Gmina Lubycza Królewska

»» fot. Alicja Żmuda, Bociany nad Wierzbicą/ The storks above the Wierzbica

3 GMINA LUBYCZA KRÓLEWSKA

Gmina Lubycza Królewska poło- są najżyźniejsze gleby w Polsce – czarnozie- żona jest w południowo-wschodniej części my tomaszowskie. Zachodnią i południową województwa lubelskiego, w obrębie Rozto- część gminy – Lasy Monastyrskie obejmuje cza Wschodniego, Kotliny Pobuża i Grzędy Południoworoztoczański Park Krajobrazo- Sokalskiej, przy drodze krajowej nr 17 łączą- wy (4019 ha). Osobliwością parku są między cej Warszawę ze Lwowem. Zajmuje ona po- innymi pomnikowe jałowce, drzewostany wierzchnię 208 km². Znajduje się tutaj jedno z bukowe, skamieniałe drzewa i rzadkie gatun- największych przejść granicznych z Ukrainą: ki zwierząt np. rysie. Hrebenne – Rawa Ruska. Niezwykłe położenie, unikatowe za- Pod względem administracyjnym bytki oraz piękne krajobrazy sprawiają, że należy do powiatu Tomaszów Lubelski i jest gmina Lubycza Królewska powinna być obo- jego największą gminą. Gmina graniczy od wiązkową pozycją dla turystów odwiedza- południowego zachodu z gminami: Horyniec jących region. Przez gminę prowadzi wiele -Zdrój i Narol (pow. lubaczowski w woj. pod- szlaków i ścieżek turystycznych, a dla rowe- karpackim); od zachodu z gminami: Bełżec rzystów utworzony został szlak rowerowy i Tomaszów Lubelski, od północy z gminą nad Sołokiją o długości 21 km. To tu znajduje Jarczów, a od północnego wschodu z gminą się również największe wzniesienie w woje- Ulhówek. Południowo-wschodnia granica wództwie lubelskim – Krągły Goraj (388,7 m gminy to jednocześnie granica państwowa z n.p.m.), a wokół niego można napotkać ślady Ukrainą. burzliwej historii tych terenów, czyli schrony Jest gminą typowo rolniczą – to tutaj bojowe tzw. Linii Mołotowa.

»» fot. Piotr Krzych, Widok na Krągły i Długi Goraj/ The view of Krągły and Długi Goraj 4 Gmina Lubycza Królewska

Lubycza Królewska is located on ne – it is here that the most fertile soils in the south-eastern part of the lubelskie vo- Poland are – Tomaszów’s black earth. The ivodeship, within the Eastern Roztocze, western and southern part of the commu- Pobuże basin and Grzęda Sokalska, along ne – the Monastyrian Forests include the the national road no. 17 connecting War- South Roztocze Landscape Park (4019 ha). saw with Lviv. It covers 208 km². It is here The peculiarity of the park is represented that one of the largest border crossings with by the monumental junipers, beech stands, Ukraine is located: Hrebenne – Rawa Ruska. petrified trees and rare species of animals In administrative terms, it belon- such as lynxes. gs to the Tomaszów Lubelski district and is Unusual location, unique mo- its largest commune. On the south-western numents and beautiful landscapes make side it borders with Horyniec-Zdrój and Na- Lubycza Królewska borough an obligatory rol boroughs (Lubaczów district in Podkar- place for tourists to visit. There are many packie voivodship); on the west side with tourist trails and paths, as well as 21 kilo- Bełżec and Tomaszów Lubelski boroughs, metre cycling ones going along the Sołoki- on the north side with Jarczów borough and ja river. It is also here that the largest hill on the north-eastern side with the borough in the Lublin voivodeship – Krągły Goraj of Ulhówek. The south-eastern border of the (388.7 m above sea level) is located. Around borough is also the national border with this area some traces of the turbulent histo- Ukraine. ry of these areas can be found. They are the It is a typical agricultural commu- so-called Molotov’s Line combat shelters.

»» Piotr Krzych, Krajobraz jesienny/Autumn landscape 5 Najstarszym źródłem określają- i sama Lubycza nie miała stabilnych wa- cym dzieje Lubyczy Królewskiej jest doku- runków do rozwoju. Majątki przechodziły ment księcia Siemowita IV z 1422 roku wy- do wielu właścicieli. Kroniki podają, że w dany w Bełzie. Określa on nadanie kniastwa tym okresie Lubycza miała ich czternastu. w Lubyczy dla Wołochów: braci Jakuba i W 1855 roku w Lubyczy uruchomiono pierw- Miczka. Lubycza w ziemi bełskiej, starostwie szy większy zakład przemysłowy. Była nim rzeczyckim, należała do dóbr koronnych – fabryka fajansu i wyrobów kamionkowych, stąd nazwa Królewska. Najprawdopodobniej która została zniszczona przez pożar w 1911 w połowie XVIII wieku miejscowość otrzy- roku. Jej założycielem był Ludwik Zieliń- mała prawa miejskie. Wprawdzie do dziś nie ski. Na przełomie XIX i XX wieku w Lubyczy odnalazł się akt lokacji miejskiej, to jednak wybudowano fabrykę zapałek, tartak, dwa osiemnastowieczne lustracje i inwentarze młyny i gorzelnię, pracujące na miejscowym zaliczają ją do grona miast. Starania podjęte surowcu. Do czasów drugiej wojny światowej przez władze samorządowe w 2011 roku przy wielokulturową mozaikę dzisiejszego mia- akceptacji społecznej wyrażonej w lokalnych sta współtworzyli przedstawiciele trzech konsultacjach doprowadziły do ponownego kultur, religii i narodów – Polacy, Ukraińcy uzyskania przez Lubyczę praw miejskich w i Żydzi. Na skutek tragicznych wydarzeń po dniu 1 stycznia 2016 roku. 1939 roku miejscowość została doszczętnie Po zajęciu Galicji Wschodniej przez zniszczona. Pozostałością po wielokulturo- Austrię miasteczko początkowo zaczęło się wej historii tych terenów są unikalne zabyt- rozwijać. Jednak w XIX w. okoliczne dobra ki sztuki sakralnej.

»» Widok na Lubyczę Królewską z lotu ptaka/The view of the Lubycza Królewska from the sky 6 Gmina Lubycza Królewska

The oldest source describing the However, in the 19th century, Lubycza and its history of Lubycza Królewska is the docu- nearby properties did not have stable con- ment of Prince Siemowit IV from 1422 issu- ditions for development. The estate was pas- ed in Bełz. It specifies that the Walachian sed to many owners. Chronicles report that brothers Jakub and Miczka would carry the Lubycza had 14 owners during that period. prince titles in Lubycza. The development of the town was stopped by Lubycza, which was in the land a huge fire. In 1855, the first major local ma- of Bełżyce and the starosty of Rzeczycko, nufacturing was opened in Lubycza. It was was the crown land – hence the name Kró- a faience and stoneware factory which was lewska. Most probably, in the middle of the destroyed by the fire in 1911. Its founder was eighteenth century, the town received city Ludwik Zielinski. At the turn of the 19th and rights. Although the act of giving Lubycza 20th century, a match factory, sawmill, two Królewska the charter has not been found to mills and a distillery were built in Lubycza this day, 18th century surveys and invento- functioning thanks to the local resources.

