Raport O Stanie Źrodowiska Województwa Warmiƒsko

Inspekcja Ochrony Ârodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ÂRODOWISKA OLSZTYN 2006 Inspekcja Ochrony Ârodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ÂRODOWISKA OLSZTYN 2006 Praca zbiorowa pod kierunkiem Zdzis∏awa W. Krajewskiego

Redaktor prowadzàcy: El˝bieta Kochaƒska

Zdj´cie na ok∏adce: Stanis∏aw Micewicz

W opracowaniu wykorzystano materia∏y: Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddzia∏ we Wroc∏awiu, Instytutu Rybactwa Âródlàdowego w Olsztynie, Okr´gowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Olsztynie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Paƒstwowych w Olsztynie, Urz´du Statystycznego w Olsztynie, Warmiƒsko-Mazurskiego Urz´du Wojewódzkiego – Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska w Olsztynie oraz Delegatur w Elblàgu i Gi˝ycku.

Wydano ze Êrodków: WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE, WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie 10-117 Olsztyn, ul. 1 Maja 13, tel. (089) 527 23 38 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOÂ w Elblàgu 82-300 Elblàg, ul. Powstaƒców Warszawskich 10, tel. (055) 232 76 18 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku 11-500 Gi˝ycko, ul. ¸uczaƒska 5, tel. (087) 428 36 16 e-mail: [email protected]

©Copyright by Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska Olsztyn 2006

Druk i oprawa: Zak∏ad Poligraficzny UWM w Olsztynie Przygotowanie do druku: Studio AVALON, Olsztyn

ISBN 83-7217-282-X SPIS TREÂCI

WST¢P ...... 5 I. WODY ...... 7 1. MONITORING RZEK (Kamilla Smoter, H. Koniecka, Dorota Jakimuszko-BryÊ) ...... 7 1.1. Wprowadzenie ...... 7 1.2. Charakterystyka badanych rzek ...... 8 1.3. Podsumowanie ...... 21 2. MONITORING JEZIOR (Maria Planter, Helena Wróblewska) ...... 31 2.1. Wyniki monitoringu jezior prowadzonego w roku 2005 ...... 31 2.2. Podsumowanie ...... 49 3. MONITORING WÓD NA TERENACH WIEJSKICH (Justyna Kopiec) ...... 51 3.1. Omówienie wyników badaƒ ...... 51 3.2. Podsumowanie ...... 56 II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZE¡ DO POD¸O˚A (Ryszard Twarowski, Ewa Liana, Tomasz Gendolla, Katarzyna Wostek) ...... 57 1. WPROWADZENIE ...... 57 2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO- MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZE¡ Z OPADÓW DO POD¸O˚A W 2004 ROKU ...... 58 III. ZANIECZYSZCZENIE ÂRODOWISKA HA¸ASEM (Justyna Kopiec) ...... 65 1. WPROWADZENIE ...... 65 2. HA¸AS KOMUNIKACYJNY ...... 67 3. HA¸AS PRZEMYS¸OWY ...... 77 4. PODSUMOWANIE ...... 78 IV. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJÑCE (Agnieszka Zbanyszek) ...... 79 V. POWIETRZE ...... 81 1. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO W ROKU 2005 NA PODSTAWIE BADA¡ WYKONANYCH PRZEZ STACJE SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE (Ma∏gorzata Kacprzyk-Chynczewska) . . . . . 81 1.1. Zasady organizacji sieci stacji pomiarowych ...... 81 1.2. Lokalizacja stacji pomiarowych i organizacja badaƒ ...... 81 1.3. Kontrola jakoÊci badaƒ ...... 82 1.4. Omówienie wyników badaƒ ...... 82 1.5. Dynamika zmian Êredniorocznych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ podstawowych ...... 90 1.6. Podsumowanie ...... 91 2. AUTOMATYCZNE STACJE MONITORINGU POWIETRZA (Agnieszka Jagodziƒska) ...... 92 2.1. Wyposa˝enie stacji pomiarowych ...... 92 2.2. Centrala systemu, prezentacja wyników ...... 93 2.3. Omówienie wyników pomiarów ze wszystkich stacji automatycznych ...... 93 2.4. Pomiary meteorologiczne ...... 97 3. OCENA ROCZNA JAKOÂCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE (Agnieszka Jagodziƒska) ...... 98 VI. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ÂWIETLE BADA¡ OKR¢GOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ (Jerzy Zieliƒski) ...... 101 1. WPROWADZENIE ...... 101 2. CHARAKTERYSTYKA GLEB ...... 101 3. ORGANIZACJA I METODYKA BADA¡ ...... 101 4. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADA¡ ...... 102 5. PODSUMOWANIE ...... 103 VII. ODPADY (Danuta Borsiak) ...... 107 1. MONITORING GOSPODARKI ODPADAMI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO ...... 108 2. ODPADY POWSTAJÑCE W WYNIKU PROWADZONEJ DZIA¸ALNOÂCI GOSPODARCZEJ ...... 108 2.1. Pochodzenie i wytwarzanie odpadów ...... 108 2.2. Gospodarowanie odpadami powstajàcymi w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej ...... 110 2.3. Odpady niebezpieczne ...... 112

3 3. REALIZACJA PROGRAMU LIKWIDACJI MOGILNIKÓW W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM ...... 114 4. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI ...... 114 5. PODSUMOWANIE ...... 121 VIII. WYBRANE DZIA¸ANIA W OCHRONIE RÓ˚NORODNOÂCI BIOLOGICZNEJ W LASACH NA TERENIE REGIONALNEJ DYREKCJI LASÓW PA¡STWOWYCH W OLSZTYNIE (Anna Bartoszewicz, Mieszko Godlewski, Tadeusz Pampuch, Ryszard Ziemblicki) ...... 123 1. PROEKOLOGICZNY WIELOFUNKCYJNY MODEL LEÂNICTWA ...... 123 2. REASUMPCJA ...... 127 IX. STAN WDRO˚ENIA EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM (Maria Mellin, Ma∏gorzata Krupa) ...... 131 1. WPROWADZENIE ...... 131 2. PODSTAWY PRAWNE ISTNIENIA SIECI NATURA 2000 ...... 131 3. CEL I PRZEDMIOT OCHRONY SIECI NATURA 2000 ...... 132 4. STRUKTURA SIECI NATURA 2000 ...... 132 5. WYZNACZANIE OBSZARÓW NATURA 2000 ...... 132 6. OBSZARY NATURA 2000 W POLSCE ...... 133 7. OBSZARY NATURA 2000 W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM ...... 134 8. ZARZÑDZANIE OBSZARAMI NATURA 2000 ...... 134 9. GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH NATURA 2000 ...... 135 10. PLAN OCHRONY, MONITORING OBSZARÓW ...... 136 11. NATURA 2000 JAKO CZYNNIK PROMOCYJNY ...... 136 X. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ÂCIEKOWEJ (Halina Andrzejewska) . . . 141 1. GOSPODARKA WODNA ...... 141 2. GOSPODARKA ÂCIEKOWA ...... 142 3. DZIA¸ANIA INWESTYCYJNE W ZAKRESIE OCHRONY WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIEM . . . . . 145 4. PODSUMOWANIE ...... 145 XI. DZIA¸ALNOÂå KONTROLNA WIOÂ (Wies∏aw Aftanas) ...... 149 1. PLANOWANIE I REALIZACJA DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2005 ROKU ...... 149 1.1. Kontrole interwencyjne ...... 151 2. POZWOLENIA ZINTEGROWANE ...... 151 3. ZAÂWIADCZENIA WYDAWANE PRZEZ WIOÂ W OLSZTYNIE ...... 152 4. DECYZJE PIENI¢˚NE ...... 154 5. OCHRONA ÂRODOWISKA PRZED POWA˚NYMI AWARIAMI ...... 154 5.1. Prace badawczo-wdro˝eniowe, analizy i ekspertyzy dotyczàce powa˝nych awarii ...... 155 6. PODSUMOWANIE DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2005 ROKU ...... 155 XII. DZIA¸ALNOÂå WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ (Tadeusz Ratyƒski) ...... 159 1. WPROWADZENIE ...... 159 2. DZIA¸ALNOÂå INWESTYCYJNA ...... 161 2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego ...... 161 2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna ...... 162 2.3. Ochrona powierzchni ziemi ...... 164 3. DZIA¸ALNOÂå NIEINWESTYCYJNA ...... 165 3.1. Zapobieganie i likwidacja powa˝nych awarii ...... 165 3.2. Ochrona przyrody ...... 165 3.3. Edukacja ekologiczna ...... 166 3.4. Monitoring Êrodowiska ...... 170 SPIS TABEL ...... 171 SPIS RYCIN ...... 173 SPIS MAP ...... 175

4 WST¢P

Publikacja Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku zawiera ocen´ jakoÊci Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego dokonanà w oparciu o badania przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat w Olsztynie i Delegatury w Elblàgu i Gi˝ycku oraz przez instytucje wspó∏pracujàce w realizacji zadaƒ Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska. Publikacja adresowana jest do szerokiego grona od- biorców – administracji rzàdowej i samorzàdowej, odpowiedzialnej za realizacj´ polityki ekologicznej regionu, nauczycieli i wychowawców, odpowiedzialnych za kszta∏towanie ekologicznej ÊwiadomoÊci dzieci i m∏odzie˝y, a tak˝e ca∏ego spo∏eczeƒstwa.

Raport… obejmuje nast´pujàce zagadnienia: monitoring wód powierzchniowych, opadów atmosferycznych, powietrza atmosferycznego, ekosystemów leÊnych, gleb, promieniowania elektromagnetycznego; problemy ha∏asu w Êrodowisku, ochrony przyrody, gospodarki odpadami, gospodarki wodno-Êciekowej; dzia∏alnoÊç inspekcyjnà Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska w zakresie przestrzegania prawa ochrony Êrodowiska i przeciwdzia∏ania powa˝nym awariom w Êrodowisku oraz informacje o dzia∏alnoÊci Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej.

Raport… zawiera opracowania wyników w∏asnych WIOÂ, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Okr´gowej Stacji Chemiczno-Rolniczej, Regionalnej Dyrekcji Lasów Paƒstwowych, Wojewódzkiego Konserwa- tora Przyrody, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Szczególne podzi´kowania kieruj´ do wszystkich, którzy przyczynili si´ do wydania tej publikacji, a w szczegól- noÊci do Rady Nadzorczej i Zarzàdu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej oraz do Starostów za dofinansowanie badaƒ.

Zdzis∏aw W. Krajewski Warmiƒsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska

5 Jezioro Pi∏akno, Jezioro fot. Pi∏akno, Jerzy ¸aêniewski I. WODY

1. MONITORING RZEK

1.1. Wprowadzenie sób oceny jakoÊci wód zosta∏ okreÊlony w rozporzàdzeniu Mi- nistra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfika- Obowiàzek prowadzenia badaƒ i oceny jakoÊci wód powierzch- cji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziem- niowych w ramach paƒstwowego monitoringu Êrodowiska wy- nych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpreta- nika z ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. cji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, Nr 115, poz. 1229 z póên. zm.). Zgodnie z art. 155a ust. 3 wy- poz. 284). Rozporzàdzenie wprowadzi∏o 5 klas jakoÊci wód: mienionej ustawy wykonywanie badaƒ wód powierzchniowych • klasa I – wody bardzo dobrej jakoÊci, w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i bio- • klasa II – wody dobrej jakoÊci, logicznych nale˝y do kompetencji wojewódzkich inspektorów • klasa III – wody zadowalajàcej jakoÊci, ochrony Êrodowiska. • klasa IV – wody niezadowalajàcej jakoÊci, W 2002 roku ukaza∏y si´ rozporzàdzenia wykonawcze • klasa V – wody z∏ej jakoÊci. do ustawy, regulujàce wymagania stawiane wodom powierzch- Akt prawny straci∏ wa˝noÊç z koƒcem 2004 roku. Nowe niowym w zale˝noÊci od ich przeznaczenia: rozporzàdzenie jest na etapie projektu. W badaniach i ocenie • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 4 paêdzierni- rzek za 2005 rok pos∏u˝ono si´ ostatnio obowiàzujàcym (z 11 ka 2002 roku w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç lutego 2004 r.). wody Êródlàdowe b´dàce Êrodowiskiem ˝ycia ryb w warunkach W 2005 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- naturalnych (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); ska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elblàgu i Gi˝ycku prze- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 4 paêdzierni- prowadzi∏ badania 30 rzek w 80 przekrojach pomiarowo-kon- ka 2002 roku w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç trolnych. Rzeki badane w kilku przekrojach to: Pas∏´ka i jej morskie wody wewn´trzne i wody przybrze˝ne b´dàce Êrodowi- dop∏ywy (Gi∏wa, Jemio∏ówka i Mi∏akówka), a tak˝e Drela, El- skiem ˝ycia skorupiaków i mićzaków (Dz. U. Nr 176, poz. 1454); ma, Szkwa, Wadàg, Wel, Lega i W´gorapa. Pozosta∏e rzeki ba- • rozporzàdzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 paêdzierni- dano na jednym stanowisku. ka 2002 roku w sprawie wymagaƒ, jakim powinna odpowiadaç Wszystkie przekroje na rzekach obj´te sà siecià monitorin- woda w kàpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); gu diagnostycznego, ¸yna w Stopkach oraz W´gorapa w Mie- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 27 listopa- duniszkach dodatkowo siecià granicznà, natomiast Pas∏´ka da 2002 roku w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç w Nowej Pas∏će – siecià reperowà. wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludnoÊci Przekroje pomiarowo-kontrolne na ¸ynie w Stopkach i Re- w wod´ przeznaczonà do spo˝ycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728); dykajnach, na Pas∏će w Nowej Pas∏će i Pelniku, na W´gora- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 23 grud- pie poni˝ej W´gorzewa i w Mieduniszkach, a tak˝e na Drwćy nia 2002 roku w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra˝liwych poni˝ej ujÊcia I∏awki, na Gubrze poni˝ej Garbna oraz na E∏ku na zanieczyszczenie zwiàzkami azotu ze êróde∏ rolniczych (Dz. U. w Nowej Wsi E∏ckiej w 2002 roku zosta∏y w∏àczone do europej- Nr 241, poz. 2093). skiego systemu monitoringu wód Êródlàdowych EUROWA- Powy˝sze akty prawne podajà tak˝e cz´stotliwoÊç pobiera- TERNET. Wyniki badaƒ prowadzonych w tych punktach by∏y nia próbek, metodyki referencyjne analiz i sposób oceny, czy przekazywane do Europejskiej Agencji Ârodowiska, groma- wody odpowiadajà wymaganym warunkom. Przepisy te stosuje dzàcej informacje na temat zasobów wód Êródlàdowych w Eu- si´ monitorujàc wody pod kàtem spe∏niania ustalonych celów ropie, ich jakoÊci, iloÊci, tendencjach i przyczynach zmian. Êrodowiskowych. Rzeki obj´te monitoringiem diagnostycznym badane by- Natomiast w celu okreÊlenia ogólnego stanu wód po- ∏y 12 razy w roku. Zakres i cz´stotliwoÊç oznaczeƒ przyj´to we- wierzchniowych, uzyskania informacji o d∏ugoterminowych d∏ug ostatnio obowiàzujàcego rozporzàdzenia (z 11 lute- zmianach w warunkach naturalnych oraz zmianach wynikajà- go 2004 r.). Wskaêniki fizyczne, tlen, BZT5, ChZT-Mn, ChZT- cych z dzia∏alnoÊci cz∏owieka, jak równie˝ w celu wyznaczenia -Cr, OWO, zwiàzki azotu i fosforu, wskaêniki zasolenia a tak˝e jednolitych cz´Êci wód zagro˝onych niespe∏nieniem celów Êro- liczb´ bakterii coli typu ka∏owego i ogólnà liczb´ bakterii grupy dowiskowych, przeprowadza si´ monitoring diagnostyczny. coli oznaczano w ka˝dej próbce; chlorofil „a” – 6 razy w roku; Sposób prowadzenia monitoringu diagnostycznego oraz spo- saprobowoÊç fitoplanktonu oraz metale – 4 razy w roku;

7 wskaêniki zanieczyszczeƒ przemys∏owych – raz w roku. W pi´- 1.2. Charakterystyka badanych rzek ciu przekrojach pomiarowo-kontrolnych wykonano badania makrobezkr´gowców bentosowych. BEZLEDA Poszczególne grupy wskaêników obejmujà nast´pujàce Bezleda jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem oznaczenia: Âwie˝ej, uchodzàcym do niej na obszarze Obwodu Kalinin- • wskaêniki fizyczne: temperatur´ wody, zapach, barw´, gradzkiego. D∏ugoÊç rzeki w granicach Polski wynosi 12,6 km, zawiesin´ ogólnà, odczyn; a powierzchnia zlewni – 53,6 km2.

• wskaêniki tlenowe: tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, Zlewnia rzeki po∏o˝ona jest w obr´bie mezoregionu Nizina ChZT-Cr, ogólny w´giel organiczny (OWO); S´popolska, a poza granicà Polski – cz´Êciowo Wzniesieƒ Gó- • wskaêniki biogenne: amoniak, azot Kjeldahla, azotany, rowskich. Bezleda przep∏ywa przez teren gminy Bartoszyce. azotyny, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny; Zlewnia rzeki zbudowana jest g∏ównie z gliny zwa∏owej, miej- • wskaêniki zasolenia: przewodnoÊç w 20°C, substancje scami wyst´pujà utwory piaszczyste i ˝wirowe. W górnym bie- rozpuszczone, zasadowoÊç ogólnà, siarczany, chlorki, gu rzeka przep∏ywa przez du˝e obszary torfowisk z g´stà siecià wapƒ, magnez, fluorki; rowów melioracyjnych. • metale, w tym metale ci´˝kie: arsen, bar, bor, chrom+6, W strukturze u˝ytkowania terenu dominujà grunty orne, chrom ogólny, cynk, glin, kadm, mangan, miedê, nikiel, lasy zajmujà stosunkowo niewielkà powierzchni´. o∏ów, rt´ç, selen, ˝elazo; G∏ównym êród∏em zanieczyszczenia Bezledy sà Êcieki • wskaêniki zanieczyszczeƒ przemys∏owych: cyjanki wolne, z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Bezledach, odpro- fenole, pestycydy (suma lindanu i dieldryny), substancje wadzane do niej bezpoÊrednio w iloÊci 75 m3/d. Mniejsze iloÊci powierzchniowo czynne anionowe, oleje mineralne, wie- Êcieków dostajà si´ do rzeki poprzez dop∏yw bez nazwy ze wsi lopierÊcieniowe w´glowodory aromatyczne (WWA); Piersele. • wskaêniki biologiczne: saprobowoÊç fitoplanktonu, ma- W 2005 roku Bezled´ badano 11 razy w jednym przekroju krobezkr´gowce bentosowe (indeks bioró˝norodnoÊci, pomiarowym, w Lejdach, oko∏o 2 km poni˝ej dop∏ywu Êcieków indeks biotyczny), chlorofil „a”; z Bezled i 4 km od granicy Polski. • wskaêniki mikrobiologiczne: liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego, liczba bakterii grupy coli. Bezleda prowadzi∏a wody z∏ej jakoÊci – V klasy. Tej klasie Badania w sieci granicznej prowadzono 2 razy w miesiàcu, odpowiada∏y: barwa, zawartoÊç zwiàzków organicznych, zgodnie z zarzàdzeniem G∏ównego Inspektora Ochrony Âro- wyra˝ona wskaênikami ChZT-Mn, ChZT-Cr i OWO, a tak- dowiska z 9 marca 1999 roku – „Program badaƒ rzek obj´tych ˝e stan sanitarny (tab. 1, ryc. 1). Zwiàzki azotu i fosforu krajowà siecià monitoringu na lata 1999–2002”. Jednak˝e za- utrzymywa∏y si´ na ogó∏ w granicach norm III klasy, nato- kres oznaczeƒ by∏ rozszerzony w stosunku do zarzàdzenia miast wskaêniki zasolenia, metale oraz zanieczyszczenia G∏ównego Inspektora – taki jak dla wszystkich rzek obj´tych przemys∏owe przewa˝nie I lub II. monitoringiem diagnostycznym. Z∏a jakoÊç wód mo˝e byç spowodowana z jednej strony do- Zgodnie z rozporzàdzeniem Ministra Ârodowiska z 11 lu- p∏ywem Êcieków z Bezled oraz wp∏ywem zanieczyszczeƒ tego 2004 roku w sprawie klasyfikacji…, dla ka˝dego wskaêni- rolniczych (w zlewni dominujà grunty orne), z drugiej ka jakoÊci wody, zmierzonego z cz´stotliwoÊcià mniejszà ni˝ 12 strony mo˝e wynikaç z warunków naturalnych – obecnoÊç razy w roku, do oceny przyjmuje si´ najmniej korzystnà war- torfowisk z g´stà siecià rowów melioracyjnych powoduje toÊç st´˝enia, porównujàc jà z wartoÊciami granicznymi, dop∏yw substancji humusowych do rzeki, na co wskazuje okreÊlonymi w za∏àczniku 1 do rozporzàdzenia. W przypadku wysoka barwa i zasobnoÊç wód w zwiàzki organiczne. Jed- wi´kszej cz´stotliwoÊci oznaczeƒ dla ka˝dego wskaênika wy- nak trudno jest oceniç, który z tych czynników jest tu naj- znacza si´ wartoÊç st´˝enia, odpowiadajàcà percentylowi 90. bardziej istotny. Ocena ogólna jakoÊci wód w danym punkcie oznacza klas´, w której mieÊci si´ 90% wyznaczonych w ten sposób wartoÊci BIEBRZA wszystkich wskaêników (wartoÊci najmniej korzystnych lub Biebrza jest prawobrze˝nym dop∏ywem Pas∏´ki o d∏ugo- percentyli 90). Êci 24,7 km i powierzchni zlewni 38,6 km2. Âredni przep∏yw Klasyfikacj´ wód rzek badanych w 2005 roku, wykonanà w przekroju ujÊciowym wynosi 0,22 m3/s. èród∏a rzeki znajdu- wed∏ug przedstawionej powy˝ej oceny, podano w tabeli 1 oraz jà si´ na Wzniesieniach Górowskich na wysokoÊci 110 m n.p.m. na mapie 1. Ryciny 1–19 przedstawiajà ocen´ jakoÊci wód ba- Jednak przewa˝ajàcy odcinek rzeki przep∏ywa przez p∏a- danych rzek dla poszczególnych wskaêników wraz z ocenà sko-falisty obszar Równiny Warmiƒskiej. W Êrodkowym biegu zbiorczà. Na mapach 2–10 zaznaczono lokalizacj´ przekrojów rzeka p∏ynie w g∏´bokiej dolinie erozyjnej o g∏´bokoÊci docho- pomiarowo-kontrolnych, g∏ówne punktowe êród∏a zanieczysz- dzàcej do 20 m. czeƒ oraz klasyfikacj´ dla kilku wybranych wskaêników. Tabe- Biebrza nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êró- la 2 zawiera procent wyników wszystkich wykonanych ozna- de∏ zanieczyszczenia. JakoÊç wód badano w przekroju Branie- czeƒ, mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach. wo, zlokalizowanym w odleg∏oÊci 0,1 km od ujÊcia do Pas∏´ki. Przy opisach niektórych rzek zamieszczono krótkie wnioski z analizy Êrednich rocznych wartoÊci wskaêników zanieczysz- Biebrza w przekroju ujÊciowym w 2005 roku prowadzi∏a czeƒ rzek z roku 2005 oraz wczeÊniejszych badaƒ. Szerszy ma- wody niezadowalajàcej jakoÊci (IV klasa). O klasyfikacji teria∏ zawarty jest w komunikatach Ocena jakoÊci rzek bada- zadecydowa∏y wysokie wartoÊci barwy, BZT5, ChZT-Cr nych w 2005 roku (WIOÂ Olsztyn i Delegatury WIOÂ w Elblà- oraz azotu Kjeldahla, a tak˝e stan sanitarny, który wska- gu i Gi˝ycku). zywa∏ na bardzo du˝e zanieczyszczenie bakteriologiczne wód, odpowiadajàce IV i V klasie (tab. 1, ryc. 2).

8 CZERWONY RÓW a powierzchnia zlewni – 149,2 km2. Rzeka bierze poczàtek Czerwony Rów jest lewobrze˝nym dop∏ywem Pas∏´ki w okolicach jeziora Skiertàg, na wschód od Moràga, a uchodzi o d∏ugoÊci 11 km i powierzchni zlewni 23,6 km2. Âredni prze- do jeziora Ruda Woda (zlewnia Kana∏u Elblàskiego). p∏yw ujÊciowego odcinka rzeki wynosi 0,14 m3/s. Nazwa rzeki Przep∏ywy charakterystyczne z wielolecia (1962–1985) zwiàzana jest z brunatno-czerwonà barwà wody. przy ujÊciu do jeziora Ruda Woda wynosi∏y: SSQ – 1,3 m3/s; Rzeka wyp∏ywa z du˝ego kompleksu leÊnego po∏o˝onego SNQ – 0,68 m3/s; NNQ – 0,52 m3/s. na po∏udnie od Braniewa, odwadniajàc torfowisko wysokie. Drela przep∏ywa przez mezoregion Pojezierze I∏awskie. W Êrodkowym biegu Czerwony Rów przep∏ywa obok cmenta- Rzeka p∏ynie w wàskiej i g∏´boko wci´tej dolinie, wys∏anej rza komunalnego w Braniewie. W dolnym odcinku rzeka p∏y- madami i torfami. Na zachód od jeziora Skiertàg znajduje si´ nie w stosunkowo g∏´bokiej dolinie erozyjnej, w przewa˝ajàcej du˝e torfowisko. W zlewni przewa˝ajà piaski i gliny zwa∏owe. cz´Êci zalesionej. Znajduje si´ tutaj niewielki zbiornik zaporo- Charakteryzuje jà g´sta sieç rzeczna i du˝o zag∏´bieƒ bezod- wy o powierzchni oko∏o 3 ha. p∏ywowych. Zgodnie z podzia∏em Polski na krainy naturalne, zlewnia Drela przep∏ywa przez tereny gmin – Moràg i Ma∏dyty (po- rzeki znajduje si´ w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci Równiny War- wiat ostródzki). Najwi´kszà miejscowoÊcià po∏o˝onà nad rzekà miƒskiej. Powierzchnia tego obszaru porozcinana jest licznymi jest Moràg. dolinami erozyjnymi. Dominuje tutaj typ rzeêby p∏asko-rów- G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ rzeki sà ninnej i nisko-falistej. Êcieki bytowo-gospodarcze i przemys∏owe z mechaniczno-bio- Czerwony Rów nie jest odbiornikiem Êcieków z punkto- logicznej oczyszczalni dla Moràga (w razie potrzeby stosuje si´ wych êróde∏ zanieczyszczeƒ. chemiczne stràcanie fosforu), odprowadzane w iloÊci oko- Badania jakoÊci wody przeprowadzono w jednym punkcie ∏o 2020 m3/d (dane z kontroli WIOÂ z marca 2003 r.). Mniej- w przekroju Braniewo w odleg∏oÊci 0,2 km od ujÊcia do Pas∏´ki. sze iloÊci Êcieków oczyszczanych mechaniczno-biologicznie po- chodzà z oczyszczalni: w S∏oneczniku, Zespo∏u Szkó∏ Agroeko- JakoÊç wód Czerwonego Rowu w przekroju ujÊciowym nomicznych w Dobrocinie oraz Specjalnego OÊrodka Szkolno- w 2005 roku by∏a niezadowalajàca i odpowiada∏a IV klasie -Wychowawczego w Szymanowie (d. Nowy Dwór). (tab. 1, ryc. 2). Na takà klasyfikacj´ wp∏yn´∏y wysokie war- Badania jakoÊci wód prowadzono w 3 przekrojach pomia- toÊci barwy i zasobnoÊç wód w zwiàzki organiczne (ChZT- rowo-kontrolnych, zlokalizowanych na odcinku od powy˝ej je- -Mn, ChZT-Cr, OWO), wskazujàce na V klas´, a tak˝e fos- ziora Skiertàg, w Plebanii Wólce, do powy˝ej jeziora Ruda Wo- forany i chlorofil „a”, odpowiadajàce klasie IV. Stan sani- da, w Gl´dach (mapa 2). tarny cieku wskazywa∏ na III klas´. JakoÊç wód Dreli w 2005 roku by∏a zró˝nicowana. Na od- DOBRSKA STRUGA cinku êród∏owym, powy˝ej ujÊcia do jeziora Skiertàg, od- Dobrska Struga, nazywana równie˝ Tatarkà, jest lewo- powiada∏a III klasie, poni˝ej dop∏ywu Êcieków z Moràga brze˝nym dop∏ywem Pas∏´ki. Wed∏ug innych êróde∏ Tatarka obni˝y∏a si´ do klasy V, a powy˝ej ujÊcia do jeziora Ruda jest najwa˝niejszym dop∏ywem Dobrskiej Strugi. D∏ugoÊç rze- Woda – wskazywa∏a na klas´ IV (tab. 1, ryc. 4). We wszyst- ki wynosi 13,2 km, a powierzchnia zlewni 63,1 km2. Pomimo kich przekrojach na obni˝enie jakoÊci wód i koƒcowà kla- niewielkiej d∏ugoÊci rzeka posiada rozga∏´ziony uk∏ad hydro- syfikacj´ wp∏yn´∏y: barwa, zawartoÊç zwiàzków organicz- graficzny. Wyp∏ywa kilkoma strumieniami z przykraw´dziowej nych, mierzona wskaênikami ChZT-Mn, ChZT-Cr i OWO strefy Pojezierza I∏awskiego. oraz stan sanitarny. Ponadto w pierwszym przekroju Zlewnia Dobrskiej Strugi po∏o˝ona jest na pograniczu na III klas´ wskazywa∏y azotyny, azot Kjeldahla, mangan, Równiny Warmiƒskiej i Pojezierza I∏awskiego. Jest to obszar saprobowoÊç planktonu i chlorofil „a”, poni˝ej Moràga porozcinany g∏´bokimi dolinami erozyjnymi. Zachodnia cz´Êç na V klas´ wskazywa∏ amoniak i azot Kjeldahla, a w ostat- zlewni jest w znacznym stopniu zalesiona. Wyst´puje tutaj du- nim punkcie na obni˝enie jakoÊci wód dodatkowo wp∏yn´- ˝a iloÊç niewielkich oczek wodnych. Natomiast wschodnia to ∏y niskie st´˝enia tlenu latem, fosforany oraz saprobowoÊç obszar o charakterze typowo rolniczym. sestonu. Dobrska Struga nie jest odbiornikiem Êcieków ze êróde∏ punktowych, jednak nara˝ona jest na sp∏ywy powierzchniowe Porównanie wartoÊci Êrednich poszczególnych wskaêników z obszarów wiejskich zabudowanych i terenów rolniczych. zanieczyszczeƒ wód Dreli w latach 2001 i 2005 wskazuje Badania jakoÊci wód przeprowadzono w przekroju Sp´dy na nieznaczne zmiany. W roku 2005 w przekroju poni˝ej w odleg∏oÊci 2,1 km od ujÊcia do Pas∏´ki. oczyszczalni w Moràgu wzrós∏ nieco poziom amoniaku (Êred-

nia roczna wartoÊç z 0,84 do 1,85 mg NH4/l) oraz azotynów Dobrska Struga w przekroju ujÊciowym w 2005 roku (z 0,08 do 0,13 mg NO2/l). Poni˝ej Moràga i powy˝ej ujÊcia prowadzi∏a wody odpowiadajàce III klasie. Zadecydowa∏y do jeziora Ruda Woda dwukrotnie obni˝y∏ si´ poziom fosfora-

o tym: barwa, zawiesina ogólna, zawartoÊç zwiàzków nów (Êrednie roczne wartoÊci spad∏y z 0,73 do 0,36 mg PO4/l). organicznych (BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO), azot JednoczeÊnie w tych samych punktach pogorszy∏ si´ stan sani- Kjeldahla, zwiàzki fosforu oraz saprobowoÊç fitoplankto- tarny wód. nu. Niezadowalajàcy by∏ równie˝ stan sanitarny wód (tab. 1, ryc. 3). DRW¢CA Drw´ca jest prawobrze˝nym dop∏ywem Wis∏y, o d∏ugo- DRELA Êci 207,2 km i powierzchni zlewni 5343,5 km2. D∏ugoÊç jej na W Podziale hydrograficznym Polski (1983) Drela okreÊlana terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego wynosi oko∏o jest jako dop∏yw spod Z∏otnej. Jej d∏ugoÊç wynosi 24,2 km, 95 km. èród∏a rzeki znajdujà si´ na po∏udnie od miejscowoÊci

9 Drwćk, w rejonie Wzgórz Dylewskich, na wysokoÊci 192 m Poni˝ej przekroju w Rodzonem Drwća przyjmuje jeszcze n.p.m. W górnym biegu przep∏ywa przez niewielkie jezioro Êcieki z Nowego Miasta Lubawskiego oraz Kurz´tnika. Ostrowin i typowo rynnowe Jezioro Drwćkie. Najwi´kszymi dop∏ywami Drwćy w województwie war- JakoÊç wód Drwćy w Rodzonem by∏a zadowalajàca – od- miƒsko-mazurskim sà: Grabiczek, Poburzanka, Gizela, Sande- powiada∏a III klasie. Na III lub IV klas´ wskazywa∏y: bar- la, Wel, I∏awka i Struga Radomno. wa, zawartoÊç zwiàzków organicznych, azot Kjeldahla, Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1962–1985 azotyny, fosforany, mangan, oleje mineralne, saprobowoÊç wynosi∏y: sestonu oraz stan sanitarny (tab. 1, ryc. 5). Pozosta∏e pa- • powy˝ej ujÊcia I∏awki: SWQ – 21,1; SSQ – 8,91; SNQ – 2,83; rametry wskazywa∏y na I lub II klas´. • wodowskaz Rodzone: SWQ – 25,3; SSQ – 11,0; SNQ – 4,03. W granicach zlewni Drwćy le˝y cz´Êç Parku Krajobrazo- W stosunku do poprzedniego roku badaƒ (2004), poprawi- wego Pojezierza I∏awskiego i Parku Krajobrazowego Wzgórz ∏a si´ klasyfikacja wód Drwćy z IV na III klas´. Na t´ zmian´ Dylewskich. Ponadto na tym terenie utworzono nast´pujàce wp∏yn´∏o obni˝enie poziomu fosforanów oraz wartoÊci ChZT- rezerwaty przyrody: Dylewo, Jezioro Czarne, Jezioro I∏gi, Je- -Mn. Obydwa te wskaêniki w 2004 roku kwalifikowa∏y wody zioro Jasne, Jezioro Francuskie, Niedêwiedzie Wielkie, Rzeka do IV klasy, w 2005 roku – do III. Drwća, So∏tysek i Sosny Taborskie. Rzeka Drwća jest rezer- watem wodnym, majàcym na celu m. in. ochron´ miejsc tarli- DRW¢CA WARMI¡SKA skowych ryb ∏ososiowatych. Rezerwat Drwćy obejmuje rów- Drwća Warmiƒska jest rzekà II rz´du, prawobrze˝nym nie˝ niektóre dop∏ywy (Grabiczek z Dylewkà i dolne odcinki dop∏ywem Pas∏´ki. Jej d∏ugoÊç ca∏kowita wynosi 48,4 km, a po- Poburzanki, Gizeli, I∏awki, Elszki, Wli, Rypienicy i Ruêca) wierzchnia zlewni 327 km2. Wyp∏ywa kilkoma strugami ze oraz jeziora Ostrowin i Drwćkie. Wzniesieƒ Górowskich na wysokoÊci 125 m n.p.m. Przep∏yw Krajobraz rzeki jest bardzo urozmaicony i malowniczy. Jest Êredni w przekroju ujÊciowym wynosi oko∏o 2 m3/s. to obszar wyst´powania pagórków i wzgórz w postaci moren Dorzecze Drwćy Warmiƒskiej posiada rozga∏´ziony uk∏ad czo∏owych o deniwelacjach dochodzàcych do 100 m. Najwy˝- hydrograficzny. Najwi´kszymi dop∏ywami sà: Ramia, Szelàg, Lu- szym wzniesieniem jest Dylewska Góra o wysokoÊci 312 m bomiƒska Struga i Mingajny (Mingajska Struga). Zgodnie z po- n.p.m. Wyst´pujà tu równie˝ liczne jeziora pochodzenia polo- dzia∏em Polski na krainy naturalne, zlewnia Drwćy Warmiƒskiej dowcowego. Zlewnia Drwćy zbudowana jest g∏ównie z glin le˝y w obr´bie Równiny Orneckiej i Wzniesieƒ Górowskich. zwa∏owych oraz piasków i ˝wirów wodnolodowcowych. W ob- Ze wzgl´du na swoje walory krajobrazowo-przyrodnicze ni˝eniach terenu wyst´pujà torfowiska. W strukturze u˝ytko- w obr´bie zlewni utworzono dwa obszary chronionego krajo- wania terenu dominujà grunty orne. ¸àki i pastwiska wyst´pu- brazu – Równiny Orneckiej i Wzniesieƒ Górowskich. jà zazwyczaj w obr´bie dolin rzecznych. Nieu˝ytki to g∏ównie Decydujàcy wp∏yw na jakoÊç wód Drwćy Warmiƒskiej obszary podmok∏e, cz´sto bagniste. Najwi´ksze kompleksy le- na odcinku ujÊciowym majà Êcieki z mechaniczno-biologicznej Êne znajdujà si´ w pó∏nocnej i wschodniej cz´Êci zlewni. oczyszczalni Êcieków w Ornecie, skàd sà odprowadzane w ilo- W województwie warmiƒsko-mazurskim Drwća przep∏y- Êci 1040 m3/d (kontrola ze stycznia 2004 r.). Ponadto do rzeki, wa przez tereny powiatów: ostródzkiego, i∏awskiego i nowo- za poÊrednictwem rowu melioracyjnego, odprowadzane sà miejskiego. Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi Êcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Karkajnach nad Drwćà sà Ostróda i Nowe Miasto Lubawskie. – 11 m3/d (kontrola z listopada 2002 roku). Badania jakoÊci wód Drwćy w roku 2005 przeprowadzono Badaniami monitoringowymi w 2005 roku obj´to odcinek w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanym ujÊciowy Drwćy Warmiƒskiej w przekroju Drwćzno (2,0 km). poni˝ej ujÊcia I∏awki, w Rodzonem. Punkt ten w 2002 roku zosta∏ w∏àczony do europejskiego systemu monitoringu wód JakoÊç wód Drwćy Warmiƒskiej w przekroju ujÊciowym Êródlàdowych EUROWATERNET. w 2005 roku odpowiada∏a III klasie. Decydujàcy wp∏yw Powy˝ej tego przekroju g∏ównymi punktowymi êród∏ami na klasyfikacj´ mia∏y wysokie wartoÊci barwy, zawiesina zanieczyszczeƒ Drwćy, odprowadzanymi poÊrednio poprzez ogólna, zwiàzki organiczne (BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr) dop∏ywy, sà Êcieki bytowo-gospodarcze i przemys∏owe z: oraz zwiàzki biogenne, a tak˝e stan sanitarny wód (tab. 1, • oczyszczalni dla Ostródy, zlokalizowanej w Tyrowie, ryc. 6). Liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego wskazy- w iloÊci oko∏o 7500 m3/d, oczyszczane mechaniczno-bio- wa∏a na V klas´. Natomiast ogólna liczba bakterii coli logicznie (dane z kontroli z listopada 2003 r.). Oczysz- kwalifikowa∏a przekrój do IV klasy. czalnia jest wyposa˝ona w system chemicznego stràcania fosforu; ELBLÑG • oczyszczalni w Samborowie, oko∏o 100 m3/d, oczyszczane Rzeka Elblàg o d∏ugoÊci 14,5 km i powierzchni zlew- mechaniczno-biologicznie z chemicznym stràcaniem fos- ni 1499,9 km2 wyp∏ywa z jeziora Dru˝no i uchodzi do Zalewu foru (wed∏ug informacji o korzystaniu ze Êrodowiska WiÊlanego. Zgodnie z Podzia∏em Hydrograficznym Polski za I kwarta∏ 2005 r.). W latach 2002–2003 przeprowadzo- (IMGW Warszawa 1983) za górny odcinek rzeki Elblàg uwa˝a- no modernizacj´ oczyszczalni. na jest rzeka Dzierzgoƒ. Ca∏kowita d∏ugoÊç ciàgu wodnego Mniejsze iloÊci Êcieków odprowadzane sà z miejscowoÊci: Dzierzgoƒ – jezioro Dru˝no – Elblàg wynosi 79,2 km. Jednak Szyldak (ok. 65 m3/d, oczyszczone mechaniczno-biologicznie w wi´kszoÊci opracowaƒ przyjmuje si´ za rzek´ Elblàg odcinek z chemicznym stràcaniem fosforu – dane z kontroli ze stycz- ∏àczàcy Dru˝no z Zalewem WiÊlanym. Âredni przep∏yw rzeki nia 2004 r.), Gierzwa∏d, Smykówko, Frednowy. Ponadto zanie- w przekroju ujÊciowym wynosi 8,6 m3/s. czyszczenia wnoszà rzeki: Gizela (odbiera Êcieki z Ba∏cyn i Za- Poziom wód w rzece uzale˝niony jest od dop∏ywu z dorze- jàczek), I∏awka (przyjmuje Êcieki komunalne z I∏awy). cza oraz stanu wody na Zalewie WiÊlanym. Przy silnych wia-

