PAÑSTWOWYINSTYTUTGEOLOGICZNY P AÑSTWOWYINSTYTUTBADAWCZY

JANBURACZYÑSKI,JANRZECHOWSKI

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski —W. MORAWSKI KoordynatorregionuWy¿ynyLubelskiejiWy¿ynyMa³opolskiej— M.¯ARSKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz LubyczaKrólewska(929) (z 2fig.,3tab.i3tabl.)

WARSZAWA 2015 Autorzy:Jan BURACZYÑSKI,Jan RZECHOWSKI UniwersytetMariiCurie-Sk³odowskiej Wydzia³NaukoZiemiiGospodarkiPrzestrzennej Al.Kraœnicka2cd,20-718

Redakcja merytoryczna:AgnieszkaMIROWSKA

Akceptowa³do udostêpniania Dyrektor ds.pañstwowejs³u¿bygeologicznej mgrin¿.AndrzejPRZYBYCIN

ISBN978-83-7863-458-4

©Copyrightby Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2015

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, SebastianGURAJ SPISTREŒCI

I.Wstêp .......................................................... 5 II.Ukszta³towaniepowierzchniterenu .......................................... 7 III.Budowageologiczna ................................................. 11 A.Stratygrafia..................................................... 11 1.Kreda ...................................................... 11 a.Kredagórna ................................................. 11 Mastrycht ................................................. 11 Mastrychtdolny ............................................ 12 Mastrychtgórny ............................................ 12 2.Paleogen .................................................... 13 a.Eocen .................................................... 13 Eocenœrodkowy .............................................. 14 3.Czwartorzêd .................................................. 16 a.Plejstocen .................................................. 16 Zlodowaceniapo³udniowopolskie ..................................... 16 ZlodowacenieSanu1 ......................................... 16 Interglacja³ferdynandowski ...................................... 17 ZlodowacenieSanu2 ......................................... 18 Interglacja³wielki ............................................. 19 Interglacja³mazowiecki ........................................ 19 Zlodowaceniaœrodkowopolskie ...................................... 19 ZlodowacenieOdry .......................................... 19 Interglacja³lubawski .......................................... 21 ZlodowacenieWarty .......................................... 21 Interglacja³eemski ............................................. 22 Zlodowaceniepó³nocnopolskie ...................................... 22 ZlodowacenieWis³y .......................................... 22 Stadia³dolny ............................................ 23 Stadia³œrodkowy .......................................... 24 Stadia³górny ............................................ 24 b.Czwartorzêdnierozdzielony ........................................ 24 c.Holocen ................................................... 25 B.TektonikairzeŸbapod³o¿aczwartorzêdu ..................................... 25 C.Rozwójbudowygeologicznej ........................................... 27 IV.Podsumowanie .................................................... 31 Literatura ......................................................... 31

SPISTABLIC

TablicaI—Szkicgeomorfologicznywskali1:100000 TablicaII—Profilegeologiczneutworówstarszychodkenozoiku TablicaIII—Szkicgeologicznyodkrytywskali1:100000 I.WSTÊP

Arkusz Lubycza Królewska (929) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) obejmuje obszar o powierzchni 313 km2. Jego granice wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geogra- ficzne: 50°20'–50°30' szerokoœci geograficznej pó³nocnej oraz 23°30'–23°45' d³ugoœci geograficznej wschodniej. Pod wzglêdem administracyjnym le¿y on w powiecie tomaszowskim (woj. lubelskie), na tereniegmin:Jarczów,LubyczaKrólewska,£aszczów,TomaszówLubelski,UlhówekiRachanie. Wed³ug regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki, 2002) badany obszar znajduje siê w pasie wy¿yn, obejmuj¹c trzy mezoregiony: Roztocze Œrodkowe (makroregion Roztocze), Grzêda Sokalska(makroregionWy¿ynaWo³yñska)iRówninaBe³ska(makroregionKotlinaPobu¿a). Po³udniowo-wschodni fragment terenu arkusza przecina linia kolejowa Zamoœæ–Lubaczów oraz droga krajowa nr 17 (Warszawa–Lublin–Zamoœæ–Tomaszów Lubelski–Hrebenne). Osi¹ gêstej sieci dróg lokalnych s¹ drogi Lubycza Królewska–£aszczów–Tyszowce i Tomaszów Lubelski–Ulhówek. Badania na obszarze arkusza Lubycza Królewska przeprowadzono zgodnie z projektem badañ geologicznych (Rzechowski, 1990) zatwierdzonym przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów NaturalnychiLeœnictwadecyzj¹numerKOPBG/015/3304/91zdnia5.02.1991r. Badania geologiczne objê³y prace geofizyczne, wiertnicze, kartograficzne i kameralne. W ramach badañ geofizycznych wykonano 84 sondowania geoelektryczne wzd³u¿ czterech ci¹gów o ³¹cznej d³ugoœci 22,5 km (Jagodziñska, 1991). Prace wiertnicze polega³y na odwierceniu szeœciu otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) o ³¹cznym metra¿u 192,4 m: Dyniska 1 (otw. 20; g³êb. 25,4 m), Dêbina 2 (otw. 13; g³êb. 17,0 m), £ubcze 3 (otw. 8; g³êb. 23,0 m), Podlodów 4 (otw. 4; g³êb. 35,0 m), Ratyczów5(otw.5;g³êb.50,0m)iLeliszka6(otw.21;g³êb.42,0m). Prace geologiczno-zdjêciowe prowadzono w latach 1991–1992, opieraj¹c siê na pomiarach i obser- wacjach z 791 sond rêcznych, o œredniej g³êbokoœci 3,5 m, oraz 74 sond mechanicznych, o œredniej g³êbokoœci 10,0 m. W ich efekcie powsta³a terenowa mapa geologiczna w skali 1:25 000, która wraz z danymi geofizycznymi, wiertniczymi i wynikami analiz laboratoryjnych by³a podstaw¹ do opracowania przedmiotowego arkusza. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawiono w tabeli 1.

5 T a b e l a 1 Wykaz wybranychpunktówdokumentacyjnych

Numerpunktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym

1 75 od Ratyczów – 22,0 Lessy(siedemró¿nowiekowychpoziomów) 2 20 sm NowaWieœ 280,0 10,0 Lessy 3 19 sm Nede¿ów 256,0 11,5 Lessy 4 16 sm KoloniaJarczówI 250,0 6,0 Mu³kilessopodobnejeziorne 5 13 sm WolaKorhyñska 258,6 9,5 PrzekrójgeologicznyC–D 6 31 sm DyniskaStare 225,7 9,5 Piaskii¿wirywodnolodowcowe 7 33 sm DyniskaStare 234,5 6,0 Piaskii¿wirywodnolodowcowe 8 14 sm Leliszka 252,0 11,5 PrzekrójgeologicznyC–D 9 55 sm Leliszka 253,0 17,0 PrzekrójgeologicznyC–D 10 5 sm £uzek 228,0 7,0 Glinyzwa³owe 11 64 sm Ruda¯urawiecka 245,0 15,5 Margle 12 62 sm Ruda¯urawiecka 240,5 8,5 Piaskirzecznetarasównadzalewowych 13 57 sm 237,5 7,0 Piaskirzecznetarasównadzalewowych 14 58 sm Teniatyska 240,5 7,0 Piaskirzecznetarasównadzalewowych

*od—ods³oniêcie,sm—sondamechaniczna

Prace laboratoryjne prowadzono w latach 1991–1993 na materiale uzyskanym z rdzeni wiertni- czych i sond. Analizy mikropaleontologiczne (15 próbek) wykona³y Gawor-Biedowa (1991) i Giel (1995), badania palinologiczne osadów paleogenu (12 próbek) – S³odkowska (1993), a osadów czwar- torzêdu (34 próbki) – Winter (1992). Badaniami nanoplanktonu (11 próbek) zajmowa³ siê Smagowicz (1993), analizami petrograficznymi p³ytek cienkich (dwie próbki) oraz minera³ów ciê¿kich z utworów czwartorzêdowych – Radlicz (1990), a oznaczeniem wieku bezwzglêdnego metod¹ termoluminescen- cji(TL)–Butrym(1991;trzypróbki)orazFedorowicziOlszak(1992;23próbki). Pierwsze badania geologiczne regionów obejmuj¹cych obszar arkusza Lubycza Królewska, siêgaj¹ce koñca XIX i pocz¹tku XX wieku, maj¹ obecnie znaczenie historyczne. W tym czasie powsta³y dzie³a Trejdosiewicza (1883, 1895a, b), £omnickiego (1898), Puscha (1903) i Siemiradzkiego (1909). Pod- sumowaniem wszystkich starszych opracowañ by³a Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, arkuszZamoœæ(Jahn,Rühle,1950;Mojski,Rühle,1954). Podsumowaniem prac geologicznych prowadzonych w latach 50. s¹ dwie wa¿ne publikacje: „Wy¿yna Lubelska. RzeŸba i czwartorzêd” (Jahn, 1956) oraz „Regionalna geologia Polski” (Po¿aryski, 1956), w której tektonikê i wykszta³cenie osadów kredowych opisa³ Po¿aryski, trzeciorzêd (paleogen ineogen)–Areñ,aczwartorzêd–Jahn. Prowadzone w latach 60. poszukiwania z³ó¿ bituminów i wêgla kamiennego umo¿liwi³y rozpo- znanie wg³êbnej budowy geologicznej obszaru lubelskiego. Na terenie arkusza wykonano dziewiêæ otworów badawczych: Szlatyñ-1 (otw. 6; g³êb. 2811,5 m), Szlatyñ 2 (otw. 7; g³êb. 3130,6 m), Dyniska 1 (otw. 9; g³êb. 3150,0 m), Jarczów IG-4 (otw. 10; g³êb. 2017,4 m), Tomaszów Lubelski IG-1 (otw.14;

6 g³êb. 3000,0 m), Jarczów IG-2 (otw. 22; g³êb. 1950,3 m), Machnów 1 (otw. 23; g³êb. 3002,7 m), Machnów2(otw.24;g³êb.2540,6m),RudaLubycka1(otw.27;g³êb.1890,0m). Podsumowaniem badañ z lat 60. s¹ atlasy geologiczne i geostrukturalne obszaru lubelskiego (1970a, b; Areñ, 1974). Wyniki regionalnych badañ lubelskiego paleozoiku w swoich pracach przed- stawili Mi³aczewski i ¯elichowski (1970), Chi¿niakow i ¯elichowski (1974) oraz ¯elichowski (1974). Budowê geologiczn¹ i wystêpowanie surowców regionu lubelskiego przedstawiono w Atlasie geolo- giczno-surowcowym obszaru lubelskiego (¯elichowski, Koz³owski, 1983), natomiast danych o tekto- nicedostarczy³ywynikibadañsejsmicznych(Braueriin.,1988). O geologiczno-surowcowym charakterze pokrywy mezozoicznej pisali Cieœliñski i Wyrwicka (1970), Po¿aryski (1974), Krassowska (1976), Niemczycka (1976) oraz Wyrwicka (1977, 1987). Zagad- nieniami geologiczno-stratygraficznymi eocenu zajmowali siê Buraczyñski i Krzowski (1994), GaŸdzicka (1994), Buraczyñski i Rzechowski (1998) oraz Rzechowski (2001), a badaniami surowców skalnych – Moroz-Kopczyñska i Koz³owski (1960), Koz³owski i Wyrwicka (1970) oraz Koz³owski (1984). Równolegle do badañ nad budow¹ wg³êbn¹ postêpowa³y badania dotycz¹ce osadów czwarto- rzêdowych. Lessami zajmowali siê Maruszczak (1972, 1986), Buraczyñski i Wojtanowicz (1973), Buraczyñski i inni (1978) oraz Dolecki (2002), osadami pokrywowymi i dolinnymi – Superson (1983, 1996)iBuraczyñski(1994),aosadamizdeglacjacjiarealnej–BuraczyñskiiSuperson(1992). O hydrogeologii pisali Malinowski (1961, 1977) i Michalczyk (1986). Z opracowañ kartogra- ficznych nale¿y wymieniæ Mapê Hydrogeologiczn¹ Polski 1:200 000, arkusz Tomaszów Lubelski (Malinowski, 1984) oraz Mapê Geologiczn¹ Polski 1:200 000, arkusze Tomaszów Lubelski i Do³hoby- czów(Cieœliñskiiin.,1996;Rzechowski,Kubica,1996). W s¹siedztwie badanego obszaru zosta³y opracowane nastêpuj¹ce arkusze SMGP: Komarów (Buraczyñski, Superson, 2002a, b), Tomaszów Lubelski (Buraczyñski i in., 2002a, b), Horyniec (Popielski, 2000a, b), Tyszowce (Rzechowski i in., 2009, 2012), Hrebenne (Rzechowski i in., 2008, 2009),Mircze(Boratyn,2014a,b)iUlhówek(Boratyn,2009,2014c).

II.UKSZTA£TOWANIEPOWIERZCHNITERENU

Obszar arkusza po³o¿ony na styku trzech mezoregionów, charakteryzuje siê zró¿nicowaniem hipsometrycznym. Wysokoœci bezwzglêdne wahaj¹ siê tu od 205,9 m n.p.m. w dolinie Huczwy i 210,0mn.p.m.wdolinieSo³okijido353,1mn.p.m.naRoztoczuko³oMajdanuGórnego. Roztocze zajmuje po³udniowo-zachodni¹ czêœæ badanego terenu. Jego cech¹ charakterystyczn¹ s¹ p³askie garby, o wysokoœci 20,0–50,0 m i kierunku NW–SE, rozciête dolin¹ So³okiji. Garby te maj¹ za³o¿enia tektoniczne, do których nawi¹zuj¹ bloki Lubyczy Królewskiej, Majdanu Górnego, Przeorska i ¯urawców (Buraczyñski, 2002). Na skutek procesów denudacyjnych wytworzy³y siê powierzchnie zrównañ,awstrefieliniitektonicznychpowsta³ykrawêdzieidoliny.

