Szlaki Turystyczne

niezbędnik turysty

szlaki turystyczne

1 Białystok Wydawca: Urząd Miejski w Białymstoku ul. Słonimska 1 15-950 Białystok tel. 85 869 60 00 infolinia tel. 85 879 79 79 www.bialystok.pl Druk: Media Studio Reklamy Drukarnia Rafał Przybylak Białystok, 2018

2 Rynek Kościuszki. Ratusz – główna siedziba Muzeum Podlaskiego w Białymstoku Plan Białegostoku z 1799 r., opracował Jan Glinka Blisko 300-tysięczny Białystok jest największym miastem północno- -wschodniej Polski i stolicą województwa podlaskiego. Pełni rolę administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum tej części kraju, która ze względu na wyjątkowe walory ekologiczne, zwana jest Zielonymi Płucami Polski. Położenie miasta w czystym ekologicznie i pełnym atrakcji turystycznych regionie oraz bogata infrastruktura czynią Białystok i jego otoczenie miejscem atrakcyjnym do życia, wypoczynku i rozwoju turystyki.

Historia Białegostoku sięga XVII wieku, a jego specyficzna natura kształtowała się w klimacie współistnienia wielu narodowości, wyznań, kultur, obyczajów i tradycji. Miasto było i jest miejscem, gdzie spotykali się Polacy, Białorusini, Żydzi, Litwini, Niemcy, Rosjanie, Tatarzy, Ukraińcy i Romowie. W Białymstoku znajduje się kilkaset obiektów zabytkowych, a około 250 spośród nich zostało wpisanych do rejestru zabytków. Nieopodal Białegostoku leżą urokliwe miejscowości, będące spuścizną różnorakich kultur.

5 Dzieje Białegostoku – kalendarium

1514 pierwsza wzmianka 1692 Białystok uzyskuje prawa o Białymstoku w źródłach miejskie od króla Jana III pisanych Sobieskiego

1547– właścicielem Białegostoku 1726 początek przebudowy biało- –1645 była rodzina Wiesiołow- stockiego pałacu (architekt skich. Powstaje gotycki Jan Zygmunt Deybel) zamek obronny. W roku 1617, po dwóch latach piastowania godności luty prawa magdeburskie nada- marszałka wielkiego, 1749 r. je miastu August III Sas Krzysztof Wiesiołow- ski finansuje budowę wiek rozbudowa białostockiej murowanego kościoła XVIII rezydencji przez Jana katolickiego (obecnie tzw. Klemensa Branickie- Biały Kościół) go – hetmana wielkiego koronnego, pierwszego 1645 Białystok wchodzi w skład świeckiego senatora Rze- starostwa tykocińskiego czypospolitej m.in. budowa i staje się własnością szpitala, cekhauzu, ratusza, Rzeczypospolitej zajazdu, poczty, pałacyku gościnnego oraz klasztoru Sióstr Miłosierdzia 1659 hetman Stefan Czarniecki, za zasługi poniesione w wojnie ze Szwedami, 1862 otwarcie linii kolei war- otrzymuje starostwo szawsko-petersburskiej, tykocińskie wraz z Białym- szybki rozwój miasta stokiem na dziedziczną i fabryk włókienniczych własność. Jego córka – Aleksandra Katarzyna przełom pierwsze telefony, wodo- – wnosi starostwo tykociń- XIX i XX ciągi i tramwaje konne, w skie oraz Białystok wieku Białymstoku mieszka około w wianie Janowi Kle- 70 tysięcy ludzi mensowi Branickiemu. Białystok jest wsią liczącą nie więcej niż 40 zabudo- luty po odzyskaniu niepodległo- wań, które stoją wzdłuż 1919 r. ści, Białystok zostaje stolicą trzech dróg prowadzących nowo utworzonego woje- z Choroszczy, Wasilkowa wództwa białostockiego i Suraża

1939– represje ludności i zniszcze- lata 90. na podwalinach zamku –1944 nie Białegostoku w 75% XVII obronnego Piotra Wiesio- wieku łowskiego, Stefan Mikołaj Branicki (syn Jana Klemen- 27 lipca wyzwolenie Białegostoku sa) zleca rozbudowę swo- 1944 r. spod okupacji niemieckiej jej nowej rezydencji arch. Tylmanowi z Gameren 1 stycznia Białystok zostaje stolicą 1999 r. nowo utworzonego woje- wództwa podlaskiego 6 Białostockie szlaki Odkrywanie Białegostoku z pewnością ułatwią turystyczne szlaki tematyczne, ukazujące bogatą historię i różnorodne oblicza miasta. Szlaki porządkują ścieżki turysty, prezentując najważniejsze zabytki i miejsca związane z działalnością znanych białostoczan, a także miejsca charakterystyczne, oddające niepowtarzalny klimat tego miasta.

Szlaki turystyczne prowadzone przez Miasto Białystok 1. 2. 3. Szlak Szlak Szlak rodu białostockich białostockich Branickich świątyń fabrykantów s. 6 s. 10 s. 14 4. 5. 6. 9 10 9 Szlak Szlak Szlak architektury esperanto Bojar drewnianej i wielu s. 26 s. 18 kultur s. 22 1 9 2 10 3 11 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Inne szlaki turystyczne Szlak Dziedzictwa Żydowskiego utworzony na przełomie lat 2007 i 2008 szlak pieszy o długości ok. 13,3 km, 36 obiektów, m.in. synagogi, kamienice, cmentarze www.szlak.uwb.edu.pl

Szlak architektury PRLu (lata 1945-1989) – na tej miejskiej trasie turystycznej znajdziemy 24 najciekawsze budowle oraz zespoły architektoniczne i elementy „małej architektury” okresu PRL w Białymstoku www.ladniej.uwb.edu.pl

Szlak Pamięci Narodowej – wyznaczony na terenach okalających Białystok, stanowi obwod- nicę łączącą najważniejsze, godne odwiedzenia miejsca związane z dziejami miasta w ich tragicznym aspekcie tj. cmentarze, miejsca martyrologii i inne obiekty. www.bialystok.pttk.pl/statut/statut.php?page=st 7 Białystok Branickich 1 Ród Branickich herbu Gryf władał Białymstokiem już od trzech pokoleń, kiedy Jan Klemens Branicki, hetman wielki koronny, pojął Izabelę z Poniatowskich za żonę. Ta para nadała niepowtarzalny charakter miastu. Jan Klemens wspólnie z Izabelą wznieśli zespół pałacowo-ogrodowy godny koronowanych głów. Powołali do życia szkolnictwo i służbę zdrowia, wybudowali ratusz, pocztę, domy zajezdne, szpital, przytułek, remizę strażacką i pierwszy w Polsce teatr. Za ich czasów powstały w Białymstoku: Wojskowa Szkoła Inżynierii i Budownictwa, Szkoła Akuszerii (położnictwa), szkółka parafialna, a w końcu XVIII wieku tzw. Szkoła Podwydziałowa, podległa bezpośrednio Uniwersytetowi Wileńskiemu. Wytyczonym w XVIII wieku traktom i wzniesionym budowlom zawdzięczamy obecny układ głównych arterii komunikacyjnych i charakter architektoniczny centrum Białegostoku.

Plan zamku i miasta Białegostoku wraz z ich otoczeniem, opracowany prawdopodobnie przez Jana Chrystiana Kamsetzera w r. 1771 (lub 1774) na podstawie planu z ok.1757 r.

8 RA A AW YSŁ AD WŁ

GENERAŁ A

ALE Ł

A Y JA WŁ D

A T AD Ł YSIĄ

YSŁ W

CLE A WA CIA ANDER

P GO AŃS SA TW

A POLSKIE POLSKIE

OJSKA W

GO WSKA O ARMII SILK 1 A BIAŁ W

T OC

ZEK

RADZYMIŃSKA ANT ONIUK F ABR Y MIŃSKA C WSKA ZNY ZY O RAD SILK A W

A W O

WIERZB ANT

ONIUK

O WSKA

ARNOŚCI SOLID ALEJA

Szlak rodu Branickich

8 14 km

Z WYCIĘS TWA

MALMED

CHOKA IC A

MALMED

CHOKA IC 6 5 3 2

SYBIRAK ÓW 7 4 i WSKA O T S

1 PIA MARII SKŁ

ODO

WSKIE

J- CURIE

MARII SKŁ

ODO WSKA WSKIE TO S W ARMIŃSKA J- PIA CURIE

YŃSKA OŁ W

WARMIŃSKA NOWO

W AR SZA WSKA

ZAŚCIAŃSKA

BARANOWICKA

NOWO Ą GO WSKIE W PIO O AR A POD KRZYW SZA . OJC ŚW GO CIOŁK WSKA TANTE ONS 9 K

Ą GO POD KRZYW OWSKIE

GO CIOŁK TANTE KONS

WIEWIÓR CZA 1. Pałac Branickich ul. J. Kilińskiego 1 Białystok wszedł we władanie Branickich w 1660 roku. Pałac stał się główną siedzibą rodu za sprawą Stefana Mikołaja Branickiego, który według projektu Tylmana z Gameren przekształcił XVI-wieczny zamek Wiesiołowskich w magnacką rezydencję. Jego syn, Jan Klemens Branicki, od 1709 roku aż do swojej śmierci w 1771 roku, przebudowywał i upiększał pałac oraz otaczające go ogrody. W XIX i na początku XX wieku pałac niszczał, pozo- stając w rękach carów rosyjskich, następnie będąc siedzibą Instytutu Panien Szlacheckich. W lipcu 1944 roku został spalony i całkowicie zrujnowa- ny. Odbudowany po wojnie, obecnie jest siedzibą Uniwersytetu Medycznego.

