.323 45.473 45.486 45.498 45.506

PR202 Werk en inkomen Baten 30.637 30.701 29.824 29.824 29.824 29.824 Lasten 52.248 53.751 53.001 52.732 52.527 52.266

Totaal saldo van baten en lasten 21.611 23.051 23.177 22.908 22.703 22.441 Onttrekkingen reserves 425 - - - - - Stortingen reserves ------

Resultaat 21.186 23.051 23.177 22.908 22.703 22.441

PR203 Jeugd Baten 13 0 12 12 12 12 Lasten 16.547 16.863 17.084 17.083 17.074 17.073

Totaal saldo van baten en lasten 16.534 16.863 17.072 17.071 17.062 17.061

PR204 Volksgezondheid Baten ------Lasten 2.263 2.295 2.504 2.530 2.563 2.600

Totaal saldo van baten en lasten 2.263 2.295 2.504 2.530 2.563 2.600

Totaal programma 2 Samen leven, samen doen Baten 33.658 33.208 32.305 32.306 32.308 32.310 Lasten 114.784 115.239 120.530 120.301 120.133 119.918

Totaal saldo van baten en lasten 81.126 82.031 88.226 87.995 87.825 87.608 Onttrekkingen reserves 1.183 1.500 - - - - Stortingen reserves ------

Resultaat 79.943 80.531 88.226 87.995 87.825 87.608

30 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Baten 32.541 32.543 32.543 32.543 Lasten 110.192 110.136 109.894 109.894

Saldo 77.651 77.593 77.351 77.351

Verbonden partijen -224 -149 -1 22 WMO 4.460 4.189 4.122 4.124 Beschermd wonen 4.854 4.854 4.854 4.854 Jeugd 2.576 2.576 2.576 2.576 Werk en inkomen 288 314 304 71 Volksgezondheid 92 92 92 92 Keuzemenu -1.500 -1.500 -1.500 -1.500 Overige wijzigingen 28 26 27 18

Eindtotaal 88.225 87.995 87.825 87.608

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 31 Begrotingsmutaties

Verbonden partijen Jeugd De bijdrage aan de Openbare Gezondheidszorg (GOGRZ), Vanwege de wijze van aanbesteding (50% betalen bij WVS en Kleinschalig Collectief Vervoer vallen hieronder. toekennen van een traject en 50% na een succesvolle In de begroting van de WVS is de rijksbijdrage Sociale afronding van een traject) blijft het nog lastig om een goede Werkvoorziening opgenomen. Bij de Begroting 2020 blijkt inschatting van de kosten te maken. Op basis van de ervaring dat deze rijksbijdrage minder snel daalt dan bij de Begroting die wij met deze wijze van aanbesteding inmiddels hebben 2019 was ingeschat. Dit levert voor 2020 een voordeel op. opgedaan verwachten wij dat de kosten voor jeugd ruim € 2,5 Onze bijdrage naar 2023 toe loopt op, omdat de rijksbij- miljoen hoger zullen uitkomen dan geraamd in de Begroting drage Sociale Werkvoorziening niet kostendekkend is en 2019-2022. gemeenten hieraan moeten bijdragen om de kosten voor de WVS gedekt te krijgen. Het Rijk heeft extra middelen voor jeugd toegekend. Landelijk in totaal € 1 miljard voor de jaren 2019 t/m 2021. De De bijdrage aan de ISD is opgenomen onder het product werk toezegging ligt er dat het Rijk onderzoekt of de gemeenten en inkomen. voldoende middelen ontvangen voor de uitvoering van de jeugdtaken. Wanneer dit niet het geval is zal zij vanaf 2022 WMO extra middelen beschikbaar stellen. Gemeenten mogen in In de Begroting 2019-2022 hebben wij aangegeven dat het hun begroting de extra middelen die in 2020 en 2021 worden tekort op het sociaal domein op zou kunnen lopen tot een ontvangen voor jeugd ook ramen voor de jaren 2022 en 2023. tekort van € 5 miljoen. Dit blijkt nu helaas uit te komen. De Voor Bergen op Zoom is dit € 1,5 miljoen. Wij hebben deze stelpost die op de WMO in de Begroting 2019-2023 was bijdrage ook voor 2022 en 2023 in onze begroting opgenomen. opgenomen van € 2,1 miljoen nemen wij daarom dit jaar niet Daarnaast is in de algemene uitkering nog een structurele meer op. bijdrage voor prijscompensatie 2019/2020 ontvangen van € 600.000. In totaal hebben we dus € 2,1 miljoen aan extra Daarnaast moeten we een nieuw contract voor de voorzie- rijksbijdragen ontvangen in de algemene uitkering. Deze ningen (rolstoel, scootmobiel ed) afsluiten. Wij verwachten worden geraamd op programma 5. een aanbieden die tenminste 30% hoger zal uitkomen en daardoor een kostenstijging vanaf 2020 van € 800.000. Per saldo nemen de kosten voor jeugd voor onze begroting met ruim € 400.000 toe. De kosten voor huishoudelijke ondersteuning en begeleiding van PGB nemen toe vanwege een volume stijging en prijs- Werk en inkomen stijging. Het nieuwe maximale abonnementstarief van € 17,50 De stijging in werk en inkomen is te verklaren door inzet heeft hier natuurlijk ook invloed op. In totaal ramen wij op van extra middelen voor participatie en WSW (Wet Sociale deze onderdelen de kosten ruim € 1,5 miljoen hoger. Werkvoorziening). Deze extra middelen zijn via de algemene uitkering gecompenseerd. De algemene uitkering is geraamd Beschermd wonen op programma 5. Van het Rijk hebben we in 2018 een extra rijksbijdrage gekregen van € 4,8 miljoen voor de uitvoering van beschermd Volksgezondheid wonen. Gezien het moment waarop dit bekend werd Voor vaccinaties hebben we via de algemene uitkering extra hebben we dit niet meer kunnen verwerken in de Begroting middelen ontvangen. Dit programma wordt voor ons door de 2019-2023. De rijksbijdrage wordt begroot op programma 5 bij GGD en Thuiszorg West-Brabant uitgevoerd. De extra rijks- de algemene uitkering, en is daarmee voor de begroting in bijdrage wordt geraamd op programma 5. Per saldo heeft dit zijn totaal budgettair neutraal. geen invloed op het begrotingstotaal.

De rijksbijdrage van € 4,8 milj is tijdelijk en vervalt wanneer Keuzemenu het verdeelstelsel wordt herzien. Wij gaan ervan uit dat wij na In de Begroting 2020 is een keuzemenu van € 3 milj struc- de herziening eenzelfde rijksbijdrage zullen ontvangen. tureel opgenomen. € 1.500.000 hiervan heeft betrekking op programma 2. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar de inleiding.

32 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 33 Programma 3 Economie en werkgelegenheid, vrijetijdseconomie en onderwijs

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Economie Binnenstad Bergen op Zoom heeft in 2022 een moderne, gezonde en We hebben een levendige en aantrekkelijke binnenstad die duurzame economie, waarin ondernemers zich welkom landelijke bekendheid geniet. voelen. Die goede economie is ook voor inwoners belangrijk omdat er geld is voor maatschappelijke voorzieningen. Er Vrijetijdseconomie, cultuur en sport is sprake van een krachtig en innovatief MKB. Ook starters Cultuur is samen met erfgoed, toerisme en recreatie hebben alle kans om succesvol te zijn. Innovatieve bedrij- een van de dragers van de moderne lokale economie. vigheid kreeg een impuls. Bergen op Zoom is aantrekkelijk om er te wonen en te werken. De nationale en internationale bekendheid trekt Voor ondernemers én werknemers is Bergen op Zoom een bezoekers van buitenaf naar Bergen op Zoom. aantrekkelijke gemeente met veelzijdige werkgelegenheid. Er is een goede balans tussen bedrijvigheid en duurzaamheid. Bergen op Zoom heeft goede recreatieve voorzieningen. Grote en kleine bedrijven verbonden zich met de biobased Er is een verbinding met sportrecreatie en andere economy waardoor deze speerpuntsector een flinke impuls functies. Het sportbeleid is een belangrijke basis onder kreeg. De containerterminal aan de buitenhaven is een de vrijetijdsbesteding. belangrijke schakel in het vervoer over water en over de weg. Er is een breed aanbod van sportsoorten en passende facili- Bedrijventerreinen teiten. Bergen op Zoom is een van de sportiefste gemeenten De bedrijventerreinen zijn modern en duurzaam. Dat is in West-Brabant. Het volwaardige cultuuraanbod met veel een verdienste van de bedrijven en van ons. Bedrijven kunst en cultuur draagt bij aan saamhorigheid en is een leveren een bijdrage aan het oplossen van maatschappe- versterker van innovatie en creativiteit. Dit alles zorgt voor lijke vraagstukken. Dat zie je bijvoorbeeld aan de transitie identiteit en gemeenschapszin. naar een duurzame en circulaire economie, aan duurzame energieopwekking en aan een duurzame agrofoodketen/ Onderwijs biobased economy. Bergen op Zoom is een aantrekkelijke onderwijs- en studentenstad in West-Brabant. We hebben een zeer ruim aanbod We realiseerden ruimte voor nieuwe bedrijvigheid door de van verschillend onderwijs. Dit geldt voor alle onderwijs- ontwikkeling van Schans VI en De Ster van Lepelstraat. soorten: basisonderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs, mbo en hbo. Onderwijsinstellingen, zoals de HAS, Werkgelegenheid zijn geworteld in stad en regio en hebben een passende We hebben voldoende en een divers aanbod van werkgele- locatie gevonden. genheid. Ondernemers en onderwijs werken goed samen en versterken elkaar. Het aanbod van beroepsonderwijs sluit Een goede spreiding van kwalitatieve en levensvatbare beter aan bij de behoefte van het bedrijfsleven. Hierdoor is scholen over dorpen en wijken zorgt dat scholen voor alle de mismatch op de arbeidsmarkt verkleind en is er voldoende leerlingen bereikbaar zijn. Waar deze spreiding in de knel personeel voor de toekomst. De arbeidsparticipatie is kwam, bijvoorbeeld door de omvang van de school, hebben vergroot. Inwoners van Bergen op Zoom kunnen makkelijk we praktische combinaties gemaakt. Onze scholen zijn aan de slag in de Antwerpse haven. schoon, heel, veilig en duurzaam. Het zijn perfecte plaatsen om een leven lang te leren.

34 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Iedereen krijgt de kans om mee te doen in onze samenleving We werken op economisch en cultureel gebied en op en kinderen krijgen de kans om hun talenten te ontwikkelen duurzaamheid samen met onze partnersteden, maar zeker en te benutten. Iedereen krijgt de mogelijkheid zich te ontwik- ook op onderwijsgebied. kelen tot een niveau waarop een meer betekenisvol leven te leiden is.

Economie

Hoofddoelen Subdoelen 1. De economische structuurver- 1.1 Behouden en vergroten werkgelegenheid. sterking een verdere impuls 1.2 Zorgen voor een levendige en aantrekkelijke Binnenstad. geven door te zorgen voor een 1.3 Biobased Economy en Agrofood inbedden. duurzaam gezonde werkgelegen- 1.4 Marketing inzetten op de domeinen Bewoners, Bezoekers en Bedrijven. heids-(infra)structuur. 1.5 Arbeidsmarkt in control met goed werkend WerkgeverServicePunt Daarmee dragen we bij aan: en GrensInformatiePunt. - een goed leef-, werk-, 1.6 Versterken regionale economie. en vestigingsklimaat, - economische weerbaarheid, - een lager werkloosheidspercentage, - meer arbeidsparticipatie en - succesvolle regionale samenwerkingen op dit gebied.

Vrijetijdseconomie

Hoofddoelen Subdoelen 2. Hoogwaardige toeristische en 2.1 Cultuur is één van de dragers van moderne economie (samen met erfgoed, recreatieve voorzieningen en een toerisme en recreatie) en draagt daar nationaal en internationaal actief aan bij. samenhangend cultuur en sport- 2.2 Bergen op Zoom heeft goede recreatieve voorzieningen en is verbonden en beweegaanbod. met sportrecreatie. Dit doen wij voor bewoners, 2.3 Er is een breed aanbod aan sportsoorten en passende faciliteiten. maatschappelijke instellingen, 2.4 Er is een volwaardig cultuuraanbod met kunst en cultuur. bedrijven en bezoekers. Daarmee 2.5 Diverse vormen van burgerparticipatie betrekken inwoners, er is aandacht voor dragen we bij aan: vrijwilligers, vroegsignalisering en preventie (gemeenschapszin). - een goed leef-, werk-, en - Sociaal domein programma 2. vestigingsklimaat, 2.6 Bergen op Zoom is aantrekkelijk. Historische binnenstad en de ligging aan het - sociale veerkracht, cohesie en water kent prima voorzieningen. duurzaamheid. - Fysiek domein programma 4.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 35 Onderwijs

Hoofddoelen Subdoelen 3. Een aantrekkelijke onderwijs- 3.1 Zeer ruim aanbod van verschillend onderwijs. en studentenstad. 3.2 Sterke verbinding van het onderwijs met economische ontwikkelingen. 3.3 Samenwerking met onderwijspartners en partnersteden.

4. Een goede spreiding van kwali- 4.1 Bereikbaar onderwijs. tatieve en levensvatbare scholen 4.2 Een goede bezetting van de lokalen en andere ruimtes in de scholen. over dorpen en wijken. 4.3 Scholen worden een ontmoetingsplek in de wijk. 4.4 Scholen zijn schoon, heel, veilig en duurzaam.

5. Leerlingen hebben optimale 5.1 Eren van toppers op onderwijsgebied. kansen om hun talenten te 5.2 Voorkomen ongeoorloofd schoolverzuim en vroegtijdig schoolverlaten. ontwikkelen en benutten. 5.3 Bestrijden leerachterstanden.

6 . Een leven lang leren. 6.1. Voorkomen en terugdringen laaggeletterdheid.

Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

Economie

De economische structuurverster- parkmanagement (Keurmerk veilig ondernemen). We king een verdere impuls geven door zetten verder in op energie neutrale, duurzame en veilige te zorgen voor een duurzaam gezonde bedrijventerreinen. Ook stimuleren we het samen- 1 werkgelegenheids-(infra)structuur werken en kennisdelen met Start2Grow (voormalig Starterscentra West-Brabant) en tussen zowel de Green Daarmee dragen we bij aan: Chemistry Campus als de Delta Agrifood Business • een goed leef-, werk-, en vestigingsklimaat, (Suikerlab). • economische weerbaarheid, • een lager werkloosheidspercentage, We verwachten dat we de werkzaamheden in de • meer arbeidsparticipatie en succesvolle regionale samen- Theodorushaven in 2020 afronden. werkingen op dit gebied. In 2020 starten de werkzaamheden voor de 1.1 Behouden en vergroten werkgelegenheid Burgemeester Peterssluis voor de volledige renovatie We zorgen voor een optimale verbinding met bedrijven c.q. gedeeltelijke vernieuwing. We faciliteren het project en voeren actief accountmanagement. containerterminal aan de Buitenhaven onder andere door het coördineren van de planologische procedure. Deze Naast ons eigen acquisitieprogramma, zetten we in ontwikkeling is mede afhankelijk van een aantal externe op vraag gestuurde bedrijventerreinontwikkeling. Dit factoren zoals de PAS-regeling en andere milieuaspecten doen wij o.a. om de werkgelegenheid te stimuleren. en de samenwerking met diverse partijen. Hierbij zoeken we samenwerking met partijen zoals Werkcentrum Brabantse Wal, Samen in de Regio (Kijk 1.2 Zorgen voor een levendige en aantrekkelijke Binnenstad binnen bij bedrijven) en VNONCW. Wij faciliteren de Bergen op Zoom is terecht trots op haar bourgondische groei van bedrijven door werkgelegenheid te stimuleren. binnenstad met historische entourage. De binnenstad Vanuit NV Aangenaam acquireren we samen met Rewin is de belangrijkste imagodrager van de stad en zowel voor de eerder vastgestelde topsectoren (agrofood/ maatschappelijk als economisch van belang. Het biobased, logistiek en maintenance) en Midden en Klein functioneren van de binnenstad staat echter al jaren Bedrijf (MKB). We ondersteunen de bedrijventerreinen onder druk door diverse trends en ontwikkelingen die in het behoud van hun kwaliteit via partnerschap met vooral de detailhandelssector raken. Winkels dragen

36 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 bij aan de levendigheid en leefbaarheid in de stad. uitvoeren/oplossen. Creativiteit ontmoet de Biobased Met het verlies van winkels in middelgrote steden, Economy o.a. via de BioBest Trofee voor vastenavend- gaan werkgelegenheid en voorzieningen verloren. bouwclubs, waarvoor we een Masterclass aanbieden We keren de neergaande spiraal van het verlies aan om het kennisniveau van bouwclubs op zodanig niveau economische vitaliteit in de binnenstad sinds 2015 met proberen te brengen dat het gebruik van biobased/ de Brede Aanpak Binnenstad. In 2019 evalueerden we duurzame materialen in vastenavendcreaties toeneemt. de Brede Aanpak Binnenstad. We bedden dit als apart De gemeentelijke bedrijfsvoering verduurzamen we via programma in in de reguliere werkzaamheden van de het inkoopbeleid verder door aansluiting bij het landelijke ambtelijke organisatie. We bereikten al veel met de Manifest MVI (Maatschappelijk Verantwoord Inkopen). aanpak. De winkelleegstand daalde en we versterkten de Concretisering daarvan vindt plaats door het opstellen branchering van het winkelaanbod. Om op lange termijn van een MVI-actieplan, dat o.a. aandacht besteedt aan de leegstand te verlagen naar frictieniveau en meer het thema biobased economy. In de openbare ruimte bezoekers te trekken, moet er nog veel gebeuren. We continueren we onze inzet om biobased materialen en zetten ons in om de beleving en de aantrekkingskracht producten te gebruiken waar dit mogelijk/kansrijk is. te vergroten. We stimuleren en faciliteren onderne- De verbinding tussen Biobased Economy en Agrofood merschap, waarbij het vinden van andere innovatieve leggen we o.a. via de samenwerking tussen het Delta functies van belang is om winkelleegstand aan te pakken. Agrifood Business (Suikerlab) en de Green Chemistry De binnenstad vitaal houden is een opgave waar we Campus. gezamenlijk de schouders onder moeten zetten. Daarom zoeken we intern en extern naar samenwerking. (Denk 1.4 Marketing inzetten op de domeinen Bewoners, hierbij aan samenwerking met ondernemers, pandeige- Bezoekers en Bedrijven naren, provincie, midsize-gemeenten West-Brabant). Citymarketing is een middel (investering) om de schul- De opgave is complex en de wereld verandert zo snel denlast te verminderen en de economie structureel dat we steeds moeten bijsturen. Het learning by doing te versterken. Hiervoor volgen we in 2020 de in 2019 uit de Brede Aanpak Binnenstad blijft relevant. We landelijk bekroonde én de door de Raad vastgestelde zetten een sturingsinstrument op en kunnen nu jaarlijks strategie/beleidsplan. monitoren en bijsturen waar nodig. In het jaarplan bereiden we op structuurniveau van de gehele gemeente We zoeken consequent de synergie op tussen de programmatische keuzes voor over programma’s zoals domeinen Bezoekers, Bewoners en Bedrijven (zowel leisure, horeca, detailhandel, overige publieksgerichte het aantrekken als het behouden). We doen dat samen functies en wonen. Deze keuzes gaan breder dan alleen met de stakeholders op zowel communicatievlak als programma 3. op productontwikkeling. Vanuit trots en economische drijfveren zetten de stad op een aantrekkelijke manier 1.3 Biobased Economy en Agrofood inbedden in de schijnwerpers. We doen dit altijd met behulp van We voeren het Plan van Aanpak Biobased Economy ondernemers en inwoners. We zetten hier middelen als verder uit volgens de Pijleraanpak. Dat houdt in dat we influencer-persreizen, retargetting, prospecting voor in specifiek blijven inzetten op de pijlers: Green Chemistry en een uitgebreide contentstrategie voor de structurele Campus/biobased bedrijvigheid/ Agrofood, Onderwijs, versterking van de eigen kanalen (website, facebook, Creative Biobased, Gemeentelijke bedrijfsvoering Instagram etc). (biobased/duurzame inkoop) en Gebiedsontwikkeling/ openbare ruimte. ‘Werken’ in combinatie met ‘onderwijs’ speelt een steeds grotere rol binnen de taken van citymarketing. Het zijn Meer in detail oefenen we het aandeelhouderschap in vliegwielen voor het aantrekken van nieuw personeel de Green Chemistry Campus (GCC) uit (samen met de en inwoners. Door hier tevens op in te zetten leveren provincie Noord-Brabant en de NV REWIN), ondersteunen we een bijdrage aan het behalen van de (strategische) we de 2e ronde van het BioVoice-programma en bieden doelstellingen rondom de economische structuurver- we ondersteuning bij de uitwerking van de bouwplannen sterking van onze gemeente. voor de uitbreiding van de GCC-demoruimte (fase 3). Op het gebied van onderwijs dragen we bij aan de Bij voorkeur zoeken we zoveel mogelijk de samen- uitvoering van het project Innovatietafels van het Center werking binnen de Brabantse Wal, waarmee we vooruit- of Expertise Biobased Economy, waarmee Hbo-studenten kijken naar een mogelijke geografische uitbreiding van opdrachten/vraagstukken van het bedrijfsleven kunnen de werkzaamheden van citymarketing.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 37 1.5 Arbeidsmarkt in control met goed werkend (Economische Monitor) en het Regionaal werkbedrijf WerkgeverServicePunt en GrensInformatiePunt (project ‘Perspectief op Werk’). Waar mogelijk werken Op het gebied van arbeidsmarkt, WSP en GIP werken we samen in triple helix-verband, zoals bij de Economic we samen met de andere Brabantse Walgemeenten Board West-Brabant (o.a. Versterking van de topsec- in de Intergemeentelijke Sociale Dienst (ISD). In de toren middels uitvoeringsagenda’s 2020). Bij regionale Uitvoeringsorganisatie Sociaal Domein (USD) werken samenwerking zoeken we de balans tussen lokaal en we met hen samen op het gebied van Participatie binnen regionaal belang. Bergen op Zoom. Vrijetijdseconomie De nieuwe vorm van het WerkgeverServicePunt startte in 2019 en dit optimaliseren we in 2020. Het programma vrijetijdseconomie (VTE) bestaat uit de onderdelen In samenwerking met programma 2 staat het onderdeel Sport, Cultuur en Erfgoed, Toerisme/ ‘werkplicht’ centraal voor de mensen die kunnen werken. 2 Recreatie. Daarnaast zoeken we binnen het Werkcentrum, waar ook het WerkgeverServicePunt onderdeel van is, een De afgelopen jaren investeerden we in de voorzieningen voor stevigere verbinding met het GrensInformatiePunt. Het en het aanbod van recreatieve, toeristische, culturele en regionale onderzoek dat in 2019 startte, ronden we af sportieve activiteiten. De nadruk lag hierbij op kwantiteit en in 2020, inclusief de bijbehorende implementatie. Hoe kwaliteit. de grensoverschrijdende samenwerking vorm kan krijgen onderzoeken we binnen de regio West-Brabant. Vanaf 2020 kiezen we voor een andere benadering. We zetten De uitbreiding van ons GIP naar de regio nemen we daarbij de effecten centraal die we met vrijetijdseconomie hierin nadrukkelijk mee. De werkzaamheden voor het willen bereiken. Deze effecten legitimeren immers de inzet op GIP op de Brabantse Wal blijven we uitvoeren, onder het programma. voorbehoud van enkele minimale wijzigingen op basis van het onderzoek. De effecten zijn enerzijds sociaal maatschappelijk van aard. Vrijetijdseconomie levert naast een zinvolle tijdsbesteding Binnen Bergen op Zoom zetten we in op de samen- een bijdrage aan onder andere sociale activering, het terug- werking economie-arbeidsmarkt-Onderwijs. Dit leidt in dringen van eenzaamheid, het bevorderen van een gezonde 2020 tot een gemeentelijke Human Capital Agenda. leefstijl, sociale cohesie en educatie in combinatie met duurzaamheid. Anderzijds moet het programma economische 1.6 Versterken regionale economie effecten bewerkstelligen. De gemeente Bergen op Zoom is onderdeel van een Daily Urban System omdat de markten voor wonen en Een gemeente met hoogwaardige voorzieningen en een werken in West-Brabant een regionaal karakter hebben divers vrijetijdsaanbod is een aantrekkelijke gemeente. Er en inwoners van Bergen op Zoom ook gebruik maken van valt meer te beleven. Mensen willen die gemeente bezoeken de voorzieningen in de buurgemeenten en andersom. Dat en/of daar wonen. Daarnaast kan het bijdragen aan meer betekent dat het toekomstperspectief van middelgrote werkgelegenheid. steden als Bergen op Zoom in sterke mate afhankelijk is van de positie en samenwerking in de regio. We realiseren hiervoor één uitvoeringsprogramma VTE. In dit programma leggen we naast de verbinding tussen sport, Daarom blijven we met diverse samenwerkingsver- cultuur, toerisme/recreatie en water ook de verbinding met banden en diverse samenwerkingspartners werken doelstellingen uit overige programma’s van de gemeente aan versterking van de regionale economie. Enkele omdat hier winst te behalen valt. Anders gezegd: welke voorbeelden zijn: Rewin (Aanjagen en aantrekken van doelen streven we als gemeente na, hoe kunnen we vanuit vernieuwend ondernemerschap), Regio West-Brabant vrijetijdseconomie hieraan bijdragen en wat kan de uitvoering (regionale bedrijventerreinen strategie en actiepro- van andere programma’s betekenen voor het realiseren van gramma Samen aan de lat), Samenwerking Brabantse de gewenste effecten binnen vrijetijdseconomie. Wal (Uitvoeringsagenda 2020), Netwerkstad

38 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Uitvoering de zeven stellingen onder voorzitterschap van de provincie. Naast het ontwikkelen van het uitvoeringsprogramma VTE In 2020 is met name de erfgoeddeal een speerpunt, waarbij en de producten daarvoor, voorzien we op de afzonderlijke erfgoed een vraagstuk is voor andere beleidsdoelen. onderdelen nu de volgende projecten/werkzaamheden: Voor Bergen op Zoom moeten we dan denken aan de Waterschans. Er is een breed aanbod aan sportsoorten dat bijdraagt aan maatschappelijke effecten op het gebied van een zinvolle Het uitvoeringsprogramma vestingvisie rollen we verder vrijetijdsbesteding, bewustzijn en een gezonde leefstijl. uit waarbij we slim aansluiting zoeken bij projecten in de binnenstad. Sport Het erfgoedbeleid concretiseren we met een kerkenvisie en Een nieuwe sport- en beweegvisie. Toekomstbestendig sport- het uithangbord. De monumenten van de stad, houden we in beleid is het fundament om de positieve impact van sport nog stand en we zoeken daarbij ook nadrukkelijk naar cofinan- beter te benutten en in te spelen op actuele trends en ontwik- ciering. Bovendien staat duurzaamheid centraal. kelingen. In relatie tot het sociaal domein betekent dit dat we nog meer de verbinding zoeken om wenselijke maatschappe- Toerisme/recreatie lijke effecten te bereiken. Tegelijkertijd is er sprake van een Het toeristische recreatieve aanbod van Bergen op Zoom breed aanbod aan sportsoorten en passende faciliteiten. en omgeving heeft een positief effect op het leefklimaat van inwoners, vestigingsklimaat bedrijven en nieuwe bewoners. We werken doorlopend aan een gezonde leefstijl voor alle Het draagt bij aan een positief imago van de regio. Bergenaren en hebben extra aandacht voor kwetsbare groepen (mensen met een beperking, jeugd en ouderen). In We geven invulling aan het programma Herdenken en dat kader herijken we de jaarlijkse opdracht aan onze uitvoe- faciliteren de Stichting Bevrijding Brabantse Wal en Stichting rende beleidspartner Fitfabriek zodat deze opdracht aansluit Bezoekersinformatiecentrum Erevelden. bij de ontwikkeling die we willen bewerkstelligen. Uiteraard laten we de samenwerking van de Brabantse Wal Om een breed aanbod aan sportsoorten en passende facili- niet los. Sterker nog, deze wordt met het nieuwe bestuur en teiten te realiseren, staat 2020 in het teken van de toekomst- de nieuwe opdracht van de Streekorganisatie bekrachtigd. bestendigheid van binnen- en buitensportaccommodaties. Door de huisvesting in het Delta Agrifood Business Beheer en onderhoud is hiervoor een belangrijk middel. En (Suikerlab) en een bestuur bestaande uit vertegenwoor- waar mogelijk maken we slimme combinaties met vereni- digers uit overheid, onderwijs én ondernemers wordt de gingen en duurzaamheid. Streekorganisatie toegankelijker maar ook zelfstandiger.

Erfgoed Daarnaast geven we uitvoering aan de Agenda Veerkrachtig De stad en het landschap zijn herkenbaar door de fraaie Bestuur. Vanaf 2020 voeren we onder andere binnen de pijler monumenten en de bijzondere natuur en ze worden gedragen Recreëren diverse acties uit, met voornamelijk de focus op door een roemruchte geschiedenis. Ze zijn het visitekaartje vermarkten en routing & signing. van de gemeente, we moeten ze koesteren en in stand houden maar ook vermarkten. VVV Brabantse Wal blijft nauw betrokken bij de uitvoering van het toeristische beleid en Agenda Veerkrachtig Bestuur. In 2019 werkten we aan de business cases Erfgoedlocaties Bij de ontwikkeling van Toerismepoort blijven ze met hun rol en Toerismepoort. In 2020 implementeren we diverse verbonden bij de andere functies en dragen ze alle verhaal- kansen uit het rapport, de focus ligt op het opleveren van lijnen van de Brabantse Wal uit aan bezoekers en inwoners. productmarkcombinaties voor het museum, het realiseren Er wordt nog meer samengewerkt met de regio. Dit gebeurt van Panorama Coehoorn en het programmeren van het onder andere binnen Geopark. Bergen op Zoom maakt vanaf Ravelijn. In de moederkredieten is geld opgenomen voor 2020 onderdeel uit van een intentieovereenkomst tussen 2 Toerismepoort. Centraal in de uitvoering staat onder andere landen, 4 provincies en 61 gemeenten. Ook verkennen we met de samenwerking met lokale en regionale partijen en de Regio West-Brabant de kansen en ambities binnen de sector verhaallijnen van stad en streek. Op deze wijze sluiten we VTE. aan bij de Holland-City strategie van de NBTC. Daarnaast blijven we verbonden met Waterpoort en werken Het Zuiderwaterlinie project wat tot 2029 doorloopt, boekt we samen om de kansen binnen de riviercruisemarkt te terrein als het gaat om herkenning en samenwerking binnen benutten binnen deze regio.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 39 Cultuur Cultuurhistorische Organisaties Er is een breed cultuuraanbod voor jong en oud dat naast een Het overleggen met en stimuleren van de CHO’s is van groot maatschappelijk en ruimtelijk effect ook een bijdrage levert belang. Zij zijn de ambassadeurs van onze stad als het gaat aan de economie. om cultuur en erfgoed. In de overleggen hebben we ook aandacht voor de vitalisering van het vrijwilligersveld. Evenementenbeleid Na vaststelling van de kadernota evenementen in het laatste Onderwijs kwartaal van 2019 starten we met de implementatie van het evenementenbeleid. Aan de hand van de uitvoeringsagenda Een aantrekkelijke onderwijs- en werken we in 2 beleidscycli van 2 jaren de daarin opgenomen studentenstad actiepunten uit. 3 De gemeente probeert het huidige aanbod van onderwijs in Toekomstbestendige bibliotheek stand te houden en streeft waar mogelijk naar uitbreiding van Basisbibliotheek Het Markiezaat fuseert per 1 januari 2020 het aanbod. We onderzoeken kansen voor mbo- en hbo-oplei- met de Bibliotheek VANnU tot Bibliotheek West-Brabant. dingen die goed aansluiten bij regionale arbeidsmarkt. Om de posities van de betrokken partijen te borgen stelden En organiseren twee dialoogtafels, waarbij onderwijs en we een convenant op. In het eerste kwartaal van 2020 is een bedrijfsleven met elkaar in contact komen. De gemeente voorstel met een nieuw huisvestingsconcept gereed. ondersteunt de regionale (onderwijs)plannen van Sterk Techniekonderwijs (focus op techniekonderwijs) en de Passende faciliteiten Agenda Beroepsonderwijs (focus op aansluiting onderwijs en • In relatie tot dit subdoel startten we al in 2019 met het arbeidsmarkt). We zetten in op de ontwikkeling van de Delta actiepunt Facilitair Bedrijf terug naar de basis. De nieuwe Agrifood Business (de broedplaats Agrofood/Suikerlab). Dit beheersituatie geven we in 2020 binnen de financiële betekent dat we het concept verder invullen, partners acqui- en inhoudelijke kaders vorm. Zowel het culturele veld reren en subsidiemogelijkheden verder onderzoeken. als het lokale bedrijfsleven betrekken we bij de nadere invulling. De samenwerking tussen de culturele sector De gemeente organiseert verschillende interactieve bijeen- (publiek) en het lokale bedrijfsleven (privaat) is één van komsten met alle partners uit het onderwijsveld. Eind 2019 de speerpunten. bepalen we gezamenlijk de prioriteiten voor 2020 voor de • De doorontwikkeling van Poppodium Gebouw-T tot een Onderwijsagenda Brabantse Wal 2019-2022. We geven zakelijk en financieel gezonde organisatie loopt conform samen met onze onderwijspartners en regiogemeenten afspraak. Momenteel werken we aan het vormgeven van uitvoering aan de Onderwijsagenda. de toekomstige subsidierelatie. Dit bieden we in het eerste kwartaal van 2020 ter besluitvorming aan. Deze besluit- Een goede spreiding van vorming kan van invloed zijn op de begroting 2021. Per 1 kwalitatieve en levensvatbare januari 2021 effectueren we de nieuwe subsidierelatie. 4 scholen over dorpen en wijken

Opzetten nieuw subsidiebeleid De gemeente stelt begin 2020 het beleidsrijke integrale Met het nieuwe programma vrijetijdseconomie richten we huisvestingsplan (IHP) vast. Met de uitvoering van het ons op de effecten die we met ons beleid willen bewerk- IHP start de realisatie van toekomstbestendige onder- stelligen. Vervolgens passen we het subsidiebeleid hierop wijshuisvesting in de dorpen en wijken. We gaan door aan. Op die manier kunnen we de gewenste ontwikkelingen met de voorbereiding van de doordecentralisatie van faciliteren. onderwijshuisvesting. In het beleidsrijke IHP is aandacht voor duurzaamheidsmaatregelen. Volwaardig cultuuraanbod Cultuur levert een belangrijke bijdrage aan de (identiteits-) We onderzoeken de mogelijkheden en knelpunten voor het ontwikkeling van mensen, het bevordert creatief talent. vormen van integrale kindcentra (IKC).

De culturele infrastructuurpartners en het Cultuurbedrijf We geven een nieuwe invulling aan het project Veilige zorgen met hun diensten/inzet dat cultuurbeleving op diverse School. Er is meer aandacht voor preventie en de betrok- manieren beschikbaar is voor onze inwoners en bezoekers. kenheid van veiligheidspartners bij de scholen.

40 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Leerlingen hebben optimale kansen We voeren een actief onderwijskansenbeleid, waarin gelijke om hun talenten te ontwikkelen en kansen voor alle kinderen centraal staan. Het project onder- 5 benutten wijsambassadeurs zetten we in 2020 voort.

Ook in 2020 werken we mee aan de verbetering van de We onderzoeken de mogelijkheid van een schoolbibliotheek aansluiting tussen onderwijs en jeugdzorg. In het schooljaar op elke school. 2019/2020 starten we met de inrichting van een schoolonder- steuningsteam (SOT) op elke school. Hier zijn zowel professi- Daarnaast onderzoeken we nieuwe aanpakken die gelijke onals uit het onderwijs als jeugdhulp bij aangesloten. kansen voor nieuwkomers stimuleren. We stimuleren de doorgaande leerlijn, waardoor de overgangen tussen Via het Regionaal Bureau Leerplicht (RBL) blijven we de voorschoolse voorzieningen, primair onderwijs, voorgezet komende jaren inzetten op een betere arbeidsmarktvoorbe- onderwijs en vervolgonderwijs soepel verlopen. reiding voor jongeren in een kwetsbare positie. Dit gebeurt onder andere door de inzet van de groepsaanpak Dynamo. Een leven lang leren Daarnaast werken we aan een nadrukkelijke verbinding 6 tussen de dienstverlening van de RMC en het Werkgevers Door de voortzetting van onder andere de bibliotheek op Servicepunt West-Brabant. school en de voorleesexpress zijn we in staat om laaggeletterdheid beter te signaleren en te voorkomen. We stimuleren Via het Thuiszitterspact verbond de gemeente zich aan de inwoners om deel te nemen aan volwasseneneducatie en ambitie dat in het schooljaar 2019-2020 geen enkel kind taalonderwijs. Hierbij is extra aandacht voor autochtone langer dan drie maanden thuiszit zonder een passend aanbod laaggeletterden en uitkeringsgerechtigden. van onderwijs en/of zorg. Werkgevers stimuleren we om medewerkers op de werkvloer bij te scholen in taal en in het bieden van vrijwilligerswerk en werkervaringsplaatsen waarbij taal centraal staat.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 41 Indicatoren

Omschrijving indicator Gemeenten BoZ BoZ Bron Met verwijzing naar de doelstelling uit de tabel hierboven landelijk 2017 2018

Waarstaatjegemeente.nl Het aantal niet sporters {-} {-} {-} uitgedrukt in een percentage (RIVM – wewZorgatlas)

Waarstaatjegemeente.nl Economie: functiemenging 52,8 49,4 49,5 (verhouding tussen banen en woningen), als percentage (Rapport werkgelegenheidsregister, LISA)

Waarstaatjegemeente.nl Economie: Vestigingen (van bedrijven) 125 99,6 103,1 aantal per 1.000 inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar (Rapport werkgelegenheidsregister, LISA)

Voor een uitgebreide toelichting en opmerkingen bij de vermelde bovenstaande indicatoren verwijzen wij u naar het indicatoren overzicht opgenomen in programma 1.

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Detailhandelstructuurvisie 2016 Nota integraal bedrijventerreinenbeleid 2013 Meerjarenplan 2014-2017 NV Aangenaam in Bergen op Zoom 2014 Actieplan economische structuurversterking 2015 Startfoto lokale economie 2016 Kadernota “Sport (is) in beweging” 2011-2016 2011 en verlengd in 2016 Sport is (in) Beweging – “Uitvoeringsnota Sport en Bewegen” 2013 en verlengd in 2016 Cultuurvisie Bergen op Zoom 2013 Doorontwikkeling Binnenschelde “Boulevard in Beweging” 2014 Visie Materieel erfgoed 2013 Uitvoeringsprogramma Materieel Erfgoed 2015 Verordening leerlingenvervoer 2014 Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs 2015 Onderwijskansenbeleid 2019 Onderwijsagenda Brabantse Wal 2019-2022 2019

Verbonden partijen Omschrijving hoe de verbonden partij bijdraagt aan doelstelling van de gemeente

Zwembad de Schelp en De exploitatie van twee zwembaden. De Melanen BV

Programma schoolverzuim en Regionale centrale leerling-administratie; centralisering van het gegevensbeheer RMC voortijdig schoolverlaten en leerplicht (wettelijke taak) ten behoeve van betere controle op voortijdig schoolverlaters en schoolverzuim, eenduidige cijfers en werkwijze in regio en betere aansluiting bij (regionaal georganiseerde) partners als het Voortgezet Onderwijs/MBO zelf, maar ook Zorg en Veiligheidpartners. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 34.781

42 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2018 2019 2020 2021 2022 2023

PR301 Economie en werkgelegenheid Baten 840 826 835 835 835 835 Lasten 4.946 3.394 3.546 3.761 3.732 3.720

Totaal saldo van baten en lasten 4.106 2.568 2.711 2.926 2.896 2.885 Onttrekkingen reserves 1.970 71 0 0 0 0 Stortingen reserves

Resultaat 2.136 2.497 2.711 2.926 2.896 2.885

PR302 Vrijetijdseconomie Baten 4.678 5.534 6.177 6.093 6.093 6.093 Lasten 20.944 21.758 21.919 21.757 21.683 21.573

Totaal saldo van baten en lasten 16.265 16.224 15.742 15.663 15.590 15.479 Onttrekkingen reserves 60 599 60 60 0 0 Stortingen reserves

Resultaat 16.205 15.625 15.682 15.603 15.590 15.479

PR303 Onderwijs Baten 2.321 2.938 2.365 2.353 2.353 2.353 Lasten 7.778 8.701 8.034 7.999 7.985 7.971

Totaal saldo van baten en lasten 5.458 5.764 5.670 5.645 5.632 5.618

Totaal programma 3 (Vrijetijds-)Economie en werkgelegenheid en onderwijs Baten 7.839 9.298 9.377 9.282 9.282 9.282 Lasten 33.668 33.854 33.500 33.517 33.400 33.264

Totaal saldo van baten en lasten 25.829 24.555 24.122 24.235 24.118 23.982 Onttrekkingen reserves 2.030 670 60 60 0 0 Stortingen reserves

Resultaat 23.799 23.886 24.062 24.175 24.118 23.982

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 43 Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Baten 9.194 9.124 9.064 9.064 Lasten 33.130 32.845 32.727 32.727

Saldo 23.936 23.721 23.663 23.663

indexering baten -110 -110 -110 -110 Salarisbegroting 300 300 300 300 Vastgoed 196 193 190 187 Kapitaallasten -147 155 153 153 Evenementenbeleid 186 186 186 186 Keuzemenu -200 -200 -200 -200 Overige wijzigingen -99 -70 -64 -197

Eindtotaal 24.062 24.175 24.118 23.982

Begrotingsmutaties

Indexering Kapitaallasten De inkomsten zijn met 1,7% verhoogd. Dit levert een voordeel De kapitaallasten in 2020 komen € 147.000 lager uit dan op € 110.000. geraamd in de Begroting 2019-2022. Dit komt met name, omdat de projecten in de haven (Brug Burg Peterssluis) Om de Begroting 2020-2023 sluitend te kunnen aanbieden later zijn afgesloten dan verwacht bij het opstellen van de wordt voorgesteld om de indexering van de lasten voor 2020 Begroting 2019-2022. achterwege te laten. De kapitaallasten in de jaren 2021 t/m 2023 komen hoger Salarisbegroting uit, omdat vanaf de Begroting 2019-2022 de lasten van de De salariskosten zijn geïndexeerd met 3% hetgeen tot een moederkredieten op programma 5 worden begroot. Als een stijging heeft geleid van € 300.000. krediet beschikbaar wordt gesteld worden de kapitaallasten begroot op het programma waar het krediet verantwoord Vastgoed dient te worden. Er heeft een budgettair neutrale herschikking van de kosten van vastgoed plaatsgevonden. Hierdoor zijn de kosten van Evenementenbeleid vastgoed in programma 3 met € 230.000 toegenomen en in Zoals bij de jaarrekening 2018 en het 2e Concernbericht 2019 programma 4 met hetzelfde bedrag afgenomen. is aangegeven is er structureel te weinig budget voor het evenementenbeleid in de begroting opgenomen. Dit budget Door verkoop van het pand aan de Kortemeestraat en de hebben we met €186.000 verhoogd. sportzaal aan de Julianastraat zijn de kosten van vastgoed voor programma 3 met € 39.000 afgenomen. In 2019 is gewerkt aan een nieuw evenementenbeleid en de verwachting is dat dit eind 2019 aan uw raad wordt aangeboden.

Keuzemenu In de Begroting 2020 is een keuzemenu van € 3 milj structureel opgenomen. € 200.000 hiervan heeft betrekking op programma 3. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar de inleiding.