»» Fragment Mapy topograficznej Królestwa Galicji i Londomerii z lat 1779-1783/ A fragment of the topographic map of the King- dom of Galicia and Londoleria from 1779-1783 ries rank it among the cities. Until World War II, the multicultural mosaic The efforts undertaken by the local of today’s city was co-created by representa- government in 2011, with social acceptance tives of three cultures, religions and nations expressed in local consultations, led Luby- – Poles, Ukrainians and Jews. As a result of cza gain municipal rights on January 1st the tragic events after 1939, the town was 2016. completely destroyed. The remains of the After Austria’s possession of Eastern multicultural history of these areas are the Galicia, the town began to develop initially. unique monuments of sacred art.

7 W trakcie okupacji sowieckiej, a na- się po wytyczeniu nowej granicy polsko-ra- stępnie hitlerowskiej wielu mieszkańców Luby- dzieckiej w 1945 r. Głośną i okrutną akcją była czy Królewskiej zostało wywiezionych na Sybir akcja UPA z nocy 8 na 9 marca 1946 r. Ukraińcy i przymusowe roboty do Niemiec. Miejscem odważyli się zaatakować pułk piechoty rozloko- kaźni stał się pobliski obóz zagłady w Bełżcu. wany w Lubyczy Królewskiej, Lubyczy Kniazie i 4 października 1942 r. Niemcy dokonali krwa- Teniatyskach. Celem było zniszczenie stacji ko- wej pacyfikacji w Lubyczy Królewskiej i Lubyczy lejowej i uwolnienie ludności ukraińskiej. Kniazie. W latach 1944-1946 większość lud- Rozstrzelano wówczas 16 Polaków i 32 ności ukraińskiej przesiedlono do dzisiejszej Ukraińców w ramach zemsty za spaloną stajnię Ukrainy, resztę zaś deportowano na tzw. Ziemie i zabite konie SS-Hauptsturmfuhrera Gottlieba Odzyskane w czerwcu i lipcu 1947 r. w ramach Heringa, komendanta obozu w Bełżcu. Wszyscy operacji „Wisła”. zabici nie mieli z podpaleniem nic wspólnego. Ogrom zniszczeń wojennych spowo- Polacy zostali pochowani we wspólnej mogi- dował, że wiele miejscowości nie wróciło do le na placu kościoła w Lubyczy Królewskiej, a swoich dawnych kształtów. Ślady niektórych Ukraińcy na cmentarzu greckokatolickim w osad i ich części przetrwały do dziś w formie Kniaziach. Do 1947 r. na tych ziemiach działały nazw okolicznych pól, lasów i nieużytków – Bo- również oddziały UPA. Działalność ta wzmogła żyki, Nietreba, Prenatka czy Borysy.

»» Mogiła Polaków na placu kościoła w Lubyczy Królewskiej zimą/ The grave of Poles in the church square in Lubycza Królewska in winter 8 Gmina Lubycza Królewska

During the Soviet and then Nazi oc- border in 1945. The loud and cruel action was the cupation, many residents of Lubycza Królewska UPA action from the night of 8 to 9 March 1946. were deported to Siberia and forced to work in Ukrainians dared to attack the infantry regiment Germany. The place of execution was the near- deployed in Lubycza Królewska, Lubycza Kniazie by extermination camp in Bełżec. On October 4, and Teniatyska. The goal was to destroy the rail- 1942, the Germans made a bloody pacification in way station and free the Ukrainian population. Lubycza Królewska and Lubycza Kniazie. Between 1944 and 1946, the majority of At that time, 16 Poles and 32 Ukrainians the Ukrainian population was resettled to today’s were shot in revenge for SS-Hauptsturmfuhrer Ukraine, the rest were deported to the so-called Gottlieb Hering’s (who was the commander of the Regained Territories in June and July 1947 as a Bełżec camp) burned stable and killed horses. All part of the Operation „Wisła”. the people that were killed had nothing to do with The enormity of the devastation of war the arson. Poles were buried in a common grave was the reason why many towns did not return to on the square of the church in Lubycza Królew- their former shapes. Traces of some settlements ska, and Ukrainians at the Greek Catholic ceme- and their parts have survived to this day as the tery in Kniazie. Until 1947, UPA branches also names of surrounding fields, forests and waste- operated on these lands. This activity intensified lands, such as Bożyki, Nietreba, Prenatka and after the demarcation of the new Polish-Soviet Borysy.

»» Kościół w Lubyczy Królewskiej nocą/ The church in Lubycza Królewska at night 9 »» fot. Piotr Krzych, Drewniana dzwonnica na cmentarzu w Lubyczy / The wooden belfry at the cemetery in Lubycza

»» Kościół w Lubyczy Królewskiej/ The church in Lubycza Królewska 10 Gmina Lubycza Królewska

»» fot. Piotr Krzych, Cmentarz w Lubyczy Królewskiej z I Wojny Światowej / The cemetery in Lubycza Królewska from the First World War 11 »» fot. Piotr Krzych, Przyroda Roztocza/The nature of Roztocze

12 Gmina Lubycza Królewska

»» Plantacja słoneczników ozdobnych niedaleko Lubyczy Królewskiej/Decorative sunflowers plantation near the Lubycza Królewska

13 »» fot. Piotr Krzych, Przyroda Lubyczy/The nature of Lubycza

14 Gmina Lubycza Królewska

»» Bunkier „Linii Mołotowa” w Lubyczy Królewskiej/ The shelter of the „Molotov Line” in Lubycza Królewska

15 »» Obchody 100-lecia odzyskania niepodległości/ The celebration of the 100th anniversary of regaining independence

»» Rajd rowerowy na Ukrainę w 2016 r./Bicycle ride to Ukraine in 2016 16 Gmina Lubycza Królewska

»» fot. Piotr Krzych, Korowaj dożynkowy/The kalah from the harvest festival »» Wieńce dożynkowe/Harvest festival wreaths

»» fot. Piotr Krzych, Zawody sportowo-pożarnicze w Lubyczy Królewskiej/ Sports and fire competition in Lubycza Królewska 17 HREBENNE