7 Grzêda Sokalska obejmuje fragment pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. Tworzy ona szerokie p³askie wzniesienie, o wysokoœci 240,0–260,0 m n.p.m., porozcinane dolinami rzecznymi na mniejsze, równole¿nikowe grzêdy. Te z kolei s¹ rozdzielone suchymi dolinkami denudacyjnymi na garby i p³asko- wy¿e. Od po³udnia Grzêdê ogranicza krawêdŸ lessowa wyznaczona przez zbocze doliny Rzeczycy. Obszar wyró¿nia siê swoist¹ rzeŸb¹ lessow¹ z licznymi suchymi dolinkami denudacyjnymi i w¹wo- zami (Maruszczak,1972;Buraczyñski,1997). Kotlina Pobu¿a le¿y w dorzeczu Rzeczycy, Szysz³y i So³okiji, na po³udnie od Grzêdy Sokalskiej i na wschód od Roztocza. Buduj¹ j¹ ska³y mastrychtu o ró¿nej odpornoœci. Na marglach rozwinê³a siê rozleg³a równina denudacyjna, a w wychodniach kredy pisz¹cej denudacja chemiczna doprowadzi³a dopowstaniakotliniwertebówkrasowych. Na obszarze arkusza g³ówne elementy rzeŸby terenu ukszta³towa³y siê w wyniku procesów denudacyjnych, zachodz¹cych w pliocenie i plejstocenie dolnym (Jahn, 1956; Maruszczak, 1972), i tektonicznych (Buraczyñski, 1997, 2002). Formy akumulacyjne na badanym terenie s¹ zwi¹zane zdzia³alnoœci¹glacjaln¹,fluwialn¹ieoliczn¹(tabl.I). Formy lodowcowe. Wy s o c z y z n a m o r e n o w a p ³ a s k a zachowa³a siê w Kotlinie Pobu¿a, naobszarzerówninydenudacyjnejmiêdzyChodywañcami,DyniskamiiMachnowemStarym. Formy wodnolodowcowe. R ó w n i n a w o d n o l o d o w c o w a wystêpuje w Kotlinie Pobu¿a na miêdzyrzeczu Szysz³y i So³okiji. Ci¹gnie siê p³atem o szerokoœci 2,0–3,0 km i d³ugoœci 6,0 km od okolic Chodywaniec do wschodniej granicy obszaru arkusza. Jej powierzchnia wznosi siê na wyso- koœæ 220,0–230,0 m n.p.m. Ma³e i w¹skie p³aty równin wodnolodowcowych wystêpuj¹ te¿ na zboczu dolinySo³okijiko³oWierzbicyiMachnowaStarego. Formy eoliczne. Na tarasie nadzalewowym So³okiji wystêpuj¹ w y d m y i towarzysz¹ce im r ó w n i n y p i a s k ó w p r z e w i a n y c h . Wydmy tworz¹ wa³y o d³ugoœci 0,5–1,0 km i wysokoœci 3,0–5,0m.Najd³u¿szyci¹gwydmowy(4,0km)wystêpujeko³oLubyczyKrólewskiej. Z a g ³ ê b i e n i a d e f l a c y j n e tworz¹ niewielkie, p³ytkie i owalne formy, najczêœciej wype³nionetorfami. P o k r y w y l e s s o w e wystêpuj¹ na obszarze Grzêdy Sokalskiej, rozdzielonej dolin¹ Huczwy na dwie czêœci – pó³nocn¹ i po³udniow¹. Grzêda pó³nocna ci¹gnie siê od Podhorzec do Ratyczowa. W obrêbie terenu arkusza ma d³ugoœæ 15,0 km i szerokoœæ 2,0–4,0 km. Jej wysokoœæ na zachodzie wynosi 280,0 m n.p.m., a ku wschodowi obni¿a siê do 230,0 m n.p.m. Grzêda po³udniowa rozci¹ga siê od Majdanu Górnego do Podlodowa. W zachodniej czêœci ma szerokoœæ 4,0 km i zwê¿a siê ku wscho- dowi do 2,0 km. Przy granicy z Roztoczem, na pó³noc od Majdanu Górnego, równina lessowa tworzy garbyostromychzboczachwznosz¹cesiênawysokoœæponad300,0mn.p.m.

8 Formy rzeczne. D n a d o l i n r z e c z n y c h na Roztoczu reprezentuje dolina So³okiji o szero- koœci 200,0–500,0 m. Jej dno wystêpuje na wysokoœci 234,0–250,0 m n.p.m., a w dolnym odcinku (na terenieKotlinyPobu¿a)le¿yna212,0–215,0mn.p.m. Na Grzêdzie Sokalskiej równole¿nikowe dno doliny Huczwy miêdzy Podhorcami a Gródkiem ma szerokoœæ 200,0–500,0 m. Na wschód Gródka rozszerza siê ono do 1,0 km, przechodz¹c w dolinê po³udnikow¹.Dnodolinyobni¿asiêkuwschodowiod235,0do206,0mn.p.m. W Kotlinie Pobu¿a wystêpuj¹ doliny Rzeczycy i Szysz³y. Dno doliny Rzeczycy, o szerokoœci 100,0–200,0 m, biegnie wzd³u¿ granicy Grzêdy Sokalskiej i Kotliny Pobu¿a, rozszerzaj¹c siê ko³o £ubcza do 500,0 m. Dolina Szysz³y ma charakter odmienny – jej dno na ca³ej d³ugoœci jest zatorfione. Maonoszerokoœæ1,0–1,5kmile¿ynawysokoœci211,0–245,0mn.p.m. T a r a s y a k u m u l a c y j n e w d o l i n a c h r z e c z n y c h ( n a d z a l e w o w e ) wystêpuj¹ w dolinie So³okiji. Tarasy ni¿sze, o wysokoœci 3,0–5,0 m n.p. rzeki, wystêpuj¹ po obu stronach rzeki pasami o szerokoœci oko³o 250,0 m. Miêdzy Przeorskiem i ¯urawcami ich szerokoœæ dochodzi do 2,0 km. Tarasy akumulacyjne wy¿sze, o wysokoœci 7,0–10,0 m n.p. rzeki, wystêpuj¹ po lewej stronie koryta So³okiji, miêdzy Przeorskiem a ¯urawcami, tworz¹c u podnó¿a szeregu garbów w¹sk¹ pó³kê o szero- koœci100,0–200,0m. M ³ o d e r o z c i ê c i a e r o z y j n e ( w ¹ w o z y ) wystêpuj¹ na stromym, pó³nocno-wschodnim stoku garbu miêdzy Majdanem Górnym a Nede¿owem. Maj¹ one d³ugoœæ 0,5–1,5 km i wcinaj¹ siê wpokrywêlessow¹nag³êbokoœæ5,0–15,0m. Formy denudacyjne obejmuj¹ bogaty zespó³ form. Charakterystyczne dla Roztocza sp³aszczenia wierzchowinowewed³ugJahna(1956)s¹reliktamiplioceñskichpowierzchnizrównañ. P o w i e r z c h n i e z r ó w n a ñ w y ¿ s z e ( 2 9 0 , 0 – 3 3 0 , 0 m n . p . m . ) rozwinê³y siê na blokuPrzeorska,nagarbieokierunkuNW–SE,ograniczaj¹cymdolinêgórnejSo³okiji. P o w i e r z c h n i e z r ó w n a ñ n i ¿ s z e ( 2 5 0 , 0 – 2 6 0 , 0 m n . p . m . ) wystêpuj¹ po obu stronach doliny So³okiji, na blokach Rudy ¯urawieckiej i Lubyczy Królewskiej. Poziomy zrównañ œcinaj¹ska³ygórnokredowe(Buraczyñski,2002). R ó w n i n y d e n u d a c y j n e zajmuj¹ powierzchniê utworzon¹ w marglach kredy górnej na wysokoœci 230,0–250,0 m n.p.m. Stanowi¹ one charakterystyczn¹ formê rzeŸby terenu Kotliny Pobu¿a. D o l i n k i d e n u d a c y j n e tworz¹ formy o nieckowatym profilu poprzecznym. Na Grzêdzie Sokalskiej osi¹gaj¹ d³ugoœæ 1,0–2,0 km. W Kotlinie Pobu¿a dolinki maj¹ bardziej p³askie zbocza, aichd³ugoœædochodzido5,0km. D ³ u g i e s t o k i wystêpuj¹ wzd³u¿ linii Przew³oka–Machnów Stary, wyznaczaj¹c krawêdŸ Roztocza,oraznastromychstokachgarbówlessowychko³oMajdanuGórnego.

9 Z a g ³ ê b i e n i a b e z o d p ³ y w o w e stwierdzono g³ównie na równinie jeziornej ko³o Raty- czowa.S¹toformyniedu¿e,oœrednicy100,0–200,0mig³êbokoœcioko³o1,0m. Formy jeziorne. R ó w n i n y j e z i o r n e wystêpuj¹ w rejonie dolin rzecznych. Najwiêksza, miêdzy Rzeczyc¹ a Szysz³¹, ci¹gnie siê pasem o szerokoœci 1,0–3,0 km i d³ugoœci 12,0 km. Jej p³aska powierzchnia le¿y na wysokoœci od 220,0 m n.p.m. na wschodzie do 240,0 m n.p.m. na zachodzie badanego terenu. Mniejsze p³aty równin jeziornych wystêpuj¹ miêdzy Podlodowem i Ratyczowem (wdolinieHuczwy)orazwokolicyDynisk(wdolinieSzysz³y). Formy o za³o¿eniach tektonicznych. Wzd³u¿ g³ównych linii tektonicznych rozwinê³y siê k r a w ê d z i e d e n u d a c y j n e , o kierunkach NW–SE i NNW–SSE, wyznaczaj¹ce granice rowu So³okiji. Miedzy Przeorskiem a Machnowem Starym krawêdŸ ma wysokoœæ 20,0–30,0 m, natomiast ko³oRudy¯urawieckiej–10,0m. Formy utworzone przez roœlinnoœæ. R ó w n i n y t o r f o w e ko³o Machnowa Starego utworzy³y siê w kopalnych obni¿eniach krasowych o szerokoœci 1,5 km i d³ugoœci 3,0 km. Ko³o Wierzbicyrówninytorfowezajmuj¹kotlinowateobni¿eniawdolinieSo³kiji. Formy antropogeniczne. W c i ê c i a d r ó g , tzw. g³êbocznice, wyró¿niono w obszarach les- sowychko³oMajdanuGórnego. G l i n i a n k a , obecnienieczynna,znajdujesiêko³oRatyczowa. We wschodniej i po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza, w ska³ach kredy górnej, roz- winê³y siê kopalne formy krasowe typu wertebów i uwa³ów. S¹ one przykryte w tym rejonie osadami wodnolodowcowymi. Lejkowaty werteb o stromych zboczach stwierdzono w otworze 20 ko³o Dynisk. Ma on œrednicê oko³o 100,0 m i g³êbokoœæ 23,0 m. Dolina Szysz³y jest z³o¿ona z kilku nieregularnych kotlinowatych obni¿eñ o zró¿nicowanej g³êbokoœci, prawdopodobnie o genezie krasowej. Kopalne kotliny krasowe tworz¹ w ska³ach kredy pisz¹cej nieregularne, rozleg³e obni¿enia o zró¿nicowanej g³êbokoœci, które Maruszczak (1966) uzna³ za odpowiednik polja. Kopalna kotlina krasowa ko³o Machnowa Starego, o d³ugoœci 3,0 km i szerokoœci 1,5 km, wspó³czeœnie jest zajêta przez torfowisko o zró¿nicowanej, kilkumetrowejmi¹¿szoœci. Pod wzglêdem hydrograficznym obszar arkusza le¿y w dorzeczu Bugu. Przez omawiany teren przebiega dzia³ wodny miêdzy dwoma jego bezpoœrednimi dop³ywami – So³okij¹ i Huczw¹. Najwiêksz¹ rzek¹ odwadniaj¹c¹ obszar badañ jest So³okija, której Ÿród³a wystêpuj¹ na s¹siednim arkuszu, ko³o Tomaszowa Lubelskiego. So³okija odwadnia Roztocze, jej dop³ywy Rzeczyca i Szysz³a – Kotlinê Bugu, aHuczwa–GrzêdêSokalsk¹.

10 III.BUDOWAGEOLOGICZNA

A.STRATYGRAFIA

Podstawowych danych do opracowania stratygrafii osadów na obszarze arkusza Lubycza Królewska dostarczy³o kartowanie geologiczne oraz wykonane specjalnie na potrzeby mapy otwory kartograficzne, sondy rêczne i sondy mechaniczne. Wykorzystano równie¿ profile wierceñ archiwalnych. Na terenie arkusza wykonano dziewiêæ otworów geologiczno-strukturalnych. Jeden otwór (otw. 27) zakoñczono w mu³owcach syluru, a pozosta³e osiem (otw. 6, 7, 9, 10, 14, 22–24) – w mu³owcach dewonu dolnego. W otworach tych nawiercono tak¿e piaskowce, mu³owce, dolomity i wapienie dewonu dolnego, œrodkowego i górnego oraz mu³owce, piaskowce i wapienie karbonu. Utwory mezozoiczne s¹ repre- zentowane przez wapienie, mu³owce i dolomity jury górnej oraz piaski kredy dolnej (albu). Kreda górna to wapienie i piaskowce cenomanu, wapienie i margle z krzemieniami turonu, wapienie i margle koniaku i santonu, wapienie margliste i opoki kampanu oraz opoki, opoki margliste, margle i kreda pisz¹camastrychtu.Paleogenreprezentuj¹eoceñskiepiaskiimu³kiglaukonitowe. Charakterystykê litologiczno-stratygraficzn¹ wg³êbnej budowy geologicznej opracowano na podstawie opisów profili trzech otworów wiertniczych: 9, 23 i 27 (tabl. II). Budowê geologiczn¹ pod- niesienia radomsko-kraœnickiego przedstawia profil otworu 27, a rowu mazowiecko-lubelskiego – profile otworów 9i23(¯elichowski,1974).

1 . K r e d a

a. Kreda górna

Utwory kredy górnej maj¹ najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ spoœród osadów pokrywy mezozoicznej. Wynosi ona od 720,0 m (otw. 27) w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza (podniesienie radomsko- kraœnickie) do 1070,0 m (otw. 23) w czêœci pó³nocno-wschodniej (rów mazowiecko-lubelski). Charak- terystykê litologiczn¹ i stratygraficzn¹ buduj¹cej pod³o¿e czwartorzêdu kredy górnej (mastrychtu dolnego i górnego) opracowano na podstawie wyników kartowania geologicznego oraz analiz mikro- paleontologicznychwykonanychprzezGawor-Biedow¹(1991).

