Białystok turysty niezbędnik szlaki turystyczne 1 Wydawca: Urząd Miejski w Białymstoku ul. Słonimska 1 15-950 Białystok tel. 85 869 60 00 infolinia tel. 85 879 79 79 www.bialystok.pl Druk: Media Studio Reklamy Drukarnia Rafał Przybylak Białystok, 2018 2 Rynek Kościuszki. Ratusz – główna siedziba Muzeum Podlaskiego w Białymstoku Plan Białegostoku z 1799 r., opracował Jan Glinka Blisko 300-tysięczny Białystok jest największym miastem północno- -wschodniej Polski i stolicą województwa podlaskiego. Pełni rolę administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum tej części kraju, która ze względu na wyjątkowe walory ekologiczne, zwana jest Zielonymi Płucami Polski. Położenie miasta w czystym ekologicznie i pełnym atrakcji turystycznych regionie oraz bogata infrastruktura czynią Białystok i jego otoczenie miejscem atrakcyjnym do życia, wypoczynku i rozwoju turystyki. Historia Białegostoku sięga XVII wieku, a jego specyficzna natura kształtowała się w klimacie współistnienia wielu narodowości, wyznań, kultur, obyczajów i tradycji. Miasto było i jest miejscem, gdzie spotykali się Polacy, Białorusini, Żydzi, Litwini, Niemcy, Rosjanie, Tatarzy, Ukraińcy i Romowie. W Białymstoku znajduje się kilkaset obiektów zabytkowych, a około 250 spośród nich zostało wpisanych do rejestru zabytków. Nieopodal Białegostoku leżą urokliwe miejscowości, będące spuścizną różnorakich kultur. 5 Dzieje Białegostoku – kalendarium 1514 pierwsza wzmianka 1692 Białystok uzyskuje prawa o Białymstoku w źródłach miejskie od króla Jana III pisanych Sobieskiego 1547– właścicielem Białegostoku 1726 początek przebudowy biało- –1645 była rodzina Wiesiołow- stockiego pałacu (architekt skich. Powstaje gotycki Jan Zygmunt Deybel) zamek obronny. W roku 1617, po dwóch latach piastowania godności luty prawa magdeburskie nada- marszałka wielkiego, 1749 r. je miastu August III Sas Krzysztof Wiesiołow- ski finansuje budowę wiek rozbudowa białostockiej murowanego kościoła XVIII rezydencji przez Jana katolickiego (obecnie tzw. Klemensa Branickie- Biały Kościół) go – hetmana wielkiego koronnego, pierwszego 1645 Białystok wchodzi w skład świeckiego senatora Rze- starostwa tykocińskiego czypospolitej m.in. budowa i staje się własnością szpitala, cekhauzu, ratusza, Rzeczypospolitej zajazdu, poczty, pałacyku gościnnego oraz klasztoru Sióstr Miłosierdzia 1659 hetman Stefan Czarniecki, za zasługi poniesione w wojnie ze Szwedami, 1862 otwarcie linii kolei war- otrzymuje starostwo szawsko-petersburskiej, tykocińskie wraz z Białym- szybki rozwój miasta stokiem na dziedziczną i fabryk włókienniczych własność. Jego córka – Aleksandra Katarzyna przełom pierwsze telefony, wodo- – wnosi starostwo tykociń- XIX i XX ciągi i tramwaje konne, w skie oraz Białystok wieku Białymstoku mieszka około w wianie Janowi Kle- 70 tysięcy ludzi mensowi Branickiemu. Białystok jest wsią liczącą nie więcej niż 40 zabudo- luty po odzyskaniu niepodległo- wań, które stoją wzdłuż 1919 r. ści, Białystok zostaje stolicą trzech dróg prowadzących nowo utworzonego woje- z Choroszczy, Wasilkowa wództwa białostockiego i Suraża 1939– represje ludności i zniszcze- lata 90. na podwalinach zamku –1944 nie Białegostoku w 75% XVII obronnego Piotra