W Hrebennem znajduje się jedna go poety – Aleksandra Kozłowskiego. Jest on z najpiękniejszych w Polsce cerkwi. Pocho- pochowany w grobie miejscowego parocha dzi ona z 1600 r. i jest najstarszą kopułową (proboszcza) – ojca Nila Bogdana Łomnickie- cerkwią na Lubelszczyźnie. Obok cerkwi stoi go, który się nim opiekował. To tutaj znajdu- drewniana, dwukondygnacyjna dzwonnica z ją się także groby mieszkańców poległych w XVII wieku. Do 1941 r. znajdowały się na niej bratobójczych walkach po I i II wojnie świa- 3 dzwony, które zostały zarekwirowane przez towej. Kilkadziesiąt metrów dalej znajduje się Niemców. W latach 60. XX wieku zakupiono cmentarz choleryczny z 1915 r., gdzie pocho- dla cerkwi dzwon „św. Mikołaja”, natomiast wano 44 mieszkańców Hrebennego, którzy z okazji 1000-lecia Chrztu Rusi w 1988 r. za- zmarli w czasie panowania epidemii. kupiono drugi dzwon „św. Włodzimierz Wiel- Sama wioska została osadzona ki”. Świątynia i dzwonnica odzyskały dawny na prawie wołoskim i składała się z wielu blask po gruntownej renowacji. Odnowione dworzysk (Barany, Bożyki, Horaje, Jalinka, zostały również zabytkowe ikony i ikonostas. Smreczyna, Bukowina). W 1565 r. wioskę Świątynia jest trójdzielna, składająca się z królewską Hrebenne otrzymał od króla Zyg- prezbiterium, nawy głównej i babińca, nad munta Augusta Stanisław Zamoyski – wo- którymi są trzy kopuły. jewoda bełski. U stóp stromego wzgórza, na Po drodze w kierunku Korni mijamy którym znajduje się świątynia, przepływa dwa cmentarze. Na pierwszym zobaczymy roztoczański strumyk Prutnik, dopływ So- między innymi pomnik na grobie ukraińskie- łokiji.

»» Cerkiew pw. św. Mikołaja w Hrebennem/ The St. Nicholas Orthodox church in Hrebenne 18 Gmina Lubycza Królewska

One of the most beautiful Orthodox chur- ches in Poland is located in Hrebenne. It dates back to 1600 and it is the oldest domed church in the Lu- blin region. Next to the church there is a wooden, two-storey belfry from the 17th century. Until 1941, there were 3 bells on it, which were requisitio- ned by the Germans. In the 1960s, the “St. Nico-»» fot. Katarzyna Czop, Staw w Hrebennem/ A pond in Hrebenne las” bell was bought. On the occasion of the 1000th anniversary of the thorough renovation. Historical icons and icono- Baptism of Rus in 1988, they bought the second stasis were also renovated. The temple is tripar- bell named „St. Włodzimierz Wielki”. The temple tite, consisting of the presbytery of the nave and and belfry regained their former splendor after babinet, over which there are three domes. On the way to Kornie, we pass two ceme- teries. At the first one, we will, among others, see a monument on the grave of the Ukrainian poet – Alexander Kozłowski. He was buried in the grave of a local parish priest – the father of Nil Bogdan Łomnicki, who was taking care of him.It is here that the graves of residents killed in fratricidal battles after the First and Second World War are also found. A few dozen of meters away there is the choleric cemetery from 1915, where 44 residents of Hrebenne, who died during the epidemic pe- riod, were buried. The village was settled on the Walla- chian law and consisted of Barany, Bożyki, Horaje, Jalinka, Smreczyn, Bukowina. In 1565, the royal village of Hrebenne was given by king Zygmunt August to king Stanisław Zamoyski who was the voivode of Bełz. Down the hill, where the temple is located, there is the Roztocze stream of Prutnik, a »» Drewniana dzwonnica w Hrebennem/The wooden belfry in tributary of Sołokija river. Hrebenne 19 HUTA LUBYCKA

Miejscowość położona jest na po- dy stanowiły przysiółek wsi Werchrata. łudniowo-zachodnim skraju gminy, w gra- Obydwie miejscowości zostały zniszczo- nicach Południoworoztoczańskiego Parku ne w wyniku drugiej wojny światowej. Do Krajobrazowego. Pierwsze wzmianki źró- sołectwa należy również wieś Pawliszcze, dłowe o Hucie Lubyckiej pochodzą z 1676 r., kiedyś stanowiąca część Lubyczy Knia- kiedy to jako królewszczyzna mieściła się w zie. granicach starostwa rzeczyc- kiego. Jej nazwa pochodzi od istniejącej kiedyś huty szkła. Zachowały się tutaj jeszcze fundamenty pieców i ciekawe kamienne przydrożne krzyże bruśnieńskie. W XVIII w. we wsi istniała drewniana cerkiew parafialna pw. św. Praksedy. W wyniku I rozbioru Polski wioska znalazła się pod za- borem austriackim. W 1787 r. została przekazana wraz ze starostwem rzeczyckim Edwardowi Romanowskie- mu w zamian za warzelnie soli w Kossowie. Następnie tutejsze dobra należały ko- lejno do barona Zeubitza, Woronieckich i Zielińskiego. W wiosce zachowała się kier- nica – sadzawka ze źródeł- kiem oraz przydrożny krzyż pątniczy. Do sołectwa Huta Lubycka należą Mrzygłody Lubyckie. Niedaleko znaj- dują się również Mrzygłody, położone już w gminie Ho- ryniec. Jeszcze w XIX w. wieś po stronie lubyckiej należa- ła do Lubyczy Kameralnej, zaś podkarpackie Mrzygło-»» fot. Piotr Krzych, Przydrożny krzyż/ A roadside cross

20 Gmina Lubycza Królewska

The town is located on the south- for salt works in Kossowo. There was a pil- -western edge of the commune in the Eastern grimage trail running through the village Roztocze, within the borders the South Roz- to the nearby Basilian monastery at Wer- tocze Landscape Park. The first mention of chrata. The village has a steering wheel – a it comes from 1676. Until the First Partition pond with a spring and a roadside pilgrim of Poland, it was a royal property belonging cross.Mrzygłody Lubyckie village belongs to rzeczycki county. Its name comes from the to Huta Lubycka. Nearby, there is also vil- once existing glass factory. The foundations lage Mrzygłody, already located in the com- of stoves and interesting roadside crosses mune of Horyniec. Even in the 19th century bruśnieńskie are still present there. the village on the Lubycza side belonged to In the 18th century, there was a Lubycz Kameralna, while the Podkarpackie wooden St. Praxedis parish church in the Mrzygłody constituted the hamlet of village village. As a result of the First Partition of Werchrata. Both were destroyed as a result Poland, the village was under Austrian rule. of the Second World War. The village of Paw- In 1787, it was handed over to the imperial liszcze, once a part of Lubycza Kniaza, be- county of Edward Romanowski in exchange longs to the parish.

»» fot. Archiwum prywatne Franciszki Wołoszyn, Uczniowie Szkoły Podstawowej z Huty Lubyckiej 1933 r./ The private archive of Franciszka Wołoszyn, The students of the Elementary School from Huta Lubycka 1933

21 »» fot. Adam Sytnik, Wieża na wzgórzu Krągły Goraj/ The tower on the Krągły Goraj hill

22 Gmina Lubycza Królewska

»» fot. Piotr Krzych, Huta Lubycka - krajobraz zimowy/ Huta Lubycka - winter landscape

23 »» fot. Piotr Krzych, Krajobraz zbocza wzgórza Krągły Goraj/ The landscape of Krągły Goraj hill

»» fot. Piotr Krzych, Bunkier „Linii Mołotowa” - punkt oporu „Goraje”/ The shelter of the „Molotov Line” - resistance point „Goraje” 24 Gmina Lubycza Królewska

