NEE TEGEN ASSOCIATIEVERDRAG

UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 18, nummer 3, maart 2016 NEE TEGEN ASSOCIATIEVERDRAG INHOUD

3 : Op 6 april aanstaande vindt het vangen, terwijl er in Europa gebrek is ‘SP ZEGT DRIE KEER NEE’ referendum plaats over het associatie- aan banen, betaalbare woningen en 6 verdrag van de EU met Oekraïne. De essentiële voorzieningen. Hans van OORLOG EN REPRESSIE IN TURKIJE NEE-campagne van de SP draait Heijningen doet verslag. 9 inmiddels op volle toeren, maar Op Curaçao en Sint Maarten houden ‘ZIJN EIGEN PARTIJTOP IS VOOR anders dan bij het referendum over de criminelen de politiek in hun greep. SANDERS EEN GROTERE HINDERPAAL Europese Grondwet in 2005, zit ook stelt dat we daar DAN TRUMP’ het JA-kamp niet stil. Buitenland- hard tegen op moeten treden, want 12 woordvoerder Harry van Bommel alleen dan hebben de mensen op de MODERN LINKS vertelt hoe de campagne verloopt en eilanden een kans op een betere 14 gaat in op de kritiek en argumenten toekomst. KAPITAAL EN MAFFIA OP DE van voorstanders van het verdrag. NEDERLANDSE ANTILLEN Criminoloog Gwen van Eijk betoogt 16 In Turkije dreigt de democratische dat het hoog tijd wordt voor een SOCIAALECONOMISCHE rechtsstaat buitenspel te worden gezet hernieuwde discussie over de rol van ONGELIJKHEID EN door president Erdogan en de zijnen. sociaaleconomische status van HET STRAFRECHT De EU kijkt ondertussen liever weg verdachten en daders in strafrechte- 19 van de mensenrechtenschendingen lijke beslissingen en mogelijke DE BEPROEVING VOOR DE die door Erdogan en de Turkse staat structurele bevoordeling en benade- ZOGENAAMDE ‘DEELECONOMIE’ worden begaan, want zij wil de ling van sociale groepen in het 20 vluchtelingenstroom vanuit Turkije strafrecht. Zij doet daartoe een eerste DE MEGA-ONDERNEMING naar Europa aan banden leggen. aanzet. ONDER HET MES Spanning vroeg drie Turkije-kenners naar hun visie op de toenemende De rechtszaak die Amerikaanse conflicten in Turkije en de gevolgen chauffeurs van het taxibedrijf Uber COLOFON daarvan voor de regio. hebben aangespannen vanwege de Spanning wordt uitgegeven door het slechte arbeidsvoorwaarden zou Wetenschappelijk Bureau van de SP Dat Bernie Sanders, die zichzelf een volgens wereldwijd wel Een abonnement kost 12 euro per jaar voor democratisch socialist noemt, het zo eens gevolgen kunnen hebben voor SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De betaling gaat per incasso. goed zou doen in de strijd om de opkomende bedrijven als Uber en de Abonnementenadministratie presidentskandidatuur in de VS, mag durfkapitalisten die er achter staan. Snouckaertlaan 70 best opmerkelijk genoemd worden. Ook in Nederland. 3811 MB Amersfoort Volgens Alan Maass, redacteur van T (088) 243 55 40 SocialistWorker.org, spreekt Sanders Herman Beekers bespreekt tot slot E [email protected] zoveel gewone mensen aan, omdat hij De Macht van de Megaonderneming. In Redactieadres ze het gevoel geeft dat hij namens hen dit boek wordt niet alleen de macht Snouckaertlaan 70 spreekt. van de grootste internationaal 3811 MB Amersfoort opererende bedrijven aan de kaak T (088) 243 55 35 Onlangs vond de negende bijeen- gesteld, maar worden ook alternatie- E [email protected] komst van modern-linkse partijen in ven aangedragen. Redactie Tijmen Lucie IJsland plaats, waarbij ook de SP Hans van Heijningen aanwezig was. Belangrijke vraagstuk- Het volgende nummer van Spanning David Hollanders ken waren hoe een sociale uitweg te verschijnt in mei en zal in het teken Tekstredactie vinden uit de crisis en hoe vluchtelin- staan van de campagne voor een Daniël de Jongh gen op een humane manier op te publieke zorgverzekering. Redactieraad Tiny Kox Ronald van Raak Arjan Vliegenthart Basisontwerp Thonik en BENG.biz Vormgeving Robert de Klerk Gonnie Sluijs Illustratie cover Len Munnik

Tenzij anders vermeld, is op de inhoud van deze publicatie de Creative Commons Naamsvermelding-Niet Commercieel-GeenAfgeleideWerken 3.0 Nederland licentie van toepassing. creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/nl

2 SPANNING MAART 2016 Aftrap van de campagne NEE is 3x beter op 12 maart in .

ASSOCIATIEVERDRAG OEKRAÏNE HARRY VAN BOMMEL: ‘SP ZEGT DRIE KEER NEE’

Tekst: Peter Sas en Hans van Heijningen Foto: Paul Peters

De SP voert de NEE-campagne regionale scholingsbijeenkomsten die bij het debat betrokken zullen raken. tegen het associatieverdrag van we over Oekraïne gehouden hebben, Daarom ben ik optimistisch over de de EU met Oekraïne aan, maar zijn goed bezocht. Bij sommige opkomst bij het referendum. Ik ook het JA-kamp zit niet stil. mensen was aanvankelijk twijfel over toch wel dat 40 à 50 procent, mis- Tweede Kamerlid Harry van ons standpunt, maar daar hebben we schien wel 60 procent van de mensen Bommel gaat in op de campagne, heel open over kunnen spreken en ik gaat stemmen. Dus de opkomst van 30 legt uit waarom voorstanders van denk dat we erin geslaagd zijn om procent die minimaal nodig is om het het associatieverdrag veel iedereen binnen de partij te overtui- referendum rechtsgeldig te laten zijn, actiever zijn dan bij het referen- gen van de noodzaak van onze daar maak ik me geen zorgen om.’ dum over de Europese Grondwet NEE-campagne. Mijn verwachting is in 2005 en weerlegt de argumen- dat het in de dagen voor het referen- ››Het referendum leeft dus bij de ten en kritiek van het JA-kamp. dum behoorlijk zal bruisen in mensen in het land? Nederland, met activiteiten, debatten, ‘Ja, dat denk ik wel. Wij worden ››Hoe staat het met onze campagne discussies in de media, et cetera. Er is dagelijks bestookt met verzoeken om tegen het associatieverdrag? door de overheid 2 miljoen aan sprekers te leveren voor informatie- en ‘Het gaat heel goed. Wij zijn dé partij subsidies verstrekt aan tal van debatavonden, zowel Kamerleden als die het nee onder de aandacht van organisaties die campagne gaan regionale SP’ers. Het is duidelijk dat alle Nederlanders brengt. Daarbij voeren voor hetzij JA, hetzij NEE. Al mensen veel vragen hebben bij het maken wij tevens duidelijk dat een nee die organisaties gaan zaaltjes huren, associatieverdrag. Is het inderdaad tegen dit verdrag ook een nee is tegen folders maken, spotjes maken, niet meer dan een handelsverdrag, de neoliberale politiek van Rutte, die opiniestukken schrijven en nog veel zoals Rutte zegt? Of is het ook een in dit verdrag niet meer ziet dan ‘een meer. En wanneer twee partijen tegen politiek verdrag, zoals de SP zegt? normaal vrijhandelsverdrag’. We elkaar gaan opboksen, krijg je vanzelf Dergelijke vragen proberen wij te zitten nu op 800.000 flyers, 500.000 die broeierige sfeer in de samenle- beantwoorden in onze flyers, in kranten en 60.000 affiches. De zeven ving, waardoor steeds meer mensen debatten, en ook op radio en tv. Voor

SPANNING MAART 2016 3 een deel van de mensen is dit onge- landelijke team een wat groter team Towers: “Don’t mention the war!” Dat twijfeld een ver-van-mijn-bedshow. van regionale sprekers te organiseren er een militair conflict gaande is in Maar veel andere mensen vertrouwen die allemaal goed in staat zijn om ons Oekraïne tussen pro-Europese en dit verdrag gewoonweg niet en willen standpunt op regionaal niveau uit te pro-Russische groepen, aangestoken het naadje van de kous weten. Zij dragen. Dat alles maakt dat we nu door machtsbeluste oligarchen, dat weten heel goed dat Europa de goed voorbereid zijn om deze wordt door het JA-kamp voor het afgelopen 10 jaar altijd een kwestie is campagne te voeren, ondanks de veel gemak maar even onder het tapijt geweest van méér, méér, méér. sterkere tegenstand die we nu geveegd.’ Mensen voelen aan hun water dat dit ondervinden.’ verdrag neerkomt op een uitbreiding ››Hoe kijk jij aan tegen het verwijt dat van de invloedssfeer en de werkings- ››Heeft deze grote inzet van het de SP haar ideaal van internationale sfeer van de EU. JA-kamp ook te maken met de solidariteit verkwanselt, omdat we Oké, Oekraïne wordt geen echt economische belangen achter het niet solidair zouden zijn met de EU-lid, maar het land wordt wel associatieverdrag? pro-Europese en pro-democratische onderdeel van de gemeenschappelijke ‘Dat denk ik wel, ja. Kijk, de Europese jongerenbeweging die achter de markt. En Nederland kan dan in Grondwet was een politiek-ideologi- Maidan-revolutie zat? Oekraïne misschien wel een hoop sche kwestie: welke kant gaan we op ‘We moeten niet vergeten dat de geld verdienen, maar hoe zit het met Europa? Maar nu praten we verdeeldheid in Oekraïne niet op het vervolgens met de komst van Oekraï- vooral over financiële en economische Maidanplein zichtbaar werd. Op ners naar Nederland, de effecten op belangen. Want voor de Europese Maidan werd getoond wat de Europe- de producten in onze winkels, de kapitalisten valt er ontzettend veel te aan graag wil zien, namelijk mensen oplopende spanningen tussen Oost en halen in Oekraïne. De industrie daar – waaronder veel idealistische West? Dat zijn dingen waar mensen is verouderd en de staatssteun moet jongeren – die zich identificeren met zich zorgen over maken.’ worden afgebouwd, dus de hele Europa, met onze rechtsstaat en onze Oekraïense economie zal in elkaar democratische waarden. Het is een ››Klopt het dat de voorstanders van donderen. De weinige bedrijven die zeer zichtbare groep, die gesteund dit verdrag veel actiever zijn dan de dan overblijven koop je voor een wordt door ngo’s zoals de Open voorstanders van de Europese habbekrats op, je doet een aantal Society Foundation van Soros. Maar Grondwet waren in 2005? slimme investeringen, en je hebt waar veel minder aandacht voor is, is ‘Absoluut. In 2005 tijdens de aanloop plotseling de hele markt in handen. de rol die extreem-rechts en zelfs naar het referendum over de Euro- Het is een walhalla voor durfkapitalis- openlijk fascistische organisaties pese Grondwet waren er maar een ten. Oekraïne telt 45 miljoen inwo- gespeeld hebben in de politieke paar Tweede Kamerleden die echt, ners. Dat zijn allemaal potentiële omwenteling die daar vervolgens heeft zoals wij dat deden, op tournee consumenten die straks een auto, een plaatsgevonden. Ook hebben westerse gingen door het land om campagne te flatscreen, of een smartphone willen. media nauwelijks aandacht voor de voeren. Nu is dat heel anders. De commerciële potentie van dit opvattingen van miljoenen Oost-Oe- Ongetwijfeld heeft men geleerd van verdrag is dus enorm. Ik snap dan ook kraïners, die zich sterk verwant voelen het debacle van 2005. Men beseft heel heel goed waarom iemand als George met Rusland. We moeten niet uit het goed dat het pro-Europa-kamp toen Soros twee ton in de JA-campagne oog verliezen dat Oekraïne straks verloren heeft omdat men het heeft gestoken, want op termijn kan door het associatieverdrag in de referendum niet serieus nam. Zoals hij daar ontzettend veel aan verdie- invloedssfeer en werkingssfeer van de Zalm destijds op tv zei: “Folderen? Ik nen.’ EU getrokken wordt. De etnische hou niet van folderen.” Nu pakken de Russen in Oost-Oekraïne zullen daar JA-partijen het heel anders aan. D66 ››Het JA-kamp presenteert dit grote problemen mee hebben. De bijvoorbeeld, heeft hier echt Kamerle- verdrag als niet meer dan een verdeeldheid die er nu al is onder de den voor vrijgemaakt, de PvdA idem handelsverdrag: wij gaan onze Oekraïners zal daardoor zeker worden dito. Ook de VVD voert een intensieve producten daar verkopen; dat is toch aangewakkerd.’ JA-campagne. Een VVD-Kamerlid als goed voor ons, wat zeurt de SP nou? kom je door het hele ‘In de eerste plaats hebben we een ››Het Associatieverdrag zal het land tegen. Dus ja, onze tegenstanders uitstekende economische samenwer- militaire conflict in Oekraïne dus zijn nu sterker dan in 2005. Maar king met landen als Noorwegen en verder doen oplaaien? gelukkig hebben wij daar van tevoren Zwitserland – landen waar we geen ‘Daar ben ik wel bang voor, ja. Neem goed op geanticipeerd. Wij hebben als politiek associatieverdrag mee bijvoorbeeld de afspraken die vorig partij in een vroeg stadium gezegd dat gesloten hebben, maar waar we wel jaar gemaakt zijn in de Minsk-akkoor- we een team moeten hebben van vrijhandel mee drijven. Dus als de den, over meer zelfbestuur voor de voldoende landelijke sprekers, voorstanders zeggen: we hebben het pro-Russische regio’s in Oekraïne. Die bestaande uit Eerste en Tweede associatieverdrag nodig om handel zullen straks helemaal niet meer Kamerleden en Europarlementariërs, met Oekraïne te kunnen drijven, dan nagekomen worden, als het associatie- die het kunnen opnemen tegen alle is dat echt onzin. Bovendien, ik vind verdrag doorgaat. De Minsk-akkoor- politieke zwaargewichten uit het de voorstanders die alleen maar op den waren juist bedoeld om de JA-kamp. Verstandig is ook dat we het belang van vrijhandel wijzen, etnische Russen in Oost-Oekraïne het besloten hebben om naast dat nogal lijken op John Cleese in Fawlty gevoel te geven dat ze niet gedomi-