Wiesio- wieku łowskiego, Stefan Mikołaj Branicki (syn Jana Klemen- 27 lipca wyzwolenie Białegostoku sa) zleca rozbudowę swo- 1944 r. spod okupacji niemieckiej jej nowej rezydencji arch. Tylmanowi z Gameren 1 stycznia Białystok zostaje stolicą 1999 r. nowo utworzonego woje- wództwa podlaskiego 6 Białostockie szlaki Odkrywanie Białegostoku z pewnością ułatwią turystyczne szlaki tematyczne, ukazujące bogatą historię i różnorodne oblicza miasta. Szlaki porządkują ścieżki turysty, prezentując najważniejsze zabytki i miejsca związane z działalnością znanych białostoczan, a także miejsca charakterystyczne, oddające niepowtarzalny klimat tego miasta. Szlaki turystyczne prowadzone przez Miasto Białystok 1. 2. 3. Szlak Szlak Szlak rodu białostockich białostockich Branickich świątyń fabrykantów s. 6 s. 10 s. 14 4. 5. 6. 9 10 9 Szlak Szlak Szlak architektury esperanto Bojar drewnianej i wielu s. 26 s. 18 kultur s. 22 1 9 2 10 3 11 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Inne szlaki turystyczne Szlak Dziedzictwa Żydowskiego utworzony na przełomie lat 2007 i 2008 szlak pieszy o długości ok. 13,3 km, 36 obiektów, m.in. synagogi, kamienice, cmentarze www.szlak.uwb.edu.pl Szlak architektury PRLu (lata 1945-1989) – na tej miejskiej trasie turystycznej znajdziemy 24 najciekawsze budowle oraz zespoły architektoniczne i elementy „małej architek- tury” okresu PRL w Białymstoku www.ladniej.uwb.edu.pl Szlak Pamięci Narodowej – wyznaczony na terenach okalających Białystok, stanowi obwod- nicę łączącą najważniejsze, godne odwiedzenia miejsca związane z dziejami miasta w ich tragicznym aspekcie tj. cmentarze, miej- sca martyrologii i inne obiekty. www.bialystok.pttk.pl/statut/statut.php?page=st 7 Białystok Branickich 1 Ród Branickich herbu Gryf władał Białymstokiem już od trzech pokoleń, kiedy Jan Klemens Branicki, hetman wielki koronny, pojął Izabelę z Poniatowskich za żonę. Ta para nadała niepowtarzalny charakter miastu. Jan Klemens wspólnie z Izabelą wznieśli zespół pałacowo-ogrodowy godny koronowanych głów. Powołali do życia szkolnictwo i służbę zdrowia, wybudowali ratusz, pocztę, domy zajezdne, szpital, przytułek, remizę strażacką i pierwszy w Polsce teatr. Za ich czasów powstały w Białymstoku: Wojskowa Szkoła Inżynierii i Budownictwa, Szkoła Akuszerii (położnictwa), szkółka parafialna, a w końcu XVIII wieku tzw. Szkoła Podwydziałowa, podległa bezpośrednio Uniwersytetowi Wileńskiemu. Wytyczonym w XVIII wieku traktom i wzniesionym budowlom zawdzięczamy obecny układ głównych arterii komunikacyjnych i charakter architektoniczny centrum Białegostoku. Plan zamku i miasta Białegostoku wraz z ich otoczeniem, opracowany praw- dopodobnie przez Jana Chrystiana Kamsetzera w r. 1771 (lub 1774) na podstawie planu z ok.1757 r. 8 ANT ONIUK F ABR Y C ZNY OWA WIERZB E AL A J T ANT Ą YSI E CL ONIUK A CI Ł BIA P S AŃ S O O T W WSKA T C O A ZEK E ALE POLSKI JA SOLID ARNOŚCI GO MIŃSKA RADZY RAD ZY MIŃSKA GO POLSKIE WOJSKA GENERAŁ 1 ARMII ZWY CIĘS A TW WŁ A AD YSŁ A W A ANDER S A O G IE K C O A RA S YSŁAW Y WŁAD W A W A Ł S Y D A Ł W OWSKA WASILK Szlak rodu Branickich OWSKA 8 WASILK 14 km A MALMED ICCHOKA A MALMED ICCHOKA 6 7 MARII SKŁ 5 3 ODO 4 i WSKIE 2 J- CURIE MARII SKŁ 1 ODO WSKIE J- CURIE