44 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 45 Programma 4 Woon- en leefomgeving (fysiek domein)

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Aantrekkelijk woon- en leefklimaat Duurzame economische ontwikkeling Bergen op Zoom is een aantrekkelijke plek om te wonen, te We hebben goede ruimtelijke randvoorwaarden en die onder- werken en te ontspannen. Met de historische binnenstad, steunen en stimuleren de duurzame economische ontwik- de ligging aan het water en de Brabantse Wal hebben we keling. Dit betekent dat we de ruimte zorgvuldig gebruiken. een uitstekende uitgangspositie. De gemeente is continu in We revitaliseerden onze bedrijventerreinen en hebben ruime beweging. Door deze vernieuwing blijven we aantrekkelijk. aandacht voor het bedrijfsleven.

Inwoners en bezoekers ervaren deze ligging als een buiten- Vitale binnenstad gewone kwaliteit. Zij zijn snel en makkelijk ‘buiten’ en vinden De binnenstad van Bergen op Zoom is vitaal door de Brede daar prima voorzieningen. We benutten de ligging aan het Aanpak Binnenstad. We hebben een compact en aantrek- water optimaal. De groene omgeving is perfect toegankelijk kelijk kernwinkelgebied. Samen met bestaande en nieuwe en het water en de natuurgebieden zijn onderling verbonden. ondernemers werkten we aan belevingswaarde en innovatie Ook in de wijken en kernen zijn voldoende voorzieningen. en dat werpt z’n vruchten af. Delen van de stad kregen een andere functie en we drongen de leegstand terug. We Er is een begin gemaakt met het energieneutraal maken van boden particuliere eigenaren faciliteiten om hun woning bestaande woningen. Duurzaam bouwen is een vanzelfspre- te verbeteren. kendheid: aardgasloos en energieneutraal. We spelen ook in op de mogelijkheden die het Rijk biedt om dit in tranches Bereikbaar, toegankelijk en veilig mogelijk te maken. Bergen op Zoom is goed bereikbaar. Dat is van essentieel belang. We hebben optimaal vervoer van personen en vracht. We vullen sommige locaties in met tijdelijke bestemmingen Omdat we een duurzame en verkeersveilige stad zijn, zijn en gaan door met de herstructurering van wijken. er goede alternatieven voor de auto: de fiets, het openbaar vervoer en de voet. Er zijn voldoende en goede parkeer- Goed werkende woningmarkt plaatsen voor auto’s en (brom)fietsen in de binnenstad en De woningmarkt werkt uitstekend: er zijn voldoende op plaatsen waar dat nodig is. Automobilisten vinden met woningen, het aanbod is gevarieerd en de woningen sluiten digitale ondersteuning snel en gemakkelijk een parkeerplaats. aan bij de behoefte van de huidige en toekomstige inwoners. We hebben een flexibel woonprogramma en spelen zo in op We hebben snelle regionale (bus)verbindingen. Bij de veranderingen in bevolkingsomvang en samenstelling. opstappunten zijn goede fietsenstallingen. Er is een kleinschalig flexibel OV-systeem. Als autovervoer noodzakelijk is, Ons grondbedrijf beperkt financiële risico’s door te (laten) lenen en delen mensen auto’s of ze maken gebruik van het bouwen wat de markt vraagt en aankan en in kleinere openbaar vervoer. Er is kleinschalig vervoer naar de kernen, deelplannen. Dat levert meer (bouw)kwaliteit op en zorgt met bijvoorbeeld het buurtbussysteem dat goed werkt voor diversiteit. We geven niet alleen eigen gronden uit, we dankzij vrijwilligers. vervullen vooral een regisserende rol in gebiedsontwikkeling. Er zijn goede fietsenstallingen en die zijn bereikbaar door Er liggen goede prestatieafspraken met de woningcorpo- goede, veilige, comfortabele en snelle fietspaden. De raties over huur- en zorgwoningen. We laten woningen bestaande tegelfietspaden zijn waar mogelijk vervangen bouwen voor ouderen, voor de jeugd en voor nieuwkomers door open asfalt. Zo combineren we fietscomfort op de woningmarkt. Daarnaast creëerden we ruimte voor met duurzaamheid. alternatieve woonvormen.

46 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 De fietspaden zijn goed en veilig verlicht, zeker bij Omgevingswet oversteekplaatsen en op plekken waar sociale onveiligheid De komst van de nieuwe Omgevingswet bracht een veran- werd gevoeld. dering van de dienstverlening aan de inwoners en ondernemers. De Omgevingswet bundelt en vereenvoudigt de Op veel plaatsen in de gemeente moesten we de riolering procedures in het fysieke domein en waarborgt de kwaliteit vervangen. We maakten van de gelegenheid gebruik om van de leefomgeving. daar samen met omwonenden en bedrijven de leefbaarheid, verkeersveiligheid, ruimtelijke kwaliteit en verkeersfunctie Door de Omgevingswet veranderde de rol van de gemeente te verbeteren. ook aanzienlijk. We werken nog meer integraal en gebiedsgericht. We zoeken de (keten)samenwerking in de regio In Bergen op Zoom verbeterde de leefbaarheid en de en werken vooral samen met de samenleving. We zijn verkeersveiligheid. Dat komt omdat we de routes om de open, flexibel, uitnodigend, innovatief en geven én vragen stad heen aantrekkelijker maakten en daar de doorstroming vertrouwen. De wet ademt ‘uitnodigingsplanologie’. optimaliseerden. De routes in en door de stad zijn nu verkeersveilig voor met name fietsers en voetgangers. De Wij omarmden als gemeente de Omgevingswet omdat de knelpunten in kernen en wijken zijn aangepakt. geest van de wet zo goed aansluit bij de ambities van de gemeente Bergen op Zoom. Bergen op Zoom is goed en snel verbonden met de regio en met de rest van het binnen- en buitenland. Samen met onze De gemeente is duurzaam, vitaal en leefbaar. Onze rol is regionale partners en belangenorganisaties verbeterden we daarbij afwisselend faciliterend, aanjagend en regisserend. knooppunt Zoomland van de A4/A58, inclusief open afrit 28 (centrum en ziekenhuis). Ook voor knooppunt Markiezaat Schoon, heel en veilig liggen er verbeterplannen klaar. Het vervoer over spoor is Het beheer van de openbare ruimte zorgt voor een kwali- mede door onze inspanningen veiliger geworden: de overlast tatieve woon- en leefomgeving. Natuurgebieden rondom en risico’s van goederentreinen zijn verminderd. Er is een Bergen op Zoom en de dorpskernen geven de gemeente een goede goederenspoorverbinding tussen de havensteden positieve uitstraling en bieden recreatieve mogelijkheden. in de Vlaams-Nederlandse Delta en de treinverbinding met Inwoners nemen hun verantwoordelijkheid bij het beheer van Brabant en de Randstad is sterk verbeterd. De containerter- hun omgeving. minal aan de buitenhaven is een belangrijke schakel tussen het vervoer over de weg en over het water. Maatschappelijk effect Het fysieke domein is zo ingericht dat Bergen op Zoom een aantrekkelijke plek is en blijft om te wonen, te werken en te ontspannen op een wijze die in balans is met sociaal maatschappelijke en economische ontwikkelingen.

Woon- en leefomgeving

Hoofddoelen Subdoelen 1. Realiseren aantrekkelijk woon- 1.1 Opzetten stedelijke programmering. en leefklimaat 1.2 Op peil brengen en houden van voorzieningen in wijken en kernen. 1.3 Een vitaal buitengebied. 1.4 Werken aan Leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. 1.5 Aanpakken leegstand en transformatie. 1.6 Verbeteren omgevingskwaliteit. 1.7 Toegankelijk maken en verbinden van groene en blauwe omgeving. 2. Realiseren goed werkende 2.1 Weten wat er speelt op de woningmarkt. woningmarkt 2.2 Voldoende woningen voor alle doelgroepen in gemeente en regio Bergen op Zoom (vraag en aanbod sluiten op elkaar aan, ook gelet op de langere termijn). 2.3 Een gevarieerd en onderscheidend woningaanbod. 2.4 Een flexibel woningbouwprogramma.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 47 3. Duurzame economische 3.1 Leegstand naar frictieniveau 4-6%. ontwikkeling 3.2 Behouden en vergroten werkgelegenheid bedrijventerreinen -zie programma 3.

4. Bergen op Zoom is goed 4.1 Stimuleren fiets en OV als alternatieven voor de auto. bereikbaar, toegankelijk en 4.2 Voldoende en goede parkeerplaatsen voor auto’s. verkeersveilig 4.3 Verdere digitalisering parkeren en vervoer • Voorbereid op MaaS (Mobilty as a Service). 4.4 Snelle regionale busverbindingen met fietsparkeervoorzieningen bij de haltes. 4.5 Kleinschalig OV in de wijken en kernen • Voorbereid op MaaS (Mobilty as a Service). 4.6 Goede fietspaden in asfalt en verlichting en voldoende fietsparkeerplaatsen. 4.7 Kwaliteitsverbetering in de openbare ruimte bij groot onderhoud (bijvoorbeeld riolering). 4.8 Doorstroming van autoverkeer rond de stad verbeteren. In de stad meer ruimte voor fietser en voetganger. 4.9 Afwikkeling verkeer op knooppunten Zoomland (incl. afrit 28) en Markiezaten. 4.10 Verkeersveiligheid verbeteren door aanpak van knelpunten. 4.11 Meer elektrische laadpalen in garages en op straat en meer ruimte voor deelauto’s.

5. Vitale binnenstad Zie programma 3.

6. Omgevingswet 6.1 Antwoord geven op complexe vraagstukken op het gebied van omgevingskwaliteit. We omarmen de Omgevingswet, De leefomgeving benaderen we samenhangend (integraal en gebiedsgericht). We omdat de geest van de wet zo geven antwoord op de complexe maatschappelijke vraagstukken energietransitie, goed aansluit bij de ambities van duurzaamheid, klimaatadaptatie, gezondheid en veiligheid. Bergen op Zoom. We bereiden de 6.2 Bergen op Zoom is volop in beweging. Grote betrokkenheid van inwoners, invoering goed voor. maatschappelijke partners en bedrijven. Hierdoor dragen we bij aan: • Grotere en nieuwe betrokkenheid van inwoners bij de leefomgeving; -- Het bereiken en in stand • Meer ruimte voor initiatieven (Ja, mits); houden van een veilige en • Betere vertrouwensrelatie en samenspel samenleving en overheid; gezonde leefomgeving en een • Overheid als aantrekkelijke partner, tevreden inwoners, ketenpartner, bedrijven goede omgevingskwaliteit kiezen Bergen op Zoom; -- Het doelmatig beheren, • Goed samenspel in de regio, met provincie en regiogemeenten; gebruiken en ontwikkelen • Duidelijke verwachtingen en spelregels; van de leefomgeving om er • Vormgeven aan participatie: maatschappelijke behoeften -- beginspraak, participatiebesluit, right to challenge, adviesraden sociaal mee te vervullen domein. -- Een integrale benadering, 6.3 Voorbereid op complexe stelselherziening waarbij sociale en fysieke • Digitalisering op orde; vraagtukken optimaal worden • Juridisch/instrumenteel op orde; verbonden • Grote inzichtelijkheid, voorspelbaarheid en gebruiksgemak van -- Het aanscherpen van het omgevingsrecht; een duidelijk profiel • Verbeteren en versnellen besluitvorming over projecten in de voor de gemeente/regio fysieke leefomgeving; (omgevingsvisie) • Verminderen regeldruk (oa welstandsregels); • In nauwe verbinding met de organisatieontwikkelingsopgave en de opgave dienstverlening.

48 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 7. Passend aanbod voorzieningen 7.1 Onderhouden van openbare ruimte tegen vooraf vastgestelde kwaliteit passend voor schoon, heel en veilig binnen financiële kaders. 7.2 Uitvoeren van vervangingsprojecten op basis van reconstructie. 7.3 Bij ‘vervangingsprojecten’ in de openbare ruimte reconstructie en/of herinrichting. Bij herinrichting werken we aan doelen coalitieprogramma zoals duurzame en verkeersveilige stad, creëren / in stand houden van een aantrekkelijk kernwinkelgebied met een hoge belevingswaarde. 7.4 Realiseren van een surplus met inzet van derden bij gelijkblijvende kosten. 7.5 Actieve participatie in de totstandkoming Omgevingswet in Bergen op Zoom. 7.6 Bevorderen integraliteit bij vervangingsprojecten binnen Realisatie & Beheer (Beheer & Advies, Projecten en Regie). 7.7 Bevorderen integraliteit bij vervangings- en nieuwe projecten tussen Realisatie & Beheer/Stedelijke Ontwikkeling. 7.8 Klant/burger centraal stellen en zo verdiepen van co-creatie. 7.9 Activiteiten Beheer en Realisatie toespitsen op hoofddoelen. 7.10 Invulling geven aan ambitie duurzame en verkeersveilige stad.

Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

Realiseren aantrekkelijk woon- Duurzame economische 1 en leefklimaat 3 ontwikkeling

We streven de komende jaren naar een productie van De ontwikkelingen op dit onderdeel (revitalisering bedrijven- circa 275 woningen per jaar. De meeste nieuwe woningen terreinen / aanpak leegstand) staan in programma 3. willen we in 2020 opnieuw realiseren binnen de uitlegge- bieden Schelde Vesting en de Markiezaten. Ook brengen we enkele inbreidingslocaties, vermeld in de woningbouw- Bergen op Zoom is goed bereikbaar, programmering, tot uitvoering. Verder lopen in 2020 ook de 4 toegankelijk en verkeersveilig stedelijke vernieuwingsopgaven door in Gageldonk-West, ’t Fort-Zeekant en Vogelenzang (Halsteren). Daarnaast leveren Naar aanleiding van de verkeerscirculatie binnenstad zullen in 2020 een vervolgaanpak op voor nieuwe stedelijke vernieu- we enkele kruisingen optimaliseren. In het kader van een wingsprojecten. In navolging van de wijkgesprekken in 2018 nieuw verkeersregime binnenstad voeren we ook andere en 2019 in Noord, Fort Zeekant en Lepelstraat voeren we in projecten in het centrum uit. In 2020 werken we concepten 2020 opnieuw twee wijkgesprekken. voor kleinschalig openbaar vervoer in wijken en kernen verder uit en voeren ze uit. De belangrijkste aanleidingen hiervoor zijn de OV-concessie en de veranderende behoefte. Realiseren goed werkende Na de overeenstemming over de realisatie besteden we de 2 woningmarkt snelfietsroute F58 aan.

Bij het beter inspelen op de lokale behoefte is een actuele Woonvisie van belang. In het eerste kwartaal van 2020 stellen Vitale binnenstad we de nieuwe Woonvisie vast. We ontwikkelen naar behoefte 5 en ambitie en in kleine deelplannen. De ontwikkelingen op dit onderdeel (brede aanpak binnenstad) staan in programma 3. Met de woonbarometer willen we de woningmarkt beter kunnen monitoren. In het bijzonder waar het gaat om de voortgang van de productie. Het maken van de woonbarometer staat in de OBI-agenda.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 49 goed bereikbaar, toegankelijk en verkeersveilig’. Dit geven we Omgevingswet vorm door enerzijds een goed dagelijks beheer en onderhoud 6 van de openbare ruimte, maar ook door een juiste program- In 2021 treedt de Wet Private Kwaliteitsborging (PKB) in mering van groot onderhoud en een integrale aanpak van werking en de Omgevingswet. Beide hebben consequenties multidisciplinaire projecten. Mede op basis van een concept- voor de legesopbrengsten. De bouwtechnische toetsing programmering met een horizon van tien jaar werken we aan verschuift voor enkele gebouwtypologieën naar de markt. een optimale afstemming met andere partners in de openbare Hierdoor vervallen de legesopbrengsten voor deze specifieke ruimte. Op die manier kunnen we werken zo veel als mogelijk taken. Deze verschuiving van taken zorgt voor een grotere in gezamenlijkheid met onze partners, zoals nutsbedrijven en administratieve last voor de gemeente. Wat exact de conse- woningbouwverenigingen, uitvoeren. quenties zijn, is op dit moment nog niet inzichtelijk. Wel is zeker dat we vanaf 1 januari 2021 met aangepaste legesta- Bij een integrale aanpak van projecten kijken we niet alleen rieven moeten rekenen. De consequentie hiervan is een forse naar de vervanging van wat aanwezig was, maar spelen we teruggang van de legesopbrengsten. ook in op veranderende eisen vanuit de maatschappij en weten regelgeving.

Passend aanbod voorzieningen voor Bij reconstructies en bij nieuwe aanleg, kijken we ook bewust 7 schoon, heel en veilig naar de onderhoudbaarheid van de openbare ruimte, want na de eenmalige aanleg volgt nog een lange periode van beheer Met het integraal beheer van de openbare ruimte geven we en onderhoud. Over die onderhoudbaarheid communiceren invulling aan de hoofddoelstellingen ‘Realiseren van een we uitgebreid met diverse in- en externe stakeholders. aantrekkelijk woon- en leefklimaat’ en ‘Bergen op Zoom is

50 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Indicatoren

Omschrijving indicator Gemeenten BoZ BoZ BoZ Bron landelijk 2017 2018 2019 Ziekenhuisopname na verkeersongeval Waarstaatjegemeente.nl 8 {-} {-} {-} met een motorvoertuig (in 2015) (Landelijke Basisregistratie Ziekenhuiszorg (LBZ)) als percentage Overige vervoersongevallen Waarstaatjegemeente.nl 9 {-} {-} {-} met een gewonde fietser (in 2015) (Landelijke Basisregistratie Ziekenhuiszorg (LBZ)) als percentage

Waarstaatjegemeente.nl Gemiddelde WOZ-waarde 230 {-} 206 {-} per € 1.000,- (CBS - Statistiek Waarde Onroerende Zaken)

Waarstaatjegemeente.nl Aantal nieuwgebouwde woningen 7,2 {-} {-} {-} aantal per 1.000 woningen (in 2016) (ABF - Systeem Woningvoorraad)

Waarstaatjegemeente.nl Demografische druk 69,8 71,2 72,5 72,9 in percentage (in 2019) (CBS - bevolkingsstatistiek)

Volksgezondheid en Milieu: Waarstaatjegemeente.nl omvang huishoudelijk restafval 174 167 {-} {-} (CBS - Huishoudelijk afval) kg per inwoner

Volksgezondheid en Milieu, Waarstaatjegemeente.nl hernieuwbare elektriciteit 16,9 2,3 {-} {-} (RWS - KMO) in percentage

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Visie Verkeer en Parkeren 2012 Verkeersplan 2014 Strategische visie Theodorushaven 2009 Ruimtelijke Visie West-Brabant 2009 Gebiedsvisie Brabantse Wal – Bergen op Zoom Oost 2010 Structuurvisie Bergen Op Zoom 2030 2011 Beleidsvisie Materieel erfgoed 2013 Meerjaren ontwikkeling Programma Stedelijke Vernieuwing 2010-2014 2010 Beleidsplan Wonen 2014-2018 2014 Detailhandelsvisie 2016 Integrale aanpak leegstand 2016 Visie en actieplan Brede aanpak binnenstad 2016 Startfoto lokale economie 2016 Notitie Woonwagenbeleid Bergen op Zoom 2015 Integraal Beheerplan Openbare Ruimte 2017

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 51 Verbonden partijen Omschrijving hoe de verbonden partij bijdraagt aan doelstelling van de gemeente

Omgevingsdienst Midden- en De Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant werkt in opdracht van de deelnemende West-Brabant (OMWB) gemeenten en de provincie aan een leefbare en duurzame regio. Ze maakt omgevingsvergunningen voor de deelactiviteit milieu en controleert of bedrijven zich aan de regels houden. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 1.314.540

Regio West-Brabant (RWB) De Regio West-Brabant (RWB) is een alliantie van negentien gemeenten met als doel de regio te versterken en te stimuleren op het gebied van onder andere economie en arbeidsmarkt, mobiliteit, duurzaamheid, zorg, welzijn, onderwijs en ruimtelijke ontwikkelingen en wonen. Daarnaast is de RWB een strategische gesprekspartner voor onder andere provincie, de nationale overheid en Europa, waar het gaat om de toekomst van de regio en beschikbare fondsen. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 1.591.336

SAVER NV De uitvoering van afvalinzameling- en reinigingsdiensten.

Rewin NV Versterken van de regionale economie door bedrijven te stimuleren in West-Brabant te investeren.

Parkeerbeheer Uitvoering van het gemeentelijk parkeerbeleid op basis van een dienstverleningsovereen- Bergen op Zoom BV komst. De werkzaamheden betreffen onder meer de afgifte van abonnementen, het toezicht op het betaald parkeren, de verwerking van de parkeerinkomsten en het toezicht in gemeentelijke parkeergarages en dergelijke.

NV Aangenaam • Het kopen, verkopen, in erfpacht uitgeven, verhuren of in huurkoop geven van gronden Bergen op Zoom geschikt voor industrievestiging; • Het bouwen, kopen, of huren enerzijds en het verkopen, verhuren of in huurkoop geven anderzijds, van bedrijfsgebouwen; • De promotie van Bergen op Zoom als aantrekkelijke vestigingsplaats.

52 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2018 2019 2020 2021 2022 2023

PR401 Beheer openbare ruimte Baten 1.054 488 403 403 403 403 Lasten 12.948 13.027 13.400 13.429 13.401 13.377

Totaal saldo van baten en lasten 11.894 12.539 12.997 13.026 12.998 12.974 Onttrekkingen reserves 28 187 77 77 77 77 Stortingen reserves 356 0 0 0 0 0

Resultaat 12.222 12.352 12.920 12.949 12.921 12.897

PR402 Afval en riolen Baten 19.316 19.826 20.721 20.962 21.204 21.328 Lasten 13.366 13.642 14.940 15.129 15.343 15.440

Totaal saldo van baten en lasten -5.950 -6.184 -5.781 -5.834 -5.862 -5.889 Onttrekkingen reserves 26 0 0 0 0 0 Stortingen reserves

Resultaat -5.976 -6.184 -5.781 -5.834 -5.862 -5.889

PR403 Stedelijke en ruimtelijke ontwikkeling Baten 30.170 20.926 26.620 22.546 22.253 12.218 Lasten 31.717 25.659 29.672 27.353 22.644 17.467

Totaal saldo van baten en lasten 1.547 4.733 3.051 4.807 390 5.249 Onttrekkingen reserves 3.510 1.864 582 582 582 582 Stortingen reserves 4.654 764 1.976 573 4.988 94

Resultaat 2.691 3.633 4.445 4.799 4.797 4.762

Totaal programma 4 Woon- en leefomgeving Baten 50.539 41.240 47.744 43.912 43.861 33.950 Lasten 58.031 52.328 58.011 55.911 51.387 46.285

Totaal saldo van baten en lasten 7.492 11.088 10.267 12.000 7.527 12.335 Onttrekkingen reserves 3.565 2.051 659 659 659 659 Stortingen reserves 5.010 764 1.976 573 4.988 94

Resultaat 8.936 9.801 11.585 11.914 11.856 11.771

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 53 Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Lasten 42.251 40.314 33.782 33.782 Baten 51.428 49.343 42.665 42.665

Saldo 9.177 9.029 8.883 8.883

indexering baten -129 -131 -133 -133 Salarisbegroting 132 132 132 132 IBOR 1.449 1.592 1.592 1.592 Vastgoed -197 -188 -185 -177 Kapitaallasten -67 243 275 275 Riolen 453 465 497 497 Verbonden partijen 125 125 125 125 Stedelijke vernieuwing 286 286 286 286 Omgevingswet 500 Leges omgevingsvergunningen 500 500 500 Keuzemenu -350 -350 -350 -350 Overige wijzigingen 206 211 234 141

Eindtotaal 11.585 11.914 11.856 11.771

Begrotingsmutaties

Indexering Vastgoed De inkomsten zijn met 1,7% verhoogd. Dit levert een voordeel Er heeft een budgettair neutrale herschikking van de kosten op van € 129.000. Dit is exclusief de verhoging op de riool- van vastgoed plaatsgevonden. Hierdoor zijn de kosten van heffing en afvalstoffenheffing. Om de Begroting 2020-2023 vastgoed in programma 4 met bijna € 200.000 afgenomen en in sluitend te kunnen aanbieden wordt voorgesteld om de programma 3 met hetzelfde bedrag toegenomen. indexering van de lasten voor 2020 achterwege te laten. Kapitaallasten Salarisbegroting De kapitaallasten in 2020 komen € 68.000 lager uit dan De salariskosten zijn geïndexeerd met 3% hetgeen tot een geraamd in de Begroting 2019-2022. Dit komt met name, stijging heeft geleid van € 132.000. Hierin zijn niet de salaris- omdat de projecten in de openbare ruimte later zijn kosten voor afval en riolen meegneomen, omdat deze kosten- afgesloten dan verwacht bij het opstellen van de Begroting stijging binnen het product worden opgevangen. 2019-2022. De kapitaallasten in de jaren 2021 t/m 2023 komen hoger uit, omdat vanaf de Begroting 2019-2022 de lasten van Integraal beheer openbare ruimte (IBOR) de moederkredieten op programma 5 worden begroot. Als Bij het beleidskader is besloten om het budget voor het een krediet beschikbaar wordt gesteld worden de kapitaal- beheer van de openbare ruimte te verhogen met € 1,1 lasten begroot op het programma waar het krediet verant- miljoen zodat er voldoende middelen zijn om het afgesproken woord dient te worden. kwaliteitsniveau te leveren. Daarnaast heeft er een bijstelling op de onttrekking dekkingsreserve IBOR plaatsgevonden, vanwege uitloop van geplande projecten.

54 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Riolen woningbouw activiteiten in de wijken. De inschatting is dat Het product riolen levert voor de begroting een nadeel op van de inzet voor Scheldebalkon en Gageldonk de komende jaren ruim € 450.000. Dit komt omdat de rentekosten die meege- wordt geïntensiveerd en hierdoor zijn de kosten € 286.000 nomen worden in de rioolheffing verlaagd zijn van 3,5% naar hoger uitgekomen. 3%. Tegenover het nadeel van het product riolen staat een voordeel van het product rente op programma 5 omdat de Omgevingswet gemeente minder rentekosten heeft. Voor de invoering van de omgevingswet is, evenals in 2019, voor 2020 éénmalig € 500.000 opgenomen. Dit is o.a. voor het Binnen het product riolen zijn de kapitaallasten fors toege- opstellen van een omgevingsvisie, de aansluiting op DSO en nomen t.o.v. de Begroting 2019-2022, omdat de afschrij- inregelen van gemeentelijke regelgeving en de herinrichting vingstermijn verlaagd is van 60 jaar naar 40 jaar. Dit levert van werkprocessen. ruim € 1 miljoen aan hogere lasten op. Dit wordt, binnen de gesloten financiering van riolering, gedekt door de lagere Leges omgevingsvergunningen rentekosten en een hogere opbrengst rioolheffing. In Vanaf 1 januari 2021 treedt de Wet Private Kwaliteitsborging december 2018 is besloten om het tarief van het grootver- en de Omgevingswet in werking. Hierdoor zullen er minder bruik te verhogen. Dit betekent een extra opbrengst van bijna mogelijkheden zijn om leges te heffen. Daarnaast zal er werk € 300.000 in 2020 oplopend tot bijna € 550.000 in 2023. Het verschuiven naar werkzaamheden waarvoor geen leges tarief rioolrecht is voor 2020 met 1,7% verhoogd. geheven kunnen worden. Wat het exacte effect van de inwerkingtreding van beide wetten op onze begroting zal zijn is nog Verbonden partijen niet bekend. Voorlopig hebben we een stelpost van € 500.000 De bijdrage aan de Omgevingsdienst is vanaf 2020 € 125.000 minder legesopbrengsten opgenomen vanaf 2021. Bij het hoger. Dit komt enerzijds vanwege de reguliere indexering Beleidskader 2022 verwachten wij een betere inschatting van van de uitgaven en anderzijds omdat de kosten voor de effecten te kunnen geven. de verzoektaken toenemen. De OMWB heeft de lasten opgenomen in haar Begroting 2020 op basis van de ervaring- Keuzemenu cijfers van de afgelopen jaren. In de Begroting 2020 is een keuzemenu van € 3 milj structureel opgenomen. € 350.000 hiervan heeft betrekking op Stedelijke Vernieuwing programma 4. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u De inzet op stedelijke vernieuwing fluctueert jaarlijks dit naar de inleiding. doordat we in de uitvoering aansluiten op het tempo van de

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 55 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Bedrijfsvoering Financiën Bergen op Zoom is een aantrekkelijke werkgever. We De lokale lasten voor de inwoners stijgen met het inflatie- hebben kwalitatief goed geschoolde en gemotiveerde percentage, niet meer. Inwoners brengen zelf hun kosten medewerkers in dienst. Medewerkers die met pensioen gaan, omlaag. Hoe beter zij hun afvalstoffen scheiden, hoe lager de worden naadloos vervangen door nieuwe medewerkers. afvalstoffenheffing wordt. Medewerkers en de organisatie benutten optimaal de kansen We werken samen met onze buurtgemeenten en voorkomen die dit biedt. Het ziekteverzuimpercentage ligt op het landelijk zo dubbel werk en dus meerkosten. Daarnaast hebben we gemiddelde. De verhouding tussen het eigen personeelsbe- jaarlijks een sluitende begroting en nam de schuldenlast stand en de externe inhuur is in evenwicht. verder af.

We lopen voorop met technologische innovaties. We zetten Dienstverlening deze ontwikkelingen in om maatschappelijke vraagstukken De gemeentelijke organisatie heeft een dienstbare houding. aan te pakken en op te lossen. Overheidsparticipatie zit in het In het stadskantoor voelt iedereen zich welkom en de wacht- DNA van onze organisatie. tijden zijn verkort. Wij hebben ons ontwikkeld tot integrale dienstverlener, een moderne en servicegerichte organisatie Gemeentelijke informatie is makkelijk te vinden, met andere zonder onnodige drempels en procedures die de inwoners woorden: je vindt antwoord op je vraag. De informatie is afschrikken. De gemeentelijke organisatie is zichtbaar, daarnaast toegankelijk en begrijpelijk. vindbaar, benaderbaar in de wijken.

Bedrijfsvoering

Hoofddoelen Subdoelen 1. Een moderne service- 1.1 De organisatieontwikkeling staat ten dienste van de organisatie doelen en gerichte organisatie: wordt gefaciliteerd. Dienstbaar, wendbaar, innovatief, 1.2 Duurzame inzetbaarheid van alle medewerkers. effectief en efficiënt. 1.3 Aantrekkelijk werkgeverschap met marktconforme arbeidsvoorwaarden en eigentijds HR-beleid en organisatieontwikkeling. 1.4 Een huisvestingconcept en (verduurzaamde) gebouwen die passen bij een moderne werkgever. 1.5 Moderne facilitaire ondersteuning van de organisatie. 1.6 Aansluiten op technologische ontwikkelingen uit de Digitale Agenda 2020. 1.7 Actief social media gebruik en actuele eigentijdse website. 1.8 Onderhouden en verbeteren van ingerichte processen. 1.9 De informatiehuishouding op orde en grip op informatie- en applicatie architectuur. 1.10 Informatie is toegankelijk, betrouwbaar, volledig en beveiligd conform Europese privacywetgeving (AVG), de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG), de verplichte onderdelen van het Forum Standaardisatie. 1.11 Goed werkende Planning & Controlcyclus. 1.12 Een excellente inkoop- en contractmanagementorganisatie.

56 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Financiën

Hoofddoelen Subdoelen 2. Verlagen van schuldenlast naar 2.1 Monitoren schuldenlast. 90% van onze inkomsten de 2.2 Over de gehele collegeperiode is niet meer investeren dan afschrijving. komende 8 jaar 2.3 Netto schuldquote van 90% in 2026. Dit betekent een terughoudend beleid inzake investeringen en grondbeleid.

Dienstverlening

Hoofddoelen Subdoelen 3. Verhogen van de klanttevre- 3.1 Meten van klanttevredenheid in 2019. denheid met minimaal 5% in de 3.2 Verslag geven van de acties welke gericht zijn op het verhogen van komende 4 jaar de klanttevredenheid. 3.3 Klantgerichtheid als thema opnemen in jaargesprekken/functioneringsgesprekken van medewerkers.

Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

Bedrijfsvoering

bijdrage aan de duurzame inzetbaarheid, het terugdringen Een moderne servicegerichte van het ziekteverzuim en het verbeteren van de marktcon- organisatie: Dienstbaar, wendbaar, forme arbeidsvoorwaarden. 1 innovatief, effectief en efficiënt Op basis van de ken- en stuurgetallen actualiseren we het 1.1 HR strategisch HR-kader jaarlijks met trendrapportages. De Op 1 januari 2020 wordt de Wet normalisering rechtspositie benchmark ‘Vensters voor bedrijfsvoering’ wordt tweejaar- ambtenaren (Wnra) van kracht. We voerden alle voorberei- lijks uitgevoerd. De analyse met de cijfers over 2019 lichten dingen hiervoor uit. we in het najaar van 2020 toe aan de gemeenteraad.

De duurzame inzetbaarheid van alle medewerkers is een Organisatieontwikkeling topprioriteit. Werkgever en werknemer hebben hierin een In 2019 stelden we de organisatievisie vast: eigen verantwoordelijkheid. We anticiperen vroegtijdig • De gemeente Bergen op Zoom is een actieve, betrouwbare op vacatures die ontstaan door pensionering. We dringen en dienstverlenende organisatie. We zetten de vraag van verzuim actief terug met een breed plan van aanpak. Hierdoor de burger centraal, doen wat we beloven en realiseren is er blijvende aandacht voor het terugdringen van verzuim. met focus de bestuurlijke opdrachten. Samen zetten we De oude gesprekkencyclus is herzien en vervangen door ‘Het resultaten neer waar de Bergenaren trots op zijn. Goede Gesprek’. Hiermee willen we meer eenvoud en meer • De organisatievisie is een uitwerking van de effectiviteit bereiken. organisatiemissie. • De organisatieontwikkeling staat ten dienste van We doen er veel aan om een aantrekkelijke werkgever te de organisatiedoelen en het team HR faciliteert zijn (aantrekkelijk werkgeverschap). De huidige krapte op deze ontwikkelingen. de arbeidsmarkt vraagt om marktconforme arbeidsvoor- • De kernbegrippen uit het coalitieakkoord zijn geborgd in waarden en eigentijds HR-beleid. Het Werving & selectie- onze bedrijfsvoering. Verbindend, eerlijk, vooruitstrevend beleid en de arbeidsmarktstrategie zijn herzien en vanaf 2020 en financieel solide verwerkten we in onze organisatie- beschikbaar. In 2019 sloten we een tweede lokaal akkoord visie en in onze sturingsprincipes. met de vakbonden. De maatregelen die we daarin afspraken, • We formuleerden vier ontwikkelsporen die vanaf medio zijn vanaf 1 januari 2020 van kracht. Het akkoord moet 2019 leidend zijn bij de verdere organisatieontwikkeling.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 57 1.2 Facilitaire diensten tevens bij aanlevering aan het e-depot. Een voorbeeld Een efficiënte bedrijfsvoering vraagt om herkenbare, hiervan is het deelproject “digitalisering bouwvergun- professionele en servicegerichte facilitaire dienstverlening. ningen” waarbij alle bouwvergunningen van de gemeente Deze dienstverlening is flexibel, toegankelijk en op maat, in 2019-2020 worden geschoond, gedigitaliseerd en waarbij goede kwaliteit en realistische kosten met elkaar in voorzien van de minimale eisen van metadata. evenwicht zijn. Facilitaire dienstverlening zorgt ervoor dat • Archiefbeheer social media en websites gemeentelijke gebouwen en faciliteiten op orde zijn. Naast Social media en gemeentelijke websites krijgen een het zorgdragen voor de ‘dagelijkse’ facilitaire dienstverlening steeds belangrijkere rol binnen het voorlichtingsproces richt Facilitair zich in 2020 specifiek op: maar ook binnen de gemeentelijke processen. Vanuit dit • Optimaliseren huisvesting perspectief moet deze websites en social media gezien In 2019 schreven we een plan voor het onderhoud van de worden als onderdeel van de informatiehuishouding van Groene Serre, het Stadskantoor en het BVG. Na besluit- de gemeente en dienen ze derhalve gearchiveerd te vorming vertalen we in 2020 deze plannen naar een worden. De archivering hiervan is gericht op het kunnen huisvestingsplan voor de ambtelijke huisvesting vanaf 2020 afleggen van verantwoording en bewijs waarbij rekening en verder. zal moeten worden gehouden om op een correcte manier • Moderne facilitaire ondersteuning van de organisatie om te gaan met privacygegevens. In 2020 stellen we een strategisch facilitair plan op. In dat In 2019 hebben we een aantal voorbereidingen getroffen plan staat onder andere een toekomstvisie op de facili- voor de archivering van de gemeentelijke social media-ac- taire voorzieningen en huisvesting in de komende jaren. counts. In 2020 nemen we de verdere maatregelen die Daarnaast geven we in dit plan aan hoe duurzaamheid past nodig zijn om het archiefbeheer van deze communicatie- in de facilitaire dienstverlening en in de huisvesting. De kanalen te waarborgen. professionalisering van het contractbeheer voor facilitaire zaken pakten we in 2019 op en dat zetten we in 2020 voort. 1.3 Informatieve voorziening en dienstverlening • Documentaire Informatievoorziening Als gemeente volgen we de landelijke (technologische) Toegankelijke, volledige en betrouwbare informatie is ontwikkelingen die onder andere vanuit de rijksoverheid en essentieel voor de gehele organisatie. De informatie de VNG (programma VNG realisatie) komen. Als deze ontwik- gebruiken we als geheugen of als bewijs en verant- kelingen een verplicht karakter hebben of bijdragen aan woording van ons handelen. Daarnaast is de informatie de onze gemeentelijke doelstellingen, voeren we ze uit. In 2020 basis voor communicatie met burgers, bedrijven en raad spelen onder andere de volgende ontwikkelingen: invoering en het is een randvoorwaarde voor de uitvoering van onze omgevingswet, wet open overheid, aanpassingen Wet taken en het invulling geven aan actieve openbaarheid en kenbaarheid publieke beperkingen en VNG GGI (gemeente- transparant bestuur. lijke gemeenschappelijke infrastructuur). • Inrichting procesgerichte informatiehuishouding In 2019 zal de informatiehuishouding worden ingericht op Begin 2020 is de nieuwe eigentijdse en gebruiksvriendelijke basis van processen en standaarden. Daarmee voldoen website beschikbaar. Daarmee zetten we een goede stap we aan de wettelijke eisen met betrekking tot een naar betere digitale dienstverlening. Vanaf dat moment ordeningsplan en ondersteunen we de doelstelling van de start ook het online-team dat de verdere ontwikkeling van organisatie om procesgericht te werken. de gemeentelijke website en sociale media vormgeeft. De fundering van deze inrichting is een DSP-tool die Daarnaast voeren we een persoonlijke internetportal in. gekoppeld zal worden met Corsa. De implementatie in Met dit persoonlijke internetportal kunnen inwoners via een de organisatie vind plaats in het najaar van 2019, de digitale ‘toegang’ met de gemeente communiceren. Dit portal benodigde verdere optimalisering van deze inrichting voeren we stapsgewijs steeds verder in over alle digitale wordt in 2020 opgepakt. dienstverlening van de gemeente. • Aansluiting op het e-depot en normenkaders voor metadata Als onderdeel van het op orde houden van onze informatie- In 2019 hebben we de minimale eisen voor metadata huishouding evalueren we in 2020 al onze geautomatiseerde vastgesteld. Het gebruik van dit metadataschema is een software systemen (de applicaties). Het doel van deze voorwaarde voor de aansluiting op het e-depot en essen- evaluatie is het aantal applicaties beperken. Op die manier tieel voor het duurzaam toegankelijk houden van archief- kunnen we het applicatielandschap zo eenvoudig mogelijk bescheiden en het kunnen uitwisselen van informatie met houden, kunnen we de beheerskosten structureel verlagen ketenpartners. Het metadataschema zal organisatiebreed en kunnen we ons voorbereiden op de cloudstrategie van worden gebruikt bij de (her)inrichting van processen en ICT WBW.

58 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Op het gebied van datagedreven werken zetten we verdere contractmanagementproces uitgelegd en ontvangen de stappen naar een meer objectieve sturing op onze gemeen- contractmanagers handige tips voor het zorgvuldiger telijke dienstverlening. Tegelijk met de optimalisatie van de aansturen van contracten. Het beoogde effect hiervan is gemeentelijke werkprocessen maken we ook sturingsrappor- optimale uitnutting van contracten en verdere professionali- tages op operationeel, management en bestuurlijk niveau. sering van de (interne)klant-leveranciersrelaties. In onze steeds digitalere maatschappij wordt ook het belang van informatiebeveiliging en privacy steeds groter. Om te Aanbestedingskalender: blijven voldoen aan de verplichte standaarden voor informa- We stellen voor 2020 een aanbestedingskalender op. Hierin tieveiligheid en privacy (de Baseline Informatiebeveiliging worden de aanbestedingen opgenomen die vanuit de organi- Overheid) en de verplichte standaarden van het Forum satie bij het inkoop & contractmanagementteam gemeld Standaardisatie, implementeren we nieuwe maatregelen en zijn en voortkomen uit aflopende contracten en geplande borgen we bestaande maatregelen. Ook gaan we door met projecten. de uitvoering van de baseline informatieveiligheid overheid (de BIO) die per 1 januari 2020 ingaat. Deze BIO gaat uit van Inkoop startmelding: het continue maken van risico-inschattingen die leiden tot In 2020 wordt de inkoopstartmelding geïmplementeerd. (aanvullende) maatregelen om de beschikbaarheid, integriteit Inkooptrajecten worden met een startmelding aangekondigd en vertrouwelijkheid van onze gemeentelijke informatie bij het inkoop- en contractmanagementteam. Dit zorgt er voor te beschermen. dat er centraal een compleet beeld ontstaat van de gemeentelijke inkopen en proactief geadviseerd kan worden teneinde Financiën inkoopprocessen doelmatig en rechtmatig te laten verlopen. Wij bouwen voortdurend aan een Planning&Control-cyclus die het management, college en raad in staat stelt om de Accountgerichte/ domeingerichte advisering: juiste beslissingen te nemen. Eind 2019 wordt een keuze De inkoopadviseurs en contractmanagers werken verder gemaakt over aanschaf van een P&C-systeem. Indien aan integratie / de relatie met vakafdelingen en creëren hiervoor gekozen wordt, vindt implementatie van dit systeem een toepasbare kennis van het betreffende domein, welke in 2020 plaats. van pas komt tijdens aanbestedingen en het uitbrengen van inkoopadviezen. Eind 2015 is de nota reserves en voorzieningen door de raad vastgesteld. De afspraak is dat de nota eens in de Inkoopbeleid vier jaar wordt herzien. In het laatste kwartaal van 2019 In het inkoop- en aanbestedingsbeleid is het inkoopproces zullen wij de actualisatie van de nota opstarten. Wij zullen inzichtelijk en transparant gemaakt door de doelstellingen, hierbij de auditcommissie betrekken. De verwachting is dat uitgangspunten en kaders te schetsen waarbinnen inkoop in het eerste kwartaal van 2020 besluitvorming in de raad in de Gemeente plaatsvindt. Het helpt ons in het streven kan plaatsvinden. naar een rechtmatige, maar vooral ook doelmatige inkoop- praktijk. De gemeente Bergen op Zoom wil een integere en Inkoop betrouwbare opdrachtgever zijn die leveranciers, dienstver- Inkoop & Contractmanagement leners en aannemers eerlijke en gelijke kansen biedt. Het Inkoop- en contractmanagementproces is binnen de In 2020 zal het, in 2019 opnieuw vastgestelde, inkoop- en gemeente Bergen op Zoom decentraal georganiseerd met aanbestedingsbeleid de leidraad voor de collegae van de centrale coördinatie door het inkoop- & contractmanage- gemeente Bergen op Zoom zijn. mentteam van team FID. Het team draagt in 2020 bij aan de verdere doorontwikkeling naar een excellente inkoop- en Samenwerking en synergie contractmanagementorganisatie door o.a.: Op continue basis wordt gestreefd naar maximale inkoopsynergie, ofwel het realiseren van concernvoordeel op Contractbeheer en contractmanagement gemeentelijke inkopen. Dit kan zowel door inkoopsamen- In 2019 zijn wij gestart met het inventariseren van alle werking binnen de eigen gemeentelijke organisatie als inkoopcontracten binnen de gemeente Bergen op Zoom. daarbuiten met andere publiekrechtelijke organisaties in De centrale registratie van deze contracten verwachten de regio. wij in 2020 te voltooien; een belangrijke stap voor verdere processtandaardisatie en -optimalisatie. Tevens verzorgen De gemeente Bergen op Zoom participeert o.a. in het wij in 2020 trainingen voor de (decentrale) contractma- regionale inkoopplatform WINST, het gemeentelijk inkoop- nagers. Tijdens deze trainingen wordt het inkoop-en platform (GIP) en de Nederlandse Branchevereniging voor

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 59 Contractmanagement (NBCM). Op deze manier wordt actief Dienstverlening gebouwd aan een sterk netwerk waarbinnen informatie en expertise gebundeld en gedeeld wordt en daar waar mogelijk samengewerkt wordt bij concrete aanbestedingen Verhogen van de klanttevredenheid en projecten. met minimaal 5% in de komende 3 4 jaar Financiën 3.1 Meten van klanttevredenheid in 2020 In 2020 meten we het hele jaar de klanttevredenheid van onze Verlagen van schuldenlast naar inwoners over de baliedienstverlening. De eerste resultaten 90% van onze inkomsten de leveren we aan het einde van het tweede kwartaal aan. 2 komende 8 jaar 3.2 Verslaggeven van de acties die gericht zijn op het Het beleid om de schuldquote terug te brengen naar 90% is in verhogen van de klanttevredenheid. de begroting 2019 uitgezet. Dit is aan de hand van een viertal Op basis van de input uit het klanttevredenheidsonderzoek actielijnen gedaan, te weten: over het eerste halfjaar van 2020 doen we verbetervoor- • Riolering: het terugbrengen van de afschrijvingsduur; stellen. Daarnaast verbeteren we onze onlinedienstver- • Algemene dienst: niet meer investeren dan afschrijven lening door de gemeentelijke website te vernieuwen. (€ 8,5 mln. per jaar door middel van moederkredieten); Begrijpelijkheid en toegankelijkheid staan daarbij voorop. • Grond: op termijn gronden gaan verkopen die nu nog niet in exploitatie zijn genomen (MVA’s) 3.3 Klantgerichtheid als thema opnemen in jaargesprekken/ • Panden: het verkopen van verhandelbaar vastgoed functioneringsgesprekken van medewerkers. Dit thema nemen we mee in de organisatieontwikkeling. De ingezette lijn zetten we in 2020 voort.

