I. Küçükasya Tarihi ve Epigrafyası Sempozyumu I. Asia Minor History and Epigraphy Symposium Editors Hüseyin Sami Öztürk, Hamdi Şahin, Zeynep Çulha I. Küçükasya Tarihi ve Epigrafyası Sempozyumu, İstanbul 14-15 Ekim, 2010 I. Asia Minor History and Epigraphy Symposium, İstanbul in 14-15 October, 2010. © RHM, 2020 Bu kitap, 14-15 Ekim 2010 tarihinde Rezan Has Müzesi’nde düzenlenen “I. Küçükasya Tarihi ve Epigrafyası Sempozyumu” yayınıdır. This book has been prepared for the “I. Asia Minor History and Epigraphy Symposium” held at Rezan Has Museum on 14-15 October, 2010. ISBN: 978-605-9792-14-1 EDİTÖRLER / EDITORS Hüseyin Sami ÖZTÜRK - Hamdi ŞAHİN - Zeynep ÇULHA KOORDİNATÖR / COORDINATOR Zeynep ÇULHA ÇEVİRİ / TRANSLATION Ali Oğuz BOZKURT KATALOG TASARIM / CATALOGUE DESIGN Buğra Han YERLİ Rezan Has Müzesi, Kadir Has Cad. Cibali, 34083 www.rhm.org.tr Bu kitapta yayınlanan tüm resim ve yazıların hakları ilgili kişi ve kurumlara aittir. Kaynak gösterilmeden; kitaptan alıntı yapılamaz, yazarların ve yayımlayanın izni olmadan, kısmen ya da tamamen basılamaz, başka bir dile çevrilemez, elektronik, fotokopi ya da diğer bir çoğaltma aracıyla yayımlanamaz ve kopya edilemez. All rights of the images and texts published in this volume belong to the persons and institutions concerned. No quotations are allowed unless otherwise a reference is stated. It cannot be printed, translated into another language, duplicated by means of photocopy machine or any other duplication method and copied partially and/or wholly without the written consent of the authors, artists and the publisher. KAPAK FOTOĞRAFI: Filiz DÖNMEZ-ÖZTÜRK yazıt üzerinde çalışırken. 2005 yılı Antalya ili, Kumluca ilçesi, Antik Madamyssos Kenti’nde Hüseyin Sami ÖZTÜRK tarafından çekilmiştir. COVER PHOTO: While Filiz Dönmez-Öztürk was working on inscription. The photo was taken by Hüseyin Sami Öztürk in Madamyssos ancient city in Kumluca district of Antalya in 2005. 3 İçindekiler AHU HAS Sunuş 6 HÜSEYİN SAMİ ÖZTÜRK Önsöz 8 FERİT BAZ Tapınak Devleti’nden Kent Devleti’ne Geçişinde 12 Kappadokia Komanası’nın Helenleşme ve Romalılaşma Sürecine İlişkin Bir Ön Rapor FEZA DEMİRKÖK Silivri ve Çatalca’dan Yeni Yazıtlar 28 AŞKIM ÖZDİZBAY Roma İmparatorluk Dönemi’nde Lycia et Pamphylia’nın 54 Kurulması ve Perge’den İki Yeni Yazıt PINAR ÖZLEM İtiraf Yazıtları ve Birer Sosyal Kurum Olarak Kuzeydoğu 72 AYTAÇLAR Lydia Köy Tapınakları FİLİZ DÖNMEZ-ÖZTÜRK & Myra ve Teritoryumunda Epigrafi k Araştırmalar 84 HÜSEYİN SAMİ ÖZTÜRK HÜSEYİN SAMİ ÖZTÜRK Nikaia’da (Bithynia) Epigrafi k ve Tarihi-Coğrafi 110 Çalışmalar (2010-2019) HAMDİ ŞAHİN & Roma İmparatorluk Dönemi’nde Doğu Dağlık Kilikia 130 FİGEN ŞAHİN Kentlerinin Demografi si: Korykos Kenti Nüfusuna Yönelik Kısa Bir Değerlendirme RECAİ TEKOĞLU Eski Anadolu’da Diller ve Tarih, Birinci Binyıl Üzerine 148 Notlar ENVER VARİNLİOĞLU Kefaret ya da İtiraf Yazıtları 164 4 5 Sunuş ürkiye’nin ilk epigrafi sempozyumu, 2010 yılında Rezan Has Müzesi organizasyonuyla Tgerçekleştirildi. ‘Uluslararası I. Küçükasya Tarihi ve Epigrafyası Sempozyumu”, Anadolu’da ele geçirilen ve MÖ 2. bin ile MS 7. yy.ları kapsayan geniş bir aralığa tarihlenen epigrafik buluntuların sağladığı verilerle Küçükasya