4 SPANNING MAART 2016 gaan doen en op de een of andere verdrag wél af te sluiten. Want manier betrokken worden bij grensbe- daardoor zal Oost-Oekraïne uiteinde- waking of conflictbeheersing. Dus als lijk verloren gaan voor Oekraïne. het militaire conflict verder uit de Door het verdrag zal het conflict in hand loopt, dan is het niet uit te Oekraïne verder oplaaien, en als het sluiten dat Nederland daar op enig dan al te bloedig wordt zal Poetin moment bij betrokken zal raken.’ tegen de etnische Russen in Oost- Oekraïne zeggen: wij beschermen ››Voorstanders van het associatiever- jullie wel, want jullie zijn ons broeder- drag zeggen vaak dat het verdrag ook volk. Vervolgens houden ze daar een nodig is om de corruptie in Oekraïne referendum waarin de Oost-Oekraï- goed te kunnen bestrijden... ners zich uitspreken voor onafhanke- ‘Voor corruptiebestrijding heeft lijkheid en dan sluiten ze zich aan bij Oekraïne inderdaad internationale Rusland. Zo is dat ook met de Krim hulp nodig, maar daar hoeven we dit gegaan. Kortom, juist door het associatieverdrag niet voor af te associatieverdrag geef je Poetin heel sluiten. Want dat doen we immers ook gemakkelijk de kans om Oost-Oekraï- al in andere landen waar we geen ne in te lijven.’

Foto: Karen Veldkamp Karen Foto: associatieverdrag mee hebben. Je Harry van Bommel is woordvoerder moet dan de rechterlijke macht, ››In de Nederlandse media verschij- Buitenlandse Zaken namens de SP in vakbondsleiders en de belastingdienst nen regelmatig West-Oekraïners die de Tweede Kamer. trainen. Dat is een proces van jaren. de SP verwijten dat wij Oekraïne in In het associatieverdrag zijn wel de steek laten. Hoe kijk jij daar anticorruptie-bepalingen opgenomen, tegenaan? neerd worden door de Oekraïense maar daarmee heb je de corruptie ‘Een meerderheid van de Oekraïners nationalisten in Kiev. Als dat wegvalt, nog niet daadwerkelijk aangepakt. in Nederland is afkomstig uit het zal de onvrede onder de Oost-Oekraï- Integendeel zelfs. Als de EU straks westen van het land en is sterk ners alleen maar toenemen. Er is allerlei fondsen beschikbaar gaat Europees georiënteerd. Maar het weliswaar een wapenstilstand afge- stellen voor Oekraïne, dan lok je de Oekraïense geluid dat wij hier in de sproken, maar die wordt niet echt corruptie nog verder uit. Kijk maar media te horen krijgen, is zeker niet nageleefd. Ook aan de afgesproken naar de Oost-Europese lidstaten die er representatief voor de mening van alle terugtrekking van zware wapens, weg recent zijn bijgekomen, zoals Roeme- Oekraïners in Nederland. Uit eigen van de frontlinie, wordt niet voldaan, nië, Bulgarije en Hongarije. Dus de ervaring ben ik erachter gekomen dat zeggen sommige bronnen. Dus wat voorstanders van het associatieverdrag Oekraïense tegenstanders van het gaat er dan straks gebeuren als het kunnen wel zeggen dat we de corrup- verdrag hier in Nederland te maken verdrag voor de volle 100 procent van tie in Oekraïne moeten aanpakken en hebben met intimidatie. Nederlandse kracht wordt? Het verdrag zal door de dat we daar welvaart moeten brengen, Oekraïners die zich publiekelijk tegen nationalisten in Kiev zeker gezien maar het is zeker niet gezegd dat we het verdrag uitspreken, worden soms worden als een steun in de rug in hun dat met zo’n verdrag ook echt zullen aangesproken door extreem-rechtse strijd met de etnische Russen in bereiken. Europa is geen wondermid- Oekraïense nationalisten: ‘We houden Oost-Oekraïne. Dus, ja, het militaire del waarmee je een land opeens je in de gaten, we weten waar je conflict zal waarschijnlijk weer democratisch en welvarend kunt woont…’ Veel Nederlandse Oekraï- oplaaien. En dat is niet alleen slecht maken. Dat is echt een mythe.’ ners durven zich daardoor niet echt voor Oekraïne, dat is ook slecht voor uit te spreken, vaak ook omdat zij nog ons. Stabiliteit aan de buitengrenzen ››Wat vind je van het verwijt dat wij familie in Oekraïne hebben wonen of is van groot belang voor Europa en Poetin steunen door tegen het daar zelf nog naar terug willen. Kijk, dus ook voor Nederland. Het is van associatieverdrag te zijn, aangezien Oekraïne is een land waar je gewoon groot belang dat we de spanningen Poetin ook tegen dat verdrag is? in de gevangenis gegooid wordt als je tussen Rusland en Europa niet verder ‘Dat is natuurlijk onzin. Het is absurd bijvoorbeeld zegt dat de president laten oplopen, want de wereld heeft om te denken dat wij vóór dit verdrag corrupt is. Daarom ben ik zo blij met Rusland nodig om te kunnen komen moeten zijn, omdat Poetin tegen is. al die Oekraïners die zich toch bij de tot oplossingen in het Midden-Oosten. Wij maken onze eigen analyse van de SP hebben gemeld en die ons stand- Europa heeft ook enorme belangen gevaren van het verdrag. Onderdeel punt openlijk steunen. Dat zijn bij het gas dat uit Rusland komt. Het is van die analyse is onze inschatting dat moedige mensen. En dan heb ik het volstrekt onverantwoord om lichtvaar- het associatieverdrag de spanningen over Oekraïners uit alle delen van het dig te denken over de relatie tussen in Oekraïne en tussen Oost en West land, niet alleen uit Oost-Oekraïne. Europa en Rusland. De voorstanders onverantwoord hoog zal laten Overigens zijn het niet alleen Oekra- van het associatieverdrag spelen met oplopen. Wij nemen dat standpunt ïense Nederlanders die geïntimideerd vuur. Als wij via het associatieverdrag niet in omdat wij Poetin een plezier worden. Ik ken ook een aantal straks medeverantwoordelijk worden willen doen, dat is onze eigen Nederlanders die bedreigd zijn omdat voor de stabiliteit in Oekraïne, dan zal afweging. Bovendien, ik denk dat je zij campagnevoeren tegen het onze krijgsmacht daar oefeningen Poetin juist een plezier doet door dit verdrag.’

SPANNING MAART 2016 5 OORLOG EN REPRESSIE IN TURKIJE

Tekst: Tijmen Lucie Foto: Corbis / Hollandse Hoogte©

Het Turks-Koerdische conflict heid, allerlei rechtszaken tegen haar dat de besprekingen tot een goede escaleert verder en de Turkse in verband met corruptie heeft weten afloop zouden leiden. Dat was althans staat en president Erdogan te blokkeren. Voor de AKP staat er dus de wens onder brede lagen van de maken zich schuldig aan grove veel op het spel. Turkse bevolking. De Turkse staat en mensenrechtenschendingen. Het militaire succes van de Koerden de AKP-regering waren echter niet Ondertussen probeert de EU in Syrië en het politieke succes van de van zins om het conflict daadwerkelijk Turkije te vriend te houden Koerden in Turkije leidden ertoe dat op te lossen, ondanks de verwachtin- vanwege de vluchtelingenstroom Turkije zich heeft teruggetrokken uit gen die ze gewekt hadden. naar Europa. Drie Turkije-kenners het vredesproces. Vanwege haar Ze hadden ervoor kunnen kiezen om geven hun inschatting van het politieke verlies, heeft de AKP de Koerden net als in Rojava zelfbe- verloop van het Turks-Koerdische teruggegrepen op de oude veiligheids- schikkingsrecht te geven, maar conflict en de gevolgen voor de politiek. Dit ging gepaard met uiteindelijk zijn ze weer teruggevallen regio. militarisering en grootschalige op de oude methode van oorlog en bombardementen op PKK-bases, maar onderdrukking.’ ››Waarom is het bijna-akkoord van ook tot militaire operaties in Koerdi- ruim een jaar geleden tussen de sche steden in Turkije.’ ››De Turkse staat voert nu een Turkse staat en de Koerdische binnenlandse oorlog in het zuidoos- Arbeiderspartij PKK op niets Guido van Leemput: ‘Daar zou ik nog ten en voert tegelijkertijd acties uit uitgelopen en wie is daarvoor de redding van de yezidi-bevolking tegen YPG in Noord-Syrië? Is verantwoordelijk? van de bergprovincie Sinjar in Irak in daarmee sprake van een regionalise- Joost Jongerden: ‘Het proces naar een de zomer van 2014 aan toe willen ring en escalatie van de oorlog en zal vreedzame oplossing van de Koerdi- voegen, want daarmee verwierven de Turkije steeds meer betrokken raken sche kwestie is denk ik onder invloed Koerdische strijders van PKK/YPG bij het strijdgewoel of kan het geweld van twee ontwikkelingen ontspoord. veel sympathie in de westerse wereld. beteugeld worden? Ten eerste de ontwikkelingen in Syrië, De in 2013 begonnen vredesbespre- Jongerden: ‘In de oorlog in Syrië en meer in het bijzonder Rojava (waar kingen met de PKK leidden tot niets komen verschillende partijen en de Koerden samen met andere behalve strategische versterkingen van belangen bij elkaar. Turkije, maar ook bevolkingsgroepen een democratisch de Koerdische zaak, waarmee de Qatar en Saoedi-Arabië hebben vanaf bestuur hebben gevormd) en de Koerden een sleutel kregen in de het begin een grote rol gespeeld in mislukte poging van IS om Kobani, beslissingen van de Turkse staat. het proces van militarisering van de een stad aan de grens met Turkije, in Erdogans plannen voor een presiden- protesten tegen het regime. Turkije te nemen in het najaar van 2014. tieel systeem werden hierdoor heeft daarbij ook actieve steun Uiteindelijk slaagden de gewapende doorkruist. Erdogan, die erop had gegeven aan uiteenlopende jihadisti- Koerdische eenheden, YPG/YPJ, erin gerekend dat Koerdische stemmen sche groepen die actief zijn in Syrië. om met luchtsteun van de Verenigde voor zijn AKP de vereiste meerderheid Deze groepen zijn door Turkije niet Staten IS een gevoelige nederlaag toe voor een presidentieel systeem zouden alleen gebruikt tegen het regime, te brengen, die leidde tot de bevrij- hebben opgeleverd, zag alle kansen maar ook tegen de Koerden. Turkije is ding van Kobani in januari 2015. hierop verdwijnen. vanaf 2011, 2012 actief betrokken, Turkije zag in deze overwinning een Erdogan en premier Davutoglu maar de mogelijkheden om direct of bedreiging voor haar eigen interne besloten daarop de macht van de indirect te interveniëren zijn beperkt. veiligheid. Koerdische beweging in Turkije te Na het neerhalen van een Russisch Ten tweede het succes van de linkse breken. Eerst via nieuwe verkiezingen, gevechtsvliegtuig hebben de Russen in en pro-Koerdische HDP bij de wat mislukte, omdat de HDP in het noordwesten feitelijk een no-fly- verkiezingen in juni 2015. Wat november 2015 wederom ruim 10 zone ingesteld. In het gebied hebben niemand eerder voor mogelijk had procent van de stemmen haalde. door Turkije gesteunde groepen de gehouden, gebeurde: de HDP haalde Daarna is een burgeroorlog uitgebro- laatste maanden grote verliezen met 13 procent van stemmen ruim de ken, die tot nog toe beperkt is tot geleden, zonder dat Turkije iets kon kiesdrempel van 10 procent. Als enkele Koerdische steden, maar daar doen. De Amerikanen lijken weinig te gevolg van dit succes verloor de AKP wel verwoestende effecten heeft.’ zien in een door Erdogan gewenste (de conservatief-islamitische partij van directe interventie van Turkije in president Erdogan) de absolute Nuri Karabulut: ‘U zegt: het bijna- Syrië, en ondertussen is ook de druk meerderheid in het parlement, na 10 akkoord. Naar mijn mening is daar opgevoerd om alle aanvoerroutes jaar aan de macht te zijn geweest. Dit geen sprake van geweest. Gedurende vanuit Turkije naar jihadisten af te heeft de AKP ten zeerste verontrust. twee jaar waren er geen gevechten snijden. Militairen in Turkije lijken Daarbij moeten we ons realiseren dat tussen de PKK en de Turkse staat. ook niet enthousiast over een interven- de AKP, door haar absolute meerder- Zeker in het begin was er veel hoop tie. Echter, Erdogan zit in het nauw en