10 trach z kierunku pó∏nocnego i pó∏nocno-wschodniego nast´- szony jest za poÊrednictwem licznych dop∏ywów. Poza tym puje cofka i wlewanie s∏onawych wód zalewowych do rzeki. niekorzystny wp∏yw na jakoÊç wód wywiera charakter hy- Kierunek przep∏ywu wody jest wtedy odwrotny, tj. od Zalewu drologiczny rzeki. Wysokie wartoÊci wskaêników zasolenia do jeziora Dru˝no. Zmiany kierunku przep∏ywu wód w rzece zwiàzane sà z nap∏ywem s∏onawych wód z Zalewu WiÊlane- powodujà du˝e wahania zasolenia oraz resedymentacj´ osa- go i zosta∏y pomini´te w ocenie ogólnej. dów dennych. Elblàg skupia w sobie wszystkie niekorzystne cechy rzeki ELMA nizinnej i skanalizowanej, które decydujà o jakoÊci wód oraz Elma jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem ¸yny intensywnoÊci procesów samooczyszczania: minimalny spadek, o d∏ugoÊci 37,6 km. Zlewnia zajmuje powierzchni´ 280,5 km2. leniwy przep∏yw a czasami jego brak, post´pujàca eutrofizacja Rzeka wyp∏ywa z terenów silnie podmok∏ych na pó∏noc powodujàca zarastanie dna i brzegów oraz du˝a iloÊç osadów od Kumkiejm, na wysokoÊci oko∏o 155 m n.p.m. Najwi´kszymi dennych. Najbardziej niekorzystnym dla ˝ycia biologicznego dop∏ywami Elmy sà Gàska i dop∏yw z Ors (Kamienna – M∏y- momentem jest poczàtek podnoszenia si´ wód Zalewu WiÊla- nówka). nego, powodujàcy stagnacj´ wód w rzece. Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1951–1985 Dorzecze rzeki Elblàg posiada rozga∏´ziony uk∏ad hydro- wynosi∏y: graficzny, a przewa˝ajàcà jego cz´Êç stanowi zlewnia jeziora • wodowskaz Piaseczno: SWQ – 12,3; SSQ – 1,75; SNQ – 0,20; Dru˝no. BezpoÊrednio do rzeki Elblàg wp∏ywa kilka niewiel- • powy˝ej ujÊcia do ¸yny: SWQ–15,0; SSQ – 2,10; SNQ–0,24. kich cieków (Fiszewka, Tyna, Kumiela i Babica). G∏ówne zasi- Zlewnia rzeki znajduje si´ w granicach dwóch mezoregio- lanie rzeki Elblàg pochodzi z jeziora Dru˝no. nów – Niziny S´popolskiej oraz Wzniesieƒ Górowskich, nale- Wed∏ug podzia∏u Polski na krainy naturalne, zlewnia rzeki ˝àcych do makroregionu Nizina Staropruska. le˝y w obr´bie czterech jednostek fizyczno-geograficznych: Zlewnia Elmy zbudowana jest z glin zwa∏owych, piasków ˚u∏aw WiÊlanych, Pojezierza I∏awskiego, Wysoczyzny Elblà- i ˝wirów wodnolodowcowych, miejscami wyst´pujà tu i∏y i mu∏- skiej i Równiny Warmiƒskiej. ki zastoiskowe. W strukturze u˝ytkowania terenu dominujà W pó∏nocno-wschodniej cz´Êci zlewni znajduje si´ Park pola uprawne, a miejscami wyst´pujà lasy i u˝ytki zielone. Krajobrazowy Wysoczyzny Elblàskiej. Ponadto na obszarze Rzeka przep∏ywa przez tereny powiatów – bartoszyckiego zlewni wyst´pujà cztery rezerwaty przyrody (Jezioro Dru˝no, i lidzbarskiego (gminy – Górowo I∏aweckie i Lidzbark War- Zatoka Elblàska, D´by w Krukach Pas∏´ckich, Lenki) oraz pi´ç miƒski). Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi nad Elmà obszarów chronionego krajobrazu (Jeziora Dru˝no, Rzeki sà: Ga∏ajny, Piaseczno, Koniewo. Dzierzgoƒ, Kana∏u Elblàskiego, Rzeki Wàskiej, Rzeki Nogat). Elma nie odbiera bezpoÊrednio zanieczyszczeƒ ze êróde∏ Pod wzgl´dem gospodarczym i turystycznym rzeka Elblàg punktowych. Natomiast do jej dop∏ywu Kamiennej – M∏ynów- wykorzystywana jest jako szlak ˝eglugowy. Poprzez Kana∏ Ja- ki (uchodzàcej do Elmy pomi´dzy Wiewiórkami a Piasecznem) gielloƒski i Nogat posiada po∏àczenie z Wis∏à, a Kana∏em El- odprowadzane sà oczyszczone Êcieki z Górowa I∏aweckiego blàskim ∏àczy si´ z Ostródà i I∏awà. Na wodach rzeki znajduje i Piast Wielkich. Kamienna – M∏ynówka u ujÊcia do Elmy pro- si´ Port Morski w Elblàgu. Woda z rzeki pobierana jest do ce- wadzi wody V klasy. lów technologicznych przez zak∏ady przemys∏owe miasta El- Badania wód Elmy prowadzono w 3 przekrojach pomiaro- blàga. W okresach suszy woda z rzeki za pomocà systemu me- wo-kontrolnych zlokalizowanych od powy˝ej ujÊcia Kamiennej lioracyjnego mo˝e byç wykorzystana do nawadniania obszarów – M∏ynówki, w Wiewiórkach, do powy˝ej ujÊcia do ¸yny, w Ko- rolniczych na ˚u∏awach. niewie (mapa 3). Rzeka Elblàg jest bezpoÊrednim odbiornikiem zanieczysz- czeƒ ze êróde∏ punktowych, z których g∏ównym jest mechanicz- Na ca∏ym badanym odcinku Elma prowadzi∏a wo- no-biologiczna oczyszczalnia Êcieków w Elblàgu, skàd odpro- dy IV klasy (tab. 1, ryc. 8). We wszystkich punktach na ob- wadzane jest oko∏o 28 tys. m3/d Êcieków (kontrola z listopa- ni˝enie jakoÊci wód i koƒcowà klasyfikacj´ wp∏yn´∏y: bar- da 2003 r.). Ponadto do rzeki odprowadzane sà Êcieki techno- wa (odpowiada∏a klasie V) oraz zawartoÊç zwiàzków orga- logiczne (oko∏o 330 m3/d) i wody poch∏odnicze (oko∏o 34,5 tys. nicznych (ChZT-Mn, ChZT-Cr i OWO – klasa IV lub V), m3/d – kontrola ze stycznia 2004 roku) z Elektrociep∏owni El- dodatkowo na IV klas´ w Wiewiórkach wskazywa∏y zawie- blàg i wody poch∏odnicze z Odlewni „Elzamech w iloÊci oko- sina i mangan, w Piasecznie – saprobowoÊç, natomiast ∏o 230 m3/d (kontrola z kwietnia 2000 r.). Dodatkowy ∏adunek stan sanitarny w Piasecznie i w Koniewie wskazywa∏ zanieczyszczeƒ doprowadzany jest za poÊrednictwem licznych na V klas´. dop∏ywów. Na jakoÊç wód Elmy mo˝e wp∏ywaç kilka czynników. Badania jakoÊci wód rzeki Elblàg przeprowadzono w prze- Do rzeki mogà przedostawaç si´ zanieczyszczenia z miej- kroju Nowakowo, zlokalizowanym w odleg∏oÊci 2,5 km od uj- scowoÊci po∏o˝onych w zlewni rzeki, a tak˝e sp∏ywy z pól Êcia do Zalewu WiÊlanego. (w zlewni dominujà pola uprawne). Istotne ∏adunki zanie- czyszczeƒ, g∏ównie zwiàzków organicznych i biogenów sà JakoÊç wód rzeki Elblàg w przekroju ujÊciowym w 2005 roku wprowadzane za poÊrednictwem dop∏ywu – Kamiennej odpowiada∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 7). Decydujàcy wp∏yw – M∏ynówki, która prowadzi wody V klasy. W górnym odna klasyfikacj´ wywar∏o niskie natlenienie wód (V klasa) cinku rzeki w zlewni wyst´pujà obszary podmok∏e, z g´stà oraz wysokie wartoÊci barwy, zwiàzki organiczne, azot siecià rowów melioracyjnych, skàd mogà przedostawaç si´ Kjeldahla i fosforany (IV klasa). Równie˝ niekorzystny do Elmy substancje humusowe (podwy˝szony poziom stan sanitarny rzeki wskazywa∏ na IV klas´. Du˝y wp∏yw zwiàzków organicznych i barwa). na jakoÊç wód rzeki Elblàg wywierajà Êcieki pochodzàce z miasta Elblàga. Dodatkowy ∏adunek zanieczyszczeƒ wno-

11 E¸K ba bakterii grupy coli typu ka∏owego. Normom IV klasy E∏k jest prawobrze˝nym dop∏ywem Biebrzy, cie- odowiada∏y: barwa, ChZT-Cr, ogólny w´giel organiczny kiem IV rz´du. D∏ugoÊç ca∏kowita rzeki wynosi 113,6 km, (OWO) i azot Kjeldahla. w tym 86,0 km w granicach województwa warmiƒsko-mazurskiego (IMGW 1978). Powierzchnia zlewni wynosi 1524,5 km2. Porównujàc Êrednie roczne st´˝enia zanieczyszczeƒ za la- Rzeka przep∏ywa przez ciàg jezior: Szwa∏k Wielki, Pi∏wàg, ¸aê- ta 1998, 2002–2005 zaobserwowano w badanym przekroju spa- no, Litygajno, ¸aÊmiady, Straduny, Haleckie i E∏ckie, zmienia- dek zawartoÊci amoniaku. Wzros∏o natomiast st´˝enie azotu jàc kilkakrotnie nazw´ (Czarna Struga – ¸aêna Struga – E∏k). Kjeldahla z 0,89 mg N/l do 1,61 mg N/l oraz ChZT-Cr

Za g∏ówny ciàg dolnego odcinka rzeki uznano Kana∏ Rudzki, z 22,1 mg O2/l do 37,8 mg O2/l. Pozosta∏e parametry ulega∏y utworzony i uregulowany na prze∏omie XIX i XX wieku, omi- nieznacznym wahaniom bez jednokierunkowego trendu. jajàcy du˝à cz´Êç starego koryta E∏ku. Stary odcinek ujÊciowy koryta rzeki E∏k wykorzystuje obecnie Jegrznia przed ujÊciem GI¸WA do Biebrzy (IMGW 1983). Gi∏wa jest rzekà II rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem Pa- Do g∏ównych lewobrze˝nych dop∏ywów E∏ku nale˝à: Ma- s∏´ki. D∏ugoÊç jej, ∏àcznie z jeziorami, wynosi oko∏o 27 km, zurka, Po∏omska M∏ynówka, Karmelówka, Kana∏ Kuwasy, a powierzchnia zlewni 206,9 km2. Przep∏ywa ona przez Jezioro a prawobrze˝nych: Gawlik, Ró˝anica i Binduga. Wulpiƒskie i jezioro Gi∏wa. G∏ównym jej dop∏ywem jest nie- Przep∏ywy charakterystyczne wed∏ug IMGW (PIOÂ, wielki ciek wyp∏ywajàcy z okolic Jonkowa. 1995–1996) wynosi∏y w m3/s: Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) powy˝ej ujÊcia do Pa- • wodowskaz E∏k: SWQ – 16,9; SSQ – 6,63; SNQ – 2,03 s∏´ki z okresu 1951–1981 wynosi∏y: SSQ – 1,62 i SNQ – 0,68. (lata1972–1990). Zlewnia rzeki znajduje si´ w granicach mezoregionu Poje- W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wed∏ug Kon- zierze Olsztyƒskie. drackiego (1998) zlewnia rzeki znajduje si´ w granicach trzech Za poczàtek rzeki przyjmuje si´ ciek wyp∏ywajàcy z okolic mezoregionów: Wzgórz Szeskich, Pojezierza E∏ckiego (nale˝à- Stawigudy. Na odcinku od Jeziora Wulpiƒskiego do Gietrzwa∏- cych do makroregionu Pojezierze Mazurskie) oraz Kotliny du Gi∏wa p∏ynie szerokà, zabagnionà dolinà. W strukturze Biebrzaƒskiej (po∏o˝onej w makroregionie Nizina Pó∏nocno- u˝ytkowania terenu dominujà pola uprawne. Na pozosta∏ym podlaska). obszarze przewa˝ajà lasy. W swym dolnym biegu rzeka silnie Zlewnia, ukszta∏towana przez zlodowacenie ba∏tyckie, meandruje. w wi´kszoÊci zbudowana jest z glin zwa∏owych z fragmentami Pó∏nocna cz´Êç zlewni Gi∏wy zbudowana jest g∏ównie z gli- piasków i ˝wirów. Powsta∏e tu gleby brunatne w∏aÊciwe i wy∏u- ny morenowej, a po∏udniowa z piasków fluwioglacjalnych. gowane oraz p∏owe charakteryzujà si´ bardzo ma∏à przepusz- W dolinach rzecznych zalegajà mady, piaski i ˝wiry. Rzeêba te- czalnoÊcià. Rzeêba terenu jest bardzo urozmaicona. Wyst´pu- renu jest bardzo urozmaicona. Dominuje tu sandrowy oraz po- jà tu liczne pagórki, zag∏´bienia bezodp∏ywowe (cz´sto zator- jezierny pagórkowaty typ krajobrazu. fione). W strukturze u˝ytkowania zlewni znacznà powierzch- Gi∏wa przep∏ywa przez teren powiatu olsztyƒskiego, gminy: ni´ zajmujà lasy oraz grunty orne. Stawiguda, Gietrzwa∏d i Jonkowo. Najwi´kszymi miejscowo- Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu go∏dapskiego (gmi- Êciami po∏o˝onymi nad rzekà sà Stawiguda i Gietrzwa∏d. n´ Go∏dap), oleckiego (gminy: Kowale Oleckie, Âwi´tajno) G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ Gi∏wy sà oraz e∏ckiego (gminy: Stare Juchy, E∏k i Prostki). Êcieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni (z chemicznym Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi nad rzekà sà: stràcaniem fosforu) w Gietrzwa∏dzie, odprowadzajàcej po- E∏k, Straduny, Nowa WieÊ E∏cka i Prostki. przez rów melioracyjny oko∏o 180 m3/d Êcieków (dane z kon- Rzeka odbiera poprzez dop∏ywy Êcieki komunalne i popro- troli WIOÂ z paêdziernika 2004 r.). Oczyszczalnia wymaga mo- dukcyjne. Najwi´ksze iloÊci (oko∏o 130 m3/d) pochodzà dernizacji, gdy˝ nie zapewnia wystarczajàcej redukcji zanie- z oczyszczalni gminnej w Âwi´tajnie ko∏o Olecka, wyposa˝onej czyszczeƒ. Niewielkie iloÊci Êcieków, rz´du kilku m3/d, odpro- w mechaniczno-biologiczny system oczyszczania z chemicznym wadzane sà do Gi∏wy z cegielni w ¸ajsach. usuwaniem fosforu (wed∏ug kontroli z czerwca 2003 r.). Nieco JakoÊç wód rzeki badano w 4 przekrojach pomiarowo-kon- mniej Êcieków (oko∏o 70 m3/d) dop∏ywa z oczyszczalni (mecha- trolnych zlokalizowanych od poni˝ej Jeziora Wulpiƒskiego, niczno-biologiczna z defosfatacjà) przy osiedlu mieszkanio- w Unieszewie, do powy˝ej ujÊcia do Pas∏´ki (mapa 4). wym w Stradunach (wed∏ug kontroli ze stycznia 2000 r.). Dodatkowo Gorzelnia Rolnicza w Stradunach odprowadza JakoÊç wód Gi∏wy w górnym odcinku (w Unieszewie i pow. niewiele ponad 50 m3/d Êcieków poprodukcyjnych poddanych Gietrzwa∏du) odpowiada∏a III klasie, poni˝ej Gietrzwa∏du oczyszczaniu mechaniczno-biologicznemu (wed∏ug kontroli i powy˝ej ujÊcia do Pas∏´ki uleg∏a obni˝eniu do IV klasy z kwietnia 2004 r.). Niewielkie iloÊci Êcieków komunalnych po- (tab. 1, ryc. 10). chodzà z osiedla mieszkaniowego w Pietraszach. We wszystkich przekrojach pomiarowych na obni˝enie jako- Âcieki z oczyszczalni miejskiej w E∏ku odprowadzane sà Êci wód i koƒcowà klasyfikacj´ wp∏yn´∏y: barwa, zawartoÊç do rzeki poni˝ej stanowiska kontrolnego w Nowej Wsi E∏ckiej. zwiàzków organicznych i zanieczyszczenie bakteriologiczne, Badania jakoÊci wód rzeki E∏k przeprowadzono na jednym stano- w niektórych przekrojach dodatkowo zawiesina, st´˝enie wisku pomiarowo-kontrolnym, zlokalizowanym w Nowej Wsi E∏ckiej. tlenu, azot Kjeldahla czy saprobowoÊç sestonu, a w punkcie Jest to punkt nale˝àcy do europejskiej sieci EUROWATERNET. powy˝ej Gietrzwa∏du równie˝ mangan, ˝elazo i fosforany. Stan sanitarny w trzecim i czwartym przekroju wskazywa∏ Wody rzeki E∏k na stanowisku w Nowej Wsi E∏ckiej odpo- nawet na V klas´. Zwiàzki azotu i fosforu, metale i wskaêni- wiada∏y III klasie jakoÊci (tab. 1, ryc. 9). Na t´ klas´ wska- ki zanieczyszczeƒ przemys∏owych w zdecydowanej wi´kszo-

zywa∏y: BZT5, ChZT-Mn, saprobowoÊç fitoplanktonu i licz- Êci próbek mieÊci∏y si´ w granicach norm I lub II klasy.

12 GO¸DAPA Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1969–1985 Go∏dapa jest prawobrze˝nym dop∏ywem W´gorapy, o po- powy˝ej ujÊcia do ¸yny wynosi∏y: SWQ – 56,0; SSQ – 8,97; wierzchni zlewni ca∏kowitej 678,4 km2 i d∏ugoÊci 89 km wraz SNQ – 1,44. z rzekà Jarkà – górnym odcinkiem Go∏dapy (IMGW 1978). Zlewnia Gubra nale˝y do trzech mezoregionów: Krainy èród∏a rzeki Go∏dapy (Jarki) znajdujà si´ na pó∏noc od Olec- Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Mràgowskiego oraz ka w okolicy wsi Szarejki. W okolicach miejscowoÊci Zaka∏cze Niziny S´popolskiej. nast´puje rozdzia∏ wód Go∏dapy, z czego zasadnicza cz´Êç p∏y- Pod wzgl´dem litologicznym na powierzchni zlewni Gubra nie Kana∏em Bro˝ajckim, ∏àczàcym si´ z W´gorapà przed Mie- przewa˝ajà gliny morenowe z p∏atami piasków fluwioglacjal- duniszkami a niewielka (g∏ównie w okresie wezbraƒ wiosennych i ˝wirów moreny czo∏owej. W dolinach rzek nagromadzi- nych) p∏ynie naturalnym korytem rzeki. Dolny bieg Go∏dapy ∏y si´ aluwia i torfy. zbiera wody z silnie rozbudowanej sieci rowów melioracyjnych, W strukturze u˝ytkowania terenu dominujà u˝ytki rolne, które w okresie letnim w g∏ównej mierze zasilajà jej koryto. g∏ównie pola uprawne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà przede Rzeka na tej d∏ugoÊci, poza okresem zimowym, jest silnie za- wszystkim w dolinach rzek. Lasy pozosta∏y przewa˝nie na ubo- roÊni´ta, z bardzo ma∏ym przep∏ywem. Go∏dapa uchodzi gich siedliskach, bàdê w silnie urzeêbionych, a przez to trudno do W´gorapy na 114,5 km jej biegu. dost´pnych dla rolnictwa miejscach pó∏nocnej i po∏udniowej W podziale fizycznogeograficznym Polski wed∏ug Kon- cz´Êci zlewni. drackiego (1998), Go∏dapa przep∏ywa przez cztery mezoregio- Rzeka przep∏ywa przez tereny powiatów: gi˝yckiego (gminy: Pojezierze Zachodniosuwalskie i Puszcz´ Rominckà, nale- na Ryn), k´trzyƒskiego (gminy: K´trzyn, Korsze, Barciany) i bar- ˝àce do makroregionu Pojezierze Litewskie oraz Wzgórza toszyckiego (gmina S´popol). Wzd∏u˝ rzeki po∏o˝one sà nast´- Szeskie i Krain´ W´gorapy nale˝àce do makroregionu Pojezie- pujàce miejscowoÊci: Salpik, Nakomiady, Karolewo, K´trzyn, rze Mazurskie. Biedaszki, Linkowo, Garbno, Saduny, Pomnik, Prosna, S´popol. Zlewnia Go∏dapy zbudowana jest z gliny zwa∏owej, pia- Najwi´kszymi punktowymi êród∏ami zanieczyszczeƒ rzeki sków i ˝wirów. Dolin´ rzeki wyÊcie∏ajà torfy. Na takim pod∏o- sà Êcieki odprowadzane przez: ˝u wykszta∏ci∏y si´ ma∏o przepuszczalne gleby: brunatne w∏a- • oczyszczalni´ dla K´trzyna w Trzech Lipach (mechanicz- Êciwe i wy∏ugowane oraz p∏owe. Zlewnia Go∏dapy ma doÊç ró˝- no-biologicznà z chemicznym stràcaniem fosforu), z któ- norodny charakter pod wzgl´dem u˝ytkowania. rej odprowadzanych jest bezpoÊrednio do rzeki prze- Go∏dapa przep∏ywa przez powiat go∏dapski (gminy: Go∏- sz∏o 5400 m3/d Êcieków (dane z kontroli z marca 2003 r.); dap, Banie Mazurskie) i w´gorzewski (gmin´ Budry). oczyszczalnia zosta∏a oddana do u˝ytku pod koniec 1997 Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ rzeki roku; jest oczyszczalnia miejska w Go∏dapi, która odprowadza prze- • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Karolewie, sz∏o 1700 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicz- z której poprzez rów melioracyjny odprowadzane sà Êcie- nie z chemicznym stràcaniem fosforu (wed∏ug kontroli ki w iloÊci 170 m3/d (wed∏ug kontroli z marca 2005 r.); z czerwca 2005 r.). Mniejsze iloÊci Êcieków odprowadzane sà • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Garbnie, która do Go∏dapy za poÊrednictwem rowów melioracyjnych z oczysz- kieruje do rzeki poprzez rów melioracyjny oko∏o 150 m3/d czalni w Baniach Mazurskich (mechaniczno-biologiczny stopieƒ Êcieków (kontrola z wrzeÊnia 2004 r.); oczyszczania z redukcjà fosforu) oraz z osiedla w Boçwince. Badania jakoÊci wody prowadzono w jednym przekroju po- JakoÊç wód Go∏dapy w 2005 roku badano na ujÊciowym miarowo-kontrolnym, poni˝ej Garbna, w odleg∏oÊci 37,4 km odcinku rzeki w Budzewie (mapa 5). od ujÊcia Gubra do ¸yny. Od 2003 roku punkt ten znajdowa∏ si´ w sieci europejskiego systemu monitoringu wód Êródlàdo- Ocena ogólna wód Go∏dapy w Budzewie wskaza∏a wych ERUROWATERNET. na IV klas´ jakoÊci. Na niezadowalajàcà jakoÊç wód wskazywa∏y: ChZT-Mn, azot Kjeldahla, indeks saprobowosci fi- JakoÊç wód Gubra w przekroju poni˝ej Garbna by∏a nieza- toplanktonu, chlorofil „a”, liczba bakterii grupy coli typu dowalajàca – odpowiada∏a IV klasie. Na IV klas´ wskazy- fekalnego (tab. 1, ryc. 11). WartoÊci V klasy przyjmowa∏y: wa∏y: barwa, zawartoÊç zwiàzków organicznych i fosforany, barwa, ChZT-Cr i OWO. stan sanitarny by∏ obni˝ony do klasy V (tab. 1, ryc. 5). Z pozosta∏ych wskaêników tylko azot Kjeldahla, azotyny Na podstawie zestawienia danych z lat 1994, 1999, 2005 i saprobowoÊç odpowiada∏y na ogó∏ III klasie, wi´kszoÊç zaobserwowano wyraêny spadek mineralnej formy azotu jednak mieÊci∏a si´ w granicach norm I lub II klasy. w postaci azotanów (z 16,94 mg NO3/l do 7,52 mg NO3/l), natomiast wzros∏o wyraênie st´˝enie zwiàzków organicznych wyra˝onych w postaci ChZT-Cr (z 24,3 mg O2/l do 48 mg O2/l). JEMIO¸ÓWKA Pozosta∏e parametry ulega∏y wahaniom bez jednokierunkowej Jemio∏ówka jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem tendencji. Pas∏´ki o d∏ugoÊci oko∏o 19 km. W Podziale hydrograficznym Polski (1983) wymieniana jest tak˝e nazwa Amling lub Amlina. GUBER Zlewnia zajmuje powierzchni´ 113,9 km2. Rzeka wyp∏ywa z eu- Guber jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem ¸yny, troficznego jeziora Jemio∏owo, a uchodzi do jeziora Saràg, o d∏ugoÊci 80,2 km. Zlewnia zajmuje obszar 1589,1 km2. èró- przez które przep∏ywa Pas∏´ka. Do Jemio∏ówki uchodzà dwa d∏a Gubra znajdujà si´ na po∏udniowy zachód od jeziora Gu- wi´ksze lewobrze˝ne dop∏ywy – M∏ynarka (M∏ynówka) i ciek ber, na obszarze gminy Ryn, a ujÊcie w S´popolu. Do Gubra wyp∏ywajàcy z jeziora Guzowy Piec, a tak˝e dwa prawobrze˝ne uchodzà 2 wi´ksze lewobrze˝ne dop∏ywy – Dajna i Sajna oraz 4 – ciek wyp∏ywajàcy na pó∏noc od Samagowa oraz ciek wyp∏y- prawobrze˝ne – Struga Rawa, Runia, Liwna i Mamlak. wajàcy z okolic Maniek.

13 Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) powy˝ej ujÊcia do je- Poprawy jakoÊci wód Jemio∏ówki mo˝na oczekiwaç po upo- ziora Saràg za okres 1951–1981 wynosi∏y: SSQ – 0,68 i SNQ rzàdkowaniu gospodarki Êciekowej w Olsztynku, a przede – 0,34. wszystkim zlikwidowaniu niekontrolowanych zrzutów zanie- Zlewnia Jemio∏ówki po∏o˝ona jest w granicach mezoregio- czyszczeƒ na terenie miasta. nu Pojezierze Olsztyƒskie. WÊród utworów powierzchniowych na terenie zlewni prze- Porównanie Êrednich rocznych wartoÊci wskaêników zanie- wa˝ajà piaski i ˝wiry wodnolodowcowe, miejscami wyst´pujà czyszczeƒ wód Jemio∏ówki w latach 2001 i 2005 wskazuje gliny zwa∏owe i zwietrzelinowe. Znacznà cz´Êç zlewni porasta- na wzrost zawiesiny, zawartoÊci zwiàzków organicznych oraz jà lasy, a w szerokich odcinkach doliny rzecznej wyst´pujà pod- indeksu saprobowoÊci sestonu w przekroju poni˝ej Olsztynka mok∏e ∏àki i pastwiska. W Êrodkowym biegu rzeki w strukturze w roku 2005 (np. zawiesina wzros∏a z 13 do 35 mg/l, ChZT-Cr u˝ytkowania terenu przewa˝ajà grunty orne. Stoki doliny – z 42,6 do 55,7 mg O2/l). Móg∏ na to wp∏ynàç zarówno zwi´k- rzecznej, zw∏aszcza na obszarach leÊnych, sà bardzo strome. szony niekontrolowany dop∏yw zanieczyszczeƒ z Olsztynka, jak W swym dolnym biegu rzeka silnie meandruje. i warunki hydrologiczne – okres letnio-jesienny by∏ w 2005 roku Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu olsztyƒskiego (gmi- wyjàtkowo suchy. Przy niskich przep∏ywach wód w rzece wp∏yw ny – Olsztynek i Gietrzwa∏d). Wzd∏u˝ jej brzegów po∏o˝one sà nawet niewielkiej iloÊci Êcieków na jakoÊç wód jest znaczàcy. nast´pujàce wi´ksze miejscowoÊci: Olsztynek, Samagowo JednoczeÊnie w przekroju poni˝ej oczyszczalni Êcieków w Olsz- i Guzowy M∏yn. Przez Olsztynek rzeka p∏ynie krytym kana∏em. tynku zaobserwowano obni˝enie poziomu zwiàzków organicz- G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczenia Jemio- nych oraz substancji biogennych w 2005 roku w stosunku

∏ówki sà Êcieki z Olsztynka, odprowadzane poprzez rów melio- do 2001 (np. ChZT-Cr z 75,6 do 34,9 mg O2/l, Pog z 0,76 racyjny, z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni z chemicz- do 0,59 mg P/l, Nog z 6,12 do 4,16 mg N/l). T´ popraw´ mo˝- nym stràcaniem fosforu (oko∏o 2300 m3/d wed∏ug kontroli na wiàzaç z rozbudowà i modernizacjà oczyszczalni, która mia- z kwietnia 2004 r.). Wi´kszoÊç Êcieków kierowanych na t´ ∏a miejsce w latach 2000–2003. oczyszczalni´ stanowià Êcieki produkcyjne z zak∏adu „Polska ˚ywnoÊç” w Olsztynku. W latach 2000–2003 oczyszczalnia ta zosta∏a rozbudowana i zmodernizowana. JednoczeÊnie prowa- KAMIENNA – M¸YNÓWKA (DOP¸YW Z ORS) dzono budow´ podczyszczalni Êcieków produkcyjnych w „Pol- Kamienna – M∏ynówka jest rzekà IV rz´du, prawobrze˝nym skiej ˚ywnoÊci”, którà oddano do u˝ytku w 2002 roku. dop∏ywem Elmy. Jej d∏ugoÊç wynosi oko∏o 16 km, a zlewnia zaj- JakoÊç wód Jemio∏ówki kontrolowano w 4 przekrojach po- muje powierzchni´ 57,2 km2. Rzeka wyp∏ywa z okolicy Ors, z tere- miarowo-kontrolnych, od powy˝ej Olsztynka do powy˝ej ujÊcia nów podmok∏ych. W górnym biegu nosi nazw´ M∏ynówka, powy- do jeziora Saràg, w Guzowym M∏ynie (mapa 4). ˝ej wsi Piasty Wielkie dop∏ywa jej najwi´kszy dop∏yw – Kamienna. Do Elmy uchodzi jako Kamienna – M∏ynówka. W pierwszym przekroju pomiarowym, powy˝ej Olsztynka, Rzeka przep∏ywa przez mezoregion Wzniesienia Górow- Jemio∏ówka prowadzi∏a wody III klasy. Na III lub IV klas´ skie, wchodzàcy w sk∏ad makroregionu Nizina Staropruska. w tym przekroju wskazywa∏y: barwa, st´˝enie tlenu, wskaê- Zlewnia zbudowana jest g∏ównie z glin morenowych. niki zawartoÊci zwiàzków organicznych, azot Kjeldahla, za- Na terenie zlewni znajdujà si´ liczne zag∏´bienia bezodp∏ywo- sadowoÊç, mangan, saprobowoÊç sestonu, a tak˝e stan sa- we, cz´sto wype∏nione wodà. W strukturze u˝ytkowania zlewni nitarny. W przekrojach poni˝ej Olsztynka i poni˝ej oczysz- dominujà grunty orne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà przede czalni Êcieków w Olsztynku jakoÊç wód Jemio∏ówki by∏a z∏a wszystkim w dolinach rzek oraz licznych obni˝eniach terenu. i odpowiada∏a V klasie. O klasyfikacji w obu przekrojach Lasy porastajà stosunkowo ma∏à powierzchni´. zadecydowa∏y: niskie st´˝enie tlenu, amoniak, azot Kjel- Kamienna – M∏ynówka przep∏ywa przez teren powiatu dahla, zwiàzki fosforu oraz stan sanitarny, a w punkcie po- bartoszyckiego, gmin´ Górowo I∏aweckie. Najwi´kszymi miej- ni˝ej Olsztynka, w skansenie, dodatkowo zawartoÊç zwiàz- scowoÊciami po∏o˝onymi nad rzekà sà: Kolonia D´by, Górowo ków organicznych i saprobowoÊç. W ostatnim przekroju, I∏aweckie i Piasty Wielkie. powy˝ej ujÊcia do Pas∏´ki, stwierdzono IV klas´. Tej klasie Najwi´kszymi punktowymi êród∏ami zanieczyszczeƒ Ka- odpowiada∏y: barwa, zawartoÊç substancji organicznych miennej – M∏ynówki sà Êcieki z: oraz zwiàzków fosforu, natomiast zanieczyszczenie bakte- • oczyszczalni w Górowie I∏aweckim („Gorex” Sp. z o.o. riologiczne wskazywa∏o na klas´ V (tab. 1, ryc. 12). w Górowie I∏aweckim), odprowadzajàcej oko∏o 400 m3/d Decydujàcy wp∏yw na jakoÊç wód Jemio∏ówki majà Êcieki Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie i po z Olsztynka. W drugim przekroju pomiarowym, poni˝ej chemicznej redukcji fosforu (dane z kontroli z grud- Olsztynka, lecz przed dop∏ywem Êcieków z oczyszczalni, ja- nia 2004 r.); oczyszczalnia zosta∏a zmodernizowana koÊç wód by∏a z∏a, co pozwala wnioskowaç o niekontrolo- w 2004 roku; wanym dop∏ywie zanieczyszczeƒ z terenu miasta. Zawar- • mleczarni w Górowie I∏aweckim (Spó∏dzielnia Mleczar- toÊç zwiàzków organicznych, st´˝enia amoniaku czy zanie- ska „Maçkowy” w Gdaƒsku), odprowadzajàcej oko- czyszczenie bakteriologiczne okresowo by∏y wyraênie wi´k- ∏o 130 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biolo- sze ni˝ w kolejnym punkcie – poni˝ej oczyszczalni, w kon- gicznie (kontrola WIOÂ z lipca 2005 r.); wody poch∏od- sekwencji np. Êrednia roczna wartoÊç ChZT-Cr poni˝ej nicze krà˝à w obiegu zamkni´tym, nadmiar ich jest od-

Olsztynka wynosi∏a 55,6 Mg O2/l, a poni˝ej oczyszczalni prowadzany do rzeki; – 34,9 mg O2/l, amoniaku odpowiednio 2,3 mg NH4/l i 1,5 • oczyszczalni w Piastach Wielkich, odprowadzajàcej oko- 3 mg NH4/l. Po dop∏ywie Êcieków z oczyszczalni w Olsztynku ∏o 35 m /d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biolo- obserwuje si´ w rzece wzrost zawartoÊci zwiàzków fosforu, gicznie i po chemicznym stràcaniu fosforu (dane z kon- azotanów i azotynów oraz wskaêników zasolenia. troli z wrzeÊnia 2005 r.).