2. Pałacyk Gościnny ul. J. Kilińskiego 6 Zbudowany w latach 1766-1771 najprawdopodob- niej według projektu Jana Sękowskiego. Projekt nigdy jednak nie został ukończony. Po śmierci Izabeli Branickiej w 1808 roku, wraz z zespołem pałacowo-ogrodowym, wszedł w posiadanie cara Aleksandra I. Od drugiej połowy XIX wieku do 1939 roku mieściły się w nim restauracje i kawiarnie. Obecnie znajduje się tu Urząd Stanu Cywilnego. Budynek służy także prezydentowi Białegostoku do celów reprezentacyjnych.

3. Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – kościół farny ul. Kościelna 2 Zespół Katedralny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny składa się z dwóch budowli. Późno- renesansowy stary kościół jest najstarszym zabyt- kiem w mieście. Spoczęły w nim serca Stefana Mikołaja i Jana Klemensa, a w podziemnej krypcie ciało wdowy po hetmanie – Izabeli. Neogotycką część kościoła wzniesiono z czerwonej cegły w latach 1900-1905. Władze carskie nie udzieliły wówczas zgody na utworzenie nowej świątyni, pozwalając jedynie na rozbudowę istniejącej.

4. Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo Rynek Kościuszki 5 Klasztor ufundowany został przez Jana Klemensa Branickiego w latach 1768-1769. Siostry sprowa- dzone do Białegostoku otaczały opieką biednych i chorych. W 1863 roku władze carskie zmusiły je do opuszczenia miasta. W 1923 roku siostry powróciły do Białegostoku. Utworzyły ochronkę dla dziewcząt i biednych kobiet – Dom św. Marcina, później zakład opiekuńczo-wychowawczy i przedszkole, a w 1954 roku – dom dziecka. Dzisiaj, w tym samym miejscu siostry zakonne prowadzą niepubliczne przedszkole.

10 Cekhauz / Zbrojownia 5. Rynek Kościuszki 4 Ufundowana przez Jana Klemensa Branickiego zbrojownia powstała w połowie XVIII wieku. Po- czątkowo służyła jako magazyn sprzętu strażac- kiego i „wojennych insygniów” oraz wartownia stacjonującego w mieście garnizonu. Barokowo-- -klasycystyczna budowla nawiązuje stylem do szlacheckich dworków. W okresie międzywojen- nym mieściły się tu sklepy i kawiarnia. Zniszczona w lipcu 1944 roku, odbudowana po wojnie w zbli- żonym do oryginału kształcie, choć niedokładnie w tym samym miejscu. Od roku 1960 ma tu swą siedzibę Archiwum Państwowe.

Dawna Austeria 6. ul. H. Sienkiewicza 4 Krytą czerwoną dachówką, murowaną kamienicę zbudowano w 1753 roku. Początkowo zajmowała ją rodzina tapicerów pracujących dla dworu Bra- nickich. Później mieściły się tu zakłady rzemieśl- nicze i mieszkania, sklep z materiałami piśmien- niczymi. Kamienica uległa zniszczeniom w czasie wojny. Odbudowana została w 1946 roku.

Ratusz 7. Rynek Kościuszki 10 Wzniesiony z fundacji Jana Klemensa Branickiego w latach 1745-1761. Jest ciekawym przykładem ratusza alkierzowego. Nigdy nie pełnił funkcji administracyjnych. Wraz z wybudowaną od strony zachodniej wagą był śródmiejskim obiektem handlowym. W 1939 roku ratusz został rozebrany przez Sowietów. Odbudowany w latach 1953-1958 jest główną siedzibą Muzeum Podlaskiego w Bia- łymstoku.

Pałac Branickich w Choroszczy 8. Choroszcz, ul. Pałacowa 2 Budowa letniej rezydencji Jana Klemensa Branic- kiego w Choroszczy rozpoczęła się w 1725 roku. Zespół pałacowo-parkowy tworzyły dwie oficyny, pawilony, kordegardy i niewielki pałacyk usytuowany na wyspie. W części ogrodowej głów- nym elementem kompozycji był krzyżowy układ kanałów. Prace nad rozbudową i upiększaniem rezydencji trwały do 1771 roku. W połowie XIX wieku na terenie zespołu pałacowo-parkowego powstała fabryka włókiennicza. Pałac i otaczające go budynki zostały zniszczone w 1915 roku. W 1973 roku odbudowano pałac. Dziś mieści się w nim Muzeum Wnętrz Pałacowych, oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

11 Białystok wielu religii 2 i narodowości Niewiele jest takich miast na świecie, gdzie obok siebie od wieków żyją zgodnie wyznawcy tylu religii! Katolicy mieszkali w Białymstoku od początków jego istnienia. Jest tu dziś też najwięcej prawosławnych w Polsce, a do wybuchu II wojny światowej niemal połowę ludności Białegostoku stanowili Żydzi. Pierwsza drewniana synagoga powstała w 1693 roku, przy dzisiejszej ulicy Suraskiej. W 1727 roku wzniesiono pierwszą cerkiew – pw. św. Mikołaja. Muzułmanie w okolicach miasta osiedlili się pod koniec XVII wieku. W dobie XIX-wiecznej industrializacji wraz z przemysłowcami pojawiły się świątynie ewangelickie.

12 Szlak białostockich świątyń

PLAŻOWA A C ŻOWA PLA OL

SUCHOW A W A

WSKA 9

K ANISŁ N ONS B T

ARANO S O T DOJN ANTE ZA

GO CIOŁK WICKA KSIĘD YCZNE DY FABR O JLI WSKIE DO ZA ŚCIAŃSKA GO WSKA

B ARANO SZA

WICKA W ZA C

ZA NOWO

ŚCIAŃSKA K

ONS WIEWIÓ

K YBIRA TANTE

GO CIOŁK

PIASTOWSKA Ó W

W OŁ YŃSKA WSKA ARMIŃSKA SZA O W WSKIE PIA AR S W KAZIMIERZA WIELKIEGO T GO OWSKA

NOWO

TRA MIESZKA CZESŁ 7 WIA A WA MIŁ S 8 OSZA T I A

Ś PIA W WŁ . OJC AD S YSŁ T AW A A A RA 6 PIO GINIS A IEGO SOCK W A WY ASILK ŁAW ADYS OWSKA WŁ A S

ANDER

CURIE AW J-

YSŁ WSKIE AKADEMICKA AD JE ODO RZ EG WŁ O W A A S Z Y MARII SKŁ N G T O N GENERAŁBITWY BIAŁOSTOCKIEJ A

CZO O KA ROW G RYSZARDA SKI

E EG

I O

S W

RAD O N

GO L

ZY 4 K

. O POLSKIE MIŃSKA K G A IE TW K ŃS AŃS 5 Y P SZ CIA Y CLE W YSIĄ A . T N AL A F E T S . D R A SINO BOHA K AS TER C Ó W MONTE

WSKA O

ONIUK WY ALE

ANT CIĘS JA WIERZB SOLID

ZNY

O A C W Y A ARNOŚCI WIERZB

ABR

O HETMAŃSKA W MAŃSKA A HET

ALE

ONIUK F

R JA MA

ANT

3 JANA

K ZU O

P WSKA

WŁ

ALE II JA KONS TYTUC JI 3 MA 9 JA GEN. WŁ ADYSŁ AWA SIKOR SKIEGO

NISKA

1 2

13 1. Kościół Zmartwychwstania Pańskiego ul. ks. abp. R. Jałbrzykowskiego 5 Kościół według projektu Michała Bałasza, na wzór nieistniejącej już świątyni pobazyliańskiej z Berezwecza, w stylu baroku wileńskiego. Zbu- dowany w latach 1991-1996, upamiętnia Polaków poległych z rąk najeźdźców.

2. Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego ul. Wł. Sikorskiego 9 Świątynia zaprojektowana przez Jana Kabaca, Je- rzego Uścinowicza i Władysława Ryżyńskiego na początku lat 90. XX wieku, jako kontynuatorka cerkwi wzniesionej w 1898 roku przy ul. Sienkie- wicza i rozebranej w 1938 roku. Formą nawiązuje do tradycji staroruskiej i nowogrodzkiej oraz sa- kralnego budownictwa Podlasia.

3. Cerkiew Świętego Ducha ul. Antoniuk Fabryczny 13 Największa cerkiew prawosławna w Polsce i jedna z największych w Europie. Zaprojektowana przez Jana Kabaca. W cerkwi znajduje się najwyższy w Polsce ikonostas, a za nim dwa ołtarze. Obok cerkwi wzniesiono dzwonnicę, która jest trzecią co do wysokości budowlą Białegostoku.

4. Sanktuarium Miłosierdzia Bożego pl. bł. ks. Michała Sopoćki 1 Świątynia zaprojektowana przez Andrzeja Nowa- kowskiego i Janusza Pawłowskiego. Oddana do użytkowania w połowie lat 80. XX wieku. W krypcie kościoła spoczywają szczątki błogosławionego ks. Michała Sopoćki. W dolnym kościele złożono relikwie św. Faustyny, której spowiednikiem był ks. Sopoćko. Na zewnątrz znajduje się ołtarz pa- pieski z płaskorzeźbą „Drzewa Jessego”, przy któ- rym Jan Paweł II odprawiał eucharystię podczas wizyty w Białymstoku w 1991 roku.

5. Synagoga Cytronów / Galeria im. Sleńdzińskich ul. L. Waryńskiego 24A Synagoga zbudowana w latach 1936-39 przez ro- dzinę Cytronów, otwarta przed II wojną światową. Po wojnie do końca lat 60. była głównym miejscem modlitwy Kongregacji Wyznania Mojżeszo- wego w Białymstoku. Od początku lat 90. istnieje tu Galeria im. Sleńdzińskich.

14 Kościół św. Wojciecha Biskupa i Męczennika 6. dawny kościół ewangelicko-augsburski ul. Warszawska 46A Zaprojektowany przez Jana Wendego, zbudowany w latach 1908-1912 jako ewangelicko-augsburski kościół św. Jana Chrzciciela. W 1939 roku, po za- jęciu Białegostoku przez Rosjan, przestał funkcjo- nować. W sierpniu 1944 roku został przekazany Kościołowi katolickiemu. Dnia 29 września 1944 roku kościół poświęcono św. Wojciechowi. Prze- chowywane są tu relikwie św. Wojciecha, świąty- nia zyskała rangę sanktuarium.

Cerkiew Mądrości Bożej 7. ul. Trawiasta 5 Świątynia zaprojektowana przez Michała Bałasza, na wzór cerkwi Hagia Sophia w Istambule. Budo- wę białostockiej cerkwi rozpoczęto w 1987 roku, a jej uroczyste poświęcenie odbyło się w 1998 roku. Wnętrza świątyni zdobią polichromie stwo- rzone przez czterech greckich malarzy, pracujących pod kierownictwem profesora Xenopoulosa.

Dom Modlitw muzułmanów 8. ul. Piastowska 13F Miejsce modlitw muzułmanów w Białymstoku pełniące rolę meczetu. Obecnie także siedziba władz Muzułmańskiego Związku Religijnego. Tu- taj odbywają się piątkowe i świąteczne modlitwy. Dom jest miejscem spotkań i wykładów poświę- conych historii Tatarów i dziejom islamu.

Kościół Niepokalanego Serca Maryi 9. ul. ks. St. Suchowolca 27 Tuż obok dzisiejszej świątyni stał pounicki, 300-letni kościół drewniany, który w czasie kasaty unii został zamieniony na cerkiew prawosławną. W 1919 roku kościół przekazano katolikom. Po wojnie świątynię powiększono, a w 1947 roku roz- poczęto budowę nowego kościoła według projektu Stanisława Bukowskiego. Dwunawowa świąty- nia, zrealizowana w stylu modernizmu z detalem w duchu polskiej sztuki dekoracyjnej, uważana jest za jeden z ciekawszych architektonicznie obiektów sakralnych tamtego okresu w Polsce.

15 Białystok fabrykancki 3 To historia fabrykanckiej prosperity Białegostoku, historia ludzi – fabrykantów i ich sukcesów, zapisanych w pozostałościach po zakładach, pałacach i dworkach – rezydencjach, które przetrwały do dziś. Obiekty zmieniły swoje funkcje, ale pozostały świadectwem dobrych czasów końca XIX i początków XX wieku. Fabrykanci zaczęli pojawiać się w Białymstoku głównie dzięki postanowieniom kongresu wiedeńskiego w 1815 roku o utworzeniu Królestwa Polskiego. Powstała wtedy granica między Polską a Imperium Rosyjskim. Kiedy po upadku powstania listopadowego w 1830 roku wprowadzono wysokie cła, a nawet zakaz eksportowania niektórych wyrobów wełnianych z Królestwa do Rosji, do Białegostoku zjechali się przemysłowcy. Jako że Białystok należał wówczas do Imperium Rosyjskiego, był to doskonały sposób na ominięcie granicy i cła jednocześnie.

16 PLAŻOWA

Szlak białostockich fabrykantów PLAŻOWA PLAŻOWA

BARANOWICKA

KONSTANTEGO CIOŁKOWSKIEGO DOJNOWSKA N

ZAŚCIAŃSKA

DOJNOWSKA

KSIĘDZA STANISŁAWA SUCHOWOLCA DOJLIDY FABRYCZNE MYŚLIWSKA10

BARANOWICKA

WŁADYSŁAWA RAGINISA

ZAŚCIAŃSKA

SYBIRAKÓW NOWOWARSZAWSKA PIASTOWSKA

KONSTANTEGO CIOŁKOWSKIEGO WŁADYSŁAWA RAGINISA WOŁYŃSKA POD KRZYWĄ WARMIŃSKA

PIASTOWSKA

MIESZKA I

WIEWIÓRCZA

WŁADYSŁAWA WYSOCKIEGO WŁADYSŁAWA WYSOCKIEGO NOWOWARSZAWSKA

WASILKOWSKA

PIASTA 8 4 7

ELEKTRYCZNA 5 ŚW. OJCA PIO 3 6

GENERAŁA WŁADYSŁAWA ANDERSA 1 ARMII WOJSKA POLSKIEGO WOJSKA ARMII 1

AKADEMICKA

ICCHOKA MALMEDA J ER Z E G MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIEO W A S Z

AL. TYSIĄCLECIA PAŃSTWA POLSKIEGO O RADZYMIŃSKA

N CZĘSTOCHOWSKA A R BOHATERÓW GETTA YS BIAŁOSTOCZEK ZAR

DA KAC RADZYMIŃSKA ZO ROW S KI 1 EG 2 O

GO SKIE ZYŃ YS W A N A EF ST . D R A K

ALEJA SOLIDARNOŚCI

ZWYCIĘSTWA

WIERZBOWA

ANTONIUK FABRYCZNY HETMAŃSKA 9 10

MARCZUKOWSKA

KSIĘDZA JERZEGO POPIEŁUSZKI JERZEGO KSIĘDZA ALEJA KONSTYTUCJI 3 MAJA 3 KONSTYTUCJI ALEJA

SWOBODNA 9 10

WINCENTEGO WITOSA WINCENTEGO WYSOKI STOCZEK WYSOKI GEN. WŁADYSŁAWA SIKORSKIEGO WŁADYSŁAWA GEN.

ALEJA JANA PAWŁA II

NISKA

9 10

17 1. Fabryka Steina ul. Poleska 85, ul. Artyleryjska 9 To dwie charakterystyczne „beczki” – młyn pa- rowy i magazyn w dawnym zespole fabrycznym Izaaka Steina. Młyn wzniesiono w stylu zwanym białostocką szkołą muratorską. Działał do roku 1915, kiedy Stein został wywieziony w głąb Ro- sji. W głębi posesji, od strony ulicy Artyleryjskiej, znajduje się willa Steina zbudowana na przełomie XIX i XX wieku.

2. Kamienica Moesa ul. Krakowska 1, ul. św. Rocha 3 Jedna z piękniejszych budowli z początku XX wieku, które przetrwały wojnę. Po sąsiedzku, z drugiej strony ulicy Krakowskiej, mieściły się biura zarządu i składy sukna choroskiej fabryki Moesa – stąd nazwa kamienicy.