»» Krzyż w Pawliszczach/A cross in Pawliszcze

25 KNIAZIE

W Kniaziach miał siedzibę kniaź skiego czasie II wojny światowej. W jej po- – wójt wołoski. Na początku XX w. funkcjo- bliżu znajduje się murowana dzwonnica i nował tu urząd telegraficzny. Znajduje się rozległy cmentarz, na którym zachowało tu murowana cerkiew pw. św. Paraskewii, się wiele pięknych nagrobków z kamienia która powstała w latach 1798-1806 z fun- bruśnieńskiego. Na cmentarzu znajduje się dacji kniaziów lubyckich, potomków Wo- kamienny krzyż na grobie ostatniego knia- łochów Jakuba i Miczki. Do uroczystego zia. W pobliżu wioski pozostały ślady grodu poświęcenia świątyni doszło 14 paździer- słowiańskiego zniszczone zapewne w czasie nika 1806 r. Od 1916 r. w cerkwi znajdowały najazdów tatarskich na te ziemie. Las Bacz- się relikwie św. Paraskewii przywiezione ków położony był na północ od Kniazi. Kie- z Rzymu przez Kazimierza Lubeckiego z dyś znajdowała się tam mogiła z krzyżem, matką Pauliną. Niestety cerkiew została przypominającym napad Tatarów na Ruś w uszkodzona w wyniku ostrzału artyleryj- 1500 r.

»» fot. Piotr Krzych, Ruiny cerkwi w Kniaziach/ The ruins of the Orthodox church in Kniazie 26 Gmina Lubycza Królewska

»» Ruiny cerkwi w Kniaziach/ The ruins of the Orthodox church in Kniazie

In Kniazie, the prince and the dox church was damaged as a result of ar- Wallachian major had his headquarters. tillery fire during World War II. There is a At the beginning of the 20th century, the brick belfry and a large cemetery nearby, telegraph office functioned there. There where many beautiful gravestones made of is a brick St. Paraskewii Orthodox church, the bruśnieński stone are preserved. At the which was established between 1798-1806 cemetery there is a stone cross on the grave and founded by the Lubycza princes, Wal- of the last prince. Near the village, there are lachian descendants – Jakub and Miczek. traces of Slavic stronghold which were pro- The solemn dedication of the temple took bably destroyed during the Tatar invasions place on October 14, 1806. From 1916 the- on these lands. Las Baczków was located on re were relics of St. Paraskevia brought the north side of Kniazie. Once there was a from Rome by Kazimierz Lubecki and his grave with a cross, the reminiscent of the mother Paulina. Unfortunately, the Ortho- Tatar invasion on Rus in 1500. 27 »» Cmentarz greckokatolicki w Kniaziach/ The Greek Catholic cemetery in Kniazie

28 Gmina Lubycza Królewska

»» Wiosenny krajobraz w Kniaziach/ The spring landscape in Kniazie 29 KORNIE

Kornie położone są we wschodniej parafialna pw. św. Praksedy. Cerkiew muro- części gminy, nad rzeką Sołokiją. Od 1388 waną postawiono w 1910 r. według projektu r. Kornie były własnością rodziny Radza- Wasyla Nahirnego – architekta ze Lwowa, któ- nowskich. W 1497 r. w obozie pod Suczawą w ry zaprojektował ponad 300 takich murowa- Mołdawii król Jan Olbracht odebrał Kornie nych cerkwi. Obecnie cerkiew jest kościołem Zygmuntowi Radzanowskiemu za niestawien- filialnym parafii w Siedliskach. nictwo na wyprawę i nadał je Janowi Tarnow- We wsi do dzisiaj zachowały się chaty rusiń- skiemu. Jednak do przejęcia wsi nie doszło i skie budowane według tradycji wołoskiej. Były nadal pozostała w posiadaniu Nieszyckich- to tzw. chyże. Pod jednym dachem znajdowa- -Radzanowskich. Przed 1532 r. Kornie trafiły w ło się mieszkanie dla gospodarzy, komora do ręce Andrzeja Radzanowskiego, który był rów- przechowywania jadła oraz pomieszczenia dla nież właścicielem Wierzbicy i Mostów Małych. zwierząt. Na południe od wioski pozostał na- Pierwsza cerkiew we wsi istniała już w 1564 r. syp kolejowy. To tędy przebiegał tor kolejowy z W 1725 r. znajdowała się tu drewniana cerkiew Hrebennego do Sokala.

»» Cerkiew w Korniach/The Orthodox church in Kornie 30 Gmina Lubycza Królewska

Kornie is located on the eastern part re was a wooden St. Praxedis parish church. of the commune, by the Sołokija river. From The brick Orthodox church was built in 1910 388, Kornie were owned by the Radzanowski according to the vision of Vasil Nahirny – an family. In 1497, in the camp in Suceava (Moldo- architect from Lviv who designed over 300 va), King Jan Olbracht took Kornie away from such brick churches. Currently, the church is a Zygmunt Radzanowski for his absence during branch church of the parish in Siedliska. the expedition and gave it to Jan Tarnowski. Ruthenian cottages built according However, the takeover of the village did not to the Wallachian tradition have survived to take place and it remained in the possession this day in the village. They were called “chy- of Nieszycki-Radzanowski families. Before że”. Under one roof there was an apartment for 1532 Kornie was owned by Andrzej Radzanow- the householders, a food storage and rooms for ski, who was also the owner of Wierzbica and animals. The railway embankment remained Mosty Małe. The first Orthodox church in the on the south side of the village. This was the village existed already in 1564. In 1725, the- route from Hrebenne to Sokal.

»» fot. Piotr Krzych,Cerkiew w Korniach/ The Orthodox church in Kornie 31 MACHNÓW STARY

Historia Machnowa Starego sięga XIV w. Podobnie jak Kornie i Wierzbicę nabył go w 1388 r. Paweł Radzanowski – jeden z fun- datorów kościoła w Rzeplinie. Po jego śmierci dobra trafiły w ręce jego syna Pawła, wojewody bełskiego. Do czasów drugiej wojny światowej w Machnowie istniała parafia greckokatolicka, – cerkiew wybudowano w latach 1900-1904 r. Dziś znajduje się tu kościół filialny pw. Naro- dzenia Najświętszej Maryi Panny. Świątynią opiekują się Małe Siostry Jezusa, zamieszkują- tarz do sprawowania liturgii. Obok niego znaj- ce w budynkach poproboszczowskich. duje się nagrobek proboszcza parafii, który swój Będąc w tej wiosce, należy zwrócić urząd sprawował w latach 1859-1873 – Wiktora uwagę na cmentarz greckokatolicki, na którym Tarasewycza. Na tutejszej nekropolii spoczywa zachowało się wiele nagrobków bruśnieńskich. również ksiądz Antin Jaciw, proboszcz sprawu- W jego centralnej części postawiono krzyż upa- jący posługę w latach 1907-1928. W bliskim są- miętniający 100-lecie konsekracji ostatniej cer- siedztwie od miejsca pochówku Jaciwa znajduje kwi w tej miejscowości. Znajduje się tutaj także się grób jeszcze jednego księdza – Iliji Mazyke- figura Najświętszej Maryi Panny oraz mały oł- wycza, który pracował tu w latach 1873-1892.