14 Mniejsze iloÊci Êcieków odprowadza∏o NadleÊnictwo Góro- omijajàcy du˝à cz´Êç starego koryta Jegrzni i E∏ku. UjÊciowym wo I∏aweckie. odcinkiem Jegrzni jest obecnie cz´Êç dawnego koryta rzeki Kamienna – M∏ynówka badana by∏a w 2005 roku 10 razy E∏k. Dolny odcinek rzeki przebiega przez obszary bagienne w 1 przekroju pomiarowo-kontrolnym, powy˝ej ujÊcia do Elmy, w Kotlinie Biebrzaƒskiej. poni˝ej Górowa I∏aweckiego, w Piastach Wielkich (mapa 3). Rzeka przep∏ywa przez jeziora: Olecko Wielkie, Olecko Ma∏e, Selm´t Wielki, Rajgrodzkie, Dr´stwo. Kamienna – M∏ynówka prowadzi∏a wody z∏ej jakoÊci (V kla- G∏ówne dop∏ywy Legi to: Mo˝anka, Czarna, Golubka, Pie- sa). O klasyfikacji zadecydowa∏y: barwa, niskie st´˝enie tle- traszka i Przepiórka. nu, zawartoÊç zwiàzków organicznych, amoniak, azot Kjel- Przep∏ywy charakterystyczne wed∏ug IMGW (PIOÂ, dahla, zwiàzki fosforu oraz stan sanitarny (tab. 1, ryc. 8). 1995–1996) wynosi∏y w m3/s: Z∏a jakoÊç wód Kamiennej – M∏ynówki spowodowana jest • wodowskaz Che∏chy: SWQ – 43,0; SSQ – 2,84; SNQ przede wszystkim dop∏ywem Êcieków z Górowa I∏aweckie- – 0,56; (lata 1975–1990) go. Istotne mogà byç równie˝ zanieczyszczenia obszarowe • wodowskaz Kucze: SWQ – 15,5; SSQ – 3,49; SNQ – 0,72 – w zlewni dominujà grunty orne. (lata 1956–1990) W podziale fizycznogeograficznym wed∏ug Kondrackiego KANA¸ BRO˚AJCKI (odnoga Go∏dapy) (1998) zlewnia Legi znajduje si´ w granicach nast´pujàcych Kana∏ Bro˝ajcki o d∏ugoÊci 7,2 km jest sztucznà odnogà mezoregionów: Pojezierze Zachodniosuwalskie, nale˝àce Go∏dapy, ∏àczàcà jà z W´gorapà najkrótszà drogà z po∏udnia do makroregionu Pojezierze Litewskie oraz Pojezierze E∏ckie, na pó∏noc (IMGW 1978). Zlewnia ca∏kowita Kana∏u jest cz´- wchodzàce w sk∏ad makroregionu Pojezierze Mazurskie. Êcià zlewni W´gorapy i zajmuje powierzchni´ 25,2 km2 Zlewnia, ukszta∏towana przez zlodowacenie ba∏tyckie, (IMGW 1983), zbudowana jest z osadów jeziornych. Wi´kszà w wi´kszoÊci zbudowana jest z glin zwa∏owych z fragmentami jej cz´Êç porastajà Lasy Skaliskie. Kana∏ Bro˝ajcki oddziela si´ piasków i ˝wirów. od Go∏dapy na 15,8 km jej biegu i staje si´ g∏ównym korytem W strukturze u˝ytkowania zlewni dominujà u˝ytki rolne, rzeki, gdy˝ w ciàgu roku odprowadza zdecydowanà wi´kszoÊç jej g∏ównie pola uprawne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà przede wód. W dawnej miejscowoÊci Bro˝ajcie, oko∏o 100 m przed wszystkim w obni˝eniach terenu i w obr´bie dolin rzecznych. ujÊciem do W´gorapy, usytuowane sà jazy pi´trzàce wod´ na po- Lega przep∏ywa przez teren powiatu oleckiego (gminy: Ko- trzeby wybudowanej tam elektrowni wodnej. wale Oleckie, Olecko, Wieliczki) i e∏ckiego (gminy: E∏k i Kali- Kana∏ p∏ynie wzd∏u˝ granicy powiatu go∏dapskiego z w´go- nowo). Najwi´kszà miejscowoÊcià po∏o˝onà nad rzekà jest rzewskim. Olecko. Kana∏ Bro˝ajcki nie jest odbiornikiem zarejestrowanych Najwa˝niejszym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ Legi zrzutów Êcieków. sà Êcieki z oczyszczalni miejskiej w Olecku, odprowadzane Badania wód Kana∏u Bro˝ajckiego przeprowadzono w jed- do rzeki bezpoÊrednio w iloÊci przesz∏o 2900 m3/d, po oczysz- nym przekroju w Bro˝ajciach (mapa 5). czeniu mechanicznym i biologicznym, z usuwaniem zwiàzków fosforu preparatem PIX (kontrola WIOÂ z lipca 2005 r.). Po- Kana∏ Bro˝ajcki prowadzi∏ wody niezadowalajàcej jakoÊci przez ciek Pietraszka do rzeki odprowadzane sà Êcieki z gospo- – IV klasy. Wp∏yw na to mia∏y: barwa, zawiesina ogólna, darstwa rolnego w Pisanicy (w∏asnoÊç Agencji NieruchomoÊci ChZT-Mn, ChZT-Cr (tab. 1, ryc. 11). Rolnych), w iloÊci oko∏o 200 m3/d, poddane uprzednio mechaniczno-biologicznemu procesowi oczyszczania z usuwaniem Porównanie Êredniorocznych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ za la- zwiàzków fosforu preparatem PIX. Mniejsze iloÊci Êcieków od- ta 1994, 1999, 2005 wykaza∏o nieznaczny ale systematyczny prowadzane sà do Legi za poÊrednictwem rowów melioracyj- spadek wartoÊci ChZT-Mn, amoniaku, fosforu ogólnego nych z osiedli mieszkaniowych w Lenartach, Che∏chach i No-

(z 0,33 mg PO4/l do 0,117 mg PO4/l). Wzrós∏ natomiast wskaê- rach, z oczyszczalni w Ledze i w Wieliczkach, a tak˝e wody po- nik zawiesiny ogólnej (z 3,0 mg/l do 14,6 mg/l). Pozosta∏e para- ch∏odnicze z gorzelni w Lenartach. metry nie wykazywa∏y jednokierunkowej zmiany. Na rzece Ledze, na odcinku pomi´dzy Jeziorem Oleckim Ma∏ym a Jeziorem Rajgrodzkim, funkcjonujà cztery Ma∏e LEGA Elektrownie Wodne, zlokalizowane w miejscowoÊciach Nowy Lega jest prawobrze˝nym dop∏ywem Biebrzy, cie- M∏yn, Starosty, Baby Gàseckie i Sypitki. kiem IV rz´du. Uchodzi do niej na 66,2 km. Wed∏ug danych W 2005 roku badania jakoÊci wód Legi przeprowadzono IMGW z roku 1978 d∏ugoÊç ca∏kowita rzeki wynosi 110,6 km, w 7 przekrojach pomiarowo-kontrolnych na odcinku od miej- w tym 71,0 km w granicach województwa warmiƒsko-mazur- scowoÊci Monety do miejscowoÊci Stacze (mapa 6). skiego. Do opracowaƒ w∏asnych za d∏ugoÊç ca∏kowità rzeki przyj´to 120,2 km, w tym 80,6 km na obszarze województwa Analiza wyników badaƒ z 2005 roku wykaza∏a, ˝e rzeka Le- warmiƒsko-mazurskiego (po przeprowadzeniu analizy granicy ga na stanowiskach poczàtkowych prowadzi∏a wody IV kla- dzia∏u wodnego, usytuowanego na 122,1 km – dane IMGW, po- sy jakoÊci. Wskazanej klasie w tych miejscach odpowiada- ∏àczonej z weryfikacjà w terenie). Powierzchnia zlewni zajmu- ∏y: ChZT-Cr, ogólny w´giel organiczny (OWO), dodatkowo 2 je 1011,1 km (IMGW Warszawa, 1978). èród∏a Legi zlokalizo- w Monetach: BZT5, ChZT-Mn, azot Kjeldahla, zaÊ wane sà na pó∏nocny zachód od miejscowoÊci Szarejki ko∏o przed ujÊciem do Jeziora Oleckiego Wielkiego barwa oraz Kowali Oleckich. Rzeka kilkakrotnie zmienia swojà nazw´. liczba bakterii z grupy coli typu ka∏owego, nato- Od êróde∏ do jeziora Selm´t Wielki nosi nazw´ Lega, nast´p- miast V klasie: barwa i liczba bakterii z grupy coli typu ka- nie Ma∏kiƒ, a poni˝ej jeziora Rajgrodzkiego – Jegrznia. ∏owego w Monetach, a st´˝enie tlenu w wodzie na obu sta- Za g∏ówny ciàg dolnego biegu rzeki uznano Kana∏ Woênawiejski, nowiskach. Poni˝ej wyp∏ywu z Jeziora Oleckiego Wielkiego

15 (stanowisko wodowskaz Olecko) jakoÊç wody w rzece po- W przekroju ujÊciowym Lipówka w 2005 roku prowadzi∏a lepszy∏a si´ i spe∏nia∏a normy III klasy. Jej normom odpo- wody zaliczone do IV klasy ze wzgl´du na wysokie wartoÊci

wiada∏y wartoÊci: BZT5, ChZT-Mn, OWO, azotu Kjeldah- barwy, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, fosforany i fenole, a tak- la, indeksu saprobowoÊci fitoplanktonu, a IV klas´ wska- ˝e niezadowalajàcy stan sanitarny (tab. 1, ryc. 2). zywa∏y barwa, ChZT-Cr i stan sanitarny. W kolejnych trzech przekrojach (Skowronki, Nowy M∏yn, S´dki) jakoÊç ¸AèNICA (M¸YNÓWKA) wody obni˝y∏a si´ do IV klasy. Niekorzystne wartoÊci ¸aênica nazywana tak˝e M∏ynówkà jest rzekà II rz´du, w tych punktach wykaza∏y: barwa (w S´dkach odpowiada- prawobrze˝nym dop∏ywem Pas∏´ki. D∏ugoÊç rzeki wyno- ∏a nawet V klasie), ChZT-Cr, OWO, liczba bakterii grupy si 25 km, a powierzchnia zlewni 39 km2. Przep∏yw Êredni na od- 3 coli typu ka∏owego, a tak˝e BZT5, ChZT-Mn, chlorofil „a”. cinku ujÊciowym rzeki wynosi 0,22 m /s. èród∏a rzeki znajdujà W Skowronkach st´˝enie fosforanów w wodzie by∏o naj- si´ w przykraw´dziowej strefie Wzniesieƒ Górowskich na wy- wy˝sze i tym samym, spe∏niajàce wymogi tylko V klasy. sokoÊci oko∏o 115 m n.p.m. W przekroju Stacze (poni˝ej wyp∏ywu z Jeziora Selm´t Dorzecze ¸aênicy obejmuje g∏ównie Równin´ Warmiƒskà. Wielki), woda osiàgn´∏a III klas´ jakoÊci, na którà wskazy- Jest to obszar o dominujàcym typie rzeêby p∏asko-równinnej

wa∏y wartoÊci: BZT5, azotu Kjeldahla, olejów mineralnych, i falistej. Cechà charakterystycznà tego obszaru sà g∏´bokie indeksu saprobowoÊci fitoplanktonu i liczba bakterii coli doliny erozyjne o deniwelacjach przekraczajàcych 20 m. typu ka∏owego, natomiast IV klasie odpowiada∏y: barwa, Wzd∏u˝ dolin ciàgnà si´ p∏aty lasów, g∏ównie mieszanych. ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO (tab. 1, ryc. 13). ¸aênica nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êróde∏ Nale˝y zaznaczyç, ˝e rzeka Lega przep∏ywa przez szereg je- zanieczyszczenia. Badania jakoÊci wody przeprowadzono zior i miejscowoÊci, których zabudowania niejednokrotnie w przekroju Bemowizna, zlokalizowanym w dolnym biegu rzeki. przylegajà do cieku. Zarówno jeden jak i drugi czynnik mo˝e mieç wp∏yw na jakoÊç wody w rzece. Poza tym na ja- Ocena jakoÊci wód rzeki ¸aênicy przeprowadzona w prze- koÊç wód rzeki Legi niewàtpliwie mia∏y wp∏yw niedosta- kroju ujÊciowym w 2005 roku wskazywa∏a na III klas´ tecznie oczyszczone Êcieki, sp∏ywy powierzchniowe z tere- (tab. 1, ryc. 2). W tej klasie mieÊci∏y si´: zawartoÊç sub- nów u˝ytkowanych rolniczo oraz wody dop∏ywów. Nie mo˝- stancji organicznych (ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO), azot na wykluczyç niekontrolowanych zrzutów surowych Êcie- Kjeldahla, fosforany i saprobowoÊç fitoplanktonu, a tak˝e ków bytowych, co sugerujà spotykane bardzo wysokie licz- stan sanitarny. Barwa wskazywa∏a na klas´ IV. by bakterii coli typu ka∏owego na niektórych stanowiskach w miesiàcach letnich. ¸YNA ¸yna jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Prego∏y. Jej Porównujàc Êrednioroczne wartoÊci zanieczyszczeƒ z 2005 d∏ugoÊç wynosi 263,7 km, w tym na terenie Polski oko∏o 190 km. roku i poprzednich lat badaƒ stwierdzono, na ca∏ej d∏ugoÊci Zlewnia w granicach kraju zajmuje obszar blisko 5700 km2. cieku, spadkowà tendencj´ w koncentracji niektórych zanie- ¸yna posiada liczne dop∏ywy. Najwi´ksze z nich to: Maróz- czyszczeƒ. Sà to: zawiesina ogólna, BZT5, amoniak, fosforany, ka, Kwiela, Kortówka, Elma – lewobrze˝ne; Wadàg (Dymer – fosfor ogólny. Najbardziej widoczny spadek st´˝enia przeja- Dadaj – Pisa Warmiƒska – Wadàg), Kirsna, Symsarna, Pisa wia∏y: zawiesina ogólna, np. w Skowronkach (z 13,2 mg/l Pó∏nocna, Guber – prawobrze˝ne. W swym górnym biegu rze- do 4,1 mg/l), Nowym M∏ynie (z 10,8 mg/l do 4,5 mg/l) ka przep∏ywa przez wiele jezior: Brzeêno, Kiernoz Ma∏y, Kier- oraz amoniak, np. w Skowronkach z 2,63 mg NH4/l do noz Wielki, ¸aƒskie, Ustrych. 0,32 mg NH4/l. Wskaêniki biogenne wyra˝one w postaci azotu Rzeka bierze poczàtek w okolicy miejscowoÊci ¸yna, Kjeldahla (za wyjàtkiem stanowiska w Nowym M∏ynie) i azotu na wysokoÊci 160 m n.p.m. Obszar êródliskowy ¸yny obj´ty jest ogólnego, wykaza∏y w latach 1993–2005 systematyczny wzrost ochronà rezerwatowà ze wzgl´du na wyst´pujàce tu zjawisko st´˝eƒ w ca∏ej rzece, powodujàcy spadek klasy na gorszà. Pozo- erozji wstecznej i êród∏a wysi´kowe. sta∏e parametry nie ulega∏y znaczàcym wahaniom. Przep∏ywy charakterystyczne (w m3/s) z okresu 1951–1985 wynosi∏y: LIPÓWKA • wodowskaz Bukwa∏d: SWQ – 28,0; SSQ – 11,7; SNQ – 4,1; Lipówka jest rzekà II rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem • na granicy paƒstwa: SWQ – 155,0; SSQ – 34,9; SNQ – 10,4. Pas∏´ki o d∏ugoÊci 12,6 km i powierzchni zlewni 30,6 km2. Prze- ¸yna przep∏ywa przez mezoregiony – Pojezierze Olsztyƒ- p∏yw Êredni w profilu ujÊciowym wynosi 0,18 m3/s. UjÊciowy od- skie i Nizin´ S´popolskà. cinek rzeki przep∏ywa przez miasto Braniewo. Po∏udniowa cz´Êç zlewni ¸yny zbudowana jest g∏ównie Pod wzgl´dem fizyczno-geograficznym zlewnia rzeki znaj- z piasków i ˝wirów wodnolodowcowych, miejscami z domiesz- duje si´ w obr´bie Równiny Warmiƒskiej. Jest to obszar o rzeê- kà gliny zwa∏owej, w Êrodkowej i pó∏nocnej cz´Êci na pobie p∏asko-równinnej i niskofalistej z licznymi rozci´ciami ero- wierzchni zalegajà przede wszystkim gliny zwa∏owe i zwietrze- zyjnymi. linowe. W po∏udniowej i Êrodkowej cz´Êci zlewni zaznacza si´ Lipówka, za poÊrednictwem rowu melioracyjnego, jest od- du˝y udzia∏ lasów, a w pó∏nocnej dominujà grunty orne. biornikiem Êcieków z osiedla mieszkaniowego w Lipowinie. ¸yna przep∏ywa przez tereny nast´pujàcych powiatów: ni- Wed∏ug kontroli WIOÂ w lutym 2003 roku oczyszczalnia me- dzickiego, olsztyƒskiego, lidzbarskiego i bartoszyckiego. Mia- chaniczno-biologiczna w Lipowinie odprowadza∏a Êcieki w ilo- stami po∏o˝onymi nad rzekà sà: Olsztyn, Dobre Miasto, Lidz- Êci oko∏o 70 m3/d. bark Warmiƒski, Bartoszyce i S´popol. Badania jakoÊci wody prowadzono w przekroju Braniewo Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczenia ¸yny w odleg∏oÊci 0,1 km powy˝ej ujÊcia do Pas∏´ki. sà Êcieki z oczyszczalni w Olsztynie, która odprowadza∏a bez- poÊrednio oko∏o 36 000 m3/d Êcieków komunalnych, oczyszcza-

16 nych mechaniczno-biologicznie (wg informacji o korzystaniu Rzeka zanieczyszczana jest g∏ównie Êciekami pochodzàcymi ze Êrodowiska za II pó∏rocze 2005 r.). W maju 2004 roku za- z mechaniczno-biolo-gicznej oczyszczalni w Mi∏akowie. Zgod- koƒczono rozbudow´ i modernizacj´ oczyszczalni, w po∏o- nie z kontrolà WIOÂ z czerwca 2004 roku odprowadza∏a ona wie 2005 roku zakoƒczono rozruch technologiczny. W zale˝no- oko∏o 630 m3/d Êcieków bytowo-gospodarczych i przemys∏owych Êci od potrzeb mo˝e byç stosowane chemiczne stràcanie fosforu. i nie zapewnia∏a wystarczajàcej redukcji zanieczyszczeƒ. Innymi êród∏ami zanieczyszczenia rzeki sà Êcieki z oczyszczalni Badania jakoÊci wód Mi∏akówki prowadzono w 3 przekro- w: Bartoszycach (ok. 3,4 tys. m3/d – kontrola z czerwca 2004 r.), jach pomiarowo-kontrolnych od powy˝ej Mi∏akowa (poni˝ej uj- Lidzbarku Warmiƒskim (ok. 3,4 tys. m3/d – kontrola z sierp- Êcia Narienki) do powy˝ej ujÊcia do Pas∏´ki, w Stolnie (mapa 7). nia 2004 r.), Dobrym MieÊcie (ok. 1,2 tys. m3/d – kontrola ze stycznia 2004 r.), Stawigudzie (ok. 250 m3/d Êcieków – kontrola Mi∏akówka prowadzi∏a wody III klasy w pierwszym prze- z kwietnia 2003 r.), S´popolu (ok. 200 m3/d – kontrola z lute- kroju pomiarowym (pow. Mi∏akowa) oraz w punkcie przygo 2004 r.) i Tolku (ok. 90 m3/d Êcieków – kontrola ze stycz- ujÊciowym (Stolno), natomiast poni˝ej Mi∏akowa – IV kla- nia 2005 r.). Ponadto do rzeki dop∏ywajà Êcieki i wody poch∏od- sy (tab. 1, ryc. 14). We wszystkich przekrojach pomiaro- nicze z Zak∏adu Mleczarskiego „Polmlek” Sp. z o.o. w Lidzbar- wych na obni˝enie jakoÊci wód i koƒcowà klasyfikacj´ ku Warmiƒskim (oko∏o 1100 m3/d Êcieków i wód poch∏odniczych wp∏yn´∏y: barwa, zawartoÊç zwiàzków organicznych, azot – kontrola z paêdziernika 2005 r.). Mniejsze iloÊci Êcieków ¸y- Kjeldahla oraz stan sanitarny. Dodatkowo wskaênikami na przyjmowa∏a z miejscowoÊci: ¸aƒsk, Wólka Or∏owska, Urba- obni˝ajàcymi jakoÊç wód do III klasy w pierwszym prze- nowo, Smolajny, Gàg∏awki, Rogó˝, Kraszewo i Liski. kroju by∏y odczyn i saprobowoÊç, powy˝ej ujÊcia do Pas∏´- W 2005 roku ¸yna by∏a badana w dwóch przekrojach po- ki – zawiesina, azotyny, fosforany, mangan, selen i sapro- miarowo-kontrolnych: poni˝ej Olsztyna – w Redykajnach oraz bowoÊç, natomiast poni˝ej Mi∏akowa na IV klas´ wskazy- w Stopkach. W obydwu punktach kontynuowano badania w rawa∏a zawiesina. mach dotychczasowej sieci europejskiej EUROWATERNET, a w ¸ynie w Stopkach ponadto w ramach sieci monitoringu M¸Y¡SKA STRUGA granicznego. M∏yƒska Struga jest rzekà II rz´du, prawobrze˝nym dop∏y- wem Pas∏´ki. D∏ugoÊç rzeki wynosi 32,6 km, a powierzchnia ¸yna w Redykajnach prowadzi∏a wody IV klasy, natomiast dorzecza 103,1 km2. Przep∏yw Êredni w przekroju ujÊciowym w Stopkach – III. O obni˝eniu jakoÊci wód i koƒcowej klasyfi- wynosi oko∏o 0,6 m3/s. èród∏a rzeki znajdujà si´ w przykraw´- kacji w obydwu przekrojach zadecydowa∏y: barwa, ChZT-Mn, dziowej strefie Wzniesieƒ Górowskich na wysokoÊci ok. 100 m. ChZT-Cr, fosforany i stan sanitarny, ponadto w Stopkach za- Dorzecze M∏yƒskiej Strugi w przewa˝ajàcej cz´Êci le˝y wiesina, OWO, azot Kjeldahla, mangan i saprobowoÊç sesto- na obszarze Równiny Orneckiej. Jest to mezoregion stosunko- nu (tab. 1, ryc. 5). Barwa wody i zawartoÊç substancji orga- wo p∏aski, po∏o˝ony na wysokoÊci 70–80 m n.p.m. i silnie po- nicznych w okresie badawczym odpowiada∏a III lub IV klasie, rozcinany dolinami erozyjnymi. G∏´bokoÊç doliny M∏yƒskiej zwiàzki biogenne – II lub III, pozosta∏e wskaêniki fizykoche- Strugi miejscami dochodzi do 18 m. miczne – I lub II. Stan sanitarny w Stopkach wskazywa∏ Oko∏o 30% powierzchni zlewni zajmujà lasy z przewagà na IV klas´, w Redykajnach – nawet V. iglastych. Na obszarze dorzecza znajduje si´ jezioro Tauty (Tawty) o powierzchni 83,8 ha, które jest najwi´kszym zbiorni- W 2004 roku ¸yna by∏a badana w tych samych przekrojach, kiem wodnym Równiny Orneckiej. co w roku 2005. W 2005 roku zmieni∏a si´ klasyfikacja jej wód Do M∏yƒskiej Strugi odprowadzane sà bezpoÊrednio bar- z IV na III klas´ w punkcie granicznym, w Stopkach. Na t´ dzo ma∏e iloÊci Êcieków z oczyszczalni w Ba˝ynach, a poprzez zmian´ wp∏yn´∏o obni˝enie wartoÊci percentyla 90 dla ChZT- rów melioracyjny z Woli Lipeckiej – 15 m3/d (kontrola z mar- 3 -Mn (z 12,6 mg O2/l w 2004 r. – IV klasa do 10,9 mg O2/l ca 2004 r.) i Dàbrówki – 35 m /d (kontrola z marca 2003 r). w 2005 r. – III klasa) oraz zawartoÊci chlorofilu „a” (z 54 µg/l Przekrój pomiarowy zlokalizowany jest w miejscowoÊci w 2004 r. – IV klasa do 17,6 µg/l w 2005 r. – II klasa). Osetnik 2,1 km w odleg∏oÊci 2,1 km od ujÊcia M∏yƒskiej Strugi do Pas∏´ki. MI¸AKÓWKA Mi∏akówka jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem W roku 2005 wody M∏yƒskiej Strugi w przekroju ujÊcio- Pas∏´ki o d∏ugoÊci oko∏o 25 km. Powierzchnia zlewni wyno- wym zakwalifikowano do IV klasy (tab. 1, ryc. 3). Zadecy- si 178,8 km2. Najwi´kszym dop∏ywem jest Narienka (lub Narej- dowa∏y o tym wysokie wartoÊci barwy (nawet V klasa), za- ska Struga). sobnoÊç wód w zwiàzki organiczne, wyra˝ona wskaênikami Przep∏ywy charakterystyczne w m3/s powy˝ej ujÊcia do Pa- ChZT-Mn i ChZT-Cr, oraz zawartoÊç chlorofilu. Niezado- s∏´ki z okresu 1951–1981 wynosi∏y: SSQ – 1,46 i SNQ – 0,59. walajàcy by∏ równie˝ stan sanitarny wód. Zlewnia Mi∏akówki nale˝y do mezoregionu Pojezierze I∏awskie. MORÑG WÊród utworów powierzchniowych na terenie zlewni do- Moràg jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Pas∏´- minujà piaski i ˝wiry fluwioglacjalne. Miejscami wyst´pujà du- ki. Wyp∏ywa z jeziora o tej samej nazwie i po 4 km wpada ˝e p∏aty glin zwa∏owych i zwietrzelinowych, a w dolinach rzecz- do Pas∏´ki. Jest to rzeka typowo nizinna o minimalnym spadku nych zalegajà aluwia. W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni i leniwym nurcie. W swoim biegu p∏ynie przez podmok∏e i za- dominujà grunty orne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà g∏ównie bagnione ∏àki powsta∏e na utworach torfowych. Przep∏yw Êred- w dolinach rzecznych. Lasy porastajà niewielkà powierzchni´. ni w przekroju ujÊciowym rzeki wynosi 0,6 m3/s. Prawobrze˝- Mi∏akówka przep∏ywa przez teren powiatu ostródzkiego, nym dop∏ywem Moràga jest rzeka ¸ukta, która poprzez Tabó- gminy – Moràg i Mi∏akowo. rzank´ ∏àczy dorzecze Pas∏´ki z dorzeczem Drw´cy.

17 Zlewnia rzeki Moràg o powierzchni 106,2 km2 le˝y na za- Badania jakoÊci wód przeprowadzono w 14 punktach po- chodnim kraƒcu Pojezierza Olsztyƒskiego. miarowo-kontrolnych zlokalizowanych na odcinku od m. Do rzeki nie sà odprowadzane bezpoÊrednio zanieczysz- Ameryka (168,4 km) do Nowej Pas∏´ki (2,0 km). czenia ze êróde∏ punktowych, jednak poprzez rzek´ ¸ukt´, Moràg jest odbiornikiem Êcieków z mechaniczno-biologicznej JakoÊç wód Pas∏´ki w 2005 roku by∏a zadowalajàca. oczyszczalni w ¸ukcie w iloÊci oko∏o 640 m3/d (kontrola z listo- Na ca∏ej d∏ugoÊci rzeka prowadzi∏a wody III klasy. pada 2004 r.). W roku 2005 badano rzek´ Moràg w przekroju Wskaênikami decydujàcymi o jakoÊci rzeki by∏y: barwa, Maronie w odleg∏oÊci 3,0 km od ujÊcia do Pas∏´ki. substancje organiczne, azot Kjeldahla, fosforany oraz wskaêniki hydrobiologiczne i bakteriologiczne. Indeks JakoÊç wód rzeki Moràg w 2005 roku odpowiada∏a III klasie. saprobowy fitoplanktonu we wszystkich przekrojach Decydujàcy wp∏yw na klasyfikacj´ wywar∏y: barwa, zawar- przyjmowa∏ wartoÊci odpowiadajàce III klasie. Nato-

toÊç zwiàzków organicznych (BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr), miast st´˝enia chlorofilu by∏y zró˝nicowane i mieÊci∏y si´ azot Kjeldahla, fosforany, fenole lotne, a tak˝e indeks sapro- w przedziale od I do IV klasy. Pod wzgl´dem sanitarnym bowy fitoplanktonu i stan sanitarny (tab. 1, ryc. 6). JakoÊç rzeka z regu∏y odpowiada∏a III lub IV klasie, a w górnym rzeki Moràg kszta∏tuje si´ g∏ównie pod wp∏ywem wód jezio- odcinku wyst´powa∏y przekroje, gdzie liczba bakterii coli ra Moràg oraz Êcieków odprowadzanych do rzeki ¸ukty. wskazywa∏a na II klas´ (tab. 1, ryc. 15). Na jakoÊç wód Pas∏´ki majà wp∏yw punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ oraz PAS¸¢KA zanieczyszczenia obszarowe pochodzàce z dzia∏alnoÊci Pas∏´ka o d∏ugoÊci 169 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 rolniczej. jest rzekà I rz´du i jednym z najwa˝niejszych dop∏ywów Zale- wu WiÊlanego. Przep∏yw Êredni w przekroju ujÊciowym wyno- P¸OÂNICZANKA si 16,75 m3/s. èród∏a rzeki znajdujà si´ na wysokoÊci 157 m n.p.m. P∏oÊniczanka jest lewobrze˝nym dop∏ywem Wli o d∏ugo- na Pojezierzu Olsztyƒskim w okolicach Olsztynka w pobli˝u Êci 15,1 km i powierzchni zlewni 90,9 km2. Obszar êród∏owy miejscowoÊci Gryêliny. rzeki znajduje si´ w pobli˝u miejscowoÊci Rutkowice. Uchodzi Na znacznych odcinkach Pas∏´ka p∏ynie w g∏´bokich doli- do Wli na 46,6 km biegu rzeki w pobli˝u miejscowoÊci Koty, nach erozyjnych o charakterze wàwozów. Rzeka w swym biegu gdzie zlokalizowany jest punkt pomiarowo-kontrolny. Rzeka przep∏ywa przez kilka jezior. W dolnym odcinku Pas∏´ki znaj- przep∏ywa przez teren Welskiego Parku Krajobrazowego. duje si´ zbiornik zaporowy o powierzchni 240 ha, nazywany Je- P∏ynie ona przez mezoregion – Równin´ Urszulewskà, na- ziorem Pierzchalskim. Jest to obszar o wyjàtkowych walorach le˝àcà do makroregionu – Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒ- krajobrazowych i przyrodniczych. UjÊciowy odcinek rzeki po- skie. ∏o˝ony na Wybrze˝u Staropruskim znajduje si´ w cofce Zale- Pod wzgl´dem litologicznym na powierzchni zlewni wyst´- wu WiÊlanego i jest obwa∏owany. Na rzece Pas∏će znajduje pujà piaski i ˝wiry wodnolodowcowe, gliny zwa∏owe, a przy uj- si´ 5 elektrowni wodnych. Najwi´kszà z nich jest elektrownia Êciu do Wli przewa˝ajà torfy. W zlewni wyst´pujà grunty orne w Pierzcha∏ach. i lasy z przewagà iglastych oraz miejscami u˝ytki zielone. Zgodnie z podzia∏em Polski na krainy naturalne, zlewnia P∏oÊniczanka przep∏ywa przez teren powiatu dzia∏dowskie- Pas∏´ki le˝y w obr´bie szeÊciu jednostek fizyczno-geograficz- go, gmin´ P∏oÊnica. nych: Pojezierza Olsztyƒskiego, Pojezierza I∏awskiego, Równi- Rzeka zanieczyszczana jest Êciekami odprowadzanymi po- ny Warmiƒskiej, Równiny Orneckiej, Wzniesieƒ Górowskich przez rów melioracyjny z oczyszczalni w Uzdowie (260 m3/d i Wybrze˝a Staropruskiego. Najwy˝ej po∏o˝onym punktem jest Êcieków wed∏ug kontroli z paêdziernika 2003 r.), oczyszczony- Góra Zamkowa o wysokoÊci 216 m n.p.m. na Wzniesieniach mi mechaniczno-biologicznie (w miar´ potrzeb stosuje si´ che- Górowskich. Natomiast najni˝ej po∏o˝one sà obszary depresyj- miczne stràcanie fosforu). Do rzeki odprowadzane sà równie˝ ne na Wybrze˝u Staropruskim, le˝àce nieznacznie poni˝ej po- Êcieki z oczyszczalni w P∏oÊnicy w iloÊci oko∏o 60 m3/d (wg in- ziomu morza. formacji telefonicznej Urz´du Gminy). Jest to mechaniczno- Charakterystycznà cechà dorzecza Pas∏´ki jest jego asyme- -biologiczna oczyszczalnia z chemicznym stràcaniem fosforu, tria z du˝à przewagà dop∏ywów prawych. Zwiàzane jest to wybudowana w 2003 roku. z ukszta∏towaniem powierzchni tego terenu. Do najwa˝niej- JakoÊç wód rzeki badano w 1 przekroju pomiarowo-kon- szych dop∏ywów Pas∏´ki zaliczamy: Jemio∏ówk´, Gi∏w´, Mo- trolnym powy˝ej ujÊcia do Wli, w Kotach (mapa 8). ràg, Mi∏akówk´, Drwć´ Warmiƒskà, M∏yƒskà Strug´, Wa∏sz´, ¸aênic´, Biebrz´ i Lipówk´. W 2005 roku P∏oÊniczanka u ujÊcia do Wli prowadzi∏a wo- Rzeka Pas∏´ka od êróde∏ do Braniewa obj´ta jest ochronà dy III klasy (tab. 1, ryc. 16). Na III klas´ wskazywa∏y: rezerwatowà – „Ostoja bobrów na rzece Pas∏će”. Ponadto ChZT-Mn, OWO, zwiàzki azotu, ˝elazo, oleje mineralne na obszarze zlewni znajduje si´ 5 rezerwatów przyrody oraz 5 i saprobowoÊç sestonu. Klasie IV odpowiada∏y: barwa, obszarów chronionego krajobrazu. ChZT-Cr oraz stan sanitarny. Pozosta∏e wskaêniki odpo- Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ sà Êcieki wiada∏y I lub II klasie. odprowadzane z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Bra- niewie w iloÊci oko∏o 3250 m3/d (kontrola z grudnia 2003 r.). Do- SZKWA datkowo, zarówno bezpoÊrednio jak i poprzez swoje dop∏ywy, Pa- Szkwa jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem Na- s∏´ka jest odbiornikiem Êcieków z Biesala (ok. 50 m3/d), Woryt rwi. Jej ca∏kowita d∏ugoÊç wynosi oko∏o 72 km, w tym na tere- (ok. 150 m3/d), ¸´gut (ok. 20 m3/d), Sza∏strów (ok. 11 m3/d), Âwià- nie województwa warmiƒsko-mazurskiego oko∏o 25 km. Zlew- tek (ok. 90 m3/d), E∏dytów Wielkich (ok. 40 m3/d), Bia∏ej Woli nia zajmuje powierzchni´ 482,1 km2. Szkwa w górnym biegu (ok. 8 m3/d), Mi∏akowa (ok. 630 m3/d) i Podàgów (ok. 1 m3/d). nosi nazw´ Rozoga, wyp∏ywa z rynnowego jeziora Âwi´tajno.

18 W granicach województwa warmiƒsko-mazurskiego rzeka wartoÊci zwiàzków organicznych, mierzonej wskaênikami przep∏ywa przez obszar powiatu szczycieƒskiego (gminy BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr (ChZT-Cr o ok. 30%) oraz zwiàz- – Âwi´tajno i Rozogi) i p∏ynie z pó∏nocnego zachodu ku po∏u- ków fosforu (w Borkach Rozowskich spadek fosforu ogólnego dniowemu wschodowi. z 0,59 do 0,19 mg P/l, a pon. Rozóg – z 0,45 do 0,25 mg P/l). Pó∏nocna cz´Êç zlewni Szkwy znajduje si´ w obr´bie mezo- Kilkakrotnie obni˝y∏ si´ tak˝e poziom amoniaku (choç nadal regionu Równina Mazurska. by∏ bardzo wysoki), i co za tym idzie, azotu Kjeldahla i azotu Cechà charakterystycznà zlewni Szkwy jest znaczny udzia∏ ogólnego. ∏àk i pastwisk, cz´sto podmok∏ych, wyraênie mniejszà powierzchni´ zajmujà grunty orne i lasy. Obszar zlewni na wyso- WADÑG (DYMER – DADAJ – PISA WARMI¡SKA – WADÑG) koÊci D∏ugiego Borku i Rozóg odwadniany jest systemem ro- Wadàg jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem ¸y- wów melioracyjnych, odprowadzajàcych wody do Szkwy. ny o d∏ugoÊci 68 km. Zlewnia zajmuje powierzchni´ 1194 km2. WÊród utworów powierzchniowych na obszarze zlewni Szkwy Rzeka wielokrotnie zmienia nazw´. W swym górnym biegu dominujà piaski sandrowe oraz gliny zwa∏owe, a w obni˝eniach nosi nazw´ Kana∏ Dymerski i Dymer, na odcinku od jeziora terenu torfy. Dadaj do jeziora Pisz – Dadaj, pomi´dzy jeziorem Pisz a jezio- Rzeka zanieczyszczana jest Êciekami pochodzàcymi z za- rem Wadàg – Pisa Warmiƒska, poni˝ej jeziora Wadàg – Wadàg. k∏adu utylizacyjnego „Saria Polska” w D∏ugim Borku (oko- Najwi´kszymi jej dop∏ywami sà: Wipsówka, Kiermas, Maruny. ∏o 70 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie Kana∏ Dymerski wyp∏ywa z podmok∏ych i rozleg∏ych ∏àk, i po defosfatacji, odprowadzanych do rzeki i drugie tyle wywo- po∏o˝onych na pó∏nocny wschód od Dêwierzut. Poczàtkowo ˝onych do oczyszczalni poza zak∏adem, zgodnie z kontrolà rzeka p∏ynie w kierunku pó∏nocnym, a w okolicy Biskupca z paêdziernika 2005 r.) oraz z dwóch oczyszczalni mechanicz- zmienia swój bieg na zachodni. no-biologicznych, wyposa˝onych w system chemicznej redukcji Rzeka przep∏ywa przez kilka jezior: Kraksy, Dadaj, Tumiaƒ- zwiàzków fosforu: w Âwi´tajnie, (oko∏o 220 m3/d Êcieków skie, Pisz i Wadàg. Na terenie zlewni znajdujà si´ liczne zbiorni- – kontrola WIOÂ z lutego 2005 r.) i w Rozogach (oko- ki, mi´dzy innymi: Dobràg, D∏u˝ek, Kalwa, Kiermas, Kierêliƒ- ∏o 120 m3/d – kontrola z kwietnia 2003 r.). skie, Klebarskie, KoÊno, Leleskie, Linowskie, Orzyc, Rzeckie, Badania jakoÊci wód prowadzono w 3 przekrojach pomia- Serwent, Skanda, Stryjewskie, Tejstymy, Trackie i W´gój. rowo-kontrolnych, zlokalizowanych od Kolonii do poni˝ej Przep∏ywy charakterystyczne w m3/s powy˝ej ujÊcia do ¸yny Rozóg (mapa 9). z okresu 1951–1985 wynosi∏y: SWQ – 20,1; SSQ – 7,19; SNQ – 1,71; NNQ – 1,19. JakoÊç wód Szkwy w miejscowoÊci Kolonia oraz poni˝ej Rzeka Wadàg znajduje si´ w granicach nast´pujàcych me- Rozóg (w pierwszym i trzecim przekroju) odpowiada- zoregionów – Pojezierze Mràgowskie i Pojezierze Olsztyƒskie, ∏a III klasie, natomiast w Borkach Rozowskich, po przyj´- wchodzàcych w sk∏ad makroregionu Pojezierze Mazurskie ciu Êcieków z zak∏adu w D∏ugim Borku oraz oczyszczalni (Kondracki 1998). w Âwi´tajnie – IV (tab. 1, ryc. 17). We wszystkich punktach Zlewnia zbudowana jest z glin zwa∏owych oraz piasków pomiarowych obserwowano wysokà barw´ oraz znacznà i ˝wirów wodnolodowcowych. Miejscami wyst´pujà piaski zasobnoÊç w zwiàzki organiczne, co wynika g∏ównie z wa- i mu∏ki zastoiskowe. W dolinach wyst´pujà torfy. Struktura runków naturalnych (Szkwa p∏ynie przez tereny bagienne, u˝ytkowania terenu zlewni jest zró˝nicowana. Najwi´kszà po- torfiaste, z bogatà siecià rowów melioracyjnych). Z tego wierzchni´ zajmujà grunty orne. Lasy porastajà g∏ównie po∏u- wzgl´du w ocenie ogólnej rzeki nie uwzgl´dniono nast´pu- dniowo-wschodnià cz´Êç zlewni, a tak˝e tereny znajdujàce si´

jàcych wskaêników: barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr na zachód od jeziora Dadaj i w okolicach jeziora Pisz. ¸àki i OWO. i nieu˝ytki wyst´pujà przede wszystkim w obni˝eniach terenu W Kolonii i poni˝ej Rozóg wskaênikami obni˝ajàcymi ja- i w obr´bie dolin rzecznych. koÊç wód i decydujàcymi o ocenie ogólnej by∏y: st´˝enie tle- Wadàg przep∏ywa przez teren powiatu olsztyƒskiego. Naj- nu, azot Kjeldahla, fosforany, saprobowoÊç planktonu, wi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi nad rzekà sà miasta a tak˝e zanieczyszczenie bakteriologiczne, a poni˝ej Rozóg Biskupiec i Barczewo. ponadto: amoniak, azotyny, azot ogólny, fenole, mangan G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ rzeki sà i selen. Stan sanitarny w Kolonii oraz zwiàzki azotu poni- Êcieki z oczyszczalni dla Biskupca, zlokalizowanej w miejsco- ˝ej Rozóg wskazywa∏y nawet na V klas´. W Borkach Rozo- woÊci Rzeck, odprowadzajàcej przesz∏o 900 m3/d Êcieków byto- wskich na obni˝enie jakoÊci wód i koƒcowà klasyfikacj´ wo-gospodarczych i przemys∏owych (wed∏ug informacji zak∏a- wp∏yn´∏y: amoniak i azot Kjeldahla, które wskazywa∏y du o korzystaniu ze Êrodowiska), oczyszczonych mechaniczno- na V klas´, a tak˝e azot ogólny i stan sanitarny, odpowia- -biologicznie i po chemicznym stràcaniu zwiàzków fosforu. dajàce klasie IV. Mniejsze iloÊci Êcieków pochodzà z oczyszczalni w Niedêwie- Na jakoÊç wód Szkwy znaczàcy wp∏yw majà Êcieki dop∏y- dziu (ok. 30 m3/d wg kontroli WIOÂ z 2003 r.), z Domu Wcza- wajàce do rzeki powy˝ej Borków Rozowskich, szczególnie sowego „Zalesie” w Zalesiu ko∏o Barczewa oraz z OÊrodka przy niskich stanach wód. W drugim punkcie wyraênie wi- „Stary Folwark” w Tumianach (rz´du kilku m3/d). doczny jest wzrost st´˝eƒ zwiàzków azotu oraz wskaêników Badania jakoÊci wód prowadzono w 6 przekrojach pomia- zasolenia. rowo-kontrolnych, zlokalizowanych na odcinku od powy˝ej Bi- skupca do powy˝ej ujÊcia do ¸yny (mapa 10). Szkwa by∏a badana na tym samym co obecnie odcinku (od Kolonii do Rozóg) w 2002 roku. Porównujàc Êrednie rocz- JakoÊç wód rzeki Wadàg w 2005 roku by∏a zró˝nicowana. ne wartoÊci wskaêników zanieczyszczeƒ wód w latach 2002 W trzech przekrojach pomiarowych (w Kromerowie, pow. i 2005, w drugim i trzecim przekroju obserwuje si´ spadek za- Barczewa i pow. ujÊcia do ¸yny) odpowiada∏a III klasie,