Mastrycht

Na Roztoczu utwory mastrychtu osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 140,0–200,0 m (otw. 14, 22 i 27), a w Kotlinie Pobu¿a i na Grzêdzie Sokalskiej wzrasta ona do 430,0–540,0 m (otw. 6, 7, 9, 23 i 24). O osadach mastrychtu Roztocza pisa³a Krassowska (1975, 1976, 1977), która wykry³a istnienie fleksury Rudy Lubyckiej–Korni oraz antykliny Rudy Lubyckiej. Podstaw¹ do okreœlenia odmian litofacjal-

11 nych ska³ mastrychtu by³y biostratygraficzne oznaczenia makrofauny (Cieœliñski, 1993) i mikrofauny (Gawor-Biedowa, 1991). Na powierzchni badanego terenu osady mastrychtu ods³aniaj¹ siê na Roztoczu i w Kotlinie Pobu¿a. W rowie So³okiji s¹ one przykryte utworami eocenu, a na Grzêdzie Sokalskiej – utworami czwartorzêdowymioznacznejmi¹¿szoœci. Schemat stratygraficzny osadów kredy górnej opracowano na podstawie makrofauny przewod- niej – g³ównie amonitów, belemnitów i inoceramów. Podstaw¹ podzia³u mastrychtu na podpiêtra by³y przede wszystkim belemnity. W mastrychcie dolnym wyró¿niono dwa poziomy: ni¿szy z Belemnitella lanceolata i wy¿szy z Belemnitella occidentalis, natomiast w mastrychcie górnym poziom ni¿szy zawiera Belemnitella junior, a wy¿szy – Belemnitella kazimiroviensis (Cieœliñski, Rzechowski, 1993).

Mastrycht dolny

Utwory mastrychtu dolnego ci¹gn¹ siê pasem o szerokoœci 1,0–2,0 km w po³udniowo-zachodniej czêœciobszaruarkusza,buduj¹cantyklinêKrasnobród–LubyczaKrólewska. O p o k i m a r g l i s t e reprezentuj¹ ni¿szy poziom mastrychtu dolnego. Wystêpuj¹ w j¹drze antykliny Krasnobród–Lubycza Królewska. Utwory te stwierdzono na powierzchni terenu ko³o Zatyla. Opoki i margle, reprezentuj¹ce wy¿szy poziom mastrychtu dolnego, stwierdzono na powierzchni terenu ko³o Rudy ¯urawieckiej (blok ¯urawce–Teniatyska) oraz miêdzy Lubycz¹ Królewsk¹ a Rud¹ Lubyck¹ (blok –Lubycza Królewska). S¹ to ska³y o spoiwie krzemionko- wym i strukturze biomorficznej. Zawartoœæ wêglanu wapnia (CaCO3) wynosi do 70,0%. Miejscami opokis¹przewarstwionemarglami.

M a strycht górny

Mastrycht górny wystêpuje na pó³nocny wschód od linii Przeorsk–¯urawce–Teniatyska oraz na skrzyd³ach antykliny Lubyczy Królewskiej. Reprezentuj¹ go margle, kreda pisz¹ca i opoki margliste. Doln¹ czêœæ ni¿szego poziomu mastrychtu górnego buduj¹ o p o k i m a r g l i s t e , natomiast górn¹ – m a r g l e i k r e d a p i s z ¹ c a , wystêpuj¹ce na znacznym obszarze Kotliny Pobu¿a. Stwier- dzono je na powierzchni terenu od Wierzbicy, przez Chodywañce do Przew³oki. W miejscach, gdzie s¹ przykryte osadami m³odszymi rozpoznano je licznymi otworami wiertniczymi (otw. 4, 5, 12, 13, 16–18, 20, 25, 26 i 30) oraz punktami dokumentacyjnymi (punkty dok. 4, 6, 7 i 10). Zmiennoœæ litolo- giczna miêdzy marglami a kred¹ pisz¹c¹ zaznacza siê zarówno w profilu pionowym, jak i poziomym tak,¿eniedasiêichrozdzieliæwyraŸn¹granic¹. Wy¿szy poziom mastrychtu górnego równie¿ jest dwudzielny. M a r g l e z p r z e w a r s t w i e- n i a m i o p o k m a r g l i s t y c h , miejscami kredy pisz¹cej, buduj¹ na Roztoczu garb Majdan Górny– Machnów Stary oraz Grzêdê Sokalsk¹. W okolicy £ubcza wkraczaj¹ na teren Kotliny Pobu¿a, gdzie wystêpuj¹ w wiêkszoœci pod osadami m³odszymi a¿ do Dynisk (otw. 8–10 i 19). K r e d a p i s z ¹ c a budujeniewielkifragmentGrzêdySokalskiejnapó³nocnymzachodzieobszaruarkusza.

12 2 . P a l e o g e n

a . E o c e n

Osady eocenu wystêpuj¹ zwartym p³atem o d³ugoœci 23,0 km w rowie So³okiji (wzd³u¿ linii Tomaszów Lubelski–Hrebenne). Na terenie arkusza stwierdzono je w po³udniowo-zachodniej czêœci miêdzy Przeorskiem a Lubycz¹ Królewsk¹. Rozci¹gaj¹ siê na odcinku o d³ugoœci 10,0 km i szerokoœci 1,0–2,0 km. W otworach wiertniczych nawiercono je na g³êbokoœci od kilku do 10,0 m (Buraczyñski, Rzechowski,1998).

Fig.1.PrzekrójgeologicznyC–D

1 — namu³y, 2 — piaski, 3 — mu³ki, 4 — mu³owce, 5 — opoki margliste, 6 — margle, 7 — glaukonit; pozosta³e objaœnieniajaknamapiegeologicznej

Pe³ny profil osadów paleogenu uzyskano z wiercenia Leliszka 6 (otw. 21), gdzie pod cienkim (3,6 m) nadk³adem aluwiów plejstocenu wystêpuj¹ utwory eocenu o mi¹¿szoœci 35,3 m. Ich profil jest dwudzielny. Seriê doln¹ tworz¹ mu³ki glaukonitowe z przewarstwieniami mu³owców, a seriê górn¹ – piaski glaukonitowe (fig. 1). Piaski i mu³ki posiadaj¹ bogat¹ dokumentacjê analityczn¹, charaktery- zuj¹c¹ ich litologiê, sk³ad mineralny (30 próbek) i paleontologiczny (nanoplankton, fitoplankton i otwor- nice – 13 próbek). Wykonano te¿ dla nich analizy geochemiczne (9 próbek) i pomiary radiometryczne wiekuglaukonitu(2próbki).

13 Eocenœrodkowy

W sp¹gu osadów eocenu œrodkowego, na g³êbokoœci 18,2–38,9 m, wystêpuje seria mu³ków glauko- nitowych z przewarstwieniami mu³owców o mi¹¿szoœci 20,5 m. Koñcz¹ j¹ dwie 10-centymetrowe warstwy wapieni marglistych. W sk³adzie uziarnienia mu³ków stwierdzono 70,0% frakcji py³owej grubej (wielkoœæ ziaren 0,1–0,05 mm). Wêglany wystêpuj¹ w iloœci 5,0–9,0%. Na mu³kach, na g³êbokoœci 3,6–18,2 m, le¿y warstwa kwarcowych piasków glaukonitowych, drobno- i œrednioziarnistych, bez- wapnistych omi¹¿szoœci14,6m. Zawartoœæ minera³ów ciê¿kich w osadach dolnej serii wynosi oko³o 0,7%, a w stropie wzrasta do 10,0%. Zdecydowanie przewa¿aj¹ minera³y nieprzeŸroczyste (50,0–80,0%). Glaukonit wystêpuje w iloœci przewa¿nie 2,0–4,0%, w niektórych warstwach wzrasta do 8,0–10,0%. Wœród minera³ów przeŸroczystych dominuj¹ minera³y odporne na wietrzenie, takie jak dysten, staurolit, granaty i turma- liny. Du¿y udzia³ maj¹ te¿ chloryty, a podrzêdnie wystêpuj¹ epidot, cyrkon i rutyl. Amfiboli i pirokse- nów nie stwierdzono. Opisany zespó³ minera³ów ciê¿kich wskazuje, ¿e g³ównym Ÿród³em osadów eoceñskich by³y pokrywy wietrzeniowe ska³ krystalicznych (granitoidy) masywu wo³yñskiego oraz ska³ wêglanowych kredy górnej, czego dowodzi wysoka frekwencja chlorytów oraz zupe³ny brak minera³ównieodpornychnawietrzenie(Rzechowski,2001). Zawartoœæ minera³ów ciê¿kich w sp¹gu osadów górnej serii (na g³êb. 15,0–18,2 m) wynosi 1,0–2,0% i maleje ku stropowi do 0,2–0,3%. Minera³y nieprzeŸroczyste w dolnej czêœci piasków stanowi¹ 10,0–20,0%, a w górnej – 30,0–60,0%. Dominuj¹ wœród nich tlenki ¿elaza i pirytu. Zawar- toœæ glaukonitu w sp¹gu (na g³êb. 12,2–18,2 m) jest bardzo du¿a – wynosi oko³o 80,0% i maleje stop- niowo ku stropowi. Morfologia ziaren glaukonitu, du¿a ró¿norodnoœæ kszta³tów i wielkoœci oraz brak ziaren pokruszonych wskazuj¹ na autigeniczny charakter tego minera³u, syngenetyczny z akumulacj¹ osadów (Krzowski, 1993). Wœród minera³ów przeŸroczystych g³ównymi sk³adnikami s¹ minera³y odporne na wietrzenie – dysten, staurolit i turmaliny, z du¿ym, ale zmiennym udzia³em rutylu, epidotu i cyrkonu. Granaty stanowi¹ sk³adnik podrzêdny. W przeciwieñstwie do serii dolnej, w piaskach stwierdzono amfibole i pirokseny oraz brak chlorytów. W ca³ym profilu eocenu œrodkowego wœród amfiboli i piroksenów zdecydowanie przewa¿aj¹ formy rombowe nad jednoskoœnymi, co jest uwa- ¿ane za charakterystyczn¹cechêosadówpaleogenuineogenu(Turnau-Morawska,1950). Analizy geochemiczne wykaza³y znaczne zró¿nicowanie miêdzy seri¹ doln¹ i górn¹ (tab. 2). Seria dolna jest ubo¿sza w ¿elazo i magnez (prawie dwukrotnie) oraz chrom, lit, bor i potas. Ma natomiast ponad trzykrotnie wy¿sz¹ koncentracjê strontu i baru. Jej sp¹g (na g³êb. 38,5–38,7 m) ma najwy¿sz¹ wca³ymprofilueocenuzawartoœæ¿elaza,magnezu,potasu,chromuiboru. Dolna seria powsta³a w zbiorniku morskim o normalnym zasoleniu, w warunkach klimatu ciep³ego (GaŸdzicka, 1994). Osadzi³a siê ona w strefie morza nerytycznego, w warunkach spokojnej sedymentacji, o czym œwiadczy mu³owcowo-ilasty charakter osadów. Zawartoœæ baru (tab. 2) wskazuje,

14 ¿e najni¿sza czêœæ serii dolnej (na g³êb. 38,5–38,7 m) utworzy³a siê w otwartym morzu o wysokim zasoleniu, natomiast wy¿sze warstwy (na g³êb. 35,7–17,5 m) powsta³y w basenie morza szelfowego. Na podstawie wskaŸnika zasolenia najwy¿sza warstwa serii dolnej i najni¿sza serii górnej osadzi³y siê w zbiorniku wys³odzonym (Rzechowski, 2001). Górna seria powsta³a w p³ytszym zbiorniku morskim, w strefie litoralnej. Charakteryzuje j¹ znaczna zmiennoœæ dynamiki sedymentacji. Zmiennoœæ litologiczna osadów oraz ubóstwo szcz¹tków organicznych i brak wêglanów mog¹ œwiadczyæ o tym, ¿e tworzy³a siê ona blisko brzegu, prawdopodobnie w œrodowisku delty (Kasiñski i in., 1993; Buraczyñski, 1997). Wzrost wielkoœci ziaren osadów ku stropowi serii wskazuje na zbli¿anie siê linii brzegowej. Na œrodo- wisko delty wskazuje tak¿e wystêpowanie w dolnej czêœci tej serii okrzemek ¿yj¹cych w wodach s³onawych, a nawet wys³odzonych, przy równoczesnym braku innych organizmów. Obszarem alimen- tacyjnym delty by³ krystaliczny masyw ukraiñski i ska³y kredy górnej (Buraczyñski, Rzechowski, 1998).

T a b e l a 2 Wynikianalizgeochemicznychosadóweoceñskichwprofiluotworu21(Leliszka6)

G³êbokoœæ Mg K Ca Fe Cr Sr Ba Li B (m) (%) (%) (%) (%) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm)

5,0–5,2 0,40 1,71 0,08 2,47 60 27 180 14 101

8,6–8,8 0,88 2,45 0,42 4,72 88 31 120 26 159

13,1–13,2 1,05 2,89 1,16 6,07 98 76 120 32 194

s e r i a g ó17,5–17,6 r n a 0,31 1,92 0,36 1,91 45 112 380 14 59

18,3–18,5 1,00 1,21 12,60 1,30 32 355 260 10 34

22,5–22,7 0,35 1,89 2,50 2,70 50 253 260 16 65

28,5–28,7 0,34 2,02 2,14 1,77 48 306 390 16 62

35,5–35,7 0,54 2,20 3,12 2,77 67 392 320 22 89 s e r i a d o l n a 38,5–38,7 1,19 3,98 1,85 7,15 153 176 230 28 226

W celu udokumentowania pozycji stratygraficznej osadów wype³niaj¹cych rów So³okiji wyko- nano analizy nanoplanktonu wapiennego (Smagowicz, 1993; GaŸdzicka, 1994), fitoplanktonu (Grabowska, 1991; S³odkowska, 1993) i mikrofauny (Giel, 1995) pobranych z profili £aszczówka 3 (otw. 31, ark. Tomaszów Lubelski), Leliszka 6 (otw. 21, ark. Lubycza Królewska) i Hrebenne 3 (otw. 6, ark. Hrebenne). Wyniki badañ jednoznacznie okreœli³y wiek badanych osadów na eocen œrodkowy. Jednoczeœnie omówione powy¿ej dwie serie litofacjalne ujawni³y zró¿nicowanie zespo³u floryifauny(Buraczyñskiiin.,2002a,b;GaŸdzicka,1994;Cieœliñski,Rzechowski,1993). Badania paleontologiczne wykaza³y wystêpowanie w mu³kach glaukonitowych wielu gatunków przewodnich eocenu œrodkowego. W zespole nanoplanktonu wapiennego nale¿¹ do nich: Discoaster tani nodifer i Discoaster saipanensis (Smagowicz, 1993), które zosta³y te¿ stwierdzone przez GaŸdzick¹ (1994) w osadach z profilu £aszczówka 3. W stropie osadów serii dolnej (na g³êb. 18,3–19,7 m) w licz- nym fitoplanktonie gatunkami przewodnimi s¹: Areosphaeridium dictyoplocus, Lentinia serrata,

15 Paucilobimorpha incurvata, Paucilobimorpha triradiata, Tectatodinium, Wetzeliella ovalis, a w zespole otwornic – Truncorotaloides rohri (Grabowska, 1991; S³odkowska, 1993; Giel,1995). W serii górnej badania mikrofauny i nanoplanktonu wapiennego da³y wynik negatywny, natomiast fitoplankton morskiby³ubogiiŸlezachowany. Datowanie glaukonitu metod¹ potasowo-argonow¹ wykona³ Krzowski (1993). W sp¹gu serii dolnej jego wiek okreœli³ na 44,1 ±3,0 mln lat BP.Sp¹g serii górnej powsta³ 42,0 ±3,0 mln lat BP, a strop – 41,6 ±3,0 mln lat BP. Podobny wiek radiometryczny glaukonitu uzyskano dla próbek pobranych z otworów £aszczówka 3 i Piekie³ko 4 (ark. Tomaszów Lubelski) – odpowiednio 39,0 ±3,0 i 42,0 ±3,0 mln lat BP, coodpowiadaprzedzia³owiczasowemueocenuœrodkowego(Krzowski,1993). Wyniki badañ paleontologicznych potwierdzaj¹ równowiekowoœæ osadów eoceñskich rowu So³okiji na Roztoczu z osadami okolic Siemienia i innych profili przedpola i samej Wy¿yny Lubelskiej (Uberna, Odrzywolska-Bieñkowa, 1977; Kosmowska-Ceranowicz i in., 1990; Marsza³ek i in., 1991). Przedstawiany dotychczas zasiêg morza eoceñskiego w Europie by³ o wiele mniejszy (Vinken, 1988). Udokumentowane osady eocenu œrodkowego na Roztoczu przesunê³y jego granice, znacznie powiêk- szaj¹czasiêgmorskiegobasenueoceñskiego(Buraczyñski,Rzechowski,1998).