tarihine kavramsal ve metodolojik bir bakış imkânı sunulmuş oldu. Özellikle genç epigrafların bir araya getirilmesinin hedeflendiği, ortak projelere ilham kaynağı olması amacını taşıdığımız bu değerli fikir alışverişi zemininde epigrafi alanının ortak sorunları, çözüm yolları, insanlığa sundukları tartışıldı ve malzeme üzerinden yapılan değerlendirme ve yorumlar paylaşıldı. ‘Yazıt bilim’ anlamına gelen ve taş, metal, tahta, mermer, seramik gibi çeşitli malzemeler üzerinde kazınan yazıları çözümlemenin hedeflendiği epigrafi bilimi ve sağladığı veriler sayesinde filoloji, arkeoloji ve tarih alanlarında büyük ilerlemeler kaydedilmiş ve dünyanın ortak kültürel mirası çok önemli katkılar edinmiştir. Rezan Has Müzesi’nin en heyecan verici çalışmalarından olan bu sempozyumun nitelikli bir yayınla okuyuculara ulaşmasından kıvanç duyuyorum. Sempozyumda emeği geçen herkese ve tüm katılımcılara değerli fikirlerini bizlerle paylaştıkları için çok teşekkür ediyorum. Ahu HAS İstanbul 2020 Rezan Has Müzesi Direktör 6 Önsöz zengin bölgesi olan Anadolu ile ilgilenmeleri Batı’ya göre oldukça geç sayılacak bir tarihte başlamıştır: Bu konudaki ilk çalışmaları başlatan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ilimize “yazıtbilim” diye çevirebileceğimiz, Helence epigraphein (ἐπιγράφειν = “[üzerine] Yunan Dili ve Edebiyatı öğretim eski üyesi, merhum Prof. Dr. Zafer TAŞLIKLIOĞLU’dur. Prof. Dyazmak”) ile epigraphē (ἐπιγραφή = “yazıt”) sözcüklerinden meydana gelen “epigrafya” ile Dr. TAŞLIKLIOĞLU’nun Türk epigrafyasına en önemli katkısı - hem Türkçe hem Fransızca ilgili ilk çalışmalar daha Antikçağ’da başlamıştır: Ünlü Romalı Hatip Cicero tarafından “Tarihin olarak kalem aldığı, birinci cildi 1961 ikinci cildi ise 1971 yılında yayımlanan Trakya’da Epigrafi Babası” unvanıyla adlandırılan Herodotos (M.ö. 490-420) Thebai’da bazı adak yazıtlarını kopya Araştırmaları adlı yayını ve bu yayın dolayısıyla Türk Epigrafisi’ni başlatmasıdır. 1970’li yıllardan etmiş; tarihi ilk kez bilimsel temellere oturtan Thukydides (M.ö. 460-395) de “otantik ismi sonra Türk Bilim Dünyası’nda bu alanda araştırma yapmaya başlayanlar merhum Prof. Dr. Sencer olmayan” eserinden sık sık yazıtlardan yararlanmıştır. ŞAHİN, Prof. Dr. Hasan MALAY (emeritus), Prof. Dr. Bülent İPLİKÇİOĞLU (Ankara Üniversitesi) ile Antik yazıtların sistematik bir biçimde toplanması ve yayımlanmasına ise XIX. yüzyılda Berlin Prof. Dr. Mustafa Hamdi SAYAR’dır (İstanbul Üniversitesi). Akademisi tarafından başlanmış; August BOECKH ve Theodor MOMMSEN modern epigrafya Prof. Dr. ŞAHİN uzun yıllar, doktora konusu da olan, Bithynia Bölgesi’nde çalışmalar yapmış biliminin kurucuları olmuşlardır. BOECKH ve MOMMSEN’ın ortaya koydukları eserler, epigrafya ve yayınlarını IK serisinden yayımlamıştır. Ayrıca pek çok önemli sayıda, farklı bölgelere ait biliminin başardığı önemli işlerin başında gelmektedir: BOECKH 1828 yılından itibaren Berlin yazıtlara ilişkin makaleler de kaleme almıştır. Prof. Dr. MALAY da çalışmalarını Batı Anadolu’da Akademisi adına Helence yazıtların bir araya toplandığı Corpus Inscriptionum Graecorum’u (= yoğunlaştırmış ve birçok değerli monografi ile makale kaleme almıştır. Prof. Dr. İPLİKÇİOĞLU CIG) yayımlamaya başlamıştır. Aynı şekilde MOMMSEN de Latince yazıtların toplandığı Corpus ise, uzun bir süre Ephesos Kazısı epigrafist heyet üyeliği yapmıştır. 