Martin Luther

Roedd Martin Luther King yr ieuengaf (15 Ionawr 1929 – 4 Ebrill 1968) yn weinidog ac actifydd Cristnogol Americanaidd a ddaeth yn llefarydd ac arweinydd Martin Luther King mwyaf gweladwy'r Mudiad Hawliau Sifil o 1955 hyd at ei lofruddiaeth ym 1968. Mae King yn fwyaf adnabyddus am hyrwyddo hawliau sifil drwy ddulliau di-drais ac anufudd-dod sifil oedd wedi eu hysbrydoli gan ei gredoau Cristnogol a phrotestiadau di-drais Mahatma Gandhi.

Arweiniodd King foicot bysiau Montgomery yn 1955 ac yn ddiweddarach daeth yn llywydd cyntaf Cynhadledd Arweinyddiaeth Gristnogol y De (Southern Christian Leadership Conference). Fel llywydd y Gynhadledd, arweiniodd frwydr aflwyddiannus yn 1962 yn erbyn arwahanu yn Albany, Georgia, a helpodd i drefnu protestiadau di-drais 1963 yn Birmingham, Alabama. Bu hefyd yn cynorthwyo â threfniadau’r Orymdaith i Washington, ym mis Mawrth 1963, lle traddododd ei araith enwog Mae gen i freuddwyd () ar risiau Cofeb Lincoln.

