LINKS EN RECHTS IN DE POLITIEK UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 12, nummer 11, december 2010 LINKS EN RECHTS INHOUD 3 PROGRESSIEF OF CONSERVATIEF IN DE POLITIEK 8 ‘GELIJK HEBBEN’ VERSUS ‘GELIJK KRIJGEN’: 13 Het gebruik van de termen links en Rechts betekende toen dus in EEN ANDERE rechts stamt uit de tijd van de Franse Nederland: confessioneel. Links INTERPRETATIE revolutie. Bij de eerste bijeenkomsten betekende alles wat dat niet was, dus 14 van de volksvertegenwoordiging in socialisten maar ook liberalen. We TwINTIG JAAR GROENLINKS 1789 plaatste de koning de mensen kunnen het ons nu niet meer voorstel- 16 die hij het meest vertrouwde rechts in len, maar de liberalen werden in de DE HEILIGE OORLOG de vergaderzaal, waar hij zelf ook zat. negentiende eeuw dus als links VAN MARTIN BOSMA De mensen die door de koning het beschouwd. Dat bleef trouwens zo tot 18 meest werden vertrouwd waren na de Tweede Wereldoorlog. COÖPERATIES ALS ONDERDEEL VAN uiteraard niet de voorstanders van een EEN GEDEMOCRATISEERDE ECONOMIE revolutie maar de mensen die de Toch vond er langzaam aan ook in 20 bestaande orde in stand wilden Nederland een kentering plaats want COÖPERATIES, DE GESCHIEDENIS houden. De rechtszittenden, de na de invoering van het algemeen 21 rechtsen waren dus de behoudenden, kiesrecht en de scheiding van kerk en EEN NADERE UITEENZETTING de conservatieven. De linksen staat, was het doel van de liberalen wel 22 daarentegen waren de voorstanders zo’n beetje bereikt. Alle burgers waren HET RIJKE ROOIE LEVEN van verandering: de progressieven. nu voor de wet gelijk en dat was toch 24 een van de hoofddoelen van de Franse OPINIE In de loop van de negentiende eeuw Revolutie die immers Vrijheid, werden de aanduidingen links en Gelijkheid en Broederschap beloofde. rechts voor respectievelijk progressie- Met dat derde doel hadden de ven en behoudenden in steeds meer liberalen overigens niet zoveel. Dat Europese landen gebruikt. Ook in was meer iets voor de socialisten. COLOFON Nederland werden die termen steeds De liberalen vonden het wel welletjes Spanning wordt uitgegeven door het vaker gehanteerd, maar de scheidslijn en schaarden zich steeds meer in het Wetenschappelijk Bureau van de SP liep hier vooral tussen confessionelen behoudende kamp. In de jaren zestig Een abonnement kost 12 euro per jaar voor en niet-confessionelen. en zeventig waren mensen als Harm SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De van Riel en Hans Wiegel van de VVD betaling gaat per incasso. De in Nederland gebruikte indeling in het prototype van de rechtse, conser- Abonnementenadministratie confessionelen en niet-confessionelen vatieve liberaal. Niets vooruitstre- Vijverhofstraat 65 had nog wel iets met Frankrijk te vends! De politieke partijen die toen 3032 SC Rotterdam T (010) 243 55 40 maken want de confessionelen nog links werden genoemd, waren F (010) 243 55 67 keerden zich tegen de gevolgen van socialisten (PvdA, PSP), communisten E [email protected] die revolutie. Zo heette een protes- en een groepje afgescheiden katholie- Redactieadres tantse partij die is opgegaan in het ken (PPR) en een nieuwe sociaal- libe- Vijverhofstraat 65 CDA de Anti-Revolutionaire Partij rale partij (D’66). Die maakten zich 2032 SC Rotterdam sterk voor verandering. De verande- (ARP). Natuurlijk waren ze ook tegen T (010) 243 55 35 een socialistische revolutie, maar op ringen die zij nastreefden, kwamen tot E [email protected] de eerste plaats waren ze tegen de uitdrukking in het motto van het Redactie Franse Revolutie. kabinet-Den Uyl van 1973: ‘de Sjaak van der Velden herverdeling van kennis, macht en Arjan Vliegenthart inkomen’. De tegenstelling liep nu Tekstredactie niet meer langs religieuze lijn, want er Daniël de Jongh waren progressieve christenen en heel Redactieraad conservatieve niet-gelovigen. Hans van Heijningen Tiny Kox Inmiddels lijkt de tijd rijp om de Ronald van Raak begrippen links en rechts, en progres- Basisontwerp sief en conservatief nog eens kritisch Thonik en BENG.biz onder de loep te nemen Het zijn Vormgeving verwarrende tijden nu zelfs voorstan- Antoni Gracia ders van de neoliberale maatregelen Robert de Klerk zich met droge ogen progressief Gonnie Sluijs kunnen noemen. Daarover gaat Foto cover deze Spanning. Robin Utrecht / ANP 2 SPANNING DECEMBER 2010 PROGRESSIEF OF CONSERVATIEF, VAN EEN VERDEELDE OPPOSITIE WORDT NIEMAND WIJZER Tekst: Arjan Vliegenthart We leven in turbulente tijden. Het nieuwe kabinet- Volgens GroenLinks-leider Halsema valt de oppositie Rutte-Verhagen dreigt met ingrepen in de verzor- uiteen in een progressief en een conservatief deel. De SP gingsstaat die Nederland een stuk killer en asocialer en delen van de PvdA zouden conservatief zijn en niet mee zullen maken. Daarbij worden CDA en VVD onder- willen denken over welke hervormingen in de 21ste eeuw steund door een PVV die niet alleen een hele bevol- nodig zijn om onze welvaartsstaat in stand te houden. kingsgroep weg zet, maar ook haar sociale masker Halsema wordt in deze opvatting bijgevallen