6 SPANNING MAART 2016 afgelopen negen maanden zien we een continue escalatie en er lijkt voorlopig geen einde aan te komen. Erdogan is op oorlogspad en niets ontziend. Ten aanzien van Syrië is zijn handelings- vrijheid beperkt, maar intern lijkt hij voorlopig de vrije hand te krijgen van de internationale gemeenschap. Terwijl de HDP probeert politieke oppositie te voeren, plaatst Erdogan de partij, het kader en de activisten in de hoek van de terreur. De andere politieke partijen, de seculier-nationa- listische CHP en de ultranationalisti- sche MHP, zijn vleugellam. Alleen vanuit het juridisch apparaat komt er af en toe tegenwind. Zo verklaarde een beroepsgroep van rechters en open- baar aanklagers de maatregelen die de regering neemt deels illegaal. Het 6 maart 2016. Demonstratie in Londen tegen de Turkse repressie van de Koerden Constitutioneel Hof heeft Erdogan in zuidoost-Turkije. ook op de vingers getikt. Maar Erdogan zegt zich hier niets van aan te trekken.’ lijkt vastbesloten iets te doen. Dat vanuit de provincie naar de grote maakt hem onvoorspelbaar.’ steden in het westen van Turkije. Als Karabulut: ‘De AKP-regering en dit scenario zich herhaalt lijkt me het Erdogan tonen geen enkel respect Karabulut: ‘Het Turkse leger doet er risico van een zelfstandige massale voor de wet. Niet alleen tegen de HDP, alles aan om het verzet van de Koerdi- stroom van vluchtelingen naar Europa maar ook tegen de oppositie in het sche beweging te breken. Bij eventuele niet heel groot. westen treedt de AKP hard en nieuwe besprekingen, waar het Het zal er wel voor zorgen dat de onrechtmatig op. Tegen de academici voorlopig niet naar uitziet, is het spanningen in Europa tussen Koerdi- die onlangs opriepen om een einde te makkelijker te onderhandelen met een sche en Turks-nationalistische maken aan de oorlog, is een hetze verzwakte gesprekspartner dan met stromingen zullen toenemen. De gestart. Ze zijn als landverraders en een sterke. Vandaar dat het Turkse eerste tekenen daarvan zijn al ondersteuners van een terroristische leger zeer actief is in gebieden waar de zichtbaar. Kamerlid Kuzu, van de organisatie bestempeld. Hun huizen Koerdische beweging het sterkst is. groep Kuzu/Öztürk, heeft al in het werden bestormd en zij werden De Turkse staat voert inderdaad ook openbaar de kant gekozen van meegenomen voor ondervraging. militaire acties uit tegen YPG. Turkije Erdogan. In dit scenario worden Sommigen zijn zelfs op non-actief wil namelijk niet dat de Koerden in NAVO en EU onder serieuze druk gesteld. Syrië een status hebben, want dat zou gezet. Inwoners in Artvin-Cerrattepe aan de een slecht voorbeeld zijn voor de eigen Als een burgeroorlog overslaat naar Zwarte Zee die protesteerden tegen Koerden. Gezien deze Turkse oorlogs- West-Turkse steden, bestaat de kans het feit dat hun land, water en lucht handelingen in Syrië is de kans dat het dat ook West-Europa wordt meege- vervuild werden en Renault-arbeiders conflict verder escaleert dus reëel sleurd in het conflict, omdat Koerdi- in Bursa die voor meer loon het werk aanwezig.’ sche en Turks-nationalistische neerlegden, kregen te maken met groepen hier tegenover elkaar komen bruut politiegeweld. ››Hoe reëel schat je de kans in dat er te staan. De EU en zeker de NAVO Vrouwen in het westen van het land een Koerdische exodus richting staan dan voor een existentiële crisis. die onlangs in het kader van de Europa op gang komt als gevolg van Ook de verhoudingen met Rusland Internationale Vrouwendag de straat het oorlogsgeweld en de repressie? zullen dan onder grote druk komen te opgingen voor gelijke rechten en Van Leemput: ‘Dat is afhankelijk van staan.’ tegen het geweld, overkwam hetzelfde. het verloop van de politieke en/of Kritische media, zoals de krant militaire ontwikkelingen. Als een ››Hoe schat je de politieke verhoudin- Zaman, worden monddood gemaakt. politieke overeenkomst kan worden gen binnen Turkije in? Zal de con- Kortom: AKP duldt geen enkele bereikt, dan kan deze angst vervallen. frontatie tussen Erdogan en de HDP oppositie. Elk kritisch geluid wordt Als er dit voorjaar een grootschalige de komende tijd verder oplopen? Hoe met geweld beantwoord. Door burgeroorlog wordt uitgevochten dan zullen andere politieke krachten in staatsterreur en polarisatie trachten hangt het af van het verloop van de Turkije zich opstellen; als aanhangwa- de Turkse staat en AKP hun doelen te strijd. Bij vergelijkbare oorlogshande- gen van de AKP van Erdogan of bereiken. Dat heeft tot gevolg dat de lingen in de jaren negentig, van 1993 onafhankelijk? oppositie in het westen van Turkije tot 1999, vluchtten de meeste Koerden Jongerden: ‘Terugkijkend op de zich een tijd koest heeft gehouden. Uit

SPANNING MAART 2016 7 de bovenstaande voorbeelden zien we ››Wat zullen de gevolgen voor Europa tig aan de oorlog tegen de Koerden en echter dat deze luwte langzamerhand zijn wanneer Turkije volhardt in haar aan andere schendingen van mensen- plaatsmaakt voor meer verzet. Als al weigering om de vluchtelingenstroom rechten en vrijheden door de Turkse deze verzetshaarden hun krachten richting Griekenland te reguleren? staat. Door deze houding voelen de weten te bundelen zal het lot van het Jongerden: ‘Turkije maakt gebruik Turkse staat en president Erdogan land in positieve zin veranderen.’ van het onvermogen en de onwil van zich gesterkt om onverminderd door de EU het vluchtelingenvraagstuk te gaan met hun politiek van geweld ››Hoe groot zijn de risico’s van een gezamenlijk op te pakken en op te en repressie tegen de eigen bevolking.’ escalatie van de spanningen tussen lossen. Wat we nu zien is dat de EU en Turkije en Rusland? Is er sprake van regeringsleiders Erdogan met een Van Leemput: ‘Turkije zal doorrei- reëel oorlogsgevaar of is er sprake fluwelen handschoen aanpakken. In zende vluchtelingen laten gaan als dat van oorlogsretoriek voor de bühne? de hoop dat hij de grenzen afsluit. beter uitkomt. Plannen voor zoge- Jongerden: ‘Er is zeker sprake van Maar ze geven hem zo de ruimte om naamde vluchtelingen-hubs en –kolo- reëel oorlogsgevaar. De spanning is nieuwe vluchtelingenstromen te niën in Syrië lijken me kansloos. Die hoog opgelopen en een nieuw creëren, met zijn destructieve dateren al van vorig jaar en hebben incident kan een kettingreactie tot Koerden-politiek, maar ook met zijn tot niets geleid. Tijdelijke afspraken gevolg hebben.’ destructieve Syrië-politiek. De EU is over een gecontroleerde stop of ruil medeschuldig aan de chaos die er is van vluchtelingen hebben wel kans Karabulut: ‘Je kunt het nooit helemaal ontstaan en voor de escalatie die nu in van slagen, maar zijn afhankelijk van met zekerheid zeggen, maar persoon- Turkije plaatsvindt. De EU probeert de onderlinge machtsverhoudingen. lijk denk ik niet dat het zover zal de rook te bestrijden, maar negeert Om te voorkomen dat er meer komen. Zo’n confrontatie zal verstrek- het vuur. Bij militaire operaties in het vluchtelingen vanuit Turkije naar kende (inter)nationale gevolgen zuidoosten van Turkije zijn burgers Europa komen, zijn een staakt-het- hebben. Turkije zal dat niet aandur- levend verbrand. Waarom horen we vuren en een vredesovereenkomst in ven, maar zal het conflict wel voor hier niemand over? En als de EU Syrië van het grootste belang. Dan binnenlandse doeleinden blijven terugkeer zo belangrijk vindt, waarom kunnen vluchtelingen terug naar gebruiken.’ heeft die, een jaar na de bevrijding Syrië. Hetzelfde geldt voor Turkije. van Kobani, nog niets gedaan om de Daar ligt dan ook een taak voor de EU Van Leemput: ‘Ja, er wordt gespeeld wederopbouw van Kobani mogelijk te en Europees links, waaronder de SP, met de internationale vrede door maken? De EU roept de crisis over om de Turkse regering te dwingen om Rusland en Turkije. Het is duidelijk zichzelf af. Ik vrees dat er, met de een politieke overeenkomst met de dat Rusland strategische winst boekt populistische en kortzichtige politici Koerden te sluiten. nu het sinds september aan de oorlog die het nu voor het zeggen hebben, op Als de EU daadwerkelijk wat wil doen in Syrië deelneemt. De Turkse positie korte termijn ook geen oplossing aan de vluchtelingenstroom, dan zal is tegelijkertijd verzwakt. Het ligt in de komt.’ zij moeten stoppen met het steunen lijn der verwachting dat Rusland van militaire operaties in het Midden- eventuele offensieve plannen van de Karabulut: ‘Turkije gebruikt de Oosten. Deze hebben immers niet PKK niet per se zal remmen. Of vluchtelingenkwestie als politiek gezorgd voor de beloofde vrede en daarover (diepgaand) overleg bestaat wapen tegen de EU. Maar de EU meet veiligheid in de regio, maar juist voor tussen de PKK en Rusland is mij niet ook met twee maten. Zij zwijgt immers dood en verderf en voor miljoenen bekend.’ vanwege de vluchtelingenstroom over mensen die huis en haard hebben de mensenrechtenschendingen in moeten verlaten.’ Turkije. Daarmee is de EU medeplich-

Joost Jongerden is als socioloog Nuri Karabulut is voorzitter van de Guido van Leemput is actief voor verbonden aan de Universiteit Wageningen. Federatie van Democratische Verenigingen Kurds & Friends Nederland, maar spreekt Zijn onderzoek richt zich voornamelijk op van Arbeiders uit Turkije in Nederland in dit interview op persoonlijke titel. Turkije en Koerdistan. (DIDF).