Ar 14 Hydref 1964, enillodd King Wobr Heddwch Nobel am frwydro yn erbyn anghydraddoldeb hiliol drwy wrthwynebiad di-drais. Ym 1965, helpodd i drefnu'r gorymdeithiau o Selma i Montgomery. Yn ei flynyddoedd olaf, ehangodd ei ffocws i gynnwys gwrthwynebiad i dlodi, cyfalafiaeth, a Rhyfel Fietnam. Gwelwyd ef gan Gyfarwyddwr yr FBI, J. Edgar Hoover, yn unigolyn radical, a bu King yn destun trafod rhaglen gwrthgynhadledd yr FBI o 1963 ymlaen. Roedd King yn destun Ganwyd Michael King ymchwiliadau cyson i ysbïwyr yr FBI oherwydd ei gysylltiadau comiwnyddol 15 Ionawr 1929 honedig, a chofnodwyd ei berthnasau tu allan i'w briodas ac adroddwyd arnynt i Atlanta swyddogion y llywodraeth. Ym 1964, derbyniodd King lythyr anhysbys bygythiol, a Bu farw 4 Ebrill 1968 (39 oed) ddehonglwyd ganddo fel ymgais i wneud iddo gyflawni hunanladdiad.[1] Achos: anaf balistig Pan gafodd ei lofruddio ar 4 Ebrill 1968, ym Memphis, Tennessee, roedd King yn Memphis trefnu ac yn cynllunio ‘meddiant cenedlaethol’ o Washington, D.C., a fyddai’n cael Dinasyddiaeth Unol Daleithiau America ei alw’n Ymgyrch y Bobl Dlawd. Yn dilyn ei farwolaeth, bu terfysgoedd yn llawer o ddinasoedd yr Unol Daleithiau. Parhaodd honiadau am ddegawdau ar ôl y saethu Addysg Doethur mewn Athrawiaeth bod , y dyn a gafwyd yn euog o ladd King, wedi cael ei fframio neu Alma mater Morehouse College ei fod wedi gweithredu ar y cyd ag asiantaethau’r llywodraeth. Crozer Theological Seminary Wedi ei farwolaeth dyfarnwyd y Fedal Rhyddid Arlywyddol a’r Fedal Aur Prifysgol Gyngresol i King. Sefydlwyd Diwrnod Martin Luther King Jr. fel dydd gŵyl mewn Washington High School dinasoedd a gwladwriaethau ledled yr Unol Daleithiau, gan ddechrau ym 1971; Ysgol Diwinyddiaeth Prifysgol deddfwyd y gwyliau ar lefel ffederal gan ddeddfwriaeth a lofnodwyd gan yr Arlywydd ym 1986. Mae cannoedd o strydoedd yn yr Unol Boston Daleithiau wedi cael eu hailenwi er anrhydedd iddo, ynghyd â sir yn Washington. ymgynghorydd Lotan Harold DeWolf Cysegrwyd Cofeb Martin Luther King Jr ar y Rhodfa Genedlaethol yn Washington y doethor D.C yn 2011.[2] Galwedigaeth ymgyrchydd hawliau sifil, diwinydd, pregethwr, gweinidog yr Efengyl, Cynnwys ysgrifennwr, gweinidog bugeiliol, heddychwr, Bywyd cynnar ac addysg dyngarwr, gweithredydd dros Protestio ac ymgyrchu hawliau dynol, gweithredydd Boicot y Bysus, Montgomery, 1955 heddwch SCLC Cyflogwr Yr Orymdaith i Washington, 1963 Dexter Avenue Baptist Church Gwrthwynebiad i Ryfel Fietnam Ymgyrch y Bobl Dlawd, 1968 Ebenezer Baptist Church Prifysgol Vrije Llofruddiaeth a’r canlyniadau Llyfryddiaeth Prif ddylanwad Reinhold Niebuhr, Howard Thurman, Walter Cyfeiriadau Rauschenbusch, Henry Bywyd cynnar ac addysg David Thoreau, Mahatma Gandhi Ganwyd King yn Michael King Jr. ar 15 Ionawr 1929, yn Atlanta, Georgia, yr ail o Taldra 1.72 metr, 67 Modfedd dri o blant i'r Parchedig Michael King Sr. ac Alberta King (Williams oedd ei chyfenw Mudiad , [3] cyn priodi). Ym 1934 aeth tad King ar daith o amgylch y byd gyda Chynghrair , Labor Bedyddwyr y Byd, gan gynnwys taith i Berlin lle daeth dan ddylanwad dysgeidiaeth Movement in the United [4] arweinydd y Diwygiad Protestannaidd, Martin Luther. Dychwelodd adref ym mis States, Civil rights Awst 1934, ac yn yr un flwyddyn dechreuodd gyfeirio ato'i hun fel Martin Luther movement King Sr., a'i fab fel Martin Luther King Jr. [5] Newidiwyd tystysgrif geni King i ddarllen "Martin Luther King Jr." ar 23 Gorffennaf, 1957, pan oedd yn 28 oed.[6] Tad Martin Luther King Sr. Mam Yng nghartref ei blentyndod, byddai King, a’i frawd a’i chwaer, yn darllen y Beibl Priod yn uchel yn unol â chyfarwyddyd eu tad. Gwelodd King fod ei dad yn sefyll yn erbyn arwahanu a gwahanol fathau o wahaniaethu. Unwaith, pan gafodd ei stopio Plant Yolanda King, Martin Luther gan heddwas a gyfeiriodd at King Sr. fel "boy", ymatebodd ei dad yn sydyn drwy King III, Dexter Scott King, ddweud bod King Jnr yn fachgen ond ei fod ef yn ddyn. Pan aeth tad King ag ef i mewn i siop esgidiau yn Atlanta, dywedodd y clerc wrthynt fod angen iddynt eistedd Gwobr/au Gwobr Heddwch Nobel, yn y cefn. Gwrthododd tad King, gan nodi "byddwn naill ai'n prynu esgidiau yn Gwobr Jawaharlal Nehru am eistedd yma neu ni fyddwn yn prynu esgidiau o gwbl", cyn mynd â'i fab gydag ef a Ddeallusrwydd Rhyngwladol, gadael y siop.[7] Gwobr y Cenhedloedd Yn ystod ei ieuenctid, teimlai King ddrwgdeimlad yn erbyn pobl wyn oherwydd y Unedig am waith gyda "cywilydd hiliol" yr oedd yn rhaid iddo ef, ei deulu, a'i gymdogion ei ddioddef yn Iawnderau Dynol, Dyneiddiwr aml yn y De lle'r oedd arwahanu yn digwydd. Yn 1942, pan oedd King yn 13 y Flwyddyn, Gwobr Pacem in mlwydd oed, daeth yn rheolwr cynorthwyol ieuengaf gorsaf ddosbarthu papur Terris, Gwobr Llyfr Anisfield- newydd yr Atlanta Journal. Y flwyddyn honno, hepgorwyd King rhag cwblhau’r Wolf, Margaret Sanger nawfed radd a chofrestrwyd ef yn Ysgol Uwchradd Booker T. Washington. Yr ysgol Awards, Time Person of the uwchradd hon oedd yr unig un yn y ddinas ar gyfer myfyrwyr Americanaidd Year, Medal Rhyddid yr Affricanaidd. Fe’i ffurfiwyd ar ôl i arweinwyr du lleol, gan gynnwys taid King ar ochr ei fam, (Williams), annog llywodraeth dinas Atlanta i’w sefydlu. Daeth King yn Arlywydd, Medal Aur y adnabyddus am ei allu i siarad yn gyhoeddus ac roedd yn rhan o dîm dadlau'r Gyngres, Dyngarwr y ysgol.[8] Flwyddyn, Gwobr Cymdeithion O. R. Tambo, Pan oedd King yn yr ysgol uwchradd, cyhoeddodd Coleg Morehouse - coleg du Cymrawd Academi Celf a uchel ei barch yn hanesyddol - y byddai'n derbyn unrhyw blentyn ysgol uwchradd a gwyddoniaeth America, allai basio ei arholiadau mynediad. Bryd hynny, roedd llawer o fyfyrwyr wedi cefnu Medal Spingarn ar astudiaethau pellach i ymrestru yn yr Ail Ryfel Byd. Oherwydd hyn, roedd Morehouse yn awyddus i lenwi ei ystafelloedd dosbarth. Yn 15 oed, pasiodd King yr Llofnod arholiad a mynd i Morehouse. Chwaraeodd bêl-droed glasfyfyrwyr yno. Yr haf cyn ei flwyddyn olaf yn Morehouse, ym 1947, dewisodd King, a oedd yn 18 oed ar y pryd, fynd i'r weinidogaeth. Drwy gydol ei gyfnod yn y coleg, astudiodd King o dan arolygiaeth llywydd y Coleg, sef gweinidog gyda’r Bedyddwyr, . Yn ddiweddarach, rhoddodd King deyrnged iddo am fod yn “fentor ysbrydol iddo.”[9] Mae gan Wikiquote gasgliad o Graddiodd King o Morehouse gyda gradd Baglor yn y Celfyddydau (BA) mewn ddyfyniadau sy'n berthnasol i: Cymdeithaseg ym 1948 pan oedd yn bedair ar bymtheg oed. Martin Luther King