»» Cmentarz greckokatolicki w Machnowie Starym/ The Greek Catholic cemetery in Machnów Stary 32 Gmina Lubycza Królewska

The history of Machnów Stary da- Jaciw (a parish priest who served between tes back to the 14th century. Like Kornie 1907-1928) on the local necropolis. Near- and Wierzbica, it was purchased in 1388 by by, there is the tomb of another priest– Ili- Paweł Radzanowski – one of the founders of ja Mazykewycz who worked here between the church in Rzeplin. After his death, go- 1873-1892. ods were given to his son Paul, the governor of Belz. Until the Second World War, there was a Greek Catholic parish in Machnów, – the church was built in 1900-1904. Today, there is a Saint Virgin Mary’s Birth filial church. The temple is ta- ken care of by the Little Sisters of Jesus, who live in the same buildings that the preachers used to live. When visiting the village, pay atten- tion to the Greek Catho- lic cemetery where many of the gravestones were preserved. In its central part, a cross was erected and it commemorates the 100th anniversary of con- secrating the last church in this town. There is also a statue of the Blessed Virgin Mary and a small altar for celebrating the liturgy. Next to it there is a gravestone of the parish priest Wiktor Tarasewycz who held his office be- tween 1859-1873. There» » Cmentarz greckokatolicki w Machnowie Starym/The Greek Catholic cemetery in Machnów is also a grave of Antin Stary 33 »» Nagrobek na cmentarzu w Machnowie Starym/ The tombstone at the cemetery in Machnów Stary

34 Gmina Lubycza Królewska

»» fot. Piotr Krzych, Kościół w Machnowie Starym/ The church in Machnów Stary

35 MACHNÓW NOWY

Machnów Nowy jest młodszym ków. Od 1985 r. kościół pw. św. Apostołów imiennikiem pobliskiego Machnowa Sta- Piotra i Pawła stał się siedzibą miejscowej rego. Swój rozwój zawdzięczał powstaniu parafii. Ożywiło się tu także życie kultu- jednego z największych w Polsce kombi- ralne. Warto nadmienić, że w miejscowości natów rolnych. To tutaj zaczęli napływać występowali m.in. Jerzy Połomski czy Ire- osadnicy z całego kraju. W latach 70. po- na Santor. Zmiana sytuacji gospodarczej i wstały tu m.in.: ośrodek zdrowia, boisko, nowego ustroju spowodowała upadek daw- restauracje, liczne sklepy i kompleks blo- nych PGR-ów.

Machnów Nowy is the younger From 1985, the St. Apostles Peter and Paul namesake of the nearby Old Machnów. It’s church became the seat of the local parish. owed its development to one of the largest Cultural life has also revived there. It is agricultural conglomerate in Poland. This worth mentioning that Jerzy Połomski or is where settlers from all over the country Irena Santor performed in the village. The started to arrive. In the 1970s, a health cen- change of the economic situation and the ter, a pitch, restaurants, numerous shops new system caused the collapse of former and a complex of blocks were created there. state collective farms.

36 Gmina Lubycza Królewska

»» Kościół w Machnowie Nowym/ The church in Machnów Nowy

37 MOSTY MAŁE

Wioska położona jest w południowej trakcie działań wojennych. W XIX w. założono części gminy na lewym brzegu Sołokiji. Pierw- we wsi cmentarz grzebalny, na którym do dziś sza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1470 zachowało się wiele artystycznych nagrobków r. Przed 1532 r. Mosty Małe trafiły w ręce An- bruśnieńskich. Dawną pamiątką w miejsco- drzeja Radzanowskiego. Jeszcze przed drugą wości jest drewniana dzwonnica, obok której wojną światową funkcjonowała tu drewniana istniała przedwojenna kaplica, a wcześniej świątynia greckokatolicka, należąca do para- cerkiew greckokatolicka. W okolicy znajdują fii w Hrebennem. Niestety w 1941 r. spłonęła w się również schrony bojowe z lat 1940-1941.

The village is located on the southern the war. In the 19th century, a burial cemete- part of the borough, on the left bank of Sołoki- ry was built in the village. Many of its artistic ja river. The village was mentioned for the first tombstones have been preserved to this day. time in 1470. Before 1532, it was handed over to The old memento in the village is a wooden Andrzej Radzanowski. Even before the Second belfry, next to which there was a pre-war cha- World War, there was a wooden Greek Catholic pel and earlier, a Greek Catholic church. There temple belonging to the parish in Hrebenne. are also battle shelters from 1940-1941 in the Unfortunately, in 1941 it was burned during area.

»» Drewniana dzwonnica w Mostach Małych/The wooden belfry in Mosty Małe 38 Gmina Lubycza Królewska

»» Krzyż przy drewnianej dzwonnicy w Mostach Małych/A cross near the wooden belfry in Mosty Małe 39 40 Gmina Lubycza Królewska POTOKI

Pierwsza wzmianka o Potokach po- wojennych. W 1943 r. w lesie podBałaszami chodzi z 1611 r. Początkowo wieś należała do rozłożył się tabor Cyganów, o czym ktoś po- rodziny Chamców, a następnie do dóbr kró- wiadomił Niemców. Hitlerowcy otoczyli obóz, lewskich. Do czasów drugiej wojny światowej po czym kazali uwięzionym ludziom kopać przy drodze z Lubyczy Królewskiej do Hre- głęboki dół. Wszyscy Cyganie zostali rozstrze- bennego znajdowała się kapliczka Matki Bożej. lani. Dziś informuje o tym krzyż, gdzie znajdu- Według miejscowych kilkaset lat temu małej je się zbiorowa mogiła. Nazwa wsi pochodzi od dziewczynce objawiła się Matka Boska. Z Poto- niewielkiego strumyka nazywanego dawniej kami związana jest tragiczna historia z czasów Krupcem.

The first mention of Potok dates back the wartime is connected with Potok. In 1943, to 1611. Initially, the village belonged to the Gypsies encamped in the forest near Bałasze. Chamiec family and then to the royal estates. The information about it reached the Germans. Until World War II, by the road from Lubycza The Nazis surrounded the camp and then orde- Królewska to Hrebenne, there was a chapel of red the people to dig a deep pit. All Gypsies were Virgin Mary. According to the locals, a few hun- shot. Today, the cross standing near the mass dred years ago Virgin Mary appeared in front grave reminds about it. The name of the village of the eyes of a little girl. A tragic story from comes from a small stream called Krupiec.