Foto: Archief Joost Jongerden© Foto: Archief Nuri Karabulut© Foto: Archief Guido van Leemput©

8 SPANNING MAART 2016 ‘ZIJN EIGEN PARTIJTOP IS VOOR SANDERS EEN GROTERE HINDERPAAL DAN TRUMP’

Tekst: Tijmen Lucie en Daniël de Jongh Foto: flickr / Phil Roeder CC Afbeeldingen: berniesanders.com

Dat iemand die zichzelf socialist ››Hoe verklaart u de opmars van van de Arabische Lente. Uit dezelfde durft te noemen hoge ogen zou Bernie Sanders? bron zijn ook tegengestelde politieke kunnen gooien in de race om de ‘De onvoorstelbare steun die Bernie ontwikkelingen voortgekomen. Dat is presidentskandidatuur, leek in de Sanders heeft weten te krijgen tijdens de andere kant van de polarisering: de Verenigde Staten lang ondenk- zijn campagne om presidentskandi- groei van de steun bij verkiezingen en baar. Alan Maass (redacteur van daat te worden voor de Democratische onder de mensen voor rechts popu- SocialistWorker.org): ‘Anders dan Partij is een van de signalen dat de VS lisme in Europa is daar een voorbeeld de doorsnee Amerikaanse politi- politiek radicaliseert en polariseert van. cus spreekt Bernie Sanders niet in sinds de economische crisis van 2007, In de VS hebben we de opstand in ingestudeerde oneliners. Hij zegt 2008. Iets vergelijkbaars zien we in Wisconsin gehad, met de massale wat hij denkt en miljoenen men- andere landen – denk aan de opkomst bezetting van het parlementsgebouw sen blijken het gevoel te hebben van modern linkse partijen als Syriza tegen de frontale aanval van de dat hij namens hen spreekt.’ in Griekenland en Podemos in Spanje Republikeinen op de arbeidsrechten; of aan de pro-democratische protesten de Occupy-beweging, die begon op

SPANNING MAART 2016 9 Wall Street en zich vanuit New York over het hele land verspreidde en de notie van de 1 versus 99 % gemeen- goed maakte; en recent nog de ‘Black Lives Matter’-protesten tegen het politiegeweld, waarmee alle facetten van het racisme in de VS in de schijnwerpers zijn gezet: niet alleen het gewelddadig optreden vanuit de overheid, maar ook de ongelijkheid als het gaat om banen, bezit, onder- wijs, huisvesting et cetera. In die context is het succes van Sanders’ campagne te plaatsen – voor- al het gevoel van Occupy Wall Street dat economische en politieke macht- hebbers onder één hoedje spelen, is hier van belang. Alleen vindt deze uiting van de radicalisering wel plaats binnen de grenzen van het tweepartij- enstelsel – Sanders heeft ervoor gekozen om mee te doen aan de herstel alleen voor de rijken gold. Je zou kunnen zeggen dat Sanders, al presidents-voorverkiezingen binnen Maar die vereenzelviging met Sanders met al, staat voor iets wat dichter de status quo van twee door het is – zelfs met het toenemend aantal aanleunt tegen de sociaaldemocratie internationaal bedrijfsleven gedomi- mensen dat de term ‘socialistisch’ zoals die tot een paar decennia neerde partijen. omarmt omdat Bernie dat zegt te zijn geleden in Europa bestond. Dat is een Zelf is Sanders wel een unieke – heel diffuus en totaal ongeorgani- politieke traditie met grote leemten verschijning in de Amerikaanse seerd. Ik ben daarom geneigd te – zo bezien spreken Sanders’ pro- politiek. Totdat hij besloot om voor zeggen dat de campagne van Sanders imperialistische denkbeelden het presidentschap te gaan, weigerde links een mogelijkheid verschaft om boekdelen. Maar kijk je wat breder, hij om lid te worden van een van de mensen aan zich te binden, om deel dan is het een grote stap vooruit dat twee grote partijen, al trok hij meestal uit te gaan maken van een toekom- zoveel mensen zichzelf als socialist gezamenlijk op met de Democraten. stige, bredere sociale beweging. ‘ bestempelen, hoe vaag die aanduiding Hij wordt beschouwd als iemand die ook is.’ zich niet laat corrumperen. Overal ››Hoe zou je zijn ideologie kunnen waar je komt zie je Sanders’ bumper- typeren? ››Wat zijn de belangrijkste politieke stickers met de tekst: ‘De miljardairs ‘Het belangrijkste wat je erover kunt verschillen tussen hem en Hillary kunnen Bernie niet kopen.’ Hij doet zeggen is dat Sanders vast blijft Clinton? ook niet mee aan de gewoonte van houden aan de term socialisme. Dat is ‘Je zou haast nog beter kunnen vragen doorsnee politici om te spreken in een enorme vooruitgang, in een land wat hun politieke overeenkomsten ingestudeerde oneliners. Hij zegt wat met zo’n overweldigende en dodelijke zijn, dan zijn we sneller klaar. Maar hij denkt en miljoenen mensen blijken anticommunistische traditie. Zelfs goed, je kunt zo het rijtje afgaan: het gevoel hebben dat hij namens hen toen zijn populariteit toenam en het Sanders wil de grote banken splitsen, spreekt. Er is immers niemand anders erop ging lijken dat hij een serieuze terwijl Clinton maar door blijft gaan binnen het heersende politieke concurrent van Hillary Clinton zou over het belang van de connecties die speelveld die zo vastberaden spreekt worden in het veroveren van de ze heeft op Wall Street. Sanders wil over het splitsen van de grote banken, kandidatuur, is hij nooit opgehouden een landelijk zorgstelsel zoals in de wijzigen van het rampzalige Ameri- met vertellen waarom hij een socialist rest van de geïndustrialiseerde wereld, kaanse zorgstelsel, scheppen van meer was. terwijl Clinton voorstander is van echte banen, tegengaan van milieu- Nou zijn er wel duidelijke grenzen aan Obamacare met alle compromissen rampen en ga zo maar door. En wat Sanders onder socialisme verstaat, van dien, waarmee de macht van de trouwens, dat ‘niemand anders’ slaat hoor. Als het aankomt op het buiten- zorgverzekeraars uiteindelijk nog ook op de politieke leiding van de landbeleid en imperialisme van de VS, groter is geworden. Zo kun je nog vele Democratische Partij waarvoor verschilt Sanders in niets van een vergelijkbare verschillen opnoemen. Sanders wil uitkomen.’ gewone, door het bedrijfsleven Clinton behoort echt al jaren tot de goedgekeurde Democraat als Hillary partij-elite van de Democraten – ze is ››Vertegenwoordigt hij een bredere Clinton. Hij steunde George W. Bush’ een vooraanstaand figuur die sociale beweging? oorlog en bezetting van Afghanistan decennialang de partijlijn heeft ‘In zekere zin wel, ja. Vanwege alles in 2001. En nu belooft hij dat onder meebepaald en uitgedragen. Daar- wat ik net zei: Sanders spreekt namens zijn presidentschap de drone-aanval- door kleeft er ook veel rottigheid van de miljoenen mensen die na de crisis len van Barack Obama door zullen het beleid waar de partij voor stond buiten de boot zijn gevallen omdat het gaan. aan haar positie. Sanders is wat dat

10 SPANNING MAART 2016 aangaat een frisse wind. Hij is in meest ‘realistische’ kandidaat naar ‘Als Sanders toch de strijd om de zoveel opzichten het tegendeel van voren te schuiven en dat levert Clinton presidentskandidatuur weet te winnen Clinton. Dat roept natuurlijk wel de een hoop steun op, onder meer in de Democratische Partij, en dan vraag op waar hij eigenlijk mee bezig bijvoorbeeld via de campagnes ook nog president zou worden, zou is, om presidentskandidaat te willen waarmee vakbonden hun leden dat ronduit verbluffend zijn. Maar worden voor een partij waar mensen oproepen om de gang naar de zelfs dan zou zijn presidentschap als Hillary Clinton de scepter zwaaien stembus te maken. Het is tekenend gedoemd zijn om op een mislukking en die fel gekant is tegen zijn hervor- voor de populariteit die Sanders heeft uit te lopen als hij er niet in slaagt mingsvoorstellen.’ verworven dat hij toch zoveel midde- massale maatschappelijke steun te len heeft weten te vergaren om zijn organiseren voor zijn politieke ››Wat zijn de grootste uitdagingen campagne te kunnen financieren, agenda, bovenal onder werknemers. waar Sanders voor staat? zeker als je bedenkt dat hij het vooral Denk alleen al aan dat landelijke ‘De hardste noot die hij zal moeten moet hebben van kleine giften. Maar zorgstelsel waar Sanders naartoe wil, kraken is dat hij zich kandidaat heeft er zijn zoveel factoren die in zijn waarbij zorgverzekeraars volledig gesteld namens een partij die erop is nadeel werken.’ onder de overheid vallen. Als hij dat ingericht om radicale elementen en wil invoeren, in plaats van het stelsel voorstellen in te kapselen en af te ››Hoe schat je zijn kansen op het van Obamacare, dan moet hij niet zwakken. Daar doet Hillary Clinton in presidentschap in? alleen de rechtse oppositie van de haar campagne haar voordeel mee. ‘Aangezien hij daarvoor eerst binnen Republikeinse Partij het hoofd bieden, Het establishment van de partij staat de Democratische Partij tot presi- maar ook de tegenwerking vanuit zijn aan haar kant. Ongeveer een zevende dentskandidaat moet worden gekozen, eigen Democratische Partij. Dat komt van alle zetels op de conventie, waar is die kans zeer gering. Maar dat omdat de Democraten aan de top deze zomer de kandidaat voor de neemt niet weg dat zijn huidige uiteindelijk meer overeenkomsten dan presidentsverkiezingen wordt aange- opmars een boodschap met zich verschillen hebben met de Republikei- wezen, is gereserveerd voor de meebrengt: het is helemaal niet zo nen. Als het gaat om gezondheidszorg, zogenaamde ‘superdelegates’: onaannemelijk dat hij wel degelijk zijn de Democratische partijbonzen stemgerechtigde partijbonzen en hoge ogen zou gooien als hij het tegenstanders van Sanders’ landelijke geldschieters. Tot nu toe lijken die daadwerkelijk tot presidentskandidaat zorgstelsel – want dat zou de positie bijna allemaal aan Clintons kant te zou schoppen. Zelfs ook al noemt hij van een belangrijke steunpilaar van staan. Dus zelfs als Sanders bij de zichzelf socialistisch, hij zou best een de Democraten in gevaar brengen: de conventie een meerderheid weet te meerderheid achter zich kunnen zorgindustrie zelf. behalen onder de afgevaardigden op krijgen. Zijn boodschap van verande- Met zoveel politieke weerstand – en basis van de voorverkiezingen in de ring, gelijkheid en vrijheid raakt dan hebben we het nog niet eens over verschillende staten, kan hij de strijd miljoenen mensen. Veel Amerikanen het grootkapitaal – zou Sanders als alsnog verliezen vanwege de stemmen zouden best op hem kunnen gaan president geen enkele kans hebben van de ‘superdelegates’. stemmen, als ze die keus hadden. Het om ook maar enige hervorming van En dat is niet het enige wat in het moet gezegd worden: Sanders’ betekenis door te voeren. Tenzij hij belangrijkste hinderpaal in de erin zou slagen om maatschappelijke

voordeel van Clinton uitpakt. Ze kan rekenen op enorme steun van campagne wordt niet gevormd door bewegingen voor hem de barricades maatschappelijke organisaties die de Donald Trump en zijn Republikeinse op te krijgen. Zonder stakingen, bezet- achterban van de Democratische Partij, maar door Hillary Clinton en tingen, grootschalige demonstraties Partij vormen en connecties hebben de Democratische Partij.’ en activisme, zullen zelfs de kleinste binnen het partij-apparaat. Denk hervormingsvoorstellen stuklopen op daarbij vooral aan de vakbonden. De ››Wat is ervoor nodig om zijn de tegenwerking van de elite.’ leiding daarvan is vaak geneigd om de presidentschap te doen slagen?