3. Czwartorzêd

Na badanym obszarze wystêpuj¹ utwory holoceñskie oraz plejstoceñskie reprezentowane przez osady zlodowaceñ po³udniowopolskich, ekstraglacjalne zlodowaceñ œrodkowopolskich i pó³nocnopol- skich oraz dziel¹cych je interglacja³ów. Podzia³u stratygraficznego plejstocenu dokonano na podstawie analizy poziomów litologicznych popartych badaniami laboratoryjnymi, litologiczno-petrograficznymi oraz datowaniami metod¹ TL. Na obszarze arkusza Lubycza Królewska utwory czwartorzêdowe tworz¹ nieci¹g³¹ pokrywê na zdenudowanej powierzchni ska³ mastrychtu, a w rowie górnej So³okiji – na eoceñskich piaskach glaukonitowych. W dolinach So³kiji, Huczwy, Rzeczycy i Szysz³y mi¹¿szoœæ aluwiów wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Mi¹¿szoœæ lessów na garbie Majdanu Górnego dochodzi do 20,0 m, a na Grzêdzie Sokalskiej do 30,0 m. W Kotlinie Pobu¿a osady czwartorzêdowe wystêpuj¹ p³atami, których mi¹¿szoœæosi¹ga20,0–35,0m.

a. Plejstocen Zlodowaceniapo³udniowopolskie ZlodowacenieSanu1

P i a s k i z e ¿ w i r a m i p e r y g l a c j a l n e , o mi¹¿szoœci 2,3 m, wystêpuj¹ w Dyniskach (otw. 20), w dnie lejkowatego wertebu. Okruchy o œrednicy kilku centymetrów sk³adaj¹ siê z margli

16 mastrychtu górnego, pochodz¹cych z osypywania siê gruzu ze œcianek leja w warunkach klimatu peryglacjalnego. S¹ to niewysortowane piaski drobnoziarniste, co potwierdzaj¹ wartoœci wskaŸników uziarnienia: Mz = 2,62; ä1 = 3,93; Sk1 = 0,23. W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (33,3%) nad staurolitem (14,3%) i dystenem (13,8%). W mniejszej iloœci wystêpuj¹ pirokseny (10,2%), epidot (8,7%)iamfibole(5,1%). G l i n y z w a ³ o w e wystêpuj¹ w wertebie w Dyniskach (otw. 20) na g³êbokoœci 18,5–20,7 m. Zawieraj¹ du¿¹ iloœæ ¿wirów kredowych i pojedyncze ¿wiry krystaliczne. Zawartoœæ wêglanów wynosi 16,0–18,0%, miejscami do 39,0%. S¹ to gliny piaszczyste z du¿¹ zawartoœci¹ piasków od bardzo drobno- do gruboziarnistych (Mz = 0,84–4,72). Wartoœci wskaŸnika wysortowania osadów (ä1 = 2,24–2,60) i skoœnoœci rozk³adu uziarnienia (Sk1 = -0,21–0,16) wskazuj¹ na bardzo s³abe wysortowanie osadu – typowe dla utworów glacjalnych. W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (27,0–51,0%) nad turmalinami i dystenem (10,0–14,0%) oraz staurolitem (10,0–16,0%). W mniejszych iloœciach wystêpuj¹ pirokseny (6,0–17,0%),epidot(4,0–8,0%)iamfibole(2,0–4,0%). P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e wystêpuj¹ m.in. w Dyniskach na g³êbokoœci 16,9–18,5 m (otw. 20). S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste (65,0%) ze ¿wirkami kredowymi i krystalicznymi

(20,0%). We frakcji piaskowej przewa¿aj¹ piaski œrednioziarniste (Mz = 1,24). Wysortowanie osadów jest bardzo s³abe (ä1 = 2,14; Sk1 = -0,22). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (52,0%) nad turmalinami (130%), staurolitem (10,0%), epidotem (6,0%) oraz amfibolami i cyrkonem (po 3,0%).

Interglacja³ferdynandowski

P i a s k i i m u ³ k i j e z i o r n e stwierdzono w Dyniskach (otw. 20) na g³êbokoœci 8,0–16,9 m. S¹ to szare i ciemnoszare mu³ki z przewarstwieniami piasków, w stropie organiczne. Dominuje w nich frakcja py³owa (54,0–72,0%) z udzia³em frakcji i³owej w iloœci 10,0–35,0%. Frakcja piaskowa (25,0–45,0%) wystêpuje w przewarstwieniach. Zawartoœæ wêglanów wynosi 5,0–10,0%. Wielkoœæ

œredniej œrednicy ziaren (Mz = 2,57–5,21) przemawia za osadzaniem siê materia³u z zawiesiny. Wartoœci wskaŸnika wysortowania osadów (ä1 = 1,13–2,66) i skoœnoœci rozk³adu uziarnienia (Sk1 = -0,11–0,74) wskazuj¹ na œrodowisko jeziorne (Racinowski, Szczypek, 1985). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich domi- nuj¹ granaty (26,0–65,0%) nad turmalinami (50–20,0%), epidotem (4,0–13,0%), staurolitem (3,0–10,0%) i amfibolami (2,0–12,0%). Badania palinologiczne osadów pobranych z g³êbokoœci 14,6–15,3 m wykaza³y dominacjê py³ku NAP (py³ku roœlin zielnych). Udzia³ turzycowatych (Cyperaceae) wyniós³ 78,0–87,0%, a towa- rzysz¹cych traw (Gramineae) i komosowatych (Chenopodiaceae) po 1,0–2,0%. Stwierdzony w iloœci 5,0–11,0% py³ek sosny (Pinus) pochodzi prawdopodobnie z dalekiego transportu. W próbce z g³êbo- koœci 14,3–14,4 m udzia³ turzycowatych zmniejszy³ siê do 48,0%, iloœæ traw i komosowatych wynios³a po 9,0%, a sosny – 15,0%. Takie spektrum py³kowe wskazuje na bezleœn¹ tundrê i surowy klimat sub-

17 arktyczny. W próbce z g³êbokoœci 9,8–9,9 m udzia³ py³ku AP (py³ek drzew i krzewów) w spektrum wyniós³ 95,0%, w tym 68,0% sosny (Pinus), 8,0% œwierku (Picea), 6,0% brzozy (Betula), 2,0% olchy (Alnus) i 2,0% jod³y (Abies). Jest to spektrum charakterystyczne dla zwartego lasu sosnowego ze œwier- kiem, jod³¹ i leszczyn¹ (Corylus) w podszyciu, co wskazuje na klimat umiarkowany (Winter, 1992). Ze wzglêdu na zbyt rzadkie opróbowanie nie uda³o siê uchwyciæ optimum klimatycznego intergla- cja³uferdynandowskiego.

ZlodowacenieSanu2

Podczas maksymalnego zasiêgu zlodowacenia Sanu 2 badany obszar by³ pokryty l¹dolodem. Akumulacjê glacjaln¹ dokumentuj¹ gliny zwa³owe, a akumulacjê fluwioglacjaln¹ – osady zastoiskowe i wodnolodowcowe. Utwory te zachowa³y siê we wschodniej czêœci obszaru arkusza, w Kotlinie Pobu¿a miêdzy dolin¹ Szysz³y i So³okiji. M u ³ k i , i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e wystêpuj¹ na powierzchni terenu na po³udnie od Machnowa Starego i pó³noc od Wierzbicy. Seriê szarych mu³ków z ilastymi warstewkami stwier- dzono te¿ w otworze 20 na g³êbokoœci 2,0–8,0 m. Reprezentuje ona ci¹g³¹ seriê osadów jeziornych. Zawartoœæ frakcji i³owej wynosi oko³o 30,0%, frakcji py³owej grubej od 31,0–34,0% w sp¹gu do 23,0–24,0% w stropie, a frakcji py³owej drobnej odpowiednio 25,0–27,0% i 33,0–36,0%. Zawartoœæ wêglanów w dolnej czêœci wynosi 14,0–18,0% i maleje ku górze do 4,0–50%. Œrednia œrednica ziaren

(Mz = 5,5–6,2) wskazuje, ¿e s¹ to mu³ki piaszczyste, a wartoœæ wskaŸnika wysortowania osadów

(ä1 = 1,72) i skoœnoœci rozk³adu uziarnienia (Sk1 = 0,12–0,17) sugeruj¹ ich rozwój w œrodowisku jeziornym (Racinowski, Szczypek, 1985). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich przewa¿aj¹ granaty (47,0–51,0%) nad turmalinami (6,0–12,0%), staurolitem (5,0–10,0%), epidotem (6,0–9,0%), pirokse- nami (3,0–7,0%) i amfibolami (2,0–4,0%). Na g³êbokoœci 3,5–3,7 m w sk³adzie minera³ów ciê¿kich wystêpujerównie¿cyrkon(7,0–18,0%). Wyniki datowañ metod¹ TL – 432 ±64 tys. lat BP (Lub-23211) i 467 ±70 tys. lat BP (Lub-2492) – wskazuj¹nadepozycjêosadówzastoiskowychpodczaszlodowaceniaSanu2(Butrym,1991). P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (dolne) stwierdzono pod glinami zwa³owymi na g³êbokoœci 7,0–11,0 m. Wiêksze ich p³aty wystêpuj¹ w zag³êbieniach skrasowia³ej powierzchni kredowejmiêdzyWierzbic¹adolin¹Szysz³y(przekrójgeologicznyA–B). G l i n y z w a ³ o w e wystêpuj¹ na powierzchni terenu w formie ma³ych p³atów pomiêdzy Machnowem Starym a Dyniskami. S¹ to szaro-br¹zowe gliny o mi¹¿szoœci 1,0–3,0 m, bogate w mar- gle, z ma³¹ iloœci¹ ¿wirów kredowych. ¯wiry krystaliczne s¹ silnie zwietrza³e i rozsypuj¹ce siê,

1 Numerlaboratoryjnypróbki.

18 w zwi¹zku z czym wykonanie analizy petrograficznej nie by³o mo¿liwe. W glinach spotyka siê silnie zwietrza³e g³azy o œrednicy dochodz¹cej do 1,0 m. W otworach wiertniczych gliny wystêpuj¹ pod pokryw¹piaskówfluwioglacjalnychnag³êbokoœci3,0–5,0m. P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (górne) wystêpuj¹ na powierzchni terenu na po³udnie od doliny Szysz³y, miêdzy Dyniskami a Dyniskami Nowymi. Tworz¹ one rozleg³y p³at o szero- koœci 2,0kmid³ugoœci4,0km.Ichmi¹¿szoœæwynosi3,0–6,0m.

Interglacja³wielki Interglacja³mazowiecki

P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n e stwierdzono w dolinach So³kijii, Szysz³y, Rzeczycy i Huczwy. W Ratyczowie (otw. 5) wystêpuj¹ one na g³êbokoœci 23,8–27,7 m. Seriê interglacjaln¹ rozpoczynaj¹ piaski z du¿¹ iloœci¹ ¿wirków kredowych (mi¹¿szoœæ 0,9 m) przechodz¹ce ku górze w ciemnoszare mu³ki. W stropie wystêpuj¹ liczne przewarstwienia piasków drobnoziarnistych. Mu³ki ze sp¹gu serii datowanometod¹TL na330,5±49,6tys.latBP (UG-2127). Podobne utwory stwierdzono w Podlodowie (otw. 4) na g³êbokoœci 24,8–29,8 m. W sp¹gu wystê- puj¹ piaski ze ¿wirami kredowymi o œrednicy do 4,0 cm (mi¹¿szoœæ 2,0 m) przechodz¹ce ku górze w mu³ki z przewarstwieniami piasków i i³ów. W ca³ej warstwie zawieraj¹ one wêglany. Piaski z g³êbo- koœci 29,5 m s¹ datowane metod¹ TL na 330,3 ±49,5 tys. lat BP (UG-2121), a z g³êbokoœci 27,8 m – na 291,6±43,7tys.latBP (UG-2120)(Fedorowicz,Olszak,1992).

Zlodowaceniaœrodkowopolskie ZlodowacenieOdry

M u ³ k i j e z i o r n e stwierdzono w wierceniu £ubcze (otw. 8) na g³êbokoœci 15,0–21,8 m. W szaro-¿ó³tych mu³kach ilastych wystêpuj¹ warstewki (soczewki) ¿wirków kredowych. Uzyskany metod¹ TL wiek osadów z g³êbokoœci 19,6 m to 284,2 ±42,6 tys. lat BP (UG-2110) (Fedorowicz, Olszak, 1992). Równoczeœnie z akumulacj¹ mu³ków jeziornych w dolinie Rzeczycy, na wierzchowi- nachby³yosadzanelessy. Szczegó³owa charakterystyka lessów jest oparta na wynikach badañ osadów pobranych z ods³oniêcia w cegielni Ratyczów (punkt dok. 1). Na ich podstawie na Grzêdzie Sokalskiej wyró¿niono siedem kom- pleksów litologiczno-stratygraficznych. Stwierdzono ró¿nowiekowe poziomy lessów – najstarsze (odpo- wiadaj¹ce zlodowaceniu Odry), starsze (zlodowacenia Warty) i m³odsze (zlodowacenia Wis³y) oraz dwa poziomy gleb kopalnych – z interglacja³u lubawskiego i eemskiego (Buraczyñski i in., 1978). L e s s y najstarsze w cegielni Ratyczów (punkt dok. 1) wystêpuj¹ na g³êbokoœci od 15,9 do 22,0 m. Ichprofiljesttrójdzielny(fig.2).