19 powy˝ej Biskupca i powy˝ej ujÊcia do jeziora Wadàg WEL – IV klasie, zaÊ w Rzecku, poni˝ej dop∏ywu Êcieków Wel jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Drw´cy z oczyszczalni dla Biskupca – V klasie (tab. 1, ryc. 18). o d∏ugoÊci 98,5 km i powierzchni zlewni 810,1 km2. èród∏a rze- Na obni˝enie jakoÊci wód i koƒcowà klasyfikacj´ we ki znajdujà si´ w strefie brze˝nej Garbu Lubawskiego, w pobli- wszystkich przekrojach wp∏yn´∏y: barwa, zawartoÊç zwiàz- ˝u miejscowoÊci Bartki. Wel przep∏ywa przez szereg jezior: Dà- ków organicznych, stan sanitarny (z wyjàtkiem punktu browa Wielka, Dàbrowa Ma∏a, Rumian, Zarybinek, Tarczyƒ- pow. Biskupca), w wi´kszoÊci przekrojów równie˝ st´˝enie skie, Gràdy, Zakrocz, Lidzbarskie. Najwi´kszym dop∏ywem tlenu, azot Kjeldahla, saprobowoÊç, a poni˝ej oczyszczalni Wli jest P∏oÊniczanka. Êcieków dla Biskupca – tak˝e zawiesina, zwiàzki fosforu Przep∏ywy charakterystyczne z wielolecia 1962–1985 i chlorofil „a”. Poni˝ej Biskupca w lutym zanotowano bar- wm3/s wynosi∏y: dzo wysokie wartoÊci wielu wskaêników zanieczyszczeƒ • wodowskaz Kuligi: SWQ – 10,4; SSQ – 5,19; SNQ – 2,88;

(zawiesina, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, Nog, PO4, • powy˝ej ujÊcia do Drwćy: SWQ – 11,0; SSQ – 5,50; Pog). Nastàpi∏a wtedy awaria oczyszczalni i do rzeki po- SNQ – 3,05. p∏ynà∏ osad czynny. Jednak˝e nie tylko wyniki z lutego za- Rzeka przep∏ywa przez mezoregiony – Garb Lubawski decydowa∏y o z∏ej jakoÊci Wadàga w tym przekroju. Rów- i Równin´ Urszulewskà, a przy ujÊciu – Dolin´ Drwćy, nale- nie˝ w innych miesiàcach wiele wskaêników odpowiada- ˝àce do makroregionu – Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie. ∏o V klasie. W górnym i Êrodkowym biegu zlewnia Wli zbudowana jest z glin zwa∏owych, piasków i ˝wirów wodnolodowcowych, miej- Z∏a jakoÊç wód rzeki Wadàg poni˝ej Biskupca utrzymuje scami wyst´pujà torfy, w dolnym biegu – gliny zwa∏owe, mady, si´ od wielu lat. W latach 2002–2003 przeprowadzono moder- piaski i ˝wiry rzeczne. W strukturze u˝ytkowania terenu domi- nizacj´ oczyszczalni w Rzecku, polegajàcà mi´dzy innymi nujà grunty orne, na mniejszym obszarze wyst´pujà lasy iglaste na wyposa˝eniu jej w system defosfatacji. Porównujàc dane i mieszane oraz u˝ytki zielone. z roku 2005 z wynikami badaƒ z roku 2002, przy pominićiu Wel przep∏ywa przez tereny powiatów: ostródzkiego, dzia∏- wyników z lutego daje si´ zauwa˝yç poprawa jakoÊci wód poni- dowskiego i nowomiejskiego (gminy: Dàbrówno, Rybno, Lidz- ˝ej Biskupca, w szczególnoÊci obni˝enie poziomu zwiàzków bark Welski, Grodziczno, Nowe Miasto Lubawskie). fosforu i azotu. Ârednie roczne st´˝enie fosforu ogólnego Rzeka zanieczyszczana jest Êciekami pochodzàcymi (z pominićiem lutego 2005) obni˝y∏o si´ z 0,62 do 0,27 mg P/l, z oczyszczalni w Lidzbarku Welskim (oko∏o 450 m3/d Êcieków azotu ogólnego – z 5,44 do 2,93 mg N/l. wed∏ug informacji o korzystaniu ze Êrodowiska za 2005 rok), Dàbrównie (ok. 260 m3/d – kontrola z czerwca 2004 r.) i Ryb- WA¸SZA nie (ok. 330 m3/d wed∏ug kontroli ze stycznia 2005 r.). W la- Wa∏sza jest najwi´kszym prawobrze˝nym dop∏ywem Pas∏´ki tach 2000–2001 przeprowadzono rozbudow´ i modernizacj´ o d∏ugoÊci 67 km i powierzchni dorzecza 406,4 km2. Przep∏yw oczyszczalni „Jeleƒska” w Lidzbarku Welskim (m. in. w∏àczo- Êredni w przekroju ujÊciowym wynosi 2,9 m3/s. èród∏a Wa∏szy no chemiczne stràcanie zwiàzków fosforu). Ponadto z terenu znajdujà si´ w centralnej cz´Êci Wzniesieƒ Górowskich na za- Lidzbarka Welskiego do rzeki Wel sà doprowadzane oczysz- chodnich stokach Góry Zamkowej na wysokoÊci oko∏o 170 m. czone Êcieki z zak∏adu „Prefabet” w iloÊci 24 m3/d (kontrola Dorzecze rzeki Wa∏szy po∏o˝one jest w obr´bie Wzniesieƒ WIOÂ z wrzeÊnia 2005 r.) oraz z mleczarni (24 m3/d – kontro- Górowskich. Kulminacj´ tego terenu stanowi Góra Zamkowa la WIOÂ z czerwca 2005 r.). Od kilku lat rozbudowywany jest o wysokoÊci 216 m. Zlewnia Wa∏szy jest obszarem o rzeêbie fa- system kanalizacji miejskiej, do którego pod∏àczane sà wcià˝ listo-pagórkowatej z licznymi rozcićiami erozyjnymi i zag∏´- nowe obiekty, nadal jednak Lidzbark nie jest skanalizowany bieniami wytopiskowymi. w ca∏oÊci. W zlewni Wa∏szy jest dobrze rozwini´ta sieç rzeczna. Wa∏- W zlewni Wli znajduje si´ kilka gorzelni (w Koszelewkach, sza posiada wyraênà i g∏´boko wci´tà dolin´ o stromych zbo- Tuczkach, Ciborzu, Che∏stach), w których wody poch∏odnicze czach. Szczególnie w Êrodkowym biegu poni˝ej Pieni´˝na, najcz´Êciej krà˝à w obiegu zamkni´tym, a Êcieki technologicz- gdzie na d∏ugoÊci 6 km rzeka p∏ynie w g∏´bokim jarze o wyso- ne i socjalno-bytowe wywo˝one sà okresowo na oczyszczalni´ koÊci zboczy dochodzàcych do 60 m. Ze wzgl´du na walory w Lidzbarku. krajobrazowe i przyrodnicze utworzono na tym terenie rezer- Badania jakoÊci wód rzeki przeprowadzono w 7 przekro- wat „Dolina rzeki Wa∏szy”. jach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na odcinku Na jakoÊç wód Wa∏szy najwi´kszy wp∏yw wywierajà Êcieki od miejscowoÊci Szczupliny do powy˝ej ujÊcia do Drwćy, z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Pieni´˝nie odpro- w miejscowoÊci Bratian (mapa 8). wadzane bezpoÊrednio do rzeki w iloÊci oko∏o 600 m3/d (kontrola ze stycznia 2004 r.) Rzeka Wel na przewa˝ajàcym odcinku prowadzi∏a wo- Badania jakoÊci wody przeprowadzono w przekroju Bardy- dy III klasy, tylko w dwóch przekrojach pomiarowych ny zlokalizowanym w odleg∏oÊci 0,1 km od ujÊcia Wa∏szy do Pa- – w Ciborzu i w Che∏stach (po dop∏ywie Êcieków z Lidzbar- s∏´ki. ka) – odpowiada∏a IV klasie. We wszystkich badanych przekrojach barwa wskazywa∏a na IV klas´, azot Kjeldah- JakoÊç wód rzeki Wa∏szy w przekroju ujÊciowym w 2005 rola i saprobowoÊç – na klas´ III, zaÊ zwiàzki organiczne, ku by∏a niezadowalajàca i odpowiada∏a IV klasie. Zadecy- chlorofil i stan sanitarny – na III lub IV. Ponadto w niektó- dowa∏y o tym wysokie wartoÊci barwy, zawartoÊç substan- rych punktach III klasie odpowiada∏o st´˝enie tlenu i ole- cji organicznych, wyra˝ona wskaênikami ChZT-Mn je mineralne, a w Szczuplinach dodatkowo fosforany i ChZT-Cr, fosforany oraz fenole, a tak˝e liczba bakterii (tab. 1, ryc. 16). WartoÊci pozosta∏ych wskaêników odpo- grupy coli typu ka∏owego (tab. 1, ryc. 3). wiada∏y I lub II klasie.

20 W¢GORAPA poczàtkowe (poni˝ej wyp∏ywu z jeziora Mamry i poni˝ej W´- W´gorapa jest lewym, êród∏owym ciekiem Prego∏y. D∏u- gorzewa) wykazujà mniejszà koncentracj´ zanieczyszczeƒ, goÊç rzeki wynosi 139,9 km, w tym 43,9 km w granicach Polski. odpowiadajàcà normom III klasy. W tych punktach Powierzchnia zlewni w granicach naszego kraju wyno- na III klas´ wskazywa∏y: barwa, ChZT-Mn, ogólny w´giel or- si 975,6 km2. Jako poczàtkowy odcinek rzeki przyjmuje si´ jej ganiczny (OWO), azot Kjeldahla, zasadowoÊç ogólna, in- wyp∏yw z jeziora Mamry. Rzeka p∏ynie w kierunku pó∏nocnym deks saprobowosci fitoplanktonu, a poni˝ej W´gorzewa rów- stopniowo skr´cajàc na wschód. W rejonie W´gorzewa rzeka nie˝ BZT5. ChZT-Cr w obu przekrojach wskazywa∏o rozwidla si´ na dwa ramiona: Kana∏ M∏yƒski (stanowiàcy g∏ów- na IV klas´. Od stanowiska w O∏owniku rzeka prowadzi∏a ne koryto rzeki) i W´gorap´. Ze wzgl´du na ma∏y spadek dna, wody IV klasowe. Na niezadowalajàcà jakoÊç wody w prze- rzeka silnie meandruje. W okolicy Mieduniszek, W´gorapa krojach mia∏y wp∏yw barwa i ChZT-Cr. W O∏owniku i w Mie- tworzy zawik∏any meander, którego maksymalne zbli˝enie po- duniszkach na ocen´ wp∏yn´∏y równie˝: ChZT-Mn, azot Kjel- ∏àczono kana∏em (d∏ugoÊci 700 m) stanowiàcym obecnie g∏ów- dahla, a w Dàbrówce: OWO i indeks saprobowoÊci fitoplank- ne koryto rzeki. Za Mieduniszkami rzeka przekracza granic´ tonu. Dodatkowo ocen´ ogólnà w tych punktach (w tym gra- paƒstwa i wp∏ywa na teren Obwodu Kaliningradzkiego. nicznego) obni˝a∏ stan sanitarny wody, który w O∏owniku Na charakter wód W´gorapy wp∏ywa zlewnia kompleksu jezio- wskazywa∏ nawet V klas´ jakoÊci (tab. 1, ryc. 19). ra Mamry o powierzchni 620,6 km2. Oceniajàc ogólnie rzek´ W´gorap´ widaç wp∏yw na stan jej Najwi´kszymi dop∏ywami W´gorapy na obszarze Polski sà: czystoÊci czwartoklasowych wód Go∏dapy i Kana∏u Bro- Go∏dapa, Wicianka, Kana∏ Bro˝ajcki oraz uchodzàca do jezior ˝ajckiego. W punktach kontrolnych W´gorapy (Dàbrówka, kompleksu Mamr – Sapina. Mieduniszki), usytuowanych poni˝ej po∏àczeƒ z dop∏ywa- Przep∏ywy charakterystyczne wed∏ug IMGW (PIOÂ, mi, utrzymuje si´ obni˝ona przez barw´, wskaêniki tleno- 1995–1996) wynosi∏y w m3/s: we, biogeny i stan sanitarny jakoÊç wody (IV klasa). • wodowskaz Mieduniszki: SWQ – 51,40; SSQ – 11,90; SNQ – 3,29 (lata 1963–1990). Porównujàc Êrednioroczne st´˝enia zanieczyszczeƒ za la- W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wed∏ug Kon- ta 1993, 1999, 2005 daje si´ zauwa˝yç spadkowà tendencj´ nie- drackiego (1998), rzeka przep∏ywa przez mezoregion – Krain´ których z nich. Dotyczy to szczególnie: BZT5 (z 6,1 mg O2/l W´gorapy, wchodzàcy w sk∏ad makroregionu Pojezierze Mazur- do 1,9 mg O2/l), amoniaku (z 0,68 mg NH4/l do 0,07 mg NH4/l) skie. W´gorapa odwadnia pó∏nocnà cz´Êç Krainy Wielkich i fosforanów (z 0,473 mg PO4/l do 0,055 mg PO4/l) na stanowi- Jezior. sku poni˝ej W´gorzewa. Natomiast azot Kjeldahla i azotany Zlewnia zbudowana jest z glin zwa∏owych, i∏ów, mu∏ów, przyjmowa∏y coraz wy˝sze wartoÊci, chocia˝ bez przekroczenia margli i piasków. Na takim pod∏o˝u wykszta∏ci∏y si´ gleby bru- granicy danej klasy. Pozosta∏e parametry nie wykazywa∏y jed- natne w∏aÊciwe i wy∏ugowane oraz bielice. W dolinach wyst´- nokierunkowych zmian, mia∏y charakter wzrostowy bàdê spad- pujà torfy. W strukturze u˝ytkowania terenu wyraênie przewa- kowy w zale˝noÊci od stanowiska. ˝ajà u˝ytki rolne, g∏ównie pola uprawne. Znaczne obszary zaj- mujà równie˝ nieu˝ytki. W obr´bie dolin rzecznych wyst´pujà W¸ODOWSKA STRUGA ∏àki i pastwiska, cz´sto podmok∏e. Lasy zajmujà niewielkà W∏odowska Struga jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci oko∏o 9 km cz´Êç zlewni W´gorapy. i powierzchni zlewni 24,3 km2. Przep∏yw Êredni w przekroju uj- Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu w´gorzewskiego Êciowym rzeki wynosi oko∏o 0,15 m3/s. Rzeka na odcinku êró- (gminy: W´gorzewo, Budry) i go∏dapskiego (gmina Banie Ma- d∏owym przep∏ywa przez niewielkie zbiorniki wodne. W gór- zurskie). Najwi´kszà miejscowoÊcià po∏o˝onà nad rzekà jest nym biegu p∏ynie w g∏´bokiej dolinie erozyjnej, której zbocza W´gorzewo. pokryte sà lasem. Najwi´kszym êród∏em zanieczyszczeƒ W´gorapy jest Zlewnia rzeki pod wzgl´dem fizyczno-geograficznym znaj- oczyszczalnia miejska w W´gorzewie, która odprowadza prze- duje si´ na Pojezierzu Olsztyƒskim. W∏odowska Struga nie jest sz∏o 1400 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicz- odbiornikiem Êcieków z punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. nie z chemicznà redukcjà zwiàzków fosforu (wed∏ug kontroli Badania jakoÊci wód przeprowadzono w przekroju Kalisty z maja 2005 r.). Niewielkie iloÊci Êcieków komunalno-byto- w odleg∏oÊci 0,3 km od ujÊcia do Pas∏´ki. wych, bezpoÊrednio do rzeki, odprowadzane sà z oczyszczalni przy osiedlu mieszkaniowym w O∏owniku, a za poÊrednictwem JakoÊç wód W∏odowskiej Strugi na odcinku ujÊciowym rowu melioracyjnego – ze Szko∏y Podstawowej w Sobiechach. w 2005 roku odpowiada∏a IV klasie. Na takà klasyfikacj´ Âcieki z osiedla mieszkaniowego w Maçkach od 2004 roku kie- wp∏yn´∏y wysokie wartoÊci barwy, zawartoÊç zwiàzków or- rowane sà do oczyszczalni w W´gorzewie. ganicznych (ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO) oraz stan sani- W miejscowoÊci O∏ownik rzeka odbiera okresowo wod´ tarny (tab. 1, ryc. 6). Niezadowalajàca jakoÊç wód ujÊcio- z pobliskiego stawu rybnego. Tu równie˝ znajduje si´ czyn- wego odcinka rzeki mo˝e byç spowodowana bardzo niski- na elektrownia wodna. mi stanami wód w okresie letnim oraz sp∏ywami po- W 2005 roku badania wód W´gorapy przeprowadzono w 5 wierzchniowymi z obszarów rolniczych. przekrojach pomiarowo-kontrolnych na odcinku od wyp∏ywu z jeziora Mamry do granicy paƒstwa w Mieduniszkach (mapa 5). Punkt poni˝ej W´gorzewa nale˝y do europejskiej sieci 1.3. Podsumowanie EUROWATERNET. • W 2005 roku WIOÂ w Olsztynie wraz z Delegaturami w El- Ogólna ocena wód rzeki W´gorapy wskazuje na pogarszanie blàgu i Gi˝ycku przeprowadzi∏ badania 30 rzek w 80 prze- si´ jakoÊci wód z biegiem rzeki z III do IV klasy. Stanowiska krojach pomiarowo-kontrolnych.

21 • JakoÊç wód w 42 przekrojach odpowiada∏a III klasie, w 32 • Pozosta∏e wskaêniki fizykochemiczne na ogó∏ mieÊci∏y si´ przekrojach – IV klasie i w 6 – klasie V. Brak natomiast wód w I, rzadziej II klasie. ˚elazo i mangan niekiedy przekracza- odpowiadajàcych I lub II klasie (tab. 1, mapa 1, ryc. 20). ∏y nawet normy II klasy, fenole lotne osiàga∏y wartoÊci w zakresie I–IV klasy, zaÊ oleje mineralne – nawet kilkakrotnie V. • Stan sanitarny badanych rzek by∏ bardzo zró˝nicowany. Liczba bakterii coli typu ka∏owego oraz ogólna liczba bakterii z grupy coli waha∏y si´ w szerokim zakresie od I do V klasy. Najczystszà rzekà pod wzgl´dem sanitarnym by∏a Pas∏´- 8% 52% ka w przekrojach poni˝ej Ameryki i w ¸´gutach (II klasa). 40% III klasa Najwi´ksze zanieczyszczenie bakteriologiczne obserwowano IV klasa w rzekach pozostajàcych pod wp∏ywem punktowych zrzutów V klasa Êcieków, np. w Jemio∏ówce poni˝ej Olsztynka, Wadàgu poni- ˝ej Biskupca, Kamiennej M∏ynówce poni˝ej Górowa I∏aweckiego, Dreli poni˝ej Moràga.

LITERATURA Ryc. 20. Klasyfikacja rzek badanych przez WIOÂ Olsztyn w 2005 roku (80 przekrojów pomiarowo-kontrolnych = 100%) 1. Kondracki J.: Geografia fizyczna Polski. PWN, Warsza- wa 1998. • Obni˝ona klasyfikacja wód zwiàzana by∏a najcz´Êciej z na- 2. Podzia∏ hydrograficzny Polski. IMGW, Warszawa 1983. st´pujàcymi wskaênikami: ChZT-Cr, barwa, liczba bakterii 3. D∏ugoÊç i kilometra˝ wybranych rzek polskich. IMGW, War- coli typu ka∏owego, ogólny w´giel organiczny, azot Kjeldah- szawa 1978. la i ChZT-Mn. 4. Szczepaƒski W. (red.): Atlas posterunków wodowskazowych • Barwa wody, zawartoÊç zwiàzków organicznych oraz azot dla potrzeb Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska. Opraco- Kjeldahla we wszystkich rzekach, równie˝ pozbawionych wanie IMGW, PIOÂ Warszawa, 1995–1996. znaczàcych êróde∏ zanieczyszczeƒ, wykazujà podwy˝szone 5. Milewska M.: S∏ownik geograficzno-krajoznawczy Polski. wartoÊci i w zdecydowanej wi´kszoÊci przekrojów pomiaro- PWN, Warszawa 1992. wych decydujà o obni˝onej klasyfikacji. Barwa wody w bli- 6. Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 11 lute- sko 100% próbek, a ChZT-Mn i ChZT-Cr w blisko 80% wska- go 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu zywa∏y na III klas´ jakoÊci wód lub gorszà (tab. 2). WartoÊç wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadze- percentyla 90% dla tych wskaêników, wp∏ywajàca na ogólnà nia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre- klasyfikacj´, odpowiada∏a na ogó∏ IV lub V klasie. zentacji stanu tych wód. Dz. U. Nr 32, poz. 283. • Zwiàzki azotu i fosforu w oko∏o 80–90% próbek mieÊci∏y si´ 7. Ocena jakoÊci rzek badanych w 2005 roku. Maszynopis w I lub II klasie jakoÊci wód, poza azotem Kjeldahla, który WIOÂ Olsztyn i Delegatury WIOÂ w Elblàgu i Gi˝yc- w oko∏o 60% próbek wskazywa∏ na III klas´ (dominowa∏ tu ku 2006. azot organiczny).

Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2005 roku

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345 Bezleda 1. m. Lejdy 4,0 V barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek, og.b.coli

Biebrza 1. Braniewo 0,1 IV barwa, BZT5, ChZT-Cr, NK, b.coli fek, og.b.coli

Czerwony Rów 1. Braniewo 0,2 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, PO4, chlorofil „a”

Dobrska Struga 1. Sp´dy 0,5 III barwa, Zog, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Drela 1. pow.ujÊcia do jez. Skiertàg, 18,8 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO2, Mn, saprob., chlorofil „a”, m. Plebania Wólka b.coli fek, og.b.coli

2. pon.oczyszczalni Êcieków, m. Moràg 13,5 V barwa, ChZT-Cr, OWO, NH4, NK, b.coli fek, og.b.coli

3. pow.ujÊcia do jez.Ruda Woda, m. Gl´dy 1,1 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, PO4, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Drw´ca 1. pon.ujÊcia I∏awki, wodowskaz Rodzone 142,6 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO2, PO4, Mn, oleje, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Drw´ca Warmiƒska 1. Drw´czno 2,0 III barwa, Zog, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO2, PO4, Pog, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Elblàg 1. Nowakowo 2,5 IV barwa, O2, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli Elma 1. m. Wiewiórki 20,5 IV barwa, Zog, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, Mn 2. m. Piaseczno 12,8 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, saprob., b.coli fek, og.b.coli 3. pow.ujÊcia do ¸yny, m. Koniewo 1,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek, og.b.coli

22 Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2005 roku (cd.)

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345

E∏k 1. Nowa WieÊ E∏cka 45,7 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek

Gi∏wa 1. pon. Jez. Wulpiƒskiego, m. Unieszewo 15,0 III barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek, og.b.coli

2. pow. Gietrzwa∏du 7,8 III barwa, Zog, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NH4, NK, PO4, Mn, Fe, saprob., b.coli fek, og.b.coli

3. pon. Gietrzwa∏du 6,3 IV barwa, Zog, ChZT-Cr, NK, b.coli fek, og.b.coli

4. pow. ujÊcia do Pas∏´ki 1,5 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek, og.b.coli

Go∏dapa 1. Budzewo 2,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek

Guber 1. pon. Garbna 37,4 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, PO4, b.coli fek, og.b.coli

Jemio∏ówka 1. pow. Olsztynka 18,5 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, zas.og, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

2. pon. Olsztynka, skansen 16,6 V O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NH4, NK, PO4, Pog, saprob., b.coli fek, og.b.coli

3. pon. oczyszczalni Êcieków w Olsztynku 14,5 V O2, NH4, NK, PO4, Pog, b.coli fek, og.b.coli

4. pow. ujÊcia do Pas∏´ki, m.Guzowy M∏yn 1,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, PO4, Pog, b.coli fek, og.b.coli

Kamienna-M∏ynówka 1. pon. Górowa I∏aweckiego, m. Piasty 3,6 V barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NH4, NK, PO4, Pog, b.coli fek, og.b.coli Kana∏ Bro˝ajcki 1. Bro˝ajcie 0,1 IV barwa, Zog, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek (odnoga Go∏dapy)

Lega 1. Monety 114,0 IV barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, b.coli fek.

2. przed ujÊciem do Jeziora Olecko Wielkie 100,8 IV barwa, O2, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek

3. wodowskaz Olecko 98,3 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek.

4. Skowronki93,5 IV barwa, K, PO4, b.coli fek ChZT-Cr, OWO, N

5. Nowy M∏yn 87,2 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, chlorofil „a” 6. S´dki60,8 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek

7. Stacze 45,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, oleje, saprob., b.coli fek

Lipówka 1. Braniewo 0,2 IV barwa, ChZT-Cr, NK, PO4, fenole, b.coli fek, og.b.coli

¸aênica 1. Bemowizna 0,8 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, saprob., b.coli fek, og.b.coli

¸yna 1. pon. Olsztyna, m. Redykajny 208,4 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek, og.b.coli

2. na granicy paƒstwa, m. Stopki 73,7 III barwa, Zog, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Mi∏akówka 1. pow. Mi∏akowa, pon.ujÊcia Narejskiej Strugi 8,5 III barwa, pH, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek, og.b.coli

2. pon. Mi∏akowa, m. G∏odówko 4,6 IV barwa, Zog, ChZT-Cr, OWO, NK, b.coli fek, og.b.coli

3. ujÊcie do Pas∏´ki, m. Stolno 0,5 III barwa, Zog, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO2, PO4, Mn, Se, saprob., b.coli fek, og.b.coli M∏yƒska Struga 1. Osetnik 2,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorolil „a”, b.coli fek, og.b.coli

Moràg 1. Maronie 3,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Pas∏´ka 1. pow. Ameryki168,45, NK, fenole, saprob., III b.coli barwa, fek, og.b.coli BZT

2. pon. Ameryki164,05, ChZT-Mn, ChZT-Cr, III OWO, barwa, NH 4, NK, NO2, saprob. BZT

3. ¸´guty 138,8 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, saprob., chlorofil „a”, og.b.coli

4. Pelnik 130,8 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek

5. Kalisty 111,0 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

6. Pityny 96,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, Mn, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli

7. Sportyny 78,6 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

8. Olkowo 68,6 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli

9. Sp´dy 57,5 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, saprob., b.coli fek, og.b.coli

10. ¸ozy 47,4 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli

11. ChruÊciel 24,3 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO2, PO4, Mn, fenole, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

23 Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2005 roku (cd.)

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345

Pas∏´ka 12. pow. Braniewa 9,1 III barwa, Zog, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, zas.og., Mn, fenole, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

13. pon. Braniewa 7,8 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, saprob., b.coli fek, og.b.coli

14. Nowa Pas∏´ka 2,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Mn, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli

P∏oÊniczanka 1. pow. ujÊcia do Wli, m. Koty 1,2 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, NO3, NO2, Fe, oleje, saprob., b.coli fek, og.b.coli

Szkwa 1. Kolonia 68,5 III O2, NK, PO4, saprob., b.coli fek, og.b.coli

2. pon. D∏ugiego Borku, Borki Rozowskie 60,5 IV NH4, NK, Nog, b.coli fek, og.b.coli

3. pon. Rozóg 53,2 III O2, NH4, NK, NO2, Nog, PO4, Mn, Se, fenole, saprob., b.coli fek, og.b.coli Wadàg (Dymer – Dadaj 1. pow. Biskupca 50,4 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, Mn – Pisa – Wadàg)

2. pon. Biskupca, m. Rzeck 45,0 V barwa, Zog, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, Pog, chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

3. pon. jez. Dadaj, m. Kromerowo 34,0 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

4. pow. Barczewa 23,5 III barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., b.coli fek, og.b.coli

5. pow. ujÊcia do jez. Wadàg, kolonia Barczewko 14,5 IV barwa, O2, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek, og.b.coli

6. ujÊcie do rzeki ¸yny 1,8 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, oleje min., saprob., b.coli fek, og.b.coli

Wa∏sza 1. Bardyny 0,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, fenole, b.coli fek

Wel 1. Szczupliny 76,6 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, PO4, oleje, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

2. Tuczki70,0 III barwa, 5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, saprob., chlorofilBZT „a”, b.coli fek, og.b.coli 3. pow. Lidzbarka, Cibórz 43,9 IV barwa, ChZT-Cr, chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

4. pow. Jez. Lidzbarskiego 34,7 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, oleje, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli 5. pon. Lidzbarka, Che∏sty 24,9 IV barwa, ChZT-Cr, chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

6. Kuligi 10,3 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, oleje, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

7. pow. ujÊcia do Drw´cy, Bratian 0,5 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, saprob., chlorofil „a”, b.coli fek, og.b.coli

W´gorapa 1. pon. wyp∏ywu z jez. Mamry 139,9 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, zas.og., saprob.

2. pon. W´gorzewa 135,9 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, NK, zas.og., saprob., b.coli fek.

3. O∏ownik 117,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek. 4. Dàbrówka 106,0 IV barwa, ChZT-Cr, OWO, saprob., b.coli fek

5. Mieduniszki (punkt graniczny) 96,5 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek W∏odowska Struga 1. Kalisty 0,3 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, b.coli fek, og.b.coli

ObjaÊnienia do tabeli:

O2 – tlen rozpuszczony, BZT5 – pi´ciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodà nadmanganianowà,

ChZT-Cr – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodà dwuchromianowà, OWO – ogólny w´giel organiczny, Zog – zawiesina ogólna, NH4 – amoniak, NK – azot Kjeldahla,

Nog – azot ogólny, PO4 – fosfor fosforanowy, Pog – fosfor ogólny, zas.og. – zasadowoÊç ogólna, Mn – mangan, Fe – ˝elazo, Se – selen, b.coli fek. – liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego, og.b.coli – ogólna liczba bakterii grupy coli

24 Tabela 2. Procent wyników wybranych oznaczeƒ mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach jakoÊci wód

Wskaênik Jednostka Liczba % wyników % wyników % wyników % wyników % wyników wyników w I klasie w II klasie w III klasie w IV klasie w V klasie Temp. wody °C 991 98,6 1,4 - - - Barwa mg Pt/l 991 0,1 1,6 24,3 62,6 11,4 Zapach (m.rozc.) krotnoÊç 991 84,3 15,5 0,2 - - Odczyn 991 99,5 - 0,5 - - Zawiesina ogólna mg/l 991 84,8 9,4 3,8 1,6 0,4

Tlen rozp. mg O2 /l 991 84,6 7,9 3,6 2,1 1,8

BZT5 mg O2 /l 991 51 27 19,3 2,2 0,5

ChZT-Mn mg O2 /l 991 - 22,3 61,8 14,7 1,2

ChZT-Cr mg O2 /l 991 0,4 23,4 34,9 38 3,3 Ogólny w´giel organiczny mg C/l 991 3,7 38,8 40,4 11,8 5,3

Amoniak mg NH4/l 991 81,8 12 4,1 1,2 0,9 Azot Kjeldahla mg N/l 991 1,7 30,8 58,8 7,2 1,5

Azotany mg NO3/l 991 70,8 26,3 2,9 - -

Azotyny mg NO2/l 991 23,8 62,9 12,9 0,4 - Azot ogólny mg N/l 985 67,1 28,9 3,7 0,1 0,2

Fosforany mg PO4/l 991 46,8 34,7 14 2,7 1,8 Fosfor ogólny mg P/l 991 66,6 28,4 3,4 0,8 0,8 Chlorki mg Cl/l 991 99,1 0,5 - - 0,4

Siarczany mg SO4/l 991 99,2 0,8 - - - Fluorkimg F/l 991 99,9 0,1 - - -

ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 991 38,8 58,5 2,7 - - Wapƒ mg Ca/l 991 8,2 88,3 3,5 - - Magnez mg Mg/l 991 99,6 0,2 0,2 - - Przew.elektrol. µS/cm 991 79,4 19,6 0,7 - 0,3 Subst.rozp.og. mg/l 991 62,2 33,9 3,6 - 0,3 Arsen mg As/l 337 100 - - - - Bar mg Ba/l 337 100 - - - - Bor mg B/l 337 99,9 0,1 - - - Chrom +6 mg Cr/l 337 100 - - - - Chrom ogólny mg Cr/l 337 100 - - - - Cynk mg Zn/l 337 100 - - - - Glin mg Al/l 337 97,6 1,2 0,9 0,3 - Kadm mg Cd/l 312 99,7 0,3 - - - Mangan mg Mn/l 337 44,8 27,3 27 0,9 - Miedê mg Cu/l 756 99,7 0,3 - - - Nikiel mg Ni/l 312 100 - - - - O∏ów mg Pb/l 312 99,7 - 0,3 - - Rt´ç mg Hg/l 333 99,7 0,3 - - - Selen mg Se/l 337 99,1 - 0,9 - - ˚elazo mg Fe/l 337 80,1 13,6 6,3 - - Cyjanki niezwiàzane mg CN/l 84 100 - - - - Fenole lotne mg/l 102 52,9 13,7 26,5 6,9 - Suma 2 pestycydów µg/l 80 100 - - - - Subst.pow.cz.an. mg/l 130 100 - - - - Wlp.w´glow.ar µg/l 80 100 - - - - Oleje mineralne mg/l 78 69,3 2,6 24,3 3,8 - Lb.b.coli fek. n/100ml 991 4,1 26,4 38,4 22,2 8,9 Og.lb.b.colin/100ml 973 11,4 30,3 37,9 15,8 4,6 Indeks sapr.planktonu 337 - - 95,6 4,1 0,3 Chlorofil „a” µg/l 525 72,5 19,8 4,8 2,7 0,2 Indeks bioró˝norodnoÊci 10 80 20 - - - Indeks biotyczny 10 70 30 - - -

25 LEGENDA Klasy jakoÊci rzek: III klasa IV klasa V klasa

Opracowanie WIOÂ Olsztyn

Mapa 1. Ocena jakoÊci rzek województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w 2005 roku Mapa 2. JakoÊç wód Dreli w 2005 roku Mapa 3. JakoÊç wód Elmy i Kamiennej M∏ynówki w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji w Moràgu; Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. „Gorex”, oczyszczalnia Êcieków w Górowie I∏aweckim; 2. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji w Moràgu, Oczyszczalnia w S∏oneczniku; 2. Spó∏dzielnia Mleczarska „Maçkowy” w Gdaƒsku, Oddzia∏ w Górowie I∏aweckim; 3. Zespó∏ Szkó∏ Agroekonomicznych w Dobrocinie. 3. Oczyszczalnia Êcieków w Piastach Wielkich.

Mapa 4. JakoÊç wód rzek Gi∏wy i Jemio∏ówki w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Olsztynku, oczyszczalnia Êcieków; 2. Osada Warmiƒska w Guzowym Piecu; 3. Cegielnia w ¸ajsach, 3. Urzàd Gminy Gietrzwa∏d, oczyszczalnia w Gietrzwa∏dzie.

26 Mapa 5. JakoÊç wód rzeki W´gorapy z dop∏ywami: Go∏dapa i Kana∏ Bro˝ajcki (odnoga Go∏dapy) w 2005 roku

Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ W´gorapy: A. Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w W´gorzewie; B. Szko∏a Podstawowa w Sobiechach; C. Agencja NieruchomoÊci Rolnych w Olsztynie – Gospodarstwo Skarbu Paƒstwa w Bystrym ko∏o Gi˝ycka.

Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ Go∏dapy: D. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji GO¸DAP Sp. z o.o. w Go∏dapi – oczyszczalnia miejska; E. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji GO¸DAP Sp. z o.o. w Go∏dapi – oczyszczalnia w Boçwince; F. Urzàd Gminy Banie Mazurskie – oczyszczalnia Êcieków w Baniach Mazurskich.

27 Mapa 6. JakoÊç wód Legi w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: A. Przedsi´biorstwo Obrotu Paliwami s.c. „Ortus” Suwa∏ki, Gorzelnia w Lenartach; A. Spó∏dzielnia Mieszkaniowa „Mazury” w Olecku; C. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olecku; D. Spó∏dzielnia Mieszkaniowa w Wieliczkach; E. Spó∏dzielnia Mieszkaniowa „Mazury” w Olecku; F. Przedsi´biorstwo Handlowo-Us∏ugowe „Starter” Hotel „Lega Inn Che∏chy” – osiedle mieszkaniowe w Che∏chach; G. Urzàd Gminy E∏k, oczyszczalnia Êcieków w Ledze; H. Agencja NieruchomoÊci Rolnych, Oddzia∏ Terenowy w Olsztynie, Gospodarstwo Skarbu Paƒstwa w E∏ku.

Mapa 7. JakoÊç wód Mi∏akówki w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. MPGK w Mi∏akowie, oczyszczalnia Êcieków.

28 Mapa 8. JakoÊç wód rzeki Wel i jej dop∏ywu, P∏oÊniczanki w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Dàbrównie, oczyszczalnia w Dàbrównie; 2. Gminny Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Rybnie, oczyszczalnia w Rybnie; 3. Gminny Zak∏ad Us∏ug Komunalnych w Uzdowie, oczyszczalnia w Uzdowie; 4. UG P∏oÊnica, oczyszczalnia w P∏oÊnicy; 5. PREFABET SA w Lidzbarku Welskim, oczyszczalnia Êcieków; 6. Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej w Lidzbarku Welskim, oczyszczalnia w Lidzbarku; 7. Spó∏dzielnia Mleczarska w Lidzbarku Welskim.

Mapa 9. JakoÊç wód Szkwy w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Âwi´tajnie, oczyszczalnia Êcieków; 2. SARIA POLSKA, zak∏ad utylizacji w D∏ugim Borku; 3. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Rozogach.

29 Mapa 10. JakoÊç wód rzeki Wadàg (Dymer – Dadaj – Pisa Warmiƒska – Wadàg) w 2005 roku Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji w Biskupcu, Oczyszczalnia w Rzecku; 2. Oczyszczalnia Êcieków w Niedêwiedziu, 3. Dom Wczasowy „Zalesie” w Zalesiu.