Cofrestrodd King yng Ngholeg Diwinyddol Crozer yn Upland, Pennsylvania, ac ym 1951[10] dechreuodd astudiaethau doethuriaeth mewn diwinyddiaeth systematig ym Mhrifysgol Boston.[11] Tra’n dilyn astudiaethau doethuriaeth, bu King yn gweithio fel gweinidog cynorthwyol yn Neuddegfed Eglwys y Bedyddwyr, sef eglwys hanesyddol Boston, gyda'r Parchedig William Hunter Hester. Roedd Hester yn hen ffrind i dad Martin Luther King, a bu’n ddylanwad pwysig arno.

Priododd King â Coretta Scott ar Fehefin 18, 1953, ar lawnt tŷ ei rhieni yn ei thref enedigol yn Heiberger, Alabama.[12] Daethant yn rhieni i bedwar o blant: Yolanda King (1955-2007), Martin Luther King III (g. 1957), Dexter Scott King (g. 1961), a Bernice King (g. 1963). Yn Derbyniodd King radd Baglor mewn ystod eu priodas, cyfyngodd King rôl Coretta yn y mudiad hawliau sifil, gan ddisgwyl iddi fod Diwinyddiaeth yn Crozer Theological [13] yn wraig tŷ ac yn fam. Seminary

Protestio ac ymgyrchu

Boicot y Bysus, Montgomery, 1955 Ym mis Mawrth 1955, gwrthododd Claudette Colvin - merch ysgol ddu bymtheg oed yn Montgomery - ildio ei sedd fws i ddyn gwyn. Roedd gweithred felly yn groes i gyfreithiau Jim Crow, deddfau cyffredin yn nhaleithiau deheuol America a oedd yn gorfodi arwahanu hiliol. Roedd King ar bwyllgor Affricanaidd-Americanaidd cymuned Birmingham a fu’n ymchwilio i'r achos. Penderfynodd E. D. Nixon a Clifford Durr aros am achos gwell i fynd ar ei drywydd oherwydd bod y digwyddiad yn cynnwys plentyn dan oed.