SPANNING MAART 2016 11 LEREN VAN ELKAAR MODERN LINKS Tekst: Hans van Heijningen Foto: Archief Hans van Heijningen

In 2007 kwamen, op initiatief van van de bezuinigingspartijen hebben Wat onverlet laat dat je onder bepaal- de SP, vertegenwoordigers van veroordeeld. Ook in de Scandinavi- de omstandigheden na verkiezingen modern-linkse partijen naar De sche landen staat links bijna overal op wel met ze moet samenwerken om tot Weverij in Oss om in een open bescheiden winst of weet ze haar een werkbare, progressieve meerder- sfeer ervaringen uit te wisselen positie te behouden. In Zuid-Europa, heid te komen. Daarbij wordt gewezen en dilemma’s te bespreken. Portugal, Spanje, Griekenland en op het voorbeeld van Portugal, waar Inmiddels is het 2016, er nemen Cyprus doet links het echt goed. Dat het succes van de modern-socialisti- meer partijen en partijleiders deel geldt niet voor Oost-Europa, waar sche partij Bloco de Esquerda een aan het overleg en in de afgelo- modern-links na het wegvallen van antibezuinigingsregering met de pen jaren hebben de Noren, het Oostblok nergens een factor van sociaaldemocratische partij en de Denen, IJslanders, Grieken en betekenis heeft kunnen worden. communisten mogelijk heeft gemaakt. Cyprioten regeringservaring En dan zijn er de bezuinigingen. Bijna opgedaan. overal in Europa zijn de werkloosheid Dat regeren niet zaligmakend is, en de armoede toegenomen. In het hebben we gezien in IJsland waar onze We hebben zojuist de negende rijke Duitsland zit nu 15 procent van kameraden van VG (de Rood-Groene bijeenkomst gehad van modern-links, de bevolking onder de armoedegrens, Alliantie) het land redden nadat het ditmaal in IJsland. Hoewel we geen de Cypriotische vertegenwoordigster failliet was gegaan, maar de daarop- kleine spelers meer zijn, worstelen van AKEL heeft het over 150 duizend volgende verkiezingen verloren. vrijwel alle partijen met enorme armen (op een bevolking van minder Troostprijs is wel dat er in IJsland tien uitdagingen. Hoe een sociale uitweg dan 1,2 miljoen), de Finse partijvoor- bankiers in de gevangenis zitten, uit de crisis te vinden en hoe op een zitter spreekt over het krimpen van de omdat ze de economie van het land humane manier vluchtelingen op te overheidsbegroting met 8 procent, in onherstelbare schade toe hebben vangen terwijl het in onze landen aan Slovenië is 15 procent van de beroeps- gebracht. Hoe moeilijk regeren kan banen, betaalbare woningen en bevolking werkloos, in Griekenland 25 zijn, zien we op dit moment in essentiële voorzieningen ontbreekt. procent. Leven is voor steeds meer Griekenland. Terwijl de regering van De giftige cocktail van sociale Europeanen de afgelopen jaren Tsipras dag en nacht werkt om een afbraak, toenemende armoede en de overleven geworden. sociale uitweg uit de crisis te vinden vluchtelingencrisis heeft het afgelopen en daarbij gedwarsboomd wordt door jaar bijna overal geleid tot een In bijna alle landen van Europa het IMF, wordt het land onevenredig versterking van (extreem)rechts, tot bevindt de sociaaldemocratie zich in hard getroffen door de vluchtelingen- ondermijning van de democratie en een existentiële crisis. Was het streven crisis. tot een groeiende afkeer van de naar samenwerking met hen – zeker politiek onder heel veel mensen. Over voordat de financiële crisis in 2008 Over een ding zijn we het allemaal een ding zijn we het snel eens: de uitbrak – nog een wenkend perspec- eens: het moet afgelopen zijn met het kansen en bedreigingen voor links in tief voor veel linkse partijen, nu ziet kapotbezuinigen van onze landen, er Europa liggen dichter bij elkaar dan dat er in veel landen heel anders uit. moet geïnvesteerd worden in sectoren ooit. Enerzijds, zo signaleren de Deense, die belangrijk zijn voor de mensen, Zweedse, Ierse, Duitse en Griekse belastingontwijking moet hard LINKSE RONDGANG afgevaardigden, hebben de sociaalde- aangepakt worden, rijken moeten Stuk voor stuk houden de aanwezigen mocraten hun eigen mensen in de meer belasting betalen en onze een korte inleiding over de situatie in steek gelaten door voor de bestaande economieën moeten duurzamer hun respectievelijke landen en orde te kiezen, anderzijds krijgen ze worden, in het belang van toekomstige partijen. Terwijl we met elkaar in daar in steeds meer landen de generaties. gesprek zijn, druppelen de uitslagen rekening voor gepresenteerd door de van de verkiezingen in Ierland kiezer. Meerdere aanwezigen waar- VLUCHTELINGEN binnen. De zittende regeringspartijen schuwen voor de risico’s voor linkse De Griekse SYRIZA-vertegenwoordi- – waaronder Labour – hebben een partijen wanneer zij de bijwagen van ger Yiannis Bournous doet een drama- enorm pak slaag gekregen van de de sociaaldemocraten worden en tische oproep: ‘Doe iets, hou op met kiezer, terwijl het links-nationalisti- pleiten voor het vormen van onafhan- theoretiseren. Europa doet niks en sche Sinn Fein tot de winnaars kelijke, progressieve coalities met laat Griekenland met tienduizenden behoort en van 10 naar 14 procent van maatschappelijke organisaties als vluchtelingen zitten.’ de stemmen gaat. Nog eens 11 procent vakbonden en ngo’s. Samenwerken ‘Er is geen sprake van een vluchtelin- van de stemmen gaat naar partijen die met de sociaaldemocraten vóór de gencrisis maar van vluchtelingen die in de verkiezingscampagne het beleid verkiezingen is meestal geen succes. in een crisissituatie zitten’, zegt Katja

12 SPANNING MAART 2016 De deelnemers aan de bijeenkomst van modern-linkse partijen in IJsland, onder wie Hans van Heijningen, Ron Meyer, en Tiny Kox.

Kipping, voorzitter van de Duitse centrum van de macht zitten.’ maar over de concrete uitwerking Linke. ‘De enige vluchtelingen waar je Terwijl enkele vertegenwoordigers in daarvan verschillen we soms van echt voor op moet passen, zijn de relatie tot de vluchtelingen over een mening. Dat geldt vooral voor wat belastingvluchtelingen die hun verrijking van de samenleving spreken betreft de EU. Moeten we het ergste kapitaal in belastingparadijzen zoals en erop wijzen dat dit een oplossing vrezen als de Britten de EU verlaten, Nederland stallen’, stelt Nikolaj voor bevolkingskrimp en de veroude- de EU er niet in slaagt om de vluchte- Villumsen van de Rood-Groene ring van de bevolking kan zijn, maken lingen naar rato in de lidstaten onder Alliantie uit Denemarken. Uitspraken anderen daar bezwaar tegen. Zij te brengen, of als Nederland op 6 april die tot de verbeelding spreken maar wijzen erop dat er een ongeschoolde, tegen het associatieverdrag met die onverlet laten dat alle aanwezigen kansarme onderklasse ontstaat en dat Oekraïne stemt? Alle aanwezige zich grote zorgen maken over de de verdeling van vluchtelingen over vertegenwoordigers zien het beleid van vluchtelingenstroom en de gevolgen Europa volstrekt scheef is. Emile de EU als buitengewoon schadelijk daarvan. De Sloveense afgevaardigde Roemer betoogt dat grote problemen voor de bevolking van de lidstaten. drukt de situatie kernachtig uit: ‘Een om grote antwoorden vragen. Hij Maar zitten we op de goede weg jaar geleden slaagden wij er met onze maakt daarbij een onderscheid tussen wanneer we deze EU flink in de anti-corruptieboodschap in om met 6 de oorzaken (de oorlogen, de ongelijk- problemen brengen? Een deel van de kameraden in het parlement te komen heid in de wereld), de oplossingen (het aanwezigen vindt van wel en bena- en kort daarna werden wij de meest stoppen van de oorlog, het bevorderen drukt dat een crisis soms noodzakelijk populaire partij in ons land in de van eerlijke handel en het bieden van is om iets nieuws en beters uit te peilingen. Ik maakte me – dat zeg ik ontwikkelingskansen, investeringen in werken, anderen waarschuwen voor de jullie eerlijk – grote zorgen omdat de de sociale sector) en het organiseren gevaren van de crisis binnen de EU en groei veel te snel ging en wij dat als van mensen op basis van concrete pleiten voor hervorming van de Unie. partij niet meer bij konden benen. belangen (een betaalbaar huis, Bij de afsluiting van de bijeenkomst Maar die angst bleek voorbarig. De toegang tot onderwijs, gezondheids- onderstrepen alle vertegenwoordigers vluchtelingenstroom heeft de realiteit zorg zonder marktwerking). Tiny Kox het belang van een open discussie. We in ons land de afgelopen maanden geeft vervolgens aan dat we vluchtelin- spreken af dat we binnen een jaar totaal op zijn kop gezet. Scheer- gen vooral niet met arbeidsmigranten opnieuw bij elkaar komen. Verder mesprikkeldraad langs onze grenzen, moeten verwarren. Die eerste groep gaan we op voorstel van Emile Roemer militarisering van de politie en een moet opgevangen worden totdat zij na werken aan een gezamenlijke verkla- voorstel om gewapende burgermilities het einde van het oorlog terug kunnen ring over de crisis en het vluchtelin- te vormen, bepalen nu de politieke keren. Daarbij moeten zij op onze hulp genvraagstuk en informatie uitwisse- agenda. Onze grote rechtse tegenstan- kunnen rekenen bij de heropbouw van len over (de aanpak van) armoede in der staat nu op 40 procent van de hun verwoeste land. onze landen. Als het aan de SP ligt, stemmen in de peilingen, terwijl wij beperken we de uitwisseling niet tot de terug zijn gezakt naar 10 procent. Wij OMGAAN MET VERSCHILLEN grote Europese vraagstukken, maar staan letterlijk met lege handen, wij Natuurlijk zijn we het eens over hebben we het ook over partijopbouw, maken analyses en kunnen die goed belangrijke principes – zoals het leden maken, afdelingen opzetten en verwoorden, maar oplossingen bieden belang van menselijke waardigheid, campagnes winnen. kunnen we niet omdat we niet in het gelijkwaardigheid en solidariteit –

SPANNING MAART 2016 13 KAPITAAL EN MAFFIA OP DE NEDERLANDSE ANTILLEN Tekst: Ronald van Raak Foto: Fred Hoogervorst / Hollandse Hoogte©