19 Fig.2.UziarnienieosadówpobranychzprofiluRatyczów(punktdok.1)

1 —lesssubaeralny, 2 —lesssoliflukcyjny, 3 —deluwiapylaste, 4 —poziomhumusowy(A1) zpoziomemwymywania(A3), 5 —poziomiluwialny(Bt),ipoziomyzglinienia

Poziom I, wystêpuj¹cy na g³êbokoœci 18,6–22,0 m, jest reprezentowany przez lessy facji soli- flukcyjnej. Zawieraj¹ one 46,0% frakcji py³owej i 30,0% frakcji i³owej. Parametry uziarnienia wska- zuj¹, ¿e s¹ to s³abo wysortowane mu³ki (Mz = 6,61; ä1 = 1,36; Sk1 = 0,04). Zawartoœæ wêglanów wynosi8,0%.W stropiewystêpujecienkipoziomiluwialny. Poziom II, z g³êbokoœci 17,1–18,6 m, to lessy facji subaeralnej. Zawieraj¹ ponad 50,0% frakcji py³owej drobnej oraz 10,0% wêglanów. Litologicznie s¹ to s³abo wysortowane mu³ki (Mz = 6,07; ä1 = 1,56;

Sk1 = 0,25). W stropie warstwy zaznacza siê wzrost zawartoœci substancji humusowej – poziom ilu- wialny gleb darniowo-³¹kowych (Buraczyñski i in., 1978). Sk³ad minera³ów ciê¿kich jest nastêpuj¹cy: granaty (23,8%), cyrkon (9,3%), rutyl i amfibole (po 9,0%), epidot (8,1%), turmaliny (7,7%) i pirok- seny (3,5%). W warstwie tej zawartoœæ amfiboli i piroksenów jest najwiêksza w ca³ym profilu. WyraŸnie wiêkszajestte¿iloœæautogenicznychtlenków¿elaza.

20 Poziom III, z g³êbokoœci 14,9–17,1 m, sk³ada siê w 60,0% z frakcji py³owej i 30,0% z frakcji i³owej. Zawartoœæ wêglanów w lessach wynosi 8,5%. Strop warstwy (o mi¹¿szoœci 1,0 m) jest silnie przekszta³- cony przez procesy glebowe zachodz¹ce w interglacjale lubawskim. Udzia³ poszczegól- nychfrakcjizmieniasiêwniejwbardzoszerokimzakresie.

Interglacja³lubawski

G l e b y k o p a l n e w profilu Ratyczów wystêpuj¹ na g³êbokoœci 14,9–15,9 m (fig. 2). W stropie (na g³êb. 14,9–15,4 m) zaznacza siê przewaga frakcji py³owej z domieszkami frakcji piaskowej.

W poziomie humusowym (A1) wystêpuj¹ liczne, du¿e konkrecje wêglanowe i manganowo-¿elaziste. Zawartoœæ substancji organicznej dochodzi do 0,4%. Poni¿ej wystêpuje 20-centymetrowy poziom wymywania (A3) zawieraj¹cy pieprze manganowe oraz drobne, kuliste konkrecje wêglanowe. Warstwa ta jest silnie zaburzona – wystêpuj¹ w niej inwolucje amorficzne przecinaj¹ce poziom humusowy i wchodz¹ce w nadleg³e lessy poziomu IV. W poziomie A1 wystêpuje najwiêksza iloœæ tlenków ¿elaza

(30%), która w poziomie A3 spada do 3,0%, a w poziomie Bt (na g³êb. 15,4–15,9 m) wzrasta do 18,0%.

Poziomy glebowe A1 i A3 s¹ wzbogacone w mangan, cynk i bor, natomiast poziom Bt cechuje wiêksza zawartoœæ miedzi, niklu i litu. Taki rozk³ad koncentracji pierwiastków œladowych wskazuje na gleby szareleœne(Buraczyñskiiin.,1978). Poziom interglacjalny w Podlodowie (otw. 4) prawdopodobnie wyznacza substancja humusowa znajduj¹ca siê w stropie mu³ków jeziornych zlodowacenia Odry. Jest ona starsza od nadleg³ych lessów zlodowacenia Warty datowanych na 192,6 ±28,9 tys. lat BP (UG-2118) (Fedorowicz, Olszak, 1992).

ZlodowacenieWarty

L e s s y starsze (poziom IV) w profilu Ratyczów wystêpuj¹ na g³êbokoœci 7,6–14,9 m. Doln¹ seriê poziomu (o mi¹¿szoœci 2,8 m) buduj¹ lessy soliflukcyjne ze skorupkami œlimaków wodnych (Gyraulus gredleri), a wy¿ej œlimaków l¹dowych (Succinea sp.) i wodnych. W górnej serii stwierdzo- no typowe lessy subaeralne o zawartoœci frakcji py³owej do 70,0%, a wêglanów – 10,0%. Ku górze profilu zawartoœæ frakcji py³owej maleje do 50,0%, a frakcji i³owej wzrasta do 24,0%. Litologicznie s¹ to s³abo wysortowane mu³ki (Mz = 6,18; ä1 = 1,43; Sk1 = 0,07). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich zaznacza siê dwukrotna przewaga granatów (25,3%) nad cyrkonem (12,6%), turmalinami (10,9%) i rutylem (10,6%).W mniejszychiloœciachwystêpuj¹epidot(9,7%),amfibole(6,0%)ipirokseny(2,5%). Górna seria (o mi¹¿szoœci 4,5 m) w ca³oœci zosta³a przeobra¿ona w wyniku dzia³ania procesów glebowo-wietrzeniowych, w zwi¹zku z czym okreœlenie pierwotnych w³aœciwoœci i warunków sedy- mentacji lessów nie by³o mo¿liwe. W Podlodowie (otw. 4) lessy starsze w serii dolnej (na g³êb. 12,3–24,8 m) s¹ reprezentowane przez mu³ki lessopodobne. Sp¹g lessów datowano metod¹ TL na 192,6 ±28,9 tys. lat BP (UG-2118),

21 a strop na 173,9 ±26,1 tys. lat BP (UG-2115). W serii górnej wystêpuj¹ lessy eoliczne, silnie przekszta³cone przez póŸniejsze procesy glebowo-wietrzeniowe. Datowanie metod¹ TL stropu tej serii da³o wynik 140,3 ±21,0 tys. lat BP (UG-2113), a œrodka – 137,0 ±20,6 tys. lat BP (UG-2114) (Fedorowicz,Olszak,1992).

Interglacja³eemski

G l e b y k o p a l n e rozwinê³y siê na lessach starszych (poziomu IV). Stwierdzono je w cegielni Ratyczów (punkt dok. 1) na g³êbokoœci 7,6–9,2 m. Poziom iluwialny gleb zawiera 34,1% frakcji py³owej i 13,8% frakcji i³owej. S¹ to s³abo wysortowane mu³ki piaszczyste (Mz = 5,07; ä1 = 1,61;

Sk1 = 0,56). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich przewa¿a epidot (19,1%) nad turmalinami (13,9%), rutylem (11,3%), amfibolami (9,2%), granatami (8,0%), cyrkonem (7,1%) i piroksenami (3,8%). Jest to dwudzielny kompleks glebowy powsta³y w wyniku dzia³ania dwóch faz procesów glebowo-wietrzeniowych rozwi- jaj¹cych siê na lessach zlodowacenia Warty (Maruszczak, 1986). Sk³ada siê on z gleb brunatnych wy³ugo- wanych lub gleb p³owych, na których zalegaj¹ czarnoziemy. Kompleks glebowy tego typu wystêpuje powszechnie w profilach lessów polskich (Mojski, 1965; Jersak, 1973; Maruszczak, 1986). W glebach p³owych poziom humusowy (A1) ma mi¹¿szoœæ 15,0 cm, jasnoszary poziom przemycia (A3) – 20,0 cm, a br¹zowy, py³owato-gliniasty i bezwapnisty poziom iluwialny (Bt) – 1,7 m. Gleby brunatne utworzy³y siê w warunkach leœnych w interglacjale, a czarnoziemy w interstadiale Brørup w warunkach stepo- wych. Przerwê miêdzy rozwojem tych gleb wyznaczaj¹ pseudomorfozy po ¿y³ach lodowych tworz¹ce sieæ wieloboków o œrednicy kilku metrów (Buraczyñski i in., 1978). W Podlodowie (otw. 4), na g³êbokoœci 7,6–11,4 m, wystêpuj¹ gleby p³owe bez poziomu humu- sowego (A1), obejmuj¹ce 20-centymetrowy poziom p³owy (A3) oraz 3,6-metrowy poziom iluwialny

(Bt).W Dêbinie(otw.13)poziomglebkopalnychjestzredukowany.

Zlodowaceniepó³nocnopolskie ZlodowacenieWis³y

Procesy geologiczne zachodz¹ce podczas zlodowacenia Wis³y odegra³y decyduj¹c¹ rolê w ukszta³- towaniu powierzchniowej budowy geologicznej obszaru arkusza Lubycza Królewska. By³ to okres rozwoju pokryw lessowych na wierzchowinach,awdolinach–akumulacjifluwialno-peryglacjalnej. L e s s y m³odsze wystêpuj¹ zwartym p³atem na Grzêdzie Sokalskiej, w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. S¹ to lessy subaeralne, w których przewa¿a frakcja py³owa drobna (0,05–0,01 mm). Badania litologiczno-strukturalne lessów z ods³oniêcia w Ratyczowie (punkt dok. 1) pozwoli³y wydzieliæ w ich profilu trzy poziomy (fig. 2). Poziomy dolny i œrodkowy s¹ czêsto silnie zredukowane, a nawet ca³ko- wiciezniszczone.

22 Poziom V, wystêpuj¹cy na g³êbokoœci 5,6–7,6 m, to br¹zowo-¿ó³te lessy facji subaeralnej. Zawieraj¹ 43,4% frakcji py³owej i 25,5% frakcji i³owej (<0,005 mm) oraz 4,0% wêglanów. Litolo- gicznie s¹ to s³abo wysortowane mu³ki (Mz = 6,54; ä1 = 1,54; Sk1 = 0,05). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (36,9%) nad cyrkonem (14,8%), rutylem (9,7%), turmalinami (8,0%), epidotem(6,0%),amfibolami(4,7%)ipiroksenami(1,3%). Poziom VI, z g³êbokoœci 4,6–5,6 m, jest odwapniony i silnie przeobra¿ony przez procesy glebowo- -wietrzeniowe. Lessy zawieraj¹ z swoim sk³adzie 44,0% frakcji py³owej i 30,5% frakcji i³owej. S¹ to s³abo wysortowane mu³ki o symetrycznym rozk³adzie uziarnienia (Mz = 6,47; ä1 = 1,48; Sk1 = -0,03). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (31,5%) nad cyrkonem i turmalinami (po 13,5%), rutylem(9,2%),amfibolami(6,2%),epidotem(3,9%)ipiroksenami(0,3%). W Podlodowie (otw. 4) na g³êbokoœci 6,4 m oraz w £ubczach (otw. 8) na g³êbokoœci 5,7 m wystê- puj¹ bezwapniste lessy zaglinione, korelowane z interstadialnymi poziomami glebowymi. Datowania metod¹ TL wskaza³y ich wiek odpowiednio na 27,7 ±4,2 tys. lat BP (UG-2112) i 43,7 ±6,6 tys. lat BP (UG-2107) (Fedorowicz, Olszak, 1992). Otrzymane wyniki odpowiadaj¹ okresom interstadia³ów DenekampiHengelo. Poziom VII, wystêpuj¹cy na g³êbokoœci 0,0–4,6 m, to szaro-¿ó³te lessy subaeralne zawieraj¹ce 55,0% frakcji py³owej i 23,0% frakcji i³owej oraz 9,3% wêglanów. S¹ to s³abo wysortowane mu³ki

(Mz = 6,20; ä1 = 1,38; Sk1 = 0,13). W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (35,7%) nad cyr- konem (10,3%), turmalinami (8,3%), rutylem (7,0%), epidotem (5,9%), amfibolami (4,3%) i pirokse- nami(1,5%). W Podlodowie (otw. 4), na g³êbokoœci 5,6 m, stwierdzono lessy facji aeralnej datowane metod¹ TL na20,9±3,1lattys.latBP (UG-2111)(Fedorowicz,Olszak,1992).

Stadia³ dolny

M u ³ k i l e s s o p o d o b n e j e z i o r n e wystêpuj¹ w¹skim pasem wzd³u¿ doliny Huczwy, od Gródka do Podlodowa. S¹ to wêglanowe, ¿ó³to-szare, warstwowane mu³ki lessopodobne. Ko³o ¯ernik i Ratyczowa ich mi¹¿szoœæ w otworach wiertniczych osi¹ga 10,0–15,0 m. W Ratyczowie (otw. 5) mu³ki ilaste z g³êbokoœci 6,5 m datowano metod¹ TL na 41,6 ±6,2 tys. lat BP (UG-2124), a górn¹ seriê z g³êbokoœci 4,0 m na 35,4 ±5,3 tys. lat BP (UG-2123) (Fedorowicz, Olszak, 1992). Datowanie metod¹ TL wskaza³o, ¿e dolna czêœæ mu³ków rozwinê³a siê w stadiale dolnym, a seria wy¿sza (2,0–6,0 m) nale¿y ju¿ do stadia³u œrodkowego. Na po³udnie od Grzêdy Sokalskiej du¿y p³at osadów jeziornych, o szerokoœci 2,0–3,0 km i d³ugoœci 12,0 km, wystêpuje wzd³u¿ doliny Rzeczycy. Jest on zbudowany z lekko ilastych mu³ków o mi¹¿szoœci 3,0–8,0 m, które osadzi³y siê w zbiorniku wodnym jako lessy facji wodnej.

23 Stadia³ œrodkowy

M u³ki i mu³ki piaszczyste rzeczne tarasów nadzalewowych 7 , 0 – 1 0 , 0 m n . p . r z e k i wystêpuj¹ w¹skim pasem na lewym zboczu doliny So³okiji. Mu³ki s¹ lekko ilaste (<15,0% frakcji i³owej), drobno laminowane, o mi¹¿szoœci 5,0–8,0 m. Stwierdzono je równie¿ na obszarze s¹siedniego arkusza Tomaszów Lubelski, gdzie ich wiek okreœlony metod¹ TL na 53,0 ±7,0 i 36,0 ±5,0 tys. lat BP wskazuje na akumulacjê w interstadiale Grudzi¹dza (Buraczyñski i in., 2002a, b).