» Pola facelii w Potokach/The fields of Lacy phacelia in Potoki 41 RUDA ŻURAWIECKA

Historia Rudy Żurawieckiej sięga snością Żyda Hersza Federbuscha. Do dziś we- początków XVII w. Początkowo nazywała się wnątrz znajdują się stare urządzenia do miele- Wolą Żurawiecką, ponieważ osadzona została nia mąki. z inicjatywy (woli) Jana Zamoyskiego między Żurawcami a Lubyczą. W 1603 r. starostwo rzeczyckie, w którym znajdowała się Wola Żurawiecka, Jan Zamoyski przekazał swojemu synowi Tomaszowi. Autor lustracji z 1765 r. po- daje już nazwę Ruda Żurawiecka. We wsi było wówczas osiem chałup i karczma. Ruda Żurawiecka pod koniec XIX w. była częścią Żurawiec w powiecie Rawa Ruska. Miejscowość jest znana z zabytkowego mu- rowanego młyna wodnego na rzece Sołokiji. Młyn przed drugą wojną światową był wła- » Sołokija/ The Sołokija river

» Stary młyn w Rudzie Żurawieckiej/ An old mill in Ruda Żurawiecka 42 Gmina Lubycza Królewska

The history of Rudy Żurawiecka da- ves the name Ruda Żurawiecka. In the village tes back to the beginning of the 17th century. there were eight cottages and a tavern. At the Initially, it was called Wola Żurawiecka becau- end of the 19th century, Ruda Żurawiecka was se it was located between Żurawce and Luby- part of Żurawiec in the Rawa Ruska district. cza according to the initiative (will – in Polish The village is known for its historic stone wa- - wola) of Jan Zamoyski. In 1603 he passed the termill on the Sołokija River. Before the Se- Rzeczyce Poviat Starosty, which Wola Żura- cond World War, the mill was owned by Hersz wiecka was located in, to his son Tomasz. The Federbusch (of Jewish origins). Until today, author of the inspection from 1765 already gi- there are old flour grinders inside.

43 SIEDLISKA

Miejscowość znajduje się w dolinie wstała tam elektrownia wodna pracująca na Prutnika. Została założona jako jedno z dwo- potrzeby dworu z XVI w. Legenda głosiła, że do rzysk przez pasterzy wołoskich przybyłych z budowy dworu przy źródełku wykorzystano Karpat Wschodnich. Pierwotnie nazywała się piasek z mogiły –kurhanu , kryjącego prochy Stare Hrebenne. Powstała prawdopodobnie poległych w okresie wojen z XVII w. W związku na początku XV w. jako zaplecze gospodarczez tym na dworze miały dziać się dziwne rzeczy grodu znajdującego się na wzgórzu Siedliska,i straszyć duchy. Na polecenie księcia Pawła zniszczonego na przełomie XV/XVI w. przez- TaSapiehy na początku XX w. stary dwór został tarów. Do dzisiaj w wiosce zachowały się- dawrozebrany, a z kamieni po nim wybudowano w ne zabudowania tzw. chyże. W połowie XV centrum w. Siedlisk cerkiew greckokatolicką. Dzierżawcą królewskiej wsi Siedliska był Jac- Atrakcją unikalną w skali światowej, ko Dzieduszycki herbu Sas. W XIX w. wieś była która znajduje się na terenie gminy, jest stano- własnością Jabłonowskich, od których dobra wisko geologiczne z fragmentami skamienia- zakupił książe Adam Sapieha – znany poli- łych drzew w Siedliskach. Warto odwiedzić tyk galicyjski. Jego syn Paweł był pierwszymtam Muzeum Skamieniałych Drzew, gdzie prezesem Polskiego Czerwonego Krzyża. W można obejrzeć okazy skamieniałych drzew skład ich majątku wchodziły folwarki w -Sieliczących 20 milionów lat. W pobliżu znajdu- dliskach, Hrebennem, Racie i Mostach. je się także rezerwat przyrodniczy„Jalinka” , Również na początku XIX stulecia wchroniący częściowo obszary występowania Siedliskach powstała fabryka fajansu, która skamieniałych pni. W celu ochrony tak uni- istniała do początku XX w. Jeszcze do czasówkalnego bogactwa geologicznego czynione są II wojny światowej wieś była ośrodkiem garn- starania, aby stworzyć Geopark –„Kamienny carstwa. Dodatkowo na poczatku XX w. - po las na Roztoczu”.

» Cerkiew św. Mikołaja w Siedliskach/ The St. Nicholas Orthodox church in Siedliska

44 Gmina Lubycza Królewska

The village is located in the Prutnik stones were used to build a Orthodox church valley. It was founded as one of the manors by located in the center of Siedliska. the Wallachian shepherds who came from the An undoubtful unique attraction eastern side of the Carpathian Mountains. of the municipality, is the geological display Originally its name was Old Hrebenne. It was with fragments of flinted trees from Siedli- probably founded at the beginning of the 15th ska. The place that is worth visiting is the Vil- century as the economic base of the borough lage Museum where you can see specimens located on the hill in the village Siedliska, de- of fossil trees which are 20 million years old. stroyed by the Tatars at the turn of the 16th Nearby, there is also a nature reserve „Jalin- century. The former buildings called “chyże” ka”that partially protects the areas of fos- have survived up to this day. In the middle silized tree trunks. In order to protect such of the 15th century, Jacko Dzieduszycki, who unique geological richness, the efforts are was the arm of the Sas people, became a te- made to create a Geopark – „Stone Forest in nant of the royal village of Siedliska. In the Roztocze”. 19th century, the village was owned by Jabło- nowski family from whom the goods were bo- ught by Prince Adam Sapieha – a well-known Galician politician. His son Paweł was the first president of the Polish Red Cross. Their property included farms in Siedliska, Hre- benne, Rata and Mosty. Moreover, at the beginning of the 19th century, a faience factory was esta- blished in Siedliska and existed until the be- ginning of the 20th century. Until World War II, the village was still a center of pottery. In addition, at the beginning of the 20th centu- ry, there was a hydroelectric power plant wor- king for the needs of the 16th century manor. The local legend claimed that the construc- tors used the sand from the burial mound covering the ashes of those who were killed during the wars in the 17th century. As a con- sequence of this act, it was said that there was a presence of ghosts and supernatural creatu- res responsible for strange things happening in the manor. As requested by Prince Paweł Sapieha, the old manor was dismantled at the beginning of the 20th century. The remaining » Grób Pawła Sapiehy/ The tomb of Paul Sapieha 45 » Plantacja cypryśnika błotego w Siedliskach/ The plantation of the bald cypress in Siedliska

Skamieniałe drzewa od dawna wstało w budynku po byłej szkole podsta- wzbudzały zainteresowanie, będąc osobli- wowej, a jego otwarcia dokonano 21 czerwca wością i atrakcją turystyczną na skalę eu- 2003 r. Mieszkańcy Siedlisk w ramach czynu ropejską. Jan Długosz miejscowym sosnom społecznego przebudowali i odnowili obiekt, przypisywał tajemniczą zdolność ulegania przystosowując go do umieszczenia w nim mu- skrzemienieniu zaledwie po kilku latach od zealnych zbiorów. ścięcia. W rzeczywistości występujące licznie Muzeum Skamieniałych Drzew w w okolicy Siedlisk okazy skamieniałych drzew Siedliskach złożone jest z trzech izb tema- to szczątki gatunku Taxodioxylon taxodii. Ro- tycznych. W największej, zajmującej kilka sły one w tych stronach kilkanaście milionów pomieszczeń, prezentowane są skamieniałe lat temu, w neogenie. Niezwykle rzadko odno- drzewa. Jest to największy zbiór tego typu towywane w geologii zjawisko krzemienienia okazów w Polsce. Do tej pory udało się zebrać polegało na zamianie organicznej substancji około 500 eksponatów o różnych kształtach i drzewnej w nieorganiczną krzemionkę, która barwach. W drugiej izbie myśliwskiej znajdu- w sprzyjających chemicznie warunkach, po ją się trofea myśliwych: różne poroża, skóry z prostu zastępowała komórki roślinne. Uczeni dzika i wilka oraz sprzęt łowiecki. Natomiast przypuszczają, że Taxodioxylon taxodii przed w trzeciej zgromadzono stary sprzęt gospo- skrzemienieniem swoim wyglądem i właści- darstwa domowego, będący dowodem boga- wościami drewna przypominały współczesne tej tradycji kulturowej regionu. Można tutaj cypryśniki błotne. To jedne z nielicznych ga- zobaczyć cepy, kołowrotki, gliniane garnki, tunków iglastych, które zrzucają igły na zimę. lampy naftowe, niecki, stół stolarski i żelazka Muzeum Skamieniałych Drzew po- z duszą. 46 Gmina Lubycza Królewska