Naw mis yn ddiweddarach ar 1 Rhagfyr, 1955, bu digwyddiad tebyg pan arestiwyd am wrthod ildio ei sedd ar fws dinas.[14] Arweiniodd y ddau ddigwyddiad at foicot bysus Montgomery, a gafodd ei annog a'i gynllunio gan Nixon a'i arwain gan King. Parhaodd y boicot Rosa Parks efo King, 1955 am 385 diwrnod,[15] a throdd y sefyllfa mor ddwys fel bod tŷ King wedi cael ei fomio.[16] Arestiwyd King yn ystod yr ymgyrch, a ddaeth i ben yn y diwedd gyda dyfarniad Llys Dosbarth yr Unol Daleithiau yn Browder v. Gayle. Penderfyniad y dyfarniad oedd dod â gwahanu hiliol i ben ar holl fysus cyhoeddus Montgomery. Yn sgil Boicot y Bysus trawsnewidiwyd rôl King i fod yn ffigwr cenedlaethol ac yn llefarydd mwyaf adnabyddus y Mudiad Hawliau Sifil.[17]

SCLC

Ym 1957, sefydlodd King, , , , ac actifyddion hawliau sifil eraill Gynhadledd Arweinyddiaeth Gristnogol y De (SCLC). Cafodd y grŵp ei greu er mwyn harneisio awdurdod moesol a grym trefnu'r eglwysi duon er mwyn cynnal protestiadau di-drais fyddai’n hyrwyddo ymgyrchoedd a diwygiadau hawliau sifil. Ysbrydolwyd y grŵp gan yr efengylwr Billy Graham, a oedd yn gyfaill i King, yn ogystal â threfniant cenedlaethol y grŵp, In Friendship, oedd wedi cael ei sefydlu gan Stanley Levison ac , rhai o gefnogwyr King.[18] Arweiniodd King y SCLC hyd at ei farwolaeth.[19] Achlysur ‘Pererindod Gweddi dros Ryddid’ yr SCLC yn 1957 oedd y tro cyntaf i King annerch cynulleidfa genedlaethol.[20]

Yr Orymdaith i Washington, 1963

Roedd King, a oedd yn cynrychioli'r SCLC, ymhlith arweinwyr sefydliadau hawliau sifil y "", a oedd yn allweddol yn nhrefniadaeth yr ‘Orymdaith i Washington ar gyfer Swyddi a Rhyddid’, a gynhaliwyd ar 28 Awst 1963. Ymateb cychwynnol yr Arlywydd Kennedy i'r orymdaith oedd ei wrthwynebu’n llwyr, oherwydd ei fod yn pryderu y byddai'n cael effaith negyddol ar yr ymgyrch i basio deddfwriaeth hawliau sifil. Fodd bynnag, roedd y trefnwyr yn bendant y byddai'r orymdaith yn mynd yn ei blaen.[21] Ar sail hynny, penderfynodd y Kennedys ei bod yn bwysig gweithio i sicrhau ei lwyddiant. Roedd yr Arlywydd Kennedy yn pryderu y byddai'r nifer a fyddai’n mynychu’r orymdaith yn llai na 100,000. Felly, aethpwyd ati i ddenu cymorth ychwanegol oddi wrth arweinyddion eglwysig eraill. Cafwyd cymorth hefyd oddi wrth Walter Reuther, Arlywydd Gweithwyr Moduron Unedig, wrth ymfyddino cefnogwyr ar gyfer yr achos.[22]

Roedd gan yr orymdaith ofynion penodol: Anerchiad "Mae gen i freuddwyd" Martin Luther King yn ystod yr Diwedd ar wahanu hiliol mewn ysgolion cyhoeddus Ymdaith i Washington dros Swyddi a Deddfwriaeth hawliau sifil ystyrlon, gan gynnwys deddf oedd yn gwahardd Rhyddid yn 1963. gwahaniaethu ar sail hil mewn cyflogaeth Amddiffyn gweithwyr hawliau sifil rhag creulondeb yr heddlu Isafswm cyflog o $2 i holl weithwyr UDA (sy'n cyfateb i $17 yn 2019) Hunanlywodraeth i Washington, D.C., oedd yn cael ei lywodraethu gan bwyllgor cyngresol ar y pryd.[23]

Er gwaethaf y tensiynau, roedd yr orymdaith yn llwyddiant ysgubol. Daeth mwy na chwarter miliwn o bobl o ethnigrwydd amrywiol i'r digwyddiad, gyda’r gynulleidfa yn ymledu o risiau Cofeb Lincoln i'r Rhodfa Genedlaethol ac o amgylch y Pwll Adlewyrchu. Ar y pryd, hwn oedd y cyfarfod mwyaf o brotestwyr yn hanes Washington D.C.[24]

Siaradodd King â'r dorf o risiau Cofeb Lincoln yn ystod yr Orymdaith i Washington. Hon oedd araith enwog King oedd yn cynnwys y geiriau "I have a dream". Yn yr araith roedd King mynnu cydraddoldeb hiliol a diwedd ar wahaniaethu yn yr Unol Daleithiau. Roedd dros 200,000 o gefnogwyr hawliau sifil yn y gynulleidfa[25].

