Raskazi Od [Esti Kat
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
RASKAZI OD [ESTI KAT Дигиталната верзија на оваа книга е објавена според условите на лиценцата на Криејтив комонс Наведи извор-Некомерцијално-Без адаптирани дела. 2.5 Македонија Можете: • да споделите – да умножувате, дистрибуирате, јавно да го прикажувате или јавно дигитално да го прикажувате делото Под следните услови: • Наведи извор. Морате да го наведете изворот на ист начин како што тоа го направил авторот или давателот на лиценцата (но не на начин кој би сугерирал дека тие ве поддржуваат вас или вашето дело). • Некомерцијално. Не смеете да го користите ова дело за комерцијални цели. • Без адаптирани дела. Не смеете да го промените, трансформирате или да го адаптирате ова дело. • Во случај на понатамошно користење или дистрибуција морате на другите јасно да им ги дадете до знаење условите под кои е лиценцирано ова дело. Најдобар начин за да го направите тоа е да поставите врска до оваа веб-страница. http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/mk • Секој од горенаведените услови може да биде поништен ако добиете дозвола од носителот на авторските права. • Ништо во оваа лиценца не ги нарушува или ограничува моралните права на авторот. Drugi knigi od Dragi Mihajlovski: 1. Re~no uli{te, Skopje, Kni`evna mladina na Makedonija, 1981 (raskazi) 2. \on, Skopje, Kultura, 1990 (raskazi) 3. Skok so stap, Skopje, Makedonska kniga, 1994 (raskazi) 4. Tripolskata kapija, Skopje, Kaprikornus, 1999 (raskazi) 5. Prorokot od Diskantrija, Skopje, Kaprikornus, 2001 (roman) 6. Smrtta na dijakot, Skopje, Kaprikornus, 2002 (roman) 7. Vol{ebnoto kotle i drugi bajki, Skopje, Kaprikornus, 1995 (kniga za deca) 8. Siromaviot i ~u~urligata, Skopje, Kaprikornus, 2000 (kniga za deca) 9. Neraspnati bogovi, Skopje, Tabernakul, 1991 (esei i prevodi) 10. Pod Vavilon: zada~ata na preveduva~ot, Skopje, Kaprikornus, 2003 (esei i studii) DRAGI MIHAJLOVSKI RASKAZI OD [ESTI KAT IZBRANI I NOVI KAPRIKORNUS, 2003 CIP - Katalogizacija vo publikacija Narodna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski”. Skopje 821.163.3 - 32 MIHAJLOVSKI, Dragi Raskazi od {esti kat : izbrani i novi / Dragi Mihajlovski. - Skopje : Kaprikornus, 2003. - XVIII, 431 str. ; 21 sm Mojot raskaz / Dragi Mihajlovski: str. V-VIII ISBN 9989-715-16-5 COBISS.MK-ID 53153546 Mojot raskaz o tekstot nare~en raskaz mora, preku re~enicite, da Vse krade prostor i vreme za, {to pobrzo, da se stigne do vrvot na edinstveniot nastan kaj{to e epifanijata, otkrovenieto ili ona zaradi koe avtorot n# vle~el za nos ne ostavaj}i, ni za mig, da mu pobegneme od pozicijata na koja smrtno sme mu potrebni - ~itatelskata. Pritoa na~eloto preskoknuvawe i goltawe na celi nastani, ili ostavawe jazovi, procepi vo re~enicite od tekstot, postojano funkcionira. Vo niv, vo tie ‘temni zoni’ na tekstot prebiva premol~enoto, ona drugoto, neizbranoto, ona {to vreska, pi{ti, pla~e po svetlina no koe avtorot, prisilen na izbor, nikoga{ ne e vo mo} da go pretstavi vo eden ist tekst. Tokmu zatoa avtorite se postojano terani od ova ‘drugoto’ da pi{uvaat novi tekstovi vo koi, za da bide ironijata pogolema, {tom }e go pretstavat prethodno potisnatoto, istovremeno ovozmo`uvaat ra|awe na novo potisnato koe, normalno vedna{ po~nuva da pla~e po sopstvenoto izleguvawe na videlina. Zatoa avtorot nikoga{ ne prestanuva da pi{uva iako negoviot napor da ja isfrli na povr{ina seta potisnatost, seta drugost, e, o~igledno, zaluden. Edna takva re~enica (so ‘temni, preskoknati mesta’) {to bi mo`ela da otvori eden raskaz bi glasela, pribli`no V vaka: Dimitar izleze od doma po cigari bez da & se javi na Marija a koga & se javi ve}e be{e vo Avstralija, pre`enet i bez namera da se vra}a. Vedna{ gledame kolku vreme i prostor se goltnati. ^itatelot verojatno se pra{uva kako i koga izvadil viza, dali dobro patuval, imal li gri`a na sovest, kako i koga stignal vo Avstralija, so kogo se pre`enil, zo{to re{il da ne se vra}a itn.. Koga avtorot bi se zafatil ova da go objasnuva, toga{ bi preminal vo podetalna eksplikacija na temnoto, vo pogolemo zagrabuvawe od ‘drugoto’ odnosno bi se otka`al od raskazot i bi pi{uval roman. Za{to kako {to e raskazot eden vid objasnuvawe, tolkuvawe, depoeticazija, demetaforizacija, desakralizacija na pesnata kako kni`evna forma, taka romanot e objasnuvawe, tolkuvawe, demetaforizacija, desakralizacija na raskazot. Sekoj obid rabotite da se objasnuvaat vodi vo metonimizacija, vo pro{iruvawe ili vo eden vid ‘prevod’ na prvoto, bo`joto, svetoto, metafori~noto, na poetskoto. No jasno e deka nieden avtor, bukvalno nieden ne mo`e nikoga{ do kraj, zaradi sopstvenata ograni~enost kako su{testvo, bez ogled na milionite stranici ‘eksplikacija’, da go izvle~e na povr{ina ‘drugoto’, temnoto, skrienoto, ona {to, bez ogled kolku i da e potisnuvano vo temnicata ili vadeno na videlinata od tekstot, postojano }e bara da bide ~ueno i videno. No da se vratime na na{ata re~enica. So isto takvi re~enici po nea se sozdava tekstot na raskazot. Takviot tekst, isto kako re~enicite od koi e sostaven, golta i preskoknuva vreme i prostor. Toj e nu`no paratakti~ki, odnosno jukstapoziciski vez od, prete`no, nezavisni re~enici, koj{to brzo i nezadr`livo juri napred do odnapred postavenata cel odnosno do ve}e spomenatoto otkrovenie ili epifanijata. Tuka, samo tuka, dokolku VI raskazot e uspe{en, po do`iveanoto zadovolstvo, ~itatelot stanuva svesen zo{to bil tolku gri`livo i vnimatelno voden dotamu. Zna~i dejstvo, samo dejstvo, ni{to drugo osven dejstvo. Pritoa vo tekstot {to se sozdava do`d mo`e da vrne samo vo edna re~enica no nikako vo site. Istoto va`i i za opisite. Ako gi ima, tie se samo i edinstveno vo funkcija na dejstvoto i na paratakti~kiot tekst {to brza (stremej}i se da proizvede zadovolstvo) da ja zatvori na edna zamislena, odnapred fiksirana to~ka, svojata, inaku apsolutno, otvorena struktura. ‘Te`inata’ na re~enicata sekoga{ zavisi od ‘te`inata’ na zborovite {to ja so~inuvaat. Poradi relativnata kusost na raskazot, avtorot ne mo`e da si dozvoli upotreba na zborovi bez sopstvena te`ina, osnosno energija. Energijata zadol`itelno doa|a od napregnatosta, nagnetenosta na zborot so tradicija, kultura, religija, modernost. Praznite, neenergizirani zborovi imaat neverojatna mo} da ja urnat strogata struktura na raskazot, odnosno