S YBIRAK WSKA STO Ó PIA W PIASTOWSKA W ARMIŃSKA NOWO WOŁYŃSKA W 9 ŚW. OJCA PIO AR SZA WSKA W ARMIŃSKA ZAŚCIAŃSKA POD KRZYWĄ POD KRZYWĄ BARANO WICKA KONSTANTEGO CIOŁKOWSKIEGO KONSTANTEGO CIOŁKOWSKIEGO NOWO W AR SZA WSKA WIEWIÓR CZA 1. Pałac Branickich ul. J. Kilińskiego 1 Białystok wszedł we władanie Branickich w 1660 roku. Pałac stał się główną siedzibą rodu za sprawą Stefana Mikołaja Branickiego, który według projek- tu Tylmana z Gameren przekształcił XVI-wieczny zamek Wiesiołowskich w magnacką rezydencję. Jego syn, Jan Klemens Branicki, od 1709 roku aż do swojej śmierci w 1771 roku, przebudowywał i upiększał pałac oraz otaczające go ogrody. W XIX i na początku XX wieku pałac niszczał, pozo- stając w rękach carów rosyjskich, następnie będąc siedzibą Instytutu Panien Szlacheckich. W lipcu 1944 roku został spalony i całkowicie zrujnowa- ny. Odbudowany po wojnie, obecnie jest siedzibą Uniwersytetu Medycznego. 2. Pałacyk Gościnny ul. J. Kilińskiego 6 Zbudowany w latach 1766-1771 najprawdopodob- niej według projektu Jana Sękowskiego. Projekt nigdy jednak nie został ukończony. Po śmierci Izabeli Branickiej w 1808 roku, wraz z zespołem pałacowo-ogrodowym, wszedł w posiadanie cara Aleksandra I. Od drugiej połowy XIX wieku do 1939 roku mieściły się w nim restauracje i kawiarnie. Obecnie znajduje się tu Urząd Stanu Cywilnego. Budynek służy także prezydentowi Białegostoku do celów reprezentacyjnych. 3. Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – kościół farny ul. Kościelna 2 Zespół Katedralny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny składa się z dwóch budowli. Późno- renesansowy stary kościół jest najstarszym zabyt- kiem w mieście. Spoczęły w nim serca Stefana Mikołaja i Jana Klemensa, a w podziemnej krypcie ciało wdowy po hetmanie – Izabeli. Neogotycką część kościoła wzniesiono z czerwonej cegły w latach 1900-1905. Władze carskie nie udzieliły wówczas zgody na utworzenie nowej świątyni, pozwalając jedynie na rozbudowę istniejącej. 4. Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo Rynek Kościuszki 5 Klasztor ufundowany został przez Jana Klemensa Branickiego w latach 1768-1769. Siostry sprowa- dzone do Białegostoku otaczały opieką biednych i chorych. W 1863 roku władze carskie zmusiły je do opuszczenia miasta. W 1923 roku siostry powróciły do Białegostoku. Utworzyły ochronkę dla dziewcząt i biednych kobiet – Dom św. Marcina, później zakład opiekuńczo-wychowawczy i przedszkole, a w 1954 roku – dom dziecka. Dzisiaj, w tym samym miejscu siostry zakonne prowadzą niepubliczne przedszkole. 10 Cekhauz / Zbrojownia 5. Rynek Kościuszki 4 Ufundowana przez Jana Klemensa Branickiego zbrojownia powstała w połowie XVIII wieku. Po- czątkowo służyła jako magazyn sprzętu strażac- kiego i „wojennych insygniów” oraz wartownia stacjonującego w mieście garnizonu. Barokowo-- -klasycystyczna budowla nawiązuje stylem do szlacheckich dworków. W okresie międzywojen- nym mieściły się tu sklepy i kawiarnia. Zniszczona w lipcu 1944 roku, odbudowana po wojnie w zbli- żonym do oryginału kształcie, choć niedokładnie w tym samym miejscu. Od roku 1960 ma tu swą siedzibę Archiwum Państwowe. Dawna Austeria 6. ul. H. Sienkiewicza 4 Krytą czerwoną dachówką, murowaną kamienicę