De afschrijvingstermijn van riolen is verkort van 60 jaar naar 40 jaar. Dit besluit is in december 2018 genomen. De actielijn algemene dienst valt uiteen in twee onderdelen, te weten niet meer investeren dan afschrijven en onttrekkingen aan reserves en voorzieningen. In het eerste deel wordt voorzien door middel van de moederkredieten. Het tweede deel betreft het effect van de onttrekking aan reserves en voorzieningen. Voor gronden in exploitatie (de grexen), gronden die nog in exploitatie genomen moeten worden (de MVA’s) en het verhandelbaar vastgoed is een inschatting gemaakt van de nog te ontvangen opbrengsten. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar de paragraaf financiering en de tekst in de inleiding van de begroting.

60 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Indicatoren

Omschrijving indicator Gemeenten BoZ BoZ Bron landelijk 2018 2019 Gemeentelijke woonlasten Waarstaatjegemeente.nl eenpersoonshuishouden 669 780 797 (COELO – Groningen) in € Gemeentelijke woonlasten Waarstaatjegemeente.nl meerpersoonshuishouden 739 812 830 (COELO – Groningen) in €

Wettelijke indicatoren Jaarrekening 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Omschrijving indicator

Formatie* fte 7,4 7,8 7,7 per 1.000 inwoners

Bezetting* fte 6,8 7,1 7,4 per 1.000 inwoners Apparaatskosten 596 697 696 per inwoner Externe inhuur kosten 17,22% 10,10% 7,37% als % van de totale loonsom + totale kosten inhuur externen Overhead 7,7% 8,56% 8,96% % van totale lasten excl. ISD

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Financiële verordening ex artikel 212 Gemeentewet 2017 Financiële verordening ex artikel 213 Gemeentewet (Controleverordening) 2015 Nota Investeren en Afschrijven 2018 Nota Rentebeleid en Treasurystatuut 2015 Nota Reserves en Voorzieningen 2015 Nota gemeentelijk Vastgoed 2012

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 61 Verbonden partijen Omschrijving hoe de verbonden partij bijdraagt aan doelstelling van de gemeente

Belastingsamenwerking De uitvoering van de heffing en invordering waterschapsbelasting (zoals zuive- West-Brabant ringsheffing, verontreinigingsheffing en diverse watersysteemheffingen) en van gemeentelijke belastingen (zoals de onroerende zaakbelastingen, rioolheffing, afvalstoffenheffing, honden- en toeristenbelasting), de behandeling van bezwaar- en beroepschriften en het verzorgen van de informatieverstrekking aan burgers en bedrijven die woonachtig of gevestigd zijn in het grond- of werkgebied van een van de deelnemende partijen. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 1.143.000 (excl. BTW).

Brabant Water NV De gemeente houdt de aandelen aan als duurzame belegging

NV Bank Nederlandse Gemeenten De gemeente houdt de aandelen aan als duurzame belegging

Deelnemingen Bergen op Zoom BV Deelname in GEM Bergse Haven CV

Delta NV De gemeente houdt de aandelen aan als duurzame belegging

Enexis Holding NV De gemeente houdt de aandelen aan als duurzame belegging

Vordering op Enexis BV, Publiek Deze 4 BV’s zijn opgericht voor het vertegenwoordigen van de 136 verkopende belang Elektriciteitsproductie BV, aandeelhouders (diverse gemeenten en provincies) bij het beheer en de uitoefening Publiek belang Elektriciteitsproductie van rechten en verplichtingen als gevolg van het aandelenpakket Essent NV. BV, Claim Staat Vennootschap BV

GR West-Brabants Archief (WBA) Via de GR bereiken we dat de zorg, het beheer, de bewaring en het ter beschikking stellen van de in de archiefbewaarplaats berustende archiefbescheiden tegen beheersbare kosten worden uitgevoerd. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 886.744

ICT Samenwerking Via de GR beschikken we over een uitvoeringsorganisatie die kan voorzien in een West Brabant West adequate kwalitatieve ICT-dienstverlening tegen beheersbare en minder meerkosten. Bijdrage voor de gemeente in 2020: € 1.894.226

62 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2018 2019 2020 2021 2022 2023

PR501 Algemene Dekkingsmiddelen Baten 126.684 128.427 140.549 141.874 142.355 144.244 Lasten 2.304 2.057 2.045 443 1.052 1.600

Totaal saldo van baten en lasten -124.381 -126.370 -138.504 -141.432 -141.304 -142.643 Onttrekkingen reserves 4.505 4.183 2.095 0 0 0 Stortingen reserves 1.698 0 0 165 448 2.466

Resultaat -127.187 -130.553 -140.599 -141.267 -140.856 -140.178

PR502 Gemeentelijke belastingen en dienstverlening Baten 16.580 16.918 17.022 16.961 16.831 16.801 Lasten 3.462 3.190 2.970 2.973 2.884 2.849

Totaal saldo van baten en lasten -13.119 -13.728 -14.052 -13.988 -13.947 -13.951

PR503 Overhead Baten 3.213 2.776 2.949 2.997 3.018 3.039 Lasten 22.436 25.091 24.822 24.657 24.414 24.137

Totaal saldo van baten en lasten 19.223 22.315 21.874 21.660 21.396 21.098 Onttrekkingen reserves 0 1.800 672 72 72 72 Stortingen reserves 360 0 0 0 0 0

Resultaat 19.583 20.515 21.202 21.588 21.324 21.026

Totaal programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Baten 146.477 148.121 160.519 161.833 162.204 164.083 Lasten 28.201 30.337 29.837 28.073 28.349 28.586

Totaal saldo van baten en lasten -118.276 -117.783 -130.682 -133.760 -133.855 -135.497 Onttrekkingen reserves 4.505 5.983 2.767 72 72 72 Stortingen reserves 2.058 0 0 165 448 2.466

Resultaat -120.723 -123.767 -133.449 -133.667 -133.479 -133.103

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 63 Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Baten 149.064 149.343 150.434 150.434 Lasten 28.915 29.582 31.115 31.115

Saldo -120.149 -119.761 -119.319 -119.319

Iindexering baten -301 -298 -298 -298 Salarisbegroting 472 472 472 472 Kapitaallasten -586 -523 -556 -556 Algemene uitkering -9.421 -9.164 -9.082 -10.500 Leges publiekszaken 191 154 194 190 Verbonden partijen -51 523 414 413 Rente -459 -491 20 20 Kosten overhead 287 196 170 99 Saldo Begroting -2.311 -1.114 -1.835 183 Keuzemenu -1.325 -3.825 -3.825 -3.825 Overige wijzigingen 204 164 166 18

Eindtotaal -133.449 -133.667 -133.479 -133.103

Begrotingsmutaties

Indexering vanuit de moederkredieten, worden de kapitaallasten van De inkomsten zijn met 1,7% verhoogd. Voor programma 5 zijn dit krediet opgenomen in het programma waar het krediet dit met name de belastingopbrengsten. Dit levert voor 2020 verantwoord dient te worden. Per saldo heeft dit geen effect een voordeel op van ruim € 300.000. Dit betreft met name de op de begroting, maar de kapitaallasten op programma 5 indexering van de belastingen voor een bedrag van € 287.000. worden lager.

Om de Begroting 2020-2023 sluitend te kunnen aanbieden Algemene uitkering wordt voorgesteld om de indexering van de lasten voor 2020 De raming van de algemene uitkering is fors hoger dan in de achterwege te laten. Begroting 2019-2022: € 9,4 miljoen voor 2020. Dit komt met name doordat er meer geld is ontvangen voor het sociaal Salarisbegroting domein: in totaal € 7,5 miljoen. Hiervan heeft € 4,8 miljoen De salariskosten zijn geïndexeerd met 3% hetgeen tot een betrekking op beschermd wonen en € 2,1 miljoen op jeugd. De stijging heeft geleid van € 472.000. hogere bijdrage voor het sociaal domein leidt ook tot hogere lasten op programma 2 en heeft per saldo geen invloed op Kapitaallasten het begrotingstotaal. De kapitaallasten in 2020 komen € 586.000 lager uit dan geraamd in de Begroting 2019-2022. De overige stijging van de algemene uitkering dient met name om de hogere salariskosten en prijsstijgingen op te vangen. Dit komt enerzijds, omdat nog niet alle moederkredieten in 2019 beschikbaar zijn gesteld. Hierdoor zijn de kapitaallasten Leges publiekszaken lager uitgekomen. De opbrengst van het loket niet-ingezetene was te hoog in onze begroting opgenomen. Nu wij deze taak een aantal jaar Anderzijds komt het, omdat de kapitaallasten van de uitvoeren blijkt dat de opbrengst € 190.000 minder is. Door moederkredieten vanaf 2019 op programma 5 worden procesoptimalisatie verwachten wij dat de opbrengst na 2020 begroot. Wanneer er een krediet beschikaar wordt gesteld weer iets zal toenemen.

64 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Daarnaast is vanaf 2019 sprake van een reisdocumentendip. Rente Vijf jaar geleden is de geldigheidsduur van de paspoorten Het rentebedrijf laat een voordeel zien van bijna € 500.000 en identiteitskaarten van 5 naar 10 jaar verlengd. Hierdoor per jaar. Dit is vooral het gevolg van het oversluiten worden er nu minder reisdocumenten afgegeven. Het verloop van geldleningen. hebben wij in deze begroting bijgesteld waardoor er in 2021 iets meer opbrengsten zijn maar in 2022 en 2023 minder. Dit rentevoordeel werkt ook door in de rentekosten die worden meegenomen in de rioolheffing en in de rente die Verbonden partijen doorberekend wordt aan het grondbedrijf. Per saldo is er in De bijgestelde begroting van ICT WBW is in de begroting 2020 geen voordeel, omdat de rentekosten die doorberekend opgenomen. Dit betekent een klein voordeel voor 2020 van zijn in de rioolheffing verlaagd zijn van 3,5% naar 3% hetgeen € 60.000 en een nadeel voor de jaren 2021 van € 500.000 en € 500.000 aan minder rentekosten tot gevolg heeft gehad. 2022 en 2023 van € 400.000. Saldo Begroting Daarnaast zijn ook de begrotingen van de Belasting- In de begroting wordt het saldo altijd als storting in de samenwerking West-Brabant en de regio West-Brabant voor algemene reserve verwerkt (of onttrekking bij een begro- het Mobiliteitsbureau opgenomen. Hieruit kwamen kleine tingstekort). De mutatie betreft zowel het terugboeken van de wijzigingen ten opzichte van de raming van 2019. saldi van de Begroting 2019-2022 als de verwerking van de saldi van de Begroting 2020-2023. Overhead Naast de salariskosten nemen ook overige kosten van Keuzemenu overhead toe. In 2020 met € 287.000. Deze stijging neemt af: In de Begroting 2020 is een keuzemenu van € 3 milj struc- 2021 € 196.000 2022 € 170.000 en in 2023 € 99.000. tureel opgenomen. € 1.325.000 hiervan heeft betrekking op programma 5. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u De kostenstijging komt o.a. omdat het BTW-mengpercentage, naar de inleiding. zoals aangegeven in het Beleidskader, negatief is bijgesteld. Hierdoor komt er meer BTW ten lasten van de producten Voor de jaren 2021 t/m 2023 is een extra keuzemenu van € 1,5 binnen het product overhead. Daarnaast was het budget voor miljoen opgenomen kosten van software ontoereikend. Dit budget is voor 2020 met € 150.000 verhoogd. Gelijktijdig wordt er een actie gestart om alle softwarepaketten te analyseren. Hiermee gaan we ervan uit dat dubbele toepassingen opgespoord kunnen worden en daar waar eenvoudigere/goedkopere toepassingen bestaan deze te vervangen. Hiermee verwachten wij dat de verhoging van het budget in 2023 terugverdiend is.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 65 Programma 6 Duurzaamheid

Wat hebben we in 2022 bereikt?

Bergen op Zoom is een duurzame en klimaatbestendige maken efficiënt gebruik van warmte. Door onze inzet voor de gemeente en die duurzaamheid levert veel dynamiek, biobased economy en agrofood lopen we voor in de circu- welvaart en werkgelegenheid op. De omgeving is groen en laire economie. natuurlijk. Het is prettig om hier te wonen, werken en leven, niet alleen voor de huidige inwoners maar ook voor de Duurzaamheid heeft als programma vele crossovers met generaties na hen. andere programma’s, projecten, afdelingen en going concern onderwerpen. Naast een bundeling van expertise, is meer De klimaatverandering – bijvoorbeeld in de vorm van inzet op duurzaamheid nodig om ambities uit het coalitie- hevige buien – levert nauwelijks wateroverlast of gevaar programma te realiseren en meer duurzame oplossingen en op. We beheersen de kunst van het besparen op energie, gedrag aan te jagen. we wekken onze energie lokaal en duurzaam op en we

Duurzaamheid

Hoofddoelen Subdoelen 1. Duurzame gemeente 1.1 Economisch aantrekkelijke gemeente voor bedrijven om zich te vestigen en te blijven en waar ze kunnen verduurzamen doordat we ze aan elkaar verbinden, de initiatieven mogelijk maken en we de koplopers waarderen. Door de biobased economy zijn we voorloper in de circulaire economie. 1.2 Ecologische aantrekkelijke gemeente waar het groen en natuurlijk is en prettig om te wonen, te werken en te leven. De biodiversiteit, dierenwelzijn en welzijn van de mens is merkbaar verbeterd. 1.3. Educatie en voorlichting. Met een leidende rol moet de gemeente invulling geven aan het klimaatakkoord van Parijs en de nieuwe Klimaatwet haar inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden overtuigen van de urgentie en van het gezamenlijke publieke belang.

2. Klimaatbestendige gemeente Continu 2.1 Met een lokaal uitvoeringsprogramma energietransitie geven we aan hoe de gemeente veilig, droog en gezond is en blijft door maatregelen. 2.2 Energiebesparing. 2.3 Energieopwekking. 2.4 Efficiënt energiegebruik warmteplan.

66 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Dit zijn onze doelstellingen en activiteiten voor 2020

Op 28 juni 2019 werd het Klimaatakkoord gepresenteerd. Dit is 1.3 Educatie en voorlichting een pakket aan maatregelen waarmee het politieke reduc- We blijven intensief samenwerking met Natuurpodium tiedoel van 49% minder CO2 uitstoot ten opzichte van 1990 in Brabants Wal. Ook met het digitale platform doe-agenda 2030 wordt gerealiseerd. In dit akkoord staan onder andere informeren we inwoners over duurzaamheid. Er is veel afspraken met de sectoren (elektriciteit, landbouw en landge- behoefte aan informatie over de Energietransitie. De bruik, gebouwde omgeving, industrie, mobiliteit) over de gemeente gaat in de wijken in gesprek met inwoners maatregelen die we de komende 10 jaar gaan nemen om de De gemeente voorziet in communicatie in het regionale klimaatdoelen te halen. Het pakket bevat naast maatregelen energieloket. Deze informatie gaat over duurzaam wonen die het kabinet zelf zal nemen of waar waarvoor het actie of het starten van verduurzaming door het doen van zal faciliteren, ook afspraken die partijen onderling hebben een HuisScan en/of het bezoek van een energieambas- gemaakt. Er wordt van de gemeente een regierol verwacht sadeur. Het Regionaal Energieloket is een samenwerking die in juni 2020 in ieder geval een zorgvuldig en integraal tussen gemeenten, lokale organisaties en het bedrijfs- besluit oplevert over het RES-aanbod. RES-aanbod is een leven. Voor bedrijven blijven we de milieubarometer regionale invulling van het op te stellen vermogen in MW beschikbaar stellen. voor hernieuwbare energie op land en de betekenis hiervan voor de elektriciteits-infrastructuur. Hierbij wordt rekening gehouden met ruimtelijke kwaliteit, regiospecifieke kansen, Klimaatbestendige gemeente maatschappelijk draagvlak en de afweging met andere 2 (ruimtelijke) belangen. We leveren in 2020 in ieder geval een integraal plan van aanpak voor klimaatadaptatie en een klimaatdialoog en een uitvoeringsagenda voor 2020 en volgende jaren. Duurzame gemeente Om het goede voorbeeld te geven gaan we in 2020 verder met 1 het verduurzamen van eigen vastgoed. Voor 2020 selecteren 1.1 Economisch aantrekkelijke gemeente we weer panden om te verduurzamen met een totaal budget Initiatieven die bijdragen aan de versnelling van de van € 1 miljoen euro. Begin 2020 besluiten we hierover het overgang naar schone energievoorzieningen stimuleren college. We bereiken hiermee de afgesproken doelstellingen en ondersteunen wij in 2020 actief. Onze gemeente moet volledig. een broedplaats zijn voor ‘pioniers’ waarbij we innoveren en duurzaam ondernemen vanuit de gemeente volop 2.1 Energiebesparing faciliteren. We geven ruimte aan lokale ondernemers die Het Activiteitenbesluit milieubeheer verplicht bedrijven hun omgeving nog groener, mooier en duurzamer willen en instellingen (Wet milieubeheer-inrichtingen) die vanaf maken. De gemeente regelt zogenaamde lokale energie- 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m³ aardgas(equivalent) en klimaattafels voor de industrie. Maar ook koplopers per jaar verbruiken om alle energiebesparende maatre- waarderen we in 2020 weer met een Groene Pluim. gelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder te 1.2 Ecologisch aantrekkelijke gemeente treffen. Dit is de energiebesparingsplicht. Via de OMWB Het doel van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie controleren we bedrijven op hun informatieplicht. (DPRA) is het versnellen van het klimaatbestendig en waterrobuust maken van de leefomgeving en het terug- 2.2 Energieopwekking dringen van de vrijblijvendheid in de aanpak. In 2050 moet De gemeente staat voor de opgave om de energietran- deze transitie naar een klimaatbestendige en waterro- sitie vorm te geven. We willen naast energiebesparing buuste ruimtelijke inrichting gereed zijn. Door de transitie inzetten op het gebruik van duurzame energie, bij beperken we de gevolgen van overstromingen, droogte, voorkeur lokaal geproduceerd en afgezet. We kunnen hitte en wateroverlast zoveel mogelijk. Rijk, provincies, dit niet alleen. Een lokale uitvoeringsorganisatie kan de gemeenten en waterschappen leggen hiervoor in 2020 gemeente hierbij ondersteunen. klimaatbestendig en waterrobuust handelen vast in hun beleid. In Bergen op Zoom ontstond de Stichting Energietransitie Bergen op Zoom waarin een deel van de lokale gemeenschap zich verenigt rondom het thema decentraal duurzame energie.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 67 2.3 Efficiënt energiegebruik warmteplan biomassaverbranding, biogas en/of zonnewarmte) en Voor het eind van 2021 stellen we een transitievisie de relatie hiervan met de afnemers van die warmte. Een warmte vast. In het bijbehorende Warmteplan leggen warmteplan kan gaan over verschillende schaalniveaus we het tijdspad vast waarin we de wijken verduurzamen. (wijk, stad, regio). Een warmteplan biedt zo inzicht in de Het warmteplan is een samenhangend plan dat inzicht wijze waarop een robuust warmtenet kan ontstaan of in biedt in de potentie van bij voorkeur meerdere warmte- stand kan worden gehouden (ruimtelijk, organisatorisch bronnen (restwarmte, aardwarmte/bodemenergie, en financieel).

Indicatoren

Geen

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) 2013 Visie Duurzame Ontwikkeling 2014 Afvalstoffenbeleidsplan 2016 IBOR-Plan 2017 Groenstructuurplan 2006 Actieplan Biobased Economy 2016

Verbonden partijen

Geen

68 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Wat mag het kosten?

x € 1.000 Realisatie Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Productgroep 2019 2019 2020 2021 2022 2023

PR601 Duurzaamheid Baten 56 53 - - - - Lasten 696 1.074 951 950 800 798

Totaal saldo van baten en lasten 640 1.021 951 950 800 798 Onttrekkingen reserves - 150 - - - - Stortingen reserves ------

Resultaat 640 871 951 950 800 798

Totaal programma 6 Duurzaamheid Baten 56 53 0 0 0 0 Lasten 696 1.074 951 950 800 798

Totaal saldo van baten en lasten 640 1.021 951 950 800 798 Onttrekkingen reserves - 150 - - - - Stortingen reserves ------

Resultaat 640 871 951 950 800 798

Toelichting op de cijfers Bedragen * € 1.000,- 2020 2021 2022 2023

Baten 53 53 53 53 Lasten 845 844 840 840

Saldo 792 791 787 787 Vouchers duurzaamheid 150 150 Overige wijzigingen 9 9 13 11

Eindtotaal 951 950 800 798

Begrotingsmutaties

Vouchers duurzaamheid Bij de Begroting 2029-2022 was als eenmalig een bedrag van € 150.000 voor duurzaamheidsvouchers. Met dit budget wordt het duurzaamheidsbeleid ondersteunt en daar waar nodig een steuntje in de rug gegeven.

Omdat wij hechten aan het uitvoeren van de duurzaam- heidsagenda hebben wij ook voor de jaren 2020 en 2021 deze middelen opgenomen.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 69 Structureel Begrotingssaldo

Om uw raad te ondersteunen in uw taak om een begroting (ze omvatten het overgrote deel van de begroting) en de vast te stellen die structureel en reëel in evenwicht is, treft incidentele baten en lasten vormen de uitzondering op u hieronder een presentatie aan van het structureel begro- die algemene regel. Baten en lasten zijn incidenteel als ze tingssaldo. De provincie heeft vorig jaar een handreiking gedurende maximaal drie jaar voorkomen. Structurele baten opgesteld hoe het het structureel begrotingssaldo gepre- en lasten komen dus in elke jaarschijf voor bijv de algemene senteerd kan worden. Deze handreiking hebben wij overge- uitkering, OZB, salariskosten en onderhoudskosten kapitaal- nomen. De begroting bevat zowel incidentele als structurele goederen. De structurele baten en lasten kunnen wel per jaar baten en lasten. De structurele baten en lasten zijn regel in omvang variëren.

70 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma Baten/ Begroting MJB MJB MJB Lasten 2020 2021 2022 2023

P1 Besturen, Samenwerken en Veiligheid Baten 360 360 360 360 Lasten 8.985 8.992 9.240 9.304 Saldo -8.625 -8.632 -8.880 -8.944

P2 Samen leven, samen doen Baten 32.305 32.306 32.308 32.310 Lasten 120.530 120.301 120.133 119.918 Saldo -88.226 -87.995 -87.825 -87.608

P3 (Vrijetijds-)Economie, werkgelegenheid, Baten 9.377 9.282 9.282 9.282 onderwijs Lasten 33.500 33.517 33.400 33.264 Saldo -24.122 -24.235 -24.118 -23.982

P4 Woon- en leefomgeving Baten 47.744 43.912 43.861 33.950 Lasten 58.011 55.911 51.387 46.285 Saldo -10.267 -12.000 -7.527 -12.335

P5 Bedrijfsvoering, financien, dienstverlening Baten 17.022 16.961 16.831 16.801 Lasten 2.970 2.973 2.884 2.849 Saldo 14.052 13.988 13.947 13.951

P6 Duurzaamheid Baten 0 0 0 0 Lasten 951 950 800 798 Saldo -951 -950 -800 -798

Totaal van programma’s -118.140 -119.824 -115.202 -119.716

Overzicht algemene dekkingsmiddelen 138.504 141.432 141.304 142.643 Overhead -21.874 -21.660 -21.396 -21.098 Toevoegingen/onttrekkingen reserves Programma 3 (Vrijetijds-)Economie, werkgel. en onderwijs 60 60 0 0 Programma 4 Woon- en leefomgeving -1.317 85 -4.330 564 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening 672 72 72 72

Geraamd resultaat -2.095 165 448 2.466

Incidentele lasten 1.252 0 15 0 Incidentele baten 1.247 60 0 0

Structureel begrotingssaldo -2.090 105 463 2.466

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 71 Incidentele Baten en lasten 2020 2021 2022 2023

Lasten programma 1 Extra budget raad ivm gemeenteraadsverkiezingen 0 0 15 0 programma 3 Subsidie Poppodium 152 0 0 0 programma 4 Omgevingswet (implementatie) 500 0 0 0 Programma 5 Invoering WOZ taxaties 600 0 0 0

Totaal incidentele lasten 1.252 0 15 0

Baten Programma 3 Huuropbrengst Bibliotheek 22 0 0 0 Programma 3 Opbrengst Poppodium 37 0 0 0 Programma 3 Aaankoop kunsttschatten 60 60 0 0 Programma 5 Invoering WOZ taxaties 600 0 0 0 Programma 5 Afschrijving moederkredieten 2020 528 0 0 0

Totaal incidentele baten 1.247 60 0 0

72 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Paragraaf 3.1 Lokale heffingen

Ingevolge artikel 10 van het BBV bevat de paragraaf betreffende de lokale heffingen tenminste de volgende aspecten: Speerpunten • de geraamde inkomsten; • het beleid ten aanzien van de lokale heffingen; • Beperken lokale belastingdruk • een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen, • Harmoniseren van verordeningen en regelingen binnen waarin inzichtelijk wordt gemaakt hoe bij de berekening de deelnemers aan de BWB van tarieven van heffingen, die hoogstens kostendekkend mogen zijn, wordt bewerkstelligd dat de geraamde baten de ter zake geraamde lasten niet overschrijden, wat de beleidsuitgangspunten zijn die ten grondslag liggen aan deze berekeningen en hoe deze uitgangspunten bij de Reguliere taken tariefstelling worden gehanteerd; • een aanduiding van de lokale lastendruk; • Uitvoeringstaken belastingen verlopen via de • een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid. Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) • Factureren leges en rechten • Ontwikkelen relevant beleid

1. Inleiding 3. Ambities voor deze bestuursperiode • De zuivere belastingen behoren tot de algemene • Beleidsuitgangspunten met betrekking tot de gemeen- dekkingsmiddelen en dienen ter uitvoering van collec- telijke fiscale heffingen zijn vastgelegd in het coalitie- tieve vormen van dienstverlening, maar ook indivi- akkoord. In dit coalitieakkoord is vastgelegd, dat de duele vormen van dienstverlening zonder een duide- lastendruk voor de burger met niet meer toeneemt dan met lijke relatie tussen dienstverlening en belasting. In de trendmatige inflatiecorrectie. Bergen op Zoom zijn voorbeelden de onroerende zaakbe- • Bij het bepalen van het inflatiepercentage is uitgegaan van lasting (OZB), de hondenbelasting, de precariobelasting en een inflatie van 1,7%. de toeristenbelasting. • Voor wat betreft de leges en andere gemeentelijke • De heffingen dienen ter dekking van de kosten ten retributies geldt de inflatie van 1,7% voor zover de kosten- behoeve van de uitvoering van publiekrechtelijke dienst- ontwikkeling daartoe aanleiding geeft. In het coalitieak- verlening. Dat houdt in dat de burger ook moet betalen als koord is daarover vastgelegd dat de leges en de riool- en hij de dienst niet wenst. Voorbeelden van heffingen zijn afvalstoffenheffing worden geheven naar kostendekkende afvalstoffenheffing en de rioolheffing. tarieven (rekening houdend met kostentoerekening binnen • De retributies zijn vergoedingen voor individuele dienstver- de wettelijke kaders en/of door het Rijk vastgestelde lening van typische overheidsdiensten van publiekrechte- tarieven). Waar in het akkoord “leges” wordt vermeld, lijke aard. Voorbeelden hiervan zijn de leges voor paspoort geldt dat uitgangspunt ook voor de andere retributies. en rijbewijs. • Ook de komende jaren zal gezamenlijk door BWB en deelnemers nadrukkelijk aandacht gegeven worden aan 2. Totale heffingsinkomsten het meer inzicht verkrijgen in de opbouw en samenstelling De begrote inkomsten van de bovengenoemde gemeentelijke van de diverse belastingen en belastingplichtigen, om zo heffingen in 2020 bedragen in totaal € 43,9 miljoen. Aan het tot nog betere ramingen van de opbrengsten te komen. einde van deze paragraaf wordt dit overzichtelijk weergegeven in een tabel.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 73 Kaderstellende documenten voor deze paragraaf

Beleidsnota Vastgesteld RVB18-0071 Belastingmaatregelen 2019 2018

Overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen In 2020 zullen in de gemeente de navolgende belastingen worden geheven:

4. Belastingsoort / Belastbaar feit 5. Grondslag

Afvalstoffenheffing / Het gebruik van een perceel waar huishoudelijke afvalstoffen kunnen perceel / jaar ontstaan Havengeld, kadegeld en liggeld / Gebruik van voorzieningen in of langs de diverse Theodorushaven BIZ-heffing / Belasting gedurende 5 jaren over onroerend goed, niet zijnde woningen, Vast bedrag afhankelijk binnen de bedrijven investeringszone van ligging Hondenbelasting / Het houden van één of meer honden Per hond (met toeslag voor extra hond) Leges / Het in behandeling nemen van een aanvraag voor een administratieve dienst diverse Grafrechten / Het gebruik van de algemene begraafplaats diverse Marktgeld / Het hebben van een standplaats op de weekmarkt standplaats / jaar OZB-eigenarenheffing / Het genot krachtens zakelijk recht van een woning / Het genot % van de WOZ-waarde krachtens zakelijk recht van overige onroerende zaken OZB-gebruikersheffing / Het gebruik van een ‘niet-woning’ % van de WOZ-waarde Parkeerbelastingen / Diverse (uitgezonderd opbrengsten slagboom parkeren op Pastoor diverse Joorenplein en parkeergarages) Precariobelasting / Het hebben van een terras op voor de openbare dienst bestemde Per m² terrasoppervlakte gemeentegrond Reclamebelasting / Het hebben van een aankondiging langs de openbare weg m² reclameoppervlakte Rioolheffing / Het gebruik van een perceel van waaruit direct of indirect afvalwater op de Per perceel en per 100 m³ gemeentelijke riolering wordt geloosd ingenomen drinkwater boven de eerste 1000 m³ Toeristenbelasting en watertoeristenbelasting / Het bieden van gelegenheid tot Persoon / overnachting overnachten respectievelijk verblijf aan niet-ingezetenen

74 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Regionale samenwerking kunnen voordoen. Mocht zich daarbij een situatie voordoen De heffing en invordering van het merendeel van de waarbij de positie van de belastingplichtige inwoner uit fiscale heffingen van de gemeente Bergen op Zoom, Bergen op Zoom mogelijk nadelig dreigt te worden aangetast, inclusief het kwijtschelden ervan, evenals het vaststellen dan zal het college niet nalaten daarover de gevoelens van van waarde beschikkingen in het kader van de Wet WOZ, de raad in te winnen dan wel, afhankelijk van het onderwerp, worden uitgevoerd door de gemeenschappelijke regeling dat ter besluitvorming aan de raad voor te leggen. Belastingsamenwerking West-Brabant.

Het Waterschap Brabantse Delta en de gemeenten 6. Kosten overhead Bergen op Zoom, Breda, Dongen, Etten-Leur, Halderberge, Bij wijziging van het BBV in 2017 is bepaald, dat de overhead Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Woensdrecht centraal verantwoord moet worden en niet meer mag worden en Zundert maken deel uit van dat samenwerkingsverband. door verdeeld naar de diverse programma’s c.q. producten. Het behoud van de gemeentelijke autonomie is daarbij het De kosten van overhead worden in onze begroting op uitgangspunt. Daar staat tegenover dat juist harmonisatie programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening van de uiteenlopende regelingen tot besparingen kan leiden. verantwoord. Daarbij moet vooral worden gedacht aan een gelijkluidende redactie van bepalingen uit de verschillende belastingveror- Bij de berekening van de tarieven mogen de kosten van deningen, aan het gebruik van uniforme documenten en aan overhead wel worden meegenomen. In de Financiële veror- het opstellen van zoveel mogelijk overeenkomende beleids- dening art 212 is bepaald, dat we een vast bedrag per FTE uitgangspunten met betrekking tot de uiteenlopende situaties aan overhead bepalen. Het bedrag voor de overhead is voor die zich bij de uitvoering van de geldende regelgeving 2020 berekend op € 60.810 per FTE (= 1.440 productieve uren).

De belastingen, heffingen en retributies van de gemeente

7. Onroerende-zaakbelastingen In 2019 wordt de macronorm voor de totale OZB opbrengsten De hoogte van de onroerende-zaakbelastingen is een in Nederland voor de laatste keer toegepast. Hiervoor in de combinatie van de waarde in het economische verkeer van plaats komt een benchmark op basis van de vergelijking van een pand en het vastgestelde tarief. De waarde van alle OZB, riool- en afvalstoffenheffing. Het resultaat komt in de onroerende zaken wordt jaarlijks vastgesteld. De onroeren- Coelo atlas 2020. Deze vergelijking neemt Bergen op Zoom de-zaakbelastingen bestaan uit een “eigenarenbelasting” sinds een aantal jaren al op bij het onderdeel woonlasten. voor woningen en een “eigenarenbelasting” en “gebruikers- belasting” voor niet-woningen. Voor 2020 zullen de volgende correcties van het tarief plaatsvinden: Het percentage leegstand bedraagt per 1 augustus 2019: • waarde ontwikkeling van +5,7% voor woningen en -0,1% Woningen 3,5% voor niet-woningen; (= 1.051 stuks van de 30.171 woningen) • inflatie met 1,7% voor woningen en niet-woningen. Niet-woningen 15,5% (= 388 stuks van de 2.498 niet-woningen) Opbrengst: € 16.459.200 (bestaande uit woningen € 7.609.700, eigenaren niet-woningen € 5.088.000 en gebruikers De grondslag van de OZB voor het jaar 2020 is de waarde van niet-woningen € 3.761.500). onroerende zaken op 1 januari van het peiljaar 2019. Op basis van de taxaties per medio juli 2019 van de BWB bedraagt de waardestijging in Bergen op Zoom voor woningen +5,7% en voor niet woningen een waardedaling van -0,1%. Bij de belastingvoorstellen 2020 waarbij de tarieven worden bepaald, zal het waarde ontwikkeling cijfer per individuele deelnemer tot oktober bekend zijn en als correctie worden verwerkt in het tarief.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 75 8. Hondenbelasting 10. Toeristen- en watertoeristenbelasting De hondenbelasting is één van de oudste belastingen die De toeristenbelasting is een algemene belasting voor het een gemeente mag heffen. Zij heeft onder andere tot doel het houden van verblijf met overnachting tegen een vergoeding aantal honden in de gemeente te beperken, vandaar dat het door niet ingezetenen. De opbrengst van de toeristenbe- tarief voor een tweede en volgende hond hoger is. De houder lasting is afhankelijk van het aantal overnachtingen in de van de hond moet de belasting betalen en de opbrengst gemeente waaronder die van arbeidsmigranten, zodat de wordt gestort in de algemene middelen van de gemeente. opbrengst kan fluctueren. Economische ontwikkelingen Een deel van de opbrengst wordt ook gebruikt voor het kunnen zorgen voor een lagere of hogere opbrengst. bekostigen van de aanschaf, plaatsen en ledigen van de Besloten is om ook de arbeidsmigranten te betrekken in de ondergrondse poepcontainers, de inzet hondenpoepscooter toeristenbelasting. Zij ontvangen een aanslag als zij maximaal van Saver, reiniging openbare ruimte, handhaving, het 90 dagen in Bergen op Zoom verblijven. Verblijven ze langer beschikbaar stellen en onderhouden van honden losloopter- dan dienen zij zich in te schrijven. reinen. Regelmatig worden in de gemeente middels inzet van de BWB controleacties gehouden om het honden registratie- Bij de Begroting 2019-2022 is € 100.000 aan extra opbrengst bestand op peil te houden. opgenomen voor het betrekken van arbeidsmigranten in de toeristenbelasting. Het tarief voor 2019 zal dan ook worden verhoogd met 1,7% inflatiecorrectie voor 2020. Opbrengst toeristenbelasting: € 438.496

Aantallen honden per 1 augustus 2019: Eerste honden: 4.349 11. Reclamebelasting Tweede en volgende honden: 426 De reclamebelasting is een directe belasting voor een Kennels: 19 openbare aankondiging die zichtbaar is vanaf de openbare weg. Deze wordt geheven van degene van wie, of ten Opbrengst: € 85.945 behoeve van wie, de aankondiging wordt aangetroffen of van degene die bij de aankondiging een rechtstreeks belangt heeft. 9. Precariobelasting De precariobelasting is een belasting op het hebben van een Bij het 1e Concernbericht 2019 is al aangekondigd dat de terras op voor de openbare dienst bestemde gemeentegrond. opbrengst reclamebelasting structureel € 30.000,- te hoog De opbrengst is structureel € 20.000 lager. Deze lagere is begroot. Dit komt vanwege een aanpassing van de opbrengst zal worden verdisconteerd in het tarief voor 2020. verordening waardoor er opbrengst lager is geworden. Het tarief van een terras in het centrum per m2 stijgt daarmee De opbrengst in de Begroting 2020 is daarom met van € 50,44 in 2019 naar € 57,70 per m2 in 2020. In Roosendaal € 30.000,- verlaagd. is het tarief in 2019 € 65,55 per m2. Opbrengst: € 294.546 Opbrengst: € 180.210

12. Bijdrage Bedrijven investeringszone (BIZ) Het Centrum van Bergen op Zoom is aangewezen als Bedrijven Investeringszone, waar een BIZ bijdrage wordt geheven. De bijdrage wordt geheven van de gebruikers van de in dit gebied gelegen belastingobjecten. De hoogte van de bijdrage beloopt een bij verordening vastgesteld bedrag per belastingobject en hier wordt geen inflatie op toegepast. De totale opbrengst, minus de perceptiekosten en oninbaar etc., wordt door de gemeente uitgekeerd aan STERCK t.b.v. het ondernemersfonds, daarom wordt de BIZ verder niet in het overzicht opgenomen.

Opbrengst bruto: € 139.745

76 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 13. Rioolheffing Aan uw raad ligt de gevoelenspeilende mededeling voor om De rioolheffing is een heffing om het beheer en het voor 2020 te starten met een pilot om het restafval eens in de onderhoud van het gemeentelijk rioolstelsel te bekostigen. 4 weken te gaan ophalen. Voor het einde van dit jaar willen Uitgangspunt bij deze heffing is dat de tarieven kosten- we hierover een besluit nemen. In den lande is gebleken dat dekkend zijn. De stijging van de rioolbelasting is dus afhan- wanneer wordt overgegaan tot het ophalen van het restafval kelijk van de ontwikkeling van de kosten. Het beheer en eens in de 4 weken dat het aangeboden restafval afneemt tot onderhoud op de lange termijn is opgenomen in het gemeen- wel 20% tot 30%. Hiermee is in de tariefsbepaling nog geen telijk rioleringsplan (GRP). Dit GRP wordt momenteel herzien. rekening gehouden. We doen dit met 5 andere gemeenten uit de Waterkring West. In juni is uw raad tijdens een informatieve bijeenkomst al Tarief Afvalstoffenheffing over de voortgang geïnformeerd. De verwachting is dat het GRP in het 4e kwartaal aan uw raad ter besluitvorming zal 2016 2017 2018 2019 2020 worden voorgelegd. Dit geactualiseerde GRP is nog niet in de begroting 2020 - 2023 verwerkt. Voor het aantal aanslui- Vast bedrag € 209,00 € 209,00 € 211,93 € 217,02 € 220,71 tingen voor de heffing is uitgegaan van het aantal van 33.112 Per lediging € 4,23 € 4,23 € 4,29 € 5,30 € 5,39 stuks (stand juni 2019). Het tarief voor 2020 is voorlopig alleen 240 liter container verhoogd met het inflatiepercentage van 1,7%. Per lediging € 2,47 € 2,47 € 2,50 € 3,09 € 3,14 140 liter container Tarieven Rioolheffing Per inworp € 0,55 € 0,55 € 0,61 € 0,76 € 0,77

2016 2017 2018 2019 2020 Kosten 2020

€ 318,75 € 308,75 € 303,07 € 320,58 € 326,03 Kosten taakveld(en) € 7.349.632 Overhead € 60.810 BTW component (zoals vastgesteld in 2003) € 1.200.000 Kosten 2020 Totale kosten € 8.610.442 Opbrengst heffing € 8.600.000 Kosten taakveld(en) € 10.335.038 Dekkingspercentage 100% Overhead € 825.800 BTW component (zoals vastgesteld in 2003) € 500.000 Havengeld, kadegeld en liggeld Totale kosten € 11.660.838 Deze retributie wordt geheven van vaartuigen die gebruik Opbrengst heffing € 11.660.838 maken van voorzieningen in of langs de Theodorushaven. In Dekkingspercentage 100% de regel wordt het havengeld geheven van de kapitein, de schipper, de reder of de eigenaar van het vaartuig.