3. Pałac Tryllingów ul. Warszawska 7 Tryllingowie zjawili się w Białymstoku w latach 60. XIX wieku. Izrael Trylling interes otworzył przy ulicy Lipowej, gdzie produkował kołdry i sukna. Po śmierci ojca zakład przejął syn – Chaim Abram, który zaczął budowę rezydencji przy ulicy War- szawskiej. Zmarł przed końcem budowy. Fabryka sukien i kołder „Trylling i Syn” działała do roku 1932.

4. Fabryka tytoniowa Fajwla Janowskiego ul. Warszawska 39 W miejscu, gdzie dziś stoi ozdobiona rzeźbą bazy- liszka kamienica, produkowano papierosy, cyga- ra i tabakę. W 1899 roku fabrykę założył Fajwel Janowski. W głębi posesji z nowymi budynkami mieszkalnymi, stoją odnowione hale fabryczne dawnej „tytoniówki”.

5. Stara Elektrownia ul. Elektryczna 13 W 1908 roku rozpoczęto budowę hali w miejscu zasypanego stawu z czasów Branickich. W roku 1913 Białostockie Towarzystwo Elektryczności rozbudowało zakład. Do hali dobudowano nową część, stanął komin i chłodnie. W czasach II wojny światowej została zniszczona przez Niemców. Podniesiona z upadku w 1946 roku znów wytwa- rzała energię. Dziś z przestrzeni elektrowni korzysta Galeria Arsenał.

18 Zakłady Beckera i pałacyk Beckera 6. ul. Świętojańska 15 Początki zakładów sięgają roku 1883. W roku 1895 Becker założył z Moesem Towarzystwo Białostockiej Manufaktury Eugeniusz Becker i s-ka. Świat podbi- jali jedwabiami i wełną. W roku 1910 pracowało tu 300 osób, w 1914 aż 600! W latach 1902-1905 obok hal stanął pałacyk – siedziba zarządu spółki. Po wojnie wyroby produkowano pod szyldem „Biru- ny”. Dziś działa tu Centrum Handlowe „Alfa”.

Dwór fabrykanta Weltera 7. ul. A. Mickiewicza 15 Welter zbudował swój dom prawdopodobnie w połowie XIX stulecia. Przed wojną otaczał go okazały ogród. Podczas działań wojennych dwór ocalał, a część nieruchomości do lat 50. XX w. na- leżała do Weltera.

Zakłady Nowika – „Nowik i Synowie” 8. ul. Augustowska 8 Chaim Nowik zaczął działalność w 1868 r. i stał się białostockim potentatem. Pod szyldem „Nowik i Synowie” produkował kapelusze, sukno płasz- czowe i materiały wełniane. Po II wojnie świato- wej działał tu zakład państwowy i szkoła włókien- nicza. Dziś przy ulicy Augustowskiej znajdują się relikty fabryki: wieża ciśnień i tkalnia z żółtej cegły oraz dawna fabryka kapeluszy (dziś szkoła). Przy ulicy Lipowej 35 stoi secesyjny pałacyk Nowików.

Pałac i osada fabryczna Hasbacha 9. ul. Dojlidy Fabryczne 23 (pałac); ul. ks. S. Suchowolca 25A-G (osada) W latach 60. XIX wieku Hasbach wydzierżawił ka- wałek ziemi w Dojlidach i postawił tam fabrykę sukna. Rezydencję zaczął wznosić dwie dekady później jego syn Artur. Przed wybuchem I wojny światowej fabryka zatrudniała około 200 osób. Krach nadszedł w roku 1915, gdy Rosjanie wywieź- li maszyny na wschód. Po nich wkroczyli Niem- cy, którzy uruchomili tu produkcję sklejek. Gdy w 1919 roku Artur Hasbach wrócił z Rosji, zmienił profil fabryki na drzewny. Działał do roku 1933.

Pałac Krusensternów 10. ul. Dojlidy Fabryczne 26 Pałac położony w sercu 26-hektarowego parku, pochodzi z połowy XIX wieku. Zbudowany przez Aleksandra Krusensterna, który w 1866 roku przepisał go córce – Zofii Rüdiger. Właścicielami pałacu byli także Lubomirscy. W latach II wojny światowej mieściła się tu siedziba Ericha Kocha, nadzorcy białostockiego okręgu przemysłowego „Bezirk Bialystok”. Obok znajduje się należący do Krusensternów, a później do Lubomirskich, browar Dojlidy.

19 Piękno zaklęte 4 w drewnie

Współczesna stolica województwa podlaskiego jest murowana, betonowa i szklana, a drewno odchodzi w niej na dalszy plan. Trzeba jednak pamiętać, że u podstaw dzisiejszej tożsamości miasta leżała przede wszystkim architektura drewniana. Jej pozostałości to wspomnienie XIX i XX wieku. Do dziś najwięcej śladów tamtych czasów możemy dostrzec na Bojarach oraz w dawnej dzielnicy żydowskiej Chanajki, w pobliżu Rynku Siennego. Pojedyncze drewniane budynki rozsiane są jednak po całym mieście. Drewniane domy były w większości parterowe, z użytkowym poddaszem; pokryte dwuspadowym dachem i ceramiczną dachówką. Budynki usytuowane były pojedynczo lub bliźniaczo, złączone krótszym bokiem, w większości jednorodzinne. Większe, dwupiętrowe, zamieszkiwało kilka rodzin. Wart spaceru jest tzw. Kwartał Ryszarda Kaczorowskiego, mieszczący się pomiędzy ulicami Wesołą, Waszyngtona i Mazowiecką. To miejsce, które pamiętał z dzieciństwa ostatni Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Tam się urodził i chodził do szkoły.

20 O

G A E

O GINIS S TRAWIA Y RA STA A W W A A

A YSŁ

S AD

D WŁ

A Szlak architektury drewnianej Ł

W A

O GINIS A G

L E I RA . A T K YSIĄ C AW

O GENERAŁ S YSŁ

Y CLE AD W

CIA A WŁ

A W P N WŁ A AŃS Ł AD S

TW YSŁ D

A A AW Ł POLSKIE A W ANDER

BIAŁ S WSKA GO A O ANT OS SILK JA A T W ONIUK F OC ABR ZEK BITWY BIAŁOSTOCKIEJ JI 3 MA YCZNY RADZYMIŃSKA TUC Y WSKA T MIŃSKA O S ZY W SILK OB ONS RAD A ODNA K A W W ANT JA O ZEK ONIUK TOC ALE

WYSOKI S WIERZB O ALE WSKA JA JANA WA PA O WŁA II WIERZB BOHATERÓW GETTA

GO ALE WSKA JA JANA O ARNOŚCI T SKIE PAWŁ S A II JA SOLID OR ALE 3 PIA SIK ZWY A CIĘS TWA AW Z WYCIĘS CZĘSTOCHOWSKA 2 YSŁ TWA A AD PIASTA MIESZKA I WŁ MALMED

MAŃSKA CHOKA GEN. IC HET

NISKA 4 SYBIRAK GO WITOSA WINCENTE MAR K A ÓW C R ZUK D 1 WSKA O . O WSKA S T TE S FA 6 N 8 PIA A W MAR 5 CZUK Y MARII SKŁ OWSKA S Z AKADEMICKA Y Ń W WSKA ARMIŃSKA S TO K ODO S I MAŃSKA E O PIA G G WSKIE O E HET I A K N KSIĘD S O J- ZA T CURIE YŃSKA JERZE 7 W G NOWO OŁ W N W ARMIŃSKA

GO POPIEŁ O ZY R S USZKI WA W O ZEGO AR ZAŚCIAŃSKA Z JER SZA GO C ZAŚCIAŃSKA A WSKA WSKIE K O A 10 A D W

R GO CIOŁK WICKA Ż A BARANO A Z 9 L S TANTE P Y R ONS NOWO K

W AR SZA

A PIO WSKA W

O W. OJC Ż Ś A 11 GO L

P Ą OWSKIE DOJNO

ZNE WSKA GO CIOŁK C Y POD KRZYW DOJNO TANTE WSKA KONS ABR

A DOJLID

KSIĘD W O ZA AŻ S PL TANISŁ

A WIEWIÓR YŚLIWSKA W CZA A M SUCH9OW 10 11

OL CA

9 10 11

21 1. Hala targowa przy Starym Rynku Wybudowana w latach 30. XX wieku przy Sta- rym Rynku, zwanym do 1919 roku Świńskim Ba- zarem. Wnętrze hali posiada rzadko spotykaną konstrukcję otwartej więźby dachowej. Hala jest prawdopodobnie jedynym tego typu budynkiem drewnianym w Polsce, którego bryła zachowała się w stanie niezmienionym.

