PAÑSTWOWYINSTYTUTGEOLOGICZNY P AÑSTWOWYINSTYTUTBADAWCZY JANBURACZYÑSKI,JANRZECHOWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski —W. MORAWSKI KoordynatorregionuWy¿ynyLubelskiejiWy¿ynyMa³opolskiej— M.¯ARSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz LubyczaKrólewska(929) (z 2fig.,3tab.i3tabl.) WARSZAWA 2015 Autorzy:Jan BURACZYÑSKI,Jan RZECHOWSKI UniwersytetMariiCurie-Sk³odowskiej Wydzia³NaukoZiemiiGospodarkiPrzestrzennej Al.Kraœnicka2cd,20-718Lublin Redakcja merytoryczna:AgnieszkaMIROWSKA Akceptowa³do udostêpniania Dyrektor ds.pañstwowejs³u¿bygeologicznej mgrin¿.AndrzejPRZYBYCIN ISBN978-83-7863-458-4 ©Copyrightby Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2015 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, SebastianGURAJ SPISTREŒCI I.Wstêp .......................................................... 5 II.Ukszta³towaniepowierzchniterenu .......................................... 7 III.Budowageologiczna ................................................. 11 A.Stratygrafia..................................................... 11 1.Kreda ...................................................... 11 a.Kredagórna ................................................. 11 Mastrycht ................................................. 11 Mastrychtdolny ............................................ 12 Mastrychtgórny ............................................ 12 2.Paleogen .................................................... 13 a.Eocen .................................................... 13 Eocenœrodkowy .............................................. 14 3.Czwartorzêd .................................................. 16 a.Plejstocen .................................................. 16 Zlodowaceniapo³udniowopolskie ..................................... 16 ZlodowacenieSanu1 ......................................... 16 Interglacja³ferdynandowski ...................................... 17 ZlodowacenieSanu2 ......................................... 18 Interglacja³wielki ............................................. 19 Interglacja³mazowiecki ........................................ 19 Zlodowaceniaœrodkowopolskie ...................................... 19 ZlodowacenieOdry .......................................... 19 Interglacja³lubawski .......................................... 21 ZlodowacenieWarty .......................................... 21 Interglacja³eemski ............................................. 22 Zlodowaceniepó³nocnopolskie ...................................... 22 ZlodowacenieWis³y .......................................... 22 Stadia³dolny ............................................ 23 Stadia³œrodkowy .......................................... 24 Stadia³górny ............................................ 24 b.Czwartorzêdnierozdzielony ........................................ 24 c.Holocen ................................................... 25 B.TektonikairzeŸbapod³o¿aczwartorzêdu ..................................... 25 C.Rozwójbudowygeologicznej ........................................... 27 IV.Podsumowanie .................................................... 31 Literatura ......................................................... 