Mae'r araith yn cyfeirio at Gyfansoddiad yr Unol Daleithiau: "Mae gen i freuddwyd y gwelaf y genedl hon yn codi ryw ddydd i fyw yr hyn a ddywed un o erthyglau ei chyfansoddiad: 'Daliwn fod y gwirionedd hwn yn eglur, fod pob dyn yn gydradd'."

Yn ogystal, mewn darn adnabyddus o'r araith mae King yn cyfeirio at ei blant: "Mae gen i freuddwyd y bydd fy mhedwar plentyn yn medru byw, ryw ddydd, fel rhan o genedl lle bydd cymeriad yn bwysicach na lliw croen."[26]. Gwrthwynebiad i Ryfel Fietnam

Roedd King wedi gwrthwynebu rôl America yn Rhyfel Fietnam[27] ers peth amser, ond ar y dechrau roedd wedi ceisio osgoi'r pwnc mewn areithiau cyhoeddus. Gwnaeth hyn er mwyn osgoi gwrthdaro â nodau hawliau sifil y gallai beirniadaeth o bolisïau'r Arlywydd Johnson fod wedi eu creu. Ar anogaeth cyn-Gyfarwyddwr Gweithredu Uniongyrchol SCLC, a oedd bellach yn bennaeth Pwyllgor Symudiad y Gwanwyn i Ddiweddu’r Rhyfel yn Fietnam, sef , ac wedi ei ysbrydoli gan barodrwydd Muhammad Ali i fynegi ei farn ar y mater,[28] penderfynodd King yn y pen draw bod angen iddo ddatgan ei wrthwynebiad i’r rhyfel yn gyhoeddus. Digwyddodd hyn ar yr adeg roedd gwrthwynebiad tuag at y rhyfel yn cynyddu King yn siarad mewn rali yn erbyn ymhlith y cyhoedd yn America.[29] rhyfel Fietnam ym Mhrifysgol Minnesota ar 27 Ebrill 1967 Ymgyrch y Bobl Dlawd, 1968

Ym 1968, trefnodd King a'r SCLC "Ymgyrch y Bobl Dlawd" i fynd i'r afael â materion cyfiawnder economaidd. Teithiodd King ar hyd y wlad i gasglu ynghyd "byddin aml-grefyddol y tlawd" a fyddai'n gorymdeithio i Washington i gymryd rhan mewn anufudd-dod sifil di-drais, ger Adeilad y Capitol nes byddai’r Gyngres yn creu "bil hawliau economaidd" i Americanwyr tlawd.[30]

Rhagflaenwyd yr ymgyrch gan lyfr olaf King, ‘Where Do We Go from Here: Chaos or Community?’, lle amlinellodd ei farn ar sut i fynd i'r afael â materion cymdeithasol a thlodi. Dyfynnodd King lyfr Henry George a George, ‘Progress and Poverty’, yn enwedig wrth gefnogi’r ddadl dros warantu incwm sylfaenol. Penllanw'r ymgyrch oedd yr Orymdaith i Washington D.C., lle mynnwyd bod angen cymorth economaidd ar gymunedau tlotaf yr Unol Daleithiau.[31]

Gweledigaeth King oedd creu newid a oedd yn fwy chwyldroadol na diwygio yn unig: cyfeiriodd at ddiffygion systematig o "hiliaeth, tlodi, militariaeth a materoliaeth", a dadleuodd mai "ailadeiladu cymdeithas ei hun yw'r gwir fater i'w wynebu."[32]

Roedd Ymgyrch y Bobl Dlawd yn ddadleuol hyd yn oed o fewn y Mudiad Hawliau Sifil. Ymddiswyddodd Rustin o’r orymdaith, gan nodi bod nodau’r ymgyrch yn rhy eang, bod ei gofynion yn afrealistig, a’i fod yn credu y byddai’r ymgyrchoedd hyn yn cyflymu’r adwaith a’r gormes ar y tlawd a phobl dduon.