30 ¸aênica Biebrza Lipówka Czerwony Rów Dobrska Struga M∏yƒska Struga Wa∏sza Numer przekroju A. 1 A. A. A. 123 A. 1(Redykajny) 2(Stopki) Km B. B. 0,8 0,1 0,20,2 B. 0,5 2,1 0,1 B. 18,8 13,5 1,1 B. 208,4 73,7 37,4 142,6

Temperatura wody °C 1. 19,2 1. 11,9 16,7 15,7 18,4 1. 16,7 16,3 15,9 1. 17,5 19,7 16,7 1. 19,4 21,6 19,6 20,5 Zapach krotnoÊç 2. 1 2. 2222 2. 221 2. 221 2. 1111 Barwa mg Pt/l 3. 160 3. 41 54 46 244,7 3. 46 76 73 3. 59 60 65 3. 30 36 45 35 Zawiesina ogólna mg/l 4. 45 4. 15 27 17 18 4. 36 29 20 4. 19 28 20 4. 11 27 28 9 Odczyn pH 5. 7,6–8,3 5. 7,5–8,0 7,5–8,1 7,5–8,27,1–8,1 5. 7,5–8,0 7,5–8,0 7,5–7,9 5. 7,5–8 7,4–8 7,4–8,1 5. 7,7–8,27,9–8,28,1–8,3 7,9–8,1 Tlen rozpuszczony mg O2/l 6. 6,2 6. 8,0 8,3 7,9 6,6 6. 6,4 6,9 8,1 6. 7,8 4,1 3,9 6. 6,27,3 7,7 6,8 BZT5 mg O2/l 7. 5,6 7. 3,0 6,1 4,8 3,7 7. 4,3 4,5 4,2 7. 3,0 4,4 2,9 7. 2,6¸yna 3,0 3,8 Guber 3,3 Drw´ca ChZT-Mn mg O2/l 8. 39,3 8. 9,4 10,9 10,227,0 8. 8,7 13,0 12,3 8. 16,1 16,5 15,1 8. 14,4 10,9 17,9 9,3 ChZT-Cr mg O2/l 9. 115 9. 29,9 33,6 33,5 63,3 9. 29,1 36,3 36,5 9. 67,5 66,279,3 9. 41,8 35,0 45,5 35,9 OWO mg C/l 10. 31,5 10. 11,1 12,1 11,8 27,6 10. 11,8 14,5 14,7 10. 16,1 33,3 21,7 10. 13,1 13,8 18,1 19 Amoniak mg NH4/l 11. 1,44 11. 0,81 0,48 0,96 0,65 11. 0,48 0,75 0,45 11. 0,78 4,39 0,79 11. 0,57 0,34 0,71 0,35 Azot Kjeldahla mg N/l 12. 2,3 12. 1,6 2,16 2,75 1,74 12. 1,69 1,79 1,86 12. 1,6 4,11 1,95 12. 1,86 1,19 1,93 1,15 Azotany mg NO3/l 13. 18,45 13. 12,16 19,86 18,69 8,96 13. 13,428,24 9,89 13. 10,95 8,29,56 13. 4,65 13,56 16,21 6,29 Azotyny mg NO2/l 14. 0,253 14. 0,098 0,1120,103 0,104 14. 0,099 0,096 0,102 14. 0,158 0,289 0,143 14. 0,292 0,091 0,146 0,103 Azot ogólny mg N/l 15. 6,5 15. 3,926,66 6,48 4,0 15. 4,61 3,44 3,71 15. 3,94 4,37 3,94 15. 2,96 4,25 5,09 2,59 Fosforany mg PO4/l 16. 0,74 16. 0,55 0,620,93 0,77 16. 1,03 0,57 0,74 16. 0,26 0,87 0,86 16. 0,720,41 0,94 0,54 Fosfor ogólny mg P/l 17. 0,64 17. 0,37 0,36 0,41 0,38 17. 0,5 0,34 0,34 17. 0,23 0,46 0,49 17. 0,29 0,25 0,54 0,25 PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 18. 749 18. 558 532581 459 18. 574 515 485 18. 548 1145 844 18. 457 549 692464 Substancje rozp. og. mg/l 19. 499 19. 373 339 376 263,4 19. 355 337 337 19. 396 693 529 19. 290 360 451 286 ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 20. 120 20. 113,2139,5 151,7 72,2 20. 173 152,2 94,6 20. 114 157 133 20. 155 181 185 153 Siarczany mg SO4/l 21. 65,7 21. 40,5 30,8 49,6 35,7 21. 38,4 31,1 43,6 21. 57,3 45 58,6 21. 31,5 35 53,1 28,6 Chlorki mg Cl/l 22. 40,3 22. 25,9 17,9 21,6 24,6 22. 16,4 17 22,9 22. 11,6 99,9 50,8 22. 25,2 20,7 30,9 17,5 Wapƒ mg Ca/l 23. 115 23. 88,6 84,5 91,260,8 23. 90,9 72,4 78,9 23. 97,6 92,8 99,2 23. 67,7 87,5 99,3 74 Magnez mg Mg/l 24. 13,4 24. 13,5 14,0 14,5 14,9 24. 15 16,7 12,1 24. 10,8 13,7 14,1 24. 10 13,6 17,9 9,4 Fluorki mg F/l 25. 0,3 25. 0,20,3 0,3 0,2 25. 0,3 0,3 0,2 25. 0,3 0,3 0,3 25. 0,3 0,3 0,3 0,3 Arsen mg As/l 26. nw 26. nw nw nw nw 26. nw nw nw 26. nw nw nw 26. nw nw nw 0,01 Bar mg Ba/l 27. 0,023 27. 0,071 0,029 0,021 0,0172 27. 0,018 0,018 0,015 27. 0,019 0,016 0,025 27. 0,016 0,018 0,031 0,017 Bor mg B/l 28. nw 28. nw nw nw nw 28. nw nw nw 28. nw 0,117 nw 28. nw nw nw nw Chrom +6 mg Cr/l 29. nw 29. 0,009 0,0020,011 0,012 29. 0,017 0,013 0,01 29. nw nw nw 29. nw nw nw nw Chrom og. mg Cr/l 30. nw 30. 0,016 0,013 0,0120,009 30. 0,021 0,017 0,014 30. nw nw nw 30. nw nw nw nw Cynk mg Zn/l 31. 0,009 31. 0,013 0,004 nw 0,012 31. 0,011 0,006 0,006 31. 0,006 0,027 0,012 31. 0,013 0,01 0,022 0,016 Glin mg Al/l 32. 0,28 32. 0,032 0,208 0,081 0,221 32. 0,069 0,027 0,045 32. 0,048 0,031 0,035 32. 0,018 0,03 0,019 0,02 Kadm mg Cd/l 33. nw 33. nw nw nw nw 33. nw nw nw 33. nw nw nw 33. nw nw nw nw Mangan mg Mn/l 34. 0,377 34. 0,085 0,16 0,36 0,44 34. 0,089 0,123 0,113 34. 0,406 0,333 0,333 34. 0,05 0,193 0,107 0,11 Miedê mg Cu/l 35. 0,003 35. nw nw nw 0,002 35. nw nw nw 35. 0,003 0,0020,002 35. 0,0020,003 0,003 0,004 Nikiel mg Ni/l 36. 0,002 36. nw nw nw nw 36. nw nw nw 36. 0,001 0,001 0,002 36. 0,001 0,001 0,0020,001 O∏ów mg Pb/l 37. nw 37. nw nw nw nw 37. nw nw nw 37. nw nw nw 37. nw nw nw nw Rt´ç mg Hg/l 38. nw 38. nw nw nw 0,0005 38. 0,001 nw nw 38. nw nw nw 38. nw nw nw nw Selen mg Se/l 39. nw 39. nw nw nw nw 39. nw nw nw 39. nw nw nw 39. nw nw nw nw ˚elazo mg Fe/l 40. 0,335 40. 0,081 0,1320,220,67 40. 0,282 0,189 0,145 40. 0,195 0,304 0,211 40. 0,0320,079 0,0260,079 Cyjanki wolne mg CN/l 41. nw 41. 0,001 0,003 0,0020,001 41. 0,004 0,001 0,007 41. nw 0,001 0,005 41. nw 0,001 0,001 Fenole mg/l 42. nw 42. 0,0020,01 0,013 0,011 42. 0,004 0,001 0,011 42. 0,005 0,005 nw 42. nw nw nw 0,005 Pestycydy µg/l 43. nw 43. nw nw nw nw 43. nw nw nw 43. nw nw nw 43. nw nw nw nw Subst. pow. cz. an. mg/l 44. nw 44. 0,0020,01 0,013 0,004 44. 0,005 0,003 0,011 44. nw 0,071 nw 44. nw nw nw nw WWA µg/l 45. nw 45. nw nw nw nw 45. nw nw nw 45. nw nw nw 45. nw nw nw nw Oleje mineralne mg l 46. 0,05 46. nw nw nw nw 46. nw nw nw 46. nw nw 0,12 46. nw nw nw 0,13 SaprobowoÊç setonu 47. 3,14 47. 1,99 2,17 1,96 2,24 47. 2,05 2,12 2,2 47. 2,33 2,46 3,04 47. 2,25 2,29 2,34 2,04 Chlorofil „a” µg/l 48. 15 48. 7,11 13,8 9,36 69,9 48. 22 69,2 18,34 48. 38,9 38,27,5 48. 13,5 17,6 41,9 16,1 B. coli fek. n/100ml 49. 24000 49. 930 34120 16980 930 49. 4600 5870 2400 49. 4600 240000 24000 49. 46000 6264 24000 2926 B. coli og. n/100ml 50. 240000 50. 930 34120 24000 930 50. 7544 5870 3412 50. 4600 1233600 24000 50. 46000 24000 34120 4600 Indeks biroró˝n. 51. 51. 9,68 51. 51. 51. Indeks biotyczny 52. 52. 98 52. 52. 52.

Ocena zbiorcza 53. V 53. III IV IV IV 53. III IV IV 53. III V IV 53. IV III IV III

I klasa II klasa Ryc. 1. Ocena jakoÊci wód Ryc. 2. Ocena jakoÊci wód ¸aênicy, Biebrzy, Lipówki Ryc. 3. Ocena jakoÊci wód Dobrskiej Strugi, Ryc. 4. Ocena jakoÊci wód Dreli w 2005 roku Ryc. 5. Ocena jakoÊci wód ¸yny, Gubra i Drw´cy w 2005 roku III klasa IV klasa Bezledy w 2005 roku i Czerwonego Rowu w 2005 roku M∏yƒskiej Strugi i Wa∏szy w 2005 roku V klasa

W∏odowska Drw´ca Moràg Struga Warmiƒska Elma Kamienna-M∏ynowka ¸aênica Kana∏ Bro˝ajcki A. A. A. 123 1 A. A. 1234 A. B. 3 0,3 2 B. 2,5 B. 20,5 12,8 1,1 3,6 B. 45,7 B. 15,0 7,8 6,3 1,5 B. 20,1

1. 19,1 13,4 15,1 1. 22,2 1. 15,9 18,1 19,1 19 1. 21,4 1. 19,217,7 17,9 18,3 1. 21,9 19 2. 122 2. 1 2. 222 2 2. 2 2. 1111 2. 22 3. 248452 3. 37 3. 80 75 65 70 3. 35 3. 22 30 32 42 3. 89 50 4. 10 18 36 4. 26 4. 84 47 27 84 4. 7,8 4. 5 4285 42 4. 29,8 52,5 5. 7,6–7,8 7,4–8,1 7,5–7,9 5. 7,5–8,2 5. 7,5–7,9 7,6–8,1 7,7–8,1 7,4–7,9 5. 7,4–8,3 5. 7,6–8 7,7–8 7,7–7,9 7,7–8 5. 7,3–8,1 7,3–8,2 6. 7,4 7,8 7,5 6. 3,5 6. 6,7 8,7 7,6 nw 6. 6,2 6. 4,1 6,3 7,8 4,6 6. 5,6 7,5 7. 4,4 4,24,6 7. 5,8 7. 2,0 5,7 4,3 61,0 7. 4,0 7. 2,4 4,8 4,5 3,7 7. 3,9 4,0 8. 7,3 14,212 8. 11,4 8. 21,4 20,4 15,0 24,9 8. 11,3 8. 7,0 8,6 9,0 13,3 8. 20,9 12,9 9. 21,4 50,7 37,8 9. 50,1 9. 61,9 50,9 35,6 176 9. 57,1 9. 36,3 40,242,349,5 9. 63,3 43,6 10. 10 20,6 14,4 10. 17 10. 20 20,1 16,9 50,3 10. 15,5 10. 12,7 14,6 11 15,4 10. 24,7 15,9 11. 0,41 0,06 0,86 11. 1,16 11. 0,55 0,57 0,46 5,56 11. 0,15 11. 0,24 1,21 1,25 0,93 11. 0,33 0,3 12. 1,33 1,49 1,84 12. 3,2 12. 1,44 1,54 1,21 5,6 12. 2,59 12. 1,23 1,99 2,01 1,36 12. 2,31 1,91 13. 3,625,46 6,32 13. 12,83 13. 9,16 9,69 9,57 7,565 13. 3,31 13. 3,59 7,57 7,64 5,99 13. 18,48 15,26 14. 0,087 0,105 0,16 14. 0,144 14. 0,063 0,177 0,103 0,2 14. 0,044 14. 0,018 0,054 0,057 0,102 14. 0,137 0,104 15. 1,68 2,61 3,07 15. 6,07 15. 2,96 3,1 3,23 5,65 15. 2,83 15. 1,83 3,39 3,49 2,63 15. 5,98 5,2 16. 0,56 0,37 0,88 16. 0,71 16. 0,27 0,59 0,42 9,72 16. 0,114 16. 0,27 0,44 0,37 0,23 16. 0,323 0,262 17. 0,320,250,44 17. 0,51 17. 0,320,35 0,28 4,82 17. 0,071 17. 0,120,34 0,35 0,28 17. 0,165 0,209 18. 428 605 520 18. 3510 * 18. 527 547 554 744 18. 418 18. 343 434 440 428 18. 553 471 19. 302410 347 19. 2213 * 19. 362353 356 520 19. 334 19. 237 284 283 290 19. 447 381 20. 139,3 137,4 159,3 20. 147 * 20. 122 117 117 85 20. 158 20. 113 112112130 20. 180 190 21. 28,8 39,5 26 21. 143,6 * 21. 30,8 29,6 26,7 34,4 21. 23,5 21. 23,8 28,3 28,9 29,9 21. 33,5 28,6 22. 17,7 16,5 17,5 22. 1117 * 22. 7 9,5 10,4 35,6 22. 11,3 22. 10 10,7 10,5 11,3 22. 10,3 9,6 23. 65,8 106 76,8 23. 95,1 * 23. 91,6 88,8 89,6 90,8 23. 68,4 23. 53,8 69,4 69,7 71 23. 10291 24. 10,213,6 14,1 24. 76,7 * 24. 12,7 12,6 12,9 16,6 24. 14,1 24. 9,5 10,6 10,9 11,5 24. 13,9 14,2 25. 0,20,3 0,3 25. 0,42 25. 0,20,20,2 0,83 25. 0,27 25. 0,3 0,3 0,3 0,3 25. 0,22 0,26 26. nw nw nw 26. nw 26. nw nw nw nw 26. nw 26. nw nw nw nw 26. nw nw 27. 0,017 0,020,021 27. 0,028 27. 0,015 0,016 0,014 0,012 27. 0,082 27. 0,013 0,017 0,018 0,014 27. 0,088 0,043 28. nw nw nw 28. nw 28. nw nw nw nw 28. nw 28. nw nw nw nw 28. nw nw 29. 0,009 0,008 nw 29. 0,014 29. nw nw nw nw 29. nw 29. nw nw nw nw 29. nw nw 30. 0,013 0,015 0,013 30. 0,025 30. nw nw nw nw 30. nw 30. nw nw nw nw 30. nw nw 31. 0,005 0,005 0,004 31. 0,003 31. 0,01 0,008 0,01 0,006 31. 0,073 31. 0,01 0,01 0,016 0,007 31. 0,054 0,027 32. 0,029 0,035 0,053 32. 0,019 32. 0,038 0,075 0,025 0,032 32. 0,08 32. 0,017 0,138 0,039 0,02 32. 0,089 0,075 33. nw nw nw 33. 0,0003 33. nw nw nw nw 33. nw 33. nw nw nw nw 33. nw nw 34. 0,083 0,22 0,13 34. 0,161 34. 0,517 0,374 0,317 0,456 34. 0,047 34. 0,039 0,255 0,263 0,138 34. 0,347 0,19 35. nw nw nw 35. 0,003 35. 0,003 0,0020,002 0,002 35. 0,012 35. 0,001 0,004 0,0020,002 35. 0,035 0,003 36. nw nw nw 36. nw 36. 0,0020,0020,002 0,002 36. nw 36. nw 0,001 0,001 0,001 36. 0,002nw 37. nw nw nw 37. nw 37. nw nw nw nw 37. nw 37. nw nw nw nw 37. 0,002nw 38. nw nw nw 38. nw 38. nw nw nw nw 38. nw 38. nw nw nw nw 38. nw nw 39. nw nw nw 39. nw 39. nw nw nw nw 39. nw 39. nw nw nw nw 39. nw nw 40. 0,0420,4230,135 40. 0,024 40. 0,876 0,734 0,216 0,461 40. 0,059 40. 0,058 0,737 0,144 0,146 40. 0,088 0,062 41. 0,006 0,001 0,001 41. nw 41. 0,001 nw 0,001 0,001 41. 0,001 41. nw nw nw nw 41. 0,001 0,001 42. 0,0120,009 0,001 42. 0,001 42. nw 0,01 0,01 nw 42. nw 42. nw nw nw nw 42. nw nw 43. nw nw nw 43. nw 43. nw nw nw nw 43. nw 43. nw nw nw nw 43. nw nw 44. 0,0120,009 0,001 44. 0,003 44. nw nw nw nw 44. nw 44. nw nw nw nw 44. nw nw 45. nw nw nw 45. nw 45. nw nw nw nw 45. nw 45. nw nw nw nw 45. nw nw 46. nw nw nw 46. nw 46. nw nw 0,15 nw 46. nw 46. nw nw nw 0,07 46. 0,05 nw 47. 1,87 1,98 2,09 47. 2,2 47. 2,32 2,53 2,36 2,8 47. 1,82 47. 2,28 2,19 2,23 1,96 47. 2,64 2,33 48. 15,728,61 10,1 48. 59,1 48. 10,1 47,9 34,1 30,7 48. 13,4 48. 7,4 8,1 8,6 13,9 48. 56,227,5 49. 34124600 34120 49. 4600 49. 1100 27100 63560 460000 49. 430 49. 2364 7544 135240 53084 49. 2788 3274 50. 34127544 34120 50. 11000 50. 2400 46000 240000 460000 50. 50. 2710 24000 169800 63560 50. 51. 51. 51. 51. 6,57 51. 51. 52. 52. 52. 52. 122 52. 52.

53. III IV III 53. IV 53. IV IV IV V 53. III 53. III III IV IV 53. IV IV

Ryc. 6. Ocena jakoÊci wód rzeki Moràg, W∏odowskiej Strugi Ryc. 7. Ocena jakoÊci wód rzeki Elblàg w 2005 roku Ryc. 8. Ocena jakoÊci wód Elmy i jej dop∏ywu — Ryc. 9. Ocena jakoÊci wód rzeki E∏k w 2005 roku Ryc. 10. Ocena jakoÊci wód Gi∏wy w 2005 roku Ryc. 11. Ocena jakoÊci wód Go∏dapy i Kana∏u Bro˝ajckiego w 2005 roku i Drw´cy Warmiƒskiej w 2005 roku * – wskaêniki pomini´te w ocenie ogólnej z uwagi na wp∏yw s∏onawych Kamiennej-M∏ynówki w 2005 roku wód Zalewu WiÊlanego Numer przekroju A. 1234 A. 1234567 A. 123 A. 1 23 4 5 6 7 8 9 10 11 1213 14 Km B. 18,5 16,6 14,5 1 B. 114,0 100,8 98,3 93,5 87,260,8 45,0 B. 8,5 4,6 0,5 B. 168,4 164 138,8 130,8 111 96 78,6 68,6 57,5 47,4 24,3 9,1 7,8 2

Temperatura wody °C 1. 18,8 15,6 16,4 15,5 1. 14,1 16,3 20,5 18,4 20,7 18,8 21 1. 21,6 20 19,2 1. 14,6 20,8 18,9 18,8 17,6 18,3 17,3 17,1 17,7 15,6 20,2 19,8 20,2 19,5 Zapach krotnoÊç 2. 1321 2. 2222222 2. 111 2. 1122 11122 21221 Barwa mg Pt/l 3. 25373560 3. 68 50 40 40 50 60 45 3. 45 45 45 3. 27 25 42 31 31 32 25 41 47 60 44 50 64 48 Zawiesina ogólna mg/l 4. 8 933722 4. 14,3 4,26,7 11,212,76,5 11 4. 15 53 92 4. 13 1214 10 16 11 18 15 18 2014 35 16 10 Odczyn pH 5. 7,5–8,1 7,2–7,9 7,5–8 7,8–8,1 5. 7–7,9 7,1–7,8 7,4–8,5 7,3–8,27,4–8,7 7,5–8,27,4–8,2 5. 7,9–8,6 7,9–8,3 7,9–8,2 5. 7,4–7,9 7,6–8,3 7,6–7,9 7,6–7,8 7,5–7,8 7,5–7,9 7,6–8,0 7,6–8,0 7,5–8,0 7,5–8,1 7,5–8,3 7,5–8,1 7,5–8,0 7,4–7,9 Tlen rozpuszczony mg O2/l 6. 5,8 2,2 2,4 8,1 6. 3,4 3,6 7,1 6,5 5,7 6,9 7,2 6. 8,7 6,8 8,0 6. 6,9 7,1 6,8 7,0 7,7 7,5 7,5 7,6 7,7 7,7 7,5 6,5 6,9 6,5 BZT5 mg O2/l 7. 3,5 40,7 7,4 4,1 7. 6,5 3,23,5 3,8 6,23,5 4,0 7. 2,6 3,0 2,7 7. 5,9 6,9 5,7 4,0 2,8 3,4 3,9 4,5 3,8 5,5 5,7 4,4 3,9 5,1 ChZT-Mn mg O2/l 8. 8,5 34,1 16,0 18,9 8. 18,211,8 11,6 11,213,5 14,8 12,8 8. 8,0 9,7 9,4 8. 5,6 6,8 9,27,3 7,9 8,4 8,0 9,4 10,0 10,7 9,1 10,4 11,5 8,5 ChZT-Cr mg O2/l 9. 34,3 150,9 50,8 42,5 9. 58,4 41,0 42,8 45,6 50,0 48,9 57 9. 29,1 33,1 34,2 9. 19,1 25,5 32,6 28,3 28,4 27,8 26,4 32,4 31,5 35,3 32,4 41,9 31,9 26,9 OWO mg C/l 10. 10,7 24,8 13,1 17,6 10. 17,7 15,6 14,7 19,1 17,6 18,9 17,2 10. 16,3 20,1 11,8 10. 8,1 10,6 12,5 10,6 18,8 13,1 11,2 19,6 11,9 14,1 11,6 12,1 12,4 13,6 Amoniak mg NH4/l 11. 0,17 4,95 4,16 0,68 11. 0,62 0,29 0,1 0,67 0,38 0,27 0,19 11. 0,321,11 0,45 11. 0,43 1,09 0,720,37 0,420,40 0,54 0,45 0,50 0,40 0,44 0,41 0,58 0,55 Azot Kjeldahla mg N/l 12. 1,47 5,74 4,8 1,7 12. 2,28 1,55 1,91 2,15 1,94 1,74 1,71 12. 1,11 2,1 1,51 12. 1,41 2,0 1,75 1,52 1,34 1,71 1,26 1,83 1,5 1,3 2,24 2,27 2,27 1,97 Azotany mg NO3/l 13. 0,59 6,21 11,99 10,72 13. 7,78 11,64 9,35 11,3 8,97 13,31 8,81 13. 5,91 6,626,87 13. 14,66 9,13 7,25 4,42 3,9 4,29 5,4 5,75 6,74 7,18 6,82 8,3 9,07 8,46 Azotyny mg NO2/l 14. 0,020,3920,607 0,252 14. 0,124 0,132 0,08 0,335 0,154 0,113 0,09 14. 0,075 0,26 0,177 14. 0,08 0,120,098 0,094 0,078 0,065 0,075 0,077 0,074 0,078 0,15 0,1 0,091 0,087 Azot ogólny mg N/l 15. 1,543 6,127,39 4,2 15. 3,024,1 3,65 4,34 3,59a 4,66 3,37 15. 2,16 3,19 2,75 15. 4,02 3,09 2,95 2,08 1,92 2,33 2,31 2,86 2,89 2,66 3,4 3,76 3,94 3,44 Fosforany mg PO4/l 16. 0,09 1,25 4,39 2,05 16. 0,404 0,282 0,074 1,332 0,377 0,276 0,225 16. 0,24 0,45 0,43 16. 0,24 0,15 0,60 0,32 0,37 0,34 0,46 0,59 0,56 0,6 0,41 0,42 0,53 0,51 Fosfor ogólny mg P/l 17. 0,09 1,06 1,83 0,9 17. 0,196 0,185 0,0620,5120,2510,163 0,148 17. 0,12 0,25 0,29 17. 0,16 0,19 0,3 0,24 0,02 0,24 0,29 0,35 0,34 0,32 0,29 0,26 0,31 0,33 PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 18. 373 891 1005 703 18. 568 494 418 540 427 483 456 18. 465 488 512 18. 469 478 457 448 469 473 473 459 478 478 493 512498 521 Substancje rozp. og. mg/l 19. 241 541 615 421 19. 387 335 312352328370 336 19. 289 308 336 19. 363 292 274 271 291 338 296 312 341 308 323 303 305 314 ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 20. 93 162215136 20. 214 209 110 193 112 232 173 20. 111 119 119 20. 141,4 113,7 122,9 123,5 137,5 146,8 150 157,5 159,2 110,6 119,8 84,3 145,3 150,7 Siarczany mg SO4/l 21. 18,8 47 58,1 39,8 21. 23 22,2 28,6 32,3 31,1 34,6 32,4 21. 23,9 25,4 31,4 21. 39,5 34 35,8 28,3 30,9 36,1 29,8 51,1 29,5 35 30,3 34,1 33,5 28,3 Chlorki mg Cl/l 22. 7,3 101,1 86,5 37 22. 10,6 15,5 15,7 25,8 14,4 13,8 15 22. 8,7 9,5 11,4 22. 19,5 26,3 20 16,8 16,4 16,6 16,8 17,2 17,5 22,2 22,1 17,3 17,2 18 Wapƒ mg Ca/l 23. 64,1 95,8 103 88,8 23. 103,3 88 80,9 86,287 100,8 92 23. 76,3 80,1 82,7 23. 77,7 70,1 67,4 61,6 65,1 67,7 67,3 72,8 70,2 73,8 72,5 77,2 76,6 74,2 Magnez mg Mg/l 24. 10,6 13,7 1210,8 24. 17 16,5 15 15,3 14,1 17,8 18 24. 11,4 10,7 12,1 24. 14,211,4 12,110,3 13,8 13,1 13,8 15,6 14,5 13,5 15,6 14,1 13,6 12 Fluorki mg F/l 25. 0,20,3 0,3 0,3 25. 0,24 0,23 0,23 0,26 0,3 0,24 0,3 25. 0,4 0,3 0,3 25. 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,3 0,3 0,20,3 0,3 0,3 0,3 Arsen mg As/l 26. nw nw nw nw 26. nw nw nw nw nw nw nw 26. nw nw nw 26. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Bar mg Ba/l 27. 0,018 0,027 0,019 0,015 27. 0,03 0,027 0,026 0,032 0,032 0,035 0,034 27. 0,014 0,014 0,014 27. 0,016 0,017 0,014 0,018 0,016 0,019 0,016 0,017 0,018 0,015 0,0320,015 0,015 0,029 Bor mg B/l 28. nw nw nw nw 28. nw nw nw nw nw nw nw 28. nw nw nw 28. nwnwnwnwnwnwnwnwnwnwnwnwnwnw Chrom +6 mg Cr/l 29. nw nw nw nw 29. nw nw nw nw nw nw nw 29. nw nw nw 29. 0,005 0,005 0,006 0,005 0,006 0,008 0,008 0,013 0,009 0,008 0,007 0,008 0,009 0,007 Chrom og. mg Cr/l 30. nw nw nw nw 30. nw nw nw nw nw nw nw 30. nw nw nw 30. 0,011 0,009 0,0120,011 0,009 0,01 0,01 0,015 0,0120,011 0,016 0,009 0,011 0,013 Cynk mg Zn/l 31. 0,011 0,048 0,019 0,019 31. 0,03 0,017 0,015 0,031 0,028 0,037 0,056 31. 0,007 0,007 0,006 31. 0,006 0,005 0,005 0,006 0,003 0,003 nw 0,005 0,016 0,005 0,005 0,020,015 0,009 Glin mg Al/l 32. 0,027 0,04 0,027 0,022 32. 0,0320,018 0,017 0,0290,034 0,031 0,016 32. 0,033 0,063 0,043 32. 0,02 0,034 0,031 0,034 0,022 0,021 0,024 0,02 0,035 0,029 0,026 0,029 0,081 0,071 Kadm mg Cd/l 33. nw nw nw nw 33. nw nw nw nw nw nw nw 33. nw nw nw 33. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Mangan mg Mn/l 34. 0,119 0,151 0,158 0,241 34. 0,414 0,204 0,052 0,094 0,09 0,094 0,082 34. 0,078 0,087 0,112 34. 0,034 0,027 0,059 0,06 0,145 0,169 0,131 0,118 0,092 0,115 0,122 0,29 0,11 0,1377 Miedê mg Cu/l 35. 0,0020,0020,0020,002 35. 0,019 0,015 0,015 0,005 0,005 0,008 0,007 35. 0,0020,0020,003 35. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Nikiel mg Ni/l 36. nw 0,0020,0020,001 36. 0,0020,0020,001 0,0020,001 nw 0,002 36. nw 0,001 nw 36. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw O∏ów mg Pb/l 37. nw nw nw nw 37. nw nw 0,0020,002 nw nw nw 37. nw nw nw 37. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Rt´ç mg Hg/l 38. nw nw nw nw 38. nw nw nw nw nw nw nw 38. nw nw nw 38. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Selen mg Se/l 39. nw nw nw nw 39. nw nw nw nw nw nw nw 39. nw nw 0,015 39. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw ˚elazo mg Fe/l 40. 0,028 0,48 0,072 0,075 40. 0,408 0,087 0,08 0,252 0,319 0,376 0,026 40. 0,08 0,126 0,102 40. 0,042 0,054 0,052 0,057 0,131 0,081 0,126 0,155 0,148 0,053 0,017 0,129 0,087 0,161 Cyjanki wolne mg CN/l 41. nw 0,001 0,0020,001 41. 0,001 nw nw nw nw 0,001 0,001 41. 0,001 0,001 0,002 41. 0,009 0,005 0,001 0,004 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,005 Fenole mg/l 42. nw nw nw nw 42. nw nw nw nw nw nw nw 42. nw nw nw 42. 0,016 0,0020,005 0,004 0,004 0,006 0,005 0,01 0,001 0,017 0,009 0,008 0,004 0,011 Pestycydy µg/l 43. nw nw nw nw 43. nw nw nw nw nw nw nw 43. nw nw nw 43. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Subst. pow. cz. an. mg/l 44. nw 0,039 nw nw 44. nw nw nw nw nw nw nw 44. nw 0,02nw 44. 0,016 0,0020,005 0,004 0,004 0,006 0,005 0,01 0,001 0,017 0,009 0,008 0,004 0,01 WWA µg/l 45. nw nw nw nw 45. nw nw nw nw nw nw nw 45. nw nw nw 45. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw Oleje mineralne mg l 46. 0,08 0,1 nw 46. 0,13 0,07 nw 0,07 0,19 nw 0,08 46. nw nw nw 46. nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw nw SaprobowoÊç setonu 47. 2,13 3,61 3,34 2,47 47. 2,46 2,43 1,87 2,23 1,93 2,28 2,21 47. 2,16 2,33 2,31 47. 2,02 2,22 1,99 1,96 1,91 1,89 1,88 2,01 1,99 2,12 2,12 1,99 2,08 2,02 Chlorofil „a” µg/l 48. 14,9 14,215,7 13,5 48. 25 14,4 16,5 13,2 60,8 18,4 15,9 48. 12,7 7,5 8,2 48. 4,12 58,4 25,8 16,8 13,5 13,5 16,5 12,4 11,6 19,1 53,9 25,1 14,6 9 B. coli fek. n/100ml 49. 556 12336000 2400000 19140 49. 110000 3274 4780 10082 1234 8196 930 49. 4600 110000 169800 49. 1914 90 187 322 2618 930 7544 13524 2400 2400 2238 1606 4600 11000 B. coli og. n/100ml 50. 1698 12336000 2400000 63560 50. 50. 13500 110000 169800 50. 1914 90 660 322 2926 1192 8004 24000 2400 2400 2238 1606 27100 15540 Indeks biroró˝n. 51. 51. 51. 51. 9,76 Indeks biotyczny 52. 52. 52. 52. 235

Ocena zbiorcza 53. III V V IV 53. IV IV III IV IV IV III 53. III IV III 53. III III III III III III III III III III III III III III

I klasa II klasa Ryc. 12. Ocena jakoÊci wód Jemio∏ówki w 2005 roku Ryc. 13. Ocena jakoÊci wód Legi w 2005 roku Ryc. 14. Ocena jakoÊci wód Mi∏akówki Ryc. 15. Ocena jakoÊci wód Pas∏´ki w 2005 roku III klasa IV klasa w 2005 roku V klasa

Wel P∏oÊniczanka A. 1234567 1 A. 123 A. 12345 6 A. 12345 B. 76,6 70 43,9 34,7 24,9 10,3 0,5 1,2 B. 68,5 60,5 53,2 B. 50,4 45 34 23,5 14,5 1,8 B. 139,9 135,9 117,1 106 96,5

1. 18,8 21,2 19,7 19,8 19,8 20,4 20,1 16,1 1. 20,2 19,3 17,1 1. 17,2 22 22,1 21,7 21 22,2 1. 21 21,3 21,2 21,2 21 2. 1111111 1 2. 111 2. 13111 1 2. 22222 3. 27253030252527 32 3. 70* 70* 70* 3. 98 80 49 40 35 35 3. 17 20 32 42 40 4. 13 11 13 15 11 13 13 20 4. 91418 4. 14 196 9 6 8 6 4. 3,3 8,9 24 8,6 33,1 5. 7,7–8 7,7–8,3 7,8–8,1 7,9–8,27,8–8,3 7,8–8,3 7,9–8,3 7,8–8,1 5. 7,2–7,7 7,2–7,7 7,3–7,8 5. 7,6–8 7,5–8,4 7,7–8,4 7,7–8 7,7–8 7,8–8,2 5. 7,3–8,5 7,3–8,3 7,2–8,1 7,3–8,1 7,4–8,1 6. 5,8 6,4 5,7 7,4 6,7 6,8 7,5 7,5 6. 4,9 6,26,0 6. 6,3 3,3 5,6 4,8 4,1 6,8 6. 9,5 7,8 7,1 6,5 6,3 7. 3,6 5,3 3,7 3,3 3,6 3,1 3,3 2,7 7. 4,4 4,7 3,7 * 7. 1,4 47,6 3,0 2,4 2,8 3,0 7. 2,1 3,1 4,4 2,9 3,1 8. 7,1 7,5 8,9 7,7 7,26,5 7,0 9,8 8. 18,6 19,6 20,1 * 8. 22,9 56,7 11,8 12,7 10,7 9,4 8. 8,8 9,1 12,2 11,4 13,6 9. 34,1 36,5 39,8 37,9 33,8 39,4 30,4 38,9 9. 55,5 52,7 52,3 * 9. 69,6 282,2 48,8 44,3 50,0 42,9 9. 33,4 35,5 46,1 48,4 52,8 10. 10,4 9,8 10,6 10,4 14,1 15,7 11,5 11,2 10. 21,8 21,3 21,8 * 10. 29 27,31 21,6 17,3 17,4 24,6 10. 12,4 11,3 12,3 15 14,1 11. 0,25 0,26 0,25 0,21 0,52 0,2 0,24 0,99 11. 0,91 15,88 5,48 11. 0,8 1,5 0,4 0,44 0,29 0,28 11. 0,04 0,12 0,54 0,22 0,23 12. 1,07 1,48 1,16 1,16 1,1 1 1,16 1,62 12. 2,07 12,86 4,84 12. 1,81 14,41 1,35 1,3 1,21 1,27 12. 1,47 1,77 2,27 1,71 2,37 13. 2,6 3,12 4,15 4,57 5,37 6 6,37 15,45 13. 5,07 14,47 12,98 13. 14,27 21,21 10,15 3,74 4 4,16 13. 1,127,4 14,8 16,75 15,11 14. 0,066 0,045 0,064 0,091 0,087 0,079 0,071 0,124 14. 0,044 0,403 0,357 14. 0,151 0,35 0,069 0,064 0,184 0,083 14. 0,011 0,038 0,08 0,075 0,087 15. 1,5 1,78 1,7 1,93 21,98 2,38 4,9 15. 2,96 14,07 7,37 15. 4,96 18,3 3,55 1,77 1,99 1,9 15. 1,77 2,86 5,54 5,36 5,25 16. 0,45 0,18 0,15 0,14 0,27 0,32 0,32 0,38 16. 0,44 0,22 0,56 16. 0,12 3,47 0,26 0,16 0,25 0,19 16. 0,038 0,127 0,141 0,217 0,205 17. 0,19 0,120,12 0,13 0,13 0,15 0,16 0,26 17. 0,25 0,26 0,37 17. 0,11 7,53 0,13 0,09 0,13 0,1 17. 0,039 0,085 0,0920,114 0,162 18. 419 380 399 406 407 425 430 512 18. 367 724 591 18. 768 815 481 447 447 422 18. 320 339 362 382 405 19. 278 242 264 273 270 285 282 349 19. 269 433 383 19. 663 540 335 303 318 271 19. 238 269 259 312 322 20. 138 105 113 118 123 145 140 145 20. 120 150 161 20. 172167 138 143 143 143 20. 70 81 114 162176 21. 25,5 23,9 25,8 27,5 26,5 28 29,2 59,5 21. 27,4 54,8 39,2 21. 124,2 93,7 55 37,6 32,5 30,1 21. 27 29,4 30,2 34,5 26,8 22. 11,6 10,3 10,9 11,7 10,9 10,210,4 19,9 22. 7,5 53,228,5 22. 22,1 47,8 16,2 11,8 13,1 12,6 22. 10,4 13 1211,5 9,8 23. 70,4 66,7 71,6 71,8 72,4 75,4 76,8 88 23. 65,5 81 82,6 23. 138 120,3 74,3 72,1 72,3 67,7 23. 45,5 50,1 66,273,8 76,6 24. 9,28,5 8,28,1 7,8 11 8,5 9,2 24. 7,8 11 11,6 24. 13,8 14,6 11,3 11,1 10,29,8 24. 13,7 15 16,1 14,4 15,8 25. 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,20,3 0,3 25. 0,20,4 0,4 25. 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 25. 0,2 0,2 0,29 0,25 0,19 26. nw nw nw nw nw nw nw nw 26. nw nw nw 26. nw nw nw nw nw nw 26. nw nw nw nw nw 27. 0,014 0,013 0,0120,013 0,013 0,014 0,014 0,015 27. 0,022 0,025 0,023 27. 0,035 0,038 0,018 0,018 0,017 0,016 27. 0,066 0,043 0,027 0,059 0,073 28. nw nw nw nw nw nw nw nw 28. nw nw nw 28. nw nw nw nw nw nw 28. nw nw nw nw nw 29. nw nw nw nw nw nw nw nw 29. nw nw nw 29. nw nw nw nw nw nw 29. nw nw nw nw nw 30. nw nw nw nw nw nw nw nw 30. nw nw nw 30. nw nw nw nw nw nw 30. nw nw nw nw nw 31. 0,006 0,033 0,009 0,009 0,012 0,011 0,023 0,029 31. 0,015 0,007 0,029 31. 0,017 0,0120,011 0,004 0,007 0,008 31. 0,024 0,022 0,023 0,03 0,024 32. 0,016 0,021 0,022 0,017 0,033 0,016 0,049 0,058 32. 0,08 0,05 0,035 32. 0,024 0,026 0,057 0,016 0,018 0,015 32. 0,039 0,044 0,117 0,098 0,123 33. nw nw nw nw nw nw nw nw 33. nw nw nw 33. nw nw nw nw nw nw 33. nw nw nw nw nw 34. 0,034 0,03 0,031 0,037 0,05 0,044 0,0420,084 34. 0,035 0,237 0,194 34. 0,8620,857 0,035 0,049 0,064 0,035 34. 0,01 0,031 0,117 0,085 0,173 35. 0,0020,0020,003 0,0020,003 0,006 0,003 0,003 35. 0,004 0,020,032 35. 0,003 0,011 0,0020,003 0,001 0,002 35. 0,013 0,0120,006 0,01 0,007 36. nw nw nw nw nw 0,0020,001 nw 36. nw 0,001 nw 36. 0,0020,002 nw nw nw 0,001 36. 0,002nw 0,0020,002nw 37. nw nw nw nw nw nw nw nw 37. nw nw nw 37. nw nw nw nw nw nw 37. nw nw nw nw 0,002 38. nw nw nw nw nw nw nw nw 38. nw nw nw 38. nw nw nw nw nw nw 38. nw nw nw nw nw 39. nw nw nw nw nw nw nw nw 39. nw nw 0,015 39. nw nw nw nw nw nw 39. nw nw nw nw nw 40. 0,04 0,051 0,055 0,037 0,169 0,03 0,123 0,972 40. 0,023 0,436 0,278 40. 0,409 0,169 0,157 0,029 0,041 0,018 40. 0,015 0,054 0,075 0,0520,047 41. 0,001 nw nw 0,001 0,001 nw nw nw 41. 0,001 nw 0,001 41. 0,0020,001 nw nw nw 0,001 41. nw 0,001 0,001 nw 0,001 42. nw nw nw nw nw nw nw nw 42. nw 0,01 0,008 42. nw nw nw nw nw nw 42. nw nw nw nw nw 43. nw nw nw nw nw nw nw nw 43. nw nw nw 43. nw nw nw nw nw nw 43. nw nw nw nw nw 44. 0,025 nw nw nw nw nw nw nw 44. nw nw nw 44. nw nw nw nw nw nw 44. nw nw nw nw nw 45. nw nw nw nw nw nw nw nw 45. nw nw nw 45. nw nw nw nw nw nw 45. nw nw nw nw nw 46. 0,13 nw nw 0,11 nw 0,08 0,13 46. nw nw nw 46. 0,13 0,24 nw 0,06 nw 0,09 46. nw nw nw 0,06 nw 47. 2,12 2,18 2,15 2,16 2,12 2,15 2,11 2,41 47. 2,44 2,44 2,36 47. 2,33 2,8 2,25 2,14 1,98 2,1 47. 1,76 2,43 2,44 2,63 2,05 48. 58 36,7 61 51,6 69,6 90,6 74,1 19,8 48. 10,5 7,9 7,9 48. 3,4 150,4 63,2 19,3 14,2 22,5 48. 4,9 6,9 12,6 12,4 17,2 49. 3412240011170 7544 16980 1698 1100 1914 49. 34120 9384 4600 49. 754 128400 340 1100 2710 460 49. 161 19140 26182 2400 4300 50. 4600 4600 24000 24000 24000 4600 2400 24000 50. 34120 22380 16980 50. 2400 240000 1100 2400 11000 1500 50. 51. 8,55 7,12 51. 7,24 5,51 51. 9,91 51. 4,27 5,08 52. 161 129 52. 104 84 52. 209 52. 87 122

