Gmina Lubycza Królewska
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Gmina Lubycza Królewska » fot. Alicja Żmuda, Bociany nad Wierzbicą/ The storks above the Wierzbica 3 GMINA LUBYCZA KRÓLEWSKA Gmina Lubycza Królewska poło- są najżyźniejsze gleby w Polsce – czarnozie- żona jest w południowo-wschodniej części my tomaszowskie. Zachodnią i południową województwa lubelskiego, w obrębie Rozto- część gminy – Lasy Monastyrskie obejmuje cza Wschodniego, Kotliny Pobuża i Grzędy Południoworoztoczański Park Krajobrazo- Sokalskiej, przy drodze krajowej nr 17 łączą- wy (4019 ha). Osobliwością parku są między cej Warszawę ze Lwowem. Zajmuje ona po- innymi pomnikowe jałowce, drzewostany wierzchnię 208 km². Znajduje się tutaj jedno z bukowe, skamieniałe drzewa i rzadkie gatun- największych przejść granicznych z Ukrainą: ki zwierząt np. rysie. Hrebenne – Rawa Ruska. Niezwykłe położenie, unikatowe za- Pod względem administracyjnym bytki oraz piękne krajobrazy sprawiają, że należy do powiatu Tomaszów Lubelski i jest gmina Lubycza Królewska powinna być obo- jego największą gminą. Gmina graniczy od wiązkową pozycją dla turystów odwiedza- południowego zachodu z gminami: Horyniec jących region. Przez gminę prowadzi wiele -Zdrój i Narol (pow. lubaczowski w woj. pod- szlaków i ścieżek turystycznych, a dla rowe- karpackim); od zachodu z gminami: Bełżec rzystów utworzony został szlak rowerowy i Tomaszów Lubelski, od północy z gminą nad Sołokiją o długości 21 km. To tu znajduje Jarczów, a od północnego wschodu z gminą się również największe wzniesienie w woje- Ulhówek. Południowo-wschodnia granica wództwie lubelskim – Krągły Goraj (388,7 m gminy to jednocześnie granica państwowa z n.p.m.), a wokół niego można napotkać ślady Ukrainą. burzliwej historii tych terenów, czyli schrony Jest gminą typowo rolniczą – to tutaj bojowe tzw. Linii Mołotowa. » fot. Piotr Krzych, Widok na Krągły i Długi Goraj/ The view of Krągły and Długi Goraj 4 Gmina Lubycza Królewska Lubycza Królewska is located on ne – it is here that the most fertile soils in the south-eastern part of the lubelskie vo- Poland are – Tomaszów’s black earth. The ivodeship, within the Eastern Roztocze, western and southern part of the commu- Pobuże basin and Grzęda Sokalska, along ne – the Monastyrian Forests include the the national road no. 17 connecting War- South Roztocze Landscape Park (4019 ha). saw with Lviv. It covers 208 km². It is here The peculiarity of the park is represented that one of the largest border crossings with by the monumental junipers, beech stands, Ukraine is located: Hrebenne – Rawa Ruska. petrified trees and rare species of animals In administrative terms, it belon- such as lynxes. gs to the Tomaszów Lubelski district and is Unusual location, unique mo- its largest commune. On the south-western numents and beautiful landscapes make side it borders with Horyniec-Zdrój and Na- Lubycza Królewska borough an obligatory rol boroughs (Lubaczów district in Podkar- place for tourists to visit. There are many packie voivodship); on the west side with tourist trails and paths, as well as 21 kilo- Bełżec and Tomaszów Lubelski boroughs, metre cycling ones going along the Sołoki- on the north side with Jarczów borough and ja river. It is also here that the largest hill on the north-eastern side with the borough in the Lublin voivodeship – Krągły Goraj of Ulhówek. The south-eastern border of the (388.7 m above sea level) is located. Around borough is also the national border with this area some traces of the turbulent histo- Ukraine. ry of these areas can be found. They are the It is a typical agricultural commu- so-called Molotov’s Line combat shelters. » Piotr Krzych, Krajobraz jesienny/Autumn landscape 5 Najstarszym źródłem określają- i sama Lubycza nie miała stabilnych wa- cym dzieje Lubyczy Królewskiej jest doku- runków do rozwoju. Majątki przechodziły ment księcia Siemowita IV z 1422 roku wy- do wielu właścicieli. Kroniki podają, że w dany w Bełzie. Określa on nadanie kniastwa tym okresie Lubycza miała ich czternastu. w Lubyczy dla Wołochów: braci Jakuba i W 1855 roku w Lubyczy uruchomiono pierw- Miczka. Lubycza w ziemi bełskiej, starostwie szy większy zakład przemysłowy. Była nim rzeczyckim, należała do dóbr koronnych – fabryka fajansu i wyrobów kamionkowych, stąd nazwa Królewska. Najprawdopodobniej która została zniszczona przez pożar w 1911 w połowie XVIII wieku miejscowość otrzy- roku. Jej założycielem był Ludwik Zieliń- mała prawa miejskie. Wprawdzie do dziś nie ski. Na przełomie XIX i XX wieku w Lubyczy odnalazł się akt lokacji miejskiej, to jednak wybudowano fabrykę zapałek, tartak, dwa osiemnastowieczne lustracje i inwentarze młyny i gorzelnię, pracujące na miejscowym zaliczają ją do grona miast. Starania podjęte surowcu. Do czasów drugiej wojny światowej przez władze samorządowe w 2011 roku przy wielokulturową mozaikę dzisiejszego mia- akceptacji społecznej wyrażonej w lokalnych sta współtworzyli przedstawiciele trzech konsultacjach doprowadziły do ponownego kultur, religii i narodów – Polacy, Ukraińcy uzyskania przez Lubyczę praw miejskich w i Żydzi. Na skutek tragicznych wydarzeń po dniu 1 stycznia 2016 