Curaçao en Sint Maarten zijn die met ons een lang, maar gevoelig Gerrit Schotte is veroordeeld tot drie gekolonialiseerd door het interna- verleden delen. De eilanden zijn rijk, jaar celstraf. De oud-premier werd tionale kapitaal. Van belasting- met een hoger gemiddeld inkomen door het OM ‘een trekpop’ genoemd ontduikers tot gokmaffia, crimi- dan veel landen in Oost-Europa. Maar van Corallo: ‘Hij heeft zich laten nelen houden de politiek in hun de verschillen zijn ook enorm: omkopen door Francesco Corallo en greep. Daar moeten we tegen tegenover de ongekende rijkdom van heeft daardoor van zichzelf een optreden. Alleen dan hebben de de meeste buitenlanders, staat de corrupt politicus gemaakt (). Nog mensen op de eilanden een kans schrijnende armoede van veel kwalijker is dat hij door steekpennin- op een betere toekomst. oorspronkelijke bewoners. De gen aan te nemen, de belangen van eilanden zijn gekolonialiseerd door Curaçao en de Curaçaose bevolking In juli vorig jaar vond ik een opmerke- het internationale kapitaal. Daardoor heeft verkocht aan Corallo en zijn lijke brief in mijn postvakje in Den is de politiek in handen gekomen van gokindustrie.’ De aanklager op Haag. Van advocatenkantoor Spong, criminelen. Curaçao verwees naar dezelfde brief met een aangifte van ‘smaad en die ook ik heb gezien van de Italiaanse belediging’. Omdat ik Francesco De Nederlandse Antillen gelden als regering: ‘Volgens deze brief zou Corallo – gokondernemer te Sint belastingparadijs. Toen ik in 2006 Corallo een belangrijk lid zijn van de Maarten – een ‘maffiabaas’ had woordvoerder werd wilde ik precies Siciliaanse maffia.’ genoemd. Een echte verrassing was weten hoe dat werkte. Na veel dat niet, op de eilanden worden critici speurwerk kregen we een contract in INFILTRATIE IN CENTRALE BANK voortdurend aangeklaagd. Directe handen van het Amerikaanse EN GEHEIME DIENST aanleiding voor de aangifte was een oliebedrijf Valero (nu NuStar), dat In oktober 2010 werd het land column die ik had geschreven over grote hoeveelheden olie opslaat op Nederlandse Antillen opgeheven. Judith Roumou, een kritische blogger. het kleine Statia (Sint Eustatius). Uit Aruba (100.000 inwoners) had al een Zij werd op Sint Maarten geïntimi- het contract bleek dat deze oliemulti- ‘status aparte’, maar ook Curaçao deerd en gevangengenomen. Onder- national – behalve een symbolisch (150.000 inwoners) en Sint Maarten tussen is deze journaliste het eiland bedrag – geen enkele belasting (35.000 inwoners) werden nu auto- ontvlucht en elders ondergedoken. betaalde. Op de eilanden bleek een nome landen binnen het Koninkrijk. Ik krijg wel vaker vreemde post. Zo financieel netwerk te bestaan van Dit betekent dat deze landen veel ontving ik ooit een interne memo van fiscale constructies waardoor bedrij- dingen zelf moeten regelen, maar dat de geheime dienst van Curaçao, ven belasting konden ontduiken, maar Nederland verantwoordelijk blijft voor waarin stond dat Francesco Corallo ook zware criminelen zwart geld goed bestuur. Bonaire, Saba en Statia verbonden is met de Italiaanse maffia. konden witwassen. (samen 25.000 inwoners) werden Ook kreeg ik een brief te zien van het direct onderdeel van ons land. De SP ministerie van Binnenlandse Zaken GEKOCHT DOOR DE GOKMAFFIA was destijds fel tegen, omdat ik vond van Italië, waarin werd uitgelegd dat De georganiseerde misdaad heeft dat Curaçao en Sint Maarten hele- Corallo ‘betrokken was bij internatio- grote invloed op de lokale politiek. maal niet klaar waren en het bestuur nale drugshandel’ en ‘een belangrijke Deze maand stond op Curaçao veel te kwetsbaar was. persoon betrof in de Siciliaanse oud-premier Gerrit Schotte voor de maffia’. Informatie die volgens dat rechtbank. Schotte werd er onder Corallo kreeg direct invloed op de ministerie was bevestigd door de meer van verdacht geld te hebben politieke gang van zaken. Opmerkelijk Italiaanse politie en de Italiaanse aangenomen van Francesco Corallo; was de poging om zijn rechterhand geheime dienst. Dit soort informatie bedrijven van Corallo te hebben Rudolf Baetsen (opleiding: hogere gaf mij het idee dat Corallo wel eens begunstigd; vertrouwelijke informatie hotelschool) te benoemen tot verbonden zou kunnen zijn met de aan Corallo te hebben verstrekt; voorzitter van de raad van commissa- maffia. Corallo politieke invloed te hebben rissen van de Centrale Bank van gegeven; Corallo internationaal Curaçao en Sint Maarten. Oud-mede- GEKOLONIALISEERD namens Curaçao te hebben aanbevo- werkers van de geheime dienst van DOOR HET KAPITAAL len en zich ervoor te hebben ingezet Curaçao verklaarden in detail hoe Ik ben nu tien jaar woordvoerder dat Corallo (of andere personen van massaal geheime informatie werd Koninkrijksrelaties. In die tijd ben ik zijn bedrijf) zouden worden ‘aange- gestolen en in handen kwam van de verliefd geworden op het Caribische steld op belangrijke institutionele onderwereld. Ook kreeg ik concrete deel van ons Koninkrijk. Op de functies’. informatie hoe het hoofd beveiliging eilanden wonen prachtige mensen, van de geheime dienst werd omge-

14 SPANNING MAART 2016 SCHOTTE AL IN 2010 MET CORALLO IN VERBAND GEBRACHT Uit een screening van de geheime dienst van Curaçao naar kandidaat-ministers voor het kabinet-Schotte uit 2010 blijkt al dat Schotte in verband wordt gebracht met maffiabaas Corallo. Onder meer vanwege ‘Heimelijke afspraken met diverse geldschieters, zowel lokaal als in het buitenland die nauwe banden hebben met figuren als Francesco Corallo op Sint Maarten’, zou de benoeming van Schotte tot premier mogelijke ‘veiligheidsrisico’s’ met zich meebrengen.

Mogelijk speelde ook mee dat ik in april vorig jaar samen met VVD-Ka- merlid André Bosman een voorstel heb gedaan voor een grootschalig onderzoek naar de verbondenheid tussen onder- en bovenwereld op Curaçao en Sint Maarten, in het bijzonder tussen de politiek en de gokindustrie. Dat voorstel werd met steun van alle partijen in de Tweede Voormalig premier en minister van algemene zaken Gerrit Schotte (vooraan, midden). Kamer aangenomen.

De Nederlandse regering heeft daar bijna 25 miljoen euro en meer dan 50 rechercheurs voor vrijgemaakt. Het kocht, direct naar Sint Maarten vloog, Helmin Wiels. Deze populaire onderzoek zal worden uitgevoerd in om op bezoek te gaan bij baas politicus werd op 5 mei 2013 op nauwe samenwerking met de Verenig- Corallo. Curaçao vermoord, kort nadat hij had de Staten – die veel interesse hebben gezegd onthullingen te zullen doen in Sint Maarten als centrum van het MOORD EN MAFFIA OP DE ANTILLEN over corruptie op het eiland en de witwassen van drugsgeld – en met De rechter op Curaçao heeft op 11 invloed van de gokindustrie. De Italië, dat graag onderzoek doet naar maart uitspraak gedaan in de zaak moordenaars zijn opgepakt en connecties van de maffia op de Schotte. Maar dat is nog maar het veroordeeld, maar het onderzoek naar Nederlandse Antillen. Als we het foute begin. Abdul Nassar El Hakim was de opdrachtgevers loopt nog steeds. geld volgen, zien we precies welke onder Schotte minister van Economi- Daar zullen ongetwijfeld nog grote foute politici hieraan hangen. Maar sche Zaken. Volgens de interne memo namen opduiken uit de Curaçaose dan zien we ook welke ondernemers van de geheime dienst was hij niet politiek. Ook op Sint Maarten is en bankiers, accountants en fiscalisten alleen verbonden met de maffia, maar bekend dat veel parlementariërs uit de kapitalistische bovenwereld in ook met een terroristische organisatie. nauwe banden hebben met de dienst staan van de criminele onder- Nu staat deze oud-minister terecht onderwereld en betaald worden door wereld. voor een miljoenenschuld bij de de gokmaffia. belasting. George Jamaloodin was Hoe het staat met de aangifte van onder Schotte minister van Financiën. KAPITALISTISCHE BOVENWERELD Corallo tegen mij, dat weet ik niet. Deze minister – die op het ministerie EN CRIMINELE ONDERWERELD Ik heb sindsdien niets meer gehoord rondliep met een vuurwapen in zijn Directe aanleiding voor de aangifte van advocaat Spong en ook niet van zak – nam destijds het initiatief tot het door Corallo was een column waarin het Arrondissementsparket in Den omkopen van de geheime dienst. ik een journaliste op Sint Maarten Haag, waar de aangifte werd gedaan. verdedigde. Ook mijn eigen artikelen Maar mocht het ooit tot een rechts- Jamaloodin werd eerder opgepakt in over corruptie en vriendjespolitiek zaak komen, dan zie ik uit naar de het onderzoek naar de moord op worden op de eilanden veel gelezen. verdediging.

SPANNING MAART 2016 15 SOCIAALECONOMISCHE ONGELIJKHEID EN HET STRAFRECHT Tekst: dr. Gwen van Eijk

De term klassenjustitie wordt Toch zou het goed zijn om hierover gevraagd om onderzoek te doen naar zelden meer gehoord. Dat neemt wel vragen te stellen. De afweging van maatschappelijke scheidslijnen. De niet weg dat de sociaaleconomi- de rechter om rekening te houden vraag in hoeverre en hoe zulke sche status van verdachten, met een baan van de verdachte kan op scheidslijnen hun weerslag hebben in bijvoorbeeld het hebben of zich te rechtvaardigen zijn. Maar meer de rechtstoepassing staat dus nog verliezen van een betaalde baan, algemeen roept het de vraag op in open. invloed kan hebben op de straf die hoeverre de sociaaleconomische door een rechter wordt opgelegd. status van daders mag en moet Dat sociale scheidslijnen reden tot Het is daarom hoog tijd voor een meespelen in strafrechtelijke beslissin- zorg zijn wordt wel bevestigd door een hernieuwde discussie over de gen. Leidt dat niet tot klassenjustitie? groeiende verzameling sociaalweten- mogelijke structurele bevoorde- Een ‘maatschappelijke val’ is bijvoor- schappelijke publicaties, waaronder ling en benadeling van sociale beeld exclusief voorbehouden aan een vorig jaar verschenen drieluik van groepen in het strafrecht. prominente verdachten, wat betekent het SCP en de WRR. Ik moet hier dat alleen zogenaamde witteboorden- volstaan met een zeer beknopte In een recente strafzaak tegen een criminelen kunnen profiteren van samenvatting van de conclusies van ‘voorheen prominente’ ondernemer deze grond voor strafverlaging. Is het deze publicaties. De economische erkende het Gerechtshof ‘de maat- met oog op de hoge werkloosheid in ongelijkheid is in de afgelopen schappelijke val die de verdachte heeft de laatste jaren daders eigenlijk wel decennia toegenomen. De nieuwe meegemaakt’: dat de ondernemer aan te rekenen dat ze geen werk sociale scheidslijnen lopen niet meer ‘diep is gevallen’ en ‘niet meer op de hebben? In hoeverre is een (kenne- langs afkomst en religie maar langs door hem gewenste manier in zijn lijke) acceptatie van verschillen in opleidingsniveau: hoger en lager levensonderhoud kan voorzien’ zag straftoemeting op basis van werkstatus opgeleiden wonen gescheiden, het hof als ‘een straf op zich.’ Hoewel en maatschappelijke positie een trouwen en netwerken vaker met deze overweging misschien uitzonder- reflectie van groeiende sociale elkaar, besteden hun vrije tijd anders lijk is, is het niet uitzonderlijk dat de ongelijkheden in onze samenleving? en hebben andere, op punten rechter rekening houdt met de tegengestelde, politieke overtuigin- sociaaleconomische status van ONGELIJKHEID IN NEDERLAND gen. Hoger opgeleiden hebben in verdachten. Zo zijn rechters, in de In een ander tijdperk zouden we het onze ‘diplomademocratie’ ook meer woorden van de Raad voor de feit dat de sociaaleconomische status politieke invloed dan lager opgelei- Rechtspraak, ‘eerder geneigd om van verdachten en daders meespeelt den. Dat, in tegenstelling tot het mensen met werk een taakstraf op te in strafrechtelijke beslissingen ideaal van gelijke kansen, het verwer- leggen omdat gevangenisstraf vaak misschien klassenjustitie hebben ven van een hogere sociale status nog het einde van een baan betekent.’ Ook genoemd. De term is uit de gratie altijd gemakkelijker is wanneer de hier kan meespelen dat het verlies van geraakt – of in de taboesfeer beland? ouders hoger opgeleid zijn, was voor een baan een ‘straf op zich’ is. In antwoord op Kamervragen over de de Raad voor Maatschappelijke Daarnaast wordt werk doorgaans als mogelijke gevolgen van de bezuinigin- Ontwikkeling reden te concluderen ‘beschermende factor’ gezien. De hier gen op de gesubsidieerde rechtsbij- dat zich in Nederland een ‘nieuwe geciteerde uitspraak van de Raad van stand in 2013 antwoordde toenmalig klassenmaatschappij’ aftekent. Die de Rechtspraak is een reactie op een minister Opstelten dat in Nederland conclusie mag zeer opmerkelijk heten, in opdracht van de Raad uitgevoerd ‘geen enkel voorbeeldje’ van klassen- gezien het taboe rondom ‘klasse’ in de onderzoek door de Universiteit Leiden justitie zou zijn. Die stelligheid kan Nederlandse sociale wetenschappen naar verschillen in straftoemeting echter niet overtuigen, aangezien er en samenleving. naar etnische afkomst van daders. nauwelijks onderzoek gedaan wordt De RMO kreeg vorig jaar bijval van Verschillen op basis van etnische naar klassenjustitie – of liever: het SCP dat concludeerde dat ‘het afkomst zijn reden tot zorg en vragen selectiviteit op grond van sociaaleco- postmodernistische idee van een om onderzoek naar achterliggende nomische status, om aan te sluiten bij klassenloze samenleving dus geen oorzaken, terwijl verschillen op basis de nu gangbare (criminologische) stand [houdt]’. Op grond van van werkstatus niet problematisch zijn, terminologie. De regering spreekt empirisch onderzoek naar het zo lijkt de Raad te suggereren. bovendien met twee monden, want zij economische, culturele, sociale en heeft ook verschillende adviesraden persoonlijke kapitaal van Nederlan-