Petrified trees have been the subject tablished in the building of the former primary of interest for a long time, being a peculiarity and school, and its opening took place on June 21, 2003. a tourist attraction on a European scale. Jan Dłu- As a part of a social act, the residents of Siedliska -re gosz attributed the mysterious ability to to the local constructed and renovated the building adapting it pines. Namely, they became a lint-alike only a few to place museum collections in it. years after the beheading. In fact, numerous speci- The Museum of Petrified Trees in Siedli- mens of fossil trees that can be found near the area ska is divided into three thematic chambers. In the of Siedliska are the remains of Taxodioxylon taxo- largest one, which occupies several rooms, there dii species. They grew there several million years are fossilized trees. It is the largest collection fo this ago in neogene. The flint phenomenon was extre- type of specimens in Poland. So far, about500 exhi- mely rare in the geology and was the conversion bits of various shapes and colors have been collec- of an organic wood substance into inorganic silica ted. In the second hunting room there are trophies which in chemically favorable conditions, simply of hunters: various antlers, wild boar, wolf skinsand replaced plant cells. Scholars speculate that Taxo- hunting equipment. The third one contains old ho- dioxylon taxodii was similar to the modern bald cy- usehold appliances, which are the proof of rich cul- press. These are one of the few conifer species that tural tradition of the region. Here you can see flails, cast their needles in winter. reels, clay pots, oil lamps, troughs, carpentry table The Museum of Petrified Trees was es- and box irons.

» Muzeum Skamieniałych Drzew w Siedliskach/ The Museum of Petrified Trees in Siedliska

47 » Kapliczka św. Mikołaja w Siedliskach/ St. Nicholas Chapel in Siedliska

48 Gmina Lubycza Królewska

49 » Figura Matki Bożej w Siedliskach/ Statue of Virgin Mary in Siedliska

50 Gmina Lubycza Królewska

» Pomnik św. Jana Pawła II przed kościołem w Siedliskach/ The monument of St. John Paul II in front of the church in Siedliska

» Kościół w Siedliskach/ The church in Siedliska 51 TENIATYSKA

Nazwa wioski po raz pierwszy wy- na utrzymanie posła ziemi bełskiej w czasie mieniana jest w dokumentach historycznych posiedzeń Sejmu. Poseł nie posiadał majątku, w 1422 r., kiedy młyn Teniatyszcze i kniastwo więc musiał siedzieć na końcu sali sejmowej i lubyckie zostały nadane Jakubowi i Miczkowi. do tego na twardych krzesłach nie mając wiele Jako wieś wołoska w dokumentach występuje do powiedzenia. w 1472 r. W 1754 r. z fundacji królewskiej wybu- Do dziś zachował się cmentarz grze- dowano pierwszą drewnianą cerkiew pw. św. balny, na którym można spotkać XIX-wiecz- Demetriusza (Dymitra). Była ona użytkowa- ne nagrobki. Po 1947 r. część wsi położona na na do 1945 r. – opuszczona popadła w ruinę.prawym brzegu Sołokiji przestała istnieć. O Przy cerkwi istniała drewniana dzwonnica dawnych zabudowaniach świadczą kobierce z 1754 r., przeniesiona w 1988 r. do Kniazi. Za barwinka i duży przydrożny krzyż z 1848 r. Na czasów Rzeczypospolitej Teniatyska należały miejscu dawnej cerkwi św. Dymitra znajduje do dóbr krzesłowych województwa bełskiego. się malutka drewniana cerkiew, wybudowana Mieszkańcy musieli płacić podatek w naturze przez Fundację im. Iwana Huka.

The name of the village is mentioned St. Dymitr church there is a tiny wooden Ortho- in historical documents for the first time in 1422, dox church built by the Ivan Huk’s Foundation. when the Teniatyszcze mill and the Lubycza areas were given to Jakub and Miczek. As a Wallachian village, it is mentioned in documents in 1472. In 1754, the first wooden St. Demetrius Orthodox church was built thanks to the royal foundation. It was in use until 1945. Later, it was abandoned and fell into ruin. Near the church there was a wooden belfry from 1754, moved to Kniazie in 1988. During the time of the Republic of Poland,- Tenia tyska belonged to the chair goods of the -Bełz vo ivodeship. To maintain the deputy of Bełz during the parliament sessions, residents had to pay be- nefits in kind. The deputy did not have any proper- ty, so he had to sit at the end of the parliamentary chamber on a hard chair not having much to say. To this day, a burial cemetery has been preserved. The 19th century tombstones can be found there. After 1947, part of the village loca- ted on the right bank of the Sołokija river ceased to exist. What reminds us of the old premises are the myrtle carpets spreading around and a large roadside cross from 1848. In place of the former » Przydrożny krzyż/A roadside cross 52 Gmina Lubycza Królewska

» Przydrożny krzyż/A roadside cross

53 WIERZBICA

W miejscowości znajduje się ka ma właściwości uzdrawiające. Według klasycystyczny dwór w dawnym mająt- tradycji w tym miejscu miał ukazać się ku Lityńskich-Romerów z początku XX w. dziedzicowi Papparze, Michał Archanioł oraz kaplica grobowa Lityńskich z 1860 r. jako starzec. Dziedzic zobaczył go biorą- W miejscu cerkwi greckokatolickiej p.w. cego wodę z cudownego źródełka pośród św. Michała Archanioła można zobaczyć pól. Starzec powiedział, że przyjechał tu krzyż, ufundowany przez byłych miesz- z dalekich stron, żeby zaczerpnąć świętej kańców wsi pochodzenia ukraińskiego. Na wody, która pomaga w chorobie i cierpie- cmentarzu greckokatolickim zachowało niach. Poprosił go również o postawienie się około 450 nagrobków, w tym wiele na- tu kapliczki i krzyża. Właściciel gruntów grobków bruśnieńskich. roześmiał się tylko. Sam po pewnym cza- Na łąkach zwanych Czerniewo sie zachorował, dostając paraliżu prawej między Wierzbicą a Machnowem Nowym ręki i nogi. Przypomniał sobie wtedy słowa znajduje się miejsce kultu miejscowej lud- starca i zaczął leczyć się wodą ze źródełka ności. Legenda mówi, że woda ze źródeł- i bardzo szybko wyzdrowiał. W podzięko-

» Figura św. Michała Archanioła w Czerniewie/ The statue of St. Michael the Archangel in Czerniewo