53. III III IV III IV III III III 53. III IV III 53. IV V III III IV III 53. III III IV IV IV

Ryc. 16. Ocena jakoÊci wód Wli i jej dop∏ywu – P∏oÊniczanki w 2005 roku Ryc. 17. Ocena jakoÊci wód Szkwy w 2005 roku Ryc. 18. Ocena jakoÊci wód Wadàga 2005 roku Ryc. 19. Ocena jakoÊci wód W´gorapy 2005 roku * wskaêniki pomini´te w ocenie ogólnej 2. MONITORING JEZIOR

2.1. Wyniki monitoringu jezior sàsiedztwie jeziora po∏o˝one sà dwie wsie – przy brzegu pó∏- prowadzonego w roku 2005 nocno-wschodnim Guty Ro˝yƒskie, a przy kraƒcu plosa wschodniego Soko∏y Jeziorne. W obu tych miejscowoÊciach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie zlokalizowana jest doÊç liczna zabudowa rekreacyjna. W Gu- i Delegatury WIOÂ w Elblàgu i Gi˝ycku w ramach monitorin- tach Ro˝yƒskich, prócz domków letniskowych, znajduje si´ gu regionalnego (wojewódzkiego) w roku 2005 przeprowadzi- oÊrodek wypoczynkowy „Szanta” (domki kempingowe na oko- ∏y badania 22 jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego. ∏o 60 osób). OÊrodek wypoczynkowy w Soko∏ach Jeziornych WIOÂ w Olsztynie zbada∏ 9 wybranych zbiorników, Delegatu- prowadzi∏ dzia∏alnoÊç do 2003 roku. Aktualny administrator ra WIOÂ w Elblàgu – 6, w tym 4 dotàd niebadane (le˝àce obiektu u˝ytkuje oko∏o 20 domków letniskowych, zorganizo- w zlewni rzeki Kakaj, na obszarze cennym pod wzgl´dem przy- wano tu tak˝e miejsce tzw. wypoczynku niedzielnego (z pla˝à rodniczym), Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku – 7, w tym 6 ciàgu i pomostem). Ponadto nad jeziorem zlokalizowano 2 leÊne po- kompleksu Mamr (badania cykliczne, prowadzone od 1993 rola biwakowe. Wsie le˝àce nad jeziorem nie sà skanalizowane. ku). Badania oraz oceny czystoÊci wód, a tak˝e oceny podatno- Gromadzone w zbiornikach bezpodp∏ywowych Êcieki wywo˝o- Êci na degradacj´ prowadzono zgodnie z Wytycznymi monito- ne sà na oczyszczalnie. ringu podstawowego jezior (Kudelska i inni 1994). Szczegó∏owe Cechy morfometryczno-zlewniowe wskazujà na umiarko- omówienie kryteriów wyboru jezior oraz zasad prowadzenia wanà podatnoÊç jeziora na degradacj´, zaliczono je do II kate- badaƒ zamieszczono w Raporcie o stanie Êrodowiska wojewódz- gorii (wynik punktacji 2,14). Wskaênikami najmniej korzystny- twa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku (Biblioteka Monito- mi sà wskaêniki zwiàzane z morfometrià misy jeziornej. Ko- ringu Ârodowiska, Olsztyn 2005). Poni˝ej przedstawiono omó- rzystne (odpowiadajàce klasie I) to: wymiana wody w roku, wienie uzyskanych wyników badaƒ, wraz z podaniem kategorii wspó∏czynnik Schindlera i zagospodarowanie zlewni bezpo- podatnoÊci na degradacj´ i klas czystoÊci wód. Êredniej. Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura JEZIORO BOROWE k. Bia∏ej Piskiej WIOÂ w Gi˝ycku na trzech stanowiskach pomiarowych, wyty- Po∏o˝enie jeziora czonych w najg∏´bszych partiach poszczególnych plos. • dorzecze: Âwi´cek – Pisa – Narew – Wis∏a W czasie badaƒ wiosennych zaznaczy∏o si´ ju˝ pewne zró˝- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze E∏ckie – nicowanie termiczne i tlenowe w obr´bie profili. Woda na po- Pojezierze Mazurskie wierzchni by∏a ju˝ ogrzana do 10,4–10,9°C i wykazywa∏a prze- • wysokoÊç n.p.m.: 142,8 m sycenie tlenem. Na stanowisku najg∏´bszym wynosi∏o ono bli-

Podstawowe dane morfometryczne sko 120%. St´˝enie tlenu nad dnem wynosi∏o 5,9–8,7 mg O2/l. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 186,1 ha Latem epilimnion si´ga∏ 6–7 m, wykazywa∏ on nasycenie tle- • g∏´bokoÊç maksymalna: 31,8 m nem na poziomie 93–73%. Ostrej termoklinie towarzyszy∏a • g∏´bokoÊç Êrednia: 5,6 m tak˝e ostra oksyklina. Na 8–9 m st´˝enie tlenu obni˝y∏o si´ • obj´toÊç jeziora: 10 433,0 tys. m3 do iloÊci Êladowych. Âlady tlenu stwierdzono w hypolimnionie • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 13,5 km2 cz´Êci wschodniej, najg∏´bszej i w cz´Êci zachodniej, najp∏yt- szej. W plosie Êrodkowym tlen zanika∏ na 12 m i pojawia∏ si´ Jezioro Borowe po∏o˝one jest w po∏udniowo-zachodniej siarkowodór. Woda na tym stanowisku w zasadzie by∏a klarow- cz´Êci Pojezierza E∏ckiego, w gminie Prostki (powiat e∏cki). na, ale opalizujàca w ca∏ej toni. O szczególnych zjawiskach Brzeg po∏udniowy stanowi granic´ miedzy gminà Prostki i gmi- optycznych wody jeziora tak pisali Olszewski i Paschalski nà Bia∏a Piska. Zbiornik znajduje si´ na Obszarze Chronione- (1959) – „przy pomiarze widzialnoÊci wystàpi∏ wokó∏ krà˝ka go Krajobrazu Wzgórz Dybowskich i obowiàzuje na nim strefa silny rozblask w jasno zielonej wodzie”. ciszy. Wody Jeziora Borowego wykazujà niskà zawartoÊç g∏ów- Jezioro Borowe jest wàskim, wyd∏u˝onym zbiornikiem, nych sk∏adników mineralnych, przewodnoÊç elektrolitycz- o wyraênie wydzielonych plosach – zachodnim, zwanym tak˝e na w∏aÊciwa (194 µS/cm) odpowiada∏a I klasie czystoÊci. Za- Jeziorem Skrodzkim (g∏´b. maks. 12,3 m), Êrodkowym (g∏´b. wartoÊç substancji organicznych by∏a podwy˝szona, ChZT-Cr maks. 15,4 m) i wschodnim, najg∏´bszym (g∏´b. maks. 31,8 m). zmienia∏o si´ w granicach od 25,2 mg O2/l (zatoka wschodnia) Linia brzegowa jest dobrze rozwini´ta, brzegi niewysokie. do 36,7 mg O2/l (ploso zachodnie). Fosfor ca∏kowity na po- Na przewa˝ajàcej d∏ugoÊci linii brzegowej porasta trzcina, któ- wierzchni utrzymywa∏ si´ na niskim poziomie (Êrednia 0,031 rej towarzyszy pa∏ka wàskolistna, sitowie jeziorne i skrzyp b∏ot- mg P/l), a azot ca∏kowity kszta∏towa∏ si´ na poziomie umiarko- ny. ¸àki podwodne zajmujà powierzchni´ równà 1/4 lustra wo- wanym (Êrednia 1,17 mg N/l). Latem wody naddenne stanowi- dy, wyst´pujà tu g∏ównie ramienice, rdestnice, a w miejscach ska najg∏´bszego wykazywa∏y 0,069 mg P/l (fosfor ca∏kowity), wyp∏yconych i mulistych osoka aloesowata. Jezioro zasilajà wo- a azot amonowy wynosi∏ 0,29 mg N/l. Natomiast zawartoÊç fos- dy melioracyjne z rejonu wsi Guty Ro˝yƒskie. Wody odprowa- foru ca∏kowitego w wodach naddenych stanowisk p∏ytszych nie dzane sà dwoma odp∏ywami – rzekà Âwi´cek, uchodzàcà do je- przekracza∏a wartoÊci ustalonych dla klasy I. ZawartoÊç chlo- ziora RoÊ oraz ciekiem bez nazwy, ∏àczàcym si´ z Wissà (do- rofilu „a” w obu okresach by∏a bardzo niska (2,3–5,8 mg/m3 p∏yw Biebrzy). wiosnà i 3,5–6,0 mg/m3 latem). Sucha masa sestonu odpowia- W zlewni bezpoÊredniej, o powierzchni 394 ha, przewa˝ajà da∏a klasie I. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego odpowiada∏a wiosnà lasy (82%), skupione wokó∏ zachodniej i Êrodkowej cz´Êci je- klasie I i II (2,7–4,4 m), latem zaÊ klasom III i II (1,7–3,6 m). ziora. Grunty orne zajmujà nieca∏e 4% zlewni. W bliskim Miano coli typu ka∏owego mieÊci∏o si´ w zakresie klasy I.

31 Sumaryczny wynik punktacji (1,73) pozwoli∏ zaliczyç wody si´ 3 niewielkie wsie, przy brzegu wschodnim – Nowy Harsz Jeziora Borowego do II klasy czystoÊci. Zdecydowana wi´k- i cz´Êç Kolonii Nowy Harsz, przy pó∏nocnym – ¸abapa. Tylko szoÊç okreÊlonych wskaêników by∏a korzystna. Ochrona jezio- miejscowoÊç ¸abapa nie posiada kanalizacji, pozosta∏e zosta∏y ra przed wzmo˝onà eutrofizacjà wymaga przede wszystkim skanalizowane w 2005 roku. W bliskim sàsiedztwie jeziora zlo- uporzàdkowania gospodarki Êciekowej we wsiach po∏o˝onych kalizowano 2 oÊrodki wypoczynkowe, nieliczne domki letni- w bliskim sàsiedztwie zbiornika. Cieki zwiàzane z jeziorem, skowe i 3 pola biwakowe. Oczyszczone Êcieki z oÊrodków wy- zbierajàce wody z okolic Gut Ro˝yƒskich, wykazywa∏y wysokà poczynkowych odprowadzane by∏y jeszcze w sezonie 2005 ro- zawartoÊç substancji organicznych, a tak˝e zwiàzków biogen- ku do ziemi, w odleg∏oÊci 500 m (brzeg po∏udniowo-zachodni) nych. i 250 m (brzeg pó∏nocny). Od paêdziernika ubieg∏ego roku W okresie stagnacji letniej 1951 roku (Olszewski, Paschal- Êcieki z oÊrodka w Kolonii Harsz kierowane sà na oczyszczal- ski 1959) Êrodkowa cz´Êç zbiornika by∏a uwarstwiona. Tlen ni´ w W´gorzewie. w metalimnionie szybko zanika∏, od 10 m wyst´powa∏ siarko- Zbiornik jest zasilany wodami licznych dop∏ywów, najwi´k- wodór. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a tylko 0,7 m. sze z nich to rzeka Radzieja i kana∏ ∏àczàcy jeziora Dargin Autorzy okreÊlili jezioro jako „wybitnie eutroficzne ze szcze- i Sztynorckie. Przy brzegu wschodnim znajduje si´ kompleks gólnymi zjawiskami optycznymi”. stawów rybackich, z których okresowo spuszczana jest woda do jeziora. W zlewni rzeki Radziei, uchodzàcej do zatoki ¸a- JEZIORO DARGIN (z jeziorem ¸abap) bap, w Ma˝anach (nieca∏e 10 km na zachód od jeziora) zloka- Po∏o˝enie jeziora lizowane jest (nieczynne od lipca 2005 roku) wysypisko odpa- • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a dów komunalnych na którym zesk∏adowano oko∏o pó∏ milio- • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich na ton Êmieci, pochodzàcych g∏ównie z centralnej Polski. Po- Jezior Mazurskich – Pojezierze Mazurskie nadto oko∏o 2,5 km od brzegu po∏udniowo-wschodniego, • wysokoÊç n.p.m.: 116,2 m w Âwidrach, znajduje si´ sk∏adowisko odpadów dla miasta Podstawowe dane morfometryczne i gminy Gi˝ycko. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 3030,0 ha Do jeziora Dargin nie sà odprowadzane zanieczyszczenia • g∏´bokoÊç maksymalna: 37,6 m ze êróde∏ punktowych. • g∏´bokoÊç Êrednia: 10,6 m Warunki morfometryczno-zlewniowe wskazujà na niskà • obj´toÊç jeziora: 322 100,0 tys. m3 podatnoÊç zbiornika na degradacj´, odpowiadajàcà I kategorii • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 236,5 km2 (wynik punktacji 1,29). Tylko 2 z okreÊlonych w ocenie wskaê- ników – stratyfikacja wód i sposób zagospodarowania zlewni Jezioro Dargin znajduje si´ w Êrodkowej cz´Êci kompleksu bezpoÊredniej – zalicza si´ do kategorii II, pozosta∏e do I. Mamr, ∏àczy si´ bezpoÊrednio z jeziorami: Kisajno, Dobskie Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura i Kirsajty. Z braku wyraênych granic jezioro ¸abap traktowane WIOÂ w Gi˝ycku w najg∏´bszej partii cz´Êci wschodniej (g∏´b. jest jako zachodnia zatoka jeziora Dargin. Granic´ z jeziorem maks. 37,6 m) i w zatoce ¸abap, na stanowisku o g∏´boko- Kisajno wyznacza cypel Królewski Róg (brzeg wschodni) oraz Êci 13 m. Wysoki Róg (brzeg zachodni). Od pó∏nocy zbiornik ∏àczy si´ W czasie badaƒ wiosennych wyrównane termicznie wody wàskim przesmykiem z jeziorem Kirsajty i kana∏em z silnie cz´Êci wschodniej wykazywa∏y dobre warunki tlenowe. Podob- zeutrofizowanym Jeziorem Sztynorckim, do którego odprowa- nie kszta∏towa∏y si´ one w profilu zatoki ¸abap. Latem epilim- dzane sà oczyszczone Êcieki z oÊrodka ˝eglarsko-wypoczynko- nion, si´gajàcy 8 m w partii najg∏´bszej, by∏ dobrze natleniony. wego „Marina” w Sztynorcie. Dargin le˝y w obr´bie gmin W´- We wschodniej cz´Êci jeziora delikatnie zaznaczy∏o si´ mini- gorzewo i Pozezdrze (powiat w´gorzewski), w granicach Ob- mum metalimnetyczne (3,6 mg O2/l na 12 m). Ârednie nasyce- szaru Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazur- nie hypolimnionu tlenem wynosi∏o tu 25,3%, a nad dnem tlen skich. Oko∏o 1 km na wschód od wsi Sztynort znajduje si´ re- wyst´powa∏ w iloÊci 1 mg O2/l. Natomiast w metalimnionie sta- zerwat leÊny „Mokre”. Wyspy na jeziorze sà rezerwatami orni- nowiska p∏ytszego, zlokalizowanego w zatoce ¸abap, st´˝enie tologicznymi. tlenu obni˝y∏o si´ znacznie, a w hypolimnionie stwierdzono tyl- Przez jezioro prowadzi szlak ˝eglugi Êródlàdowej. Zbiornik ko Êlady. posiada bardzo dobre warunki do uprawiania ˝eglarstwa. ZasobnoÊç wód jeziora w podstawowe sk∏adniki mineralne Cz´Êç zachodnia jeziora jest wyd∏u˝ona, z wyraênà zatokà i substancje organiczne jest przeci´tna, przewodnoÊç elektroli- ¸abap; wschodnia bardziej rozleg∏a, kszta∏tem zbli˝ona do ko- tyczna w∏aÊciwa wiosnà wynosi∏a 285 µS/cm, ChZT-Cr (wartoÊç

∏a. Dno zbiornika urozmaicajà liczne g∏´boczki, dochodzàce Êrednia dla obu stanowisk latem na powierzchni) – 28,2 mg O2/l. nawet do 30 m, najwi´ksze przeg∏´bienie (37,6 m) znajduje si´ ZawartoÊç fosforu ca∏kowitego w warstwie powierzchniowe wschodniej cz´Êci. Brzegi otaczajàce zbiornik (z wyjàtkiem wej obu stanowisk, w obu okresach badawczych, by∏a niska niektórych partii po∏udniowej cz´Êci basenu wschodniego (Êrednia – 0,037 mg/l) i mieÊci∏a si´ w zakresie klasy I. Wody i pó∏nocnej basenu zachodniego) sà niskie i p∏askie. RoÊlinnoÊç naddenne wykazywa∏y umiarkowany poziom fosforu (oko- wynurzona, z przewagà trzciny, sitowia, pa∏ki wàskolistnej i tu- ∏o 0,1 mg P/l) i niski azotu amonowego (0,15 mg N/l). Zawar- rzyc, zajmuje oko∏o 80% linii brzegowej i nieca∏e 5% po- toÊç chlorofilu „a” wiosnà i latem na stanowisku g∏´bszym wierzchni zbiornika. ¸àki podwodne wyst´pujà na oko∏o 760 ha mieÊci∏a si´ w zakresie klasy I (7,9 i 4,3 mg/m3), w zatoce ¸a- i sà zdominowane przez ramienice. Wyst´pujà tu równie˝ rdest- bap – II (12,3 i 11,5 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego za- nice, moczarka kanadyjska, rogatek, mech wodny. wiera∏a si´ od 1,8 m (wiosna, ¸abap) do 3,6 m (wiosna, ploso Pokrycie zlewni bezpoÊredniej, liczàcej 695 ha, jest ró˝no- wschodnie). rodne. Lasy zajmujà oko∏o 45% jej powierzchni, grunty orne – Ocena ogólna (wynik punktacji 1,73) plasuje wody jeziora 19%, nieu˝ytki – 26% i ∏àki – 7%. W pobli˝u jeziora znajdujà Dargin w II klasie czystoÊci. Wskaênikami najmniej korzystnymi,

32 mieszczàcymi si´ w zakresie klasy III, sà: Êrednie nasycenie hy- twie zbiornika znajdujà si´ 4 wsie: Jerzykowo, Pilwa, Doba polimnionu tlenem (wartoÊç Êrednia dla obu stanowisk), fosfo- (brzeg zachodni) i Fuleda (brzeg wschodni). MiejscowoÊci te rany latem nad dnem oraz azot ca∏kowity. nie sà skanalizowane. W Dobie funkcjonuje Przedsi´biorstwo Ochrona jeziora Dargin przed przyspieszonà eutrofizacjà Rolne „Dobrol”, które prowadzi intensywnà gospodark´ ho- powinna koncentrowaç si´ na prowadzeniu w∏aÊciwej gospo- dowlanà; pola uprawne po∏o˝one sà w rejonie jeziora i jego do- darki rolnej w zlewniach dop∏ywów. Na takà koniecznoÊç p∏ywów. W rejonie Doby wyznaczono obszar (4,6 km2), uznany wskazujà wyniki badaƒ wód cieków zwiàzanych z jeziorem. Po- jako teren szczególnie nara˝ony na zanieczyszczenia zwiàzka- nadto nale˝y przeprowadziç kanalizacj´ miejscowoÊci, z któ- mi azotu pochodzenia rolniczego. Prowadzony jest na nim mo- rych zanieczyszczenia obszarowe mogà przedostawaç si´ nitoring wód cieków dop∏ywajàcych do Jeziora Dobskiego, do zbiornika. Szczególnie dotyczy to zatoki ¸abap, która wyka- wód studziennych oraz wód zatoki zbiornika, która graniczy zuje gorsze ni˝ pozosta∏a cz´Êç jeziora warunki naturalne, ob- z zagro˝onym obszarem. Oko∏o 5 km od linii brzegowej jezio- ni˝ajàce odpornoÊç na degradacj´. ra, w Ma˝anach, zlokalizowane jest sk∏adowisko, na którym ze- WczeÊniejsze dane, pochodzàce z lat 1984/1985, 1990, 1993 sk∏adowano oko∏o pó∏ miliona ton odpadów komunalnych, po- i 1999 (Wróblewska 1998; Komunikaty o stanie czystoÊci je- chodzàcych g∏ównie z centralnej Polski. zior, opracowane przez Delegatur´ WIOÂ w Gi˝ycku) tak˝e Sumaryczny wynik punktacji (1,86) pozwala zaliczyç jezio- kwalifikowa∏y wody jeziora Dargin do II klasy czystoÊci. ro do II kategorii podatnoÊci na degradacj´. Niekorzystny (poza kategorià) jest tylko procent stratyfikacji wód. Zbiornik nie JEZIORO DOBSKIE posiada punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. W bliskim sàsiedz- Po∏o˝enie jeziora twie jeziora nie ma oÊrodków wypoczynkowych, tylko nieliczne • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a domki letniskowe znajdujà si´ w okolicach wsi Pilwa. • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior Przy brzegach zlokalizowano 3 pola biwakowe. Zbiornik jest Mazurskich – Pojezierze Mazurskie ch´tnie ucz´szczany przez w´dkarzy i ˝eglarzy. • wysokoÊç n.p.m.: 116,2 m Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura Podstawowe dane morfometryczne WIOÂ w Gi˝ycku na dwóch stanowiskach pomiarowych, zloka- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 1776,0 ha lizowanych w rejonie najwi´kszego przeg∏´bienia (g∏´b. • g∏´bokoÊç maksymalna: 22,5 m maks. 22,5 m) oraz w cz´Êci zachodniej, o g∏´bokoÊci 17 m, • g∏´bokoÊç Êrednia: 7,8 m w rejonie wsi Doba. • obj´toÊç jeziora: 140 000,0 tys. m3 W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora na powierzchni • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 57,6 km2 by∏y ogrzane do 8,2–8,6°C i w obu profilach wykazywa∏y dobre, wyrównane warunki tlenowe. W czasie badaƒ letnich zbiornik Jezioro Dobskie stanowi zachodnià cz´Êç kompleksu nie by∏ uwarstwiony. Na powierzchni stanowiska g∏´bszego Mamr. Od strony pó∏nocno-wschodniej ∏àczy si´ ono – poprzez stwierdzono dobre natlenienie. Nad dnem st´˝enie tlenu wy- zatok´ ¸abap – z jeziorem Dargin. Dobskie wraz z „G∏azowi- nosi∏o 3,3 mg O2/l (stanowisko g∏´bsze) i 4,0 mg O2/l (stanowi- skiem Fuledzki Róg” stanowi rezerwat krajobrazowy, utworzo- sko p∏ytsze, zachodnie). ny celem ochrony dobrze zachowanego krajobrazu jeziora po- Wody Jeziora Dobskiego charakteryzuje przeci´tna zawar- lodowcowego. Na jeziorze le˝à wyspy: Gilma, Lipka, Wysoki toÊç podstawowych sk∏adników mineralnych (przewodnoÊç Ostrów (zwana te˝ Wyspà Kormoranów), Wyspa Heleny i Ilmy elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà odpowiada∏a klasie II) oraz Wielkie. Na jeziorze, poza rejsami statków ˚eglugi Mazurskiej umiarkowana substancji organicznych (Êrednie ChZT-Cr do Wyspy Kormoranów, obowiàzuje strefa ciszy. Zbiornik le˝y i BZT5 latem na powierzchni mieÊci∏y si´ w granicach klasy II). na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wielkich Jezior Poziom fosforu ca∏kowitego w obu okresach badawczych by∏ Mazurskich, w granicach gminy Gi˝ycko. niski (wartoÊç Êrednia – 0,033 mg P/l). Azot ca∏kowity mieÊci∏ Jezioro Dobskie w cz´Êci zachodniej i po∏udniowej ma do- si´ w granicach st´˝eƒ umiarkowanych (Êrednia – 1,19 mg N/l). brze rozwini´tà lini´ brzegowà. Brzegi sà urozmaicone, wyso- Chlorofil „a” wiosnà by∏ niski (Êrednia – 3,5 mg/m3), latem wy- kie, niekiedy strome, a od strony wschodniej i po∏udniowej – nosi∏ 10 mg/m3 (stanowisko wschodnie) i 8 mg/m3 (stanowisko p∏askie i podmok∏e. Dno jest stosunkowo ma∏o zró˝nicowane, zachodnie). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego waha∏a si´ od bli- z dwoma g∏´boczkami (22,5 m i 17,0 m). Wskutek silnego falo- sko 3,5 m (wiosna) do 2,9 m (lato). Miano coli typu ka∏owego wania mià˝szoÊç osadów dennych jest stosunkowo ma∏a – wskazywa∏o na klas´ I. szczególnie we wschodniej cz´Êci, gdzie wyst´pujà skupiska Ocena ogólna (1,55 punktu) kwalifikuje wody Jeziora Do- g∏azów, kamieni i ˝wiru. Silnie zamulona jest zatoka Pilwa bskiego do II klasy czystoÊci. Praktycznie jest to pogranicze (Êrodkowa cz´Êç brzegu zachodniego). klasy I i II. Wszystkie wzi´te pod uwag´ wskaêniki mieszczà si´ Jezioro Dobskie zasilane jest wodami ma∏ego Jeziora w granicach klas I i II. WczeÊniejsze badania przeprowadzone Dziewiszewskiego i wodami niewielkich cieków. Odp∏yw odby- przez Delegatur´ WIOÂ w Gi˝ycku w latach 1984/1985, 1990 wa si´ w kierunku jeziora Dargin – oba zbiorniki ∏àczy przew´- i 1999 (Wróblewska 1998; Komunikaty o stanie czystoÊci je- ˝enie. zior, opracowane przez Delegatur´ WIOÂ w Gi˝ycku) tak˝e Pod wzgl´dem florystycznym Jezioro Dobskie zalicza si´ wskazujà na II klas´ czystoÊci. Przy stabilnych warunkach po- do typu Chara. RoÊlinnoÊç wynurzona (dane IRS z 1959 r.) zaj- godowych jezioro latem by∏o uwarstwione i wtedy ocena jego mowa∏a nieco ponad 6% powierzchni zwierciad∏a wody, a za- zdecydowanie wskazywa∏a na klas´ II. nurzona – blisko 25%. Wody dop∏ywów okresowo wykazywa∏y wysokie lub pod- Zlewnia bezpoÊrednia liczy 942 ha. Lasy zajmujà 47% jej wy˝szone st´˝enia substancji organicznych, a tak˝e zwiàzków powierzchni, grunty orne – 24%, nieu˝ytki – 16%, u˝ytki zielo- azotu i fosforu. WÊród nich szczególnie wyró˝nia∏ si´ ciek ne – 10,5% i zabudowa – nieco ponad 2%. W bliskim sàsiedz- z okolic wsi Doba.

33 Zabiegi ochronne, zapobiegajàce wzrostowi trofii jeziora, Do po∏udniowo-wschodniego brzegu jeziora przylegajà za- powinny koncentrowaç si´ na prowadzeniu racjonalnej gospo- budowania Ostródy, miasta w obr´bie którego, w bliskiej odle- darki rolnej w obr´bie zlewni dop∏ywów oraz na uregulowaniu g∏oÊci od zbiornika, znajduje si´ dobrze rozwini´ta baza nocle- gospodarki Êciekowej w miejscowoÊciach le˝àcych w bliskiej gowa (hotele, pensjonaty, kempingi i kwatery agroturystyczne) odleg∏oÊci od zbiornika. oraz baza turystyczna (5 oÊrodków sportów wodnych i 2 obiekty sportowe). Oryginalnà atrakcjà Ostródy jest promenada JEZIORO DRW¢CKIE nad jeziorem i molo w kszta∏cie litery „L”. Rejsy statkami ˚e- Po∏o˝enie jeziora glugi Ostródzko-Elblàskiej unikatowym w skali Êwiatowej szla- • dorzecze: Drwća – Wis∏a kiem wodnym – Kana∏em Ostródzko-Elblàskim – ∏àczàcym Je- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie zioro Drwćkie, poprzez szereg innych zbiorników, z jeziorem • wysokoÊç n.p.m.: 95,3 m Dru˝no i Zalewem WiÊlanym, stanowià najwi´kszà atrakcj´ Podstawowe dane morfometryczne Ostródy, Pojezierza I∏awskiego i ˚u∏aw WiÊlanych. Na pó∏noc • powierzchnia zwierciad∏a wody: 870,0 ha od Ostródy, przy pó∏nocno-wschodnim brzegu rynny ostródz- • g∏´bokoÊç maksymalna: 22,3 m kiej, znajduje si´ oÊrodek wypoczynkowy „Bajka”, a przy kraƒ- • g∏´bokoÊç Êrednia: 5,7 m cu pó∏nocnym, w Pi∏awkach, zajazd oraz dawny oÊrodek wypo- • obj´toÊç jeziora: 50 140,1 tys. m3 czynkowy PTTK (obecnie w trakcie adaptacji). Obiekty te sà • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 1015,2 km2 wyposa˝one w zbiorniki bezodp∏ywowe na nieczystoÊci p∏ynne. W okolicy Tyrowa do jeziora przylegajà odwadniane polde- Jezioro Drwćkie le˝y w powiecie ostródzkim, na terenie rowo ∏àki (600 ha), w razie potrzeby nast´puje przerzut wód gmin Ostróda i Mi∏om∏yn oraz miasta Ostróda, w obr´bie Ob- z odwadnianego terenu do jeziora. Do jeziora kierowane sà szaru Chronionego Krajobrazu Kana∏u Elblàskiego. Jezioro wody deszczowe z Ostródy oraz wody z utwardzonych po- wchodzi w sk∏ad rezerwatu „Rzeka Drwća”, na zachód od uj- wierzchni zak∏adów mi´snych w Morlinach i z utwardzonej Êcia Kana∏u Elblàskiego obowiàzuje na nim strefa ciszy. drogi dojazdowej do zak∏adu (wylot po przeciwnej stronie Ka- Jezioro Drwćkie jest rozleg∏ym i niezbyt g∏´bokim zbior- na∏u Elblàskiego). W Wa∏dowie znajdujà si´ kwatery filtracyj- nikiem, o urozmaiconym kszta∏cie. Sk∏ada si´ ono z dwóch wy- ne osadów Êciekowych starej, od dawna nieczynnej, oczyszczal- d∏u˝onych rynien, zbiegajàcych si´ pod kàtem ostrym, rozdzie- ni Êcieków dla Ostródy oraz pola nawo˝one osadami – od je- lonych przew´˝eniem, nad którym przerzucony zosta∏ most ko- ziora oddziela je pas szuwaru trzcinowego, szeroko- lejowy. Rynna pó∏nocno-wschodnia – ostródzka – z du˝à, doÊç Êci 200–300 m. Obecnie teren ten jest nieu˝ytkiem. wysokà i zalesionà wyspà, w cz´Êci wschodniej przylega Jezioro Drwćkie nie przyjmuje w sposób bezpoÊredni za- do Ostródy. Rynna samborowska, zorientowana równole˝ni- nieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. Âcieki z Ostródy i z zak∏a- kowo, ciàgnie si´ oko∏o 10 km od Ostródy, w kierunku Sambo- dów mi´snych w Morlinach oczyszczane sà na oczyszczalni rowa. Brzegi jeziora sà urozmaicone, przewa˝nie p∏askie i pod- w Tyrowie i odprowadzane do Drwćy, poni˝ej Jeziora Drwć- mok∏e w cz´Êci zachodniej i na ogó∏ wysokie oraz strome kiego. Natomiast do Kana∏u Elblàskiego, oko∏o 9 km powy˝ej w cz´Êci pó∏nocnej. Najwi´ksze przeg∏´bienie (22,3 m) znajdu- jeziora, kierowane sà Êcieki z oczyszczalni w Mi∏om∏ynie, któ- je si´ w po∏owie rynny ostródzkiej, w pobli˝u wyspy. Dno zbior- ra w roku 2005 by∏a jeszcze w trakcie modernizacji. nika oraz stoki ∏awicy przybrze˝nej przewa˝nie muliste. Ro- Jezioro Drwćkie z uwagi na wiele niekorzystnych cech na- ÊlinnoÊç wynurzona szerokim pasem porasta∏a wi´kszà cz´Êç turalnych nale˝y do zbiorników wykazujàcych podwy˝szonà brzegów, podwodna obficie rozwija∏a si´ w p∏ytkich miejscach podatnoÊç na degradacj´, odpowiadajàcà III kategorii. Nale˝y rynny samborowskiej (dane IRS, 1963). jednak zwróciç uwag´, ˝e wynik punktacji (2,57) jest bliski war- Jezioro Drwćkie zasilane jest wodami licznych cieków. toÊci granicznej mi´dzy kategorià II i III. Wskaênikami ko- G∏ównym dop∏ywem jest Drwća, wpadajàca do po∏udniowo- rzystnymi sà – g∏´bokoÊç Êrednia (kategoria II) i zagospodaro- -wschodniej cz´Êci zbiornika, w Ostródzie. W Ostródzie do je- wanie zlewni (przewaga lasów, kategoria I). Bliskie sàsiedztwo ziora uchodzi te˝ ciek niosàcy wody z Jeziora Pauzeƒskiego. miasta, zrzut Êcieków do dop∏ywu jeziora – Kana∏u Elblàskiego Od pó∏nocy dop∏ywa ciek z jeziora Pi∏awki. Do wschodniego – oraz dop∏yw wód deszczowych niewàtpliwie wywierajà, trud- kraƒca rynny samborowskiej doprowadzane sà wody z jeziora ny do oszacowania, negatywny wp∏yw na jakoÊç wód zbiornika. Jakuba, od pó∏nocy – wody Kana∏u Elblàskiego. Ponadto Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olszty- do zachodniej cz´Êci tej rynny uchodzi ciek z jeziora I∏gi, które nie na czterech stanowiskach pomiarowych: w Êrodkowej cz´- jest po∏àczone z Gilem Wielkim. Wody odprowadza Drwća, Êci rynny ostródzkiej, o g∏´bokoÊci maksymalnej 22,3 m, w po- wyp∏ywajàca z zachodniego kraƒca jeziora, w okolicach wsi ∏udniowo-wschodnim plosie, o g∏´bokoÊci maksymal- Samborowo. nej 12,9 m, we wschodniej cz´Êci rynny samborowskiej, o g∏´- Zlewnia ca∏kowita jeziora jest rozleg∏a. Na jej terenie znaj- bokoÊci maksymalnej 6,4 m (naprzeciw ujÊcia Kana∏u Elblà- duje si´ wiele miejscowoÊci. Najwi´ksze z nich to: miasta – skiego) oraz w zachodniej cz´Êci rynny samborowskiej, o g∏´- Ostróda, Mi∏om∏yn i Moràg oraz wsie – Ma∏dyty i Stare Jab∏on- bokoÊci maksymalnej 13,6 m. ki. W zlewni bezpoÊredniej, liczàcej blisko 850 ha, dominujà la- W czasie badaƒ prowadzonych w okresie wiosennym (ko- sy pokrywajàce prawie 68% jej terenu; nieu˝ytki stanowi∏y bli- niec kwietnia) wody jeziora na powierzchni wykazywa∏y pod- sko 20%, grunty orne – nieca∏e 10%, a tereny zabudowane oko- wy˝szonà temperatur´ (9,5–11°C) i dobre natlenienie. ∏o 5%. Le˝àce w niewielkiej odleg∏oÊci od jeziora, ale ju˝ po- Nad dnem stanowisk zlokalizowanych w rynnie ostródzkiej na- za granicami zlewni bezpoÊredniej, wsie Wa∏dowo, Tyrowo sycenie wody tlenem wynosi∏o oko∏o 45%, a w cz´Êci zachod- i Samborowo posiadajà sieci wodno-kanalizacyjne. Âcieki z Wa∏- niej rynny samborowskiej tlen obni˝a∏ si´ nawet do Êladów. La- dowa i Tyrowa odprowadzane sà do systemu kanalizacyjnego tem w g∏´bszych partiach jezioro by∏o uwarstwione, epilimnion Ostródy, a Samborowo posiada w∏asnà oczyszczalni´ Êcieków. si´ga∏ 6–7 m i wykazywa∏ na powierzchni plosa po∏udniowego

34 rynny ostródzkiej i obu plos rynny samborowskiej wyraêne liczono do III klasy czystoÊci, o czym zadecydowa∏y st´˝enia przesycenie tlenem (130–155% nasycenia pe∏nego). Na stano- zwiàzków azotu i fosforu oraz warunki tlenowe hypolimnionu. wiskach stratyfikowanych st´˝enie tlenu mala∏o ju˝ w warstwie Kolejne badania WIOÂ w Olsztynie pozwoli∏y zakwalifiko- epilimnetycznej, pod koniec której na stanowisku 04 wynosi∏o waç jezioro do klasy III (dane WIOÂ Olsztyn z 1993 roku) lub tylko 2,1 mg O2/l. W warstwie skokowej tlen obni˝a∏ si´ do ilo- jako pozaklasowe (dane z 2000 roku; Komunikat nr 26, WIOÂ Êci Êladowych lub zanika∏. Warstwa hypolimnionu stanowisk Olsztyn 2001). Trzeba jednak podkreÊliç, ˝e sumaryczne wyni- g∏´bszych by∏a ca∏kowicie odtleniona. Na stanowisku p∏ytkim, ki ocen uzyskane w latach 1993, 2000 i 2005 sà bliskie wartoÊci niestratyfikowanym (wschodnia cz´Êç rynny samborowskiej), granicznej okreÊlonej dla wód klasy III i wód pozaklasowych. nasycenie wody tlenem na powierzchni wynosi∏o blisko 130%, a nad dnem – tylko 35%. JEZIORO GRYèLINY Wody Jeziora Drwćkiego charakteryzujà si´ wysokà za- Po∏o˝enie jeziora wartoÊcià podstawowych sk∏adników mineralnych oraz pod- • dorzecze: Kakaj – Osa – Wis∏a wy˝szonà iloÊcià substancji organicznych, o czym Êwiadczà • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie – wskaêniki ChZT-Cr (wartoÊç Êrednia 33,6 mg O2/l) i BZT5 Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie (Êrednia 6,5 mg O2/l) latem w warstwie powierzchniowej. St´- • wysokoÊç n.p.m.: 93,9 m ˝enie fosforanów wiosnà nie by∏o wysokie (0,012 mg P/l), Podstawowe dane morfometryczne a azotu mineralnego podwy˝szone – Êrednia (0,65 mg N/l). • powierzchnia zwierciad∏a wody: 30,9 ha Fosfor ca∏kowity w obu okresach przewa˝nie wykazywa∏ warto- • g∏´bokoÊç maksymalna: 5,6 m Êci umiarkowane (0,051–0,096 mg P/l), tylko w cz´Êci sambo- • g∏´bokoÊç Êrednia: 3,2 m rowskiej latem – wysokie (0,17 mg P/l – klasa III). St´˝enie • obj´toÊç jeziora: 1001,8 tys. m3 azotu ca∏kowitego na ogó∏ odpowiada∏o klasie II i III (wartoÊç • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 2,8 km2 Êrednia dla wszystkich stanowisk i obu okresów – 1,47 mg N/l). ZawartoÊç chlorofilu „a” by∏a wysoka, wi´kszoÊç wyników nie Jezioro Gryêliny le˝y oko∏o 8 km na pó∏nocny zachód odpowiada∏a normom (Êrednia 29,5 mg/m3). Najwy˝sze warto- od Nowego Miasta Lubawskiego, w gminie Nowe Miasto Lu- Êci (ponad 30 mg/m3) stwierdzono na stanowiskach zlokalizo- bawskie (powiat nowomiejski). wanych w rynnie samborowskiej i latem w cz´Êci po∏udniowo- Jezioro Gryêliny jest niezbyt du˝ym, p∏ytkim zbiornikiem, -wschodniej rynny ostródzkiej. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego znajdujàcym si´ w stadium znacznie posuni´tego procesu zara- w czasie badaƒ wiosennych wynosi∏a 1,5–2,6 m, latem od 0,8 stania. Brzegi sà przewa˝nie wysokie, jedynie w cz´Êci wschod- do 1,5 m. Odtlenione wody naddenne obfitowa∏y w zwiàzki niej p∏askie i podmok∏e. Zbiornik zasilajà niewielkie cieki azotu i fosforu. Miano coli typu ka∏owego w zachodniej cz´Êci o charakterze okresowym, wody odprowadza ciek Kakaj w kie- jeziora latem na powierzchni by∏o obni˝one do wartoÊci miesz- runku zachodnim, do jeziora Studa. Latem 2005 roku poziom czàcej si´ w klasie II. wody w jeziorze obni˝y∏ si´ o oko∏o 0,5 m w stosunku do wio- Sumaryczny wynik punktacji (2,87) wskazuje na niezado- sny, co spowodowa∏o wyschnićie odp∏ywu. walajàcà jakoÊç wód jeziora i III klas´ czystoÊci. Wi´kszoÊç Zlewni´ bezpoÊrednià, liczàcà 40 ha, cechuje ró˝norod- wzi´tych pod uwag´ wskaêników by∏a niekorzystna – mieÊci∏y noÊç – ∏àki, pastwiska i grunty orne. Na jej terenie le˝y cz´Êç si´ one w granicach normatywów klasy III lub nie odpowiada- zabudowaƒ niewielkiej wsi Gryêliny. MiejscowoÊç ta nie zosta- ∏y normom. Tak˝e badania biologiczne wskazywa∏y na znacz- ∏a skanalizowana. Dost´p do jeziora utrudnia szeroki pas trzci- nà ˝yznoÊç wód jeziora. Silny zakwit, który mia∏ miejsce nowiska, otaczajàcego lini´ brzegowà. Zbiornik nie jest zago- w cz´Êci ostródzkiej w II po∏owie sierpnia, spowodowa∏ cza- spodarowany rekreacyjnie i nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze sowe zamknićie przez nadzór sanitarny kàpieliska êróde∏ punktowych. przy oÊrodku wypoczynkowym „Bajka”. Zapobieganie dalszej Jezioro Gryêliny z racji niekorzystnych cech morfometrycz- wzmo˝onej eutrofizacji Jeziora Drwćkiego wymaga zmniej- nych zaliczono do III kategorii podatnoÊci na degradacj´ (wy- szenia dostawy zanieczyszczeƒ i substancji po˝ywkowych nik punktacji 2,71). Wskaêniki zlewniowe sà umiarkowane z otaczajàcych terenów poprzez wykonanie dalszych zabie- i odpowiadajà kategorii II. gów ochronnych. Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ Pierwsze dost´pne dane o stanie jakoÊci wód Jeziora w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowa- Drwćkiego pochodzà z poczàtku lat 20. ubieg∏ego stulecia. nym w najg∏´bszej cz´Êci jeziora. Willer (cyt. za Olszewskim 1951) badajàc jezioro w sierp- W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora wykazywa∏y pod- niu 1923 roku stwierdzi∏ wystàpienie pog∏´bionego i wyrówna- wy˝szonà temperatur´ (10,7–8,1°C), nasycenie wody tlenem nego epilimnionu oraz wysokà ciep∏ot´ warstwy hypolimne- w 3 metrowej górnej warstwie by∏o zbli˝one do pe∏nego, tycznej. W termoklinie wystàpi∏a ostra oksyklina, hypolimnion nad dnem st´˝enie tlenu wynosi∏o tylko 1,2 mg O2/l. Podczas by∏ pozbawiony tlenu i niemal w ca∏ej mià˝szoÊci zawiera∏ siar- badaƒ letnich (poczàtek II po∏owy sierpnia) na powierzchni kowodór. Stosunki termiczno-tlenowe wskazywa∏y na to, ˝e je- wystàpi∏o silne przesycenie tlenem, a nad dnem lekki deficyt zioro podlega∏o silnemu oddzia∏ywaniu wiatru oraz Êwiadczy∏y tlenowy (oko∏o 80% nasycenia pe∏nego). o „bardzo wybitnym zeutrofizowaniu zbiornika”, czego dowo- Wody jeziora Gryêliny wykazujà przeci´tny poziom podsta- dem by∏a niska widzialnoÊç krà˝ka Secchiego, wynoszà- wowych sk∏adników mineralnych. PrzewodnoÊç elektrolitycz- ca 1,25 m (Olszewski 1951). na w∏aÊciwa, wynoszàca wiosnà 280 µS/cm, mieÊci si´ w grani- Na podstawie niepe∏nych danych, pochodzàcych z okresu cach klasy II. Zaznacza si´ nieco podwy˝szony poziom chlor- letniej stagnacji 1977 roku (Komunikat nr 3, OBiKÂ Olsz- ków (12–15 mg Cl/l). Wskaêniki ChZT-Cr i BZT5 latem na tyn 1977), przyrównanych do wprowadzanego wówczas nowe- powierzchni (37,3 i 7,2 mg O2/l odpowiednio) wskazujà na wy˝- go systemu oceny jakoÊci jezior, wody Jeziora Drwćkiego za- szà ni˝ przeci´tna zawartoÊç substancji organicznych. Fosfor