14. Afvalstoffenheffing Kosten 2020 De afvalstoffenheffing is een heffing om het ophalen en verwerken van de huishoudelijke afvalstoffen te bekostigen. Kosten taakveld(en) € 1.417.848 Uitgangspunt bij deze heffing is dat de tarieven kosten- Overhead (=3 fte) € 182.430 dekkend zijn. De stijging of daling van de afvalstoffenheffing Totale kosten € 1.600.278 is mede afhankelijk van de ontwikkeling van de kosten. Opbrengst heffing € 408.754 Deze komen voornamelijk van SAVER. De Begroting 2020 Dekkingspercentage 26% van SAVER is nog niet vastgesteld. In de ontwerp begroting is rekening gehouden met een kostenstijging van 4%. Dit hebben wij nog niet in onze begroting verwerkt.

Bij deze heffing wordt voor het restafval een tariefdifferen- tiatie toegepast (per inworp in de ondergrondse container, per lediging van een grote of van een mini container). Het aantal adressen voor de afvalstoffenheffing bedroeg per medio juli 2019 in totaal 30.817 stuks.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 77 Marktgeld Vanaf 1 januari 2021 geldt de Wet Private Kwaliteitsborging. Deze retributie wordt geheven voor het recht voor het Ook de Omgevingswet gaat dan gelden. Dit zal er toe leiden innemen van een standplaats op de weekmarkt. Dit wordt dat wij minder leges kunnen gaan heffen. Voor een deel geheven van de vergunninghouder. gaat het werk verschuiven naar werkzaamheden waar geen leges voor geheven kunnen worden. Omdat nog niet alles Kosten 2020 inzichtelijk is, maar wij al wel een stelpost voor 2021 wilden opnemen hebben wij de legesopbrengst vanaf 2021 met Kosten taakveld(en) € 62.451 € 500.000 verlaagd. Overhead (0 fte) € 62.450 Totale kosten € 62.451 Kosten 2020 Opbrengst heffing € 27.230 Dekkingspercentage 44% Kosten taakveld(en) € 1.300.121 Overhead (9,2 fte) € 559.452 Lijkbezorgingsrechten Totale kosten € 1.859.573 Deze retributie wordt geheven voor het gebruik van de Opbrengst heffing € 1.423.800 begraafplaats en voor verleende diensten in verband met Dekkingspercentage 77% de begraafplaats. Leges Publiekszaken Kosten 2020 Kosten 2020 Kosten taakveld(en) € 68.008 Overhead (0 fte) € 62.450 Kosten taakveld(en) € 1.068.905 Totale kosten € 68.008 Overhead (23,15 fte) € 729.720 Opbrengst heffing € 31.294 Totale kosten € 1.798.625 Dekkingspercentage 46% Opbrengst heffing € 1.324.385 Dekkingspercentage 74% Parkeerbelastingen Deze belasting wordt geheven voor het gedurende een Kruissubsidiëring leges aaneengesloten periode laten staan van een voertuig binnen Net als bij alle andere retributies mogen de baten de lasten de gemeente op een aangewezen plaats, wijze en tijdstip. De niet overstijgen, doch bij de leges gaat het om een groot aantal belasting wordt geheven van degene die het voertuig heeft soorten van dienstverlening gebundeld in één belastingver- laten staan of de houder van het voertuig of degene die de ordening. Omdat breed wordt gevoeld dat kruissubsidiëring vergunning heeft aangevraagd. tussen dienstverlening van volstrekt verschillende aard onwen- selijk is, heeft de VNG de modelverordening onderverdeeld in Voor het sluitend maken van de Begroting 2020-2023 is het drie titels. Algemene dienstverlening, dienstverlening vallend voorstel gedaan om de opbrengst parkeertarieven met onder de fysieke leefomgeving en dienstverlening vallend € 200.000 te verhogen. onder de Europese Dienstenrichtlijn. De Bergen op Zoomse legesverordening is naar dit model ingedeeld. Kruissubsidie Opbrengsten € 4.612.347 tussen deze titels is ongewenst, maar niet verboden.

Leges Omgevingsvergunningen Kruissubsidie binnen een titel in de legesverordening Gemeenten zijn verantwoordelijk voor een groot aantal taken. is toegestaan Een deel van deze taken wordt in de vorm van een dienst Zolang het kruissubsidiëring tussen hoofdstukken betreft, door bewoners of bedrijven individueel afgenomen. Om blijkt de mate van kruissubsidiëring al uit de kostenopstelling. gemeenten tegemoet te komen in de kosten die zijn gerela- Ook hier geldt dat de gemeente de reden van de kruissub- teerd aan deze taken, betalen afnemers van gemeentelijke sidie moet vermelden. Het impliceert niet dat er sprake moet diensten leges. In de regel gaat het hierbij om het verstrekken zijn van een rechtvaardigingsgrond. Kruissubsidiëring is en van documenten of het verlenen van vergunningen. Leges blijft toegestaan. behoren tot de retributies en worden geheven voor het in behandeling nemen van de aanvraag en worden geheven van de aanvrager. Ook als de aanvraag niet leidt tot een positief resultaat moeten leges worden betaald.

78 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Woonlasten / aanduiding lokale lastendruk rioolrecht en afvalstoffenheffing. Uit het navolgende overzicht Onder de woonlasten wordt verstaan het gemiddelde bedrag blijkt het verloop van de belastingdruk per (eigen) woning in dat een huishouden in Bergen op Zoom betaalt aan OZB, de gemeente Bergen op Zoom over een reeks van jaren:

Woonlasten Bergen op Zoom 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Gemiddelde woningwaarde 182.501 174.836 172.388 174.639 183.819 193.470 PM* (incl. garageboxen) OZB-tarief woningen 0,1031% 0,1057% 0,1103% 0,1094% 0,1073% 0,1041% PM* %- WOZ-waarde OZB per woning € 180,26 € 182,21 € 192,62 € 194,67 € 197,97 € 201,40 PM* Afvalstoffenheffing € 324,50 € 322,50 € 287,50 € 287,50 € 284,86 € 297,85 PM* Rioolheffing € 316,35 € 319,83 € 318,75 € 308,75 € 313,07 € 320,58 PM* Woonlasten gemeentelijke heffingen € 821,11 € 824,54 € 798,87 € 790,92 € 795,90 € 819,83 PM*

* Deze gegevens zijn pas definitief bekend na het vaststellen van de belastingvoorstellen door de Raad in december 2019.

Woonlasten gemeentelijke hef ngen OZB per woning Afvalstoffenhef ng Rioolhef ng € 900,00 € 800,00 € 700,00 € 600,00 € 500,00 € 400,00 € 300,00 € 200,00 € 100,00 € 900,00 2014 2015 2016 2017 2018 2019

15. Woonlasten (vergelijking met andere gemeenten en landelijk gemiddelde)

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Wat betreft de omringende gemeenten bedragen de Overheden (COELO) geeft sinds 1997 met de “Atlas van de woonlasten als volgt (op basis van Coelo norm 2019): lokale lasten” inzicht in de woonlasten per gemeente en de posities die de gemeenten ten opzichte van elkaar innemen Gemeente Gemiddelde Rangnr. in Nederland. Hierbij geldt dat nummer 1 de goedkoopste woonlasten Coelo gemeente is en nummer 355 de duurste. In de atlas 2019 neemt Bergen op Zoom de 296e plaats in op basis van de Etten-Leur € 666 53 woonlasten zoals die in de tabel hierboven zijn berekend. Moerdijk € 692 86 In 2018 nam Bergen op Zoom de 285e plaats in. In 2019 Tholen € 697 91 zat Bergen op Zoom € 90 hoger dan de landelijk gemid- Woensdrecht € 697 93 delde woonlasten. Rucphen € 708 100 Halderberge € 731 132 Overigens liggen de woonlasten van 75% van alle gemeenten Zundert € 739 155 tussen € 650 en € 850, terwijl de landelijk gemiddelde Oosterhout € 749 170 woonlasten € 740 bedragen. Breda € 754 180 Steenbergen € 784 237 Roosendaal € 791 247 Bergen op Zoom € 830 296

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 79 De geraamde inkomsten (kerncijfers) De navolgende tabel geeft inzicht in de begrote opbrengsten van de fiscale heffingen die over het belastingjaar 2020 in de gemeente Bergen op Zoom toepassing zullen vinden (bedragen * €1.000).

Belastingsoort Opbrengst

Onroerende-zaakbelastingen: • Gebruikersheffing niet woningen 3.420 • Eigenarenheffing woningen 4.625 • Eigenarenheffing niet woningen 6.918

14.963 Toeristenbelastingen 438 Hondenbelasting 86 Reclamebelasting 325 Precariorechten 180 Leges • Omgevingsvergunningen 1.424 • Publiekszaken 1.324 • Overig 46

2.794

Parkeerbelastingen (inclusief leges en boetes exclusief privaatrechtelijke vergoedingen) 4.412 Haven- en kadegelden 409 Marktgelden 27 Reinigingsrechten/afvalstoffenheffing 8.600 Rioolheffing 11.661 Grafrechten 31

Totaal 43.927

Omschrijving indicator Gemiddeld BoZ BoZ Bron Landelijk* 2018 2019

OZB-tarief woningen 0,1115% 0,1073% 0,1041% Coelo

Afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden 263,00 284,86 297,85 Coelo

Rioolheffing meerpersoonshuishouden 196,00 303,07 320,58 Coelo

Woonlasten meerpersoonshuishouden 740,00 795,90 819,83 Coelo

* gegevens over 2019, de gegevens m.b.t. het jaar 2020 zijn pas bekend na het vaststellen van de belastingvoorstellen door de Raad in december 2019.

80 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 16. Kwijtscheldingsbeleid Het kwijtscheldingsbeleid is een belangrijk instrument van kwijtschelding in aanmerking komen. De invorderingsamb- de gemeente om armoede te bestrijden. Het beleid van tenaar beslist op een kwijtscheldingsverzoek. In een aantal het college is er op gericht om de laagste inkomens zoveel situaties wordt de kwijtschelding ambtshalve verleend of mogelijk te ontzien, waarbij wordt uitgegaan van zelfred- kan worden volstaan met een verkorte procedure. Omdat de zaamheid en eigen verantwoordelijkheid. Kwijtschelding van uitvoering van de belastingwerkzaamheden is opgedragen betaling van gemeentelijke heffingen wordt op dit moment aan de GR Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB), kan uitsluitend verleend ter zake van onroerende zaakbelas- tegen de beslissing van de invorderingsambtenaar adminis- tingen, de rioolheffing, een deel van de afvalstoffenheffing tratief beroep ingesteld worden bij het Dagelijks Bestuur van en de hondenbelasting. In het kader van de harmonisatie van de BWB. de regelingen binnen de BWB is ook kwijtschelding voor de –gemeentelijke- deelnemer voor 2015 zoveel mogelijk gelijk In 2015 is de kostendelersnorm voor bijstandsgerechtigden getrokken. In 2015 heeft er een uitgebreide evaluatie van voor meerpersoonshuishoudens ingevoerd. Vanaf 2018 heeft het armoedebeleid, waaronder kwijtschelding valt, plaats- de kostendelersnorm effect op de kwijtschelding. In de 2e gevonden. De resultaten van deze evaluatie zijn middels Bestuursrapportage 2019 van de BWB wordt het effect van U15-010307 kenbaar gemaakt. deze wijziging door de BWB in beeld gebracht en geëva- lueerd, dit zal waarschijnlijk gereed zijn bij het opstellen Bij het berekenen van de betalingscapaciteit gaat de van de verordening voor 2020 dan wel bij het opstellen van gemeente uit van de zgn. 100% norm. In de praktijk betekent de jaarrekening 2019. Voor 2020 kan dit mogelijk een effect dit, dat huishoudens zonder eigen vermogen en een hebben op de begroting. Per medio juli 2019 waren er 3.179 inkomen niet hoger dan de bijstandsnorm, voor volledige verzoeken voor kwijtschelding ingediend.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 81 Paragraaf 3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In deze paragraaf worden de risico’s in beeld gebracht en uitbreiding van de kring van belastingplichtigen beoogt de gerelateerd aan de weerstandscapaciteit. Het berekenen wetgever een eerlijker concurrentiepositie en beperken van de weerstandscapaciteit is gebaseerd op de methode van staatssteun. van het bureau NAR (Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement). Periodiek zijn de afgelopen jaren de Vennootschapsbelasting is een winstbelasting. De gemeente risico’s in kaart gebracht en ingevoerd in de database. Een gaat dus alleen belasting betalen wanneer en voor zover aantal keren per jaar wordt deze exercitie herhaald waarbij er (fiscale) winst word gerealiseerd. De komende jaren reeds ingevoerde risico’s opnieuw beoordeeld c.q. bijgesteld zijn er geen negatieve consequenties te, ook niet bij worden en nieuwe risico’s eventueel toegevoegd worden. het grondbedrijf. Voor het grondbedrijf wordt een andere werkwijze gevolgd omdat voor dit onderdeel een langetermijnvisie Grondbedrijf Rente is vastgesteld waarin diverse scenario’s aan de orde komen. De gemeente Bergen op Zoom kent in vergelijking met gemeenten van dezelfde omvang een relatief hoge schuld. Daarnaast zijn de rentetarieven de afgelopen jaren Belangrijke Risico’s overwegend gedaald. Deze beide factoren maken dat een oplopende rente zal leiden tot hogere rentelasten voor de Vastgoed gemeente. Omdat het saldo op de rente binnen de begroting De vastgoedportefeuille kent een aantal risico’s. De porte- ingezet wordt als algemeen dekkingsmiddel betekenen feuille zich door voornamelijk verouderd bezit waardoor de hogere rentelasten minder begrotingsruimte. Tegelijkertijd komende jaren veel onderhoud moet worden uitgevoerd. is het zo dat een oplopende rente pas geleidelijk tot hogere Hoewel hiervoor een voorziening is getroffen, blijft het een lasten leidt omdat de rente over haar financieringen uitdaging om binnen budget te blijven, omdat de bouwkosten (=leningen) voor langere tijd vast liggen. momenteel fors stijgen. Daarnaast zal geanticipeerd moeten worden op wijzigende wetgeving, zoals Asbest, De renteontwikkelingen worden nauwgezet gevolgd om tijdig duurzaamheid en bijvoorbeeld toegankelijkheid. te kunnen anticiperen op rentestijgingen.

Landschap van Allure Diverse verstrekte geldleningen en / of garanties Uitgangspunt is het volledig en tijdig realiseren van de De gemeente verstrekt diverse leningen en/of garanties prestatieafspraken met de provincie voor de subsidies aan diverse maatschappelijke instanties zoals bijvoorbeeld van Landschap van Allure project de Zoom (hierna LvA). sportverenigingen, woningbouwverenigingen etc.. In een Daar waar we afhankelijk zijn van derden, of planologische aantal gevallen worden deze leningen door een waarborg- trajecten, wordt gestuurd op planningen e.d. door de project- fonds gewaarborgd of gevrijwaard. Hoewel de afgelopen groep. Bijzonderheden worden gedeeld in de bestuurlijke jaren de omvang aanzienlijk is teruggebracht bestaat nog stuurgroep. Dit zijn de belangrijkste risicobeheersingsmaatre- steeds de kans dat we worden aangesproken op verstrekte gelen voor deze projecten. De deadline voor realisatie van de garanties of dat verstrekte geldleningen niet (geheel) afspraken LvA is 31 december 2019. Jaarlijks is de Provincie worden terugbetaald. sinds 2013 middels een tussenrapportage meegenomen in de voortgang. Op haar beurt heeft de Provincie hier telkens Periodiek wordt de financiële positie van de betreffende een akkoord op gegeven. Na afronding van de prestaties eind instanties beoordeeld, zodat de gemeente tijdig aandacht kan 2019 moet uiterlijk voor 21 maart 2020 een eindrapportage vragen voor haar (financiële) belangen die aan de verstrekte opgesteld en aangeboden worden. leningen en garantstelling zijn verbonden.

Vennootschapsbelasting Ontwikkelingen Sociaal Domein Vanaf 2016 worden overheidsondernemingen belas- Vanaf 2019 wordt sterk ingezet op innovatie. Hiermee willen tingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Met deze we bereiken dat de tekorten in het Sociaal Domein beperkt

82 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 blijven. In 2018 zijn we met het Rijk overeengekomen dat we PAS voor de jaren 2018 t/m 2021 extra middelen ontvangen voor PAS staat voor Programma Aanpak Stikstof. De Nederlandse de uitvoering van Beschermd Wonen. Hiermee is het risico overheid startte het programma in 2015 om de uitstoot van voor dit onderdeel grotendeels afgedekt. Bij de overhe- stikstof terug te dringen. Tegelijkertijd was het dé manier veling van de budgetten voor het Sociaal Domein naar de om vergunningen uit te delen aan bedrijven die stikstof algemene uitkering en de toekenning van budgetten voor het veroorzaken in de buurt van natuurgebieden. De Raad van IBP heeft het Rijk aangegeven alle knelpunten als opgelost State heeft echter een streep gezet door het Nederlandse te beschouwen. Incidentele compensatieregelingen zijn stikstofbeleid. De hoogste bestuursrechter verbood het dermate streng dat een beroep hierop nauwelijks mogelijk zogeheten Programma Aanpak Stikstof (PAS), omdat het de is gebleken. Voor nieuwe taken worden nauwelijks extra natuur onvoldoende beschermt. Hierdoor dreigt de bouw en middelen beschikbaar gesteld, denk bijvoorbeeld aan de zorg ontwikkeling van huizen, wegen, industrie etc. te vertragen voor personen met verward gedrag. Aan de inkomstenkant dan wel stil komen te liggen. Momenteel wordt op landelijk blijft er het risico van krimpende macrobudgetten BUIG. In niveau in kaart gebracht hoe met deze problematiek moet 2020 worden tevens wijzigingen doorgevoerd in de uitvoering worden omgegaan. van de BBZ. De rijksbijdrage hierop wordt toegevoegd aan de macrobudgetten BUIG. Landelijk moet dit budgetneutraal Algemene Uitkering verlopen, echter de gevolgen van deze verschuiving voor de Gemeenten ontvangen voor de uitvoering van hun taken gemeente Bergen op Zoom zijn nog niet bekend. gelden vanuit het Rijk via de Algemene Uitkering. De omvang van de Algemene Uitkering (AU, gemeentefonds) is Nieuwe risico’s ontstaan door een verschuiving vanaf 2021 gekoppeld aan de Rijksuitgaven (trap op trap af). Vanaf 2018 van een deel van de doelgroep van de Wmo naar de Wlz. Dit worden in de berekening niet langer de netto gecorrigeerde heeft een verlaging van de rijksbijdrage tot gevolg. Het is nu Rijksuitgaven gehanteerd maar is het fonds gekoppeld aan de nog niet duidelijk of de verlaging van de middelen evenredig totale Rijksuitgaven. Dit zorgt voor een stabielere basis voor zal verlopen met de verlaging van de kosten. de trap op trap af methode.

Door ontschotting van de budgetten wordt het sociale domein Onbekend is of voor 2019 de Rijksuitgaven lager zullen zijn als één samenhangend werkveld benaderd. De invloed op dan begroot. Gevolgen van bijvoorbeeld het Programma de inkooptarieven is beperkt. Daarom wordt geïnvesteerd Aanpak Stikstof (PAS) zou tot lagere rijksuitgaven kunnen in het voorliggend veld waarmee volumebeperking beoogd leiden. Het gevolg daarvan kan zijn dat, conform de trap op wordt. Daarnaast concentreren de mogelijkheden zich aan de trap af methode, de AU lager zal zijn voor gemeenten. De uitgavenkant op het voorkomen van dure zorg. Dit bereiken uiteindelijk “afrekening” hiervan zal pas bekend zijn bij de we door de integrale toegang, regionale samenwerking, meicirculaire 2020. Voor Jeugd heeft in 2019 en de twee uitvoering van de actieplannen jeugd en innovatie bij de jaren daarna een toevoeging plaatsgevonden, deze is in de zorgaanbieders. Wanneer de effecten uitblijven kunnen de begroting verwerkt. Ten aanzien van de verdeling van de AU tekorten oplopen tot € 2 miljoen. uitkering als ook het deelfonds sociaal domein is deze nog in ontwikkeling. In de meicirculaire is een deel van de speci- Contract Huishoudelijk restafval Attero fieke uitkeringen van het sociaal domein opgenomen in de Het vigerend contract voor de (Brabant-brede) aanlevering AU. In 2020 wordt de verdeling van de AU landelijk herijkt, dit van huishoudelijk restafval aan Attero kent een leverplicht kan ook leiden tot herverdeeleffecten tussen gemeenten. Er van 510.000 ton per jaar (tot 1 februari 2017). Attero heeft is dan ook een risico dat de herverdeling als uitkomst heeft inmiddels over de looptijd van 2011 tot februari 2017 de boete- dat de AU lager wordt. De AU is dan ook bepaald op basis clausule geëffectueerd. van de nu beschikbare informatie.

Over de periode 2011-2014 is de uitspraak definitief in het voordeel van de gemeenten (die gezamenlijk optrekken in de Weerstandsvermogen VvC (Vereniging van Contractanten)) gebleven en hoeft geen Conform de methode van het NAR wordt op basis van het boete te worden betaald. risicoprofiel de benodigde weerstandscapaciteit berekend. Deze berekening kan worden afgezet tegen de beschikbare Het dossier over 2015 tot februari 2017 is nog steeds in weerstandscapaciteit, dat het geheel aan middelen vormt dat juridische procedure. Op korte termijn zal duidelijkheid komen in de organisatie aanwezig is om de risico’s in financiële zin over de uitspraak. Wat dit voor gevolgen heeft voor verdere af te dekken. Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie procedures is nog onbekend. tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en alle risico’s

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 83 waarvoor geen maatregelen zijn getroffen of waar na het benadering die er van uit gaat dat nooit alle risico’s zich treffen van maatregelen nog restrisico’s overblijven. tegelijkertijd en in maximale omvang voordoen. Door deze benadering kan op een verantwoorde manier minder Benodigde Weerstandscapaciteit weerstandscapaciteit worden aangehouden in tegenstelling Op basis van het risicoprofiel kan de benodigde weerstands- tot de situatie waarin de optelsom van alle risico’s als capaciteit worden berekend. Dit geschiedt op basis van uitgangspunt wordt genomen. een risicosimulatie. Uitgangspunt hierbij is een statistische

Kansverdeling 3

-1

-2 € 1.235.272 € 2.009.157 € 2.783.042 € 3.556.928 € 4.330.813 € 5.104.698 € 5.878.583 € 6.652.469 € 7.426.354 € 8.200.239 € 8.974.124 € 9.748.010 € 10.521.895 € 11.295.780 € 12.069.665 € 12.843.551 € 13.617.436 € 14.391.321 € 15.165.206 € 15.939.092 € 16.712.977 € 17.486.862 € 18.260.747 € 19.034.632 € 19.808.518 € 20.582/403 € 21.356.288 € 22.130.173 € 22.904.059 € 23.677.944 € 24.451.829 € 25.225.714 € 25.999.600 € 26.773.485

Wanneer alle risico’s zich tegelijk in hun maximale omvang de berekening bij de jaarrekening 2018 (14,7 mln), kan zouden voordoen, is hiermee een bedrag gemoeid van € 50,1 worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapa- miljoen. In bovenstaande figuur is de simulatie-uitkomst citeit teneinde de ratio van het weerstandsvermogen te weergegeven op basis van het risicoprofiel. kunnen bepalen. Het bedrag van € 11,4 is lager dan in de voorgaande exercitie omdat de risico’s bij het sociaal domein Bij een zekerheidspercentage van 90% (oppervlakte van enigszins zijn afgenomen en een aantal projectrisico’s bovenstaande grafiek) betekent de uitkomst dat er een lager of niet meer aan de orde zijn. Later in deze paragraaf bedrag van € 11,4 miljoen benodigd is om de risico’s in wordt dit benodigde bedrag ad € 11,4 mln afgezet tegen het financiële zin af te dekken. Dit bedrag, dat lager is dan beschikbare weerstandsvermogen.

84 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Beschikbare Weerstandscapaciteit om allerlei redenen niet direct over kan beschikken. Om De weerstandscapaciteit wordt berekend door de algemene deze reden worden stille reserves niet tot de beschikbare reserve af te zetten tegen de risico’s. Er wordt hierbij geen weerstandscapaciteit gerekend. rekening gehouden stille reserves: meerwaarden van activa die lager dan de marktwaarde zijn gewaardeerd. Die Algemene Reserve ziet er als volgt uit: Een algemeen kenmerk van stille reserves is dat men er

Omschrijving Bedrag

Verwachte stand Algemene Reserve per 31/12/18 24.808.654

Blokkeringen tbv voormalige bestemmingsreserves en ontwikkelfondsen

Stedelijke Vernieuwing - 4.089.548 Vastgoed - 245.484 Parkeren -/- 305.034 Ruimtevragers - 1.750.000

Totaal blokkeringen vanuit voormalige bestemmingsreserves - 5.779.998

Blokkeringen gerelateerd aan Grondbedrijf Risico’s Grondbedrijf -2.200.000 Blokkering tbv investeringen deelplannen naar Algemene Dienst -6.000.000

Blokkeringen tbv grondbedrijf gerelateerde activiteiten - 8.200.000

Weerstandsvermogen voor rentecorrectie 10.828.656 Rentecorrectie 2 % * 2,5 - 541.433

Weerstandsvermogen 10.287.223

In bovenstaande opstelling wordt een correctiefactor voor In het voorgaande is zowel de benodigde (zie toelichting de rente gehanteerd omdat aanwending ervan er toe leidt op voorgaande pagina) als de beschikbare weerstandsca- dat de renteopbrengst van de Algemene Reserve niet langer paciteit bepaald. In deze paragraaf kan een relatie worden kan worden ingezet als algemeen dekkingsmiddel gebaseerd gelegd tussen deze beiden om het weerstandsvermogen van op het interne rentepercentage van 2%. Een toelichting op de gemeente Bergen op Zoom te bepalen en daarover een de diverse blokkeringen tbv aan grondbedrijf gerelateerde oordeel te vellen. Op basis van de beschikbare weerstands- activiteiten vindt u verderop in deze paragraaf. capaciteit is de ratio:

Beschikbare weerstandscapaciteit € 10.287.223 Ratio Weerstandsvermogen: = = 0,90 Benodigde weerstandscapaciteit € 11.400.000

Beoordeling weerstandsvermogen Waarderingscijfer Ratio Betekenis Om de ratio voor het weerstandsvermogen te kunnen beoor- A > 2 Uitstekend delen wordt gebruik gemaakt van onderstaande waarde- B 1,4 – 2 Ruim voldoende ringstabel die in samenwerking tussen NAR en de Universiteit C 1 – 1,4 Voldoende Twente is opgesteld. De raad heeft zich geconformeerd aan D 0,8 – 1 Matig deze waarden. E 0,6 – 0,8 Onvoldoende F < 0,6 Ruim onvoldoende

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 85 De ratio bedraagt voor de Gemeente Bergen op Zoom 0.90. is het wel van belang. Vervolgens wordt de omvang van de Dit betekent dat de Gemeente Bergen op Zoom op dit moment netto schuld gerelateerd aan de omvang van de exploitatie. beschikt over een vermogenspositie die gekwalificeerd wordt Op die manier kunnen de lasten van deze schuld (rente en als “matig” om de risico’s in financiële zin af te dekken. Deze aflossing) in relatie tot de begroting worden gebracht. Het ratio is lager dan de uitkomst bij de jaarrekening 2018 (1,04). Dit draait bij een blik op de schulden tenslotte om de vraag in wordt vooral veroorzaakt doordat in 2019 aanzienlijke bedragen hoeverre de lasten als gevolg van te hoge schulden niet te worden onttrokken aan de Algemene Reserve door tekorten bij veel begrotingsruimte opslokken. de concernberichten. Vooral vanwege het argument dat lasten voortvloeiend uit de Naar verwachting verbetert de ratio naar voldoende en zal schulden gerelateerd worden aan de inkomsten ie begro- deze in de periode 2020-2023 verder stijgen naar een niveau tingstotaal zijn wij van mening dat de netto schuldquote zich van 1.76 eind 2023 conform onderstaande reeks. het uitstekend leent voor een beoordeling van de schuldenpositie. De VNG heeft hier inmiddels ook normen voor gedefi- Verloop weerstands-ratio per 31/12 nieerd: tot 90% groen, 90-130% oranje en > 130% rood. 2019 2020 2021 2022 2023 0,90 0,97 1,08 1,56 1,76 In lijn met de netto schuldquote zal ook deze ratio begin 2020 stijgen naar circa 107%.

Kengetallen eigen vermogen (26.970.000) In lijn met hetgeen bepaald door het BBV (Besluit Begroting Solvabiliteit: balanstotaal (335.000.000) en Verantwoording) nemen wij voortaan in deze paragraaf ook een vijftal financiële kengetallen op. De kengetallen hebben als een doel meer inzicht te geven in de financiële De ratio geeft inzicht in hoeverre de gemeente aan haar positie van de gemeente. De kengetallen hebben geen functie verplichtingen kan voldoen en in staat is tegenvallers op als normeringsinstrument in het kader van het financieel te vangen. toezicht door de provincie maar zijn voornamelijk bedoeld om de financiële positie voor raadsleden inzichtelijker te maken. Dit kengetal drukt uit in hoeverre het totale bezit op de balans is belast met schulden en zegt tevens iets over de Het gaat om de volgende kengetallen: weerstandscapaciteit en het vermogen om (incidentele) tegenvallers op te vangen. Dit kengetal is in aanzienlijke mate netto schulden (268.192.000) afhankelijk hoe het gemeentelijk bezit gewaardeerd wordt. Netto Schuldquote: Daarbij hebben we te maken met de gemeentelijke verslag- totale baten begroting (248.900.000) gevingsregels die overwegend negatief uitpakken voor de solvabiliteit. Bijvoorbeeld het onderscheid tussen inves- Dit kengetal geeft een indicatie over omvang schuldenlast teringen met maatschappelijk of economisch nut waarbij en de hiermee gepaarde omvang rentelasten hoe die op de de eerste categorie voor een lagere waarde kan worden begroting drukken. Deze zal begin 2020 zijn toegenomen tot gewaardeerd/geactiveerd dan de aanschafwaarde. Verder 108% toegenomen (zie ook financieringsparagraaf) en naar is bij een aantal activasoorten (bijvoorbeeld vastgoed) niet verwachting in 2021 nog licht verder stijgen. mogelijk deze positief te herwaarderen maar is afwaardering wel verplicht wanneer daar aanleiding toe is. Dit soort regels vertekenen de solvabiliteit in aanzienlijke mate. Netto Schuldquote netto schulden gecorrigeerd voor -/- verstrekte leningen (266.192.000) Daarnaast wordt de solvabiliteit beïnvloed door financiële verstrekte leningen: totale baten begroting (248.900.000) beslissingen/keuzes. Nog niet zo lang geleden is de overstap gemaakt van annuitair naar lineair afschrijven. Deze stelsel- Dit kengetal corrigeert de netto schuldquote voor leningen wijziging ging gepaard met een aanzienlijke onttrekking aan die de gemeente zelf heeft verstrekt. Dit kengetal achten de algemene reserve maar hiermee werd wel de toekomstige wij prima geschikt voor het duiden van de schuld. Bij dit exploitatie ontlast doordat afschrijvingslasten naar voren kengetal wordt de schuldpositie gesaldeerd met de leningen werden gehaald. Ook het opheffen van de kapitaallastenre- die een gemeente heeft verstrekt. In Bergen op Zoom zijn serve (in combinatie met het afboeken van diverse investe- dezelfde bedragen relatief beperkt maar voor de vergelijking ringen) heeft geleid tot een onttrekking aan de reserves maar met andere gemeenten (waar dit wel aan de orde kan zijn) ook hier werden de lasten naar voren gehaald. Dit zijn twee

86 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 voorbeelden van financiële keuzes die de robuustheid van structurele baten Structurele de gemeentelijke begroting hebben vergroot maar ten laste -/- structurele lasten (5.000) exploitatieruimte: gingen van de solvabiliteit. totale baten (248.900.000)

Bovenstaande maakt duidelijk dat bij het begrip solvabiliteit diverse kanttekeningen geplaatst kunnen worden waardoor Dit kengetal is van belang om te kunnen beoordelen welke wij dit kengetal maar zeer beperkt bruikbaar vinden voor het structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te beoordelen van de schuldpositie. dragen, of welke stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Deze ratio zal in 2019 dalen door diverse onttrekkingen aan de algemene reserve en medio 2020 circa 8% bedragen. woonlasten per gezin Belastingcapaciteit: woonlasten landelijk gemiddelde totaal alle bouwgronden Grondexploitatie: (wel of niet in exploitatie) (41.688.000) De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het totale baten (248.900.000) landelijk gemiddelde.

Dit geeft inzicht in hoeverre de waarde van de gronden zich verhouden tot de geraamde baten. Kengetallen Rekening 2018 Begroting 2019 Begroting 2020

Netto Schuldquote 101% 100% 108% Netto Schuldquote gecorrigeerd voor verstrekte leningen 100% 99% 107% Solvabiliteitsrisico 12% 14% 8% Structurele Exploitatieruimte 0,08% 2,5% 0% Grondexploitatie 16% 116% 17% Belastingcapaciteit 109,26 110,79 nnb

Grondbedrijf Bovenop de blokkering in de Algemene Reserve voor de In de begroting is het meerjarenprogramma grondbedrijf lopende grondexploitaties van € 2 miljoen is een bedrag (MPG) van het grondbedrijf - dat door de raad in 2019 is van € 6 miljoen als blokkering opgenomen in verband vastgesteld - verwerkt. Op basis van het MPG bedraagt met de strategische grondposities in Markiezaten en het risicoprofiel € 2,0 miljoen per 1 januari 2020. Dit bedrag ScheldeVesting. In de tweede helft van 2019 worden deze is in de Algemene Reserve als blokkering opgenomen. Als grondposities opnieuw getaxeerd en dan zal blijken in er nieuwe grondexploitaties worden vastgesteld, heeft dit hoeverre de genoemde € 6 miljoen noodzakelijk is om deze vanzelfsprekend effect op de hoogte van het risicoprofiel. grondposities af te dekken. De totale blokkering binnen de Algemene Reserve voor het grondbedrijf bedraagt daarmee De methode om de hoogte van de risico’s te bepalen voor voor 2020 € 8 miljoen. de lopende grondexploitaties is gebaseerd op de zgn. IFLO+-methode. In deze methode wordt de hoogte van het Ambities voor deze bestuursperiode risico bepaald op basis van de boekwaardes, de nog te 1. Vermindering en beheersing van de risico’s blijft onver- realiseren opbrengsten, en vanaf 2019 ook op basis van de minderd een belangrijk speerpunt van dit college. nog te maken kosten. Het risicoprofiel wordt op de volgende 2. Versterken van het weerstandsvermogen is een belangrijk manier bepaald: aandachtspunt. “Meevallers” worden, in principe, • 10% over de boekwaarde toegevoegd aan de algemene reserve ter verbetering • 10% over de nog te realiseren opbrengsten van weerstandsvermogen en verder verlagen van • 5% over nog te maken kosten de schuldenlast. • 50% verwachtingswaarde omdat niet alle risico’s zich gelijktijdig voor zullen doen

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 87 Kaderstellende documenten Kerncijfers van de paragraaf weerstands- voor deze paragraaf vermogen en risicobeheersing

Beleidsnota Vastgesteld Omvang risico’s: €11,4 mln Nota risicomanagement 2013 Weerstandscapaciteit: € 10,2 mln Weerstandsratio: 0,90 Risico’s Grondbedrijf: € 2,0 mln

88 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Paragraaf 3.3 Financiering

Financiering betreft de wijze waarop de gemeente FIDO). Deze financieringsparagraaf is samen met de finan- benodigde geldmiddelen aantrekt en (tijdelijk) overtollige ciële verordening, nota rentebeleid en het treasurystatuut, geldmiddelen belegt. De uitvoering van de gemeentelijke een belangrijk instrument voor het transparant maken en financieringsfunctie vindt plaats binnen de kaders zoals daarmee voor het sturen, beheersen en controleren van de gesteld in de Wet Financiering Decentrale Overheden (Wet financieringsfunctie.

Renteontwikkelingen

Geld- en kapitaalmarktrente 3 mnds Euribor 10 jrs Staat Her nancieringsrente ECB 6,00

5,00

4,00

3,00

2,00 Rentepercentage

1,00

0,00

-1,00

01-jan-00 01-jan-01 01-jan-02 01-jan-03 01-jan-04 01-jan-05 01-jan-06 01-jan-07 01-jan-08 01-jan-09 01-jan-10 01-jan-11 01-jan-12 01-jan-13 01-jan-14 01-jan-15 01-jan-16 01-jan-17 01-jan-18 01-jan-19

Het kan altijd weer lager. Dat zou de conclusie moeten zijn We kunnen derhalve opnieuw stellen dat de, in historisch kijkende naar bovenstaande grafiek. De kapitaalmarkt- perspectief, tijd van bijzonder lage rentestanden nu al enige rente (de rode lijn, =10 jrs staat) is de afgelopen maanden tijd aanhoudt. Hoe lang dat nog duurt en of het nog lager snel gedaald en is nu zelfs negatief. Een ontwikkeling die kan laat zich moeilijk voorspellen. De gemeentelijke finan- weinigen voor mogelijk hadden gehouden maar die op dit ciering profiteert in ieder geval al lange tijd van relatief lage moment wel realiteit is. De belangrijkste verklaring hiervoor rentes wat mogelijk nog even aanhoudt. Tegelijkertijd weten is de teruglopende wereldeconomie maar ook de vergrijzing we dat het voorspellen van de rente erg moeilijk is en de wordt vaak als oorzaak gegeven. Door die vergrijzing wordt praktijk altijd anders uitpakt dan vooraf gedacht. We zullen er meer gespaard dan geïnvesteerd waardoor vraag naar de lage niveaus dan ook blijven gebruiken om leningen met kapitaal terugloopt. relatief lange looptijden af te sluiten teneinde het renterisico te beperken. Ook de korte rente (=de geldmarktrente) bevindt zich nog steeds op een historisch laag niveau. Begin september Ontwikkeling Schuldpositie verlaagde de ECB een belangrijk tarief nog verder van -0,4% De schuldpositie van de gemeente wordt bepaald door de naar -0,5%. De algemeen heersende opinie is dat de rentes omvang van de portefeuille opgenomen geldleningen in voorlopig nog laag zullen blijven. combinatie met de stand op de rekening-courant.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 89 De netto schuldquote is in 2018 gestegen tot 100% en zal in Onderstaand lichten wij toe hoe wij tot deze inschatting zijn 2019 verder toenemen tot circa 107%. Dit komt enerzijds door gekomen waarbij we weer vasthouden aan de 4 actielijnen het investeringsvolume dat hoger is dan de afschrijvingen zoals we die al langer hanteren: (doorschuif van oude kredieten van voor 2019) maar vooral 1. Riolering: het terugbrengen van de afschrijvingsduur ook door de tekorten uit de concernberichten, voornamelijk 2. Algemene dienst: niet meer investeren dan afschrijven veroorzaakt door het sociaal domein. Verder dragen de ter (€ 8,5 milj aan moederkredieten), onttrekkingen en beschikking gestelde middelen voor de ontwikkelfondsen ten stortingen aan reserves en voorzieningen en het laste van de algemene reserve bij aan de toename van de begrotings/jaarrekeningsaldo schuld en de schuldquote. 3. Grond: op termijn gronden gaan verkopen die nu nog niet in exploitatie zijn genomen (MVA’s) 4. Panden: het verkopen van verhandelbaar vastgoed

1. Riolering Door de afschrijvingstermijnen te verkorten neemt de we uit van een gemiddeld investeringsvolume van € 6,3 mln kasstroom vanuit riolering toe. Dit besluit is eind 2018 waarbij in de eerste jaren deze bedragen hoger liggen door genomen. Op dit moment wordt het GRP herzien en in het uitloop van investeringen uit voorgaande jaren. GRP is het investeringsvolume opgenomen. Vooralsnog gaan

Bedragen x € 1.000.000 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Beleidskader € - 9,3 € - 6,3 € - 6,1 € - 6,2 € - 6,4 € - 6,5 € - 6,6 € - 6,8 Begroting 2020 € - 7,2 € - 8,1 € - 6,3 € - 6,3 € - 6,3 € - 6,3 € - 6,3 € - 6,3

2. Algemene dienst Het effect van de algemene dienst op de schuldenlast valt voorgaande jaren € 17 miljoen bedraagt. Waar we aanvan- in 2 componenten uiteen, te weten de investeringen en de kelijk de verwachting hadden dat deze investeringen in 2019 onttrekkingen aan de reserves en voorzieningen. zouden plaatsvinden zien we dat er een aantal zal worden doorgeschoven naar 2020 (en mogelijk verder). Voorbeelden 2a. Investeringen algemene dienst hiervan zijn de bouwclubs en de investeringen in de haven. Bij de begroting 2019 is het besluit genomen om vanaf de Voor de volledigheid merken wij op dat deze investeringen, begroting 2019 het investeringsvolume te beperken tot het waarbij de besluiten zijn genomen in de vorige raadspe- niveau van de afschrijvingen. Hiervoor zijn de moederkre- riode, buiten de moederkredieten vallen. Ten opzichte van dieten ingevoerd tot een totaal bedrag van € 8,5 miljoen. het beleidskader is de totale omvang van de investeringen Bij het afsluiten van de jaarrekening 2018 is gebleken dat niet verandert, wel het tempo waarin ze naar verwachting het volume van nog niet afgeronde investeringen uit 2018 en worden uitgevoerd.

Bedragen x € 1.000.000 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Beleidskader € - 19 € - 12 € - 10 € - 8,5 € - 8,5 € - 8,5 € - 8,5 € - 8,5 Begroting 2020 € - 11 € - 15 € - 13,5 € - 10,5 € - 8,5 € - 8,5 € - 8,5 € - 8,5

90 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 2b. Onttrekkingen aan reserves en voorzieningen zijn in 2019, vooral door de negatieve concernberichten, Bij de schatting van het verloop van de schuldenlast dient aanzienlijke bedragen gemoeid. Ook de onttrekkingen ten ook het effect van de onttrekkingen en stortingen aan de behoeve van de onderhoudsreserves (de Schelp) en de reserves en voorzieningen te worden meegenomen. Daarmee ontwikkelfondsen dragen hieraan bij.

Bedragen x € 1.000.000 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Beleidskader € - 6 € - 10 € - 4 € - 1 € - 1 € 0 € 0 € 0 € 0 Begroting 2020 € - 6 € - 14 € - 3 € - 2 € - 2 € 0 € 0 € 0 € 0

3. Gronden De opbrengst vanuit gronden valt in 2 onderdelen uiteen: is niet de “winst” vanuit een grex van belang maar de de opbrengsten uit de lopende grondexploitaties en de kasstroom (saldo opbrengsten grondverkopen -/- kosten van opbrengst vanuit de gronden die we nog in exploitatie bouwrijpmaken). moeten nemen. Gronden nog niet in exploitatie genomen (MVA’s) Gronden in exploitatie (GREX) Bij de Begroting 2019 was opgenomen om een opbrengst Uit de vastgestelde grondexploitaties (waarbij u over van € 20 miljoen te realiseren uit de MVA’s. Hiervoor is de de grootste grondexploitaties twee keer per jaar via de opdracht stedelijke programmering geformuleerd. Inmiddels Bestuurlijke Voortgangsrapportage (BVR) wordt geïnfor- is een voorkeursscenario uit deze verkenning gekomen die dit meerd) rolt onderstaande cijferreeks. Jaarlijks worden bij najaar aan de Raad wordt voorgelegd. Vooralsnog gaan wij de jaarrekening de grexen herzien. Voor de schuldenlast uit van de eerder ingeschatte opbrengst van € 21,9 miljoen.