Stadia³ górny

P i a s k i r z e c z n e w dolinach Szysz³y, Rzeczycy i Huczwy wystêpuj¹ pod osadami holo- ceñskiminag³êbokoœci5,0–10,0m. P i a s k i r z e c z n e t a r a s ó w n a d z a l e w o w y c h 3 , 0 – 5 , 0 m n . p . r z e k i wystêpuj¹ w dolinie So³okiji. S¹ to œrednio wysortowane piaski drobno- i œrednioziarniste z przewarstwieniami mu³ków. W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (ok. 42,0%) nad amfibolami (5,0–8,0%) i staurolitem (7,0–12,0%). Ziarna kwarcu s¹ dobrze obtoczone (wskaŸnik obtoczenia ziaren kwarcu

Wo = 1243–1537), co wskazuje, ¿e piaski by³y transportowane przez wiatr przed akumulacj¹ fluwialn¹ (Buraczyñskiiin.,2002a,b). L e s s y p i a s z c z y s t e, o mi¹¿szoœci 2,0–4,0 m, wystêpuj¹ na powierzchni terenu ko³o Majdanu Górnego. S¹ one zbudowane z py³ów i piasków py³owatych o wyraŸnie widocznym warstwowaniu, wskazuj¹cym na zachodzenie procesów deluwialnych. Piaszczyste pokrywy lessowe rozwija³y siê podwp³ywemakumulacjilessowejorazprocesówdenudacyjnych.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

G l i n y r e z y d u a l n e tworz¹ niewielkie p³aty, o mi¹¿szoœci 1,0–3,0 m, we wschodniej czêœci obszaru arkusza. S¹ to zniszczone i zwietrza³e pokrywy osadów glacjalnych wystêpuj¹ce na marglach ikredziepisz¹cejmastrychtugórnego. P i a s k i e o l i c z n e tworz¹ pokrywy o mi¹¿szoœci oko³o 2,0 m na powierzchni tarasów nadzalewowych w dolinie So³okiji. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste, w czêœci stropowej dobrze wysortowane. Na eoliczn¹ genezê piasków wskazuj¹ dobrze obtoczone ziarna kwarcu (Wo = 1432–1537) (Buraczyñski,1994;Buraczyñskiiin.,2002a,b). P i a s k i e o l i c z n e w w y d m a c h wystêpuj¹ w dolinie So³okiji na tarasie nadzalewowym, gdzie buduj¹ wydmy wa³owe o d³ugoœci od 0,5 do 2,0 km. Najwiêksze skupienie wydm, o wysokoœci oko³o5,0m,stwierdzonomiêdzyLubycz¹Królewsk¹aPietnoczkami.

24 c . H o l o c e n

P i a s k i i g l i n y d e l u w i a l n e wype³niaj¹ g³ównie dna suchych dolin na Grzêdzie Sokalskiej. Tworz¹ pokrywy warstwowanych utworów py³owato-piaszczystych o mi¹¿szoœci 2,0–3,0 m. M u ³ k i i p i a s k i ( m a d y ) r z e c z n e stwierdzono w dolinie So³okiji. S¹ to mu³ki oraz pia- skidrobno-iœrednioziarnisteomi¹¿szoœcidochodz¹cejdokilkumetrów. N a m u ³ y i n a m u ³ y t o r f i a s t e o mi¹¿szoœci 2,0–4,0 m wystêpuj¹ w dolinach rzecznych Huczwy, Rzeczycy oraz dop³ywach dolnej So³okiji. S¹ to naprzemianleg³e warstwy i laminy drobnych piasków i mu³ków oraz zailonych torfów. Najbardziej s¹ one rozwiniête na Grzêdzie Sokalskiej, gdzie du¿e iloœci produktów denudacji s¹ znoszone ze stoków lessowych, a nastêpnie akumulowane w dnach dolin. W dolinach wype³nionych przez torfy, namu³y wystêpuj¹ bli¿ej zboczy. T o r f y rozwinê³y siê w kotlinowatych rozszerzeniach den dolin Huczwy i Szysz³y, w ujœcio- wych odcinkach bocznych dolin oraz w zag³êbieniach bezodp³ywowych na tarasach nadzalewowych So³okiji. S¹ to torfy niskie, turzycowo-szuwarowe i turzycowe, œrednio i dobrze roz³o¿one. Miejscami mog¹ wystêpowaæ na gytiach. Ich mi¹¿szoœæ wynosi przewa¿nie 1,5–2,0 m, maksymalnie 5,0 m. Najwiêksze torfowisko, o szerokoœci 1,5 km i d³ugoœci 3,0 km, stwierdzono w kotlinie krasowej ko³o MachnowaStarego. Analogiczne osady organiczne wype³niaj¹ce torfowisko w dolinie górnego Wieprza (na ark. Komarów) zosta³y poddane badaniom chronostratygraficznym. Wynika z nich, ¿e rozwój torfowisk w tym rejonie mia³ swój pocz¹tek w póŸnym glacjale (allerödzie), kiedy w zbiornikach wodnych rozpoczê³a siê akumulacja gytii. W okresie borealnym zbiorniki uleg³y sp³yceniu i zaczê³y rozwijaæ siêtorfowiska.Procestentrwadoczasówwspó³czesnych(Buraczyñski,Superson,2002a).

B.TEKTONIKAIRZEBAPOD£O¯ACZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Lubycza Królewska le¿y w peryferyjnej czêœci platformy wschodnioeuropej- skiej, w obrêbie dwóch jednostek strukturalnych – podniesienia radomsko-kraœnickiego i rowu mazo- wiecko-lubelskiego. Jednostki te rozdziela uskok Zamoœæ––Rawa Ruska (Ney, 1969; ¯elichowski,1974;¯elichowski,Koz³owski,1983). Przedmezozoiczne struktury w obrêbie platformy ukszta³towa³y siê w fazie asturyjskiej. Nast¹pi³o wówczas odm³odzenie starszych dyslokacji i rozwój tektoniki blokowej. Wzd³u¿ uskoków o kierunku NW–SE utworzy³y siê rowy i zrêby. Cokó³ platformy paleozoicznej podniesienia radomsko- -kraœnickiego powsta³ na sfa³dowanych ska³ach starszego paleozoiku. Pokrywa osadowa platformy, zbudowana z utworów od kambru po dewon, jest pociêta uskokami o du¿ych zrzutach. Denudacja powaryscyjska niemal ca³kowicie usunê³a utwory dewonu z obszaru podniesienia radomsko-kraœnickiego.

25 W rowie mazowiecko-lubelskim w paleozoiku rozwinê³a siê potê¿na sedymentacja obejmuj¹ca mi¹¿sze serie osadów dewonu i karbonu (tabl. II). Pokrywa osadowa paleozoiku równie¿ zosta³a potrzaskanablokowouskokamioró¿norodnychzrzutach(Chi¿niakow,¯elichowski,1974). W cyklu alpejskim sedymentacja i procesy tektoniczne by³y zwi¹zane z rozwojem aulakogenu (Po¿aryski, 1974). Okres subsydencji i transgresja morska zosta³y zapocz¹tkowane na pograniczu jury œrodkowej i górnej. Obecna pokrywa jurajska ma mi¹¿szoœæ od 100,0 do 300,0 m. Pod koniec jury obszar wynurzy³ siê w zwi¹zku z faz¹ m³odokimeryjsk¹. Nast¹pi³ okres denudacji trwaj¹cy do koñca kredy dolnej. Cykl laramijski rozpocz¹³ siê w albie transgresj¹ morsk¹. W cenomanie, w zwi¹zku z subsydencj¹ rzêdu 1000,0 m, rozwinê³a siê sedymentacja wêglanowa, trwaj¹ca do koñca kredy górnej. Na pod- niesieniu radomsko-kraœnickim osadzi³y siê wówczas wapienie, margle i opoki o mi¹¿szoœci 600,0 m, a w rowie lubelskim – 800,0–1000,0 m (Krassowska, 1975). Ostateczne wynurzenie obszaru nast¹pi³o w efekcie ruchów laramijskich. Alpejskie struktury tektoniczne zaczê³y siê rozwijaæ w pokrywie mezozoicznej w fazach m³odo- kimeryjskiej i laramijskiej (Po¿aryski, 1974). Krassowska (1975, 1976) stwierdzi³a wystêpowanie na obszarze arkusza fleksury Ruda Lubycka– oraz antykliny Rudy Lubyckiej, z osi¹ wzd³u¿ dolinySo³okiji. Na podstawie przeprowadzonych badañ wyodrêbniono w budowie geologicznej szereg nowych struktur tektonicznych. G³ównym elementem strukturalnym jest d³uga, p³aska i asymetryczna antyklina ci¹gn¹ca siê wzd³u¿ Krasnobrodu, Tomaszowa Lubelskiego i Lubyczy Królewskiej do Rawy Ruskiej. W jej obrêbie wystêpuj¹ niewielkie brachyantykliny: Rudy ¯urawieckiej–Teniatysk i Szalenika– Lubyczy Królewskiej. Struktury te kontynuuj¹ siê poza granicami terenu badañ, na obszarach arkuszy Tomaszów Lubelski i Hrebenne. W ich j¹drach wystêpuj¹ najstarsze osady mastrychtu dolnego. Brachyantykliny zaznaczaj¹ siê w rzeŸbie terenu w postaci wypuk³ych garbów. S¹ one porozcinane uskokami o kierunku NNW–SSE oraz uskokiem poprzecznym Szalenik–¯urawce o kierunku NE–SW. Na pó³nocny wschód od struktury antyklinalnej osady mastrychtu górnego zapadaj¹ monoklinalnie ku pó³nocnemu wschodowi. Pojawiaj¹ siê tam stopniowo coraz m³odsze osady reprezentowane przez opokimargliste,margleikredêpisz¹c¹(Cieœliñski,Rzechowski,1993). Równolegle do antykliny Krasnobród–Rawa Ruska, po obu jej stronach, w rzeŸbie zaznaczaj¹ siê wyraŸnie dwa progi tektoniczne, widoczne na d³ugoœci wielu kilometrów. Szczególnie wyraŸna jest krawêdŸ po wschodniej stronie rzeki So³okiji. Miêdzy krawêdzi¹ a antyklin¹ ci¹gnie siê rów tekto- niczny So³okiji (o kierunku NW–SE) wype³niony mi¹¿sz¹ seri¹ osadów eocenu. Pó³nocno-wschodnie zbocze rowu (o wys. 30,0–50,0 m) jest bardziej strome, a po³udniowo-zachodnie – niskie i po³ogie. Wspó³czesna strefa rowu jest aktywna tektonicznie, co podkreœla œwie¿oœæ tej krawêdzi. W efekcie ruchów tektonicznych w pokrywie mezozoicznej uaktywni³y siê uskoki przesuwcze i pionowe. Wiel-

26 koœæ zrzutów ocenia siê na kilkadziesi¹t metrów (Cieœliñski, Rzechowski, 1993; Cieœliñski i in., 1996; Buraczyñskiiin.,2002a). Stopniowo wygasaj¹ce ruchy orogenezy alpejskiej zaznaczy³y siê w paleogenie aktywnoœci¹ sztywnego pod³o¿a. W wyniku tych ruchów rozwin¹³ siê rów So³okiji, do którego nastêpnie wkro- czy³omorzeeocenuœrodkowego(Buraczyñski,Krzowski,1994;Buraczyñski,Rzechowski,1998). Obecny obraz tektoniki badanego obszaru utworzy³ siê w wyniku ruchów m³odoalpejskich w mio- cenie. W wyniku ruchów pionowych pokrywa mezozoiczna zosta³a rozbita na szereg bloków i rowów, charakterystycznych dla stylu tektonicznego Roztocza. Roztocze od Grzêdy Sokalskiej i Kotliny Bugu oddziela uskok Podhorce–Jarczów–Machnów Stary (o kierunku NW–SE) nawi¹zuj¹cy do przebiegu wg³êbnego uskoku Zamoœæ–Rawa Ruska (Buraczyñski, 1974, 1997; Buraczyñski i in., 2002a, b). Na szkicu geologicznym odkrytym (tabl. III) uskoki wyznaczono na podstawie prac wiertni- czych i geofizycznych (Brauer i in., 1988), zdjêcia geologicznego oraz analizy geomorfologicznej. Najwa¿niejsze uskoki stwierdzono na Roztoczu w dolinie So³okiji. S¹ to uskoki o kierunku NW–SE: Be³¿ec–Lubycza Królewska, Przeorsk–¯urawce i ¯urawce–Hrebenne oraz uskok poprzeczny £ukawica–Ruda ¯urawiecka o kierunku NE–SW. Na Grzêdzie Sokalskiej wyró¿niono uskoki o kierun- kachW–E:Podhorce–RatyczówiPrzew³oka–Podlodów. Badania teledetekcyjne wykaza³y obecnoœæ nieci¹g³oœci o kierunku NW–SE: Przeorsk–¯urawce i Podhorce–Jarczów, o kierunku poprzecznym (NE–SW): Be³¿ec–Leliszka–Jarczów–£ubcze oraz s³abiej zaznaczaj¹c¹ siê w rzeŸbie liniê po³udnikow¹ Typin–Wierszczyca–Machnów Stary–Kornie. Wyznaczo- ne dyslokacje s¹ zgodne z przebiegiem linii pionowych granic gêstoœci (Doktór i in., 1995) i pokrywaj¹ siê z g³ównymi liniami morfostrukturalnymi.