1989–1999 yılları arasında Inscriptionum Latinarum’u (= CIL) yayıma hazırlamıştır. Küçükasya yazıtlarının bir araya İstanbul Üniversitesi Yunan Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. A. Vedat ÇELGİN’le toplanması konusundaki en erken girişim Viyana Akademisi (şimdiki adıyla Avusturya Bilimler birlikte “Termessos ve Çevresi” ve 1999 yılından itibaren ise “Doğu Likya ve Batı Pamphylia Akademisi) tarafından başlatılan ve bir corpus projesi olan Tituli Asiae Minoris (= TAM) ile Bölgesi Yüzey Araştırması” yapmıştır. Küçükasya yazıtlarına ilişkin bir başka corpus girişimi, Monumentum Asiae Minoris Antiqua’dır (= MAMA). Bunun yanı sıra, 1977 yılından beri yayımlanan Regional epigraphic catalogues of Asia Görüldüğü üzere, Avrupalı bilim insanları Küçükasya, Helas ve İtalya’daki epigrafik Minor (= RECAM) bulunmaktadır. Köln Üniversitesi ve Avusturya Bilimler Akademisi’nin işbirliği araştırmaların önemini daha XIX. yüzyılın başında kavramış ve XIX yüzyıldan bu yana çalışmalar ile ve aralarında Türkler’in de bulunduğu çok sayıdaki kolaboratörün katkılarıyla 1972 yılından yapmışken; Türk Epigrafisi’nin bu dünyaya girişi ise, 1960’larda Prof. Dr. TAŞLIKLIOĞLU ile bu yana Bonn’da yayımlanmakta olan Inschriften griechischer Stædte aus Kleinasien (= IK) başlamıştır. Bunun en başlıca nedeni Antik dillerin yani Helence-Latince’nin öğrenilmesinin serisi ise, hemen hemen Küçükasya’nın tüm bölgelerindeki kentlerden yazıtları kapsamaktadır. zorluğu ve bu kültürün Türk kültürüne yabancı oluşu, Türk öğrencilerinin bu alana uzak Gene Avusturya Bilimler Akademisi, Kuzey Ren-Vestfalya Bilimler Akademisi ve Türk Tarihi durmalarıdır. Ancak, 1990’lı yılların sonundan itibaren Türkiye’de sevindirici bir gelişme olarak, Kurumu’nun işbirliği ile 1983 yılından itibaren, yılda iki kez olmak üzere, yayımlanmakta olan epigrafi alanına yönelik çalışmalar hız kazanmış ve bazı Türk öğrenciler yüksek lisans ve Epigraphica Anatolica adlı dergi ise, yalnızca Anadolu’nun epigrafya, tarihi-coğrafya, Eskiçağ doktora ihtisaslarını bu alanda gerçekleştirmiştir. Bunun sonucu olarak Türkiye’de günümüzde, Tarihi ve nümismatiğine ilişkin makaleleri kapsamaktadır. Bunun dışında çok değerli yabancı epigrafya alanında aktif faaliyet gösteren 30’a yakın bilim insanı bulunmaktadır. Ancak şunu bilim insanları çalışmalarını sadece Küçükasya üzerine yapmışlardır ki, bunların başında da hemen belirtmek isterim ki, ülkemizde Eskiçağ Tarihi, Klasik Filoloji, Nümizmatik ve Klasik geride 360 civarında yayın bırakan Louis ROBERT gelmektedir. ROBERT’in dışında A. WILHELM, Arkeoloji ile sıkı ilişki içinde bulunan Epigrafi alanında yapılan çalışmalar ile çalışanların sayısı G. HIRSCHFELD, R. HEBERDEY, E. KALINKA, G. E. BEAN, R. MERKELBACH, H. ENGELMANN, D. yabancı bilim insanlarıyla karşılaştırıldığında oldukça azdır. FRENCH, G. PETZL, J. NOLLÉ, C. MAREK, W. ECK ve burada adını sayamayacağımız onlarca bilim Türkiye’de epigrafi alanında son yıllarda bilim insanı sayısında giderek artış olması; insanı Küçükasya epigrafisi dolayısıyla Küçükasya ile Helen-Roma