da go napravat neuspe{en. Za `al, ponekoga{ za toa e dovolen samo eden, edinstven zbor. Neenergizirani mo`at da bidat i zborovi {to se pomalku poznati. Takvite nikoga{ ne smeat da se upotrebat bez ubavo da im se smisli mestoto vo kontekstot za{to samo vo nego tie dobivaat smisla i za{to samo taka mo`eme da gi razbereme bez da go znaeme nivnoto zna~ewe. Ili, ka`ano poinaku, zborovite si imaat svoe zna~ewe, no dobivaat smisla samo koga se stavaat vo kontekst, odnosno koga im se raspa|a zna~eweto vo procesot na potraga po smisla pri gradeweto na re~enicata. Koga pi{uva, odnosno koga so zborovite pravi re~enici a so re~enicite tekst (vo slu~ajov raskaz) koj{to treba, vo daden mig, da mu dade zadovolstvo na ~itatelot, avtorot mora da bide svesen deka nastanite i promenite VII {to se slu~uvaat vo negoviot tekst mo`e da imaat golemo vlijanie vrz nadvore{niot, avtomatiziran, sekojdneven svet. Tuka le`i va`nosta na kni`evnosta. Taa trgnuva od stvarnosta, ima referenti vo nea, no koga }e se oformi, vlijanieto ne e od stvarnosta vrz kni`evnosta tuku obratno, od kni`evnosta vrz stvarnosta. Zatoa koga se oblikuva raskazot, bitni elementi za ostvaruvawe na edna od osnovnite celi na kni`evnosta - nejzinoto vlijanie vrz stvarnosta od koja trgnuva - se otvoraweto i zatvoraweto na raskaznata struktura. Tuka avtorot treba da bide najeksploziven: pri otvoraweto za da go privle~e vnimanieto na ~itatelot i pri zatvoraweto kaj{to e epifanijata za da mu pru`i zadovolstvo na ~itatelot no i da go ostvari potrebnoto vlijanie vrz nego za ovoj da ja menuva stvarnosta vo koja, da ne zaboravime, edinstveno `iveat toj i avtorot. Kni`evnite likovi, za razlika od niv, `iveat samo vo jazikot. Ovde, pred vas, kako pokaz na pogore ka`anoto, stojat dvaeset i osum ‘kusi’ zagrabuvawa vo ‘drugoto’ praveni vo periodot od 1979 do 2003 godina. Va{e e da gi pro~itate no va{e e i da ne gi pro~itate. Ova e qubeznata varijanta. Nequbeznata, niz slobodna parafraza na edna efektna zavr{nica od raskaz na italijanskiot avtor Stefano Beni, bi glasela: ‘Dobredojdovte vo kr~mata so edinstveni jazi~ki specijaliteti. Jadeweto od paratakti~ki strukturi i mo}ni epifanii e gotovo: koj e gladen neka poveli, koj ne- neka odi bestraga!’ VIII na Brankica Sodr`ina Izbrani raskazi Od Re~no uli{te (1981) Liljak 19 (1979) Roditelski 40 (1980) Od \on (1990) Majstor 61 (1982) Slu~ka 71 (1983) Svrtni~ar 75 (1984) XIII Svedok 92 (1985) Mese~ari 104 (1985) Pe~urkar 113 (1987) \on 122 (1989) Od Skok so stap (1994) Ku}a vo Solun 143 (1992) Sre}na Nova 156 (1992) Kopile 162 (1993) Po{tar 169 (1993) Skok so stap 176 (1994) Od Tripolskata kapija (1999) Kole 218 (1995) Antologi~ar 246 (1996) XIV Milton 265 (1996) Zaem 297 (1997) Ko{nica i kostum 309 (1998) Tasi~o 326 (1999) Tripolskata kapija 337 (1999) Novi raskazi Restorant 375 (2002) Nu{i} 386 (2003) Pisatelot 399 (2003) Skova 411 (2003) ‘[tedwa Horacio’ 419 (2003) Merso 428 (2003) Granica 437 (2003) XV Izbrani raskazi Liljak oradi nekoja stara kletva, nepokor, zavet ili `elanie, Pvo no}ta sproti Duovden, jas i Zaharija se prestorivme beli liljaci. I frleni niz bunar, kako zadu{nina, pa|avme glave~ki do Dolna zemja.