2. Ulica Słonimska Ciekawe architektonicznie domy drewniane znaj- dują się przy ulicy Słonimskiej 31 i 33. Pierwszy z nich to modernistyczna willa z 1934 roku. W domach przy Słonimskiej mieszkania wynajmowali urzędnicy, adwokaci, inżynierowie-architekci, obrońca sądowy czy dyrektor kasy oszczędnościo- wej. Znajdowało się tu kilka szkół, sklepów spo- żywczych, piekarni, fabryka kafli, zakłady szewskie i „Bar Polski”.

3. Ulica Złota Ulicę otwarto 2 września 1927 roku. Zabudowana drewnianymi domami z ogrodami i niewielkimi sadami. Dziś uwagę zwraca piętrowy dom położo- ny przy ul. Złotej 9. Wybudowany w latach 30. XX wieku należał do Czupy Kane. Mieszkał tu bł. ks. Michał Sopoćko.

4. Ulica Wiktorii Większość domów pochodzi z lat 30. XX w. Prze- ważnie są parterowe z użytkowym poddaszem pod dwuspadowym dachem, przeznaczone dla jednej wielopokoleniowej rodziny. Do wybuchu II wojny światowej ulicę zamieszkiwało ok. 50 rodzin katolickich, 19 prawosławnych, 10 ewange- lickich i jedna rodzina żydowska. Pod „dziewiątką” wychowywał się malarz Czesław Sadowski.

5. Ulica S. Staszica Najstarszy dom położony przy ulicy Staszica 9 pochodzi z końca XIX w. Większość budynków powstała na przełomie XIX i XX w. Na początku XX wieku znaczna część domów należała do Po- laków, którzy wynajmowali mieszkania pracowni- kom urzędów. Mieściły się tu zakłady ślusarskie, szewskie i sklepy spożywcze. W czasie okupacji hitlerowskiej w domach przy ulicy Staszica 3, 6C, 8 i 9 odbywały się „tajne komplety”. W domu Wro- czyńskich przy ulicy Staszica 6C w latach 1941-44 mieściła się kancelaria białostockiego sztabu ob- wodu AK.

22 Ulica Koszykowa 6. Większość budynków pochodzi z przełomu XIX i XX w. Zwrócone ku ulicy kalenicą lub szczy- tem z nisko osadzonymi oknami z okiennicami. O bezpieczeństwo mieszkańców dbał usytuowany przy ulicy Koszykowej 2 II Komisariat Policji Państwowej.

Ulica Młynowa 7. Położona w żydowskiej dzielnicy Chanajki, tuż przy otwartym w latach 30. XX w. największym placu targowym – Rynku Siennym. Ulica była gę- sto zabudowana piętrowymi budynkami murowa- nymi i przeważnie parterowymi, drewnianymi domami, pochodzącymi z końca XIX i początków XX wieku. Mieściły się w nich liczne sklepiki i zakłady rzemieślnicze.

Dom przy ulicy Czarnej 4A 8. Ulica Czarna zabudowana drewnianymi, prze- ważnie parterowymi domami z użytkowym poddaszem, wyposażonymi w ganek z daszkiem, o nisko osadzonych oknach z okiennicami. Obec- nie to jedna z ostatnich takich ulic w mieście. Pod nr 4A mieściła się fabryka dachówek i kafli A.Witkiewicza.

Kwartał Ryszarda Kaczorowskiego 9. ul. Mazowiecka 31/1, 33 i 35 Ostatni Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie urodził się przy ul. Mazowieckiej – pod „siódemką” – 26 listopada 1919 roku. Przy tej samej ulicy znajdowała się Szkoła Podstawowa nr 11.

Willa gen. von Driesena / 10. Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego ul. Świętojańska 17 To jeden z dwóch zachowanych w Białymstoku przykładów drewnianej miejskiej siedziby rezy- dencjonalnej. W 1889 roku działkę z niewielkim drewnianym budynkiem nabył generał major baron Mikołaj von Driesen. Przebudował on cał- kowicie drewnianą willę. Dziś mieści się tutaj Mu- zeum Rzeźby Alfonsa Karnego, oddział Muzeum Podlaskiego.

Młyn 11. ul. Pod Krzywą 11 Drewniany budynek położony pod numerem 11 zo- stał wybudowany w 1946 roku. Mieścił się w nim młyn elektryczny, który do 1953 roku był własno- ścią Kazimierza Gwoździeja i Zygmunta Weso- łowskiego. To jedyny drewniany młyn w mieście, w którym zachowało się pełne wyposażenie.

23 Szlak esperanto 5 i wielu kultur Możesz przeznaczyć na zwiedzanie Białegostoku tylko 30 minut? Nic nie szkodzi. Zapraszamy na krótką wycieczkę, która przybliży ducha wielokulturowego miasta, gdzie przyszedł na świat Ludwik Zamenhof – twórca międzynarodowego języka esperanto, uniwersalnego języka porozumienia. Poszczególne atrakcje zlokalizowane są obok siebie w ścisłym centrum miasta.

1. Pomnik Zamenhofa skwer Malmeda i ul. Białówny Popiersie Zamenhofa dłuta Jana Klucza, powstało w 1973 r. Na froncie kolumny umieszczono tekst „Ludwik Łazarz Zamenhof 1859 – 1917”, na re- wersie wygrawerowano motto „Esperanto zbliża ludzi”.

2. Miejsce urodzenia Ludwika Zamenhofa ul. Zamenhofa 26 W tym miejscu, 15 grudnia 1859 r. urodził się Ludwik Zamenhof. Drewniany dom rodzinny Za- menhofów został zburzony w latach 30. XX wieku. Na ścianie bloku, który powstał w miejscu domu znajduje się mural z 2008 r., autorstwa Andrzeja Muszyńskiego, przedstawiający Ludwika Zamen- hofa i m.in. Jakuba Szapiro – propagatora języka esperanto.

3. Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – kościół farny ul. Rynek Kościuszki Ważna ze względu na pełnioną dziś rolę bazyliki katedralnej arcybiskupa białostockiego, ale także z uwagi na historię jej powstania. Katedra skła- da się ze Starego Kościoła Farnego oraz Bazyliki Mniejszej, która teoretycznie – wg postanowień władz carskich z końca XIX wieku, miała stać się przybudówką do Kościoła Farnego.

24 O

G A E

O GINIS

S TRA

Y WIA RA STA A W W A A

A YSŁ

S AD

D WŁ

W A

GINIS AL A O R . G A T E YSIĄ I AW

GENERAŁ C YSŁ CLE O

S AD

Y CIA WŁ

W A P WŁ A

AŃS W

AD A GO Ł TW YSŁ S

A A D

W A POLSKIE

A Ł POLSKIE ANDER W

BIAŁ OJSKA WSKA GO S O W A ANT OS SILK JA A T W ONIUK F OC ARMII ABR ZEK 1 JI 3 MA YCZNY RADZYMIŃSKA TUC Y WSKA T MIŃSKA O S ZY W SILK OB ONS RAD A ODNA K A W W ANT JA O ZEK ONIUK TOC ALE

WYSOKI S WIERZB O ALE WSKA JA JANA WA PA O Szlak esperanto i wielu kultur WŁA II WIERZB BOHATERÓW GETTA

GO ALE JA N WSKA JANA O ARNOŚCI T SKIE PA S WŁA SOLID OR II JA ALE PIA SIK ZWY A CIĘS TWA AW ZWY CZĘSTOCHOWSKA CIĘS A YSŁ TWA AD 12 PIASTA MIESZKA I 6 WŁ 14 MALMED2 5 MAŃSKA GEN. CHOKA 1 HET 15 IC 3 13 NISKA SYBIRAK GO WITOSA 11 4 7 WINCENTE MAR ÓW CZUK WSKA OWSKA 8 O T S

PIA 10 9 MAR CZUK OWSKA MARII SKŁ AKADEMICKA

W OWSKA ARMIŃSKA ST MAŃSKA ODO PIA O G HET E I WSKIE K KSIĘD S ZA YŃSKA W NOWO OŁ W JERZE W ARMIŃSKA GO POPIEŁ O J-

R CURIE W

USZKI O AR Z SZA ZAŚCIAŃSKA C WSKA GO A ZAŚCIAŃSKA K WSKIE A O D R A 1 2A 3 4 5 6 7 8 9 10 11 W 12 13 14 15 Z O S GO CIOŁK WICKA Ż Y BARANO A R L ANTE P WICKA T BARANO ONS NOWO K

W Ą AR SZA

POD KRZYW A A PIO WSKA W

O 1 2 3 4 5 6 7 8 9 W. OJC 10 11 12 13 14 15 Ż Ś A GO L

P OWSKIE DOJNO

ZNE WSKA GO CIOŁK C Y DOJNO TANTE WSKA KONS ABR

Y 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

A DOJLID

KSIĘD W O

ZA AŻ S TANISŁ PL

A W A WIEWIÓR YŚLIWSKA SUCHOW Pałacyk Gościnny 4. CZA M

OL ul. J. Kilińskiego 6 CA Barokowa rezydencja zbudowana w latach 1766- -1771 przez hetmana Branickiego dla żony Izabeli. Tutaj nocowali liczni goście, których zapraszał hetman Branicki, m.in. dwór króla Stanisława Augu- sta, cesarza Józefa II czy księcia Pawła, późniejsze- go cara Rosji. Historia Pałacyku to także wytworna restauracja Renaissance w latach 1913-1918, kursy gry kinematograficznej w latach 20. XX w., kawiarnia i restauracja Savoy, a po wojnie Muzeum Ruchu Rewolucyjnego, przekształcone w Muzeum Wojska. Dzisiaj mieści się tutaj Pałac Ślubów i Urząd Stanu Cywilnego. Pałacyk pełni też funkcje reprezentacyj- ne, służąc Prezydentowi Miasta.