Bedragen x € 1.000.000 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Beleidskader Grex 2 3,5 11,2 4,5 -0,5 0 0 0 Mva’s 0 0 1 1,3 4,5 4,5 5,3 5,3 Begroting 20 Grex 0 3,6 11,2 4,5 -0,5 -0,3 -0,8 0 Mva’s 0 0 1 1,3 4,5 4,5 5,3 5,3

4. Vastgoed Dit jaar wordt de lijst te verhandelbaar vastgoed vastge- nog een boekwaarde kan hebben. Voor de schuldont- steld. Voorlopig is een inschatting gemaakt van de positieve wikkeling is het verkoopbedrag de positieve kasstroom. kasstromen uit de verkopen van vastgoed. Dit is niet gelijk De “winst” is het verschil tussen het verkoopbedrag en aan de “winst” bij verkoop van vastgoed, omdat het vastgoed de boekwaarde.

Bedragen x € 1.000.000 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Beleidskader 1 1 1 1 1 1 3 1 Begroting 2020 1 1 1 1 1 1 3 1

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 91 Resumé Bovenstaande leidt tot de volgende inschatting van de ontwikkeling van de schuldenlast/schuldquote:

Netto schuld 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

Huidige situatie -240,6 -262,0 -274,3 -272,2 -273,0 -269,6 -268,5 -265,1 Saldo (investeren/afschrijven) Riolen -5,4 -6,1 -4,0 -4,0 -4,1 -4,1 -4,1 -4,2 Saldo (investeren/afschrijven) Investeringen -3,0 -6,7 -5,1 -2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Saldo (ontrekkingen/reserveringen) Reserves -14,0 -2,0 -2,0 -2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Grondbedrijf 0,0 3,6 12,0 5,8 4,0 4,2 4,5 5,3 Saldo begroting 0,0 -2,1 0,2 0,4 2,5 0,0 0,0 0,0 Vastgoed 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 3,0 1,0 Netto schuld -262,0 -274,3 -272,2 -273,0 -269,6 -268,5 -265,1 -263,0 Schuldquote 107,5% 110,2% 107,2% 105,4% 102,1% 99,7% 96,5% 93,5%

Ontwikkeling schuldquote Schuldquote Begroting 2020 Schuldquote Beleidskader 2020 115%

110%

105%

100%

95%

90%

85%

80% 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026

De bovenstaande ontwikkelingen hebben nog een aantal schuld dan voorzien. Daarnaast speelt ook het effect van de onzekerheden in zich: doorlopende kredieten (investeringen waartoe reeds eerder • Algemene dienst: wat wordt het tempo van uitvoering van was besloten). Voor een schuldquote van 90% dient de schuld de investeringen in 2026 11 miljoen lager uit te komen dan nu geraamd. • Gronden en vastgoed: kunnen er eerder verkopen van gronden en panden gerealiseerd worden Bij het Beleidskader hebben we aangegeven dat we bij de begroting zouden aangeven welke maatregelen nodig zouden We verwachten dat de schuldquote, door het doorschuiven zijn om ervoor te zorgen dat de schuldquote in 2026 weer van investeringen, ook in 2020 nog verder zal stijgen en vanaf op 90% uitkomt. Daarnaast hebben we aangegeven dat wij 2021 een dalende lijn zal vertonen. De schuldquote komt in willen dat de schuldquote in deze collegeperiode zal gaan 2026 op 93,8% uit. Dat is hoger dan in collegeakkoord was dalen. Dit tweede voornemen wordt nog gerealiseerd. voorzien en ook hoger dan bij beleidskader was ingeschat. Gezien de negatieve ontwikkeling van het begrotingssaldo Zoals in deze paragraaf eerder aangegeven vormen de deze zomer hebben wij onvoldoende gelegenheid gehad tekorten in 2019, welke voor ongeveer de helft ontstaan om de maatregelen in beeld te brengen en af te wegen om zijn bij Sociaal Domein, een belangrijke factor in de hogere de schuldquote terug te brengen tot 90% in 2026. Graag

92 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 willen wij de tijd tot het Beleidskader 2021-2024 hiervoor In onderstaande tabel wordt duidelijk dat de rentelasten in de gaan benutten. Bij het Beleidskader 2021 – 2024 zullen wij gemeentelijke begroting de afgelopen jaren zijn afgenomen aangeven hoe wij met het uitgangspunt van een schuldquote en de komende jaren, naar verwachting sterk verder zullen van 90% in 2026 omgaan. afnemen doordat relatief dure financieringen geherfinancierd kunnen worden voor leningen die een aanzienlijk lager percentage zullen kennen. De mate waarin zal uiteraard Rentelasten afhangen van de ontwikkeling van de rente. Om een ander nader toe te lichten vindt u in onderstaande tabel welke rentelasten hiermee gemoeid zijn, hoeveel die in Jaar Omvang Betaalde Rente het verleden waren en wat en hoe die zich de komende jaren Langlopende Schuld Rente Percentage zich zullen ontwikkelingen. We brengen hier de rentelasten 2014 200.000.000 7.054.000 3,53% op de langlopende geldleningen in beeld. Ongeveer 90% 2015 210.000.000 7.301.000 3,48% van de financieringsbehoefte wordt via dit soort leningen 2016 197.000.000 6.766.000 3,43% ingevuld. Het restant wordt gefinancierd met kortlopende 2017 193.000.000 6.635.000 3,44% leningen waarvan het rentepercentage zich al geruime tijd 2018 208.000.000 6.877.000 3,31% rond “0” beweegt en de verwachting is dat die op korte 2019 230.000.000 6.857.000 2,98% termijn niet snel zal oplopen. De rentelasten van de korte 2020 242.000.000 6.413.000 2,65% financiering spelen daarom nauwelijks een rol momenteel en 2021 242.000.000 5.805.000 2,40% zijn niet relevant voor dit overzicht. 2022 242.000.000 5.395.000 2,23% 2023 240.000.000 4.509.000 1,88%

Renterisiconorm De wet Fido vereist dat in de financieringsparagraaf van de 20% van dit begrotingstotaal. In onderstaand overzicht begroting de zogenaamde renterisiconorm aan de orde komt. blijkt dat de komende jaren ruimschoots wordt voldaan aan Deze is gerelateerd aan het begrotingstotaal en bedraagt de risiconorm.

Renterisiconorm (bedragen x € 1.000) 2020 2021 2022 2023

Begrotingstotaal 2020 251.800 251.800 251.800 251.800 Renterisiconorm 20% van begrotingstotaal 50.360 50.360 50.360 50.360 Aflossingen vaste schuld 25.245 5.259 30.274 42.290 Ruimte onder de renterisiconorm 19.643 45.101 20.086 8.070

De aflossingen zullen de komende jaren (deels) geherfinancierd moeten worden door nieuwe leningen. Zoals eerder aangegeven zullen wij, gezien de relatief lage rentestand, bij nieuwe financieringen kiezen voor leningen met een looptijd van minimaal 10 jaar teneinde het renterisico te spreiden. Op basis van de huidige rentestanden ligt het voor de hand dat de herfinancieringen tegen een lager percentage zullen plaatsvinden dan de aflopende financieringen waardoor het gemiddeld te betalen percentage op de totale leningporte- feuille zal dalen.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 93 Renteschema In onderstaand overzicht wordt aangegeven hoe het renteresultaat tot stand komt. Zie hiervoor ook de renteomslag in het bijlagenboek.

Renteschema

a. De externe rentelasten over korte en lange financiering 6.413 Rentelasten verwacht financieringstekort 293 b. De externe rentebaten -/- 0 Saldo rentelasten en rentebaten 6.706

c1. De rente die aan de grondexploitatie moet worden doorberekend -/- 2.480 c2. De rente van projectfinanciering die aan het betreffende taakveld moet worden toegerekend -/- 0

-/- 2.480 Aan taakvelden toe te rekenen rente 4.226

d1. Rente over eigen vermogen - d2. Rente over voorzieningen (gewaardeerd op contante waarde) 1.875 Totaal aan taakvelden toe te rekenen rente 6.101

e. De aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) -/- 6.368 f. Renteresultaat op het taakveld treasury 267

Uit bovenstaand schema valt het volgende op te maken: • Aan overige activa wordt € 6.368.000 toegerekend (2,0%). • De totale rentelasten worden voor 2019 begroot op • Het saldo van het rentebedrijf bedraagt is € 267.000 positief. € 6.706.000 Hiermee wordt ruimschoots voldaan aan de BBV vereiste • Een bedrag van € 2.480.000 wordt toegerekend aan de die stelt dat de toegerekende rente aan investeringen niet grondexploitaties (2,5% over boekwaarde). Tegelijkertijd meer dan 0,5% mag afwijken dan de rente die de gemeente wordt € 1.875.000 rente bijgeschreven op de verliesvoor- kwijt is over haar financieringsmiddelen. Een renteresultaat ziening van het grondbedrijf (2,0%). van € 267.000 valt ruimschoots binnen deze marge.

EMU Saldo Conform het BBV dient voortaan ook het begrote EMU saldo gemeente. Investeringen in (vlottende) activa en aanwending opgenomen te worden in deze begroting. Deze kan afgeleid van reserves/voorzieningen zorgen voor een negatief saldo, worden uit de geprognosticeerde balans zoals die in de Desinvesteringen, verkopen en afschrijvingen dragen bij aan renteomslag (zie bijlagenboek) is opgenomen. Het EMU een positief saldo. Voor de komende jaren ziet dit saldo er als saldo is gebaseerd op kasbasis. Dit houdt in dat de mutatie volgt uit: op dit saldo overeenkomt met de mutatie in de schuld van de

Bedragen x € 1.000 2020 2021 2022 2023

Mutatie Investeringen 14.383.000 -2.749.000 -2.274.000 -1.979.000 Mutatie Vlottende Activa/Passiva 37.858.000 9.996.000 1.538.000 40.000.000 Mutatie Reserves en Voorzieningen -39.236.000 -1.657.000 852.000 -36.326.000

EMU Saldo -15.761.000 5.590.000 116.000 1.695.000

94 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 2020 en 2023 kennen een negatief EMU saldo. Hierbij dient de nuancering te worden gemaakt dat investeringen vaak Kaderstellende documenten voor dit trager dan geraamd gerealiseerd worden. Hetzelfde is van programma toepassing op het aanwenden van reserves. Het ligt dan ook voor de hand dat het geraamde negatieve EMU saldo lager Beleidsnota Vastgesteld cq positiever zullen uitvallen. Nota Rentebeleid en Treasurystatuut 2015 Financiële Verordening ex artikel 212 2014

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 95 Paragraaf 3.4 Onderhoud kapitaalgoederen

Openbare ruimte en meer mogelijkheden tot bijsturing. De ervaringen uit De openbare ruimte is van ons allemaal en draagt bij het pilotjaar 2018 zijn aanleiding geweest om ook 2019 als aan de diverse functies in het gebruik van de stad. Een pilotjaar te benoemen. Zo kan verder worden gewerkt op goed ingerichte en onderhouden openbare ruimte is een de ingeslagen weg waarbij ook de IBOR-monitor verder kan primaire voorwaarde voor een schoon heel en veilige stad. worden ontwikkeld. De inrichting bestaat in hoofdzaak uit kapitaalgoederen in de vorm van wegen, riolering, groen, speelvoorzieningen, Uit de analyse van het pilotjaar 2018 is gebleken dat er sprake verlichting en openbare gebouwen. De kwaliteit van de was van een structureel tekort voor 2019 van 1,1 miljoen kapitaalgoederen en de staat van onderhoud waarin zij euro. Voor het jaar 2019 is het budget verhoogd met 900.000 verkeren is bepalend voor het voorzieningenniveau en voor euro. Voor het jaar 2020 is in de begroting het volledige de jaarlijkse lasten. bedrag van 1,1 miljoen euro opgenomen. Het is goed om hier aan te geven dat per 01-01-2020 wederom een analyse zal Relatie met programma’s worden gemaakt van de te beheren arealen hetgeen naar Deze paragraaf heeft relatie met programma 4 Fysiek Domein. verwachting zal gaan leiden tot een nader te kwantificeren areaaltoename (over het jaar 2019). Dit accres zal conform de afspraken worden gemeld bij het eerste concernbericht 2020. Wat hebben we gerealiseerd Het IBOR-plan 2018-2022 is in december 2017 vastgesteld. In het pilotjaar 2018 zijn de eerste ervaringen opgedaan met In 2017 heeft de gemeenteraad de gewenste beeldkwaliteit het werken met een IBOR-monitor waarbij ieder kwartaal de voor de openbare ruimte vastgesteld conform onderstaand resultaten van deze monitor zijn besproken met de verant- schema. Ook voor het uitvoeringsjaar 2020 is het de ambitie woordelijk wethouders. Hierdoor ontstaat meer inzicht de openbare ruimte conform dit overzicht te onderhouden.

Onderhoud type Historische Binnenstad Bijz. gebieden/ station Invalswegen Woongebied Industrie/ bedrijven Parken Recereatie- gebieden Bossen/ buitengebied Groen B B B B C B C C Verharding B B B B C B C C Water B B B B C B C C Riolering B B B B B B B B Civiele kunstwerken B B B B B B B B Meubilair B B B B C B C C Reiniging B B C B C B C C

Hierbij gelden voor de vastgestelde beeldkwaliteitsniveaus de belevingswaarde. Dit laatste is met ingang van 2019 de volgende onderverdeling van de CROW beeldkwaliteit- ingevoerd omdat dit ons de mogelijkheid biedt niet alleen te sniveaus waarbij A+ staat zeer goed, A voor goed, B voor sturen op output (de behaalde beeldkwaliteit) maar ook op de voldoende en functioneel, C voor matig, en D voor Slecht. outcome (de maatschappelijke effecten/de beleving).

Om de kwaliteit op een goede manier te bewaken is Naast onze eigen monitoring wordt de openbare ruimte in 2019 een monitoringsplan voor de openbare ruimte beleefd door alle inwoners en bezoekers van onze stad die opgesteld. Naast de beeldkwaliteit wordt ook gekeken samen natuurlijk veel meer zien. Het is dan ook logisch dat naar de onderhoudsstaat van de kapitaalgoederen en naar wij jaarlijks een groot aantal meldingen ontvangen. In 2019

96 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 wordt in samenspraak met het team Business Intelligence (GRP) 2020-2023. In de voorbereiding fases is middels de gestart met de doorontwikkeling van de IBOR-monitor Daarbij klankbordgroep GRP en de Beeldvorming 2 de gemeenteraad wordt onderzocht op welke wijze stuurinformatie kan worden meegenomen in de beleids- en financiële keuzes van het GRP. gegenereerd door het analyseren en confronteren van De focus van het nieuwe GRP ligt op het vaststellen van een diverse databronnen. dekkende rioolheffing zonder dat de voorziening structureel wordt uitgeput. Om het investeringsvolume voor riolering Projecten te temporiseren en daarmee ook de lasten voor de burger, In 2019 is een concept-programmering opgesteld voor de wordt een beleidswijziging voorgesteld om over te stappen integrale projecten in de openbare ruimte voor de komende naar een risico gestuurd beheer. tien jaar. Deze programmering biedt ons de mogelijkheid om in een vroeg stadium overleg te voeren met partners in de Gemeentelijk vastgoedbezit openbare ruimte zoals nutsbedrijven en bouwverenigingen Het gemeentelijke vastgoedbezit wordt onderhouden conform en of ander eigenaren van vastgoed. Met als doel zo vroeg het door de raad in 2012 vastgesteld gemeentelijk vastgoed- mogelijk projecten gezamenlijk te programmeren en vast te beleid. Daarbij is ook een uitvoerdocument onderhouds- leggen in de tijd. Hierdoor moet het mogelijk zijn om meer beheer voor de periode 2012-2021 vastgesteld, gelijktijdig synergie te behalen door de gezamenlijke investeringen te met de herziening van het onderhoudsbeleid. Per pand is er bundelen. Meer “werk met werk” dus. Mogelijk dat op termijn een meerjaren-onderhoudsprogramma (MJOP) wat de basis gekozen kan worden voor één aannemer en één uitvoe- vormt voor het uit te voeren onderhoud in een jaar. ringsperiode waardoor ook de maatschappelijke overlast tot een minimum kan worden beperkt. Binnen het project Bij het onderhoud van het gemeentelijke vastgoed worden Scheldebalkon zullen de eerste ervaringen worden opgedaan verschillende onderhoudsniveaus gehanteerd. Afhankelijk door een gezamenlijke opdracht van Brabant Water en de van de toekomstvisie van een pand, is bepaald welke gemeente Bergen op Zoom. panden langdurig planmatig onderhouden moeten worden en welke panden incidenteel onderhouden kunnen worden. Om grip te kunnen houden op het volume van de investe- Op basis daarvan is voor de periode 2012-2021 per pand een ringen binnen de gemeente wordt al enkele jaren gebruik normstorting onderhoud (jaarlijkse bijdrage aan de onder- gemaakt van de zogenoemde moederkredieten. Voor houdsvoorziening) bepaald. Het onderhoud draagt hiermee het jaar 2020 zijn op dit moment de volgende (integrale) bij aan de integrale vastgoedwaarden zoals opgenomen in projecten voorzien: het vastgoedbeleid. Voor het deel vastgoed dat is aangemerkt • Brug Burgemeester Peterssluis als verhandelbaar worden geen normstortingen onderhoud • Aanpassingen verkeer Centrumgebied berekend. Het vastgoedbeleid is inmiddels toe aan een • Verharding bij Parkeergarage Grote Markt herziening en wordt momenteel herschreven. De bedoeling • Halsterseweg Zuid-Zoomdam is om het herziene beleidsplan nog in 2019 aan de Raad aan • Noord- Zuidzijde haven kademuren te bieden. • ISV Gageldonk West • Scheldebalkon In 2019 is ook het project om de doorontwikkeling van • Noordzijde Zoom “Vastgoed” vorm te geven en om concrete doelen, • Vestinggronden Noord voorstellen en acties te realiseren afgerond. De gemeente • Vestinggronden Zuid Bergen op Zoom heeft in dit kader de koers ingezet om beter • Vervanging VRI Marconilaan inzicht te krijgen in de begroting en de werkelijk benodigde • Zoomdamduiker en Reimerswaalparkbrug III kosten voor de uitvoering van het vastgoedmanagement • Tunnelbak Markiezaatsweg (afwatering) volgens de richtlijnen vanuit de commissie BBV. In deze begroting is de uitwerking van de meerjaren- onderhoudsbe- Naast de investeringen vanuit het moederkrediet “openbare groting opgenomen conform de BBV-richtlijnen. Daarin is een Ruimte” is bij een groot aantal van bovengenoemde nadere verdeling en onderscheid gemaakt in exploitatiebud- projecten sprake van een bijkomende investering vanuit het getten enerzijds en uitgaven die vanuit de voorziening gedekt product riolering. moeten worden anderzijds.

Riolering Op dit moment wordt het meerjaren- onderhoudsprogramma Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan de (MJOP) geactualiseerd. Dit geactualiseerde MJOP zal voorbereiding voor de bestuurlijke besluitvorming voor het gelijktijdig met het herziene vastgoedbeleidsplan aan uw vaststellen van het nieuwe Gemeentelijk Rioleringsplan raad worden aangeboden. De planning is dat besluitvorming

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 97 nog dit jaar plaatsvindt. Op basis van de eerste berekeningen Om het MJOP tot uitvoering te brengen dient een inhaalslag is de verwachting dat er in 2022 en 2023 € 1 miljoen per plaats te vinden. Voor de periode 2020, 2021 en 2022 dient jaar bijgestort moet worden in de voorziening onderhoud vanuit de algemene middelen eenmalig een extra dotering- gebouwen. Dit om te voorkomen dat de onderhoudsvoor- plaats te vinden ter hoogte van € 572.649 om uitvoering te ziening een negatief saldo krijgt. kunnen geven aan het planmatig beheer en onderhoud van de buitensportaccommodaties. Deze extra stortingen zijn In deze begroting is het oude MJOP 2019-2028 verwerkt. Op nog niet meegenomen in deze begroting, maar zullen worden basis van dit MJOP zijn de geplande onttrekkingen voor 2020 verwerkt zodra uw raad het MJOP heeft vastgesteld. Voor de € 3.397.400. periode 2022-2034 is de gemiddelde budgetbehoefte en de dotatie dan in evenwicht en toereikend. De jaarlijkse dotatie De belangrijkste geplande werkzaamheden voor groot ad € 583.630,- is meegenomen in de Begroting 2020-2023. onderhoud in 2020 zijn: • Sporthal Tuinwijk (€ 560.000,-) Aan de hand van de meerjarenonderhoudsplanning zal een • Wijkhuis Bernadettestraat (€ 329.000,-) jaarplan worden opgesteld waarbij de werkzaamheden in • Parkeergarage Parade (€ 212.000,-) beeld worden gebracht die in 2020 in uitvoering worden • De Wittenhorst (€ 137.000,-) gebracht. Vervolgens worden de benodigde aanbeste- dingsvoorbereidingen gedaan en werkzaamheden op de Sportparken markt gebracht. Het beheer en onderhoud van de buitensportvoorzieningen dient gericht te zijn op duurzame instandhouding van de Naast een programmatische aanpak van het noodzakelijk (voldoende) kwaliteit van de voorzieningen. Het beheer en onderhoud zullen de gegevens er tevens toe leiden dat de onderhoud bestaat zowel uit het reguliere onderhoud(exploi- werkelijke kosten van onze accommodaties beter in beeld tatie) als uit groot onderhoud. Met ingang van 2020 wordt de komen zodat in beleidsmatige zin in een vroegtijdig stadium exploitatiebegroting zo ingericht dat voor de bedrijfsvoering strategische keuzes gemaakt kunnen worden. Afhankelijk en bewaking vanuit één overzicht gewerkt kan worden. van ruimtelijke ontwikkelingen en/of gewenste verbeteringen aan een park, zullen er “natuurlijke momenten” ontstaan voor Met betrekking tot het grootonderhoud is voor de jaren 2020 deze strategische keuzes. - 2034 een MJOP opgesteld met een reële planning en is een calculatie gemaakt op basis van de uitgevoerde inspecties. De belangrijkste geplande werkzaamheden voor groot De visuele inspectie is uitgevoerd aan de hand van normen onderhoud in 2020 zijn: van de NOC*NSF, de betreffende sportbonden. Dit MJOP • Toplaagrenovatie van de tennisbanen op Meilust en buitensportaccommodaties zal dit jaar aan uw raad ter Rozenoord (€ 460.000 incl. btw) besluitvorming worden voorgelegd. • Kunstgrasveld op sportpark De Markiezaten (€ 323.000 incl. btw)

Kaderstellende documenten voor dit programma

Beleidsnota Vastgesteld Verkeersplan 2014 Bosbeheerplan 2005 Groenstructuurplan 2006 Integraal Beheerplan Openbare Ruimte 2017 VGRP 2013 Waterplan 2002 Gemeentelijke Wateropgave 2009

98 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 99 Paragraaf 3.5 Verbonden partijen

Verbonden partijen betreffen organisaties en instellingen in het bestuur heeft, hetzij omdat ze via aandelen mee waarin een gemeente zowel een bestuurlijk als financieel kan stemmen. belang heeft. Van een financieel belang is sprake als de gemeente de middelen, die aan een partij ter beschikking Met de Nota Verbonden Partijen, zes kaderstellende zijn gesteld, niet terugkrijgt bij faillissement van die partij spelregels, zijn nadere afspraken vastgelegd tot beleids- of indien financiële problemen bij de derde partij kunnen matige en financiële aansturing en beheersing van worden verhaald bij de gemeente. Bij een bestuurlijk belang verbonden partijen. De gemeente Bergen op Zoom kent de gaat het om het hebben van zeggenschap van de gemeente volgende verbonden partijen: in een derde partij, hetzij omdat de gemeente een zetel

100 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Gemeenschappelijke regeling Gemeentelijke vertegenwoordiger Progr.

GR Openbare Gezondheidszorg West-Brabant (GROGZ) portefeuillehouder 2 GR Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord (RAV) portefeuillehouder 2 GR Werkvoorzieningschap West-Brabant (WVS) portefeuillehouder 2 GR Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) portefeuillehouder 3 GR Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (GRVR) burgemeester 1 Belgisch-Nederlands Grensoverleg (BENEGO) burgemeester 1 GR Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) portefeuillehouder 5 GR Regio West-Brabant burgemeester 3 GR Programma schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten portefeuillehouder 2 GR Intergemeentelijke Sociale Dienst Brabantse Wal portefeuillehouder 2 GR ICT Samenwerking West-Brabant West portefeuillehouder 5 GR West-Brabants Archief portefeuillehouder 5

Deelnemingen Gem. Boekwaarde Progr. vertegenwoordiger Deelneming

SAVER NV portefeuillehouder € 925.712 3 Rewin NV portefeuillehouder € 13.613 3 Brabant Water NV portefeuillehouder € 228.849 5 NV Bank Nederlandse Gemeenten portefeuillehouder € 93.178 5 PZEM NV (voorheen Delta NV) portefeuillehouder € 38.118 5 Parkeerbeheer Bergen op Zoom BV portefeuillehouder € 18.000 3 Zwembad De Schelp en De Melanen BV portefeuillehouder € 100.000 4 N.V. Maatschappij ter bevordering Industrievestiging Bergen op Zoom portefeuillehouder € 402.750 3 (NV Aangenaam Bergen op Zoom) Enexis Holding NV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder € 1.132 5 Vordering op Enexis BV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder € 1 5 Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder € 1 5 Verkoop Vennootschap BV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder € 1 5 CBL Vennootschap BV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder $ 1 5 Claim Staat Vennootschap BV (ontstaan uit Essent NV) portefeuillehouder € 1 5

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 101 Zienswijzen op ontwerpbegrotingen het resultaat opstellen. Dit wordt meegenomen in de verbonden partijen begroting 2021. c. Dat de GGD spoedig duidelijkheid biedt over de vraag Op 18 juni 2019 heeft de behandeling van de verschillende of de JGZ 4 – 18 jarigen tot 18 jaar is of tot en met ontwerpbegrotingen van de verbonden partijen plaatsge- 18 jaar. Tevens laat de GGD het AB een definitief vonden. U heeft daarbij besloten om ten aanzien van een besluit nemen of bij de bepaling van de kindaantallen aantal van deze ontwerpbegrotingen zienswijzen in te dienen. gebruik gemaakt wordt van GBA-gegevens of van Onderstaand zijn deze zienswijzen opgenomen en voor zover CBS-gegevens. beschikbaar zijn daaraan toegevoegd de reacties van de Reactie: Het Algemeen Bestuur van de GGD heeft op besturen van de betreffende verbonden partijen. 4 juli besloten dat er gebruik gaat worden van CBS gegevens. In onze regio werken we volgens een GROGZ - GGD samenwerkingsovereenkomst integrale jeugdgezond- Zienswijze GGD plus reactie AB: heidszorg 0 tot en met 18. 1. Haar bestuur de begroting laat vaststellen met inacht- 4. In de evaluatie van het voor 2018 - 2019 toegekende extra neming van de zienswijze. De raad wordt via een verant- budget voor de intensivering Infectieziektebestrijding woording geïnformeerd aan welke onderdelen van zijn duidelijk aantoont dat de eerder door het AB akkoord zienswijze is tegemoetgekomen en aan welke onderdelen bevonden structurele verhoging van € 150.000,- per 2020 niet en waarom. absoluut noodzakelijk is. Reactie: Via deze brief informeren we u hierover. Reactie: Er is een besluit in voorbereiding die duidelijk 2. De Agenda van de Toekomst 2019 – 2022 als meerjaren- aantoont waarom de GGD vraagt om de structurele beleidskader volgt waarbij de uitvoering ervan binnen de impulsgelden voor infectieziekte goed te laten keuren bestaande middelen gebeurt, de GGD binnen het sociaal door haar gemeenten. Dit staat geagendeerd op het domein een meer volgende rol vervult en aansluiting op Algemeen Bestuur van 6 november 2019. lokale wensen nastreeft. De raad vindt deze agenda een 5. M.b.t. RUPS inzicht geeft in het bedrag dat via de goed richtinggevend stuk. landelijke regeling wordt verworven. De inzet van deze Reactie: Wij nemen kennis van deze zienswijze. subsidie wordt voorgelegd aan het AB, aan de hand van 3. Met betrekking tot de JGZ: twee scenario’s. In scenario 1 is het landelijke budget a. per gemeente aangeeft welke activiteiten in het kader taakstellend en wordt duidelijk gemaakt welke risico’s van Lokaal verbinden in 2020 worden uitgevoerd. De gemeenten en doelgroepen lopen door geen extra eerder afgesproken marge van 10% van het totale middelen beschikbaar te stellen. Scenario 2 kent als JGZ-budget mag niet overschreden worden. Tevens onderdelen trajectbegeleiding, inzet van een jobhunter en is sprake van transparantie in af te nemen producten een SOA-spreekuur in De Markiezaten; de begroting geeft en geldt als uitgangspunt dat iedere gemeente samen inzicht in de mate waarin naast het landelijke budget met de GGD keuzes in activiteiten maakt. Per 2020 is gebruik gemaakt wordt van de maximale bijdrage van helder aan welke lokale overlegstructuren de GGD € 150.000,- waarmee het AB in zijn overleg van 24 januari deelneemt en is zicht op de samenwerkingspartners. 2019 heeft ingestemd. Reactie: Het Algemeen Bestuur van de GGD heeft op 4 Reactie: Scenario 1: als het landelijke budget taakstellend juli 2019 ingestemd met het advies ‘lokaal verbinden’. is, hebben we alleen middelen voor trajectbegeleiding Hier komen bovenstaande punten in terug. Op onze en projectleiding. Scenario 2: voeg je naast trajectbege- website is het besluit terug te lezen. Hier worden ook leiding en projectleiding ook het extra SOA spreekuur in getekende besluiten op gepubliceerd. de Markiezaten toe en de jobhunter voor beide regio’s b. Inzichtelijk maakt welke inspanningen zij in samen- dan heb je – naar schatting- €30.000,- van de beschikbaar werking met Careyn en TWB levert, opdat de vacci- gestelde middelen van onze gemeenten nodig. natiegraad in West-Brabant zo hoog mogelijk is. De Let wel: de subsidie 2020 is nog niet toegewezen en GGD neemt in haar begroting op wat zij binnen de zodra dat wel het geval is, zullen de scenario’s aan het bestaande Rijksmiddelen aantoonbaar extra doet, Algemeen bestuur worden voorgelegd. We agenderen dit maakt dit inzichtelijk per gemeente en informeert voor 6 november 2019. gemeenten over de inzet en het resultaat. 6. Samen met de gemeenten werkt aan verdere optima- Reactie: De verantwoordelijkheid van het vaccineren lisering van de prestatie-indicatoren zoals deze in de ligt bij de gemeenten, de uitvoering wordt door de beleidsbegroting in beeld zijn gebracht. De GGD neemt GGD, Careyn en TWB gedaan. In gezamenlijkheid het initiatief tot een werkgroep die de huidige indicatoren zullen we de (extra) inzet, de besteedbare middelen en onder de loep neemt.

102 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 7. Vanaf de Beleidsbegroting 2021: in haar werkgebied op de begroting 2020. Tevens wordt a. Het financiële kengetal ‘Structurele exploitatieruimte’ aangegeven aan welke onderdelen van de diverse ziens- opneemt. wijzen tegemoet wordt gekomen en op welke manier. Reactie: In de begroting en in de jaarverantwoording 2. Er wordt vanuit gegaan dat de RAV het budget voor zal conform BBV inzicht worden getoond in de struc- paraatheidsuitbreiding in 2020 volledig inzet en hiermee turele baten en lasten. Hierdoor zal ook de ‘structurele haar capaciteit zodanig uitbreidt dat in 2020 het exploitatieruimte’ inzichtelijk zijn. overschrijdingspercentage voor de A1 -ritten hoogstens b. Inzicht geeft in hoe het meerjarenperspectief struc- 5,5% bedraagt. tureel in evenwicht is door een uitvoerigere verschille- Reactie: De RAV doet een uiterste inspanning om het nanalyse vanaf de jaarrekening 2019 en verdere jaren budget voor paraatheidsuitbreiding in 2020 volledig te op te nemen. hebben ingezet. Dit is echter alleen mogelijk als er tijdig Reactie: Op dit moment zijn wij binnen de GGD WB voldoende ambulanceverpleegkundigen kunnen worden bezig met het project ‘GGD financieel gezond’. Dit geworven en opgeleid. Het personeelstekort in de acute project richt zich op het financieel gezond houden van zorg is een zeer nijpend, landelijk probleem, dat voor een de GGD op de lange termijn, met daarbij het evenwicht groot deel buiten de invloedssfeer van de RAV valt. Wel in de baten en lasten. onderneemt de RAV zelf een aantal acties, zoals de inzet c. Per product/programma aangeeft “wat er wordt van BMH’ers (bachelor medische hulpverlening) en het gedaan” en “wat het gaat kosten”. jaarlijks zelf opleiden van HBO-V’ers (hoger beroepson- Reactie: Ambities en doelen en toelichting is per derwijs verpleegkunde) tot ambulanceverpleegkundigen. product inzichtelijk en hierbij worden ook de baten en Deze laatste interne opleiding start in september 2019 met lasten per product opgenomen. een eerste klas van 8 personen die op zijn vroegst eind d. Jaarlijks de risico’s t.b.v. benodigde weerstandcapa- 2020, begin 2021 inzetbaar zijn. De oplossing kan daarom citeit actualiseert. nog weinig tot geen effect hebben op de paraatheid in het Reactie: De risico analyse is een standaard onderdeel jaar 2020. Naast het probleem van het personeelstekort van onze P&C kalender en wordt ieder jaar geüpdatet. speelt ook de onzekere factor van het wel of niet stijgen De risico analyse is de basis voor het benodigde van het ritaanbod een rol. Als de RAV er in slaagt om in weerstandsvermogen. De paragraaf weerstandscapa- het gehele jaar 2020 de volledig begrote paraatheid in te citeit zal hiermee ook jaarlijks worden geüpdatet. zetten, en bij een gelijkblijvend ritaanbod, dan kan het e. De prestatie-indicatoren en deelnemersbijdrage overschrijdingspercentage van 5,5% behaald worden. meerjarig in de begroting opneemt, zodat een beeld 3. De raad gaat er van uit dat de kwaliteit en de continu- ontstaat van de ontwikkeling en hier op gestuurd kan ïteit van de ambulancezorg in 2020 gewaarborgd blijven worden. binnen het traject van besluitvorming over het toekom- Reactie: Zie hiervoor ook punt 6: Stuurinformatie is stige stelsel voor de ambulancezorg. De raad wil tijdens voor de GGD van groot belang, daarom zal zij ingaan dit hele proces tijdig en volledig geïnformeerd blijven. op deze zienswijze om de prestatie indicatoren met Reactie: Eind juni heeft de minister van VWS een brief een werkgroep nader te bezien. In deze werkgroep gestuurd aan de Tweede kamer waarin hij de contouren kan ook het meerjarenperspectief aan bod komen. uiteenzet van de toekomstige ordening ambulancezorg. 8. Ervoor zorgt dat de begroting vanaf 2021 voldoet aan de Hij pleit hierin voor sterke publieke waarborgen en is gestelde eisen in het BBV. In vergelijking met 2019 is met voornemens om de huidige aanbieders een aanwijzing de begroting 2020 al een grote stap voorwaarts gezet. te geven voor onbepaalde tijd. De dreiging van aanbe- Reactie: We zullen hier opnieuw stappen in maken. steding lijkt hiermee van de baan. Het Algemeen Bestuur van de RAV is hiervan op de hoogte gebracht en zal ook RAV de komende tijd over de ontwikkelingen worden geïnfor- Zienswijze RAV plus reactie AB: meerd. 1. De raad gaat er vanuit dat het bestuur de begroting vaststelt met inachteneming van deze zienswijze en dat VRMWB de raad hierover wordt geinformeerd, met daarbij een Aan de VRMWB wordt verzocht om in de volgende verantwoording aan welke onderdelen van zijn ziens- begrotingen een specificatie van de baten en lasten per wijze is tegemoetgekomen en aan welke onderdelen niet programma op te nemen in een bijlage van de begroting. In en waarom. de begroting 2020 ontbreekt een meerjarig investeringsplan. Reactie: Door middel van dit overzicht geeft de RAV Aan de VRMWB zal worden verzocht om vanaf de begroting inzicht in de verschillende zienswijzen van de gemeenten 2021 dit op te nemen. Tevens wordt aandacht gevraagd voor

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 103 de opgenomen prestatie-indicatoren. Vermelding met een het opstellen van de herziene begroting 2020 duidelijkheid norm en een toelichting is gewenst. is, zal dit in de herziene begroting (en meerjarenraming) Reactie: De begroting 2020 bestaat uit 1 programma, namelijk worden meegenomen. het ‘programma Veiligheid’. Dit programma is onderverdeeld 2. Indien WVS een herziene begroting voorlegt dan vragen in verschillende thema’s. Een totaaloverzicht van de thema’s wij daarin ook aandacht te besteden aan de eigen visie en en de daarbij behorende baten en lasten is weergegeven in ambitie van WVS rondom de ketensamenwerking. paragraaf 3.1 van de begroting. Reactie AB: In de begroting 2020 is, voor zover dit mogelijk en toegestaan is, aandacht besteed aan de eigen In de begroting 2021 nemen wij een meerjarig investe- visie en ambitie van WVS rondom de ketensamenwerking. ringsplan op. Gezien het meerjarig karakter van de begroting Bestuurlijk is besloten dat WVS in zijn eigen begroting en is het een logische vervolgstap om hierbij ook een meerjarig overige beleidsstukken uitsluitend een eigen standpunt investeringsplan op te nemen. We bekijken nog in welke presenteert over diè onderwerpen, waarover door de vorm de informatie hieruit in de begroting 2021 gepresenteerd deelnemende gemeenten expliciet besluitvorming heeft wordt. plaatsgevonden. Over een aantal onderwerpen (met name over de ombouw / afbouw van de PMC’s en de Momenteel zijn we bezig met een evaluatie van de prestatie instrumenten die de gemeenten willen inzetten voor de indicatoren. Hierbij willen we de prestatie indicatoren herzien doelgroep met een grote afstand tot de arbeidsmarkt) en nog beter aan laten sluiten op ons primair proces. We dienen de deelnemende gemeenten nog een beslissing verwachten in de begroting 2021 deze nieuwe prestatie te nemen. WVS kan en mag hierover derhalve (nog) geen indicatoren op te nemen. eigen uitspraken doen. 3. Indien WVS een herziene begroting voorlegt dan vragen WVS wij daarin de beheersmaatregelen van de risico’s duidelijk 1. In het geval van grote financiële afwijkingen, wordt WVS te beschrijven, zodat gemeenten hierop kunnen antici- gevraagd een herziene begroting aan de gemeenten voor peren. te leggen. In deze herziene begroting wordt in ieder geval Reactie AB: In de begroting 2020 zijn door ons de risico’s de actuele situatie verwerkt van: toegelicht. We zullen in de herziene begroting 2020 de a. De rijksbijdrage. beheersmaatregelen nog nader uitwerken c.q. toelichten. b. Het lage inkomens voordeel (LIV). c. De ontwikkelingen op het gebied van de compensatie RWB van transitievergoedingen. Geen zienswijzen. d. De eventuele bijstelling van het aantal af te nemen Wel een verzoek: Gezien de financiële implicaties hiervan leerwerktrajecten, indien het aantal aanmeldingen in op de lange termijn, aandacht te vragen voor de positie van 2019 hier aanleiding toe geeft. Dit wordt afgestemd raden in het besluit over de go / no go van de programma’s met het Werkplein en de ISD. VTE en kennisdiensten, en hen voorafgaand aan het besluit e. De (meerjarige) gevolgen van het besluit over de door het AB hierbij te betrekken. ombouw / afbouw van de diverse PMC’s, inclusief het Reactie RWB: De raadpleging van de raden zien we in dit effect hiervan op de bedrijfsvoering. geval als een zaak van de colleges. We zullen de besluit- Reactie AB: WVS zal in het najaar een gewijzigde vorming door het algemeen bestuur zodanig ruim inplannen begroting 2020 in procedure brengen waarin de gewij- dat raadpleging van de raden door de colleges in tijd zigde bedragen uit de mei circulaire verwerkt zullen haalbaar is. Uiteraard zullen wij graag iedereen van de zijn. In deze gewijzigde begroting zal tevens, voor zover benodigde informatie voorzien. Indien de recente raadsleden- op dat moment bekend is, de besluitvorming worden bijeenkomst is toegezegd hier bij de volgende bijeenkomst meegenomen met betrekking tot de bestuursopdracht uitgebreid bij stil te staan. Ketenontwikkeling. Over het aantal leerwerktrajecten zijn afspraken gemaakt tussen het Werkplein en de ISD OMWB enerzijds en WVS anderzijds. Mocht hiertoe aanleiding 1. In de kaderbrief geeft de OMWB aan de richtlijn voor zijn, dan zullen partijen deze afspraken herijken. Voor invoering van productprijzen niet over te nemen. De wat betreft de ombouw / afbouw van de diverse PMC’s OMWB stelt dat de MWB-norm is gebaseerd op prijs x is besloten dit nog nader uit te werken, waarbij tevens hoeveelheid. Dit is volgens de OMWB de basis voor de gekeken wordt naar de mogelijkheden tot het aangaan productprijzen die de OMWB hanteert. Wij verzoeken u van private samenwerkingen. Hierover zal nog besluit- dit explicieter in de begroting 2020 op te nemen en bij de vorming dienen plaats te vinden. Voor zover hierover bij eindafrekening ook uit te gaan van deze MWB-norm.