roku. 1939 roku miejscowość została doszczętnie Po zajęciu Galicji Wschodniej przez zniszczona. Pozostałością po wielokulturo- Austrię miasteczko początkowo zaczęło się wej historii tych terenów są unikalne zabyt- rozwijać. Jednak w XIX w. okoliczne dobra ki sztuki sakralnej. » Widok na Lubyczę Królewską z lotu ptaka/The view of the Lubycza Królewska from the sky 6 Gmina Lubycza Królewska The oldest source describing the However, in the 19th century, Lubycza and its history of Lubycza Królewska is the docu- nearby properties did not have stable con- ment of Prince Siemowit IV from 1422 issu- ditions for development. The estate was pas- ed in Bełz. It specifies that the Walachian sed to many owners. Chronicles report that brothers Jakub and Miczka would carry the Lubycza had 14 owners during that period. prince titles in Lubycza. The development of the town was stopped by Lubycza, which was in the land a huge fire. In 1855, the first major local ma- of Bełżyce and the starosty of Rzeczycko, nufacturing was opened in Lubycza. It was was the crown land – hence the name Kró- a faience and stoneware factory which was lewska. Most probably, in the middle of the destroyed by the fire in 1911. Its founder was eighteenth century, the town received city Ludwik Zielinski. At the turn of the 19th and rights. Although the act of giving Lubycza 20th century, a match factory, sawmill, two Królewska the charter has not been found to mills and a distillery were built in Lubycza this day, 18th century surveys and invento- functioning thanks to the local resources. » Fragment Mapy topograficznej Królestwa Galicji i Londomerii z lat 1779-1783/ A fragment of the topographic map of the King- dom of Galicia and Londoleria from 1779-1783 ries rank it among the cities. Until World War II, the multicultural mosaic The efforts undertaken by the local of today’s city was co-created by representa- government in 2011, with social acceptance tives of three cultures, religions and nations expressed in local consultations, led Luby- – Poles, Ukrainians and Jews. As a result of cza gain municipal rights on January 1st the tragic events after 1939, the town was 2016. completely destroyed. The remains of the After Austria’s possession of Eastern multicultural history of these areas are the Galicia, the town began to develop initially. unique monuments of sacred art. 7 W trakcie okupacji sowieckiej, a na- się po wytyczeniu nowej granicy polsko-ra- stępnie hitlerowskiej wielu mieszkańców Luby- dzieckiej w 1945 r. Głośną i okrutną akcją była czy Królewskiej zostało wywiezionych na Sybir akcja UPA z nocy 8 na 9 marca 1946 r. Ukraińcy i przymusowe roboty do Niemiec. Miejscem odważyli się zaatakować pułk piechoty rozloko- kaźni stał się pobliski obóz zagłady w Bełżcu. wany w Lubyczy Królewskiej, Lubyczy Kniazie i 4 października 1942 r. Niemcy dokonali krwa- Teniatyskach. Celem było zniszczenie stacji ko- wej pacyfikacji w Lubyczy Królewskiej i Lubyczy lejowej i uwolnienie ludności ukraińskiej. Kniazie. W latach 1944-1946 większość lud- Rozstrzelano wówczas 16 Polaków i 32 ności ukraińskiej przesiedlono do dzisiejszej Ukraińców w ramach zemsty za spaloną stajnię Ukrainy, resztę zaś deportowano na tzw. Ziemie i zabite konie SS-Hauptsturmfuhrera Gottlieba Odzyskane w czerwcu i lipcu 1947 r. w ramach Heringa, komendanta obozu w Bełżcu. Wszyscy operacji „Wisła”. zabici nie mieli z podpaleniem nic wspólnego. Ogrom zniszczeń wojennych spowo- Polacy zostali pochowani we wspólnej mogi- dował, że wiele miejscowości nie wróciło do le na placu kościoła w Lubyczy Królewskiej, a swoich dawnych kształtów. Ślady niektórych Ukraińcy na cmentarzu greckokatolickim w osad i ich części przetrwały do dziś w formie Kniaziach. Do 1947 r. na tych ziemiach działały nazw okolicznych pól, lasów i nieużytków – Bo- również oddziały UPA. Działalność ta wzmogła żyki, Nietreba, Prenatka czy Borysy. » Mogiła Polaków na placu kościoła w Lubyczy Królewskiej zimą/ The grave of Poles in the church square in Lubycza Królewska in winter 8 Gmina Lubycza Królewska During the Soviet and then Nazi oc- border in 1945. The loud and cruel action was the cupation, many residents of Lubycza Królewska UPA action from the night of 8 to 9 March 1946. were deported to Siberia and forced to work in Ukrainians dared to attack the infantry regiment Germany. The place of execution was the near- deployed in Lubycza Królewska, Lubycza Kniazie by extermination camp in Bełżec. On October 4, and Teniatyska. The goal was to destroy the rail- 1942, the Germans made a bloody pacification in way station and free the Ukrainian population. Lubycza Królewska and Lubycza Kniazie. Between 1944 and 1946, the majority of At that time, 16 Poles and 32 Ukrainians the Ukrainian population was resettled to today’s were shot in revenge for SS-Hauptsturmfuhrer Ukraine, the rest were deported to the so-called Gottlieb Hering’s (who was the commander of the Regained Territories in June and July 1947 as a Bełżec camp) burned stable and killed horses. All part of the Operation „Wisła”. the people that were killed had nothing to do with The enormity of the devastation of war the arson.