16 SPANNING MAART 2016 Wat betekent dat nu voor het straf- ving waarin vooral (cultureel) recht? Een rechtvaardige rechtsple- kapitaalkrachtigen de regels bepalen, ging en rechtstoepassing zijn afhanke- zou dat kunnen leiden tot een lijk van een rechtvaardige sociale rechtsklimaat dat wordt gekenmerkt structuur, aldus de ‘grote hypothese door onverschilligheid, vijandigheid van de rechtssociologie’ geformuleerd of moralisme jegens kapitaalarmere door Kees Schuyt. Een onrechtvaar- groepen. dige sociale structuur werkt door in het recht, tenzij allerlei vormen van Een voorbeeld van onverschilligheid ongelijkheden worden gecorrigeerd zien we wellicht in de bezuinigingen door datzelfde recht. Als we nu op op de rechtsbijstand. Vijandigheid ligt grond van bovengenoemde onder- misschien ten grondslag aan het idee zoeksbevindingen moeten constateren dat de criminelen zelf moeten dat onze samenleving wellicht minder opdraaien voor de kosten van gelijk en rechtvaardig wordt of is criminaliteitsbestrijding. Overal waar geworden, dan lijkt er voldoende procedures en beslissingen gekoppeld reden om ons de vraag te stellen in worden aan kosten loert het risico van hoeverre en op welke manieren een bevoordeling en benadeling op grond rechtvaardige toepassing van het van inkomenspositie. Het rechtssys- strafrecht in het geding komt of reeds teem kan die ongelijkheid corrigeren is gekomen. In elk geval kunnen we er via financiële steun of inkomensaf- niet voetstoots van uitgaan dat sociale hankelijk regelingen. Maar op de veranderingen niet doorwerken in het gesubsidieerde rechtsbijstand wordt recht, en dat is reden om zowel de nu juist voortdurend bezuinigd, en rechtspleging en –toepassing als de het wetsvoorstel om een deel van de

Foto: flickr / Dierk Schaefer CC corrigerende werking van het recht te kosten van vervolging en detentie te blijven onderzoeken. verhalen op de dader is al door de Tweede Kamer. Dat deze maatregelen SOCIALE AFSTAND mensen met een laag inkomen harder ders liet het SCP zien dat de bevolking Nu in de sociale wetenschappen de treft kan hier moeilijk worden ingedeeld kan worden in zes groepen: term ‘klasse’ langzaam maar zeker uit ontkend maar lijkt door de wetgever vier ‘sociale segmenten’ en twee de taboesfeer wordt gehaald, is het geaccepteerd te worden. ‘sociale klassen’. ‘Segmenten’ wellicht ook mogelijk de term verschillen van elkaar maar zijn niet ‘klassenjustitie’ weer af te stoffen. Nu Een ander probleem van sociale vastomlijnd, terwijl van een ‘klasse’ is de term vaak nogal eng begrepen afstand kan spelen in persoonlijke sprake is als de positie van een groep als bewust machtsmisbruik en ‘hoge interacties tussen veelal hoger bekrachtigd wordt door bijvoorbeeld heren’ die elkaar de hand boven het opgeleide justitie-actoren en lager groepseigen opvattingen, groeps- hoofd houden. Maar, om nogmaals opgeleide justitiabelen. Sinds kort identificatie en sociale en ruimtelijke Schuyt aan te halen, selectieve worden gedetineerden beoordeeld op afzondering. Het gaat in Nederland rechtsbedeling komt in gradaties hun eigen verantwoordelijkheid, om een ‘gevestigde bovenlaag’ en een waarbij de graad van bewustheid motivatie en houding, en privileges groep die het ‘precariaat’ is genoemd, varieert van corruptie en machtsmis- zijn hiervan afhankelijk. Het is de beide goed voor 15 procent van de bruik tot onbewuste selectiviteit en het vraag of deze eisen, gezien de bevolking. De mensen die tot het ‘misverstand van goede bedoelingen’. sociaaleconomische kernmerken van ‘precariaat’ (een Britse term en Hoewel we de eerste vormen zeker de gevangenispopulatie, niet ‘nogal samenvoeging van ‘precair’ en niet bij voorbaat hoeven uit te sluiten onrealistisch’ zijn. Het eisenpakket ‘proletariaat’) worden gerekend, (al was het maar omdat nog het getuigt misschien ook van weinig leiden een onzeker bestaan, vooral op nodige te doen is op het gebied van begrip voor de mogelijke mentale het gebied van werk en inkomen. In corruptiebestrijding ), wil ik mij in gevolgen van het opgroeien of leven in deze groep zitten veel laagopgeleiden deze bijdrage richten op mogelijke andere omstandigheden: het model en (langdurig) werklozen, mensen meer verborgen vormen van selectivi- lijkt althans het waardenpatroon van met weinig inkomen en vermogen teit in rechtsbedeling of rechtstoepas- mensen die voldoende vaardigheden (vaak geen eigen woning) en weinig sing op grond van sociaaleconomische en competenties bezitten als maatstaf sociale en instrumentele contacten. status van verdachten en daders. te nemen. Dat waardenpatroon lijkt Ondanks dat de onderzoekers spreken Groeiende sociale ongelijkheid kan ook weer leidend als het gaat om de van een ‘zachte tweedeling’ tussen ertoe leiden dat ook de sociale afstand reclasseringswerker die als ‘goed bevolkingsgroepen, is de afstand tussen kapitaalarme en kapitaalkrach- prosociaal rolmodel’ in de interactie tussen de twee klassen groot, niet tige groepen toeneemt, wat zich met cliënten ‘conventionele waarden alleen voor wat betreft kapitaal maar vervolgens weer kan uiten in weder- uitdraagt.’ Een ‘misverstand van ook voor politieke voorkeuren, zijds onbegrip, wantrouwen en goede bedoelingen’ – langer begelei- vertrouwen in andere mensen en conflict. In combinatie met een den en strenger beoordelen van geluk. ‘diplomademocratie’, een samenle- kapitaalarme justitiabelen – is niet

SPANNING MAART 2016 17 ondenkbaar. Is het feit dat hierover als discriminatie of een probleem van nauwelijks discussie is een reflectie ongelijke behandeling. Sociaalecono- van de marginale positie die het mische status wordt dan ook meestal ‘precariaat’ in onze samenleving niet onbewust maar juist expliciet inneemt? meegenomen in allerlei beslissingen. Probleem is dat hierover geen EXPLICIETE SELECTIVITEIT discussie is, dat het als vanzelfspre- Daarnaast zijn diverse voorbeelden te kend wordt gezien om justitiabelen op noemen van directe selectiviteit op grond van hun sociale of financiële grond van de sociaaleconomische status anders te behandelen. status van justitiabelen. Werk, inkomen, een hogere opleiding en Maar hebben we wel goed zicht op huisvesting worden gezien als Foto: Acrhief Gwen van Eijk© eventuele consequenties? Persoonlijke ‘beschermende factoren’ die de kans Dr. Gwen van Eijk is Universitair Docent omstandigheden als werk, inkomen en op crimineel gedrag en recidive criminologie aan het Instituut voor huisvesting worden gezien als zouden verminderen. Het risicotaxa- Strafrecht en Criminologie (Universiteit objectieve factoren waarvan weten- tie-instrument RISc, op basis waarvan Leiden) schappelijk is vastgesteld dat ze de reclassering advies uitbrengt aan samenhangen met crimineel gedrag. de rechter over recidive-risico en Maar ook dan is discussie over de rol behandelplan van verdachten, neemt van deze factoren in strafrechtelijke deze factoren expliciet mee. Het terwijl de dader die detentie uitzit beslissingen noodzakelijk. Immers, bestaan van ‘witteboordencriminali- gedurende die tijd geen mogelijkhe- voor etnisch profileren is mogelijk ook teit’ maakt direct duidelijk dat den heeft een baan te krijgen. Na de wetenschappelijke grond, als we maatschappelijke inbedding zeker straf heeft de eerste meer werkerva- afgaan op de cijfers van politie en niet voor iedere dader beschermend ring, terwijl de laatste een gat op zijn justitie, maar discussie over het werkt. Maar omdat RISc beoogt cv heeft, wat het vinden van een baan meenemen van etnische afkomst in beslissingen te standaardiseren, na detentie op zijn beurt weer kan beslissingen over opsporing, vervol- worden een lage opleiding, werkloos- bemoeilijken. Dit verschil kan ging en berechting vinden we – te- heid en gebrek aan inkomen en doorwerken in mogelijke latere recht – nodig met oog op onwenselijke huisvesting voor alle cliënten gescoord adviezen van de reclassering op basis neveneffecten zoals discriminatie en als ‘criminogene factoren’, waardoor van de (historische) arbeidspositie. stigmatisering. Waarom zou dat een ‘prominente ondernemer’ per Ook al kunnen werkloze daders hun anders zijn als het gaat om sociaaleco- definitie gunstiger scoort dan een baan niet verliezen, zij hebben wel iets nomische status? Ook het afstemmen dakloze verslaafde. Hoe werkt dat te verliezen, namelijk een kans om na van opsporing, vervolging en berech- verschil in sociaaleconomische status de uitspraak hun leven op de rails te ting op achtergestelde daders of vervolgens door in de adviezen aan de krijgen en om te laten zien dat zij dat dadergroepen kan immers zulke rechter? Dat het instrument valide en willen en kunnen. ongewenste neveneffecten hebben. In evidence-based is, doet niet af aan de elk geval kan niet worden volgehou- ingebakken ongelijke beoordeling van ANDERS DAN ETNISCHE AFKOMST den dat in Nederland ‘geen enkel verdachten en daders op grond van De rol van sociaaleconomische status voorbeeldje’ bestaat van selectiviteit hun sociaaleconomische status. in straftoemeting en risicotaxatie op grond van sociaaleconomisch maakt duidelijk dat selectiviteit op status – dat gebeurt wel en zelfs En ook dat de rechter rekening houdt grond van sociaaleconomische status bewust. Recent sociaalwetenschappe- met of de veroordeelde een baan heeft van een essentieel andere aard is dan lijk onderzoek en politiek-maatschap- of niet is een voorbeeld van hoe selectiviteit op grond van etnische pelijke discussies over sociale ongelijk- sociaaleconomische status expliciet afkomst. Er zal zeker een verband en heid geven bovendien een extra wordt meegenomen in beslissingen overlap zijn tussen benadeling op aanleiding tot discussie over de vraag over justitiabelen. Verlies van een grond van etnische afkomst en op of en in welke mate of vormen zulke baan kan inderdaad onwenselijk zijn grond van sociaaleconomische status, selectiviteit gerechtvaardigd is en wat in termen van recidive en leedtoevoe- maar toch verdient het onderwerp een de consequenties van verschillen in ging, maar kijken we wel voldoende eigen discussie en een eigen empiri- behandeling zijn. Dit artikel heeft naar de gevolgen voor de werkloze sche onderzoeksbenadering. In hopelijk een eerste aanzet gedaan tot dader? Het zal niet gemakkelijk zijn discussies over selectiviteit op grond een hernieuwde discussie. een taakstraf uit te voeren naast een van etnische afkomst gaat het over baan, dus een taakstraf is op het ofwel racisme – wat doorgaans wordt eerste gezicht misschien niet een afgekeurd – ofwel onbewuste vooroor- lichtere straf. Anderzijds, als we kijken delen en stereotyperingen die naar de gevolgen op langere termijn doorwerken in beslissingen: het gaat Dit artikel verscheen oorspronkelijk als: dan is een gevangenisstraf misschien niet om formeel vastgestelde risicopro- Eijk, G. van (2015) Sociaaleconomische toch zwaarder. De dader die een fielen maar vaak om onderbuikgevoe- ongelijkheid en het strafrecht: aanzet tot taakstraf uitvoert behoudt zijn baan lens. Dit in tegenstelling tot classism discussie, Proces, tijdschrift voor straf- en inkomen tijdens en na de straf, dat vaak niet wordt gezien of herkend rechtspleging 94(5): 282-287.