door Alexan- direct na de verkiezingen heeft laten vallen. Alle der Pechtold van D66, die zich al langer niet thuis voelt bij reden voor de oppositie om de handen ineen te slaan het label ‘links’ en op zoek wil naar wat hijzelf het ‘lege en te bezien waar wij met elkaar een vuist kunnen politieke midden’ noemt. maken tegen het regeringsbeleid. In plaats daarvan lijken sommige partijen, GroenLinks en D66 voorop, Beide politici definiëren hun nieuwe positie vooral ten liever de oppositie te willen verdelen dan te vereni- opzichte van de SP. En dat is stiekem toch ook wel iets waar gen. Dat helpt Nederland niet verder. de SP trots op mag zijn. Om twee redenen: allereerst omdat we klaarblijkelijk een politieke stroming van betekenis zijn, waartegen je je kunt afzetten, en ten tweede omdat de SP een partij is met heldere standpunten waar je het zowel mee eens als mee oneens kunt zijn. En dat is maar goed ook. In de politiek gaat het er immers ook om duidelijk te maken SPANNING DECEMBER 2010 3 waar de verschillen tussen de politieke partijen liggen en van de pensioengerechtigde leeftijd, het niet versoepelen klaarblijkelijk is de SP een partij met een heldere positione- van het ontslagrecht en het vasthouden aan de werkloos- ring. heidsuitkering voor ontslagen werknemers als conservatief bestempelen. Zij willen immers iets anders. Maar de ironie Maar vreemd blijft het wel om, nu rechts aan de macht is, van de geschiedenis wil dat dit nu juist verworvenheden zijn links op te willen delen. Vooral omdat het er daarmee op van een maatschappelijke strijd die door die partijen lijkt dat er geen belangrijkere politieke tegenstellingen zijn progressief werd genoemd. dan de verschillen tussen de oppositiepartijen onderling. Ook wordt zo de indruk gewekt dat er geen acutere Overigens lijken rechtse partijen een stuk minder moeite te politieke strijd te voeren is dan met partijen met wie je hebben met de term conservatief, maar dan bedoelen zij er samen in de oppositie zit. wel iets heel anders mee dan Halsema en Pechtold. Dat laatste is toch allerminst het geval. De bezuinigingen Onlangs liet CDA-minister Hans Hillen weten dat hij vindt van het kabinet dreigen grote groepen in onze samenleving dat zijn partij vooral een conservatieve partij zou moeten te raken: jong-gehandicapten, huurders, scholieren, zijn. Burgers zouden voor hun zekerheden niet allereerst studenten en mensen met een minimuminkomen. Zij naar de politiek moeten kijken, maar vooral naar zichzelf dreigen de rekening te moeten betalen van de crisis die en hun omgeving. De samenleving is volgens rechtse door banken en wegkijkende politici werd veroorzaakt. En aanhangers van het conservatisme een organisch geheel in hun verzet tegen deze plannen lijken de oppositiepar- waarin mensen zelf voor elkaar zorgen. Te veel overheids- tijen elkaar toch probleemloos te kunnen vinden. Ook op optreden zou organisch samen leven alleen maar verstoren. onderwerpen als de bezuinigingen op kunst, cultuur De politiek is volgens hen dan ook vaker een deel van het en ontwikkelingssamenwerking zijn de linkse partijen probleem dan een deel van de oplossing. ondanks hun verscheidenheid het met elkaar eens dat het huidige regeerakkoord de verkeerde weg is voor Kortom, wat conservatief nu precies is, blijft onduidelijk. onze samenleving. Deze punten van overeenstemming Dat geldt overigens ook voor de term progressief. Was het zullen de komende tijd, in ieder geval zolang de huidige in de 19e en 20e eeuw progressief om voor de opbouw van regering er zit, politiek van groter belang moeten zijn de verzorgingsstaat te zijn, nu is het afbreken ervan – ook dan de vermeende tegenstellingen tussen links-progressief wel moderniseren genoemd – het nieuwe progressieve en links-conservatief. denken. Met een beroep op de mondialisering (de opkomst van nieuwe wereldmachten zoals India en China) en de LEGE BEGRIPPEN economische concurrentiekracht moeten bevochten Toch is het goed om eens te bekijken wat er achter deze rechten volgens rechts omvergeworpen worden. Of dit nu discussie schuil gaat. Wat zijn progressief en conservatief daadwerkelijk bijdraagt aan de genoemde doelstellingen, nu eigenlijk voor kwalificaties en wat betekenen ze in het een sterke economie in de 21ste eeuw, is wetenschappelijk huidige politieke debat? Wie deze vraag stelt, komt al vrij zeer omstreden. Geregeld verschijnen er studies waarin snel tot de conclusie dat deze twee begrippen discussies wordt aangegeven dat georganiseerde zekerheid op langere eerder bemoeilijken dan vergemakkelijken. termijn economisch verstandiger is dan een economie Het lijkt er vooral op dat de twee termen etiketten zijn waarin werknemers makkelijk aangenomen en ontslagen waarmee partijen zich graag tooien of waarvan zij anderen kunnen worden. De term progressief heeft echter voor veel beschuldigen. mensen een positieve klank, die verbonden is met vooruit- gang. Geen wonder dus dat partijen als GroenLinks en D66 Dat laatste geldt vooral voor het begrip conservatief. Al in zich daar graag mee willen tooien.