C.ROZWÓJBUDOWYGEOLOGICZNEJ

Cykl laramijski rozpocz¹³ siê w kredzie dolnej i zakoñczy³ siê transgresj¹ morza w albie. W kre- dzie górnej, w warunkach zwiêkszaj¹cej siê subsydencji, sedymentacjê terygeniczn¹ zast¹pi³a akumu- lacja wêglanowa, trwaj¹ca do koñca mastrychtu górnego (tab. 3). Pod koniec mastrychtu ruchy fazy laramijskiejspowodowa³ysp³yceniemorza. Na pocz¹tku paleogenu nast¹pi³o wynurzenie terenu. Wygasaj¹ce ruchy orogenezy alpejskiej w paleogenie zaznaczy³y siê rozwojem uskoków. Uskok Zamoœæ–Rawa Ruska wyodrêbni³ garb Roztocza. W eocenie œrodkowym rozwin¹³ siê rów So³okiji, na który wkroczy³o morze. Pocz¹tkowo tworzy³y siê w nim mu³ki glaukonitowe z przewarstwieniami mu³owców, lecz w miarê sp³ycania zbiornika osadza³y siê kwarcowe piaski glaukonitowe. Osady te zachowa³y siê w najni¿szej czêœci rowu. W oligocenie obszar by³ denudowany, a kilkudziesiêciometrowa warstwa osadów eocenu zosta³a usuniêta. Pozosta³oœci¹ po rozmytych osadach eocenu s¹ ¿wiry i bloki piaskowców o spoiwie chalcedo-

27 T a b e l a 3 TABELALITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesygeologiczne (opislitologiczny) Piêtro System Oddzia³ Podpiêtro

Torfy— Q t h Akumulacjaorganicznaiorganiczno- -mineralnawzag³êbieniachdendo- Namu³yinamu³ytorfiaste— li Q linnych n h

Mu³kiipiaski(mady)rzeczne— f Q ma h Akumulacjaierozjarzeczna Piaskiipiaskihumusowerzeczne— f Q p h

s H o l o c e n Piaskiimu³kisto¿kównap³ywowych— Q pm h Akumulacjaosadówuwylotudolin

Piaskiiglinydeluwialne— d Q Denudacjastokówidepozycja pg h materia³uuichpodnó¿y

Piaskieolicznewwydmach— eQ w Akumulacja eoliczna – powstawanie p wydm

Piaskieoliczne— e Q Akumulacjaeoliczna–powstawanie p pólpiaskówprzewianych

Glinyipiaskizwietrzelinowe— z Q Akumulacjaeoliczna–powstawanie gp pokryweluwialnych

Glinyrezydualne— r g Q Denudacja

Lessy piaszczyste — QB3 lp p4 Akumulacjaeolicznaideluwialna

Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0–5,0 m n.p. rzeki — f QB3 tII p p4 Akumulacjaierozjarzeczna f B3 Stadia³ górny Piaski rzeczne — Q p p4

Mu³kiimu³kipiaszczysterzecznetarasównadzalewo- f B2 tI Akumulacjaierozjarzeczna wych7,0–10,0mn.p.rzeki— Q 4

Stadia³ mmp p œrodkowy

li B1 Zlodowacenie Wis³y Mu³kilessopodobnejeziorne— Q Denudacjapokrywlessowychiaku- ml p4 mulacjamateria³uwjeziorach Stadia³ dolny Zlodowacenia pó³nocnopolskie Lessy — QB Akumulacjaeoliczna–powstawanie l p4 pokrywlessowych

Interglacja³ Glebykopalne—gl Q Wietrzeniepokrywlessowych–po- eemski p3 4– wstawaniegleb

Zlodowacenie Lessy — QW Akumulacjaeoliczna–powstawanie Warty l p3 pokrywlessowych

Interglacja³ Glebykopalne—gl QL Wietrzeniepokrywlessowych–po- lubawski p3 wstawaniegleb

Lessy — QO Akumulacja eoliczna – powstawanie l p3 pokrywlessowych Zlodowacenia Zlodowacenie œrodkowopolskie Odry Mu³kijeziorne— li QO m p3 Akumulacjajeziorna Czwartorzêd

Interglacja³ Interglacja³ f M Piaskiimu³kirzeczne— Q 2 3– Akumulacjaierozjarzeczna wielki mazowiecki pm p

P l e j s t o c e n fg G - Piaskii¿wirywodnolodowcowe(górne)— Q Recesjal¹dolodu,akumulacjaiero p¿2 p2 zjawodnolodowcowa

Zlodowacenie g G Akumulacjaiegzaracjalodowcowa Glinyzwa³owe— Q Sanu2 gzw p2 Transgresjal¹dolodu

Zlodowacenia fg G

po³udniowopolskie Piaskii¿wirywodnolodowcowe(dolne)— Q Akumulacja i erozja wodnolodowcowa p¿1 p2

28 c d . t a b e l i 3

Zlodowacenie b G Mu³ki,i³yipiaskizastoiskowe— Q 2 Akumulacjazastoiskowa Sanu2 mi p

Interglacja³ li F Piaski i mu³ki jeziorne — Q 2 Akumulacjajeziorna ferdynandowski pm p

Piaskiwodnolodowcowe— fg QS Recesjal¹dolodu,akumulacjaiero- p p2 zjawodnolodowcowa

g S Zlodowacenia Zlodowacenie Akumulacjaiegzaracjalodowcowa Glinyzwa³owe— Q 2 Sanu1 gzw p Transgresjal¹dolodu po³udniowopolskie P l e j s t o c e n

Czwartorzêd Piaskize¿wiramiperyglacjalne— pg QS Akumulacja w warunkach perygla- p¿ p2 cjalnych

Rozwójpowierzchnizrównañ ig³êbokichdolinnaobszarzegarbu Roztocza Pliocen

Nasilenieruchówtektonicznych– rozbiciegarbuRoztoczanaszereg

Sarmat bloków Miocenœrodkowy

Transgresjamorska Baden N e o g e n M i o c e n Ruchytektoniczne–wydŸwigniêcie Miocendolny garbuRoztocza

Erozja–usuniêcieznacznychczêœci osadóweoceñskich Oligocen

Eocengórny Wyp³yceniezbiornikamorskiego

Sedymentacjamorskawstrefienery- tycznej,anastêpnielitoralnej(wœro- Eocenœrodkowy Piaskiimu³kiglaukonitowe— pmGk E2 dowiskudelty) Transgresjamorska E o c e n RozwójrowuSo³kiji P a l e o g e n Wynurzenieobszaru,rozwój uskoków Paleocen

Ruchytektoniczne–wyp³ycanie Kredapisz¹ca— kp Crm3 zbiornikamorskiego,akumulacja p³ytkomorska

Margle z przewarstwieniami opok marlistych — meCrm3

Margleikredapisz¹ca— mekp Crm3

Mastrycht Mastrycht górny Opokimargliste— ome Crm3 Akumulacjamorskawwarunkach zwiêkszaj¹cejsiêsubsydencji Margle— meCrm1 K r e d a g ó r n a Opoki— Cr

K r e d a o m1

Opokimargliste— ome Crm1 Mastrycht dolny

nowym stwierdzone na obszarze arkusza Tomaszów Lubelski. Podobne utwory wystêpuj¹ te¿ na po³udnie od badanego obszaru, na Roztoczu ko³o Rawy Ruskiej (£omnicki, 1898; Bieda, 1910; Rogala, 1912). W miocenie, w wyniku ruchów alpejskich, Roztocze zasta³o oddzielone od zapadliska brze¿n¹ dyslokacj¹ Hedwi¿yn–P³azów. Na wydŸwigniêty garb w badenie wkroczy³o morze, którego osady wystêpuj¹ kilka

29 kilometrów na po³udnie od terenu badanego arkusza. Morze badeñskie, którego osady litoralne zosta³y usuniête, mia³o wiêkszy zasiêg ku pó³nocy. Nasilenie ruchów tektonicznych nast¹pi³o w sarmacie dolnym (Ney, 1969). Ruchy pionowe i przesuwcze rozbi³y wtedy garb Roztocza na szereg bloków (Buraczyñski, 2002). W pliocenie na wypiêtrzonym garbie Roztocza rozwija³y siê cyklicznie, w zmieniaj¹cych siê warunkach klimatycznych, powierzchnie zrównañ i g³êbokie doliny. Dla obszaru Roztocza s¹ charak- terystyczne dwie powierzchnie zrównañ – wy¿sze (290,0–330,0 m n.p.m.) i ni¿sze (250,0–260,0 m n.p.m.) (Jahn,1956;Buraczyñski,2002). Czwartorzêd zaznaczy³ siê erozj¹ i powstaniem g³êbokich rynien dolinnych. PóŸniej nast¹pi³a agradacjarzecznatrwaj¹cacyklicznie,zró¿nymnatê¿eniem,doczasówwspó³czesnych. Podczas zlodowaceñ Sanu 1 i Sanu 2 obszar arkusza by³ pokryty przez l¹dolody. Z okresu obydwu zlodowaceñ zachowa³y siê zarówno osady pochodz¹ce z ich transgresji, jak i recesji. Miêdzy zlodowa- ceniami panowa³ okres cieplejszy – interglacja³ ferdynandowski, w którym rozwija³a siê akumulacja jeziorna. W okresie deglacjacji wody sp³ywa³y ku wschodowi równole¿nikowymi obni¿eniami pokry- waj¹cymisiêzdzisiejszymidolinamiHuczwyiSzysz³y. Interglacja³ mazowiecki pocz¹tkowo zaznaczy³ siê erozj¹, która usunê³a starsze utwory wype³niaj¹ce obni¿enia pod³o¿a czwartorzêdowego, wycinaj¹c w ich miejscu doliny rzeczne, które nastêpniezosta³ywype³nionepiaskamiimu³kami. W czasie zlodowaceñ Odry i Warty obszar badañ le¿a³ w strefie peryglacjalnej, objêtej akumula- cj¹ py³ów lessowych. Osadza³y siê one g³ównie w pó³nocnej czêœci Roztocza Œrodkowego i na Grzêdzie Sokalskiej. W warunkach wilgotnego klimatu peryglacjalnego pokrywy lessowe by³y denu- dowane i sp³ukiwane do dolin rzecznych, gdzie osadza³y siê jako mi¹¿sze serie mu³ków jeziornych. Podczas interglacja³u lubawskiego, w wyniku wietrzenia pokryw lessowych, dosz³o do powstania gleb. Interglacja³ eemski by³ okresem silnego wietrzenia lessów i rozwoju gleb leœnych (Jersak, 1973; Buraczyñskiiin.,1978;Maruszczak,1986;Dolecki,2002). W okresie zlodowacenia Wis³y g³ównym czynnikiem rozwoju budowy geologicznej by³a denu- dacja w warunkach klimatu peryglacjalnego. Denudacja stoków spowodowa³a zasypywanie dolin rzecznych pylastymi i piaszczystymi utworami. Zlodowacenie Wis³y by³o te¿ okresem natê¿onych procesów eolicznych, w wyniku których na Grzêdzie Sokalskiej i garbie Majdanu Górnego rozwinê³y siê pokrywy lessowe. Na przedpolu w Kotlinie Pobu¿a z py³ów eolicznych, które osadzi³y siê w zbiorniku wodnympowsta³yjeziornemu³kilessopodobne. W póŸnym glacjale pod wp³ywem wiatrów zachodnich nast¹pi³ wzrost natê¿enia procesów eolicznych. W dnach dolin utworzy³y siê pokrywy piasków eolicznych (Buraczyñski, 1994). Na istniej¹cej wieloletniej zmarzlinie tworzy³y siê piaszczyste pokrywy eoliczne, a po jej wytopieniu, gdy zosta³yuruchomionewiêkszeiloœcipiasków,zaczê³yrozwijaæsiêwydmy.

30 W holocenie w dnach dolin i zag³êbieñ rozwija³a siê akumulacja rzeczna, mineralno-organiczna i organiczna. Wyciêcie lasów spowodowa³o intensywne procesy denudacji stoków i akumulacji osa- dówdeluwialnychwsuchychdolinach.

IV.PODSUMOWANIE

Prace geologiczne prowadzone w latach 1991–1992 na obszarze arkusza Lubycza Królewska dostarczy³ynowychdanychnatematbadanegoterenu.Poni¿ejprzytoczononajwa¿niejszewyniki. 1.Opracowano pierwszy pe³ny obraz kartograficzny budowy geologicznej w skali szcze- gó³owej. 2. Udokumentowano budowê geologiczn¹ powierzchni ska³ kredy górnej. Badania te pozwoli³y na kartograficzne przedstawienie poziomów mastrychtu dolnego i górnego oraz przebiegu struktur fa³dowych. 3. Potwierdzono wystêpowanie w rowie So³okiji morskich osadów eocenu œrodkowego. Wiek tych utworów zosta³ okreœlony na podstawie analiz nanoplanktonu i fitoplanktonu oraz datowania me- tod¹ potasowo-argonow¹ wieku bezwzglêdnego glaukonitu. Udokumentowane osady eocenu œrodko- wegomaj¹du¿eznaczeniepaleogeograficzne. 4. Opracowano mapê rzeŸby podczwartorzêdowej oraz wstêpnie rozpoznano sieæ linii tekto- nicznychrozwiniêtychwpaleogenieineogenie. 5. Stratygrafiê utworów czwartorzêdowych oparto na analizach i wynikach datowañ wieku bezwzglêdnego osadów metod¹ TL. Kluczowymi w tej kwestii profilami s¹: Dyniska 1 (otw. 20), Podlodów4(otw.4)icegielniawRatyczowie(punktdok.1). Do nierozwi¹zanych problemów nale¿y zasiêg morza eoceñskiego na Roztoczu. Dalszych badañ wymaga te¿ zagadnienie krasu kopalnego rozwiniêtego w utworach kredy pisz¹cej w postaci wertebów,lejówipolja. Lublin,2007r.

LITERATURA

A r e ñ B . ( r e d . ) ,1974—Atlasgeologicznyobszarulubelskiego1:500000.Inst.Geol.,Warszawa. A t l a s geologicznyobszarulubelskiego1:500000,1970a.Inst.Geol.,Warszawa. A t l a s geostrukturalny1:200000.Obszarlubelski,1970b.Inst.Geol.,Warszawa. B i e d a T . ,1910—UtworyoligoceñskienaRoztoczuLwowsko-Rawskim. Biul.Inf.PAU,Ser.A. B o r a t y n J . , 2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Ulhówek (930) i D³u¿niów (931). Narod. Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa.