104 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Reactie DB: De MWB-norm zoals in de begroting is bovenliggende gegevens. opgenomen, wordt en is nader uitgewerkt in de jaarlijkse Reactie DB: Wij zijn het hier mee eens. Wij zullen er voor werkplannen van de OMWB. In de werkplannen is p x q zorgen dat in de begroting de bijdrage voor SSiB zichtbaar gespecificeerd opgenomen. De afrekening vindt plaats op is opgenomen in bijlage 1. Bijlage 1 van de begroting de door deelnemers vastgestelde werkplannen. is aangepast. 2. Wij plaatsen vraagtekens bij de voordelen van een 6. Bij de specificatie van de deelnemersbijdrage 2020 branchegerichte aanpak en de wijze waarop dit wordt (bijlage 1) staat ten onrechte dat deze is gebaseerd op aangepakt. Graag zouden we willen zien hoe zich dit de MWB-norm. De deelnemersbijdrage 2020 is berekend verhoud tot een risicogerichte aanpak op basis van een op grond van het werkprogramma 2019 + indexering. risicoanalyse. Uitgangspunt blijft de MWB-norm. Om dit tot uitdrukking Reactie DB: De branchegerichte aanpak is gebaseerd op te laten komen vragen wij om aan de tabel van bijlage 1, de risicoanalyse voor de regio MWB. In de werkplannen conform de begroting 2019, een kolom MWB-norm toe te zijn de branches genoemd en gebudgetteerd op basis voegen en de tekst van toelichting 1 aan te passen. van de risicoanalyse. Voor 2019 en 2020 gaat het om Reactie DB: De begroting 2020 is gebaseerd op de vier speerpunten. bestuurlijk vastgestelde werkprogramma’s voor 2019. 3. Benoem expliciet een gewogen indexcijfer (gemiddelde Deze werkprogramma’s zijn voor de wettelijke basistaken index van loon en prijs) waarmee in de begroting rekening gebaseerd op de MWB-norm. De verzoektaken zijn qua is gehouden. Op onderdelen is het indexcijfer duidelijk, omvang gebaseerd op ervaringscijfers, c.q. afspraken met maar dat geldt niet voor het gewogen gemiddelde dat individuele deelnemers. het uurtarief bepaalt. Wij geven de OMWB bovendien 7. Bij de specificatie van de deelnemersbijdrage 2020 mee te kijken welke index daadwerkelijk gerealiseerd is (bijlage 1) staat in toelichting 4 vermeld dat de definitieve ten opzichte van de indexen uit de macro-economische invulling van deze bijdragen per deelnemer plaatsvindt verkenningen en bij significante afwijkingen meenemen in aan de hand van de bestuurlijk vast te stellen werkpro- het volgende begrotingsjaar. gramma’s. Wij behouden ons het recht voor van deze Reactie DB: De OMWB hanteert net zoals de gemeenten bijdrage af te wijken bij de definitieve invulling van het het gewogen indexcijfer op basis van de circulaire van werkprogramma 2020 conform de GR. het ministerie van BZK.Het gewogen indexcijfer van Reactie DB: Wij nemen hiervan nu kennis. Dit punt is aan 3% is opgenomen in de begroting 2020. Dit gebaseerd de orde bij het opstellen van de werkplannen. op 3,5% loonstijging en een prijsstijging van 2,0% voor 8. Maak in de begroting inzichtelijk wat de (financiële) materiële kosten. Aangezien de salariskosten circa gevolgen zijn van de aangekondigde en inmiddels doorge- 75%-80% bedragen van de totale lasten is (afgerond) 3% voerde efficiency verbeteringen. de gewogen index. Reactie DB: In de begroting 2020 is bij bedrijfsvoering het 4. Benoem expliciet dat de financiële gevolgen van de efficiencyvoordeel van 0.3 miljoen euro in verband met beleidsontwikkelingen uit hoofdstuk 2 niet zijn meege- ICT/kantoorautomatisering opgenomen. nomen in de conceptbegroting 2020 maar dat dit wel tot 9. Stel in overleg met de deelnemers een aantal beleids- uitdrukking komt in de met de deelnemers op te stellen indicatoren vast en neem die vanaf begrotingsjaar 2021 werkprogramma’s 2020. In paragraaf 1.3 (algemene jaarlijks op in de begroting en jaarrekening. uitgangspunten, onder a) staat dat in de begroting 2020 Reactie DB: Het opstellen van beleidsindicatoren is aan wel rekening is gehouden met de beleidseffecten. de deelnemers omdat zij het bevoegde gezag zijn mbt Reactie DB: De wettelijke basistaken zijn opgenomen de beleidsaspecten. in de begroting 2020. Voor de verzoektaken zijn de 10. De gemeenteraad gaat er vanuit dat het bestuur de ervaringscijfers over de afgelopen jaren opgenomen. begroting vaststelt met inachtneming van deze zienswijze Niet in de begroting maar in de werkplannen leggen de en dat de raad hierover wordt geïnformeerd, met daarbij deelnemers de aard en de omvang van hun verzoek- een verantwoording aan welke onderdelen van zijn ziens- taken vast, inclusief eventuele financiële gevolgen wijze is tegemoetgekomen en aan welke onderdelen niet voor beleidsontwikkelingen. en waarom. 5. Zorg voor een zichtbare aansluiting met de omzetten Reactie DB: Dit is al vele jaren de reguliere gang uit de conceptbegroting 2020 en de bijlagen waarin de van zaken. bijdragen van de deelnemers zijn opgenomen. Dit is nu niet het geval. De verklaring betreft de doorbelasting van SSiB (samen sterk in het buitengebied). Wij hechten eraan de specificatie altijd te laten aansluiten op de

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 105 ICT WBW realiseren. Het gaat hierbij vooral om het verbeteren en In uw zienswijze op de conceptbegroting 2020-2023 van ICT het versterken van de relatie opdrachtgever en opdracht- WBW verzoekt u ons de ontwerpbegroting aan te passen en nemer én het verhogen van de ICT volwassenheid van u vóór het einde van het jaar inzicht te geven in: zowel ICT WBW als de deelnemers. Om hier sturing aan 1. de opbouw van de kosten, nu en in de geplande te geven wordt een voltijds directeur aangesteld, die toekomst, van (1) geplande jaarlijkse omvang loonsom onder andere tot taak krijgt de optimaliseringslag binnen GR in verhouding tot ingekochte diensten ten behoeve ICT WBW te realiseren; van inzicht in pad richting slanke regie-organisatie] en 2. Met betrekking tot de ICT-infrastructuur is in het rapport (2) de meerjarenplanning inclusief jaarkostenlijn tot en aanbevolen “eerst technisch te doen wat minimaal met tijdstip dat de sourcingsstrategie geïmplementeerd nodig is om de bedrijfszekerheid (bedrijfsvoering en zal zijn; dienstverlening) van onze deelnemers te garanderen” De 2. alternatieven (risico’s én kosten) te presenteren voor een deelnemers hebben aangegeven wat er vanuit gemeen- slechts éénmalige migratie naar een sourcingsleverancier telijk perspectief minimaal noodzakelijk is. Vanuit ICT in plaats van de nu overwogen 2-staps-migratie; WBW is aangegeven welke technische componenten 3. een planning in de tijd van de afbouw van de GR ICT niet langer op vervanging kunnen wachten. Hieruit WBW naar een slanke regieorganisatie mét de daarbij is de minimale benodigde technische verandering behorende reductie van niet regie taken en overdracht van de ICT-infrastructuur, in gezamenlijkheid, gedefi- van die taken naar de sourcingspartner. nieerd: “een nieuwe, minimale en gemeenschappelijke ICT-infrastructuur met daarop een gestandaardiseerd, In reactie op uw zienswijze merken wij allereerst op dat wij en voor alle deelnemers dezelfde, systeem- en basis- van meerdere deelnemers een zienswijze hebben ontvangen. software op een gezamenlijk gedeelde locatie”. Voor De rode lijn van deze zienswijzen is dat onderkend wordt dat de realisatie hiervan trekken we eveneens 2 jaar uit. De investeringen in de ICT noodzakelijk zijn, doch dat de in de realisatie leidt tot minder meerkosten, hogere kwaliteit en concept begroting opgenomen kostenstijgingen niet passen het terugdringen van de kwetsbaarheid tot aanvaarbare in het financieel perspectief van de deelnemers. Nadrukkelijk risico’s. Het resultaat, een actuele gestandaardiseerde is verzocht te onderzoeken of fasering van het één en ander gemeenschappelijke infrastructuur, is voorts een goede de financiële druk voor onze deelnemers kan verlichten. Op basis voor het uiteindelijke eenvoudiger (en dus daarmee basis van deze rode lijn zijn wij aan de slag gegaan met de goedkoper) realiseren van onze ambitie, te weten het opstelling van de 1ste begrotingswijziging 2020. Gesterkt afnemen van ICT-diensten uit de markt. door de ontvangen zienswijzen op de conceptbegroting 2020 - 2023 hebben wij de conclusies en aanbevelingen Kortom, het is een bewuste keuze gefaseerd over te voortvloeiende uit de evaluatie van de ICTsamenwerking gaan naar het afnemen van ICT-diensten uit de markt. De (onderzoeksrapport Twynstra Gudde) volledig overgenomen. komende 2 jaar staan vooral in het teken van de “basis” op Dit houdt in dat er voor gekozen wordt de huidige samen- orde brengen. In de loop van 2021 maken wij samen met werking te continueren onder de voorwaarden dat deze de deelnemers de balans op voor de te nemen vervolg- wordt geoptimaliseerd. Dit betekent niet dat de vastgestelde stappen. Hierbij zullen wij ook het alternatief van een sourcing visie wordt gewijzigd. We houden vast aan de visie volledige migratie naar een sourcingspartner in plaats van en ambitie dat ICT-diensten die de markt beter, lees effici- de nu voorgestane 2-staps-migratie in beschouwing nemen. ënter en met hogere kwaliteit kan leveren, ook vanuit de Bij de te nemen vervolgstappen zal uiteraard nadrukkelijk markt af te nemen. Op basis van enerzijds de conclusies en gekeken worden naar de vorming van een regieorganisatie aanbevelingen van de evaluatie en anderzijds de ontvangen en de hieraan verbonden formatieve gevolgen van de ICT zienswijzen is besloten dit gefaseerd te doen. WBW organisatie.

De fasering omvat 2 sporen: De hierboven geschetste fasering betekent niet dat de 1. Bouwen aan vertrouwen, samenwerking en vastgestelde sourcingsprincipes worden losgelaten. Bij elke ICT-volwassenheid. Voor het afnemen van ICT-diensten verandering in organisatie, processen en techniek ( zoals de uit de markt blijkt er zowel aan de kant van ICT WBW als gemeenschappelijke infrastructuur) worden deze principes in aan de kant van de deelnemers een onvoldoende basis acht genomen en wordt - rekening houdend met de adviezen te bestaan. Wij trekken conform het advies van Twynstra vanuit Twynstra Gudde - een overwogen besluit genomen. In Gudde 2 jaar uit om de hiervoor benodigde basis te onze jaarverslagen zullen we hier expliciet over rapporteren.

106 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Financiële richtlijnen 7. In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is aandacht voor de risico’s door deze te kwanti- Gezien de opgave om te komen tot een sluitende meerjaren- ficeren, te prioriteren en de beheersingsmaatregelen begroting wordt de actie ingezet om te komen tot een bezui- te benoemen. niging van 1% bij de verbonden partijen voor het jaar 2021. 8. Taakstellend de bijdragen van de gemeenten met 1% verlagen t.o.v. de Begroting 2020-2023. 1. Van het Dagelijks Bestuur (DB) van de Gemeenschappelijke Regeling (GR) wordt verwacht dat zij Beleidsmatige richtlijnen 2021 een structureel financieel-sluitende meerjarenbegroting GGD West-Brabant 2021-2024 aanbiedt aan de deelnemers. De gehanteerde 1. De GGD voert in West-Brabant de in de Wet Publieke begrotingsuitgangspunten door de GR dienen in de gezondheid aan de gemeenten opgedragen taken uit. Op begroting 2021 van de GR inzichtelijk te worden gemaakt. onderdelen betreft dit ook taken die vallen onder andere In de begroting 2021 dient een overzicht te worden wetgeving zoals de Jeugdwet, Omgevingswet en de wet opgenomen met de meerjarige bijdrage (2021 t/m 2024) op de Veiligheidsregio’s. De GGD is alert op de rol die zij in per deelnemer. ketenaanpakken heeft, waarbij passende aansluiting op 2. De begroting dient te worden opgesteld op basis van het lokale beleid leidend is. ongewijzigd beleid. Dat wil zeggen dat geen nieuwe 2. In navolging van de Begroting 2020 zijn de in haar meerja- taken of uitbreiding van bestaande taken in de primitieve renbeleidsplan Agenda van de Toekomst verwoorde begroting mogen worden opgenomen. Tenzij dit eerder ambities leidend voor de opstelling van de Begroting 2021. door het Algemeen Bestuur is besloten. Binnen deze begroting zorgt de GGD voor: 3. De begroting en jaarrekening dienen te voldoen aan a. Het per ambitie opnemen van concrete doelen. het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Dit b. Verdere optimalisering van de prestatie-indicatoren betekent dat de voorgeschreven gegevens dienen te voor het krijgen van goed inzicht omtrent te behalen worden opgenomen. resultaten binnen de diverse productgroepen. 3. ‘Positieve gezondheid’ blijft belangrijk uitgangspunt binnen Met name wordt aandacht gevraagd voor: het handelen van de GGD: burgers worden aangezet tot het • Overzicht van incidentele lasten en baten voeren van eigen regie, met gebruik van eigen mogelijk- per programma; heden en hun eigen sociaal netwerk. Voor kwetsbare • Specificatie van lasten en baten per programma; burgers die onvoldoende eigen regie kunnen voeren • Opnemen meerjarig investeringsplan in de begroting; levert de GGD in nauwe afstemming met ketenpartners de • Opnemen van (prestatie) indicatoren; benodigde bijdrage aan een adequaat vangnet. • Verwachte stand begin en eind begrotingsjaar van 4. De GGD zorgt ervoor dat zij in 2021 – in nauwe samen- Eigen en Vreemd vermogen. werking met gemeenten en aansluitend op lokale 4. Een positief resultaat vloeit terug naar de deelnemers. aanpakken – maatregelen inzet die inwoners, met name De GR kan hiervan afwijken; hiertoe dient het DB een jongeren stimuleren om “de gezonde keuze te maken”. expliciet en gemotiveerd voorstel tot resultaatbestemming Dit aan de hand van de eerder door de GGD uitgesproken voor te leggen aan het Algemeen Bestuur van de GR. ambitie om per 2020 invulling te geven aan het Nationale 5. De loonontwikkeling wordt geraamd conform de geldende Preventieakkoord via het maken van onderbouwde keuzes CAO van de betreffende GR. in maatregelen. Voor de meerjarig ontwikkeling van de salariskosten 5. De GGD geeft in haar beleidsbegroting 2021 inzicht in: dient rekening gehouden te worden met de werkelijke a. De resultaten die samenhangen met het per 2020 periodieken. Meerjarige mutaties in de werkgeverslasten structureel toegekende budget van € 150.000,- voor de dienen onderbouwd te worden. Voor deze zaken kan niet beleidsintensivering Infectieziektebestrijding. worden volstaan met een vast percentage per jaar zonder b. De mate waarin, naast het via de landelijke onderbouwing*. RUPS-regeling verkregen budget, beoogd wordt 6. Het prijsindexcijfer van de algemene prijsontwikkeling gebruik te maken van de maximale gemeentelijke BBP uit de septembercirculaire 2019 (of een actuelere bijdrage van € 150.000 voor de uitvoering van RUPS circulaire) is de basis voor de toe te passen indexering in West-Brabant, inclusief de mogelijke uitvoe- voor de begroting 2021 inclusief meerjarenraming*. ringsscenario’s en geplande besluitvorming door het Algemeen Bestuur van de GGD. De GGD brengt * tenzij door het AB van een gemeenschappelijke regeling ook de belangrijkste behaalde resultaten van de besloten is tot een andere wijze van indexering. RUPS-aanpak daarbij in beeld.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 107 c. De wijze waarop zij de vaccinatiegraad per gemeente Specifieke financiële richtlijn voor de Regio West-Brabant: in beeld brengt en welke inspanningen zij en Careyn en Bij de uitvoeringsgerichte taak Kleinschalig Collectief Vervoer Thuiszorg West-Brabant verrichten om deze vaccina- geldt voor de vervoersprijs per eenheid een aanpassing aan tiegraad te verhogen en/of zo hoog mogelijk te houden. de hand van de branchegerichte NEA-index. Verder worden de vervoerslasten begroot aan de hand van het geprognos- RAV Brabant Midden-West-Noord ticeerde gebruik van de vervoersvoorziening. Doorbelasting van kosten aan gemeenten en provincie vindt plaats op basis Beleidsmatige richtlijnen begroting 2021 van realisatie. 1. De Minister voor Medische Zorg en Sport streeft er naar om de nieuwe wet ambulancezorg in werking te laten Beleidsmatige richtlijnen 2021 West-Brabants Archief treden per 1 januari 2021. De RAV waarborgt onder deze De voortgang van het project e-depot is van groot belang nieuwe wet de kwaliteit en continuïteit van de ambulan- voor het op de juiste wijze bewaren van digitale archief- cezorg in heel haar werkgebied. De ambulancezorg dient stukken. De volgende zaken dienen uiterlijk in 2021 gefacili- blijvend te worden uitgevoerd zonder gemeentelijke teerd of gerealiseerd te zijn vanuit het WBA: financiële bijdragen. 1. Alle WBA-deelnemers dienen, na hun eerste ingest, in 2. De RAV informeert de gemeenten tijdig en volledig over samenwerking met het WBA een planning te hebben de wijze waarop zij de ambulancezorg onder de nieuwe opgesteld voor de verdere opname van informatie die wet uit gaat voeren. openbaar ontsloten en opvraagbaar kan worden vanuit 3. Het Algemeen Bestuur heeft de definitieve besluitvorming het e-depot. over de meest geschikte rechtsvorm voor de RAV is uitge- 2. Mede op basis van deze planning zijn de mogelijke steld totdat er duidelijkheid is over de nieuwe ordening consequenties voor de toekomstige verdeelsleutel van de van de ambulancezorg. De RAV informeert de gemeenten kosten door het WBA in beeld gebracht. over de mogelijkheden om over te gaan naar de meest 3. Het WBA heeft een duidelijke regierol en werkt intensief geschikte rechtsvorm. De overgang mag voor gemeenten samen met deelnemers om te zorgen voor vulling van het niet leiden tot nadelige (financiële) gevolgen. e-depot. 4. De RAV doet de gemeenten een voorstel voor een nieuwe 4. Het WBA is volledig geëquipeerd voor het beheer namens set prestatie-indicatoren om de kwaliteit van de ambulan- de deelnemers van dit e-depot. cezorg te meten. De prestatie-indicatoren voor het spoed- 5. Dat betekent ook dat de toegang tot het e-depot gereali- vervoer maken hier onderdeel van uit: seerd is en dat de informatie makkelijk raadpleegbaar is. • responstijd A1 6. Er zijn vanuit het WBA duidelijke richtlijnen opgesteld (melding-aankomst meer dan 15 minuten) 5,5% ten aanzien van (vervroegd) overbrenging van • responstijd A2 fysieke archiefbescheiden. (melding-aankomst meer dan 30 minuten) 5% 5. De RAV Brabant MWN besteedt extra aandacht aan Beleidsmatige richtlijnen Veiligheidsregio MWB gemeenten waar de overschrijding van A1 ritten, op basis begroting 2021: van de jaarstukken en cijfers over 2018, hoger ligt dan De Veiligheidsregio heeft als taak zorg te dragen voor crisisbe- 12,5%. Aandacht in de vorm van paraatheiduitbreiding en/ heersing, risicobeheersing, brandweerzorg, bevolkingszorg en of verbeterde spreiding maar ook in de vorm van onder- geneeskundige hulpverlening bij rampen en crises met als doel steuning ‘bij het inrichten van AED netwerken met de gezamenlijk de fysieke veiligheid en maatschappelijke continu- geadviseerde 6-minutenzones’ in deze gemeenten. ïteit in de regio te borgen. Zodoende draagt de veiligheidsregio Midden- en West-Brabant bij aan een veilige omgeving. Beleidsmatige richtlijnen begroting 2021 1. In het beleidsplan 2019-2023 zijn actiepunten opgenomen, gemeenschappelijke regelingen Regio West-Brabant die uiterlijk in 2023 moeten zijn gerealiseerd. In de 1. De gevolgen van de besluitvorming in het AB over vrije- kaderbrief 2021 geeft de Veiligheidsregio aan welke tijds economie en kennisdiensten zowel beleidsmatig als actiepunten in 2020 centraal staan. In de begroting geeft financieel te verwerken in de kaders en de begroting 2021. de Veiligheidsregio aan op welke wijze deze actiepunten 2. In de kaders inzicht te geven in de ambities, de mogelijke worden ingevuld. omvang en financiële gevolgen van de vorming van een 2. De begroting 2021 bevat informatie en kengetallen met regionaal investeringsfonds. informatie over toezicht en handhaving van: 3. In de 2e bestuursrapportage wordt een voortgangsrap- a. BRZO- bedrijven portage verwacht over de realisering van het actiepro- b. BRZO+ -bedrijven gramma 2019-2023. c. Zorginstellingen d. Overig

108 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 3. De begroting 2021 bevat kengetallen/ informatie over de omvang van het ambtelijk apparaat /organisatie alsmede Aanvullende financiële richtlijnen Begroting 2021 WVS: van de financiële ramingen daarvan: 1. De gevolgen van de besluitvorming over de ketensamen- a. aantal vrijwilligers werking worden verwerkt in de begroting. b. aantal beroeps repressief 2. Wat betreft gezamenlijke activiteiten met het Werkplein c. aantal medewerkers risicobeheersing (advies & Hart van West-Brabant en de ISD Brabantse Wal, vergunningverlening, toezicht & handhaving) zorgt WVS-Groep er voor dat hetgeen daarover in haar d. aantal medewerkers overig (uitgesplitst naar begroting is opgenomen (zowel financieel als qua termi- overhead, veiligheidsbureau) nologie) aansluit bij de begrotingen van het Werkplein e. aantal medewerkers witte kolom, oranje kolom Hart van West-Brabant en de ISD Brabantse Wal. De drie f. opgave van het materieel (per categorie) per post en begrotingen zijn de basis voor de ketenbegroting. het aantal posten. 4. Prestaties apparaat Beleidsmatige richtlijnen Begroting 2021 WVS: De begroting 2020 bevat informatie en kengetallen (voor 3. Het leerwerkbedrijf WVS-Groep voert in opdracht van de zover nog niet opgenomen en zo mogelijk steeds op een Werkpleinen (Hart van West-Brabant en ISD) leerwerkt- eenduidige manier) over: rajecten uit ten behoeve van de arbeidsontwikkeling a. Onderdeel repressie van de brede doelgroep van de Participatiewet. Om • aantal uitrukken (uitgesplitst zoals nu) en uitge- invulling te geven aan de ambities die de gemeenten splitst naar scenario. hieromtrent hebben, stelt WVS-Groep in gezamenlijkheid • inzetten vrijwilligers, beroeps, witte en met de Werkpleinen en in overleg met de deelnemende oranje kolom. gemeenten jaarlijks een gezamenlijke ketenopdracht op. • overschrijdingen inzetten Wij verwachten dat WVS deze ketenopdracht doorver- • slachtoffers brand en ongevallen gevaarlijke taalt in de begroting voor 2021. stoffen, infectieziekten cat A. 4. WVS-Groep werkt, samen met het Werkplein Hart van b. Onderdeel preparatie West-Brabant en de ISD Brabantse Wal: • planvorming (RCP, RBP, lBP, bereikbaarheids- 5. a) vanuit de vraag van de werkgever aan het versterken kaarten) van vaardigheden en competenties van werkzoekenden • (M)OTO (brandweer, witte kolom, oranje kolom, en het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van multi). werk of participatie; • Gebieden waar wordt voldaan aan het regionaal b) aan het creëren van Beschut werk voor werkzoe- beleid voor bluswater en bereikbaarheid. kenden met een arbeidsbeperking en/of indicatie • Inzet en data Veiligheidsinformatieknooppunt (VIK) beschut werken. c. Onderdeel preventie/pro-actief 6. WVS-groep maakt inzichtelijk welke activiteiten en • Advisering risico’s verbonden zijn aan de afbouw van het huidige SW • Inzicht in aantallen kazernes, waarbij aangegeven bestand in combinatie met de opdrachtportefeuille en welke voldoen aan de eisen. stelt maatregelen voor om nadelige financiële gevolgen • Ruimtelijke ordening en projecten daarvan zoveel mogelijk te beperken. • Evenementen 7. WVS-groep in de begroting aandacht besteedt aan de • Vergunningen Milieu (BRZO, BRZO+, overig) visie en ambitie rondom de doorontwikkeling van het • Vergunningen Bouw leerwerkbedrijf. Daarbij verwachten we dat de gemaakte • voorlichting keuzes rond de verschillende PMC’s vertaald worden in • voldoen van de brandweerkazernes aan “gezond concrete interne doelstellingen en acties die bijdragen en veilig werken” aan het realiseren van de ketenopdracht. d. Onderdeel meldkamer • stand van zaken m.b.t. capaciteit en inzet CACO’s Aanvullende financiële richtlijn ISD Brabantse Wal e. Onderdeel controles, toezicht en handhaving In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing • hoe staat het met de implementatie van is, voor zover aanwezig, aandacht voor de risico’s door deze het basistakenpakket? te kwantificeren en prioriteren en (waar aan de orde) de • een algemene rapportage over de bevindingen van beheersingsmaatregelen te benoemen. de controles (aantallen, overtredingen, opgelegde sancties) met zo mogelijk een differentiatie per gemeente

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 109 Beleidsmatige richtlijnen begroting 2021 ISD Brabantse Wal 4. De ISD dient de begroting 2021 op te stellen overeen- 1. De ISD heeft als hoofddoel om uitstroom van werkzoe- komstig het gedachtegoed van de herstructurering en kenden naar regulier betaald werk te realiseren. ketensamenwerking met de WVS en Werkplein Hart van 2. Daarnaast heeft de ISD als taak om sociale uitsluiting en West Brabant en het gestelde in de Uitvoeringsagenda armoede te voorkomen door (inkomens-)ondersteuning 2019-2020. te verlenen. 5. De ISD, WVS en SSW dienen hun activiteiten en inspan- 3. De activiteiten van de ISD vormen een keten met de ningen in samenhang te bezien, waarbij het resultaat van activiteiten van de WVS en het Werkplein Hart van West de organisaties tezamen optimaal dient te zijn. Brabant. Dit komt tot uitdrukking in een integrale ketenbegroting. De activiteiten van de ISD vormen ook een keten De ISD en de WVS werken vanuit de vraag van de werkgever met de activiteiten van stichting samen werken en ook aan het versterken van vaardigheden en competenties van hieraan wordt in de begroting expliciet aandacht besteed. werkzoekenden en het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van werk of participatie inclusief voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking.

110 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Toelichting per verbonden partij Publieke verbonden partijen

Programma 2

GR Openbare Gezondheidszorg West-Brabant (GROGZ) Doel Gemeenschappelijke behartiging van de belangen van de deelnemende gemeenten op het gebied van de gezondheid(szorg) Betrokkenen Gemeenten Alphen-Chaam, Altena, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Zundert. Vestiging Breda. Risico totaal 1. De gemeente draagt bij in het nadelig saldo 2. De geneeskundige zorg afstemmen op de aanvaardbare kosten Bestuurlijk belang Door de raad aangewezen lid van B&W vertegenwoordigt de gemeente in het dagelijks en algemeen bestuur Financieel belang De deelnemende gemeenten dragen bij in het nadelig saldo naar rato van het aantal inwoners. Uittredingsbepalingen De gemeente is verplicht op basis van de Wet Publieke Gezondheid een openbare gezondheidszorgdienst in stand te houden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 5.051.000 1 januari 2020: € 4.131.000 31 december 2018: € 3.976.000 31 december 2020: € 4.125.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 11.083.000 1 januari 2020: € 10.553.000 31 december 2018: € 11.131.000 31 december 2020: € 10.553.000 Resultaat 2018: € -/- 12.000.000 2020: € 0 Programma 2 Samen leven, samen doen Portefeuillehouder A. Harijgens

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 111 Programma 2

GR Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord (RAV) Doel • Het instellen en instandhouden van een Regionale Ambulancevoorziening ten behoeve van het werkgebied Midden en West-Brabant; • Het instellen en instandhouden van een Regionale Ambulancevoorziening ten behoeve van het werkgebied Brabant-Noord; • Het instandhouden van een meldkamer ambulancezorg ten behoeve van het werkgebied Midden- en West-Brabant; • Het instandhouden van een meldkamer ambulancezorg ten behoeve van het werkgebied Brabant-Noord; • Het vaststellen en (doen) uitvoeren van regionale ambulanceplannen van de regio Midden- en West-Brabant en Brabant-Noord; • Het (doen) leveren van een bijdrage aan de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen ten behoeve van de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant en Hulpverleningsdienst Brabant-Noord. Betrokkenen Gemeenten Alphen-Chaam, Altena, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Bernheze, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Breda, Cuijk, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goirle, Grave, Haaren, Halderberge, ’s-Hertogenbosch, Heusden, Hilvarenbeek, Landerd, Lith, Loon op Zand, Maasdonk, Mill en Sint Hubert, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Oss, Roosendaal, Rucphen, Schijndel, Sint Anthonis, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Steenbergen, Tilburg, Uden, Veghel, Vught, Waalwijk, Woensdrecht, Zundert. Vestiging Tilburg. Risico totaal De gemeente draagt bij in het nadelig saldo. Bestuurlijk belang Door de gemeenteraad aangewezen lid van B&W vertegenwoordigt de gemeente in het algemeen bestuur. Financieel belang De deelnemende gemeenten dragen bij in het nadelig saldo, vanaf 2012 is de jaarlijkse bijdrage komen te vervallen. Uittredingsbepalingen De gemeente is verplicht op basis van de Ambulancewet een ambulancevoorziening in stand te houden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 13.036.000 1 januari 2020: € 14.009.000 31 december 2018: € 14.074.000 31 december 2020: € 13.970.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 27.307.000 1 januari 2020: € 30.687.000 31 december 2018: € 25.747.000 31 december 2020: € 29.087.000 Resultaat 2018: € 1.047.000 2020: € 0 Programma 2 Samen leven, samen doen Portefeuillehouder A. Harijgens

112 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 2

GR Werkvoorzieningschap West-Brabant (WVS-groep) Doel Integrale uitvoering Participatiewet, onderdeel voormalige Wet Sociale Werkvoorziening, alsmede activiteiten t.b.v. arbeidsintegratie en aangepaste arbeid aan personen uit de deelnemende gemeenten, die op afstand van de reguliere arbeidsmarkt staan. Betrokkenen Eigenaren en klant: Gemeenten Bergen op Zoom, Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Zundert. Vestiging Roosendaal. Leverancier: WVS-groep Risico totaal 1. Gemeenten dragen gezamenlijk (eventuele) negatieve exploitatiesaldi. Weerbaarheidsreserve van de GR is thans € 2,3 miljoen. Het risico is onlangs becijferd op € 6 miljoen. Aandeel Bergen op Zoom in het additionele tekort WVS ligt rond de 22%. 2. Om exploitatie sluitend te krijgen zijn naast de subsidies eigen inkomsten nodig. De omzet is afhankelijk van economische ontwikkelingen, ondernemerschap van de regeling en bereidheid ondernemers werk uit te besteden/arbeidsplaatsen ter beschikking te stellen. De afgelopen jaren konden de bezuinigingen op de Rijkssubsidie door WVS onvoldoende door omzetverhoging worden gecompenseerd zodat exploitatietekorten werden gerealiseerd. Dit heeft ook gevolgen voor de liquiditeitspositie van WVS. Bestuurlijk belang De wethouder van het programma sociale voorzieningen vertegenwoordigt de gemeente, in het algemeen bestuur. Hij vertegenwoordigt hierin de klanten eigenarenrol. Wethouder A.G.J. van der Weegen is binnen GR aangewezen als lid algemeen bestuur. Financieel belang Financiering geschiedt door doorsluizen van gemeenten van rijkssubsidie en bijdragen van derden. Daarnaast betaalt gemeente op basis van aantal geplaatsten een eigen bijdrage ter afkoop van tekortfinanciering. Als weerbaarheidsreserve van GR onvoldoende is in kader van dekking exploita- tietekort zal de gemeente verdere afdekking tekort van de GR op zich moeten nemen. Uittredingsbepalingen Opgenomen in tekst GR artikel 38. Met name lid 4 is van belang: Een uittredende gemeente is gehouden na uittreding bij te dragen in de negatieve effecten op de exploitatie en in de als gevolg van de uittreding mogelijk ontstane desintegratiekosten. De bijdrage wordt vastgesteld door het algemeen bestuur en de uittredende gemeente. De wijze waarop de bijdrage wordt berekend sluit zoveel mogelijk aan op de bestaande jurisprudentie. Als partijen er niet uitkomen wordt de kwestie conform lid 5 voorgelegd aan een geschillencommissie. Thans wordt in WVS-verband een aanzet gegeven voor het formuleren van gezamenlijke uitgangspunten bij de uitwerking van de kostenberekening. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 1.730.000 1 januari 2020: € 4.522.000 31 december 2018: € 4.472.000 31 december 2020: € 5.072.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 22.107.000 1 januari 2020: € 20.914.000 31 december 2018: € 20.347.000 31 december 2020: € 20.869.000 Resultaat 2018: € 2.742.000 2020: € 0 Programma 2 Samen leven, samen doen Portefeuillehouder A. Harijgens

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 113 Programma 4

GR Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) Doel OMWB neemt voorbereidende coördinerende en uitvoerende taken op zich op het terrein van milieu. Zij voert deze taken uit voor de aangesloten gemeenten, deels in mandaat. Betrokkenen Deelnemende gemeenten / provincie behorend tot het samenwerkingsgebied: Alphen-Chaam, Altena, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Goirle, Halderberge, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Moerdijk, Oisterwijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Tilburg, Waalwijk, Woensdrecht, Zundert en provincie Noord-Brabant. Vestiging Tilburg. Risico totaal De gemeente draagt bij in eventueel nadelig exploitatieresultaat (zie programma 3) Bestuurlijk belang Door de raad aangewezen lid van B&W vertegenwoordigt de gemeente in het algemeen bestuur Financieel belang 1. De gemeenten hebben een Dienstverleningsovereenkomst met de OMWB, waarin een contractmaat met het aantal af te nemen uren is opgenomen en stellen jaarlijks een werkprogramma op voor de uit te voeren werkzaamheden. 2. De gemeenten hebben een startkapitaal gestort. Uittredingsbepalingen Bij uittreding heeft gemeente gedurende een aantal jaren een afnameverplichting. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 6.894.000 1 januari 2020: € 1.815.000 31 december 2018: € 3.568.000 31 december 2020: € 1.792.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 5.695.000 1 januari 2020: € 4.057.000 31 december 2018: € 4.615.000 31 december 2020: € 4.057.000 Resultaat 2018: € 1.707.000 2020: € 0 Programma 4 Woon- en leefomgeving Portefeuillehouder B. Jacobs M.Sc

Programma 1

GR Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (GRVR) Doel Afstemming tussen hulpdiensten t.b.v. bereiken grotere slagkracht en betere dienstverlening Betrokkenen In de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant wordt deelgenomen door de 26 gemeenten, de Brandweer Midden- en West-Brabant, De GHOR Midden- en West-Brabant en de Gemeenschappelijke Meldkamer. Vestiging Tilburg. Risico totaal Bijdrage per inwoner voortgang hulpverlening openbare veiligheid Bestuurlijk belang Burgemeester heeft zitting in het algemeen bestuur, de gemeenteraad heeft een plaatsvervangend lid aangewezen. Financieel belang Bijdrage bestaat uit een bedrag per inwoner. Uittredingsbepalingen Uittreden is in principe niet mogelijk. Het betreft hier een wettelijke verplichting. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 22.623.000 1 januari 2020: € 15.653.000 31 december 2018: € 18.582.000 31 december 2020: € 12.994.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 34.231.000 1 januari 2020: € 41.118.000 31 december 2018: € 38.926.000 31 december 2020: € 47.170.000 Resultaat 2018: € 1.724.000 2020: € 0 Programma 1 Besturen, samenwerken en veiligheid Portefeuillehouder dr. F.A. Petter

114 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 1

Belgisch-Nederlands Grensoverleg (BENEGO) Doel Op 28 juni 2007 is besloten BENEGO in een gewijzigde vorm te continueren. De doelen die BENEGO nastreeft luiden als volgt: • Het zeer actief verbinden van lokale initiatieven bij zowel Belgische als Nederlandse grensgemeenten met als doel hiervoor substantiële subsidiebijdrages te verwerven o.a. via Interreg; • Het in stand houden van een platformfunctie dat minimaal éénmaal per jaar een conferentie belegt voor de deelnemende grensgemeenten en tevens op verzoek van de leden concrete samenwerking c.q. informatie-uitwisseling over grensoverschrijdende actuele thema’s actief entameert; • Het in stand houden van de rechtspersoon (GOL). Betrokkenen Deelnemende gemeenten behorend tot het samenwerkingsgebied: Bergen op Zoom, Roosendaal, Rucphen, Woensdrecht en Halderberge. Geen vestigingsplaats, alleen overlegvorm.

Deelnemende gemeenten niet behorend tot het samenwerkingsgebied: Alphen-Chaam, Antwerpen, Arendonk, Baarle-Hertog, Baarle-Nassau, Breda, Essen, Etten-Leur, Goirle, Hilvarenbeek, Reusel-De Mierden, Hoogstraten, Kalmthout, Kapellen, Ravels, Tilburg, Turnhout, Wuustwezel, Zundert. Risico totaal Jaarlijkse bijdrage van het gemeentelijk belang in grensoverschrijdende projecten Bestuurlijk belang Twee leden van B&W, aangewezen door de gemeenteraad ,vertegenwoordigen de gemeente in de Algemene Ledenvergadering Financieel belang Jaarlijkse bijdrage (opgenomen in de begroting) Uittredingsbepalingen - Eigen Vermogen Nvt, er is geen vermogens positie en geen resultaat, eventuele kosten worden direct verrekend.

Vreemd vermogen

Resultaat Programma 1 Besturen, samenwerken en veiligheid Portefeuillehouder dr. F.A. Petter

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 115 Programma 5

GR Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) Doel Gemeenschappelijke behartiging van de belangen van de deelnemende gemeenten en waterschap op het gebied van de heffing en invordering van belastingen alsmede de uitvoering van de Wet waardering Onroerende Zaken. Betrokkenen Waterschap Brabantse Delta en gemeenten Bergen op Zoom, Breda, Etten-Leur, Halderberge, Oosterhout, Roosendaal, Woensdrecht en Zundert. Vestiging Etten-Leur. Risico totaal • De gemeente is verplicht een -jaarlijks te bepalen- bijdrage te betalen aan de begroting. • De gemeente staat, gezamenlijk met de overige deelnemers, garant voor de juiste betaling van rente, aflossing, boeten en kosten van de door het BWB af te sluiten langlopende leningen, kasgeldleningen en in rekening courant op te nemen gelden, naar verhouding van voornoemde bijdrage aan de begroting. Bestuurlijk belang B&W hebben uit hun midden één lid aangewezen voor het algemeen bestuur. De voorzitter en de leden van het dagelijks bestuur zijn door en uit het midden van het algemeen bestuur gekozen. Financieel belang Het algemeen bestuur stelt de berekeningswijze van de bijdrage van de deelnemers aan de begroting van de BWB vast met een versterkte meerderheid van tenminste tweederde van het maximaal aantal in dit bestuur uit te brengen stemmen. De deelnemers staan gezamenlijk garant voor de juiste betaling van rente, aflossing, boeten en kosten van de door het BWB af te sluiten langlopende leningen, kasgeldleningen en in rekening courant op te nemen gelden, naar verhouding van voornoemde bijdrage aan de begroting. Uittredingsbepalingen Gedurende drie jaar na de datum van toetreding tot de regeling is het niet mogelijk om uit de regeling uit te treden. Voor uittreding wordt een opzegtermijn van tenminste één jaar in acht genomen. Een onafhankelijke deskundige stelt, na ontvangst van een aangetekend schrijven met hierin het – door de gemeenteraad goedgekeurde – besluit tot uittreding een liquidatieplan op met daarin de financiële en personele gevolgen van de uittreding. De kosten van het opstellen van dit liquidatieplan komen voor rekening van de deelnemer die het voornemen heeft om uit te treden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 190.800 1 januari 2020: € 0 31 december 2018: € -/- 165.500 31 december 2020: € 0 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.020.000 1 januari 2020: € 1.460.000 31 december 2018: € 1.665.000 31 december 2020: € 1.255.000 Resultaat 2018: € -/- 165.500 2020: € 0 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools

116 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 1

GR Regio West-Brabant Doel Door bundeling van een aantal gemeenschappelijke regelingen wordt als regio gezamenlijke slagkracht georganiseerd, bestuurlijke drukte verminderd en effectiviteit en efficiency verhoogd. De voormalige Verbonden Partijen als SES, MARB, KCV, Regiobureau en Programmabureau zijn opgegaan in deze GR RWB. Betrokkenen Deelnemende gemeenten behorend tot het samenwerkingsgebied: Alphen-Chaam, Altena Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Zundert en Tholen. Vestiging Etten Leur. Risico totaal - Bestuurlijk belang Burgemeester vertegenwoordigt, als lid van B&W, de gemeente in Algemeen Bestuur en (als vice-voorzitter in) Dagelijks Bestuur. Portefeuillehouders vertegenwoordigen de gemeente in de Bestuurscommissies Middelen, RO, Duurzaamheid, Zorg/Welzijn/Onderwijs, Sociaal-Economische Zaken, KCV en Mobiliteit. Financieel belang - Uittredingsbepalingen - Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 390.000 1 januari 2020: € 432.000 31 december 2018: € 1.115.000 31 december 2020: € 432.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 7.226.000 1 januari 2020: € 4.640.000 31 december 2018: € 4.692.000 31 december 2020: € 4.640.000 Resultaat 2018: € 530.000 2020: € 0 Programma 1 Besturen, samenwerken en veiligheid Portefeuillehouder dr. F.A. Petter

Programma 3

GR Programma schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten Doel Regionale centrale leerlingadministratie; Centralisering van het gegevensbeheer RMC en leerplicht (wettelijke taak) tbv betere controle op voortijdig schoolverlaters en schoolverzuim, eenduidige cijfers en werkwijze in regio en betere aansluiting bij (regionaal georganiseerde) partners als het Voortgezet Onderwijs/MBO zelf, maar ook Zorg, Veiligheidpartners. Betrokkenen 18 gemeenten nemen deel aan de GR waaronder de Gemeente Bergen op Zoom. Vestiging Breda. Risico totaal Bergen op Zoom blijft zelf eindverantwoordelijk tav deze wettelijke taak, Breda wordt geman- dateerd om de centrale leerlingadministratie te voeren. Risico blijft beperkt tot maximaal de jaarlijkse bijdrage. Bestuurlijk belang Vertegenwoordiger in bestuur GR van de 18 gemeenten is portefeuillehouder educatie. Vertegenwoordiger bij Regio West Brabant in ZWO portefeuillehouder educatie. Financieel belang - Uittredingsbepalingen Looptijd GR is twee jaar. Tussentijdse ontbinding kan uitsluitend als alle gemeenten daartoe instemmen. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 21.266 1 januari 2020: € 0 31 december 2018: € 11.190 31 december 2020: € 0 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.200.000 1 januari 2020: € 1.400.000 31 december 2018: € 1.239.967 31 december 2020: € 1.400.000 Resultaat 2018: € 11.190 2020: € 0 Programma 3 (Vrijetijds-)Economie, werkgelegenheid en onderwijs Portefeuillehouder B. Jacobs M.Sc

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 117 Programma 2

GR Intergemeentelijke Sociale Dienst Brabantse Wal Doel De regeling heeft ten doel de gezamenlijk uitvoering van het takenpakket van een afdeling Sociale Zaken van een gemeente uit te voeren en het afstemmen van beleid terzake van de uitvoering van de in deze regeling benoemde wet en regelgeving en het bevorderen van de kwaliteit en continuïteit van de dienstverlening. Het gemeenschappelijk belang betreft de uitvoering van de primaire en secundaire processen van de regelingen. Ingangsdatum is 01-01-2012. Betrokkenen Gemeenten Bergen op Zoom (vestigingsplaats), Steenbergen en Woensdrecht. Vestiging Bergen op Zoom. Risico totaal De gemeente draagt bij in het nadelig saldo. Bestuurlijk belang Voor de uitvoering van deze regeling is een gemeenschappelijk orgaan ingesteld. Door de raad aangewezen lid van B&W vertegenwoordigt de gemeente in het gemeenschappelijk orgaan. Financieel belang De deelnemende gemeenten dragen bij naar rato van het klantenaantal WWB. De GR heeft geen eigen en vreemd vermogen. Uittredingsbepalingen Het college van elke deelnemende gemeente kan, na vooraf verkregen instemming van de raad van die gemeente, besluiten dat de deelneming aan deze regeling wordt opgezegd. De raad van de andere gemeenten wordt over de besluiten geïnformeerd. Een dergelijk besluit tot uittreding kan niet plaatsvinden binnen vijfjaar na inwerkingtreding van deze regeling. Een uittreding kan slechts plaatsvinden met ingang van de eerste januari van enig jaar, met dien verstande dat tenminste een opzegperiode van 18 maanden in acht wordt genomen. De deelnemende gemeenten regelen in alle billijkheid de gevolgen van de uittreding. Daarbij geldt als uitgangspunt dat de uittredende gemeente de kosten draagt die het rechtstreekse gevolg zijn van de uittreding en dat de overige gemeenten geen financieel nadeel van de uittreding ondervinden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 0 1 januari 2020: € 0 31 december 2018: € 0 31 december 2020: € 0 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 0 1 januari 2020: € 0 31 december 2018: € 0 31 december 2020: € 0 Resultaat De ISD heeft geen eigen vermogen of vreemd vermogen. 2018: € 137.175 2020: € 0 Programma 2 Samen leven, samen doen Portefeuillehouder B. Jacobs M.Sc