Llofruddiaeth a’r canlyniadau

Ar 29 Mawrth 1968, aeth King i Memphis, Tennessee, i gefnogi gweithwyr du oedd yn glanhau gweithfeydd cyhoeddus iechydol. Cynrychiolwyd hwy gan AFSCME Local 1733. Roedd y gweithwyr wedi bod ar streic ers 12 Mawrth am gyflogau uwch a thriniaeth well. Mewn un digwyddiad, derbyniodd atgyweirwyr stryd du eu croen dâl am ddwy awr pan gawsant eu hanfon adref oherwydd tywydd gwael, ond talwyd gweithwyr gwyn am y diwrnod llawn.[33]

Ar Ebrill 3, anerchodd King rali a thraddododd ei anerchiad Rwyf wedi bod i ben y mynydd (I've Been to ) yn Nheml Mason, pencadlys byd-eang Eglwys Duw yng Nghrist.

Saethwyd King yn angheuol gan James Earl Ray am 6:01 yr hwyr ar 4 Ebrill 1968, wrth iddo sefyll ar falconi ail lawr ei westy. Arweiniodd y llofruddiaeth at don o derfysgoedd hil yn Washington D.C., , Baltimore, Louisville, Kansas City, a dwsinau o ddinasoedd eraill.[34] Roedd ymgeisydd arlywyddol y Democratiaid, sef Robert F. Kennedy, ar ei ffordd i Indianapolis ar y pryd ar gyfer rali ymgyrchu pan gafodd wybod am farwolaeth King. Traddododd araith fer, fyrfyfyr i gynulleidfa o gefnogwyr a rhoi gwybod iddynt am y drasiedi a'u hannog i barhau â delfrydau King, sef protestio di-drais. Y diwrnod canlynol, siaradodd yn Cleveland. Galwodd James Farmer Jr, ac arweinwyr hawliau sifil eraill hefyd, am weithredu di-drais, tra bod Stokely Carmichael, oedd yn ffigwr mwy milwriaethus, wedi galw am ymateb mwy grymus.[35]

Llyfryddiaeth

Davies, T.J. Martin Luther King (Abertawe: Gwasg John Penry, 1969)