Białostocki Ośrodek Kultury / 5. Centrum im. Ludwika Zamenhofa ul. Warszawska 19 Zadaniem otwartego w 2009 r. Centrum jest po- pularyzacja wiedzy o postaci Ludwika Zamenhofa oraz kształtowanie postawy dialogu, tolerancji i otwartości na inne kultury.

25 6. Dawne Gimnazjum Realne ul. Warszawska 8 Szkoła, w której uczył się Ludwik Zamenhof, obecnie VI Liceum Ogólnokształcące. Na murze budynku w 1987 roku odsłonięto pamiątkową tablicę infor- macyjną.

7. Pałacyk Cytronów ul. Warszawska 37 Niegdyś posiadłość białostockiego fabrykanta Samuela Cytrona, dziś siedziba Muzeum Historycz- nego. Warto tu zajrzeć, by zobaczyć makietę XVIII- -wiecznego Białegostoku z czasów tuż po śmierci Jana Klemensa Branickiego. W Muzeum znajduje się także jedyna w Polsce kolekcja pamiątek zwią- zanych z osadnictwem tatarskim na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim oraz liczne zbiory związane z historią Białegostoku.

8. Pomnik Wielkiej Synagogi ul. Suraska Pomnik, w dawnej dzielnicy żydowskiej – Szulhof, upamiętniający Wielką Synagogę oraz tragedię ok. 700 osób pochodzenia żydowskiego, które w dniu wkroczenia wojsk nazistowskich do Białegostoku 27 czerwca 1941 roku zginęły w podpalonej przez Niemców synagodze. Spłonęła wówczas również niemal cała dzielnica i zginęło blisko 2000 osób.

9. Synagoga Piaskower ul. Piękna 3 Swoją nazwę zawdzięcza położeniu w dawnej dzielnicy Białegostoku – Piaski. Zbudowana w 1891 roku, zdewastowana przez Niemców podczas II wojny światowej. Po wojnie mieścił się tutaj ośrodek gminy żydowskiej, później Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, kino, teatr i dom kultury. Budynek dawnej synagogi odremon- towany po pożarze w 1989 roku jest dzisiaj siedzibą m.in. Białostockiego Towarzystwa Esperantystów oraz Fundacji Zamenhofa.

10. Rynek Sienny Dawne targowisko żydowskiej dzielnicy Chanajki. Od połowy XIX wieku do 1967 roku w każdy czwar- tek przyjeżdżali tu wozami gospodarze z okolic Bia- łegostoku. Później zakazano wjazdu wozów kon- nych i przeniesiono targowisko. Zatracił się rolniczy charakter czwartkowych targów.

26 Szkoła Żydowska Tarbut 11. ul. Lipowa 41D Budynek dzisiejszej Szkoły Rzemieślniczej, dawna szkoła hebrajska, prowadzona przez organizację propagującą odrodzenie kultury hebrajskiej Tar- but (po hebrajsku „kultura”). Jeden z najlepiej zachowanych obiektów wzniesiony w stylu cha- rakterystycznym dla tzw. białostockiej szkoły mu- ratorskiej.

Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Rocha 12. ul. Ks. A. Abramowicza 1 Świątynia projektu Oskara Sosnowskiego, jest po- mnikiem wdzięczności Opatrzności Bożej za odzy- skanie niepodległości w 1918 roku i ocalenie przed najazdem bolszewików. To jeden z pierwszych przykładów w Europie zastosowania architektury modernistyczno-ekspresjonistycznej w projekcie świątyni. Kościół zbudowano na planie gwiazdy, co miało symbolizować Gwiazdę Zaranną – ju- trzenkę Niepodległości Polski.

Pałacyk Nowika 13. ul. Lipowa 35 Okazała siedziba jednego z największych rodów fabrykanckich Białegostoku. Nowikowie produ- kowali sukno i kapelusze. Na okazałej posesji li- czącej 7 tys. m2, Chaim Nowik wzniósł swój pałac otaczając go okazałym ogrodem i trzema zabu- dowaniami gospodarczymi. Do początku II wojny światowej pałacyk należał do rodziny Nowików. We wrześniu 1939 roku zorganizowano w nim do- wództwo obrony Białegostoku. Później mieścił się tu szpital wojskowy.

Dom rodzinny Jakuba Szapiro 14. ul. Lipowa 31/33 Kamienica, w której przez 20 lat mieszkał Jakub Szapiro, propagator idei esperanto i założyciel Białostockiego Towarzystwa Esperantystów im. L. Zamenhofa. Organizował wiele imprez esperanckich, prowadził „zieloną” grupę teatral- ną, uczył esperanto w Białymstoku i w okolicz- nych miasteczkach. W 1941 roku w Pietraszach, Szapiro został zastrzelony przez Niemców.

Cerkiew św. Mikołaja 15. ul. Lipowa 15 Katedra diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedziba prawosławnego Biskupa Diecezji Biało- stocko-Gdańskiej. Szczególnie atrakcyjne są wnę- trza w stylu bizantyjskim oraz polichromie. Do parafii należy również, znajdująca się nieopodal, najstarsza kaplica w mieście p.w. św. Marii Mag- daleny z XVIII wieku.

27 Szlak Bojar 6 Bojary są jedną z najstarszych dzielnic Białegostoku, bezcennym świadectwem historii miasta. Nadzwyczaj ciekawy jest tu układ urbanistyczny, w którym część obecnych ulic to pozostałość dawnych szlaków komunikacyjnych. Jedna z nich – Skorupska, której jedynie fragment zachował się do dziś, w latach 1569- 1795 pokrywała się z granicą Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony. Zabudowę Bojar, powstającą od drugiej połowy XIX w., stanowiły przeważnie parterowe, drewniane domy, nie mające jednak nic wspólnego z zabudową wiejską. Od końca XIX w. i w okresie międzywojennym wzniesiono na Bojarach nieliczne kamienice czynszowe oraz modernistyczne wille przy ul. Kraszewskiego, Słonimskiej i Starobojarskiej. Obecnie jedynie niewielki fragment dzielnicy, usytuowany pomiędzy ul. Warszawską, Monopolową, Skorupską i Piasta, Ulica Chopina 1 A, przypomina o historycznym wyglądzie fot. Jerzy Tołłoczko, i niepowtarzalnym uroku Bojar. 1990 r., ze zbiorów WUOZ w Białymstoku

28 Szlak Bojar

Ulica Warszawska 65 1. Pod koniec XIX w. wzniesiono w tym miejscu ze- spół budynków dla białostockiego składu mono- polu spirytusowego i Państwowego Urzędu Akcy- zy. Podczas okupacji niemieckiej (1915 – 1919) były tu magazyny żywnościowe.

Ulica Monopolowa 4 (obecnie Św. Wojciecha) 2. Do ok. 1975 r. stał tu parterowy dom, w którym mieszkał Feliks Filipowicz – farmaceuta, w latach 1914 – 1919 jedna z kluczowych postaci polskiego środowiska niepodległościowego.

Ulica Chopina 3. Przy tej ulicy stał dom H. Liwerskiego – samo- rządowca, prezesa Stowarzyszenia Spożywczego w Białymstoku (1897), przekształconego w 1919 r. w Chrześcijańskie Stowarzyszenie Spółdzielcze “Zjednoczenie”.

Ulica Staszica 8 4. Budynek został wzniesiony w 1905 r. przez M. Sztachelskiego. Od 1920 r. mieszkał w nim artysta malarz Józef Zimmerman.