35 ca∏kowity w warstwie powierzchniowej by∏ umiarkowany lub nadto wyjàtkowo niska zawartoÊç g∏ównych sk∏adników mine- niski (wartoÊç Êrednia – 0,067 mg P/l), a azot – umiarkowany ralnych (przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa – 44 µS/cm) lub wysoki (Êrednia – ponad 2 mg N/l). Chlorofil „a” wiosnà oraz ma∏e obcià˝enie substancjami organicznymi – ChZT-Cr 3 (18,2 mg/m ) mieÊci∏ si´ w granicach klasy III, latem by∏ bardzo latem wynosi∏o 9,2 mg O2/l, a BZT5 zaledwie 0,6 mg O2/l. wysoki (70 mg/m3), pozaklasowy. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego W obu okresach badawczych zawartoÊci fosforu i azotu ca∏ko- w obu okresach by∏a niska (1,2 m – wiosna i 0,7 m – lato). Mia- witego by∏y niskie (wartoÊci Êrednie – 0,027 mg P/l i 0,11 mg no coli typu ka∏owego mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. N/l). Wskaêniki produkcji pierwotnej – chlorofil „a” i sucha Sumaryczna ocena (wynik punktacji 2,53) kwalifikuje masa sestonu – w obu okresach by∏y równie˝ bardzo korzystne wprawdzie wody jeziora Gryêliny do III klasy czystoÊci, ale (Êrednie – 1,1 mg/m3 i 0,9 mg/l). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego praktycznie jest to pogranicze klas II i III. bardzo wysoka – 5,8 m wiosnà i 12,5 m latem. Miano coli typu Jezioro nie by∏o wczeÊniej badane przez WIOÂ. ka∏owego odpowiada∏o I klasie. Ocena ogólna (wynik punktacji 1,33) plasuje Jezioro Jasne JEZIORO JASNE w I klasie czystoÊci. WÊród okreÊlonych wskaêników nieko- Po∏o˝enie jeziora rzystne jedynie by∏o Êrednie nasycenie hypolimnionu tlenem. • dorzecze: I∏awka – Drw´ca – Wis∏a Podobnà ocen´ uzyska∏ WIOÂ w Olsztynie w roku 1995 (Ko- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie munikat nr 21 – cz´Êç II, WIOÂ Olsztyn 1996). • wysokoÊç n.p.m.: 108,6 m Przeprowadzone badania fizykochemiczne i biologiczne, Podstawowe dane morfometryczne jak równie˝ dane literaturowe, wskazujà, ˝e Jezioro Jasne wg • powierzchnia zwierciad∏a wody 10,7 ha typologii Naumana (1932 roku) prezentuje rzadko spotykany • g∏´bokoÊç maksymalna 19,8 m u nas typ oligotroficzny, zbli˝ony do acidotrofii, tj. typu jezior • g∏´bokoÊç Êrednia 8,1 m bezwapiennych, kwaÊnych, wyst´pujàcych na pod∏o˝u krysta- • obj´toÊç jeziora 873,3 tys. m3 licznym, jak np. oligotroficzne jeziora skadynawskie. • powierzchnia zlewni ca∏kowitej 0,8 km2 Utrzymanie wyjàtkowego stanu troficznego Jeziora Jasne- go wymaga bezwzgl´dnego przestrzegania przepisów ochrony Jezioro Jasne znajduje si´ oko∏o 2,5 km na zachód od wsi rezerwatowej. Ka˝da niedozwolona ingerencja ze strony tury- Siemiany i od Jezioraka Du˝ego, w granicach administracyj- stów mo˝e przyczyniç si´ do wystàpienia niepo˝àdanych nych gminy I∏awa (powiat i∏awski). Zbiornik le˝y w obr´bie zmian. Jednak w trakcie badaƒ prowadzonych w roku 1995, jak Parku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego. Wraz z przyle- równie˝ w 2005 roku, obserwowano zaÊmiecenie strefy brzego- g∏ym terenem stanowi on rezerwat wodny, utworzony dla wej oraz przybrze˝nej cz´Êci dna jeziora ró˝nego typu odpad- ochrony znajdujàcych si´ na tym obszarze jezior, torfowisk kami (butelki, puszki po napojach, itp.). i powierzchni leÊnych (Dàbrowski i inni 1999). Jasne jest ma∏ym, lecz stosunkowo g∏´bokim jeziorem – je- JEZIORO KAKAJ go g∏´bokoÊç Êrednia wynosi 8,1 m (GrzeÊ 1974). W zlewni ca∏- Po∏o˝enie jeziora kowitej, zajmujàcej 0,8 km2, znajdujà si´ zatorfione zag∏´bie- • dorzecze: Kakaj – Osa – Wis∏a nia, jedno z nich wype∏niajà wody dystroficznego jeziora Luba. • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie – Zlewni´ bezpoÊrednià, liczàcà 12,6 ha, pokrywajà lasy. Zbior- Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie nik nie ma naturalnych powierzchniowych dop∏ywów i odp∏y- • wysokoÊç n.p.m.: 89,9 m wu. Podstawowe dane morfometryczne Ocena podatnoÊci jeziora na wp∏ywy zewn´trzne (wynik • powierzchnia zwierciad∏a wody: 42,1 ha punktacji – 2,00) kwalifikuje je do II kategorii podatnoÊci na de- • g∏´bokoÊç maksymalna: 3,5 m gradacj´. Szczególnie korzystne z punktu widzenia jakoÊci wód • g∏´bokoÊç Êrednia: 1,6 m jest leÊne otoczenie, wspó∏czynnik Schindlera oraz wskaênik ob- • obj´toÊç jeziora: 655,5 tys. m3 cià˝enia hydraulicznego (wymiana wody w roku – 10%). • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 26,5 km2 Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- Jezioro Kakaj znajduje si´ oko∏o 13 km na pó∏nocny za- zowanym w Êrodkowej, najg∏´bszej cz´Êci jeziora. chód od Nowego Miasta Lubawskiego, w gminie Biskupiec W czasie badaƒ wiosennych wody zbiornika posiada∏y do- (powiat nowomiejski), w obr´bie Skarliƒskiego Obszaru Chro- bre warunki tlenowe. W szczytowym okresie stagnacji letniej nionego Krajobrazu. ciep∏y i w pe∏ni natleniony epilimnion si´ga∏ 10 m. Poni˝ej Jezioro Kakaj jest ÊródleÊnym, p∏ytkim, zarastajàcym zbior- znajdowa∏a si´ wyraênie zaznaczona termoklina, w obr´bie nikiem. Proces zarastania najintensywniej zachodzi przy dop∏y- której wystàpi∏o maksimum tlenowe. Od 15 m rozciàga∏ si´ hy- wie i odp∏ywie (rzeka Kakaj), gdzie na znacznej powierzchni polimnion, wykazujàcy tylko Êladowe iloÊci tlenu. Podobnie jak wytworzy∏y si´ bagna i trz´sawiska. RoÊlinnoÊç wynurzona (da- to mia∏o miejsce w 1995 roku (Dobies, Planter 1998), wystàpi- ne IRS z 1952 r.) – g∏ównie trzcina, pa∏ka szerokolistna i tata- ∏y tu latem wyraêne nietypowe uwarstwienia: termiczne – rak oraz sitowie – porasta∏a prawie ca∏à lini´ brzegowà, zajmu- z bardzo g∏´bokim epilimnionem i zimnym hypolimnionem, jàc oko∏o 25% powierzchni zbiornika; roÊlinnoÊç zanurzona wy- a zw∏aszcza tlenowe – z dodatnio heterogradowym przebie- st´powa∏a na blisko 40% powierzchni zwierciad∏a wody. giem krzywej, charakterystycznym dla oligotrofii, o równocze- Zlewni´ bezpoÊrednià jeziora, zajmujàcà 74 ha, stanowi Ênie praktycznie odtlenionym hypolimnionie, spotykanym dolina rzeki Kakaj o g∏´bokoÊci oko∏o 10 m. Niemal ca∏y ten w β-mezotrofii lub nawet w zbiornikach eutroficznych. obszar pokrywajà lasy. Wody Jeziora Jasnego posiadajà odczyn kwaÊny (pH – oko- Jezioro Kakaj z racji cech morfometryczno-zlewniowych ∏o 4,5), barw´ niskà (poni˝ej 10 mg Pt/l). Charakteryzuje je po- nale˝y do zbiorników silnie podatnych na degradacj´ –

36 poza kategoriami (wynik punktacji 3,29). Te niekorzystne ce- Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura chy ∏agodzi leÊne otoczenie zbiornika. Jezioro nie przyjmuje WIOÂ w Gi˝ycku na jednym stanowisku pomiarowym, wyzna- zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych i nie jest wykorzystywa- czonym w najg∏´bszej partii jeziora. ne na cele rekreacyjne. Zarówno w czasie badaƒ wiosennych, jak i letnich, obser- Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura wowano warunki zbli˝one do homotermii. Natlenienie wód WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, wyzna- w obu okresach by∏o dobre, latem st´˝enie tlenu wynosi- czonym w najg∏´bszej partii zbiornika. ∏o 8,4 mg O2/l. W trakcie badaƒ wiosennych temperatura wody wynosi- Wody jeziora wykazujà przeci´tnà, odpowiadajàcà II klasie ∏a 10°C lub nawet jà przekracza∏a. Na powierzchni nasycenie czystoÊci, zasobnoÊç w podstawowe sk∏adniki mineralne. Tak˝e tlenem wynosi∏o 90%, a nad dnem – 60%. Latem warstwa poza umiarkowanà jeszcze nale˝y uznaç zawartoÊç substancji or- wierzchniowa wykazywa∏a przesycenie tlenem rz´du 120%, ganicznych – wskaênik ChZT-Cr latem nieznacznie przekro- nad dnem tlen wyst´powa∏ w iloÊciach Êladowych. czy∏ granic´ klasy II, a BZT5 mieÊci∏o si´ w zakresie II klasy. Wody jeziora Kakaj charakteryzuje wysoka zawartoÊç Fosforany i azot mineralny wiosnà wyst´powa∏y w iloÊciach g∏ównych sk∏adników mineralnych (przewodnoÊç elektrolitycz- niewielkich. Ca∏kowita zawartoÊç fosforu by∏a niska na w∏aÊciwa wiosnà – 320 µS/cm) oraz podwy˝szona zawartoÊç (0,033 mg P/l), a azot ca∏kowity (Êrednia – 1,17 mg N/l) zalicza∏ substancji organicznych (ChZT-Cr latem 34 mg O2/l). Poziom si´ do wartoÊci przeci´tnych. ZawartoÊç chlorofilu „a” nie by- fosforu ca∏kowitego mo˝na oceniç jako umiarkowany (wartoÊç ∏a wysoka (7,8 mg/m3 wiosna i 7,9 mg/m3 lato), co korelowa∏o Êrednia dla obu okresów badawczych – 0,09 mg P/l), a azotu z widzialnoÊcià krà˝ka Secchiego (2,5 m – wiosna i 3,4 m – la- ca∏kowitego jako umiarkowany lub podwy˝szony (Êrednia – to). Miano coli typu ka∏owego odpowiada∏o klasie I. 1,6 mg N/l). Chlorofil „a” by∏ podwy˝szony – 20 mg/m3 (wiosna Ocena ogólna (wynik punktacji 1,55) wprawdzie plasuje – klasa III) lub wysoki – 33 mg/m3 (lato – poza klasami). Wi- zbiornik w II klasie czystoÊci, ale praktycznie jest to pograni- dzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a oko∏o 1 m. Miano coli ty- cze klasyIiII. pu ka∏owego mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. Badania wykonane przez Delegatur´ WIOÂ w Gi˝ycku Ocena ogólna (wynik punktacji 2,73) Êwiadczy o obni˝onej w latach 1990 i 1993 (Wróblewska 1998) wskazywa∏y na I klas´ jakoÊci wód jeziora Kakaj, odpowiadajàcej klasie III. czystoÊci wód jeziora. W roku 1999 z uwagi na podwy˝szone Zbiornik nie by∏ wczeÊniej badany przez WIOÂ. st´˝enie fosforu oraz wartoÊci okreÊlajàcych obecnoÊç substancji organicznych i przewodnoÊç elektrolitycznà w∏aÊciwà, klasy- JEZIORO KIRSAJTY fikacja by∏a obni˝ona do klasy II (wynik punktacji – 1,88). Po∏o˝enie jeziora Zagro˝enie dla jeziora stanowi wysoka presja turystycz- • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a na (˝eglarstwo i ˝egluga Êródlàdowa). • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich – Pojezierze Mazurskie JEZIORO KISAJNO • wysokoÊç n.p.m.: 116,2 m Po∏o˝enie jeziora Podstawowe dane morfometryczne • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a • powierzchnia zwierciad∏a wody 207,0 ha • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior • g∏´bokoÊç maksymalna 5,8 m Mazurskich – Pojezierze Mazurskie • g∏´bokoÊç Êrednia 3,2 m • wysokoÊç n.p.m.: 116,2 m • obj´toÊç jeziora 6800 tys. m3 Podstawowe dane morfometryczne • powierzchnia zlewni ca∏kowitej 240,9 km2 • powierzchnia zwierciad∏a wody: 1896,0 ha • g∏´bokoÊç maksymalna: 25,0 m Jezioro Kirsajty po∏o˝one jest na g∏ównym ciàgu Wielkich • g∏´bokoÊç Êrednia: 8,4 m Jezior Mazurskich, ∏àczy jezioro Mamry z jeziorem Dargin. • obj´toÊç jeziora: 159 800,0 tys. m3 Znajduje si´ ono w granicach miejsko-wiejskiej gminy W´go- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 61,7 km2 rzewo (powiat w´gorzewski). Wyspy na jeziorze stanowià rezerwaty ornitologiczne. Jezioro le˝y na Obszarze Chronionego Jezioro Kisajno jest najbardziej wysuni´tà na po∏udnie cz´- Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Êcià kompleksu Mamr. Od pó∏nocy przechodzi bezpoÊrednio Jezioro Kirsajty zalicza si´ do zbiorników polimiktycznych. w jezior Dargin. Na po∏udniu ∏àczy si´ ono Kana∏em ¸uczaƒ- Obrze˝e jego jest niskie, podmok∏e i trudno dost´pne. Oczere- skim z jeziorem Niegocin oraz krótkim kana∏em Pi´kna Góra ty porastajà niemal ca∏à lini´ brzegowà, zajmujàc wg danych z Tajtami. Zbiornik le˝y w obr´bie Obszaru Chronionego Kraj- IRS nieco ponad 25% powierzchni lustra wody, a roÊlinnoÊç obrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, w granicach gminy zanurzona stanowi∏a blisko 73%. Gi˝ycko. Wyspy na jeziorze (jest ich kilkanaÊcie, o ∏àcznej W zlewni bezpoÊredniej, liczàcej 154 ha, dominujà lasy powierzchni nieco ponad 120 ha), wchodzà w sk∏ad rezerwatu (87%), pozosta∏à jej cz´Êç stanowià nieu˝ytki, z przewagà mo- „Wyspy na jeziorach Mamry i Kisajno”, utworzonego celem krade∏ i torfowisk. W otoczeniu zbiornika nie ma zabudowy re- zachowania miejsc l´gowych ptactwa wodno-b∏otnego i miejsc kreacyjnej. Z racji swego po∏o˝enia na szlaku ˚eglugi Mazur- odpoczynku ptaków podczas wiosennych i jesiennych przelotów. skiej stanowi on tzw. „nawodne biwakowisko” (noclegi na ˝a- Jezioro jest bardzo zró˝nicowane morfometrycznie, wyd∏u- glówkach). Przy brzegu po∏udniowym jeziora zlokalizowano ˝one po∏udnikowo i podzielone na dwa baseny. Cz´Êç pó∏noc- pole namiotowe. na, g∏´bsza, jest rozleg∏a i bardziej wystawiona na dzia∏anie Warunki morfometryczne jeziora wskazujà na wysokà po- wiatru. W basenie po∏udniowym, p∏ytszym, o rozwini´tej linii datnoÊç na degradacj´, zaliczone zosta∏o do III kategorii (wy- brzegowej, le˝à wszystkie wyspy. Obrze˝e zbiornika jest prze- nik punktacji 2,86). Brak punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. wa˝nie niskie i p∏askie, tylko w cz´Êci po∏udniowej i Êrodkowo-

37 -zachodniej miejscami wysokie oraz strome. RoÊlinnoÊç wynu- wskazuje na II klas´ czystoÊci wód (wynik punktacji 1,73). rzona, zdominowana przez trzcin´, pa∏k´ wàskolistnà i sitowie Przy spokojnej, bezwietrznej pogodzie latem jezioro jest stra- (dane IRS), wyst´powa∏a u wszystkich brzegów, tworzàc wi´k- tyfikowane, nad dnem dochodzi wtedy do wi´kszych ubytków sze skupiska przy wyspach i brzegach zachodnich. Zajmowa∏a tlenowych, wzrostu zwiàzków fosforu i azotu w tej strefie. Je- ona oko∏o 9% powierzchni lustra wody. RoÊlinnoÊç zanurzo- zioro w ocenie ogólnej od wielu lat wykazuje II klas´ czystoÊci na (g∏ównie ramienice, moczarka kanadyjska, jaskier krà˝ko- (Wróblewska 1998; Komunikaty o stanie czystoÊci jezior, opra- listny, rz´sa trójrowkowa i rdestnice) zajmowa∏a blisko 25% cowane przez Delegatur´ WIOÂ w Gi˝ycku). powierzchni zbiornika. Ochrona wód jeziora Kisajno przed nadmiernym wzrostem Zlewnia bezpoÊrednia jeziora stanowi 950 ha. Blisko 60% ˝yznoÊci wymaga prowadzenia racjonalnej gospodarki w zlewni, jej obszaru to lasy, 25% – nieu˝ytki, 10% – u˝ytki zielone, 5% polegajàcej na zminimalizowaniu dostawy do zbiornika zanie- – grunty orne i 1,6% – zabudowa. Do jeziora przylega cz´Êç za- czyszczeƒ pochodzenia rolniczego i z obiektów rekreacyjnych. budowy Gi˝ycka, w bliskiej odleg∏oÊci le˝à wsie: Pierkunowo, Pi´kna Góra i Guty. Tylko Guty nie zosta∏y skanalizowane. JEZIORO LEKARTY Jezioro Kisajno nale˝y do najbardziej obcià˝onych tury- Po∏o˝enie jeziora stycznie zbiorników ciàgu Wielkich Jezior Mazurskich. Przy je- • dorzecze: Kakaj – Osa – Wis∏a go brzegach zlokalizowano 15 oÊrodków wypoczynkowych i 2 • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie pola biwakowe. W rejonie wsi Pierkunowo znajduje si´ licz- – Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie na zabudowa letniskowa. Na jeziorze nasilony jest ruch stat- • wysokoÊç n.p.m.: 91,7 m ków ˚eglugi Mazurskiej oraz innych jednostek p∏ywajàcych. Podstawowe dane morfometryczne Intensywnie uprawiane sà na nim sporty wodne. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 42,2 ha Jezioro Kisajno nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ • g∏´bokoÊç maksymalna: 20,0 m punktowych. Âcieki z miejsowoÊci po∏o˝onych nad jeziorem oraz • g∏´bokoÊç Êrednia: 5,2 m z oÊrodków wypoczynkowych odprowadzane sà na oczyszczalni´ • obj´toÊç jeziora: 2220,0 tys. m3 w Gi˝ycku. Nadal jednak Êcieki z myjni pojazdów mechanicz- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 15,3 km2 nych jednostki wojskowej w Gi˝ycku okresowo odprowadzane sà do Kana∏u ¸uczaƒskiego, w odleg∏oÊci oko∏o 200 m od Kisajna. Jezioro Lekarty znajduje si´ oko∏o 10 km na pó∏nocny za- W czasie badaƒ nie stwierdzono dop∏ywu zanieczyszczeƒ. chód od Nowego Miasta Lubawskiego, na terenie gminy Bi- Z racji korzystnych warunków naturalnych jezioro Kisajno skupiec (powiat nowomiejski). Zbiornik le˝y w obr´bie Skar- zosta∏o zakwalifikowane do II kategorii podatnoÊci na degra- liƒskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. dacj´ (wynik punktacji – 1,86). WÊród uj´tych w ocenie wskaê- Jezioro Lekarty jest zbiornikiem rynnowym, rozciàga si´ ników, tylko stratyfikacja wód nie odpowiada∏a ustalonym ka- z pó∏nocnego wschodu na po∏udniowy zachód. Przep∏ywa tegoriom. przez nie rzeka Kakaj, wody odp∏ywajà w kierunku po∏udnio- Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ wo-zachodnim, do jeziora Moszyska. w Gi˝ycku na dwóch stanowiskach, zlokalizowanych w najg∏´b- Zlewni´ ca∏kowità stanowi obszar leÊno-rolniczy, rozcina jà szej cz´Êci zbiornika, si´gajàcej 25 m oraz w cz´Êci po∏udniowo g∏´boka rynna subglacjalna. W zlewni bezpoÊredniej, liczà- wschodniej, o g∏´bokoÊci maksymalnej równej 15,4 m. cej 86 ha, przewa˝ajà tereny zalesione. Oko∏o 1 km na po∏u- W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora w obu profilach dniowy wschód od jeziora, w zasadzie ju˝ poza granicami zlew- pionowych wyznaczonych stanowisk wykazywa∏y dobre warun- ni ca∏kowitej, le˝y wieÊ Lekarty. MiejscowoÊç nie zosta∏a ska- ki tlenowe. Nasycenie tlenem mieÊci∏o si´ w granicach – od nalizowana. Jezioro nie jest zagospodarowane rekreacyjnie, je- nieco ponad 80% do powy˝ej 80%. Latem, po gwa∏townej wi- dynie przy po∏udniowo-zachodniej cz´Êci znajduje si´ kilka churze, jaka mia∏a miejsce oko∏o tygodnia przed poborem pró- domków letniskowych. Zbiornik nie przyjmuje zanieczyszczeƒ bek, jezioro uleg∏o cz´Êciowemu wymieszaniu. Wody war- ze êróde∏ punktowych. stwy 0–6 m wykazywa∏y wi´c nasycenie tlenem rz´du 100–90%. Ocena podatnoÊci na degradacj´ (sumaryczny wynik 2,29 Poni˝ej 6 m st´˝enie tlenu sukcesywnie obni˝a∏o si´. Na g∏´bo- punktu) wskazuje na umiarkowanà odpornoÊç na czynniki koÊci 1 m nad dnem w cz´Êci po∏udniowej wynosi∏o ono jesz- zlewniowe, odpowiadajàcà II kategorii. Wskaênikami nieko- cze 3 mg O2/l, a w cz´Êci centralnej, najg∏´bszej – 4,2 mg O2/l. rzystnymi sà – iloraz obj´toÊci jeziora i d∏ugoÊci linii brzegowej PrzewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà (297 µS/cm) (poza kategorià) oraz stratyfikacja wód (III kategoria). Êwiadczy o przeci´tnej, podobnie jak w przypadku wi´kszoÊci Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura jezior kompleksu Mamr, zawartoÊci g∏ównych sk∏adników mi- WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- neralnych. ChZT-Cr latem na powierzchni (33,8 mg O2/l) nie- zowanym w najg∏´bszej po∏udniowo-zachodniej cz´Êci jeziora. co przekracza∏o górnà granic´ ustalonà dla klasy II, BZT5 W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora na powierzchni (wartoÊç Êrednia – 2,3 mg O2/l) mieÊci∏o si´ w zakresie klasy II. by∏y ju˝ ogrzane do oko∏o 10°C i wykazywa∏y natlenienie rz´- Fosfor ca∏kowity (wartoÊç Êrednia – 0,033 mg P/l) by∏ niski, du 125%. Poni˝ej 6 m st´˝enie tlenu by∏o niskie (2,7 mg O2/l azot ca∏kowity (wartoÊç Êrednia – 1,17 mg N/l) umiarkowany. na 7 m) i sukcesywnie obni˝a∏o si´, a od 17 m tlen nie wyst´po- Chlorofil „a” wiosnà na stanowisku p∏ytszym, po∏udniowym wa∏. Taki uk∏ad termiczno-tlenowy wskazywaç mo˝e na brak wynosi∏ 11,9 mg/m3, na g∏´bszym – 7,3 mg/m3. Latem nie prze- wiosennego wymieszania wód. Latem epilimnion, si´gajà- kracza∏ on granic klasy I. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego waha- cy 4 m, wykazywa∏ na powierzchni dobre warunki tlenowe,

∏a si´ od 1,9 do 3,5 m. Miano coli typu ka∏owego wskazywa∏o przy koƒcu warstwy st´˝enie tlenu wynosi∏o 5 mg O2/l. Warstwa na dobry stan sanitarny wód zbiornika. skokowa w zasadzie by∏a pozbawiona tlenu. Ocena ogólna, dokonana jak dla jeziora niestratyfikowane- Wody jeziora Lekarty sà zasobne w podstawowe sk∏adniki go (brak uwarstwienia letniego w okresie poboru próbek), mineralne. Wskaêniki zawartoÊci substancji organicznych

38 latem na powierzchni mieÊci∏y si´ w granicach klasy II (ChZT- nalizacji sanitarnej, budynki gospodarskie, jak równie˝ oÊrod-

-Cr) lub III (BZT5). St´˝enia fosforanów i azotu mineralnego ki wypoczynkowe, wyposa˝one sà w zbiorniki bezodp∏ywowe. wiosnà by∏y niskie (0,011 mg P/l i 0,15 mg N/l), a fosfor ca∏ko- W Swobodnej i w pobliskim Cerkiewniku zlokalizowano kom- wity (0,12 mg P/l) i azot ca∏kowity (1,74 mg N/l) by∏ wtedy pod- pleksy dzia∏ek letniskowych. Do paêdziernika 2005 roku pla- wy˝szony. Latem fosfor ca∏kowity by∏ ni˝szy ni˝ wiosnà, a azot nowano zakoƒczenie I etapu prac zwiàzanych z budowà kana- – wy˝szy (ju˝ pozaklasowy). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego by- lizacji sanitarnej we wsiach Swobodna i Cerkiewnik. ∏a niska (1,1 m). Odtlenione wody naddenne wykazywa∏y bar- Zespó∏ cech morfometryczno-zlewniowych wskazuje dzo wysokie iloÊci zwiàzków fosforu (0,56 mg P/l) i azotu amo- na umiarkowanà podatnoÊç zbiornika na degradacj´. Wynik nowego (5,5 mg N/l). Miano coli typu ka∏owego w obu okre- punktacji (1,43) plasuje wprawdzie jezioro w I kategorii, ale sach badawczych mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. praktycznie jest to pogranicze kategorii I i II. Wszystkie wzi´- Pomimo braku punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ i braku te pod uwag´ wskaêniki odpowiadajà kategoriom I i II. Limaj- zagospodarowania rekreacyjnego (poza kilkoma domkami let- no nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. niskowymi) oraz umiarkowanej podatnoÊci na degradacj´, wo- Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie dy jeziora Lekarty wykaza∏y obni˝onà jakoÊç. Ocena ogól- na trzech stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w: na (wynik punktacji 2,87) plasuje je w III klasie czystoÊci. Êrodkowej, najg∏´bszej cz´Êci plosa g∏ównego, o g∏´bokoÊci Wi´kszoÊç wskaêników (10 z 15 uj´tych w ocenie) odpowiada- maksymalnej 39,5 m; pó∏nocno-wschodniej zatoce, o g∏´boko- ∏a klasie III lub by∏a pozaklasowa. Do korzystnych wskaêników Êci maksymalnej 9,0 m i najg∏´bszej cz´Êci po∏udniowo- zaliczajà si´: ChZT-Cr, fosforany i azot mineralny wiosnà, fos- -wschodniej zatoki, o g∏´bokoÊci maksymalnej 21,0 m. for ca∏kowity na powierzchni oraz sucha masa sestonu. W czasie badaƒ wiosennych temperatura na powierzchni Zbiornik nie by∏ wczeÊniej badany przez WIOÂ. jeziora by∏a ju˝ doÊç wysoka – 12°C i nieco powy˝ej; nad dnem kszta∏towa∏a si´ ona na poziomie 4–5,5°C. Wody do 4–5 m wy- JEZIORO LIMAJNO kazywa∏y lekkie przesycenie tlenem, poni˝ej st´˝enie tlenu ob-

Po∏o˝enie jeziora ni˝a∏o si´ nawet do 2,9 mg O2/l nad dnem (pó∏nocno-wschod- • dorzecze: ¸yna nia zatoka) i do oko∏o 4 mg O2/l (po∏udniowo-wschodnia zato- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – ka). W czasie pe∏ni letniej stagnacji wody epilimnionu, si´gajà- Pojezierze Mazurskie cego 4 m, na wszystkich stanowiskach by∏y dobrze natlenione • wysokoÊç n.p.m.: 77,8 m (110–94% nasycenia pe∏nego). W warstwie metalimnionu p∏yt- Podstawowe dane morfometryczne szej, pó∏nocno-wschodniej zatoki tlen spada∏ gwa∏townie a˝ • powierzchnia zwierciad∏a wody: 232,9 ha do Êladów nad dnem, hypolimnion nie wykszta∏ci∏ si´. Podob- • g∏´bokoÊç maksymalna: 39,5 m nie kszta∏towa∏o si´ st´˝enie tlenu w metalimnionie po∏udnio- • g∏´bokoÊç Êrednia: 9,5 m wo-wschodniej zatoki, a doÊç ciep∏y hypolimnion by∏ pozba- • obj´toÊç jeziora: 22 460,8 tys. m3 wiony tlenu. W plosie g∏ównym zbiornika st´˝enie tlenu w war- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 14,9 km2 stwie skokowej obni˝a∏o si´ do iloÊci Êladowych na g∏´boko-

Êci 7–12 m, po czym wzrasta∏o do 2 mg O2/l na 15 m, a poni- Jezioro Limajno le˝y oko∏o 5 km na po∏udnie od Dobrego ˝ej 20 m ponownie stwierdzono Êlady i od 24 m tlen zanika∏. Miasta, w gminie Dobre Miasto (powiat olsztyƒski). Zbiornik Wody jeziora Limajno wykazujà wysokà zawartoÊç g∏ównych znajduje si´ na Obszarze Chronionego Krajobrazu Ârodkowej sk∏adników mineralnych, przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa ¸yny. Obj´ty jest strefà ciszy. wiosnà wynosi∏a blisko 360 µS/cm. Wskaênik ChZT-Cr (wartoÊç

Jezioro Limajno ma urozmaiconà lini´ brzegowà. W cz´Êci Êrednia 24,3 mg O2/l) latem mieÊci∏ si´ w granicach wartoÊci wschodniej znajdujà si´ dwie wyraênie wydzielone zatoki – przeci´tnych, odpowiadajàcych II klasie czystoÊci. St´˝enia pó∏nocno-wschodnia i po∏udniowo-wschodnia – rozdzielone zwiàzków fosforu i azotu na powierzchni nie przekracza∏y granic d∏ugim, na koƒcu rozszerzonym pó∏wyspem. Obrze˝e jeziora klasy I. Chlorofil „a” wiosnà by∏ niski (6,3–6,7 mg/m3), latem wy- jest pagórkowate, miejscami strome. Cz´Êç centralnà urozmai- kazywa∏ wartoÊci mieszczàce si´ w granicach klasy II (zatoka po- cajà przeg∏´bienia, najg∏´bsze z nich si´ga blisko 40 m. Nato- ∏udniowo-wschodnia) lub klasy III (16,0 i 16,7 mg/m3 – pozosta- miast wschodnie zatoki sà stosunkowo p∏ytkie i majà dno wy- ∏e stanowiska). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a oko- równane. Wokó∏ brzegów i wokó∏ wyspy wàskimi pasami pora- ∏o 3 m wiosnà i 1,2 –1,6 m latem. Odtlenione wody naddenne stajà oczerety, wÊród których przewa˝a pa∏ka i sitowie. RoÊlin- obu g∏´bszych stanowisk latem obfitowa∏y w zwiàzki fosforu noÊç zanurzona rozmieszczona jest podobnie (Waluga, Chmie- (0,3 i 0,38 mg P/l) i azot amonowy (0,79 i 0,89 mg N/l). Miano lewski 1997). coli typu ka∏owego odpowiada∏o klasie I. Jezioro zasilajà niewielkie ÊródleÊne i Êródpolne cieki. Wo- Ocena ogólna (wynik punktacji 2,07), podobnie jak oce- dy odprowadza ciek bez nazwy, wyp∏ywajàcy z po∏udniowo- na dokonana na podstawie badaƒ przeprowadzonych w ro- -wschodniej zatoki i uchodzàcy do jeziora Stobojno. ku 1999 (Komunikat nr 25, WIOÂ Olsztyn 2000), pozwala za- Zlewnia bezpoÊrednia zajmuje 6,2 km2. Blisko 70% jej po- liczyç wody jeziora Limajno do II klasy czystoÊci. Najmniej ko- wierzchni pokrywajà lasy, 24% – nieu˝ytki (w tym obszary rzystne (pozaklasowe) sà wskaêniki: Êrednie nasycenie hypo- od∏ogów rolnych), 6% – grunty orne, a 1% – tereny zabudowa- limnionu tlenem, fosforany w warstwie naddennej latem ne (dane WIOÂ Olsztyn z 1999 roku). W granicach zlewni bez- i przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa; najbardziej korzystne poÊredniej, przy pó∏nocno-wschodnim brzegu zbiornika, po∏o- to: BZT5 oraz fosfor ca∏kowity, azot mineralny i azot ca∏kowi- ˝ona jest wieÊ Swobodna. ty w warstwie powierzchniowej. Wyniki badaƒ biologicznych Zbiornik jest wykorzystywany rekreacyjnie, obiekty wypo- tak˝e wskazujà na zadowalajàcy stan wód jeziora. Utrzymanie czynkowe skupione sà g∏ównie przy pó∏nocno-wschodniej zato- dotychczasowej jakoÊci wód zbiornika wymaga przede wszyst- ce, w pobli˝u której le˝y wieÊ Swobodna. WieÊ nie posiada ka- kim uporzàdkowania gospodarki Êciekowej w zlewni.