54 Gmina Lubycza Królewska

There is a 20th century mansion the spring has healing properties. According from the classicism era in the village that to the tradition, Michał Archangel as an em - once belonged to Lityński-Romer families bodiment of an old man appeared there in together with the Lityński burial chapelfront of the eyes of heir Pappara. Heir saw from 1860. In the place of St.the Michael the him taking water from a miraculous spring Archangel Greek Catholic church you canamong the fields. The old man said he came see the cross founded by former residents from distant places to get some holy water of the village who were of Ukrainian origin.that helps with his illness and suffering. Mi- About 450 tombstones have been preserved chael Archangel asked him to build a chapel in the Greek Catholic cemetery, including and a cross in the place of appearance. The many bruśnienski tombstones. owner of the land laughed only. He fell ill In the meadows known asCzernie - after some time, getting paralysis of his right wo located between Wierzbica and Machnów hand and leg. He remembered the old man’s Nowy, there is local people’s place of wor - words and healed himself with water from ship. The legend states that the water from the spring and he recovered very quickly. In

» Figura Matki Bożej w Czerniewie/ The statue of Virgin Mary in Czerniewo

55 waniu Bogu wybudował wówczas kaplicz- kę. Niestety obiekt uległ zniszczeniu. Jeszcze przed pierwszą wojną światową mieszkańcy opowiadali, że no- cami ukazywały się anielskie procesje z dziwnymi światłami. Niegdyś żołnierz pa- trolujący pobliską granicę pod Nowosiół- kami zobaczył na łące tysiące świateł i cie- ni. Obecnie w tym miejscu znajdu- je się makieta dawnej cerkwi, źródełko z uzdrawiającą wodą oraz kapliczka z figurą św. Michała Archanioła, jako młodzieńca. Replikę kaplicy z 1636 r. wykonał Walde- mar Kosiński, parafianin z Machnowa No- wego. » Replika kaplicy z 1636 r./ The replica of a chapel from 1636

» Pałac w Wierzbicy/The palace in Wierzbica

56 Gmina Lubycza Królewska » Kaplica grobowa Lityńskich/The grave chapel of the Lityńscy order to thank God for his recovery, he built a chapel at that time. Unfortunately, the ob- ject has been destroyed. Before the First World War, the re- sidents said that angelic processions with strange lights appeared at nights. Once a soldier patrolling the nearby border near Nowosiółki saw thousands of lights and -sha dows on the meadow. Currently, there is a maquette of an old Orthodox church, a spring with healing water and a chapel with a figure of St. Micha- el Archangel as a young man. The replica of the chapel from 1636 was made by Waldemar Kosiński, a parishio- ner from Machnów Nowy.

» Replika cerkwi w Wierzbicy/ The replica of the Orthodox church in Wierzbica

57 » Nagrobki na cmentarzu w Wierzbicy/ The tombstones at the cemetery in Wierzbica

58 Gmina Lubycza Królewska

59 ZATYLE

Zatyle jest wsią, która jeszcze pod Z miejscowością związana jest tragedia koniec XIX w. była częścią Lubyczy Kniazie. z 16 czerwca 1944 r. Tego dnia około godziny 7:30 Przed wojną Zatyle zamieszkiwali w zdecy- niedaleko wioski został zatrzymany przez UPA po- dowanej większości Ukraińcy. Dla nich było ciąg jadący z Bełżca do Lwowa. Polskich pasażerów to seło Zatyle. W centrum wioski znajduje się z tego pociągu (także kobiety i dzieci) w bestialski kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. sposób zamordowano. Według Janusza Petera z rąk Piotra i Pawła. Obecnie jest on filią lubyckiej Ukraińców zginęło wtedy 46 Polaków. Po zakoń- parafii. Znajduje się tu również kilka stawów czeniu akcji upowcy pozbierali pozostawione przez rybnych. podróżnych bagaże i odeszli w stronę Zatyla.

60 Gmina Lubycza Królewska

Zatyle is a village which was part of A tragedy from 16 June 1944 is con- Lubycza Kniazie at the end of the 19th cen- nected with the village. On that day, at about tury. Before the war, the majority of Ukra- 7:30, a train from Bełżec to Lwów was stopped inians lived in Zatyle. For them it was the by the UPA. Polish passengers from this train Zatyle seater. In the center of the village the- (including women and children) were bru- re is a Roman Catholic church dedicated to tally murdered. According to Janusz Peter, St. Peter and Paul. Currently, it is a branch 46 Poles died at the hands of the Ukrainians. of the Lubycza parish. There are also several After the end of the action, the UPAs collected fish ponds. luggage left by travelers and headed Zatyle.

»» Staw w Zatylu/The pond in Zatyle

61 ŻURAWCE

Kiedyś miejscowość składała się z został wybrany na posła do Sejmu Krajowe- wielu dworzysk: Pietnoczki, Jacuchy, Netreba, go we Lwowie z okręgu rawskiego. Korczy, Kapice, Predki, Podgórze. Początki Obecny kościół parafialny to dawna cerkiew powstania miejscowości sięgają XIV w., kie- greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzy- dy przybyła tu ludność wołoska. Wtedy też ża Świętego, wzniesiona w 1912 r. Cerkiew zapewne rozpoczęto wydobywanie rudy dar- została przejęta przez kościół rzymskokato- niowej i wytapianie żelaza. Administracyjnie licki 4 grudnia 1947 r. Na wyposażeniu jest tereny te należały do ziemi bełskiej i starostwa drewniany ołtarz późnobarokowy z pierw- rzeczyckiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. szej połowy XVIII w., ze współczesnym obra- wyznaczono granicę, która rozdzieliła sąsia- zem św. Trójcy w szczycie i ikonami w reta- dów i ówczesną Galicję Wschodnią. Miejscowa bulum: Ukrzyżowania z XVIII w. oraz Matki ludność w większości była wyznania grecko- Boskiej z Dzieciątkiem z 1681 r.; w ołtarzu po katolickiego. Majątki ziemskie położone przy bokach dwie rzeźby: św. Anna z Marią czy- granicy stawały się własnością bogatych zie- tającą Biblię i św. Józef z Dzieciątkiem. Wy- mian. Majątek Żurawce przeszedł na własność posażenie świątyni pochodzi w większości z rodziny Jędrzejowiczów (zapewne potomków kościoła w Uhnowie. kupców ormiańskich ze Lwowa). Na cmentarzu zachowało się wiele U schyłku XIX w. właścicielem mająt- kamiennych i żeliwnych nagrobków, które ku był Franciszek Jędrzejowicz herbu „Świat z pochodzą sprzed 1945 r. Najstarsze nagrob- krzyżem” (1850-1899). Majątek bardzo dobrze ki to tzw. krzyże maltańskie. Drugą grupę prosperował. W browarze, gorzelni, młynach stanowią kamienne i żeliwne krzyże na ka- i przy uprawie roli zatrudniano w nim ponad miennych słupach. Większośc nagrobków 150 osób. W 1885 r. Franciszek Jędrzejowicz pochodzi z bruśnieńskich warsztatów.

»» Kościół w Żurawcach/The church in Żurawce

62