29 5. Ulica Staszica 14 Budynek wzniesiono na początku XX w. Miesz- kał tu Michał Goławski (1904 – 1974) – nauczyciel historii w Gimnazjum imienia króla Zygmunta Augusta, a następnie w Gimnazjum imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego.

6. Ulica Wiktorii 6/1 W budynku tym znajdowało się zakonspirowa- ne mieszkanie, w którym kilkakrotnie w 1905 r. przebywał Józef Piłsudski. Stąd prawdopodobnie prowadził specjalny podkop na sąsiednią parce- lę przy ul. Koszykowej.

7. Ulica Wiktorii 9 Mieszkał tu artysta malarz Czesław Sadowski (1902–1959), nauczyciel rysunków w szkole po- wszechnej, uczeń „wielkiego mistrza” polskiego pejzażu Józefa Rapackiego.

8. Ulica Modlińska Przy ul. Modlińskiej mieściła się ochronka dla dzieci z ubogich rodzin robotniczych, prowadzona przez Towarzystwo Pomocy Biednym Pań Opiekunek – Żłóbek. Po 1910 r. było tam 28 sta- łych pensjonariuszy.

9. Ulica Słonimska 8 Mieścił się tu Zakład Wychowawczy Rzemieślni- ków pw. Świętego Józefa dla ubogich chłopców, a od 1945 r. Seminarium Duchowne. W latach 50. XX w. obiekt upaństwowiono i założono w nim Dom Dziecka.

10. Ulica Słonimska 15 Początkowo willa była własnością rodu Olędz- kich, następnie Huldy Kerwin, a w 1899 r. nabył ją ziemianin Witold Zbirohowski–Kościa. W czasie okupacji niemieckiej mieszkali tu zarządcy młynów w Okręgu białostockim.

11. Ulica Słonimska 40a W głębi posesji przy ul. Słonimskiej 40, w nieist- niejącym już domu (pod nr 40a) mieszkał wraz z rodzicami Jerzy Maksymiuk, wybitny dyrygent, kompozytor i pianista.

12. Ulica Słonimska 31 Drewniana, modernistyczna willa wzniesiona w 1934 r. Jej właścicielem był mierniczy przysięgły Jan Wolter. W latach okupacji niemieckiej miesz- kał tu Konstanty Kosiński – wybitny nauczyciel, dziennikarz i działacz społeczny.

13. Ulica Kraszewskiego 13 Tu mieściła się pierwsza polska szkoła powszechna z wykładowym językiem polskim,

30 otwarta 6 listopada 1915 r.; jej kierownikiem zo- stał Michał Motoszko. Naukę rozpoczęło w niej 129 dzieci w 4 oddziałach.

Ulica Starobojarska 30 14. W tym miejscu stał dom, w którym mieszkał Bole- sław Szymański – prezydent Białegostoku w latach 1919 – 1927. 15 sierpnia 1921 r. gościł tu J. Piłsudski, przybyły na uroczystości przyjęcia honorowego obywatelstwa.

Ulica Starobojarska 24 15. Pod tym adresem znajdował się drewniany budynek, od 1900 r. będący własnością Franciszka Glińskiego (1850-1926) – inicjatora i dyrektora utworzonej w 1919 r. w Białymstoku Miejskiej Bi- blioteki Publicznej.

Ulica Starobojarska 13 16. Budynek był własnością Stefana Smolskiego, mierniczego przysięgłego Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Białymstoku. Mieszkali tu wybitni lekarze okuliści: dr I. Ambroszkiewicz-Pawlikow- ska oraz prof. J. Szymański.

Ulica Starobojarska 3 17. W nieistniejącym budynku pod tym adresem mieszkał Wincenty Hermanowski (1875-1947) – prezydent Białegostoku w latach 1928 – 1932, od 1913 r. – właściciel najsłynniejszej białostockiej apteki “Pod Łabędziem”.

Ulica Pałacowa 2/1 18. Do 1939 r. w budynku mieściła się Publiczna Szko- ła Powszechna nr 1 im. J. Słowackiego, a po II wojnie światowej – szkoła podstawowa TPD i Liceum Ogólnokształcące. W 1990 r. gmach zajęło III LO.

Ulica Pałacowa 3 19. W latach 1913-1915 mieściło się tu Żydowskie Gim- nazjum Żeńskie Zinaidy Chwolesowej. W latach 70. XX w. obiekt przejęła Filia Uniwersytetu Warszaw- skiego w Białymstoku, a w latach 90. XX w. – Pod- laski Oddział NFZ.

Ulica Pałacowa 3a (obecnie Pałacowa 3/1) 20. Willa wybudowana została w 1937 r.; w latach 1941-1944 mieściło się w niej kasyno oficerskie SS. Po zakończeniu wojny budynek przekazano Związkowi Harcerstwa Polskiego.

Ulica Ogrodowa 27 21. Przed wojną ul. Ogrodowa nosiła nazwę Peowia- ków, na cześć członków Polskiej Organizacji Woj- skowej. Willa przy ul. Ogrodowej 27, wybudowana w 1939 r., była własnością sędziego Karola Woli- scha i jego żony Marty Zofii.

31 Informacje adresowe Podstawowe telefony Numer kierunkowy do Polski 0048 Numer kierunkowy do Białegostoku 85 Informacja miejscowa TP S.A. 118 913 Pogotowie Ratunkowe 999 Straż Pożarna 998 Policja (tel. stacjonarne) 997 (tel. komórkowe) 112 Straż Miejska 986

Muzea Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku  ul. Warszawska 48 85 732 40 40 Muzeum Wojska  ul. J. Kilińskiego 7 85 741 64 49 Muzeum Pamięci Sybiru  ul. H. Sienkiewicza 26 795 650 800 Muzeum Motoryzacji i Techniki  ul. Węglowa 8 504 386 776 Uniwersyteckie Muzeum Przyrodnicze im. Profesora Andrzeja Myrchy  ul. Ciołkowskiego 1K 85 745 73 22 Białostocki Ośrodek Kultury / Centrum im. Ludwika Zamenhofa  ul. Warszawska 19 85 676 73 67 Muzeum Historii Medycyny i Farmacji  ul. J. Kilińskiego 1 85 748 54 05 Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej  ul. Leśna 7, Wasilków 85 743 60 82 Muzeum Podlaskie  Rynek Kościuszki 10 85 742 14 73 Oddziały Muzeum Podlaskiego Muzeum Historyczne  ul. Warszawska 37 85 748 21 19 Muzeum Ikon  ul. Klasztorna 1, Supraśl 509 336 829 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego  ul. Świętojańska 17 85 732 73 92 Muzeum w Bielsku Podlaskim  ul. Mickiewicza 45, Bielsk Podlaski 85 730 22 44 Muzeum w Tykocinie  ul. Kozia 2, Tykocin 85 718 16 13 Muzeum Wnętrz Pałacowych  ul. Pałacowa 2, Choroszcz 85 719 12 33

Galerie Galeria Arsenał  ul. Mickiewicza 2 85 742 03 53 Galeria Białostockiego Towarzystwa Sztuk Pięknych  ul. Warszawska 27C 85 732 77 29 Galeria im. Sleńdzińskich  ul. Waryńskiego 24a 85 651 76 70 Galeria im. Sleńdzińskich – Salon wystawowy  ul. Legionowa 2 502 138 980 Galeria im. Sleńdzińskich – Galeria Fotografii  ul. Wiktorii 5 85 732 33 33 Mała Galeria Białostockiego Ośrodka Kultury  ul. Legionowa 5 85 742 15 15

Teatry Białostocki Teatr Lalek  ul. Kalinowskiego 1 85 742 50 31 Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki  ul. Elektryczna 12 85 749 91 96 Wydział Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej 85 743 54 53 im A. Zelwerowicza  ul. Sienkiewicza 14 Teatr Arkadia  ul. św. Rocha 23 85 741 02 60 Teatr „Wierszalin”  ul. Kościelna 4, Supraśl 85 710 88 45

Opera Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku  ul. Odeska 1 85 306 75 71

32 Zdrowie Narodowy Fundusz Zdrowia Podlaski Oddział Wojewódzki w Białymstoku  ul. Pałacowa 3 85 745 95 00

Apteki całodobowe: Apteka CEFARM  ul. Suraska 2 85 742 04 53 Apteka Na Suraskiej 24h  ul. Suraska 4 lok. 20 85 663 25 52 Apteka Przy Pogotowiu  ul. Poleska 89 85 652 39 68