31 SPISTABLIC TablicaI—Szkicgeomorfologicznywskali1:100000 TablicaII—Profilegeologiczneutworówstarszychodkenozoiku TablicaIII—Szkicgeologicznyodkrytywskali1:100000 I.WSTÊP Arkusz Lubycza Królewska (929) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) obejmuje obszar o powierzchni 313 km2. Jego granice wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geogra- ficzne: 50°20'–50°30' szerokoœci geograficznej pó³nocnej oraz 23°30'–23°45' d³ugoœci geograficznej wschodniej. Pod wzglêdem administracyjnym le¿y on w powiecie tomaszowskim (woj. lubelskie), na tereniegmin:Jarczów,LubyczaKrólewska,£aszczów,TomaszówLubelski,UlhówekiRachanie. Wed³ug regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki, 2002) badany obszar znajduje siê w pasie wy¿yn, obejmuj¹c trzy mezoregiony: Roztocze Œrodkowe (makroregion Roztocze), Grzêda Sokalska(makroregionWy¿ynaWo³yñska)iRówninaBe³ska(makroregionKotlinaPobu¿a). Po³udniowo-wschodni fragment terenu arkusza przecina linia kolejowa Zamoœæ–Lubaczów oraz droga krajowa nr 17 (Warszawa–Lublin–Zamoœæ–Tomaszów Lubelski–Hrebenne). Osi¹ gêstej sieci dróg lokalnych s¹ drogi Lubycza Królewska–£aszczów–Tyszowce i Tomaszów Lubelski–Ulhówek. Badania na obszarze arkusza Lubycza Królewska przeprowadzono zgodnie z projektem badañ geologicznych (Rzechowski, 1990) zatwierdzonym przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów NaturalnychiLeœnictwadecyzj¹numerKOPBG/015/3304/91zdnia5.02.1991r. Badania geologiczne objê³y prace geofizyczne, wiertnicze, kartograficzne i kameralne. W ramach badañ geofizycznych wykonano 84 sondowania geoelektryczne wzd³u¿ czterech ci¹gów o ³¹cznej d³ugoœci 22,5 km (Jagodziñska, 1991). Prace wiertnicze polega³y na odwierceniu szeœciu otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) o ³¹cznym metra¿u 192,4 m: Dyniska 1 (otw. 20; g³êb. 25,4 m), Dêbina 2 (otw. 13; g³êb. 17,0 m), £ubcze 3 (otw. 8; g³êb. 23,0 m), Podlodów 4 (otw. 4; g³êb. 35,0 m), Ratyczów5(otw.5;g³êb.50,0m)iLeliszka6(otw.21;g³êb.42,0m). Prace geologiczno-zdjêciowe prowadzono w latach 1991–1992, opieraj¹c siê na pomiarach i obser- wacjach z 791 sond rêcznych, o œredniej g³êbokoœci 3,5 m, oraz 74 sond mechanicznych, o œredniej g³êbokoœci 10,0 m. W ich efekcie powsta³a terenowa mapa geologiczna w skali 1:25 000, która wraz z danymi geofizycznymi, wiertniczymi i wynikami analiz laboratoryjnych by³a podstaw¹ do opracowania przedmiotowego arkusza. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawiono w tabeli 1. 5 T a b e l a 1 Wykaz wybranychpunktówdokumentacyjnych Numerpunktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 75 od Ratyczów – 22,0 Lessy(siedemró¿nowiekowychpoziomów) 2 20 sm NowaWieœ 280,0 10,0 Lessy 3 19 sm Nede¿ów 256,0 11,5 Lessy 4 16 sm KoloniaJarczówI 250,0 6,0 Mu³kilessopodobnejeziorne 5 13 sm WolaKorhyñska 258,6 9,5 PrzekrójgeologicznyC–D 6 31 sm DyniskaStare 225,7 9,5 Piaskii¿wirywodnolodowcowe 7 33 sm DyniskaStare 234,5 6,0 Piaskii¿wirywodnolodowcowe 8 14 sm Leliszka 252,0 11,5 PrzekrójgeologicznyC–D 9 55 sm Leliszka 253,0 17,0 PrzekrójgeologicznyC–D 10 5 sm £uzek 228,0 7,0 Glinyzwa³owe 11 64 sm Ruda¯urawiecka 245,0 15,5 Margle 12 62 sm Ruda¯urawiecka 240,5 8,5 Piaskirzecznetarasównadzalewowych 