31 B o r a t y n J . , 2014 a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Mircze (897) i Do³hoby- czów(898).Pañstw.Inst.Geol.-PIB,Warszawa.[dokumentelektroniczny] B o r a t y n J . , 2014b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Mircze (897). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa.[dokumentelektroniczny] B o r a t y n J . , 2014c — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej 1:50 000, ark. Ulhówek (930) i D³u¿niów (931).Pañstw.Inst.Geol.-PIB,Warszawa.[dokumentelektroniczny] B r a u e r J . , H a ³ o ñ B . , K u l i g W . , 1988 — Dokumentacja sejsmicznych badañ refleksyjnych. Temat: £uków– Parczew–Che³m–Hrubieszów.Arch.Przeds.Bad.Geofiz.,Warszawa. B u r a c z y ñ s k i J . (red.),2002—Roztocze.Œrodowiskoprzyrodnicze.Wyd.Lubelskie,Lublin. B u r a c z y ñ s k i J . ,1974—ZarysgeomorfologiiRoztoczaRawskiego. Ann.UMCS,Sec.B, 29. B u r a c z y ñ s k i J . , 1994 — Zmiennoœæ procesów eolicznych na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej podczas piêtra Wis³y. Ann.UMCS,Sec.B, 49. B u r a c z y ñ s k i J . ,1997—Roztocze:budowa,rzeŸba,krajobraz.Zak³adGeografiiRegionalnejUMCS,Lublin. B u r a c z y ñ s k i J . , B r z e z i ñ s k a - W ó j c i k T . , S u p e r s o n J . , 2002a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Tomaszów Lubelski (928). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektro- niczny] B u r a c z y ñ s k i J . , B r z e z i ñ s k a - W ó j c i k T . , S u p e r s o n J . , 2002b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski1:50000,ark.TomaszówLubelski(928),Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] B u r a c z y ñ s k i J . , K r z o w s k i Z . , 1994 — Middle Eocene in the So³okija graben on Roztocze Upland. Geol. Quart., 38,4. B u r a c z y ñ s k i J . , R z e c h o w s k i J . , 1998 — Eocen Roztocza. 69. Zjazd Nauk. Pol. Tow. Geol. Krasnobród 23–26 wrzeœnia. B u r a c z y ñ s k i J . , R z e c h o w s k i J . , W o j t a n o w i c z J . , 1978 — Studium sedymentologiczne i stratygrafia lessówwRatyczowienaGrzêdzieSokalskiej. Biul.Inst.Geol.,300. B u r a c z y ñ s k i J . , S u p e r s o n J . , 1992 — Eskers and kames of Hrubieszów Basin (Lublin Upland). Geol. Quart., 36, 3. B u r a c z y ñ s k i J . , S u p e r s o n J . , 2002a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark.Komarów(895).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] B u r a c z y ñ s k i J . , S u p e r s o n J . , 2002b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Komarów (895). Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] B u r a c z y ñ s k i J . , W o j t a n o w i c z J . , 1973 — Nowe profile lessowe Grzêdy Sokalskiej. Ann. UMCS, Sec. B, 28. B u t r y m J . , 1991 — Wyniki datowañ osadów metod¹ TL (ark. Lubycza Królewska – 929). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB,Warszawa. C h i ¿ n i a k o w J . W . , ¯ e l i c h o w s k i A . M ., 1974 — Zarys tektoniki obszaru lubelsko-lwowskiego. Kwart. Geol., 18,4. C i e œ l i ñ s k i S . , 1993 — Stratygrafia kredy arkusza Lubycza Królewska (929). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. C i e œ l i ñ s k i S . , K u b i c a B . , R z e c h o w s k i J . , 1996 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Tomaszów LubelskiiDo³hobyczów,wyd.B.Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa. C i e œ l i ñ s k i S . , R z e c h o w s k i J . , 1993 — Mapa geologiczna pod³o¿a czwartorzêdu Roztocza miêdzy Tomaszo- wem Lubelskim a Hrebennem. W: Tektonika Roztocza i jej aspekty sedymentologiczne, hydrogeologiczne i geomor- fologiczno-krajobrazowe.Wyd.UMCS,Lublin.

32 C i e œ l i ñ s k i S . , W y r w i c k a K . , 1970 — Kreda obszaru lubelskiego. Przew. 42. Zjazdu Pol. Tow. Geol. Lublin 3–5wrzeœnia. D o k t ó r S . , G r a n i c z n y M . , K u c h a r s k i R . , 1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych na podstawie analizyteledetekcyjno-geofizycznejwskali1:200000.Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa. D o l e c k i L . , 2002 — Podstawowe profile lessów neoplejstoceñskich Grzêdy Horodelskiej i ich interpretacja litologicz- no-stratygraficzna.Wyd.UMCS,Lublin. F e d o r o w i c z S . , O l s z a k I . J . , 1992 — Sprawozdanie z wykonanych datowañ TL (ark. Lubycza Królewska – 929).Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. G a w o r - B i e d o w a E . , 1991 — Ekspertyza mikropaleontologiczna utworów kredowych. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB,Warszawa. G a Ÿ d z i c k a E . , 1994 — Middle Eocene calcareous nannofossils from the Roztocze region (SE ) – their biostra- tigraphicandpalaeogeographicsignificance. Geol.Quart., 38,4. G i e l M . D . , 1995 — Orzeczenie mikropaleontologiczne prób z wiercenia Goraj 2 (ark. Hrebenne – 962) i Leliszka 6 (ark.LubyczaKrólewska–929).Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. G r a b o w s k a I . , 1991 — Wyniki analizy palinologicznej i fitoplanktonowej próbek osadów trzeciorzêdowych z profilu Piekie³ko 4 i £aszczówka 3. Wyniki badañ analitycznych do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski, ark. Toma- szówLubelski(928).Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. J a g o d z i ñ s k a B . , 1991 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych dla tematu Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark.: Tyszowce (896), Lubycza Królewska (929), Hrebenne (961). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. J a h n A . ,1956—Wy¿ynaLubelska.RzeŸbaiczwartorzêd. Pr.Geogr.Inst.Geogr.PAN,7. J a h n A . , R ü h l e E . , 1950 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark Zamoœæ, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa J e r s a k J . ,1973—Litologiaistratygrafialessuwy¿ynpo³udniowejPolski. ActaGeogr.Lodz., 32. K a s i ñ s k i J , P i w o c k i M . , T o ³ k a n o w i c z E ., 1993 — Upper Paleocene facies setting in northeast Poland and itscontrolofamberdistribution.Abstracts2.BalticStratigraphicConference,Wilno9–14maja. K o n d r a c k i J . ,2002—GeografiaregionalnaPolski.PWN,Warszawa. Kosmowska-Ceranowicz B., Kociszewska-Musia³ G., Musia³ T., Müller C., 1990 — BursztynonoœneosadytrzeciorzêdoweokolicParczewa. Pr.Muz.Ziemi,41. K o z ³ o w s k i S . (red.), 1984 — Surowce mineralne œrodkowo-wschodniej Polski, województwa: lubelskie, che³mskie, zamojskie,bialskopodlaskieisiedleckie.Wyd.Geol.,Warszawa. K o z ³ o w s k i S . , W y r w i c k a K . , 1970 — Surowce skalne obszaru lubelskiego. Przew. 42. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Lublin3–5wrzeœnia. K r a s s o w s k a A . , 1975 — Profil litologiczno-stratygraficzny otworu wiertniczego Jarczów IG 2. Kreda. W: Toma- szówLubelskiIG1,JarczówIG2. ProfileG³êb.Otw.Wiert.Inst.Geol., 24. K r a s s o w s k a A . ,1976—KredamiêdzyZamoœciem,TomaszowemLubelskimaKry³owem. Biul.Inst.Geol.,291. K r a s s o w s k a A . ,1977—KredawokolicyKraœnika–Zakrzewa. Prz.Geol., 25,2. K r z o w s k i Z . , 1993 — Trzeciorzêdowe osady glaukonitowe na Wy¿ynie Lubelskiej w œwietle geochronologii izoto- powejglaukonitu. Pr.Nauk.PL,231. £ o m n i c k i A . M . , 1898 — Atlas geologiczny Galicyi. Zeszyt 10. Lwów (XI, 5), Rawa Ruska (X, 4), ¯ó³kiew (XI, 4), JaworówiGródek(X,5).

33 M a l i n o w s k i J . , 1961 — Przegl¹dowa Mapa Hydrogeologiczna Polski 1:300 000, ark Zamoœæ, wyd. B. Inst. Geol. Warszawa. M a l i n o w s k i J . , 1977 — Wp³yw neotektoniki na zmiany stosunków hydrogeologicznych Roztocza. Kwart. Geol., 21, 1. M a l i n o w s k i J . , 1984 — Mapa Hydrogeologiczna Polski 1:200 000, ark. Tomaszów Lubelski. Inst. Geol., Warszawa. M a r s z a ³ e k S . , A l b r y c h t A . , B u ³ a S . , 1991 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50000,ark.Niedrzwica(785).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa. M a r u s z c z a k H . , 1966 — Zjawiska krasowe w ska³ach górnokredowych miêdzyrzecza Wis³y i Bugu (typ krasu kredy pisz¹cej). Prz.Geogr., 38,3. M a r u s z c z a k H . , 1972 — Wy¿yna Lubelsko-Wo³yñska. W: Geomorfologia Polski. 1. Polska po³udniowa – góry i wy- ¿yny.PWN,Warszawa. M a r u s z c z a k H . , 1986 — Loesses in Poland, their stratigraphy and paleogeographical interpretation. Ann. UMCS, Sec. B, 41. M i c h a l c z y k Z . , 1986 — Warunki wystêpowania i kr¹¿enia wód na obszarze Wy¿yny Lubelskiej i Roztocza. Wyd. UMCS,Lublin. M i ³ a c z e w s k i , ¯ e l i c h o w s k i A . M . , 1970 — Wg³êbna budowa geologiczna obszaru radomsko-lubelskiego. Przew.42.ZjazduPol.Tow.Geol.Lublin3–5wrzeœnia. M o j s k i J . E . ,1965—StratygrafialessówwdorzeczudolnejHuczwynaWy¿ynieLubelskiej. Biul.Inst.Geol.,187. M o j s k i J . E . , R ü h l e E . , 1954 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark Zamoœæ, wyd. B. Inst. Geol.,Warszawa. M o r o z - K o p c z y ñ s k a M . , K o z ³ o w s k i S . , 1960 — Poszukiwania geologiczne surowców skalnych na Rozto- czu. Prz.Geol., 8,3. N e y R . , 1969 — Piêtra strukturalne w pó³nocno-wschodnim obramowaniu zapadliska przedkarpackiego. Pr. Geol. Kom.NaukGeol.PAN,53. N i e m c z y c k a T . ,1976—JuragórnanaobszarzewschodniejPolski(miêdzyWis³¹aBugiem). Pr.Inst.Geol.,77. P o p i e l s k i W . , 2000a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Horyniec (960). Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] P o p i e l s k i W . , 2000b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Horyniec (960). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.[dokumentelektroniczny] P o ¿ a r y s k i W . (red.),1956—RegionalnageologiaPolski.2.Regionlubelski.PWN,Kraków. P o ¿ a r y s k i W . , 1974 — Obszar œwiêtokrzysko-lubelski. W: Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ polski. Wyd.Geol.Warszawa. P u s c h J . B . ,1903—GeologicznyopisPolskiorazinnychkrajównapó³nocodKarpatpo³o¿onych.D¹browa. R a c i n o w s k i R . , S z c z y p e k T . , 1985 — Prezentacja i interpretacja wyników badañ uziarnienia osadów czwarto- rzêdowych.Wyd.UŒ,Katowice. R a d l i c z K . , 1990 — Petrografia osadów trzeciorzêdowych w profilu Piekie³ko i £aszczówka. Wyniki badañ analitycz- nych. Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski, ark. Tomaszów Lubelski (928). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. R o g a l a W . , 1912 — O warstwach oligoceñskich na Roztoczu Lwowsko-Rawskim. Ksiêga Pam. 11. Zjazdu Lek. i Przyr.Polskich,Kraków18–22lipca1911. R z e c h o w s k i J . , 1990 — Projekt badañ geologicznych dla tematu Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark.: Tyszowce (896), Lubycza Królewska (929), Hrebenne (961). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

34 R z e c h o w s k i J . , 2001 — Profile stratotypowe plejstocenu i paleogenu na obszarze po³udniowo-wschodniej czêœci Wy¿ynyLubelskiejiRoztoczaPo³udniowego.Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. R z e c h o w s k i J . , C i e œ l i ñ s k i S . , M a r s z a ³ e k J . , 2008 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski1:50000,ark.Hrebenne(961).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] R z e c h o w s k i J . , C i e œ l i ñ s k i S . , M a r s z a ³ e k J . , 2009 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski1:50000,ark.Tyszowce(896).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] R z e c h o w s k i J . , C i e œ l i ñ s k i S . , M a r s z a ³ e k J . , 2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark.Hrebenne(961).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] R z e c h o w s k i J . , C i e œ l i ñ s k i S . , M a r s z a ³ e k J . , 2012 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark.Tyszowce(896).Pañstw.Inst.Geol.,Warszawa.[dokumentelektroniczny] R z e c h o w s k i J . , K u b i c a B ., 1996 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Tomaszów Lubelski i Do³hoby- czów,wyd.A.Pañstw.Inst.Geol.Warszawa S i e m i r a d z k i J . ,1909—Geologiaziempolskich.Formacjem³odsze.Lwów. S ³ o d k o w s k a B . , 1993 — Badania palinologiczne osadów trzeciorzêdowych z arkusza Hrebenne (962) i Lubycza Królewska(929).Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. S m a g o w i c z M . , 1993 — Wystêpowanie nanoplanktonu wapiennego w otworze Leliszka 6 (ark. Lubycza Królewska – 929).Narod.Arch.Geol.PIG-PIB,Warszawa. S u p e r s o n J . , 1983 — Litologia i stratygrafia piaszczystych utworów stokowych Roztocza Tomaszewskiego. Ann. UMCS,Sec.B, 38. S u p e r s o n J . , 1996 — Funkcjonowanie systemu fluwialnego wy¿ynnej czêœci dorzecza Wieprza w zlodowaceniu Wis³y.Rozprawahabilitacyjna.Arch.WBiNoZUMCS,Lublin. T r e j d o s i e w i c z J . , 1883 — Mapa utworów trzeciorzêdowych guberni lubelskiej 1:420 000. W: O utworach trzecio- rzêdowychgubernilubelskiej. Pam.Fizjogr., 3. T r e j d o s i e w i c z J . ,1895a—Objaœnieniedomapygeologicznejgubernilubelskiej. Pam.Fizjogr., 13. T r e j d o s i e w i c z J . ,1895b—Mapageologicznagubernilubelskiej1:126000. Pam.Fizjogr., 14. T u r n a u - M o r a w s k a M . , 1950 — Spostrze¿enia dotycz¹ce sedymentacji i diagenezy sarmaty Wy¿yny Lubelskiej. Ann.UMCS,Sec.B, 4. U b e r n a J . , O d r z y w o l s k a - B i e ñ k o w a E . , 1977 — Nowe stanowiska osadów górnoeoceñskich na obszarze pó³nocnejLubelszczyzny. Kwart.Geol., 21,1. V i n k e n A . ,1988—TheNorthwestEuropeanTertiaryBasin. Geol.Jb., A100. W i n t e r H . , 1992 — Orzeczenie dotycz¹ce próbek z arkuszy: Hrebenne (961) i Lubycza Królewska (929). Narod. Arch. Geol.PIG-PIB,Warszawa. W y r w i c k a K . , 1977 — Wykszta³cenie litologiczne i wêglanowych surowców skalnych mastrychtu lubelskiego. Biul. Inst.Geol.,299. W y r w i c k a K . , 1987 — Wyniki poszukiwañ surowców wêglanowych w kredzie wschodniego obszaru lubelskiego. Kwart.Geol., 31,1. ¯ e l i c h o w s k i A . M . , 1974 — Obszar Radomsko-Lubelski. W: Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski.Wyd.Geol.,Warszawa. ¯ e l i c h o w s k i A . M . , K o z ³ o w s k i S . (red.), 1983 — Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego 1:500000.Inst. Geol., Warszawa.

35