18 SPANNING MAART 2016 DE BEPROEVING VOOR DE ZOGENAAMDE ‘DEELECONOMIE’

Tekst en foto: Mahir Alkaya©

Op 20 juni aanstaande zullen wereldwijd vele ogen gericht zijn op een besparen zij op zwaarbevochten Amerikaanse rechtbank in San Francisco, waar het bedrijf Uber voor de sociale zekerheden en krijgen zij een rechter zal verschijnen. Als de chauffeurs winnen dan vrezen groter deel van de koek dan bestaan- opkomende bedrijven in de zogenaamde deeleconomie, evenals de de bedrijven gewend waren te krijgen, durfkapitalisten die achter hen staan, voor een domino-effect van met alle gevolgen van dien voor rechtszaken. arbeiders. Ter illustratie: slechts één op de vijf zzp’ers in Nederland heeft Wat in 2013 begon als een aanklacht zo gedetailleerd is voorgeschreven dat een verzekering voor arbeidsonge- van enkele chauffeurs tegen het er in feite sprake was van een arbeids- schiktheid, volgens het CBS. Boven- bedrijf is uitgegroeid tot een collec- verhouding. Bovendien hadden zij dien bouwen zzp’ers vaak noodge- tieve rechtszaak die niet alleen weinig invloed op hun tarieven, net als dwongen minder pensioen op, om gevolgen kan hebben voor 150.000 de Uber-chauffeurs. De rechtbank in maar te kunnen blijven concurreren. Uber-chauffeurs in Californië, maar Noord-Holland heeft recent geoor- mogelijk ook voor het verdienmodel deeld dat er in twee van deze drie De lagere tarieven die opkomende van Uber en andere bedrijven in de gevallen inderdaad gewoon sprake bedrijven vaak vragen voor hun ‘deeleconomie’. was een arbeidsovereenkomst, onder diensten worden dus weliswaar andere vanwege de gedetailleerde gepresenteerd als een gevolg van Het bedrijf Uber verbindt via een app werkinstructies. innovatie en een betere match tussen chauffeurs met klanten in de buurt en vraag en aanbod, terwijl in feite de rekent vervolgens een commissie In de praktijk kan het dus juridisch afbouw van sociale zekerheid hieraan bovenop de ritprijs. Na het succesvolle erg complex zijn om een helder onder- grotendeels ten grondslag ligt. Deze verzet van taxichauffeurs tegen hun scheid te maken, en bovendien kan rechtszaak wordt daarom gezien als meest omstreden dienst ‘UberPOP’, wetgeving per land verschillen. Het een beproeving voor de zogenaamde keren nu de eigen chauffeurs van zorgelijke is echter dat bij veel ‘deeleconomie’ en zou wel eens roet in Uber zich tegen het bedrijf vanwege opkomende bedrijven, die zich het eten kunnen gooien voor veel de slechte arbeidsvoorwaarden. Zij onterecht plaatsen in de categorie opkomende bedrijven en durfkapita- beweren dat zij ten onrechte worden ‘deeleconomie’, zelfstandig onderne- listen die daarin hebben geïnvesteerd. behandeld als zelfstandige onderne- merschap de nieuwe standaard lijkt te mers, terwijl zij in de praktijk gewoon worden voor arbeid. Deze bedrijven De ontwikkelingen in de Verenigde als werknemers functioneren. De zullen de rechtszaak tegen Uber op de Staten – die voorop lopen in de chauffeurs eisen daarom nu een voet volgen. Het komt hen namelijk opkomst van de deeleconomie en vergoeding voor bijvoorbeeld sociale goed uit dat men bereid is als zelfstan- daardoor als eerste te maken krijgen zekerheid en hun zorgverzekering. dig ondernemer allerlei klussen over met alle (bij)effecten daarvan – lijken Volgens Uber zijn deze chauffeurs te nemen van werknemers van erop te wijzen dat de strijd voor geen werknemers, omdat zij volledige bestaande bedrijven. Hierdoor sociale zekerheid opnieuw gevoerd controle hebben over hun eigen moet worden. Uber heeft tevergeefs arbeidstijden en werkplek en omdat zij geprobeerd de rechtszaak in Califor- naast hun werk bij Uber ook ander nië te versmallen en te vertragen. Ook werk kunnen doen. In de praktijk is in Seattle is de strijd losgebarsten. Dit echter het verdienmodel van Uber is de eerste Amerikaanse stad die een geheel gebaseerd op deze ‘zelfstan- verordening heeft aangenomen die dige’ chauffeurs, die zij werkinstruc- chauffeurs van bedrijven zoals Uber ties meegeven zoals elk ander bedrijf en Lyft het recht heeft gegeven op dat doet aan werknemers. Bovendien collectieve onderhandelingen over kan Uber de ritprijs bepalen en loon- en arbeidsvoorwaarden. desgewenst aanpassen, zonder tussenkomst van de chauffeurs, en De rechtszaak in San Francisco zal desgewenst eenzijdig de samenwer- naar verwachting niet op 20 juni al king beëindigen. uitsluitsel geven, maar het lijkt slechts een kwestie van tijd voordat het In Nederland is door drie ‘zelfstan- Mahir Alkaya studeerde innovatiemanage- strijdgewoel zich ook verplaatst naar dige’ pakketbezorgers een vergelijk- ment aan de TU Delft en is actief voor de Nederlandse steden. Werkers die bare rechtszaak aangespannen tegen SP in Amsterdam. Hij schreef eerder voor benadeeld worden door bedrijven als PostNL. Zij vonden dat de wijze Spanning over de risico’s van de opko- Uber zullen in de SP in elk geval een waarop zij hun werk moeten uitvoeren mende ‘deeleconomie’: sp.nl/Z4J bondgenoot vinden.

SPANNING MAART 2016 19 DE MEGA-ONDERNEMING ONDER HET MES

Tekst: Herman Beekers

Als je gelooft in de ‘onzichtbare Patenten waren oorspronkelijk markt – door de resterende handelsbe- hand van de vrije markt’, hoe kan bedoeld om het gebruik van een lemmeringen weg te nemen, zoals het dan dat zo’n 150 multinatio- uitvinding te reguleren, en ervoor te milieumaatregelen, volksgezondheids- nals de wereldeconomie volko- zorgen dat de maker beloond werd. wetgeving, regels voor het bankver- men domineren? De macht van de Tegenwoordig worden ze steeds meer keer en vakbondsrechten. Zeer megaonderneming is niet het gebruikt om de concurrentie het leven verontrustend zijn de afspraken in eerste en vast ook niet het laatste zuur te maken. De handel in patenten deze verdragen over het beslechten boek over de mankementen van én de rechtszaken daarover, is een van conflicten. De ‘gewone’ recht- het wereldwijde kapitalisme, gigantische markt op zich geworden. spraak wordt hierbij uitgeschakeld. maar wel een verdienstelijke Apple en Google geven meer uit aan Als een investeerder vindt dat hij poging het moeilijkst tembare rechtszaken en aankoop van patenten benadeeld wordt door nieuwe economisch monster bij de kop te dan aan onderzoek en ontwikkeling. wetgeving in een land, kan hij dat pakken: de transnationale Kleine bedrijven verliezen de juridi- aanvechten via ISDS, het investor-state megaondernemingen. sche gevechten. dispute settlement: een juridisch gevecht in achterkamertjes. Joost Smiers is politicoloog, Pieter NEOLIBERALE HANDELSORDENING Pekelharing filosoof en John Huige Het boek geeft een kraakhelder RECHTVAARDIGE REGELS econoom. Samen schreven ze het boek overzicht van hoe de mondiale Het boek lanceert serieuze oplossin- De macht van de megaonderneming, met handelsverdragen zich ontwikkeld gen. Dominante ondernemingen als ondertitel: Naar een rechtvaardige hebben van fair trade naar free trade, opsplitsen, meer maatschappelijke internationale economie. steeds meer in het belang van de eisen aan bedrijven, intellectueel Het probleem met de megaonderne- megaondernemingen. Via de Wereld- eigendom afschaffen, scheiden van mingen is dat ze alleen maar groter en handelsorganisatie (WTO), waarvan onderzoek en fabricage, rechtvaardige machtiger worden, terwijl ze totaal inmiddels 153 landen lid zijn, is regels voor de mondiale handel: te niet gericht zijn op het belang van de internationale (vrije) handel bevor- veel en te gedegen onderbouwd om samenleving. De steeds grotere derd, zijn handelsconflicten beslecht hier in het kort samen te vatten. De winsten worden gebruikt om concur- en handelsbarrières opgeheven. Dat auteurs willen het neoliberale renten op te slokken, kennis te proces ging steeds verder tot 1999, denkkader doorbreken en daarover monopoliseren en aandeelhouders te toen de onderhandelingen in Seattle met de lezer in discussie gaan. spekken. Winsten worden steeds mislukten. Enerzijds door ongekend minder gebruikt voor investeringen heftige protesten van vakbonden, Toch vertoont het boek ook lacunes. met enig maatschappelijk nut. De ngo’s en boeren, anderzijds doordat Het zijn telkens de overheden, van megaondernemingen oefenen te steeds meer arme(re) en opkomende nationale staten tot met de VN, die het grote macht uit over hun dochteron- landen geen heil meer zagen in het moeten doen: megaondernemingen dernemingen, toeleveranciers, handjeklap van de rijke. opdelen, controleren, maatregelen licentiehouders enzovoort. Ze betalen Sindsdien richten de rijke landen en handhaven. De strijd van de auteurs nergens belasting, maar krijgen wel hun transnationale ondernemingen mist klassenkarakter. Megaonderne- overal steeds meer invloed. Ze kennen zich op grote vrijhandelsblokken, mingen inbedden in de samenleving, als geen ander de regelgeving per zoals TTIP, waarover nu (geheim) dat is een kwestie van democratise- land en hebben een enorme lobby- onderhandeld wordt tussen de EU en ring. Binnen het bedrijf vertegenwoor- macht. Ze zijn niet afhankelijk van de VS. Het doel is één grote open digen de werkers het belang van de een staat of een samenleving, integen- gemeenschap en dus moeten zij meer deel, staat en samenleving zijn invloed krijgen. En er zijn veel meer afhankelijk geworden van hun macht. stakeholders: de consumenten, toeleveranciers zoals boeren, onder- INTELLECTUEEL EIGENDOM aannemers. Het moet toch mogelijk Verfrissend: de auteurs benadrukken zijn dat zij macht afdwingen in de het belang van intellectueel eigendom besluitvorming van de megaonderne- (het bezit van kennis) in de strijd om ming, meer rechtstreeks door strijd economische macht. Kennis kun je dan via regelgeving van de overheid? – in tegenstelling tot appels – delen zonder er zelf minder van te bezitten. Joost Smiers, Pieter Pekelharing, Kennis niet delen – en exclusief John Huige maken via patenten – is het kunstma- De macht van de megaonderneming: tig creëren van schaarste. Met een Naar een rechtvaardige internationale monopolie op kennis wordt de economie creatieve ontwikkeling geblokkeerd. Uitgeverij Van Gennep