118 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 5

GR ICT West Brabant West Doel Ondersteuning op het gebied van ICT in de vorm van een bedrijfsvoeringsorganisatie. Het betreft echter alleen de automatiseringsfunctie. Het gaat dan om de basis infrastructuur zoals netwerk, server/opslag en werkplek (het gaat niet om de applicaties die gebruik maken van deze infrastructuur). Betrokkenen Deelnemende gemeenten Bergen op Zoom, Etten-Leur, Roosendaal, Moerdijk Risico totaal De dienstverlening van de gemeente is afhankelijk van het goed functioneren van de gemeenschappelijk beheerde ICT infrastructuur. Daarnaast draagt de gemeente bij in een eventueel nadelig exploitatiesaldo. Bestuurlijk belang Portefeuillehouder behartigt het belang van Bergen op Zoom in het bestuur. Financieel belang Het bestuur stelt jaarlijks een berekenwijze vast van de deelnemersbijdragen. Uittredingsbepalingen Zijn opgenomen in artikel 29 van de GR. De nadelige financiële gevolgen voor de ICT WBW die veroorzaakt worden door de uittreding, inclusief de hierdoor ontstane wachtgeldverplichtingen, worden bij het uittredende college in rekening gebracht. Eigen Vermogen 1 januari 2017: € 0 1 januari 2020: € 0 31 december 2017: € 0 31 december 2020: € 0 Er is geen sprake van eigen vermogen aangezien alle resultaten worden terug gegeven aan de deelnemende gemeenten. Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 61.416 1 januari 2020: € 61.416 31 december 2018: € 61.416 31 december 2020: € 61.416 Er is geen sprake van vreemd vermogen, buiten een gevormde personeelsvoorziening (betreft aanspraken uit het verleden). In de toekomst is het ontstaan van vreemd vermogen afhankelijk van de besluitvorming omtrent mogelijke investeringen in de nieuwe infrastructuur. Vanuit de visie op outsourcing zal de nieuwe infrastructuur voornamelijk als een dienst worden afgenomen. Resultaat 2018: € 95.441 2020: € 0 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 119 Programma 5

GR West-Brabants Archief Doel 1. De belangen van de deelnemers met betrekking tot de zorg, het beheer, de bewaring en het ter beschikking stellen van de in de archiefbewaarplaats berustende archiefbescheiden en collecties van de deelnemende gemeenten te behartigen alsmede het toezicht op het beheer van de archiefbescheiden van de deelnemers voor zover deze niet zijn overgebracht. 2. Het in het samenwerkingsgebied vervullen van de functie van regionaal kennis- en informa- tiecentrum op het gebied van de lokale en regionale geschiedenis middels het opbouwen en beheren van een zo breed mogelijke collectie regionaal-historisch bronnenmateriaal en deze op een zo actief mogelijke wijze beschikbaar stellen aan en dienstbaar maken voor een breed publiek. Betrokkenen Deelnemende gemeenten: Bergen op Zoom (vestigingsplaats), Etten-Leur, Roosendaal, Moerdijk, Halderberge, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Zundert Risico totaal De gemeente draagt bij in een eventueel nadelig saldo. Bestuurlijk belang B&W hebben uit hun midden één lid aangewezen voor het algemeen bestuur. Portefeuillehouder is tevens lid dagelijks bestuur. Financieel belang Bijdrage bestaat uit een bedrag per strekkende meter archief. Daarnaast een bijdrage bedoeld om de verbinding tussen het Archief en het Cultuurbedrijf te behouden en optimaliseren. Uittredingsbepalingen Uittreding dient schriftelijk medegedeeld te worden aan het algemeen bestuur. De uittreding vindt niet eerder plaats dan op 31 december van het jaar volgend op het jaar waarin de schriftelijke uittreding bij het algemeen bestuur is ingediend. Aan de uittreding wordt door het algemeen bestuur voorwaarden en gevolgen verbonden. De nadelige financiële gevolgen voor het West-Brabants Archief, die veroorzaakt worden door de uittreding, inclusief de hierdoor ontstane wachtgeldver- plichting worden bij de uittredende deelnemer in rekening gebracht. Een onafhankelijke externe deskundige adviseert over de vaststelling van de financiële gevolgen. Het advies van deze deskundige is voor partijen bindend. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 28.403 1 januari 2020: € 178.073 31 december 2018: € 178.073 31 december 2020: € 178.073 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.397.243 1 januari 2020: € 1.340.519 31 december 2018: € 1.315.970 31 december 2020: € 1.255.814 Resultaat 2018: € 104.737 2020: € 0 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools

120 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Private verbonden partijen

Programma 4

SAVER N.V. Doel Uitvoering afvalinzameling- en reinigingsdiensten Betrokkenen Bergen op Zoom, Roosendaal, Woensdrecht, Halderberge. Vestiging Roosendaal. Risico totaal Gemeente draagt risico omtrent voortbestaan van het bedrijf c.q. het aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang De portefeuillehouder Middelen vertegenwoordigt de gemeente in de algemene vergadering van aandeelhouders. De portefeuillehouder “Beheer” vertegenwoordigt de gemeente in de Klantenraad van SAVER. Financieel belang Deelnemende gemeenten betalen een bijdrage, gebaseerd op de kosten van de uitvoering van werkzaamheden gestort aandelenkap. van € 925.712,-- Sinds 2004 is meer sprake van een koppeling prestatie beloning. Gemeenten betalen dus niet zo zeer op basis van de omvang van het gestort aandelenkapitaal, maar op basis van prestatie. Ontwikkelingen In 1999 heeft Bergen op Zoom het gehele project reiniging geprivatiseerd en samen met nog 3 gemeenten ondergebracht in Saver N.V. De gemeente heeft een aandelenpakket van € 925.712,--. Voor de reiniging en het inzamelen van huishoudelijk afval geeft de gemeente opdracht aan Saver N.V. De kosten voor het inzamelen van huishoudelijk afval worden gedekt door het tarief afvalstoffenheffing. Het voor- of nadeel verschil van Saver n.v. komt ten bate of ten laste van de deelnemende gemeenten. De gemeente is met een lid van het college vertegenwoordigd in de algemene vergadering van aandeelhouders (weth. Financién) én in de Klantenraad (weth. Beheer). Dienstverlening geschiedt op basis van DVO’s die door de colleges worden vastgesteld. De DVO’s zijn een afgeleide van de Raamdienstverleningsovereenkomst (RDVO) die door de aandeelhouders wordt vastgesteld hierdoor is er een koppeling ontstaan tussen prestatie en beloning.

De aandeelhouders hebben de aandeelhoudersovereenkomst verlengd tot 2019. In het diensten- pakket van SAVER zit naast het inzamelen van huishoudelijk afval tevens de exploitatie van de milieustraat, kolkenreiniging, straatvegen, Gladheidsbestrijding, ongediertebestrijding en de inzameling van monostromen waaronder oud papier, glas, kunststof etc. De dienstverlening van SAVER breidt zich de laatste jaren uit over meer zakelijke partners in de vorm van bedrijven (inzameling bedrijfsafval) en andere gemeenten, niet zijnde aandeelhouders. Dit werken voor ‘derden’ is overigens gelimiteerd tot maximaal 20% en betreft het maximaal benutten van de beschikbare productiecapaciteit. Binnen de Governance structuur is een en ander in diverse documenten vastgelegd die door de aandeelhoudersvergadering zijn vastgesteld. De Governance structuur is in 2010 vastgesteld. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 25.866.000 31 december 2018: € 27.261.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 8.204.000 31 december 2018: € 11.263.000 Resultaat 2018: € 2.402.924 Programma 4 Woon- en leefomgeving Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 121 Programma 3

Rewin NV Doel Versterken van de regionale economie door bedrijven te stimuleren in West-Brabant te investeren. Betrokkenen De aandeelhouders zijn de 18 gemeenten in West-Brabant te weten: Alphen-Chaam, Altena Baarle- Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht en Zundert, de Regio West-Brabant Kamers van Koophandel in Midden- en West-Brabant en Brabant. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder Financieel belang Boekwaarde aandelen € 13.613 Procedure begroting Gemeentelijke bijdragen verlopen via de GR RWB Ontwikkelingen Lopende discussie over de mogelijke integratie tussen BOM en REWIN waarvan de uitkomsten nog ongewis zijn. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 1.404.000 31 december 2018: € 1.275.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.025.000 31 december 2018: € 936.000 Resultaat 2018: € 50.000 Programma 3 (Vrijetijds-)Economie, werkgelegenheid en onderwijs Portefeuillehouder RvC lid: B. Jacobs M.Sc

Programma 5

Brabant Water NV Doel Innemen en levering water in de aangesloten gemeenten Betrokkenen Vrijwel alle gemeenten in Noord-Brabant. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal Bestuurlijk belang Aandeelhouder Financieel belang Boekwaarde aandelen € 228.849 Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnformeerd over belangrijke investeringen en de thema’s die momenteel spelen ten aanzien van waterleidingbedrijven. Ontwikkelingen In 2002 zijn de nv Waterleidingmaatschappij Noord-West-Brabant en de nv Waterleidingmaatschappij Oost-Brabant gefuseerd tot Brabant Water NV. De inbreng van de gemeente als aandeelhouder is gering, maar de aanwezigheid heeft tot doel om met de andere gemeenten in Noord Brabant in voorkomende gevallen een inbreng te hebben. De aandelen zijn niet verhandelbaar. Vooralsnog wordt gestreefd naar zelfstandigheid en een redelijk tarief voor drinkwater. In principe wordt er geen dividend uitgekeerd, maar dit wordt ingezet voor het behoud van een laag tarief. De waarde van het aandelenpakket is gewaardeerd op € 235.965. De gemeente maakt geen deel uit van het dagelijks bestuur. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 609.107.000 31 december 2018: € 635.876.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 438.000.000 31 december 2018: € 457.000.000 Resultaat 2018: € 26.768.000 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

122 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 5

NV Bank voor Nederlandse Gemeenten Doel Gemeente heeft belang bij een gespecialiseerde bank ten behoeve van Nederlandse overheden. Daarnaast wordt dividend ontvangen. Betrokkenen Bijna alle Nederlandse Gemeenten. Vestiging Den Haag. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal Bestuurlijk belang Aandeelhouder Financieel belang De gemeente neemt via aandelen deel in de NV gestort ad € 93.178-. Ontwikkelingen Van oudsher neemt de gemeente deel aan deze vennootschap. Dit is een uitvloeisel van de verhouding tussen gemeente en BNG, waarbij de BNG als huisbankier fungeert. Op dit moment zijn er geen redenen om de situatie te wijzigen. Jaarlijks wordt dividend ontvangen. De gemeente maakt geen deel uit van het bestuur. De bank wordt geconfronteerd met nieuwe eisen voor banken als gevolg van “Basel III”. Dit gaat er naar alle waarschijnlijkheid toe leiden dat er een aanzienlijk lager percentage van de winst als dividend uitgekeerd zal worden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 4.687.000.000 31 december 2018: € 4.991.000.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 135.185.000.000 31 december 2018: € 132.518.000.000 Resultaat 2018: € 337.000.000 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 123 Programma 5

PZEM NV (voorheen Delta NV) Doel Innemen en levering water, gas, elektriciteit en kabel in de aangesloten gemeenten in Zeeland en Noord West-Brabant Betrokkenen Alle Zeeuwse gemeenten (+/- 47%), Provincie Zeeland (50%), Provincie Noord-Brabant en enkele West-Brabantse gemeenten. Vestiging Middelburg. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal Bestuurlijk belang Aandeelhouder Financieel belang Gemeente bezit +/- 0,5% van de aandelen van Delta NV die een boekwaarde hebben van € 38.118. Procedure begroting Gemeente wordt via diverse informatie op de hoogte gehouden over de gang van zaken bij Delta. Grote investeringen en/of belangrijke strategische wijzigingen worden aan de aandeelhouders voorgelegd. Ontwikkelingen De herindeling van Halsteren bij Bergen op Zoom heeft tot gevolg gehad dat de aandelen van de N.V. Delta Nutsbedrijven mee overgingen. Het aandeel van de gemeente in het totale aandelenpakket is gering. De gemeente bezit 84 aandelen. Jaarlijks wordt een dividend ontvangen. De gemeente heeft alleen via de aandeelhoudersvergadering bestuurlijke inbreng. Als gevolg van de lagere prijzen voor elektriciteit en een verplichte afsplitsing van het netwerk bedrijf staan de resultaten bij Delta al geruime tijd onder druk. Om de continuïteit van de onderneming te waarborgen zijn een aantal dochter ondernemingen (afvalverwerker Indaver, deelneming in windmolenpark, consumentak Delta) afgestoten en is het netwerkbedrijf verkocht aan Enduris. Momenteel wordt een nieuwe aandeelhoudersstrategie passend bij de gewijzigde structuur van de onderneming ontwikkeld. Omdat de consumentak is afgestoten en de naam Delta hierbij is meever- kocht is de naam van het bedrijf gewijzigd in PZEM. PZEM zoekt naar een oplossing om de risico’s van haar commerciële activiteiten zoveel mogelijk te beperken. Probleem hierbij is het gedeeltelijk bezit (70%) van de kerncentrale in Borsele. PZEM wil af van dit belang maar heeft hiervoor de medewerking van het Rijk nodig. Die is daar tot dusver uiterst terughoudend in. Momenteel loopt een onderzoek hoe PZEM haar belang in het waterbedrijf Evides kan overhevelen naar haar aandeelhouders. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 1.374.000.000 31 december 2018: € 1.281.000.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 931.000.000 31 december 2018: € 956.000.000 Resultaat 2018: € - 53.640.000 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

124 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 4

Parkeerbeheer Bergen op Zoom BV Doel Uitvoering van het gemeentelijk parkeerbeleid op basis van een dienstverleningsovereenkomst. Betrokkenen • Gemeente Bergen op Zoom; • Parkeerbeheer Bergen op Zoom B.V. • Klanten (parkeerders en abonnementhouders) Risico totaal De afspraken over het uitvoeren van het parkeerbeleid zijn vastgelegd in de dienstverleningsovereenkomst. Parkeerbeheer voert het parkeerbeleid conform de dienstverleningsovereenkomst uit. De kosten worden betaald uit de parkeerinkomsten. De gemeente draagt het financiële risico en ontvangt ook de inkomsten. Voor het opvangen van tegenvallers en voor het doen van (grote) investeringen is er een parkeerreserve. Deze reserve is op dit moment toereikend. Bestuurlijk belang Gemeente is enige aandeelhouder. Financieel belang De gemeente betaalt een vergoeding voor de geleverde diensten en ontvangt de inkomsten van Parkeerbeheer BV. Procedure begroting Parkeerbeheer BV stelt een eigen begroting op en verantwoordt elk kwartaal de voortgang. Ontwikkelingen Parkeerbeheer Bergen op Zoom B.V. is opgericht in 2005. De werkzaamheden betreffen onder meer de afgifte van abonnementen, het toezicht op het betaald parkeren, de verwerking van de parkeerinkomsten en het toezicht in gemeentelijke parkeergarages en dergelijke. In 2011 is het gereguleerd parkeergebied uitgebreid. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € - 47.136 31 december 2018: € 58.748 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.197.351 31 december 2018: € 1.502.471 Resultaat 2018: € 105.884 Programma 4 Woon- en leefomgeving Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 125 Programma 3

Zwembad de Schelp en de Melanen BV Doel De BV exploiteert 2 zwembaden Risico totaal Gemeente draagt risico omtrent het voortbestaan c.q. het gestort aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Gemeente is enige aandeelhouder. Financieel belang Jaarlijks verstrekt de gemeente een subsidie ad 1.8 miljoen. Gestort aandelenkapitaal van €100.000. Ontwikkelingen In 2001 is ten behoeve van de exploitatie het zwembad verzelfstandigd in de vorm van een BV. De gemeente is enige aandeelhouder met een aandelenpakket van € 100.000,--. Er is geen raad van commissarissen. De gemeente vormt het algemeen bestuur. Gezien het belang van het zwembad voor de gemeente en gezien het sociaal statuut loopt de gemeente een financieel risico indien de resultaten van de b.v. achterblijven bij de verwachtingen. In 2003 is het openluchtbad De Melanen hieraan toegevoegd. Raadsbesluit 29 januari 2004. De gemeente subsidieert jaarlijks met afgerond € 1.8 miljoen. In 2017 zijn de huurovereenkomst en de exploitatieovereenkomst tussen gemeente en de de BV geactualiseerd. Door gedwongen sluiting van zwembad de Schelp in maart 2018 kon gedurende langere tijd geen gebruik worden gemaakt van dit bad. Na een grondige renovatie is de Schelp sinds 2 september weer geopend. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 12.722 31 december 2018: € 100.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 680.241 31 december 2018: € 581.972 Resultaat 2018: € 131.887 Programma 3 (Vrijetijds-)Economie, werkgelegenheid en onderwijs Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools en A.G.J. van der Weegen

Programma 4

NV Maatschappij ter bevordering Industrievestiging Bergen op Zoom (NV Aangenaam Bergen op Zoom) Doel • Het kopen, verkopen, in erfpacht uitgeven, verhuren of in huurkoop geven van gronden geschikt voor industrievestiging; • Het bouwen, kopen, of huren enerzijds en het verkopen, verhuren of in huurkoop geven anderzijds, van bedrijfsgebouwen; • De promotie van Bergen op Zoom als aantrekkelijke vestigingsplaats; en • Het verrichten van alle met het bovenstaande verband houdende of daarop betrekking hebbende handelingen, alles in de ruimste zin genomen. Betrokkenen Gemeente Bergen op Zoom Risico totaal Verlies aandelenkapitaal (€ 402.750) Bestuurlijk belang De gemeente is in de raad van commissarissen vertegenwoordigd door twee leden van het college van burgemeester en wethouders. Financieel belang Aandelenkapitaal € 402.750. Ontwikkelingen De NV Aangenaam Bergen op Zoom stelt middelen beschikbaar voor het stimuleren van de economie van de gemeente Bergen op Zoom. Dit door in te zetten op de uitvoering citymarketing en het economisch stimuleren van nieuwe initiatieven zowel bij nieuwe of bestaande bedrijven in Bergen op Zoom. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 1.714.643 31 december 2018: € 1.664.993 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 1.405.878 31 december 2018: € 2.451.810 Resultaat 2018: € - 49.650 Programma 4 Woon- en leefomgeving Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

126 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 5

Enexis Holding N.V. (ontstaan uit Essent NV) Doel Beheer energienetwerk Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang in Enexis Holding N.V. kent een boekwaarde van € 1.132 (23.510 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen Enexis is sinds 2009 afgesplitste netwerkbedrijf van Essent NV. Enexis beheert het energienetwerk in zeven provincies in Noord-, Oost-, en Zuid-Nederland. Zij zorgt ervoor dat gas en elektriciteit van de energieleveranciers veilig bij de klant terecht komen. Enexis is verantwoordelijk voor de aansluiting van ongeveer 2,6 miljoen huishoudens, bedrijven en overheden. Eigen Vermogen 1 januari 2018: € 3.808.000.000 31 december 2018: € 4.024.000.000 Vreemd vermogen 1 januari 2018: € 3.860.000.000 31 december 2018: € 3.691.000.000 Resultaat 2018: € 319.000.000 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Programma 5

Vordering op Enexis B.V. (ontstaan uit Essent NV) Doel Het vertegenwoordigen van de verkopende aandeelhouders bij het beheer en de uitoefening van rechten en verplichtingen ingevolge de vordering op Enexis Holding NV en de daaraan verbonden back-to-back leningen van de verkopende aandeelhouders. Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang kent een boekwaarde van € 3.14 (314 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen Ten behoeve van een eenvoudiger coördinatie en beheersbaarheid van de 136 aandeelhouders is er voor gekozen deze vennootschap tijdelijk op te zetten. Vanuit deze vennootschap wordt Enexis BV gefinancierd. De looptijd van deze vennootschap is afhankelijk van aflossing en/of herfinanciering van de vier tranches (3, 5, 7 en 10 jaar) van de leningen. De gemeente Bergen op Zoom heeft een lening aan c.q. vordering op Enexis van € 282.719. Begin 2012 zijn een tweetal leningen door Enexis geherfinancierd hetgeen heeft geleid tot het dalen van deze vordering cq lening. In 2016 is de 3e tranche afgelost. De aflossing van de laatste tranche vindt in 2019 plaats waarna vennootschap zal worden geliquideerd. Eigen Vermogen 1 januari 2019: € -/- 2.034 31 december 2019: € 0 Vreemd vermogen 1 januari 2019: € 356.324.180 31 december 2019: € 0 Resultaat 2018: € -/- 11.200 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 127 Programma 5

Publiek Belang Elektriciteitsproductie B.V. (ontstaan uit Essent NV) Doel Het beheer en de uitoefening van de rechten en verplichtingen ingevolge de aandelen in EPZ (w.o. de kerncentrale Borssele). Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang kent een boekwaarde van € 1,00 (23.510 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen PBE was aanvankelijk opgericht ten behoeven van een bodemprocedure inzake het geschil tussen Delta en RWE over het belang in de kerncentrale te Borsele. Partijen hebben hierover een compromis bereikt. De PBE blijft voorlopig bestaan om zaken af te wikkelen volgende uit de verplichtingen van het Convenant Borging Publiek Belang Kerncentrale 2009. Liquidattie volgt naar verwachting uiterlijk 2020. Eigen Vermogen 1 januari 2019: € 1.605.524 31 december 2019: € 1.595 Vreemd vermogen 1 januari 2019: € 22.928 31 december 2019: € 0 Resultaat 2018: € -/- 14.721 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Programma 5

Verkoop Vennootschap B.V. (ontstaan uit Essent NV) Doel • Het overnemen van vrijwel alle garanties van de verkopende aandeelhouders aan RWE AG in de verkoopovereenkomst. • Het voeren van eventuele garantieclaim procedures tegen RWE AG. • Het vertegenwoordigen van de verkopende aandeelhouders met betrekking tot het geven van instructies aan de escrow agent waar het fonds wordt aangehouden. Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang kent een boekwaarde van € 3,14 (314 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen Ten behoeve van een eenvoudiger coördinatie en beheersbaarheid van de 136 aandeelhouders is er voor gekozen deze vennootschap tijdelijk op te zetten. De looptijd van deze vennootschap is afhankelijk van de periode dat claims onder de escrow kunnen worden ingediend en afgewikkeld. In 2015 is een bedrag van € 326,9 mln. vrijgevallen en uitgekeerd. Ook in 2016 volgde nog een uitkering. Liquidatie wordt in 2019 of 2020 voorzien. Eigen Vermogen 1 januari 2019: € 112.694 31 december 2019: € 5.000 Vreemd vermogen 1 januari 2019: € 56.904 31 december 2019: € 0 Resultaat 2018: € -/- 38.240 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

128 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma 5

CBL Vennootschap B.V. (ontstaan uit Essent NV) Doel • Het vertegenwoordigen van de verkopende aandeelhouders ter dekking van eventuele aanspra- kelijkheid bij het afkopen van de cross border leases (CBL’s). • Het vertegenwoordigen van de verkopende aandeelhouders met betrekking tot het geven van instructies aan de escrow agent waar het fonds. Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang kent een boekwaarde van € 3,14 (314 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen Ten behoeve van een eenvoudiger coördinatie en beheersbaarheid van de 136 aandeelhouders is er voor gekozen deze vennootschap tijdelijk op te zetten. De looptijd van deze vennootschap is afhankelijk van de periode dat claims onder de escrow kunnen worden ingediend en afgewikkeld. In juni 2010 is een bedrag ontvangen van € 2.751 als voorschot op definitieve afrekening. Naar verwachting wordt vennootschap in 2019 of 2020 ontbonden. Onderstaande bedragen zijn uitgedrukt in $. Eigen Vermogen 1 januari 2019: $ 137.536 31 december 2019: $ 90.000 Vreemd vermogen 1 januari 2019: $ 21.460 31 december 2019: $ 0 Resultaat 2018: $ -/- 9.243 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Programma 5

Claim Staat Vennootschap B.V. Doel Het vertegenwoordigen van de verkopende aandeelhouders bij het beheer en de uitoefening van de rechten en verplichtingen van een eventuele vergoeding (ingevolge de procedure tegen de Staat der Nederlanden) aan de verkopende aandeelhoudersschade als gevolg van de splitsingwetgeving tussen het productie leveringsbedrijf en het netwerkbedrijf. Betrokkenen Diverse Nederlandse gemeenten en Provincies. Vestiging ’s Hertogenbosch. Risico totaal Verlies inleg aandelenkapitaal. Bestuurlijk belang Aandeelhouder. Financieel belang Het geringe belang kent een boekwaarde van € 3,14 (314 aandelen). Procedure begroting Via diverse kanalen, waaronder de aandeelhoudersvergaderingen, wordt de gemeente geïnfor- meerd over de gang van zaken bij dit bedrijf. Ontwikkelingen In tegenstelling tot eerder voorzien kan deze vennootschap nog niet geliquideerd worden doordat de koper van Attero, Waterland, in 2015 een claim heeft weggelegd. Hierover is in 2016 een akkoord bereikt. Omdat tot 2019 claims kunnen worden neergelegd kan op z’n vroegst in 2019 deze vennootschap worden geliquideerd. Eigen Vermogen 1 januari 2019: € 748.894 31 december 2019: € 530.000 Vreemd vermogen 1 januari 2019: € 68.083 31 december 2019: € 0 Resultaat 2018: € -/- 120.804 Programma 5 Bedrijfsvoering, financiën en dienstverlening Portefeuillehouder mw. drs. A.J.A.M. Stinenbosch- Kools (AVA)

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 129 Kaderstellende documenten voor dit programma

Beleidsnota Vastgesteld Verbonden Partijen: zes kaderstellende spelregels 2015

130 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Paragraaf 3.6 Grondbeleid

Visie op het grondbeleid ontwikkelingen. Door middel van een strakke sturing op Het grondbeleid is onderdeel van programma 3 ‘Fysiek de woningbouwprogrammering wordt een evenwichtige Domein’. Het grondbeleid is een instrument dat als doel verdeling tussen de stad, de omliggende dorpen en de uitleg- heeft om de gemeente Bergen op Zoom een goede plek te locaties voorzien. laten zijn om te wonen, te werken en te recreëren. Daarbij heeft het grondbeleid invloed op diverse beleidsvelden zoals Voor wat betreft de bedrijventerreinen zijn er binnen het ruimtelijke ordening en wonen, verkeer en vervoer, cultuur, grondbedrijf, met uitzondering van Oude Molen, nauwelijks toerisme, sport en economische zaken. meer kavels beschikbaar voor bedrijventerreinen. Daarom wordt naarstig gezocht naar ruimte voor bedrijventer- Verder heeft het grondbeleid een grote invloed op de finan- reinen om de economische ontwikkeling voor de komende ciële positie van de gemeente, ook in relatie tot reducering jaren verder vorm te kunnen geven binnen de context van van de schuldenlast, en op het risicomanagement. Immers de kwaliteit en kwantiteit van vraag en aanbod, de lokale met de investeringen in woningbouwlocaties en bedrijven- economische structuur en ambities, en rekening houdend terreinen is veel geld gemoeid. Daarnaast zijn doorlooptijden met regionale prognose en een nadere lokale verdieping. Dit mede afhankelijk van steeds complexer en uitgebreider vraagt mogelijk een mix van actief- en faciliterend grond- wordende regelgeving en jurisprudentie, onder andere vanuit beleid waarmee het ondernemerschap en de werkgele- Programma Aanpak Stikstof (PAS). genheid binnen de gemeente duurzaam wordt gestimuleerd.

De woningbouwplannen concentreren zich met name op de afronding van de grote plannen binnen Scheldevesting en Markiezaten. Wat betreft de woningbouwplannen voor Kaderstellende documenten de korte termijn merken we dat de markt dit goed oppakt. voor deze paragraaf De afgelopen periode is de markt uitgedaagd om met mooie en duurzame ontwikkelplannen te komen. Dit is gelukt, Beleidsnota Vastgesteld zowel kwalitatief als financieel. De komende jaren wordt dit Meerjarenprogramma Grondbedrijf 2019 zichtbaar in onze gemeente. Nota Grondbeleid 2017 Structuurvisie 2030 2011 Voor de lange termijn wordt onderzocht hoe de beschikbare Beleidsplan Wonen 2014 – 2018 2014 strategische grondposities, met een boekwaarde van € 30 Nota integraal bedrijventerreinenbeleid 2013 miljoen, ingezet kunnen worden voor de duurzame woning- Grondprijzenbrief 2019 2019 bouwontwikkeling binnen onze gemeente. Dit hangt nauw Nota Kostenverhaal 2019 samen met de binnenstedelijke transformaties en overige

Kerncijfers van de paragraaf Grondbeleid - prognose

2020 2021 2022 2023 Uitgifte gronden woningbouw in m² 14.500 21.400 17.100 3.500

Uitgifte gronden bedrijven- en industrieterreinen in m2 41.900 71.000 38.400 0

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 131 Wijze waarop het grondbeleid wordt In alle projecten kunnen zich onvoorziene zaken voordoen, bij uitgevoerd actief grondbeleid zijn de risico’s over het algemeen groter Goed en adequaat grondbeleid vraagt flexibiliteit. Flexibiliteit dan bij faciliterend grondbeleid. Voor beide vormen geldt dat om ontwikkelingen over te laten aan de markt als die de we inzetten op risicomanagement. Afhankelijk van de omvang mogelijkheden ziet en wil benutten of om ontwikkelingen en impact van de risico’s worden relevante beheersmaatre- zelf uit te voeren als dit vanuit gemeentelijk beleid gevraagd gelen getroffen. wordt. Om dit mogelijk te maken kiest de gemeente Bergen op Zoom de rol per project, maatwerk dus. Deze Op verschillende wijzen wordt verantwoording afgelegd gemengde vorm van grondbeleid wordt ook wel situationeel over het grondbeleid aan de raad. Onder andere via deze grondbeleid genoemd. paragraaf in de jaarrekening en in de begroting. Ook wordt het Verslag Bouwgrondexploitaties opgesteld. Hierin Als actief grondbeleid gevraagd wordt en we als gemeente wordt de voortgang van de portefeuille van het grondbe- dus risicodragend gronden ontwikkelen voor verkoop doen drijf opgenomen en projectspecifieke informatie van alle we dat op basis van een haalbaarheidsonderzoek. Na de start grondexploitaties. Tot slot wordt over de grootste projecten en het eventueel verwerven van gronden geven we deze twee maal per jaar een Bestuurlijke Voortgangsrapportage gronden uit in concurrentie, om zo de meest optimale ontwik- gemaakt. Kortom een transparante verantwoording over de keling mogelijk te kunnen maken. uitvoering van het grondbeleid

Bij initiatieven vanuit de markt toetsen we deze aan de In de Nota Grondbeleid 2017 is bovendien uitvoeriger ruimtelijke, programmatische en financiële kaders. Bij een omschreven hoe de gemeente het grondbeleid uitvoert. positieve beoordeling wordt het vervolg ingezet en wordt een anterieure overeenkomst opgesteld. In deze overeenkomst wordt het financiële kostenverhaal geregeld waarvoor de Nota Kostenverhaal is vastgesteld.

132 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Actuele prognose van de resultaten en winstneming Hieronder wordt een actuele prognose getoond van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitaties op eindwaarde.

Geopende grondexploitaties eindwaarde (op basis van MPG Jaarrekening 2018) Geraamde onttrekking aan voorziening (-) / winstneming (+) 2020 2021 2022 2023 2024 2025 ScheldeVesting Havenplein en Dijk -7.613 Nieuwe Vesting Noord -37.499 Nieuwe Vesting Zuid Oost -19.610 Nieuwe Vesting Zuid West -29.313 Kijk in de Pot Zuid 846 Markiezaten Meander 1 -2.340 Wal 1 508 Terpen 1 1.743 Klaverwei/Brug 137 Overige grondexploitaties Groene Gordijn 2.104 Noordland 396 Bloemendaal 575 Stationsgebied 595 Oude Molen 2.051 Wouwseweg -3.338

Uit het verleden bestaan verliesgevende grondexploitaties Grondexploitatie x € 1.000 Begroting 2020 waarvoor een voorziening is getroffen. Naast de verliesge- Scheldevesting (totaal) € 7.214 vende grondexploitaties zijn er grondexploitaties waarvoor Havenplein en Dijk € 865 in de toekomst positieve resultaten verwacht worden. Nieuwe Vesting Noord € 1.686 Totaal is dit de geraamde winstneming (verdiencapaciteit) Nieuwe Vesting Zuid Oost € 1.071 van de grondexploitaties op eindwaarde en bedraagt naar Nieuwe Vesting Zuid West € 1.887 verwachting totaal € 10 mln. Kijk in de Pot Zuid € 185 Markiezaten (totaal) € 2.020 Eventuele (eerdere) tussentijdse winstnemingen op basis van Meander 1 € 336 gerealiseerde en nog te verwachten kosten en opbrengsten Wal 1 € 57 worden bij de jaarrekeningen bepaald en financieel verwerkt. Terpen 1 € 569 Klaverwei / Brug € 1.058 Jaarkredieten 2020 Overige (totaal) € 1.997 Zoals gebruikelijk worden jaarlijks bij de begroting Groene Gordijn € 223 jaarkredieten voor de grondexploitaties vastgesteld. Deze Bloemendaal € 337 jaarkredieten zijn gebaseerd op het vastgestelde Verslag Stationsgebied (bedrijvigheid) € 295 Bouwgrondexploitaties 2018, waarin de herzieningen voor Oude Molen (bedrijvigheid) € 382 2020 zijn opgenomen. Om de jaarkredieten inzichtelijk te Wouwseweg (bedrijvigheid) € 212 maken zijn deze separaat opgenomen in de paragraaf grond- Noordland (bedrijvigheid) € 548 beleid. De jaarkredieten 2020 (kosten inclusief de financie- Totaal generaal € 9.711 ringslasten) zijn:

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 133 Risico’s Gebiedsontwikkeling door het grondbedrijf gaat samen met Dat betekent dat de blokkering per 1 januari 2020 uiteindelijk het nemen van risico’s. Voor de risico’s is een blokkering € 2,0 mln. dient te zijn). gelegd op het weerstandsvermogen van de gemeente Bergen op Zoom. Deze wordt berekend op basis van de Meerjarig bedraagt de risicoblokkering, met de huidige IFLO-plus methode. Dit betekent dat een kwantificering grondexploitaties, als volgt: van de risico’s wordt aangehouden en een kans van optreden van 50% over een financiële impact van 10% van de nog te realiseren opbrengsten + 5% van de nog te realiseren kosten + 10% van de boekwaarde minus de eventuele verliesvoorziening.

Jaar 2020 2021 2022 2023

Hoogte risicoblokkering € 2,0 mln. € 1,2 mln. € 0,6 mln. € 0,1 mln.

Als er de komende jaren nieuwe grondexploitaties worden geopend, heeft dit vanzelfsprekend ook effect op de hoogte van het risicoprofiel.

134 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Paragraaf 3.7 Bedrijfsvoering

In deze paragraaf bedrijfsvoering zijn de volgende • Naar een moderne servicegerichte organisatie aspecten uitgewerkt: In het stadskantoor voelt iedereen zich welkom en de 1. Organisatieontwikkeling wachttijden zijn verkort. We ontwikkelen ons tot een 2. Dienstverlening integrale dienstverlener, we werpen geen onnodige 3. Communicatie drempels op en hanteren heldere procedures. Inwoners en 4. HRM ondernemers verwachten van gemeenten de snelheid van 5. Financiën webwinkels en de veiligheid van banken. Dat vraagt iets 6. Informatisering en automatisering van ons als organisatie. Waar we onze processen al hebben 7. Inkoop- en contractmanagement ingericht is dit vaak vanuit het perspectief van de wet, 8. Documentaire informatievoorziening terwijl de omslag is om te beredeneren vanuit de klant. 9. Facilitaire diensten • Informatie als grondstof Naast houding en gedrag gaat dienstverlening ook over 1. Organisatieontwikkeling de wijze waarop we informatie als grondstof gebruiken en De organisatieontwikkeling staat ten dienste van de organi- hoe wij onze processen inrichten. satiedoelen en wordt vanuit het team HR gefaciliteerd. Het zal het voor de gemeente steeds meer gaan draaien De kernbegrippen uit het coalitieakkoord zijn geborgd in om de vraag welke toegevoegde waarde we kunnen onze bedrijfsvoering. Verbindend, eerlijk, vooruitstrevend en leveren voor de klant. Dat vereist van een organisatie een financieel solide hebben we in 2019 vertaald in onze organi- daadwerkelijke ommezwaai van inside-out naar outsi- satievisie en in onze sturingsprincipes. de-in denken en houdt in ieder geval gedrag in dat de klant centraal stelt. Concreet betekent dit een beweging Er zijn vier ontwikkelsporen geformuleerd die vanaf medio van “ wat doet welke medewerker hoe vaak tegen welke 2019 leidend zijn bij de verdere organisatieontwikkeling. kosten” naar “ wat verwacht welke klant wanneer en waarom”. Om te kunnen vaststellen of we de juiste dingen Dat zijn: doen baseren wij ons op feiten en niet op gevoel. a) denken en werken vanuit de klant b) vooruitgang voor en door mensen (kwaliteit eigen personeel belangrijke succesfactor) 3. Communicatie c) procesgericht werken De wereld verandert. De complexe maatschappij, de mondige d) werken met verbindende en sturende data. en autonome burger, burger/overheidsparticipatie. Het zijn veel gehoorde en veel omvattende begrippen. De gemeente Deze ontwikkelsporen worden in de drie grote transformaties Bergen op Zoom onderkent deze ontwikkelingen en is (sociaal, fysiek en bedrijfsvoering) de komende jaren inmiddels aan de slag gegaan met een interne ontwikkeling toegepast en benut. van de organisatie. Onderdeel van deze ontwikkeling is ook het ontwikkelen van een communicatievisie. Hoe gaat de gemeentelijke organisatie om met haar eigen medewerkers 2. Dienstverlening en hoe gaan deze medewerkers om inwoners, bedrijven en Dienstverlening is iets wat elke medewerker en elk organisa- instellingen in de gemeente. Een dergelijke visie wordt de tieonderdeel raakt. Er bestaan dan ook verschillende beelden leidraad van handelen van gemeenteraad, college en ambte- en belevingen rond het begrip dienstverlening. Zowel binnen naren. Het is de standaard die inwoners en bedrijven van ons de organisatie als daarbuiten. Dit is logisch want iedereen en van elkaar kunnen en mogen verwachten. heeft verschillende belangen. Willen we een organisatie zijn met een dienstbare houding dan werkt dat alleen wanneer Het gaat over hoe we optimaal diensten en service kunnen mensen, op alle niveaus, zich persoonlijk betrokken en verlenen aan onze opdrachtgever. verbonden voelen met die koers.

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 135 De communicatievisie speelt ook in op de veranderende rol Duurzame inzetbaarheid van de gemeente in de maatschappij. Niet langer verticaal De duurzame inzetbaarheid van alle medewerkers is een maar horizontaal communiceren. De gemeente sluit aan topprioriteit. Werkgever en werknemer hebben hierin in de kring en doet mee als dat nodig of gewenst is. De een eigen verantwoordelijkheid. Jaarlijks wordt een kern van de concept communicatievisie voor de gemeente strategisch opleidingsplan opgesteld. Loopbaanadvies en Bergen op Zoom (bestuur en organisatie) is daarom: mobiliteit worden gefaciliteerd. Vroegtijdig anticiperen we • We doen alles voor en samen met de samenleving. op vacatures die ontstaan door pensionering. We dringen • We gaan vol de dialoog met de samenleving aan en zetten verzuim actief terug met een breed plan van aanpak. De daarbij alle mogelijke middelen in die er zijn. oude gesprekkencyclus is herzien en vervangen door • Bergen op Zoom en z’n inwoners en bedrijven stellen we ‘Het Goede Gesprek’. Hiermee beogen we meer eenvoud altijd centraal. en meer effectiviteit. De implementatie van het Goede • We durven los te laten en geven ruimte voor experiment. Gesprek in 2019 is vertraagd en is nu voorzien voor 2020. • We hebben vertrouwen in de inwoners, bedrijven en organisaties en geven ze ruimte – zij zijn immers ervarings- • Aantrekkelijk werkgeverschap deskundigen in het samenleven in Bergen op Zoom. Er wordt stevig ingezet op aantrekkelijk werkgeverschap. • Wij zorgen dat we een betrouwbare partner zijn die zegt De huidige krapte op de arbeidsmarkt vraagt om markt- wat ie doet en doet wat ie zegt. conforme arbeidsvoorwaarden en eigentijds HR-beleid. • Kiezen voor directe ontmoeting en contact en zien dat niet Huisvesting en ICT zijn in het kader van aantrekkelijk als extra werk, maar als het nieuwe normaal. werkgeverschap belangrijke aspecten. Het Werving & • Willen weten wat er speelt en leeft en kijken hoe we bij selectiebeleid en de arbeidsmarktstrategie zijn herzien kunnen dragen aan het mogelijk maken van zaken en het en vanaf 2020 beschikbaar. In 2019 is een tweede lokaal oplossen van problemen. akkoord afgesloten met de vakbonden. De afgesproken • Kan niet, bestaat niet, maar de gemeente doet niet alles maatregelen zijn vanaf 1 januari 2020 van kracht. Het moet (zelf). bijdrage aan de duurzame inzetbaarheid, het terugdringen van het ziekteverzuim en het verbeteren van de marktcon- De komende periode (Q1/Q2) stellen we de communica- forme arbeidsvoorwaarden, aanvullend op de landelijke tievisie vast en werken we verder uit hoe we met – raad, CAO-afspraken. college, organisatie en inwoners – invulling geven aan de communicatievisie. • HR-kengetallen HR-analytics wordt steeds belangrijker. Op basis van de 4. HRM ken- en stuurgetallen wordt het strategisch HR-kader • CAO jaarlijks geactualiseerd met trendrapportages. In 2019 Medio 2019 is een principeakkoord afgesloten over een is een vitaliteitsscan uitgevoerd. Naast persoonlijke CAO 2019-2020. In de begroting is voor de loonkosten feedback voor de medewerker biedt het inzicht op rekening gehouden met de voorgestelde loonsverho- relevante trends voor de werkgever. gingen. De landelijke CAO-afspraken zijn van belang om aantrekkelijk te blijven op de krappe arbeidsmarkt. De benchmark ‘Vensters voor bedrijfsvoering’ wordt tweejaarlijks uitgevoerd. De analyse met de cijfers over • WNRA 2019 wordt op najaar 2020 toegelicht bij de gemeenteraad. Op 1 januari 2020 is de wet normalisering rechtspositie ambtenaren van kracht. Alle voorbereidingen hiervoor De beleidsindicatoren inzake bedrijfsvoering (formatie, zijn uitgevoerd. Het is een grote verandering die ook in bezetting, inhuur, overhead en apparaatskosten) worden 2020 nog veel vergt van HR en management. Vooral het sinds 2017 standaard opgenomen in de beleidsdocu- leren omgaan met de nieuwe mogelijkheden en andere menten. spelregels. Bijvoorbeeld inzake flexibele contracten en de transitievergoedingen. Jaarlijks neemt de gemeente deel aan de Personeelsmonitor van de VNG. Dit biedt de mogelijkheid • Personeels- en Salarisadministratie (PSA) om onze cijfers af te zetten tegen de landelijke relevante De basistaken van HR worden uitgevoerd met het HR-kengetallen. personeels- en salarissysteem. Deze processen zijn conform wetgeving en worden onderhouden en waar mogelijk verbeterd.