13 57 sm Teniatyska 237,5 7,0 Piaskirzecznetarasównadzalewowych 14 58 sm Teniatyska 240,5 7,0 Piaskirzecznetarasównadzalewowych *od—ods³oniêcie,sm—sondamechaniczna Prace laboratoryjne prowadzono w latach 1991–1993 na materiale uzyskanym z rdzeni wiertni- czych i sond. Analizy mikropaleontologiczne (15 próbek) wykona³y Gawor-Biedowa (1991) i Giel (1995), badania palinologiczne osadów paleogenu (12 próbek) – S³odkowska (1993), a osadów czwar- torzêdu (34 próbki) – Winter (1992). Badaniami nanoplanktonu (11 próbek) zajmowa³ siê Smagowicz (1993), analizami petrograficznymi p³ytek cienkich (dwie próbki) oraz minera³ów ciê¿kich z utworów czwartorzêdowych – Radlicz (1990), a oznaczeniem wieku bezwzglêdnego metod¹ termoluminescen- cji(TL)–Butrym(1991;trzypróbki)orazFedorowicziOlszak(1992;23próbki). Pierwsze badania geologiczne regionów obejmuj¹cych obszar arkusza Lubycza Królewska, siêgaj¹ce koñca XIX i pocz¹tku XX wieku, maj¹ obecnie znaczenie historyczne. W tym czasie powsta³y dzie³a Trejdosiewicza (1883, 1895a, b), £omnickiego (1898), Puscha (1903) i Siemiradzkiego (1909). Pod- sumowaniem wszystkich starszych opracowañ by³a Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, arkuszZamoœæ(Jahn,Rühle,1950;Mojski,Rühle,1954). Podsumowaniem prac geologicznych prowadzonych w latach 50. s¹ dwie wa¿ne publikacje: „Wy¿yna Lubelska. RzeŸba i czwartorzêd” (Jahn, 1956) oraz „Regionalna geologia Polski” (Po¿aryski, 1956), w której tektonikê i wykszta³cenie osadów kredowych opisa³ Po¿aryski, trzeciorzêd (paleogen ineogen)–Areñ,aczwartorzêd–Jahn. Prowadzone w latach 60. poszukiwania z³ó¿ bituminów i wêgla kamiennego umo¿liwi³y rozpo- znanie wg³êbnej budowy geologicznej obszaru lubelskiego. Na terenie arkusza wykonano dziewiêæ otworów badawczych: Szlatyñ-1 (otw. 6; g³êb. 2811,5 m), Szlatyñ 2 (otw. 7; g³êb. 3130,6 m), Dyniska 1 (otw. 9; g³êb. 3150,0 m), Jarczów IG-4 (otw. 10; g³êb. 2017,4 m), Tomaszów Lubelski IG-1 (otw.14; 6 g³êb. 3000,0 m), Jarczów IG-2 (otw. 22; g³êb. 1950,3 m), Machnów 1 (otw. 23; g³êb. 3002,7 m), Machnów2(otw.24;g³êb.2540,6m),RudaLubycka1(otw.27;g³êb.1890,0m). Podsumowaniem badañ z lat 60. s¹ atlasy geologiczne i geostrukturalne obszaru lubelskiego (1970a, b; Areñ, 1974). Wyniki regionalnych badañ lubelskiego paleozoiku w swoich pracach przed- stawili Mi³aczewski i ¯elichowski (1970), Chi¿niakow i ¯elichowski (1974) oraz ¯elichowski (1974). Budowê geologiczn¹ i wystêpowanie surowców regionu lubelskiego przedstawiono w Atlasie geolo- giczno-surowcowym obszaru lubelskiego (¯elichowski, Koz³owski, 1983), natomiast danych o tekto- nicedostarczy³ywynikibadañsejsmicznych(Braueriin.,1988). O geologiczno-surowcowym charakterze pokrywy mezozoicznej pisali Cieœliñski i Wyrwicka (1970), Po¿aryski (1974), Krassowska (1976), Niemczycka (1976) oraz Wyrwicka (1977, 1987). Zagad- nieniami geologiczno-stratygraficznymi eocenu zajmowali siê Buraczyñski i Krzowski (1994), GaŸdzicka (1994), Buraczyñski i Rzechowski (1998) oraz Rzechowski (2001), a badaniami surowców skalnych – Moroz-Kopczyñska i Koz³owski (1960), Koz³owski i Wyrwicka (1970) oraz Koz³owski (1984). Równolegle do badañ nad budow¹ wg³êbn¹ postêpowa³y badania dotycz¹ce osadów czwarto- rzêdowych.