Cyfeiriadau

1. Theoharis, Athan G. (1999). The FBI : a comprehensive reference guide (http://archive.org/details/fbicomprehensive00 00theo). Internet Archive. Phoenix, Ariz. : Oryx Press. ISBN 978-0-585-09871-5. 2. Tavernise, Sabrina (2011-08-22). "A Dream Fulfilled, Martin Luther King Memorial Opens" (https://www.nytimes.com/20 11/08/23/us/23mlk.html). The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331 (https://www.worldcat.org/issn/0362-43 31). Cyrchwyd 2020-09-10. 3. "Visit the Martin Luther King, Jr. National Memorial" (https://www.tripsavvy.com/martin-luther-king-jr-memorial-in-washi ngton-dc-1039274). TripSavvy (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10. 4. "1968: Martin Luther King shot dead" (http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/4/newsid_2453000/245398 7.stm) (yn Saesneg). 1968-04-04. Cyrchwyd 2020-09-10. 5. "Mission & Vision - Build " (https://web.archive.org/web/20110916145552/http://www.mlkmemorial.org/site/c. hkIUL9MVJxE/b.1232927/k.9567/Mission__Vision.htm). web.archive.org. 2011-09-16. Cyrchwyd 2020-09-10. 6. Posner, Gerald (2013-04-16). Killing the Dream: James Earl Ray and the Assassination of Martin Luther King, Jr (http s://books.google.com/books?id=IjYHl0Z0eAoC&printsec=frontcover&dq=editions:naHjXvcPfg8C&hl=en&sa=X&ved=0 ahUKEwi3x5KE8afYAhWqYd8KHcQzBrAQuwUIKzAA#v=onepage&q&f=false) (yn Saesneg). Open Road Media. ISBN 978-1-4804-1227-9. 7. " 'I Have a Dream' holds 5 lessons for speechwriters - Ragan Communications" (https://www.ragan.com/i-have-a-drea m-holds-5-lessons-for-speechwriters-2/). Ragan Communications (yn Saesneg). 2012-01-20. Cyrchwyd 2020-09-10. 8. "Quotations from Inscription Wall of Martin Luther King Jr. Memorial | Demotix.com" (https://web.archive.org/web/20120 128140245/http://www.demotix.com/news/799570/quotations-inscription-wall-martin-luther-king-jr-memorial). web.archive.org. 2012-01-28. Cyrchwyd 2020-09-10. 9. "Obama, MLK Memorial Wrong on 'Arc' Quote" (https://www.newsmax.com/US/Obama-quote-King-memorial/2011/08/2 6/id/408811/). Newsmax. 2011-08-26. Cyrchwyd 2020-09-10. 10. Staff, By CNN. "Controversial MLK Memorial inscription to be removed" (https://www.cnn.com/2012/12/11/us/mlk-mem orial-inscription/index.html). CNN. Cyrchwyd 2020-09-10. 11. Ruane, Michael E. (2011-08-04). "Obama to speak at King memorial dedication in D.C." (https://www.washingtonpost.c om/local/obama-to-speak-at-king-memorial-dedication-in-dc/2011/08/04/gIQAjDv8uI_story.html) Washington Post (yn Saesneg). ISSN 0190-8286 (https://www.worldcat.org/issn/0190-8286). Cyrchwyd 2020-09-10. 12. "Text" (https://web.archive.org/web/20070928040547/http://www.jessejacksonjr.org/query/creadpr.cgi?id=%2200522 7%22). web.archive.org. 2007-09-28. Cyrchwyd 2020-09-10. 13. Facebook; Twitter; options, Show more sharing; Facebook; Twitter; LinkedIn; Email; URLCopied!, Copy Link; Print (2009-04-22). "King for sale" (https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2009-apr-22-oe-turley22-story.html). Los Angeles Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10. 14. "After long struggle, MLK has home on National Mall" (https://www.foxnews.com/us/after-long-struggle-mlk-has-home-o n-national-mall). Associated Press (yn Saesneg). 2015-03-25. Cyrchwyd 2020-09-10. 15. Ruane, Michael E. (2009-10-27). "Construction of MLK memorial on the Mall poised to begin" (http://www.washingtonp ost.com/wp-dyn/content/article/2009/10/26/AR2009102601676.html) (yn Saesneg). ISSN 0190-8286 (https://www.worl dcat.org/issn/0190-8286). Cyrchwyd 2020-09-10. 16. "Chinese master sculptor to produce MLK memorial carving - Build the Dream" (https://web.archive.org/web/20120305 040148/http://www.mlkmemorial.org/site/apps/nl/content2.asp?c=hkIUL9MVJxE&b=1601411&ct=3573181). web.archive.org. 2012-03-05. Cyrchwyd 2020-09-10. 17. "Ann Lau on Human Rights & Martin Luther King Jr. on National Review Online" (https://web.archive.org/web/2007122 3134010/http://article.nationalreview.com/?q=YTMzNWM3NjdiNjU2MTU2NDI0N2ZiMzllYTRiMTc2MmY=). web.archive.org. 2007-12-23. Cyrchwyd 2020-09-10. 18. "Button: Event Raised Profile of MLK Protest | www.ourherald.com | Randolph Herald" (https://web.archive.org/web/20 120401233511/http://www.ourherald.com/news/2007-11-15/Front_page/f10.html). web.archive.org. 2012-04-01. Cyrchwyd 2020-09-10. 19. Shin, Annys (2010-11-23). "As Chinese workers build the Martin Luther King memorial, a union investigates" (http://ww w.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/11/23/AR2010112304298.html) (yn Saesneg). ISSN 0190-8286 (ht tps://www.worldcat.org/issn/0190-8286). Cyrchwyd 2020-09-10. 20. "History of the Memorial - Build the Dream" (https://web.archive.org/web/20071010104853/http://www.mlkmemorial.or g/site/c.hkIUL9MVJxE/b.1190613/k.5EE9/History_of_the_Memorial.htm). web.archive.org. 2007-10-10. Cyrchwyd 2020-09-10. 21. Rosenberg, Jonathan; Karabell, Zachary (2003). Kennedy, Johnson, and the quest for justice : the civil rights tapes (htt p://archive.org/details/kennedyjohnsonth00rose). Internet Archive. New York : W.W. Norton. ISBN 978-0-393-05122-3. 22. Schlesinger, Arthur M. (1979). Robert Kennedy and his times (http://archive.org/details/robertkennedyhis00arth). Internet Archive. New York : Ballantine Books. ISBN 978-0-345-28344-3. 23. Bennett, Scott H. (2003). Radical pacifism : the War Resisters League and Gandhian nonviolence in America, 1915- 1963 (https://www.worldcat.org/oclc/52943193) (arg. 1st ed). Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press. ISBN 0-8156- 3003-4. OCLC 52943193 (https://www.worldcat.org/oclc/52943193). 24. Powers, Roger S.; Vogele, William B.; Kruegler, Christopher; McCarthy, Ronald M. (1997). Protest, power, and change : an encyclopedia of nonviolent action from ACT-UP to women's suffrage (http://archive.org/details/protestpowerchan00r oge). Internet Archive. New York : Garland Pub. ISBN 978-0-8153-0913-0. 25. Hansen, D, D. (2003). The Dream: Martin Luther King, Jr., and the Speech that Inspired a Nation. Efrog Newydd, UDA: Harper Collins. t. 177. 26. Davies, T.J. (1969). Martin Luther King. Abertawe: Gwasg John Penry. t. 138. 27. "The 11 Most Anti-Capitalist Quotes from Martin Luther King Jr" (https://www.commondreams.org/views/2019/01/21/11- most-anti-capitalist-quotes-martin-luther-king-jr). Dreams (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10. 28. The sixties chronicle (https://www.worldcat.org/oclc/57487610). Cronkite, Walter,, Hayden, Tom,, Farber, David R.,, Edmonds, Anthony O.,, Braunstein, Peter,. Lincolnwood, Ill.: Legacy. 2004. ISBN 1-4127-1009-X. OCLC 57487610 (htt ps://www.worldcat.org/oclc/57487610). 29. "The 11 Most Anti-Capitalist Quotes from Martin Luther King Jr" (https://www.commondreams.org/views/2019/01/21/11- most-anti-capitalist-quotes-martin-luther-king-jr). Common Dreams (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10. 30. "Martin Luther King, Letter of Martin Luther King to nominate Thich Nhat Hanh for the Nobel Peace Prize" (http://www.h artford-hwp.com/archives/45a/025.html). www.hartford-hwp.com. Cyrchwyd 2020-09-10. 31. "Martin Luther King - Final Advice - The Progress Report" (https://web.archive.org/web/20150204201039/https://www.p rogress.org/tpr/martin-luther-king-final-advice/). web.archive.org. 2015-02-04. Cyrchwyd 2020-09-10. 32. Yglesias, Matthew (2013-08-28). "Martin Luther King's Case for a Guaranteed Basic Income" (https://slate.com/busines s/2013/08/martin-luther-king-guaranteed-basic-income.html). Slate Magazine (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-09-10. 33. "AFSCME - 1,300 Members Participate in Memphis Garbage Strike (February, 1968)" (https://web.archive.org/web/200 61102004632/http://www.afscme.org/about/1529.cfm). web.archive.org. 2006-11-02. Cyrchwyd 2020-09-10. 34. "1968: Martin Luther King shot dead" (http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/4/newsid_2453000/245398 7.stm) (yn Saesneg). 1968-04-04. Cyrchwyd 2020-09-10. 35. Newfield, Jack (1988). Robert Kennedy : a memoir (http://archive.org/details/robertkennedyme000newf). Internet Archive. New York : New American Library. ISBN 978-0-452-26064-1.