136 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 5. Financiën 6. Informatisering en Automatisering De financiële bedrijfsvoering (financieel beleid en finan- • Als gemeente volgen we de landelijke (technologische) cieel beheer) is de basis voor de gemeentelijke Planning ontwikkelingen die onder andere komen vanuit de rijks- & Controlcyclus. Wij bouwen voortdurend aan een cyclus overheid en de VNG (programma VNG realisatie). Daar die management, college en raad in staat stelt om de juiste waar deze ontwikkelingen een verplicht karakter hebben beslissingen te nemen. of bijdragen aan onze gemeentelijke doelstellingen, worden deze uitgevoerd. Voor 2020 spelen onder andere Digitalisering Planning & Control-producten: de program- de volgende ontwikkelingen: invoering omgevingswet, wet mabegroting en de jaarstukken zijn inhoudelijk goed open overheid, aanpassingen Wet kenbaarheid publieke doorontwikkeld en zo goed mogelijk toegankelijk. Afhankelijk beperkingen, VNG GGI (gemeentelijke gemeenschappe- van de keuze die gemaakt wordt over de aanschaf van lijke infrastructuur). een P&C-systeem wordt een eerste stap gemaakt naar • Begin 2020 zal de nieuwe eigentijdse en gebruiksvrien- digitalisering van P&C-documenten. De papieren versies delijke website beschikbaar zijn. Daarmee zetten we een zullen we na implementatie van het P&C-systeem vanaf goede stap naar betere digitale dienstverlening. Vanaf 2020 vereenvoudigen, met name in het uiterlijk. De huidige dat moment is er ook een online-team die de verdere informatiewaarde blijft in stand maar wordt niet verder ontwikkeling van de gemeentelijke website en sociale doorontwikkeld. De inzet zal erop zijn gericht om begroting en media vorm gaat geven. Daarnaast gaan we ervoor om jaarstukken digitaal te ontsluiten. Aanvullende en achterlig- een persoonlijke internet portal in te voeren. Dat betekent gende informatie kan dan stapsgewijs in de komende jaren dat inwoners via één digitale “toegang” met de gemeente worden toegevoegd. kunnen communiceren. De invoering ervan zal stapsgewijs steeds verder worden ingevoerd over alle digitale dienst- Nota reserves en voorzieningen: Eind 2015 is de nota door verlening van de gemeente. uw raad vastgesteld. De afspraak is dat de nota eens in de • Als onderdeel van het op orde houden van onze infor- vier jaar wordt herzien. In het laatste kwartaal van 2019 zullen matiehuishouding zullen we in 2020 al onze geautoma- wij de actualisatie van de nota reserves en voorzieningen tiseerde software systemen (de applicaties) evalueren. opstarten. Wij zullen hierbij de auditcommissie betrekken. De Doel hiervan is het aantal applicaties beperken om zo het verwachting is dat in het eerste kwartaal van 2020 besluit- applicatielandschap zo eenvoudig mogelijk te houden en vorming in de raad kan plaatsvinden. de beheerskosten structureel te verlagen. Op het gebied van datagedreven werken zullen we verdere stappen Beheersing: In 2020 staat de ontwikkeling van de financiële zetten voor meer objectieve sturing op onze gemeentelijke administratie met name in het licht van de conversie naar een dienstverlening. Tegelijkertijd met de optimalisatie van nieuw financieel systeem. Dit biedt mogelijkheden om infor- de gemeentelijke werkprocessen worden ook sturings- matie beter te beveiligen en processen verder te automati- rapportages gemaakt op operationeel, management en seren. We zetten daarnaast in op meer ondersteuning van bestuurlijk niveau. budgethouders en -beheerders om financiële ontwikkelingen • In onze steeds digitalere maatschappij wordt ook het eerder te signaleren en beter te duiden op basis van inhoude- belang van informatiebeveiliging en privacy steeds lijke prestaties. groter. Om blijvend te voldoen aan de verplichte standaarden voor informatieveiligheid en privacy (de Control en audits: in het sturingsconcept van de nieuwe baseline Informatiebeveiliging Overheid) en de verplichte organisatie is de interne beheersing duidelijk gedefinieerd standaarden van het Forum Standaardisatie zullen nieuwe op basis van drie lijnen: 1e lijn (kwaliteits)controle binnen maatregelen worden geïmplementeerd en bestaande processen, 2e lijn toetsing door de vakinhoudelijke adviseurs maatregelen worden geborgd. In de per 1 januari 2020 en de 3e lijn de onafhankelijke auditing en controlfunctie. ingegane baseline informatieveiligheid overheid (de BIO) De auditing die is gericht op de financiële rechtmatigheid wordt uitgegaan van continue risico-inschattingen die binnen processen voegen we samen met de auditing die leiden tot (aanvullende) maatregelen om de beschik- op het gebied van informatieveiligheid op veelal dezelfde baarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van onze processen plaatsvindt. Daarmee kunnen we de bewaking van gemeentelijke informatie te beschermen. de opvolging van de aanbevelingen van de accountant en o.a. Ensia-audits verder verbeteren met het oog op de beoogde 7. Inkoop & Contractmanagement invoering van de rechtmatigheidsverantwoording met ingang Het Inkoop- en contractmanagementproces is binnen van de jaarstukken 2021. de gemeente Bergen op Zoom decentraal georganiseerd met centrale coördinatie door het inkoop- &

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 137 contractmanagementteam van team FID. Het team draagt in In 2020 zal het, in 2019 opnieuw vastgestelde, inkoop- en 2020 bij aan de verdere doorontwikkeling naar een excellente aanbestedingsbeleid de leidraad voor de collegae van de inkoop- en contractmanagementorganisatie door o.a.: gemeente Bergen op Zoom zijn.

• Contractbeheer en contractmanagement • Samenwerking en synergie In 2019 zijn wij gestart met het inventariseren van alle Op continue basis wordt gestreefd naar maximale inkoopcontracten binnen de gemeente Bergen op Zoom. inkoopsynergie, ofwel het realiseren van concernvoordeel De centrale registratie van deze contracten verwachten op gemeentelijke inkopen. Dit kan zowel door inkoopsa- wij in 2020 te voltooien; een belangrijke stap voor verdere menwerking binnen de eigen gemeentelijke organisatie als processtandaardisatie en -optimalisatie. Tevens verzorgen daarbuiten met andere publiekrechtelijke organisaties in wij in 2020 trainingen voor de (decentrale) contractma- de regio. nagers. Tijdens deze trainingen wordt het inkoop-en contractmanagementproces uitgelegd en ontvangen de • De gemeente Bergen op Zoom participeert o.a. in het contractmanagers handige tips voor het zorgvuldiger regionale inkoopplatform WINST, het gemeentelijk inkoop- aansturen van contracten. Het beoogde effect hiervan is platform (GIP) en de Nederlandse Branchevereniging voor optimale uitnutting van contracten en verdere professio- Contractmanagement (NBCM). Op deze manier wordt nalisering van de (interne)klant-leveranciersrelaties. actief gebouwd aan een sterk netwerk waarbinnen informatie en expertise gebundeld en gedeeld wordt en daar • Aanbestedingskalender waar mogelijk samengewerkt wordt bij concrete aanbe- We stellen voor 2020 een aanbestedingskalender op. stedingen en projecten. Hierin worden de aanbestedingen opgenomen die vanuit de organisatie bij het inkoop & contractmanagementteam gemeld zijn en voortkomen uit aflopende contracten en 8. Documentaire Informatievoorziening geplande projecten. Toegankelijke, volledige en betrouwbare informatie is essentieel voor de gehele organisatie. De informatie gebruiken • Inkoop startmelding we als geheugen of als bewijs en verantwoording van ons In 2020 wordt de inkoopstartmelding geïmplementeerd. handelen. Daarnaast is de informatie de basis voor communi- Inkooptrajecten worden met een startmelding aange- catie met burgers, bedrijven en raad en het is een randvoor- kondigd bij het inkoop- en contractmanagementteam. Dit waarde voor de uitvoering van onze taken en het invulling zorgt er voor dat er centraal een compleet beeld ontstaat geven aan actieve openbaarheid en transparant bestuur. van de gemeentelijke inkopen en proactief geadviseerd kan worden teneinde inkoopprocessen doelmatig en • Inrichting procesgerichte informatiehuishouding rechtmatig te laten verlopen. In 2019 zal de informatiehuishouding worden ingericht op basis van processen en standaarden. Daarmee voldoen • Accountgerichte/ domeingerichte advisering we aan de wettelijke eisen met betrekking tot een De inkoopadviseurs en contractmanagers werken verder ordeningsplan en ondersteunen we de doelstelling van de aan integratie / de relatie met vakafdelingen en creëren organisatie om procesgericht te werken. een toepasbare kennis van het betreffende domein, welke De fundering van deze inrichting is een DSP-tool die van pas komt tijdens aanbestedingen en het uitbrengen gekoppeld zal worden met Corsa. De implementatie in van inkoopadviezen. de organisatie vind plaats in het najaar van 2019, de benodigde verdere optimalisering van deze inrichting • Inkoopbeleid wordt in 2020 opgepakt. In het inkoop- en aanbestedingsbeleid is het inkoopproces inzichtelijk en transparant gemaakt door de doelstellingen, • Aansluiting op het e-depot en normenkaders uitgangspunten en kaders te schetsen waarbinnen inkoop voor metadata in de Gemeente plaatsvindt. Het helpt ons in het streven In 2019 hebben we de minimale eisen voor metadata naar een rechtmatige, maar vooral ook doelmatige inkoop- vastgesteld. Het gebruik van dit meta-dataschema is praktijk. De gemeente Bergen op Zoom wil een integere en een voorwaarde voor de aansluiting op het e-depot betrouwbare opdrachtgever zijn die leveranciers, diensten essentieel voor het duurzaam toegankelijk houden verleners en aannemers eerlijke en gelijke kansen biedt. van archiefbescheiden en het kunnen uitwisselen van informatie met ketenpartners. Het meta-dataschema zal organisatie-breed worden gebruikt bij de (her)inrichting

138 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 van processen en tevens bij aanlevering aan het e-depot. waarbij goede kwaliteit en realistische kosten met elkaar in Een voorbeeld hiervan is het deelproject “digitalisering evenwicht zijn. Facilitaire dienstverlening zorgt ervoor dat bouwvergunningen” waarbij alle bouwvergunningen van gemeentelijke gebouwen, faciliteiten op orde zijn. Naast het de gemeente in 2019-2020 worden geschoond, gedigitali- zorgdragen voor de ‘dagelijkse facilitaire dienstverlening seerd en voorzien van de minimale eisen van metadata. richt Facilitair zich in 2019 specifiek op:

• Archiefbeheer social media en websites • Optimaliseren huisvesting Social media en gemeentelijke websites krijgen een Nadat eind 2018 is besloten de middelen voor invoering steeds belangrijkere rol binnen het voorlichtingsproces van het werkplekconcept te benutten voor Zwembad de maar ook binnen de gemeentelijke processen. Vanuit dit Schelp, is besloten voorrang te geven aan het onderhoud perspectief moet deze websites en social media gezien van de Groene Serre. Een plan voor de Groene Serre, het worden als onderdeel van de informatiehuishouding van Stadskantoor en BVG wordt op dit moment gemaakt door de gemeente en dienen ze derhalve gearchiveerd te het team Vastgoed. In 2020 zullen de gevolgen hiervan worden. De archivering hiervan is gericht op het kunnen duidelijk zijn en zullen deze plannen vertaald worden naar afleggen van verantwoording en bewijs waarbij rekening een huisvestingsplan voor de ambtelijke huisvesting vanaf zal moeten worden gehouden om op een correcte manier 2020 en verder. om te gaan met privacygegevens. In 2019 hebben we een aantal voorbereidingen getroffen • Moderne facilitaire ondersteuning van de organisatie voor de archivering van de gemeentelijke social media-ac- In 2020 wordt een strategisch facilitair plan opgesteld, counts. In 2020 nemen we de verdere maatregelen die met daarin onder andere een toekomstvisie op de nodig zijn om het archiefbeheer van deze communicatie- facilitaire voorzieningen en huisvesting in de komende kanalen te waarborgen. jaren. Daarnaast wordt in dit plan aangegeven hoe duurzaamheid past in de facilitaire dienstverlening en in 9. Facilitaire diensten de huisvesting. Professionalisering van contractbeheer Een efficiënte bedrijfsvoering vraagt om herkenbare, voor facilitaire zaken is in 2018 opgepakt en zal in 2020 professionele en servicegerichte facilitaire dienstverlening. worden voortgezet. Deze dienstverlening is flexibel, toegankelijk en op maat,

Kaderstellende documenten voor het programma

Beleidsnota Vastgesteld Organisatievisie 2019 ARBO-beleidsplan 2018 Communicatiebeleid/Factor C 2013 Communicatievisie 2018 Financiële verordening ex artikel 212 Gemeentewet 2017 Financiële verordening ex artikel 213 Gemeentewet (Controleverordening) 2015 Nota Investeren en Afschrijven 2018 Nota Rentebeleid en Treasurystatuut 2015 Nota Reserves en Voorzieningen 2015 Inkoop- en aanbestedingsbeleid 2019 Beleids- en investeringsplan; Processen en Informatie 2015-2018 Visie op samenwerking 2016 Risicomanagement 2013 Nota gemeentelijk Vastgoed 2012

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 139 Meerjaren Investeringsplan

In het coalitieakkoord hebben wij aangegeven in te zetten op inspraakprocedures, maar ook doordat projecten verder in de verlaging van de schulden. Dit doen wij onder andere door tijd zijn geschoven (bijvoorbeeld inrichting Stadskantoor). niet meer te investeren dan dat we afschrijven. Gelet op het Meerjaren Investeringsplan en de ambities dienen er keuzes Uit onderstaand overzicht blijkt dat het totale investerings- gemaakt worden. Op hoofdlijnen zijn deze keuzes gemaakt. bedrag voor 2020 € 11,2 mln. bedraagt. Wij stellen u voor om Wij stellen voor om te gaan werken met zgn. moederkre- de niet benutte ruimte van 2019 door te schuiven naar 2020, dieten. Deze moederkredieten zijn nader onderverdeeld in 3 zodat de investeringsruimte voor 2020 € 10,7 mln. bedraagt. categorieën (Openbare Ruimte, Vastgoed en Bedrijfsvoering Het uitvoeringsplan moederkredieten laat een overprogram- en -middelen). mering zien. Voor 2020 is dit circa € 0,5 mln. Het college besteedt in 2020 niet meer dan het investeringsbedrag 2020 Onderstaand is het uitvoeringsplan moederkredieten 2020 plus het doorgeschoven bedrag uit 2019, in totaliteit € 10,7 - 2023 opgenomen. Jaarlijks is € 8,5 mln. beschikbaar voor mln. Gedurende 2020 zullen aanvullende keuzes gemaakt investeringen. In 2019 wordt niet het volledig beschikbare worden over de investeringen die opgenomen zijn in bedrag van € 8,5 mln. benut. De verwachting is dat hiervan het uitvoeringsplan. ruim € 2,2 mln. niet benut wordt. Dit wordt voor een deel veroorzaakt door het later in uitvoering kunnen nemen van Bij het 1e en 2e concernbericht zullen wij u over de projecten (bijvoorbeeld Halsterseweg Noord) als gevolg van voortgang informeren.

Uitvoeringsplan 2020 - 2023

TOTAAL 2020 2021 2022 2023 Beschikbaar gesteld in 2019 voor toekomstige jaren Bedrijfsvoering/-middelen Vastgoed 230.000 Openbare Ruimte 3.035.100 604.300 615.400 476.200 Subtotaal 3.265.100 604.300 615.400 476.200

Nog beschikbaar te stellen (UITVOERINGSPLAN 2020-2023) Bedrijfsvoering/-middelen 1.190.000 1.692.000 1.435.000 1.275.000 Vastgoed 4.262.500 4.528.000 6.247.700 4.683.400 Openbare Ruimte 2.536.300 5.617.000 4.247.800 4.007.200 Totaal 11.253.900 12.441.300 12.545.900 10.441.800

Niet benutte ruimte 2019 Bedrijfsvoering/-middelen -707.300 Vastgoed -132.800 Openbare Ruimte -1.421.500 8.992.300 12.441.300 12.545.900 10.441.800 Ruimte -492.300 -3.941.300 -4.045.900 -1.941.800 Totaal moederkredieten 8.500.000 8.500.000 8.500.000 8.500.000

140 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Uitvoeringsplan 2020-2023

BEDRIJFSVOERING EN BEDRIJFSMIDDELEN 2020 2021 2022 2023 Beschikbaar gesteld in 2019

Uitvoeringsplan 2020-2023 1 Inrichting Groene serre 150.000 2 Inrichting Stadskantoor 426.000 387.900 3 Verzamelkrediet automatisering / ICT 345.000 320.000 320.000 320.000 Betreft het jaarlijkse krediet voor automatisering/ICT waar gedurende het jaar diverse aplicaties van worden aangeschaft. 4 Cameratoezicht 70.000 Vervanging glasvezelkabel tbv cameratoezicht. 5 Haven Renovatie vloerdeur buitenhoofd, schoonmaken kolken haven 112.000 112.000 Herstel van coating op staalconstructies 62.000 62.000 Vervangen oeververbinding (50%) 60.900 Vervangen oeververdediging BP Theodorushaven (50%) 113.200 Baggerwerkzaamheden haven (50%) 43.900 6 CKB de Maagd verv intercominstallatie, regietafel, besturing zaalverlichting en camerabeeld 33.000 lichten geluidsinstallatie, zenders en porofielspots 98.000 vervangen meubilair horeca en kantoor 32.100 gedeeltelijk vervangen computerapparatuur CKB 38.500 7 Markiezenhof vervangen klimaatbeheersing div museale ruimten 30.000 vervangen/updaten audiovisuele presentatie 135.000 verhuizing 34.000 8 Wagenpark R&B Verv 2020/2021: vrachtwagen, hoogwerker, 3 tractoren en 7 overige voertuigen 306.000 173.000 vervanging 2022/2023: 21 voertuigen 261.000 530.500 9 Materieel R&B overig Bladzuiger (60.000) en kantensnijder (30.000) 90.000 divers materieel 56.000 10 Auto’s handhaving 25.000 50.000 11 Raadszaal 150.000 Vervanging geluidsinstallatie 12 Evenementenkasten 56.000 24.000 23.000 13 Skatepark 72.000 14 Inventaris sporthallen/gymzalen 155.000 120.000 170.000 25.000 Geplande vervanging van inventaris in de sporthallen voor schoolgymnastiek Ruimte 60.000 -442.000 -185.000 -25.000 Totaal bedrijfsvoering en bedrijfsmiddelen 1.250.000 1.250.000 1.250.000 1.250.000

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 141 Uitvoeringsplan 2020-2023

VASTGOED 2020 2021 2022 2023 Beschikbaar gesteld in 2019 Renovatie woonwagens 130.000 Realisatie Hof van Asselbergs (investering 450.000) 100.000

Uitvoeringsplan 2020-2023 1 Verduurzamen vastgoed 900.000 1.000.000 1.400.000 1.000.000 2 Multifunctioneel Centrum Piusplein Gageldonk 1.500.000 1.500.000 3 Aankoop 3 woonwagens 350.000 4 Verplaatsen bedrijventerrein de Linie 300.000 300.000 5 Sportaccommodaties: 6 Renovatie toplaag natuurgras (incl drainage) 212.500 Betreft voor 2019 de vervanging van 2 oplagen van natuurgrasvelden op het sportpark Rozenoord en 1 toplaagvervanging grassmaster op het sportpark Markiezaten 7 Aankoop materieel sportaccommodaties 128.000 Betreft de aanschaf van veegmachines 8 Rozenoord renovatie kleedlokalen 100.400 9 Gageldonk bouwen inrichting sporthal 606.100 10 Kannebuis verlichting 2003 41.200 11 Gageldonk voorz tbv gebruiksvergunning 65.000 12 Gageldonk aanp voorz natte ruimten 2011 81.000 13 Kannebuis tribune 2004 35.400 14 Kannebuis voorz tbv gebruiksvergunning 50.000 15 Tuinwijk verv.verlichtingsinstallatie 25.000 16 Markiezaten toplaag kunstgrasveld 150.000 17 De Beek sporttechnische voorz 2006 27.000 18 De Beek aanp.energievoorzieningen 40.000 19 De Beek tennisbaan inrichting en toplaag 22.000 20 De Beek minibaan toplaag onderbouw 22.000 21 Meilust tennisbaan inrichting en toplaag 25.000 22 Meilust minibaan toplaag-onderbouw 25.000 23 Aanp.gebouwen tbv mindervaliden (91-123) 31.000 24 Wittenhorst voorz tbv gebruiksvergunning 85.000 25 Toerismepoort 200.000 600.000 600.000 Betreft de ontwikkeling van product marktcombinaties Markiezenhof en erfgoedlocaties 26 Onderwijshuisvesting 1.300.000 1.000.000 2.000.000 3.000.000 27 De Maagd: vervangen trekkenwand 1.000.000 Ruimte -1.742.500 -1.778.000 -3.497.700 -1.933.400 Totaal vastgoed 2.750.000 2.750.000 2.750.000 2.750.000

142 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Uitvoeringsplan 2020-2023

OPENBARE RUIMTE 2020 2021 2022 2023 Beschikbaar gesteld 2019 Wegen (voor detailering zie onderstaand overzicht) 1.002.500 537.400 576.500 476.200 Infrastructuur Geertruidapolder 261.500 Openbare verlichting 21.100 66.900 38.900 Brug Burgemeester Peterssluis 1.750.000

Uitvoeringsplan 2020 - 2023 Wegen (voor detailering zie onderstaand overzicht) 1.361.700 3.759.900 1.953.600 2.399.200 Civieltechnische kunstwerken 512.600 26.000 375.100 250.000 betreft voor 2019 Kademuren Noord Zuid, Zoomdamduiker en een stalen brug. Openbare verlichting 277.000 447.100 475.100 514.000 Voor 2019 is het de bijdrage aan projecten (reconstructie wegen) en de noodzakelijke vervangingsinvesteringen Openbaar groen 325.000 697.000 697.000 697.000 Voor 2019 is het de bijdrage aan projecten (reconstructie wegen) en de noodzakelijke vervangingsinvesteringen Aanleg wegen Landschappen van Allure 300.000 600.000 Betreft de aanleg van wegen rondom het project Portgebied Snelfietsroute F58 240.000 Speelvoorzieningen 60.000 147.000 147.000 147.000 Voor 2019 is het de bijdrage aan projecten (reconstructie wegen) en de noodzakelijke vervangingsinvesteringen Ruimte -1.071.400 -1.721.300 -363.200 16.600 Totaal openbare ruimte 4.500.000 4.500.000 4.500.000 4.500.000

Wegen 2020 2021 2022 2023 Uitvoeringsplan 2020 - 2023 Parkeergarage AdGM 235.700 Reconstructie Jacob Obrechtlaan 712.500 Halsterseweg Noord 1.236.000 Wouwseweg Halsteren 330.700 Burg. Elkhuizenlaan 190.000 Hof van Paltz 57.000 Vestinggronden Noord 300.000 Vestinggronden Zuid 585.000 F58 Ruytershoveweg 500.000 Antwerpsestraatweg Noord van spoor 375.000 879.600 Antwerpsestraatweg Zuid 535.000 Zuidzijde Zoom 760.000 Heenweg 275.000 Westersingel (versmallen rijbaan) Plasticslaan (nieuw) 500.000 Tunnelbak Markiezaatstunnel 20.000 Vervanging Straatmeubilair 0 190.000 190.000 190.000 Vervanging Verkeersinstallaties 221.000 423.900 384.000 384.000 Wegen (totaal) 1.361.700 3.759.900 1.953.600 2.399.200

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 143 Taakvelden conform indeling BBV-wetgeving

Om baten en lasten van taken en activiteiten te kunnen In dit hoofdstuk bij de programmabegroting is een overzicht aggregeren en met die van andere gemeenten te kunnen opgenomen “van programma naar taakvelden’. Hierin is in vergelijken, moeten ze in vergelijkbare eenheden worden een oogopslag de vertaling van de programma’s naar de ingedeeld. Daarom wordt een lijst met taakvelden voorge- taakvelden te lezen, inclusief de belangrijkste verschuivingen schreven vanaf begroting 2017. tussen de programma’s als gevolg van de introductie van de taakvelden.

144 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Taakveld overzicht conform programma 1

Programma Taakveld Baten/ MJB MJB MJB MJB (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023

P1 0.1 Bestuur Baten 3 3 3 3 Besturen, Lasten 2.895 2.899 2.919 2.909 Samenwerken en Veiligheid Subtotalen Taakveld 2.892 2.896 2.916 2.906

1.1 Crisisbeheersing Baten 55 55 55 55 en brandweer Lasten 4.811 4.831 5.067 5.146

Subtotalen Taakveld 4.756 4.776 5.013 5.091

1.2 Openbare orde en veiligheid Baten 302 302 302 302 Lasten 1.279 1.262 1.253 1.249

Subtotalen Taakveld 977 960 951 947

5.6 Media Baten 0 0 0 0

Subtotalen Taakveld 0 0 0 0

Saldo 8.625 8.632 8.880 8.944

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 145 Taakveld overzicht conform programma 2

Programma Taakveld Baten/ MJB MJB MJB MJB (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023 P2 0.10 Mutaties reserves Baten 0 0 0 0 Samen leven, Subtotalen Taakveld 0 0 0 0 samen doen 6.1 Samenkracht en Baten 412 412 412 412 burgerparticipatie Lasten 6.237 6.233 6.218 6.209

Subtotalen Taakveld 5.825 5.821 5.806 5.797

6.2 Wijkteams Baten 0 0 0 0 Lasten 4.913 4.912 4.912 4.912

Subtotalen Taakveld 4.913 4.912 4.912 4.912

6.3 Inkomensregelingen Baten 29.824 29.824 29.824 29.824 Lasten 36.559 36.363 36.367 36.385

Subtotalen Taakveld 6.734 6.539 6.543 6.561

6.4 Begeleide participatie Lasten 12.187 11.967 11.749 11.399

Subtotalen Taakveld 12.187 11.967 11.749 11.399

6.5 Arbeidsparticipatie Baten 0 0 0 0 Lasten 3.964 4.110 4.119 4.189

Subtotalen Taakveld 3.964 4.110 4.119 4.189

6.6 Maatwerkvoorziening Baten 0 0 0 0 (WMO) Lasten 2.125 2.125 2.125 2.125

Subtotalen Taakveld 2.125 2.125 2.125 2.125

6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ Baten 1.334 1.335 1.337 1.339 Lasten 17.928 17.946 17.966 17.984

Subtotalen Taakveld 16.594 16.611 16.629 16.645

6.72 Maatwerkdienstverlening 18- Lasten 12.467 12.467 12.467 12.467

Subtotalen Taakveld 12.467 12.467 12.467 12.467

6.81 Ge-escaleerde zorg 18+ Baten 734 734 734 734 Lasten 19.887 19.887 19.887 19.888

Subtotalen Taakveld 19.153 19.153 19.153 19.154

6.82 Ge-escaleerde zorg 18- Lasten 1.760 1.760 1.760 1.760

Subtotalen Taakveld 1.760 1.760 1.760 1.760

7.1 Volksgezondheid Lasten 2.504 2.530 2.563 2.600

Subtotalen Taakveld 2.504 2.530 2.563 2.600

Saldo 88.226 87.995 87.825 87.608

146 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Taakveld overzicht conform programma 3

Programma Baten/ MJB MJB MJB MJB Taakveld (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023 P3 0.10 Mutaties reserves Baten 60 60 0 0 (Vrijetijds-) Lasten 131 131 131 131 Economie, werk- Subtotalen Taakveld 71 71 131 131 gelegenheid, 2.4 Economische havens en Baten 444 444 444 444 onderwijs waterwegen Lasten 1.464 1.675 1.641 1.625 Subtotalen Taakveld 1.020 1.231 1.197 1.181 3.1 Economische ontwikkeling Baten 140 140 140 140 Lasten 1.194 1.194 1.195 1.195 Subtotalen Taakveld 1.054 1.055 1.055 1.056 3.3 Bedrijvenloket en Baten 252 252 252 252 bedrijfsregelingen Lasten 889 892 896 900 Subtotalen Taakveld 637 640 644 648 3.4 Economische promotie Baten 852 852 852 852 Lasten 1.178 1.178 1.178 1.177 Subtotalen Taakveld 326 325 325 325 4.1 Openbaar basisonderwijs Baten 0 0 0 0 Lasten 327 327 327 327 Subtotalen Taakveld 327 327 327 327 4.2 Onderwijshuisvesting Baten 1 1 1 1 Lasten 4.060 4.038 4.026 4.014 Subtotalen Taakveld 4.059 4.037 4.025 4.014 4.3 Onderwijsbeleid en Baten 2.364 2.352 2.352 2.352 leerlingzaken Lasten 3.647 3.634 3.632 3.630 Subtotalen Taakveld 1.284 1.281 1.279 1.277 5.1 Sportbeleid en activering Baten 2 2 2 2 Lasten 2.539 2.540 2.541 2.541 Subtotalen Taakveld 2.537 2.538 2.539 2.539 5.2 Sportaccommodaties Baten 2.102 2.102 2.102 2.102 Lasten 5.454 5.395 5.334 5.267 Subtotalen Taakveld 3.352 3.294 3.233 3.165 5.3 Cultuurpresentatie, cultuur- Baten 2.413 2.376 2.376 2.376 productie en cultuurparticipatie Lasten 7.128 6.969 6.961 6.924 Subtotalen Taakveld 4.716 4.593 4.585 4.548 5.4 Musea Baten 530 515 515 515 Lasten 3.390 3.445 3.441 3.437 Subtotalen Taakveld 2.859 2.929 2.925 2.922 5.5 Cultureel erfgoed Baten 106 102 102 102 Lasten 747 746 744 743 Subtotalen Taakveld 641 644 643 641 5.6 Media Baten 172 145 145 145 Lasten 1.353 1.353 1.353 1.353 Subtotalen Taakveld 1.181 1.208 1.208 1.208 Saldo 24.062 24.175 24.118 23.982

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 147 Taakveld overzicht conform programma 4

Programma Baten/ MJB MJB MJB MJB Taakveld (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023 P4 0.10 Mutaties reserves Baten 659 659 659 659 Woon- en Lasten 1.976 573 4.988 94 leefomgeving Subtotalen Taakveld 1.317 -85 4.330 -564

0.3 Beheer overige gebouwen Baten 1.183 1.208 1.208 1.208 en gronden Lasten 2.077 2.299 2.292 2.282

Subtotalen Taakveld 894 1.091 1.084 1.074

0.63 Parkeerbelasting Baten 4.612 4.612 4.612 4.612

Subtotalen Taakveld -4.612 -4.612 -4.612 -4.612

2.1 Verkeer en vervoer Baten 268 268 268 268 Lasten 9.166 9.207 9.188 9.178

Subtotalen Taakveld 8.898 8.939 8.920 8.910

2.2 Parkeren Baten 25 25 25 25 Lasten 2.784 2.869 2.856 2.843

Subtotalen Taakveld 2.760 2.844 2.831 2.818

2.5 Openbaar vervoer Baten 38 38 38 38 Lasten 169 169 169 165

Subtotalen Taakveld 131 131 131 128

3.2 Fysieke Baten 5.421 3.427 4.127 701 bedrijfsinfrastructuur Lasten 6.111 4.506 2.388 1.773

Subtotalen Taakveld 690 1.079 -1.739 1.072

5.5 Cultureel erfgoed Baten 0 0 0 0 Lasten 86 86 86 86

Subtotalen Taakveld 86 86 86 86

5.7 Openbaar groen en Baten 66 66 66 66 (openlucht) recreatie Lasten 3.997 3.985 3.976 3.966

Subtotalen Taakveld 3.931 3.919 3.911 3.900

148 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Programma Baten/ MJB MJB MJB MJB Taakveld (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023

P4 7.2 Riolering Baten 11.661 11.903 12.145 12.269 Woon- en Lasten 7.851 8.040 8.254 8.352 leefomgeving Subtotalen Taakveld -3.810 -3.863 -3.891 -3.918

7.3 Afval Baten 9.060 9.060 9.060 9.059 Lasten 7.089 7.089 7.089 7.088

Subtotalen Taakveld -1.971 -1.971 -1.971 -1.971

7.4 Milieubeheer Baten 0 0 0 0 Lasten 1.315 1.315 1.315 1.315

Subtotalen Taakveld 1.315 1.315 1.315 1.315

7.5 Begraafplaatsen Baten 31 31 31 31 en crematoria Lasten 68 68 68 68

Subtotalen Taakveld 37 37 37 37

8.1 Ruimtelijke ordening Baten 93 78 78 78 Lasten 1.165 1.149 1.149 1.148

Subtotalen Taakveld 1.071 1.071 1.071 1.070

8.2 Grondexploitatie Baten 13.628 12.039 11.045 4.436 (niet-bedrijventerreinen) Lasten 12.088 11.537 8.967 4.436

Subtotalen Taakveld -1.540 -502 -2.078 0

8.3 Wonen en bouwen Baten 1.658 1.158 1.158 1.158 Lasten 4.046 3.593 3.590 3.585

Subtotalen Taakveld 2.388 2.434 2.432 2.426

Saldo 11.585 11.914 11.856 11.771

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 149 Taakveld overzicht conform programma 5

Programma Taakveld Baten/ MJB MJB MJB MJB (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023 P5 0.10 Mutaties reserves Baten 2.767 72 72 72 Bedrijfsvoering, Lasten 0 165 448 2.466 financien, dienstverlening Subtotalen Taakveld 2.767 93 376 2.394 0.2 Burgerzaken Baten 1.343 1.368 1.239 1.208 Lasten 2.143 2.146 2.056 2.022 Subtotalen Taakveld 799 777 817 814

0.4 Overhead Baten 2.949 2.997 3.018 3.039 Lasten 24.822 24.657 24.414 24.137 Subtotalen Taakveld 21.874 21.660 21.396 21.098

0.5 Treasury Baten 2.462 2.164 2.006 2.477 Lasten 2.053 1.283 1.305 1.281 Subtotalen Taakveld -410 -881 -701 -1.196

0.61 OZB woningen Baten 6.918 6.918 6.918 6.918 Lasten 670 670 670 670 Subtotalen Taakveld -6.247 -6.247 -6.247 -6.247

0.62 OZB niet-woningen Baten 8.045 8.045 8.045 8.045 Lasten 130 130 130 130 Subtotalen Taakveld -7.915 -7.915 -7.915 -7.915

0.64 Belastingen overig Baten 716 630 630 630 Lasten 28 28 28 28 Subtotalen Taakveld -688 -602 -602 -602

0.7 Algemene uitkeringen en Baten 138.086 139.711 140.349 141.767 overige uitkeringen gemeentefonds Subtotalen Taakveld -138.086 -139.711 -140.349 -141.767

0.8 Overige baten en lasten Baten 0 0 0 0 Lasten -8 -840 -253 320 Subtotalen Taakveld -8 -840 -253 320

Saldo -133.449 -133.667 -133.479 -133.103

150 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 Taakveld overzicht conform programma 6

Programma Taakveld Baten/ MJB MJB MJB MJB (Bedragen * € 1.000) Lasten 2020 2021 2022 2023

P6 0.10 Mutaties reserves Baten 0 0 0 0 Duurzaamheid Subtotalen Taakveld 0 0 0 0

7.4 Milieubeheer Baten 0 0 0 0 Lasten 951 950 800 798

Subtotalen Taakveld 951 950 800 798

Saldo 951 950 800 798

Totaal 0 0 0 0

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 151 Afkortingenlijst

AB Algemeen Bestuur COELO Centrum voor onderzoek van de economie van AMW Algemeen Maatschappelijk Werk de lagere overheden AOW Algemene Ouderdomswet CUPRO College Uitvoeringsprogramma APV Algemene Plaatselijke Verordening CV Commanditaire Vennootschap AU Algemene Uitkering DB Directie Beraad Awbz Algemene wet bijzondere ziektekosten DKD Digitaal Klant Dossier BAG Basisregistratie Adressen en Gebouwen DUO Dienst Uitvoering Onderwijs BB Bijzondere Bijstand DVO Dienstverleningsovereenkomst BBE Biobased Economy 3 D’s 3 Decentralisaties, Jeugd, WMO en Participatie BBV Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten ECB Europese Centrale Bank en provincies EPZ Elektriciteits Productiemaatschappij Zuid-Ned BENEGO Belgisch Nederlands Grensoverleg EDP Electronic data Processing BER Bergen op Zoom, Etten-Leur en Roosendaal FIDO Wet Financiering Decentrale Overheden BERM Bergen op Zoom, Etten-Leur Roosendaal en FLO Functioneel LeeftijdsOntslag Moerdijk GBA Gemeentelijke basisadministratie BGT Basisregistratie Grootschalige Topografie GBKN Grootschalige Basiskaart Nederland BIBOB Bevordering Integriteitbeoordelingen door het GCC Green Chemistry Campus Openbaar Bestuur GDI Gemeentelijk Duurzaamheidsindex BI-zone Bedrijven-Investeringszones GF Gemeentefonds BIJ Bestuurlijke Informatie Justitiabelen GGD Gemeentelijke Gezondheidsdienst BIV Bestuurlijke Informatie Voorziening GGW Gebied Gericht Werken BiZa Ministerie van Binnenlandse Zaken GHOR Geneeskundige Hulpverlening bij ongevallenen BIZ-Heffing Bedrijveninvesteringszone rampen BNG Bank Nederlandse Gemeenten GMK Gemeenschappelijke Meldkamer BOA Bijzonder Opsporings Ambtenaar GIS Gemeentelijk Informatie Systeem BOM Brabantse Ontwikkelings Maatschappij GOL Grensoverschrijdend Openbaar Lichaam BOR Beheer Openbare Ruimte GROGZ Gemeenschappelijke Regeling Openbare BoZ Bergen op Zoom GezondheidsZorg BRIM Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding GRP Gemeentelijk RioleringsPlan Monumenten GSV Gemeenschappelijk Samenwerkingsverband BRZO Besluit Risico’s Zware Ongevallen West Noord-Brabant BTW Belasting Toegevoegde Waarde GRVR Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio BUIG Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen HBH Holding Bergsche Heide Gemeenten HBO Hoger Beroeps Onderwijs BVL Brabants Verkeersveiligheids Label HOF Wet Houdbare Overheids Financiën BVR Bestuurlijke Voortsgangsrapportage HRM Human Resource Management BZK Binnenlandse Zaken IAU Incidentele Aanvullende Uitkering BWB Belastingsamenwerking West-Brabant IBG Informatie Beheer Groep CAO Collectieve Arbeidsovereenkomsten IBOR Integraal Beheer Openbare Ruimte CBL Cross Border Leases ICT Informatie en communicatie technologie CBKWB Centrum Beeldende Kunst West Brabant I & A Informatisering & Automatisering CHO Cultuurhistorische organisaties IFLO Inspectie Financiën Lokale en Provinciale CJG Centrum voor Jeugd en Gezin Overheden CKB Centrum voor de Kunsten Bergen op Zoom IHP Integraal huisvestingsplan COA Centraal orgaan opvang asielzoekers IKC Integraal kindcentra CROW “Centrum voor Regelgeving en Onderzoek IPO InterProvinciaal Overleg in de Grond-, Water- en Wegenbouw en ISD Intergemeentelijke Sociale Dienst de Verkeerstechniek” ISV Investeringsprogramma Stedelijke Vernieuwing IV3 Informatie voor derden

152 Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 JOC Jongeren OntmoetingsCentrum RVB Raadsvoorstelbesluit JPP JeugdPreventieProject RWB Regio West Brabant KCC Klant ContactCentrum RWE Rheinisch Westfälische Elektrizitätswerk KCS Klant Contact systeem SCB Starterscentrum Bergen op Zoom KING Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeente SCR Starterscentrum Roosendaal KOR Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte SE Standaardeenheden LIOR Leidraad Inrichting Openbare Ruimte SEPH Servicepunt Handhaving LVA Landschappen van Allure SIW Sterk in Welzijn MARB Milieu & afvalregio Breda SMART Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch MCT Markiezaatcontainer Terminal en Tijdgebonden MIP Meerjaren Investerings Programma SOT School Ondersteuningsteam MFA Multifunctionele Accomodaties SROI Social Return on Investment MKB Midden- en Kleinbedrijf SVW Stichting Verenigde Wijkcentrum MKOB Wet Mogelijkheid Koopkrachttegemoetkoming SWWB Samenwerking in de Waterketen binnen de Oudere Belastingplichtigen Waterkring West Brabant MOP3 Meerjaring OntwikkelingsPlan derde fase SW Sociale Werkvoorziening MPG Meerjaren Programma Grondbedrijf SZW Sociale Zaken en Werkgelegenheid MVA Materiële vaste activa TIP Telefonisch Informatie Punt MVI Maatschappelijk Verantwoord Inkopen TNO Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek NAR Nederlands Adviesbureau voor TOS Thuis op Straat Risicomanagement UWV Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen NASB Nationaal Actieplan voor Sport en Bewegen VAC Vrouwen Advies Commissie NCDO Nationaal Commissaris Digitale Overheid VGRP Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan NGRU Netto gecorrigeerde Rijksuitgaven VRI Verkeersregelinstallaties NIEGG Niet In Exploitatie Genomen Gronden VNG Vereniging Nederlandse Gemeenten NME Natuur en Milieu Educatie VPT Veilig Publieke Taak NUP Nationaal UitvoeringsProgramma VSP Verkeersstructuur Plan NVM Nederlandse Vereniging van Makelaars VTE Beleidseconomie 4 O’s Onderzoek, Overheid, Onderwijs en VVE Voor- en Vroegschoolse Educatie Ondernemers VVV Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer OCW Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Wabo Wet algemene beschouwingen omgevingsrecht OMWB Omgevingsdienst Midden- en West Brabant Wajong Wet arbeidsongeschiktheid voor OZB Onroerende zaakbelasting jonggehandicapten 3 P’s Planet, People en Profit WBWL West- Brabantse Waterlinie PA Public Affairs Wet HOF Wet Houdbare Overheids Financiën PAS Programma Aanpak Stikstof WIJ Wet Investeren in Jongeren P&C cyclus Planning & Control cyclus Wkkp Wet kinderopvang en kwaliteitseisen R2C Right to Challenge peuterspeelzalen RAP Regionaal Actie Plan WMO Wet Maatschappelijke Ondersteuning RAV Regionale Ambulance Voorziening WO Wetenschappelijk Onderwijs RAWB Regionaal Archief West Brabant WOS feiten Woninginbraken, Overvallen en Straatroven REWIN Regionale Ontwikkelingsmaatschappij WOZ Waardering Onroerende Zaken West-Brabant Wpg Wet Pulieke Gezondheid RDVO Raamdienstverleningsovereenkomst WSW Waarborgfonds Sociale Woningbouw RIEC Regionaal Informatie- en Expertisecentrum WSW Wet sociale werkvoorziening RMC Regionale Meld en Coördinatie WVS Werkvoorzieningsschap RMD Regionale MilieuDienst WWB Wet Werk en Bijstand RO Ruimtelijke Ordening WWnV Wet Werken naar Vermogen ROBEL Rotterdam & België ZvW Zorgverzekeringswet ROC Regionaal Opleidingen Centrum ZWO Zorg Welzijn & Onderwijs RSG Rijks Scholen Gemeenschap ZZP Zelfstandige Zonder Personeel RUD Regionale Uitvoeringsdiensten

Gemeente Bergen op Zoom - Begroting 2020 en meerjarenraming 2021 - 2023 153 Colofon

De Begroting 2020 en Meerjarenraming 2021 – 2023 is een uitgave van de gemeente Bergen op Zoom.

Inhoud: Gemeente Bergen op Zoom Foto’s: Aangenaam Bergen op Zoom, VVV Brabantse Wal Beeldmateriaal: VVV Brabantse Wal / Citymarketing Bergen op Zoom Ontwerp en opmaak: FraaieDingen.nl