Komunikacja Dworzec PKP  ul. Kolejowa 9 informacja: 42 194 36 22 194 36 Dworzec autobusowy PKS  ul. Boh. Monte Cassino 10 informacja: 885 601 909 703 302 111 Biuro Komunikacji Miejskiej  ul. Składowa 11 85 869 69 69 www.komunikacja.bialystok.pl Rodzaje biletów i ceny: jednorazowy - jednoprzejazdowy - 2,80 zł (normalny), 1,40 zł (ulgowy); wieloprzejazdowe: 20-minutowy - 2,00 zł (normalny), 1,00 zł (ulgowy); 40-minutowy - 2,80 zł (normalny), 1,40 zł (ulgowy); 60-minutowy - 3,60 zł (normalny), 1,80 (ulgowy); 24-godzinny - 10 zł (normalny), 5 zł (ulgowy); 3-dniowy weekendowy - 16 zł (normalny), 8 zł (ulgowy). Wyszukiwarka połączeń BKM: http://bialystok.jakdojade.pl/

Biuro Strefy Płatnego Parkowania  ul. Zamenhofa 5C 85 869 67 13 869 67 16 869 67 19 Strefa Płatnego Parkowania w Białymstoku dzieli się na dwie podstrefy: Podstrefę A (opłaty: 1,20 zł za parkowanie do 30 min., 2,40 zł za parkowanie do 60 min.) i Podstrefę B (0,60 zł – do 30 min., 1,20 zł – do 60 min.); opłaty za parkowanie można dokonać korzystając z parkomatu (podstrefa A – za 5 min. 0,20 zł, podstrefa B – za 5 min. 0,10 zł) lub usługi mobiParking (www.mobiparking.pl)

Białostocka Komunikacja Rowerowa BiKeR (system miejskiej wypożyczalni rowerów) – biuro obsługi klienta (czynne całodobowo; poza sezonem: od poniedziałku do piątku w godzinach: 10.00-12.00: 85 871 01 01 www.bikerbialystok.pl Z sieci BiKeR mogą korzystać jedynie osoby zarejestrowane w systemie. Rejestracji można dokonać na stronie www.bikerbialystok.pl. Dla osób identyfikujących się w systemie BiKeR za pomocą imiennej elektronicz- nej Białostockiej Karty Miejskiej i posiadających na karcie zakodowany i ważny na moment pobrania roweru dowolny imienny bilet okresowy lub bilet wieloprzejaz- dowy ważny w strefie taryfowej B (I strefa taryfowa) koszt to: od 1 do 30 minuty – 0 zł, od 31 do 60 minuty – 1 zł, druga godzina – 2 zł, każda kolejna godzina – 4 zł.

Dla pozostałych osób: od 1 do 20 minuty – 0 zł, od 21 do 60 minuty – 1 zł, druga godzina – 3 zł, każda kolejna godzina – 5 zł. Opłata inicjalna, będąca równocześnie pierwszą wpłatą na poczet wypożyczeń wynosi 10 zł.

Noclegi Apartamenty Home Białystok, ul. Pod Krzywą 48/2 796 536 721 Belweder Noclegi  ul. Gen. Kleeberga 53 85 651 08 14 Dom Gościnny Zdrojówka  Horodniany 47, Kleosin 85 663 15 65 Dworek Tryumf  ul. Klepacka 1, Księżyno 85 663 29 18 Dwór Czarneckiego  Kolonia Porosły 54 A 85 663 74 00 Gościnna Kamienica  ul. Sienkiewicza 24 85 831 15 55 Hotel 3 Trio  ul. Hurtowa 3 85 745 40 50 Hotel Aristo ***  ul. Kilińskiego 15 85 740 89 00

33 Hotel Esperanto ***  ul. Legionowa 10 85 740 99 00 Hotel Best Western Cristal***  ul. Lipowa 3/5 85 749 61 00 Hotel BOSiR  ul. Wołodyjowskiego 5 85 749 62 00 Hotel Branicki****  ul. Zamenhofa 25 85 665 25 00 Hotel Gołębiewski****  ul. Pałacowa 7 85 678 25 00 Hotel Jagienka  ul. Jagienki 12 85 675 53 08 Hotel Leśny **  ul. Jana Pawła II 77 85 651 16 41 Hotel pod Herbem **  ul. Wiejska 49 85 742 24 30 Hotel Podlasie **  ul. 42. Pułku Piechoty 6 85 675 66 00 Hotel Silver ***  ul. Kopernika 97 85 744 88 11 Hotel Turkus  Al. Jana Pawła II 54 85 662 81 00 Hotel Turystyczny  ul. Transportowa 4 85 745 51 58 Internat Nauczycielski przy Centrum Edukacji Nauczycieli  ul. Sienkiewicza 86 85 732 36 64 Pokoje Gościnne w Centrum Kultury Prawosławnej  ul. Św. Mikołaja 5 85 744 30 10 Pokoje Gościnne Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania  ul. Ciepła 40 85 678 58 96 Royal Hotel & Spa****  ul. Rynek Kościuszki 11 85 831 18 01 Schronisko Młodzieżowe  al. J. Piłsudskiego 7B 85 652 42 50 Sosnowe Zacisze  ul. Leśna 20, Ignatki Osiedle 85 710 22 54 Titanic Centrum Konferencyjno-Bankietowe  ul. Pogodna 16 D 85 742 92 46 Willa na Skraju Puszczy  Szosa Baranowicka 23, Zaścianki 85 741 83 00 Willa Pastel  ul. Waszyngtona 24 A 85 748 60 60 Willa Tanona-Chaber  ul. Skalna 1 85 661 00 23 Villa Tradycja  ul. Włókiennicza 5 85 652 65 20 Zajazd Boghan  ul. Dobrzyniewska 2, Fasty 85 654 36 56 Zajazd Bursztyn  ul. Bursztynowa 8 85 676 19 55 Zajazd Elegant  ul. Rycerska 1 85 676 34 59 Zajazd Irina  ul. Kawaleryjska 58 85 663 27 55 Zajazd PW Koluch  ul. Wysockiego 100 85 676 43 64 Zajazd Wiking  Leśna 1, Wasilków 85 743 69 51 Zajazd Zejer  ul. Barszczewo 2A, Choroszcz 85 719 27 72

Noclegi dostępne w Domach Studenckich (w lipcu i sierpniu) DS 1 Uniwersytetu Medycznego  ul. Akademicka 3 85 748 57 99 DS 2 Uniwersytetu Medycznego  ul. Waszyngtona 23 85 748 57 56 DS Alfa Politechniki Białostockiej  ul. Zwierzyniecka 14 85 746 97 18 DS Beta Politechniki Białostockiej  ul. Zwierzyniecka 12 85 746 97 28 DS Gama Politechniki Białostockiej  ul. Zwierzyniecka 8 85 746 97 38 DS Delta Politechniki Białostockiej  ul. Zwierzyniecka 6 85 746 97 47 DS 1 Uniwersytetu w Białymstoku  ul. Żeromskiego 1 85 745 78 97 DS 3 Uniwersytetu w Białymstoku  ul. Pogodna 65 85 745 78 90 Internat X Liceum Ogólnokształcącego  ul. Zwycięstwa 28 85 651 02 61

HotSpoty w Białymstoku ul. dr Ireny Białówny (Plac Zamenhofa); ul. Rynek Kościuszki (Plac przy Ratuszu); ul. Jana Kilińskiego (Skwer Armii Krajowej); plac przed Teatrem Dramatycznym im. Al. Węgierki; park Planty (Aleja Zakochanych); dworzec PKP i PKS (perony oraz poczekalnie); Białostocki Teatr Lalek; plac przed Katedrą; Opera i Filharmonia Podlaska; Park im. J. Dziekońskiej; Galeria Jurowiecka; Centrum Handlowe Alfa; Politechnika Białostocka; Uniwersytet w Białymstoku – Wydział Filologiczny; www.freehotspot.eu/application/maps/

34 35 Punkty informacji turystycznej

Multimedialne Centrum Informacji Turystycznej  ul. J. Kilińskiego 1 (Brama Wielka Pałacu Branickich) Centrum Informacji Turystycznej przy Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnym  ul. Kościelna 1A 85 879 71 49 Regionalne Centrum Informacji Turystycznej  ul. Odeska 1 (gmach OiFP) 85 732 68 31 www.podlaskieit.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Podlasie”  al. J. Piłsudskiego 7b 85 652 42 50 www.hostelpodlasie.pl

Przewodnicy po mieście i województwie:

Regionalny Oddział PTTK  ul. H. Sienkiewicza 53 lok. 3/3 85 744 55 60 www.bialystok.pttk.pl

Pobierz aplikacje

Odkryj Białystok

ARGUIDO - przewodnik turystyczny City2Go