WorldCat (https://www.worldcat.org/identities/lccn-n79-084324) · VIAF: 100170140 (https://viaf.org/viaf/100170140) · LCCN: n79084324 (http://id.loc.gov/authorities/names/n79084324) · ISNI: 0000 0001 2145 0746 (http://isni.org/0000000121450746) · GND: 118562215 (http://d-nb.info/gnd/118562215) · SELIBR: 201480 (https://libris.kb.se/auth/201480) · SUDOC: 026949814 (http://www.idref.fr/026949814) · BNF: cb11909768k (http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11909768k) (data) (http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11909768k) · BIBSYS: Awdurdod 90054800 (http://ask.bibsys.no/ask/action/result?cmd=&kilde=biblio&cql=bs.autid+%3D+90054800&feltselect=bs.autid) · NLA: 35116159 (https://nla.gov.au/anbd.aut-an35116159) · NDL: 00469568 (http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00469568) · NKC: jn20000700891 (http://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20000700891&CON_LNG=ENG) · BNE: XX879954 (http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX879954) · CiNii: DA00912678 (http://ci.nii.ac.jp/author/DA00912678?l=en)

Eginyn erthygl sydd uchod am Americanwr neu Americanes. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato (https://cy.wikipedia.org/w/index.p hp?title=Martin_Luther_King&action=edit).

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Martin_Luther_King&oldid=10776368"

Newidiwyd y dudalen hon ddiwethaf ar 15 Medi 2020, am 12:33.

Mae testun y dudalen ar gael dan drwydded Creative Commons Attribution-ShareAlike; gall fod telerau ychwanegol perthnasol. Gweler Telerau Defnyddio'r Drwydded am fanylion pellach.