39 Olszewski i inni (1978) na podstawie badaƒ wykonanych Ryn, poza zlewni´ jeziora. „Pensjonat” od 2000 roku jest pod- w po∏owie wrzeÊnia 1959 roku ocenili jezioro Limajno jako ∏àczony do kanalizacji Êciekowej. „przeci´tnie mieszajàce si´, eumiktyczne, na pograniczu β-mezo- Jezioro Luterskie zosta∏o zaliczone do grupy zbiorników trofii i eutrofii”. Hypolimnion wykazywa∏ wtedy tlen do dna, lecz przeci´tnie podatnych na degradacj´, tj. do II kategorii (wynik „tylko w zawartoÊciach Êladowych”. WidzialnoÊç krà˝ka – 3,2 m. punktacji 1,86). Tylko jeden wskaênik – procent stratyfikacji Niepe∏ne dane z 1981 roku (Komunikat nr 7, OBiKÂ 1982), wód – znalaz∏ si´ poza kategoriami. Z uwagi na cechy morfo- przyrównane do wprowadzanego nowego systemu oceny jakoÊci metryczne, pó∏nocno-wschodnia zatoka bez wàtpienia jest bar- jezior (Cydzik i inni 1988), wskazywa∏y na klas´ III. dziej podatna na wp∏ywy zlewniowe ni˝ rozleg∏e ploso g∏ówne. Badania stanu czystoÊci wód prowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie JEZIORO LUTERSKIE na dwóch stanowiskach pomiarowych, wyznaczonych w naj- Po∏o˝enie jeziora g∏´bszej partii zatoki pó∏nocno-wschodniej (g∏´b. maks. 6,0 m) • dorzecze: Symsarna – ¸yna i cz´Êci Êrodkowej plosa g∏ównego (g∏´b. maks. 20,7 m). • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora na obu stanowi- Pojezierze Mazurskie skach wykazywa∏y podwy˝szonà temperatur´ i dobre warunki • wysokoÊç n.p.m.: 141,1 m tlenowe. Latem w zatoce pó∏nocno-wschodniej, pomimo wy- Podstawowe dane morfometryczne równania termicznego, warunki tlenowe na powierzchni • powierzchnia zwierciad∏a wody: 691,1 ha i nad dnem ró˝ni∏y si´ widocznie – st´˝enie tlenu na po-

• g∏´bokoÊç maksymalna: 20,7 m wierzchni wynosi∏o 8,8 mg O2/l (105% nasycenia), a na g∏´bo- • g∏´bokoÊç Êrednia: 7,2 m koÊci 3,5 m tylko 4,8 mg O2/l (nieco ponad 50% nasycenia pe∏- • obj´toÊç jeziora: 49 824,5 tys. m3 nego). W cz´Êci g∏ównej jeziora zaznaczy∏o si´ wyraêne uwar- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 50,8 km2 stwienie. Si´gajàcy 6 m epilimnion na powierzchni wykazywa∏ oko∏o 90% nasycenia tlenem, pod koniec warstwy st´˝enie tle-

Jezioro Luterskie le˝y oko∏o 5 km na wschód od Jezioran, nu spad∏o do 6,8 mg O2/l (oko∏o 75% nasycenia). W warstwie w gminie Kolno (powiat olsztyƒski), w obr´bie Obszaru Chro- skoku termicznego tlen obni˝a∏ si´ do iloÊci Êladowych, nionego Krajobrazu Doliny Symsarny. Po∏udniowo-wschod- a od 15 m w g∏àb wyst´powa∏a strefa beztlenowa. Wody nad- nie, po∏udniowe i zachodnie brzegi stanowià granic´ mi´dzy denne posiada∏y podwy˝szonà ciep∏ot´ (10,8°C 1 m nad dnem). gminami Kolno i Jeziorany. Wody plosa g∏ównego wykazujà przeci´tnà zawartoÊç podsta- Jezioro Luterskie jest zbiornikiem morenowym, jednym wowych sk∏adników mineralnych i umiarkowany poziom substan- z wi´kszych Pojezierza Olsztyƒskiego. Posiada ono dobrze roz- cji organicznych. W obu okresach badawczych st´˝enia zwiàzków wini´tà lini´ brzegowà, dno urozmaicajà liczne g∏´boczki i gór- fosforu i azotu w warstwie powierzchniowej mieÊci∏y si´ w zakre- ki podwodne. Cz´Êç pó∏nocno-wschodnia to wyraênie oddzie- sach klasy I i II. Niskie wartoÊci przyjmowa∏y tak˝e wskaêniki zwià- lona zatoka, odbiegajàca charakterem od reszty zbiornika, zane z produkcjà pierwotnà – chlorofil „a” (Êrednia 5,4 mg/m3) zwana tak˝e jeziorem Luterskim Ma∏ym. Jezioro zasila kilka i widzialnoÊç krà˝ka Secchiego (3,1 m – wiosna i 3,8 m – lato). Na- niewielkich cieków, odp∏yw stanowi rzeka Symsarna. tomiast w zatoce pó∏nocno-wschodniej wskaêniki zwiàzane z pro- RoÊlinnoÊç wynurzona, z przewagà trzciny i sitowia, pora- dukcjà pierwotnà oraz wskaêniki zawartoÊci materia∏u organiczne- sta∏a pasami lub k´pkami lini´ brzegowà. Tak˝e makrofity zago by∏y mniej korzystne ni˝ w plosie g∏ównym. Ponadto latem w tej nurzone, z dominujàcymi gatunkami – ramienicami i rdestnicà cz´Êci jeziora miano coli typu ka∏owego odpowiada∏o klasie II, co przeszytà – wyst´powa∏y nierównomiernie wokó∏ brzegów, Êwiadczyç mo˝e o dop∏ywie zanieczyszczeƒ bytowych. tworzàc rozleg∏e ∏àki podwodne przy wejÊciu do pó∏nocno- Ocena ogólna, dokonana dla obu stanowisk ∏àcznie, po- -wschodniej zatoki (Waluga, Chmielewski 1997). zwala zaliczyç Jezioro Luterskie do II klasy czystoÊci (wynik W zlewni ca∏kowitej jeziora znajduje si´ kilka wsi, a Lutry punktacji 2,13). Ocena przeprowadzona oddzielnie dla obu i Kikity po∏o˝one sà w bliskim sàsiedztwie zbiornika (nad pó∏- obj´tych badaniami cz´Êci jest korzystniejsza w przypadku plo- nocno-wschodnià zatokà i przy brzegu po∏udniowym), w obr´- sa Êrodkowego (wynik punktacji 1,80 – klasa II) ni˝ zatoki pó∏- bie zlewni bezpoÊredniej. Zlewni´ bezpoÊrednià, liczàcà oko- nocno-wschodniej (wynik punktacji 2,73 – klasa III). Wy˝sze ∏o 700 ha, w blisko 40% pokrywa∏y grunty orne, nieu˝ytki sta- zeutrofizowanie wód zatoki pó∏nocno-wschodniej jest wyni- nowi∏y 30%, lasy – 17%, a u˝ytki zielone – 10%. kiem gorszych warunków morfometrycznych tej cz´Êci jeziora Jezioro jest wykorzystywane na cele rekreacyjne. W Kiki- oraz wp∏ywu zanieczyszczeƒ wprowadzanych ciekiem i zanie- tach znajduje si´ oÊrodek wypoczynkowy (z polem namioto- czyszczeƒ obszarowych z okolic wsi Lutry. Utrzymanie dobre- wym), pole namiotowe oraz tereny przeznaczone pod zabudo- go stanu jakoÊci wód g∏ównego plosa jeziora oraz poprawa ja- w´ letniskowà. W Piszewie pod zabudow´ rekreacyjnà prze- koÊci wód zatoki pó∏nocno-wschodniej wymaga ograniczenia znaczono tereny na ponad 100 dzia∏ek. Obiekty rekreacyjne dostawy zanieczyszczeƒ ze zlewni dop∏ywów zbiornika. i zabudowania we wsiach Kikity i Piszewo sà wyposa˝one W okresie szczytu letniej stagnacji 1963 roku Olszewski w zbiorniki bezodp∏ywowe. Gmina Jeziorany planuje uporzàd- i inni (1978) w hypolimnionie plosa g∏ównego stwierdzili drob- kowanie gospodarki Êciekowej wokó∏ Jeziora Luterskiego ne iloÊci tlenu (0,7–0,2 mg O2/l). Autorzy ocenili jezioro jako (w miejscowoÊciach Kikity, ˚ardeniki i Piszewo), polegajàce „zbli˝one do tachymiktycznego typu mieszania, o miernym mi´dzy innymi na skierowaniu Êcieków na oczyszczalni´ w Je- stopniu zeutrofizowania”. zioranach. Kikity nie majà kolektora sanitarnego. We wsi Lu- Badania wykonane w 1980 i w 1999 roku (Komunikat nr 6, try, nad Luterskim Ma∏ym, dzia∏alnoÊç prowadzi obiekt rekre- OBiKÂ Olsztyn 1980; Komunikat nr 25, WIOÂ Olsztyn 2000), acyjny „Pensjonat”, w pobli˝u zbiornika zlokalizowano kilka- podobnie jak obecne, wskazywa∏y na dobrà jakoÊç wód cz´Êci naÊcie dzia∏ek letniskowych oraz pla˝´. W Lutrach funkcjonu- g∏ównej i obni˝onà jakoÊç wód zatoki pó∏nocno-wschodniej je oczyszczalnia, odprowadzajàca oczyszczone Êcieki do rzeki (Luterskiego Ma∏ego).

40 JEZIORO MAMRY Jezioro Mamry posiada dobre warunki naturalne, plasujà- Po∏o˝enie jeziora ce je na pograniczu I i II kategorii podatnoÊci na degradacj´ • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a (wynik punktacji 1,57 – kategoria II). Wszystkie ocenione • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior wskaêniki odpowiadajà I i II kategorii. Zbiornik nie przyjmuje Mazurskich – Pojezierze Mazurskie zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. • wysokoÊç n.p.m.: 116,2 m Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura Podstawowe dane morfometryczne WIOÂ w Gi˝ycku na stanowisku wyznaczonym w cz´Êci cen- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 2504,0 ha tralnej zbiornika, o g∏´bokoÊci maksymalnej 39 m. Najwi´ksze • g∏´bokoÊç maksymalna: 43,8 m przeg∏´bienie (43,8 m) znajduje si´ w pó∏nocno-zachodniej za- • g∏´bokoÊç Êrednia: 11,7 m toce, noszàcej nazw´ jezioro Przystaƒ. • obj´toÊç jeziora: 298 300 tys. m3 W czasie badaƒ wiosennych stwierdzono warunki zbli˝one • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 620,6 km2 do homotermii. W ca∏ym profilu pionowym wody wykazywa∏y lekkie przesycenie tlenem. W okresie pe∏ni letniej stagnacji Jezioro Mamry (Mamry Pó∏nocne) jest najbardziej na pó∏- warstwa epilimnionu, si´gajàca 6 m, by∏a dobrze natleniona. noc wysuni´tym zbiornikiem kompleksu Wielkich Jezior Ma- W warstwie skoku termicznego wystàpi∏o minimum tlenowe, zurskich. ¸àczy si´ ono od strony wschodniej ze Âwi´cajtami, st´˝enie tlenu obni˝y∏o si´ do 2,3 mg O2/l na 11 m. Ârednie na- a od po∏udnia – poprzez Kirsajty – z jeziorem Dargin. Mamry sycenie hypolimnionu tlenem by∏o wysokie i wynosi∏o 32,5%, le˝à oko∏o 1,5 km na po∏udniowy zachód od W´gorzewa, nad dnem tlen wyst´powa∏ w iloÊciach 1,4 mg O2/l. w gminie W´gorzewo (powiat w´gorzewski), na terenie Obsza- Wody jeziora Mamry charakteryzujà si´ przeci´tnà zawar- ru Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazur- toÊcià g∏ównych sk∏adników mineralnych. Wskaênik ChZT-Cr skich. Wyspy na jeziorze wchodzà w sk∏ad rezerwatu „Wyspy (31 mg O2/l) mieÊci∏ si´ w granicach klasy III, BZT5 nie prze- na jeziorach Mamry i Kisajno”, utworzonego celem ochrony kracza∏ I i II klasy. Fosfor ca∏kowity w warstwie powierzchnio- miejsc l´gowych ptactwa wodno-b∏otnego oraz miejsc odpo- wej w obu okresach badawczych by∏ niski (Êrednia – czynku ptaków podczas wiosennych i jesiennych przelotów. 0,029 mg P/l). Przeci´tne wartoÊci wykazywa∏ azot ca∏kowity Najwi´kszà z nich jest wyspa Upa∏ty. (1,36 mg N/l). Wody naddenne wykazywa∏y umiarkowany Jezioro Mamry jest zbiornikiem morenowym, o bardzo do- (0,098 mg P/l) poziom fosforu ca∏kowitego i niski azotu amo- brze rozwini´tej linii brzegowej i urozmaiconej rzeêbie dna. nowego. Chlorofil „a” wiosnà (9,9 mg/m3) mieÊci∏ si´ w zakre- Wyraênie g∏´bsza jest cz´Êç pó∏nocna (rejon zatoki Przystaƒ). sie klasy II, latem by∏ ni˝szy (5,6 mg/m3 – klasa I). WidzialnoÊç Obrze˝e jest przewa˝nie niskie, cz´sto podmok∏e i bagniste; krà˝ka Secchiego w obu okresach by∏a wysoka (3,6–3,5 m). odcinki pó∏nocno-wschodnie – w rejonie zatoki Przystaƒ – Miano coli typu ka∏owego wskazywa∏o na I klas´ czystoÊci. i przy Êrodkowej cz´Êci brzegu pó∏nocnego wy˝sze, miejscami W obu okresach badawczych okreÊlono chemizm wód 8 strome. RoÊlinnoÊç wynurzona zajmuje prawie ca∏à d∏ugoÊç li- dop∏ywów do jeziora (niewielkich, okresowych cieków). Nie- nii brzegowej, dominuje wÊród niej trzcina pospolita, oczeret które z nich (np. ciek z okolic Sztynortu Ma∏ego) wykazywa∏y jeziorny i pa∏ka wàskolistna. RoÊlinnoÊç zanurzona, zdomino- podwy˝szone lub wysokie iloÊci substancji organicznych oraz wana przez ramienice, zajmuje oko∏o 30% powierzchni dna. wysoki poziom zwiàzków fosforu i azotu. W obr´bie zlewni bezpoÊredniej, liczàcej nieco po- Sumaryczny wynik punktacji (1,67) pozwala zaliczyç wody nad 700 ha, przewa˝ajà lasy (43%) i nieu˝ytki (30%). Grunty jeziora Mamry do II klasy czystoÊci. Jest on jednak bliski war- orne zajmujà oko∏o 18% jej powierzchni. Nad jeziorem le˝y toÊci granicznej mi´dzy klasami I i II. Do niekorzystnych wieÊ Przystaƒ, a w odleg∏oÊci oko∏o 1 km od linii brzegowej: wskaêników, odpowiadajàcych klasie III, zaliczono ChZT-Cr Trygort, Ruska WieÊ i Sztynort Ma∏y. MiejscowoÊci te nie sà latem na powierzchni i fosforany latem nad dnem. skanalizowane, gromadzone w zbiornikach bezodp∏ywowych Badania przeprowadzone w latach 1990 i 1993 wskazywa∏y nieczystoÊci wywo˝one sà na oczyszczalni´ w W´gorzewie. na I klas´ czystoÊci wód jeziora Mamry (Wróblewska 1998), Jezioro Mamry nie nale˝y do zbiorników znajdujàcych si´ a w roku 1999, podobnie jak w roku 2005, na klas´ II (Komu- pod silnà presjà rekreacyjnà, zlokalizowano nad nim dwa nikaty o stanie czystoÊci wód jezior, opracowane przez Delega- oÊrodki wypoczynkowe, nielicznà zabudow´ letniskowà i 4 po- tur´ WIOÂ w Gi˝ycku). la biwakowe. Przez jezioro prowadzi szlak ˝eglugi Êródlàdowej, Ochrona jeziora Mamry przed nadmiernà eutrofizacjà wy- posiada ono dobre warunki do uprawiania ˝eglarstwa. maga prowadzenia w∏aÊciwej gospodarki na terenie zlewni, Mamry zasilane sà wodami jezior Âwi´cajty i Kirsajty. Po- przede wszystkim racjonalnej gospodarki rolnej w rejonach nadto dop∏ywa do niego ciek bez nazwy z Jeziora Pniewskiego zlewni odwadnianych dop∏ywami oraz skanalizowania wsi le˝à- i kilka niewielkich, okresowych rowów. Wody odprowadzane cych w bliskim sàsiedztwie jeziora, a tak˝e w∏àczenia do sieci sà do W´gorapy. Od strony pó∏nocno-zachodniej jezioro ∏àczy kanalizacyjnej obiektów wypoczynkowych. si´ z Kana∏em Mazurskim, unikatowym obiektem, z oryginal- nymi rozwiàzaniami technicznymi. Budow´ jego rozpocz´to JEZIORO PI¸AKNO w 1911 roku, a przerwano w roku 1940. Ca∏kowicie ukoƒczo- Po∏o˝enie jeziora na jest jedynie Êluza Piaski. Na licznych odcinkach Kana∏ wy- • dorzecze: Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a pe∏niony jest wodà stojàcà i poroÊni´ty roÊlinnoÊcià. W odle- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – g∏oÊci oko∏o 2 km od Mamr na Kanale znajduje si´ grodza, Pojezierze Mazurskie podpi´trzajàca wody zbiornika. Celem budowy Kana∏u by∏o • wysokoÊç n.p.m.: 139,7 m po∏àczenie Wielkich Jezior Mazurskich z Prego∏à i otworzenie Podstawowe dane morfometryczne drogi wodnej do Ba∏tyku. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 259,0 ha • g∏´bokoÊç maksymalna: 56,6 m

41 • g∏´bokoÊç Êrednia 12,9 m wody plos g∏´bokich by∏y jeszcze wych∏odzone i do oko∏o 30 m • obj´toÊç jeziora 33 784,6 tys. m3 na pó∏nocy i do oko∏o 50 m w cz´Êci Êrodkowej wykazywa∏y • powierzchnia zlewni ca∏kowitej 18,1 km2 dobre warunki tlenowe. Poni˝ej tych g∏´bokoÊci tlen spada∏ nawet do iloÊci Êladowych (stanowisko pó∏nocne). W cz´Êci Pi∏akno znajduje si´ oko∏o 12 km na po∏udniowy zachód po∏udniowo-wschodniej ju˝ od 11 m panowa∏ g∏´boki deficyt od Mràgowa i oko∏o 5 km na po∏udnie od Sorkwit (powiat tlenowy (2,0–0,1 mg O2/l). Stwierdzone zró˝nicowanie tleno- mràgowski). Jest to malownicze, rynnowe jezioro, jedno z naj- we wskazywaç mo˝e na brak dog∏´bnego wymieszania wód g∏´bszych zbiorników Pojezierza Mràgowskiego. Obowiàzuje wiosnà, co wynika∏o z d∏ugiego okresu zalegania pokrywy lona nim strefa ciszy. dowej i nast´pnie szybkiego ocieplenia. Latem warstwa epi- Przy po∏udniowo-wschodnim kraƒcu jeziora znajduje si´ limnionu, si´gajàca 6 m, na stanowisku pó∏nocnym i Êrodko- rezerwat Pi∏aki, utworzony celem ochrony noclegowiska ˝ura- wym wykazywa∏a natlenienie bliskie pe∏nego. W warstwie sko- wi w okresie w´drówek, miejsc ˝erowania licznych gatunków ku termicznego st´˝enie tlenu obni˝a∏o si´ i na granicy meta- ptaków oraz stanowisk rzadkich roÊlin. Rezerwat obejmuje za- i hypolimnionu wynosi∏o 6,6 i 5,8 mg O2/l. Poni˝ej 10 m tlen làdowione jezioro czyli starà, po∏udniowà odnog´ jeziora Pi- nadal spada∏ i w najg∏´bszych partiach jeziora notowano iloÊci ∏akno (Dàbrowski i inni 1999). Êladowe. Ârednie nasycenie hypolimnionu tlenem Jezioro Pi∏akno sk∏ada si´ z dwóch wyraênie wykszta∏co- (9,8 i 17,6%) wprawdzie niewiele ró˝ni∏o si´ od wartoÊci uzy- nych plos – pó∏nocnego, o g∏´bokoÊci maksymalnej 39,0 m skanych w roku 1998 (5,7 i 18,1%), ale w cz´Êci Êrodkowej i Êrodkowego, g∏ównego, o g∏´bokoÊci maksymalnej 56,6 m. nad dnem w roku 1998 notowano jeszcze 1,4 mg O2/l. W war- Po∏udniowo-wschodnia zatoka, o najwi´kszym przeg∏´bieniu stwie skokowej po∏udniowo-wschodniej zatoki tlen spada∏ si´gajàcym 16,5 m, przedzielona jest w po∏owie du˝à wyspà. Li- gwa∏townie – a˝ do Êladów na 10 m. Wàski hypolimnion tak˝e nia brzegowa zbiornika jest dobrze rozwini´ta, obrze˝e wyso- wykazywa∏ Êlady tlenu. kie, przewa˝nie pagórkowate, w cz´Êci po∏udniowej nawet Wody jeziora Pi∏akno sà przeci´tnie zmineralizowane, strome. Dno urozmaicajà liczne g∏´boczki. Jezioro jest miernie przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà mieÊci∏a si´ jesz- zaroÊni´te roÊlinnoÊcià wodnà. cze w granicach II klasy czystoÊci. Barwa wody wynosi∏a 15 mg Jezioro zasilajà nieliczne, ma∏e cieki, najwi´kszy uchodzi Pt/l wiosnà i 10 mg Pt/l latem. Uwag´ zwraca niski poziom przy po∏udniowo-zachodnim brzegu. Wody odprowadzane sà chlorków, przewa˝nie mieszczàcy si´ w granicach 5–7 mg Cl/l. w kierunku po∏udniowo-wschodnim, do Jeziora Bia∏ego. Niskà zawartoÊç wykazywa∏y substancje organiczne, wskaêniki

W niedalekiej odleg∏oÊci od jeziora znajdujà si´ zabudowa- ChZT-Cr i BZT5 na powierzchni odpowiada∏y klasie I. nia wsi: Maradki, Maradzki Chojniak, Maradzka Wola, Pi∏aki, St´˝enie fosforanów wiosnà wynosi∏o 0,005 mg P/l, a azotu Rybno i Rozogi. Wi´kszoÊç z nich to niewielkie miejscowoÊci, mineralnego – 0,11 mg N/l. W obu okresach badawczych le˝àce g∏ównie poza zlewnià bezpoÊrednià, a nawet ca∏kowità. stwierdzono niski, zwykle nieprzekraczajàcy granic klasy I, po- Zlewni´ bezpoÊrednià, zajmujàcà 2,4 km2, w oko∏o 65% pokry- ziom fosforu i azotu ca∏kowitego. Wiosnà zawartoÊç chlorofilu wajà lasy; reszt´ stanowià przewa˝nie nieu˝ytki, w tym tak˝e „a” by∏a podwy˝szona (III klasa) na stanowisku pó∏nocnym dawne grunty orne (17%), i obszary zabudowane (g∏ównie i Êrodkowym oraz umiarkowana (klasa II) w cz´Êci po∏udnio- oÊrodki wypoczynkowe – oko∏o 15%). wo-wschodniej. Latem stwierdzono bardzo niskà wartoÊç tego Pi∏akno jest wykorzystywane rekreacyjnie. Przy pó∏nocnej wskaênika (oko∏o 3 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego ko- cz´Êci, nad brzegiem pó∏nocno-wschodnim (Maradki) oraz relowa∏a z chlorofilem „a” i wynosi∏a odpowiednio 2,0–2,5 m w Êrodkowej cz´Êci brzegu wschodniego (miejscowoÊç Borow- wiosnà oraz 5,3–5,6 m latem. W wodach naddennych azot ski Las) zlokalizowane sà 4 oÊrodki wypoczynkowe. Ponadto amonowy wykazywa∏ wartoÊci niskie (0,12 i 0,22 mg N/l), a fos- nad jeziorem – w Borowskim Lesie i w Maradkach – znajdujà for ca∏kowity (Êrednia 0,094 mg P/l) mieÊci∏ si´ w zakresie st´- si´ dwa skupiska dzia∏ek rekreacyjnych zabudowanych i nieza- ˝eƒ umiarkowanych. Miano coli typu ka∏owego nie przekra- budowanych. W Borowskim Lesie znajduje si´ pole namioto- cza∏o granic klasy I. we i baza p∏etwonurków. Wsie Maradki i Borowski Las nie po- Ocena ogólna (sumaryczny wynik punktacji 1,60) pozwala siadajà kanalizacji sanitarnej, Rybno jest tylko cz´Êciowo ska- zaliczyç wody jeziora Pi∏akno do II klasy czystoÊci. Na 15 uj´- nalizowane. Dwa oÊrodki wypoczynkowe posiadajà w∏asne tych w podsumowaniu wskaêników, tylko jeden – nasycenie hy- oczyszczalnie Êcieków, pozosta∏e wyposa˝one sà w zbiorniki polimnionu tlenem – odpowiada∏ III klasie, pozosta∏e – I i II. bezodp∏ywowe. Oczyszczone mechaniczno-biologicznie Êcieki Pierwsza dost´pna wzmianka o jeziorze pochodzi z pracy (oko∏o 5 m3/d) z oÊrodka w Maradkach kierowane sà do Jezio- Srokowskiego z roku 1930 (cyt. za Olszewskim 1951), w której ra Lampackiego, oÊrodek w Borowskim Lesie odprowadza zosta∏o ono okreÊlone jako „bardzo przejrzyste”. oczyszczone Êcieki (oko∏o 12 m3/d) do ziemi w odleg∏o- Na podstawie pomiarów wykonanych w latach 1959 i 1961 Êci 0,7–1 km od linii brzegowej. (Olszewski i inni 1978) Pi∏akno zosta∏o ocenione jako zbiornik Jezioro Pi∏akno wykazuje silnà odpornoÊç na czynniki ze- α-mezotroficzny, z charakterystycznym metalimnetycznym mi- wn´trzne i zosta∏o zaliczone do I kategorii podatnoÊci na de- nimum tlenowym, posiadajàcy dobrze natleniony hypolimnion gradacj´ (wynik punktacji 1,14). Wszystkie uwzgl´dnione i wykazujàcy du˝à widzialnoÊç. w ocenie wskaêniki, poza ilorazem obj´toÊci jeziora i d∏ugoÊci Kolejne dane pochodzàce z koƒca lat 70. (Cydzik i in- linii brzegowej, mieszczà si´ w granicach kategorii I. ni 1982, Zdanowski 1982) wskazywa∏y jednoznacznie na dobrà Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie jakoÊç wód jeziora. na trzech stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w naj- Badania wykonane przez WIOÂ w Olsztynie w roku 1998 g∏´bszych partiach poszczególnych plos: pó∏nocnego, Êrodko- pozwoli∏y, podobnie jak dane z 2005 roku, zaliczyç wody jezio- wego i po∏udniowo-wschodniej zatoki. ra Pi∏akno do II klasy czystoÊci (wynik punktacji 1,80; Komu- W czasie badaƒ wiosennych (poczàtek III dekady kwietnia) nikat nr 24, WIOÂ Olsztyn 1999).

42 Przeprowadzone badania fizykochemiczne i biologiczne Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ wskazujà na utrzymujàcà si´ nadal dobrà, odpowiadajà- w Elblàgu na trzech stanowiskach pomiarowych, zlokalizowa- cà II klasie czystoÊci, jakoÊç wód jeziora, wyra˝ajàcà si´ niskim nych w: pó∏nocnej cz´Êci akwenu zachodniego (g∏´b. poziomem substancji biogennych oraz niewielkà produkcjà maks. 16,2 m), Êrodkowej cz´Êci akwenu wschodniego (g∏´b. pierwotnà latem. Dobry stan troficzny jeziora mo˝e byç zacho- maks. 8,9 m) i po∏udniowej, p∏ytkiej odnodze (g∏´b. maks. 4,1 m). wany przy prawid∏owej gospodarce w zlewni, warunkujàcej W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora na powierzchni ograniczenie dostawy zanieczyszczeƒ do zbiornika. wykazywa∏y podwy˝szonà temperatur´ (11,6 –12,3°C) i przesycenie tlenem rz´du 120–130%. Na stanowiskach g∏´bszych JEZIORO RADOMNO na 3–4 m tlen wyst´powa∏ w iloÊciach Êladowych, poni˝ej 5 m Po∏o˝enie jeziora zanika∏. Powy˝szy uk∏ad termiczno-tlenowy wskazuje, ˝e wio- • dorzecze: Struga Radomno – Drw´ca – Wis∏a snà nie nastàpi∏o wymieszanie wód w g∏´bszych partiach zbior- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie nika. Latem nasycenie wody tlenem na powierzchni by∏o bar- – Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie dzo wysokie, a poni˝ej 2 m tlen wyst´powa∏ tylko w iloÊciach • wysokoÊç n.p.m.: 89,7 m Êladowych lub spada∏ do zera. Podstawowe dane morfometryczne Wody jeziora Radomno wykazujà wysokà zawartoÊç podsta- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 98,8 ha wowych sk∏adników mineralnych, a tak˝e substancji organicz-

• g∏´bokoÊç maksymalna: 16,2 m nych latem (ChZT-Cr – wartoÊç Êrednia 57 mg O2/l). St´˝enia • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,5 m fosforanów i azotu mineralnego wiosnà by∏y niskie, mieÊci∏y si´ • obj´toÊç jeziora: 2640,1 tys. m3 w zakresach klasy I. Natomiast zawartoÊci fosforu ca∏kowitego • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 29,5 km2 i azotu ca∏kowitego wiosnà i latem na powierzchni by∏y wysokie, odpowiada∏y normom klasy III lub je przekracza∏y (azot ca∏ko- Jezioro Radomno znajduje si´ oko∏o 6 km na po∏udnie wity latem). Odtlenione wody naddenne kumulowa∏y du˝e iloÊci od I∏awy, w gminie Nowe Miasto Lubawskie (powiat nowo- zwiàzków fosforu i azotu amonowego. Wysoka zasobnoÊç zbior- miejski), w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Doli- nika w substancje biogenne sprzyja bardzo intensywnej produk- ny Dolnej Drwćy. cji pierwotnej – chlorofil „a” w obu okresach przekracza∏ grani- Jezioro Radomno sk∏ada si´ z dwóch akwenów: zachodniego ce III klasy czystoÊci i wynosi∏ 40 mg/m3 (wartoÊç Êrednia dla – szerokiego i wyd∏u˝onego z pó∏nocy na po∏udnie – i wschodnie- wiosny) oraz 123,5 mg/m3 (wartoÊç Êrednia dla lata). Widzial- go – wàskiego, wyd∏u˝onego z pó∏nocnego wschodu na po∏udnio- noÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a 1,1 m (wiosna) i 0,5 m (lato). wy zachód. Na plosie zachodnim le˝y du˝a (7 ha), wynios∏a i za- Ocena ogólna (wynik punktacji 3,53) jednoznacznie wska- lesiona wyspa, znajduje si´ na niej wczesnoÊredniowieczne gro- zuje na z∏à, pozaklasowà jakoÊç wód jeziora Radomno. dzisko. Brzegi jeziora sà urozmaicone – od p∏askich do stromych Wszystkie okreÊlone wskaêniki, poza fosforanami i azotem mi- i wysokich, linia brzegowa bardzo dobrze rozwini´ta. neralnym wiosnà oraz mianem coli typu ka∏owego, by∏y wyso- Zlewnia ca∏kowita jest obszarem o zró˝nicowanej rzeêbie, ce niekorzystne, co wskazuje na znaczne prze˝yênienie wód. w przewa˝ajàcej cz´Êci pokrytej lasami, w których znajduje si´ Porównanie wyników badaƒ przeprowadzonych w 2005 roku znaczna liczba zanikajàcych jeziorek i oczek wodnych. Pó∏noc- z danymi WIOÂ w Toruniu z 1998 roku (ocena sumaryczna – na cz´Êç zlewni obejmuje cz´Êç zabudowy I∏awy (z dworcem 3,40 punktu, poza klasami) pozwala na wnioskowanie, ˝e ja- kolejowym), przy brzegu po∏udniowym le˝y wieÊ Radomno. koÊç wód zbiornika pozosta∏a na zbli˝onym poziomie. Utrzy- W zlewni bezpoÊredniej wyst´pujà ró˝ne formy u˝ytkowania mywaniu si´ wysokiego stanu troficznego jeziora sprzyjajà wa- terenu: grunty orne, lasy, ∏àki, nieu˝ytki i tereny zabudowane runki morfometryczne, zw∏aszcza utrudnione mieszanie wód, (wieÊ Radomno). dostawa zanieczyszczeƒ ze zlewni, a tak˝e dostawa biogenów Przez jezioro przep∏ywa Struga Radomno, w górnym biegu z silnie odtlenionej strefy naddennej. biegnàca przez obszar leÊny w znacznej cz´Êci podmok∏y i za- Grudniewski (1974) wzmiankowa∏, ˝e Radomno jest jezio- torfiony, zbierajàca wody z Jeziora ¸àckiego i Jeziora Czerwo- rem zanieczyszczonym, w którym okresowo wyst´pujà przyduchy. nego. W latach 60-tych do Strugi Radomno okresowo odprowadzane by∏y Êcieki krochmalnicze z zak∏adów ziemniaczanych JEZIORO RUMIAN w I∏awie, co spowodowa∏o degradacj´ Jeziora ¸àckiego oraz Po∏o˝enie jeziora przyczyni∏o si´ do odtlenienia wód i Ênićia ryb w jeziorze Ra- • dorzecze: Wel – Drwća – Wis∏a domno zimà 1964/1965. Zbiornik zasilajà tak˝e wody cieku bez • region fizycznogeograficzny: Garb Lubawski – nazwy z pó∏nocy oraz rowu melioracyjnego, odwadniajàcego Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie okolice wsi Bagno. Wody odprowadzane sà w kierunku po∏u- • wysokoÊç n.p.m.: 151,6 m dniowo-wschodnim, do Drwćy. Podstawowe dane morfometryczne Ocena podatnoÊci jeziora na degradacj´ – III kategoria • powierzchnia zwierciad∏a wody: 305,8 ha (wynik punktacji 2,71) Êwiadczy o niskiej odpornoÊci zbiornika • g∏´bokoÊç maksymalna: 14,4 m na wp∏ywy zlewniowe. Wskaêniki korzystne to: iloraz po- • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,5 m wierzchni dna czynnego i obj´toÊci epilimnionu (kategoria I) • obj´toÊç jeziora: 19 954,8 tys. m3 oraz wymiana wody w roku i sposób zagospodarowania zlewni • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 251,2 km2 (kategoria II). W obr´bie zlewni bezpoÊredniej wyst´puje nie- liczna zabudowa letniskowa. Zbiornik nie posiada wprawdzie Jezioro Rumian znajduje si´ nieca∏e 20 km na pó∏nocny punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ, ale w trakcie prowadzo- wschód od Lidzbarka, w obr´bie gminy Rybno (powiat dzia∏- nych badaƒ ujawniono przecieki do jeziora zanieczyszczeƒ dowski). Zbiornik le˝y na terenie Welskiego Parku Krajobra- Êcieków z nieszczelnych i przepe∏nionych szamb w Radomnie. zowego, w jego pó∏nocno-wschodniej cz´Êci.

43 Jezioro posiada wyd∏u˝ony kszta∏t, rozciàga si´ z pó∏nocne- limnionu, si´gajàcego 5 m, wynosi∏o 1,6 i 3,5 mg O2/l. W war- go zachodu na po∏udniowy wschód. Linia brzegowa jest doÊç stwie skokowej tlen spada∏ do Êladów lub zanika∏ (ploso pó∏- dobrze rozwini´ta; brzegi pagórkowate, miejscami strome, nocno-zachodnie). pó∏nocno-zachodnie p∏askie. RoÊlinnoÊç wynurzona skàpa, po- Wody jeziora Rumian sà zasobne w podstawowe sk∏adniki rasta∏a ona ma∏e odcinki brzegów. RoÊlinnoÊç zanurzona wy- mineralne. Wskaêniki Êwiadczàce o obecnoÊci substancji orga- st´powa∏a wokó∏ ca∏ej linii brzegowej, z wyjàtkiem brzegów nicznych latem na powierzchni mieÊci∏y si´ w zakresach kla- po∏udniowo-wschodnich (w sàsiedztwie Nowej Wsi Ostródz- sy II i III (ChZT-Cr – 22,6 mg O2/l; BZT5 – 4,5 mg O2/l). St´- kiej), tworzàc wi´ksze skupiska na kraƒcach jeziora i w zato- ˝enia fosforanów i mineralnych form azotu wiosnà by∏y niskie kach. Przewag´ stanowi∏y moczarka oraz wyw∏ócznik i rogatek (0,006 mg P/l) lub umiarkowane (0,27 mg N/l). ZawartoÊci fos- (dane IRS; Waluga, Chmielewski 1997). foru i azotu ca∏kowitego w warstwie powierzchniowej g∏ównie Przez jezioro przep∏ywa rzeka Wel, prowadzàca wody z je- mieÊci∏y si´ w przedziale klasy II (wartoÊci Êrednie dla obu ziora Dàbrowa Ma∏a (poprzez ma∏y zbiornik Pancer) i wyp∏y- okresów i stanowisk (0,075 mg P/l i 1,10 mg N/l). Chlorofil „a” wajàca z po∏udniowo-zachodniego brzegu, w kierunku jeziora tylko wiosnà na stanowisku pó∏nocno-zachodnim odpowiada∏ Zarybinek. Do pó∏nocnego kraƒca zbiornika uchodzi Struga klasie III, w pozosta∏ych przypadkach by∏ pozaklasowy i waha∏ Rumian. si´ od 37,8 mg/m3 (lato, ploso pó∏nocno-zachodnie) W zlewni bezpoÊredniej, liczàcej 286 ha, grunty orne stano- do 50 mg/m3 (wiosna, ploso po∏udniowe). WidzialnoÊç krà˝ka wià oko∏o 35%, lasy – 33%, ∏àki – 25%, a zabudowa – 6,4%. Secchiego by∏a niska – 1,5 m wiosnà i 1,0 m latem. Odtlenione W bliskim sàsiedztwie jeziora, przy po∏udniowo-wschodnim wody naddenne obfitowa∏y w zwiàzki fosforu (0,61 i 0,36 mg brzegu, le˝à dwie wsie – Nowa WieÊ Ostródzka i Szczupliny. P/l) i azot amonowy (1,76 i 1,02 mg N/l). Wokó∏ zbiornika, w Rybnie, Naguszewie i Nowej Wsi Ostródz- Ocena ogólna (sumaryczny wynik punktacji 2,73) wskazuje kiej, znajduje si´ oko∏o 110 dzia∏ek rekreacyjnych (70% z nich na obni˝onà jakoÊç wód jeziora i III klas´ czystoÊci. Cztery z zabudowà letniskowà). OÊrodki wczasowe, znajdujàce si´ z uwzgl´dnionych w niej wskaêników (Êrednie nasycenie hypo- mi´dzy Nowà Wsià Ostródzkà a Szczuplinami, po zmianie w∏a- limnionu tlenem, fosforany nad dnem, chlorofil „a” i przewod-

Êciciela nie prowadzà dzia∏alnoÊci. Wsie le˝àce w pobli˝u jezio- noÊç elektrolityczna w∏aÊciwa) by∏y pozaklasowe, a pi´ç (BZT5 ra nie sà skanalizowane, Êcieki ze zbiorników bezodp∏ywowych na powierzchni, fosfor ca∏kowity i azot amonowy nad dnem, sà wywo˝one na oczyszczalni´ w Rybnie. sucha masa sestonu oraz widzialnoÊç krà˝ka Secchiego) mie- Jezioro Rumian nie przyjmuje bezpoÊrednio zanieczysz- Êci∏o si´ w zakresach klasy III. Miano coli typu ka∏owego w obu czeƒ ze êróde∏ punktowych. Jednak do Wli, oko∏o 10 km powy- okresach badawczych odpowiada∏o klasie I. ˝ej jeziora Rumian i powy˝ej 10-hektarowego zbiornika Pan- Olszewski i inni (1978) na podstawie badaƒ przeprowadzo- cer, od 1996 roku odprowadzane sà oczyszczone mechaniczno- nych w I po∏owie sierpnia 1959 roku, ocenili jezioro jako zbior- -biologicznie i po defosfatacji Êcieki z oczyszczalni w Dàbrów- nik o przeci´tnej dynamice mas wodnych, eutroficzny. Epilim- nie. Poprzednio, przed modernizacjà zak∏adu Êcieki odprowa- nion si´ga∏ 6 m i by∏ miernie natleniony. W warstwie skoku ter- dzane by∏y do jeziora Dàbrowa Ma∏a. Z uwagi na nieprawid∏o- micznego, ju˝ na 8 m, tlen nie wyst´powa∏ i pojawi∏ si´ siarko- wà prac´ oczyszczalni, skutkujàcà niedostatecznym stopniem wodór. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a 2 m. oczyszczania, na rok 2006 zaplanowano ponownà moderniza- Jezioro Rumian by∏o badane przez WIOÂ (d. OBiKÂ) cj´ obiektu. W latach ubieg∏ych do Wli, oko∏o 100 m powy˝ej w Ciechanowie w latach 1988, 1992 i 1997. Klasyfikacja wód jeziora, odprowadzano oczyszczone mechanicznie Êcieki tech- przedstawia∏a si´ nast´pujàco: rok 1988 – klasa II, rok 1992 – nologiczne oraz wody poch∏odnicze z gorzelni w Szczuplinach klasa III i rok 1997 – klasa III (praktycznie pogranicze kla- (Cydzik, Kudelska, Soszka 1995; Stan czystoÊci wód po- sy III i wód pozaklasowych). wierzchniowych obszaru Zielonych P∏uc Polski, praca zbioro- Zahamowanie tempa wzrostu eutrofizacji wód jeziora Ru- wa, PIOÂ 1998). Kontrola przeprowadzona przez WIOÂ mian wymaga ograniczenia dostawy zanieczyszczeƒ wnoszo- w Olsztynie w 2000 roku wykaza∏a, ˝e do Wli odprowadzano nych rzekà Wel, a tak˝e zmniejszenia zanieczyszczeƒ ze sp∏y- wtedy tylko wody poch∏odnicze (blisko 40 m3/d), a Êcieki tech- wów obszarowych i powierzchniowych. nologiczne i socjalno-bytowe gromadzono w zbiornikach bezodp∏ywowych, natomiast od kilku lat gorzelnia nie prowadzi JEZIORO SARÑG dzia∏alnoÊci. Po∏o˝enie jeziora Jezioro Rumian z racji niekorzystnych warunków natural- • dorzecze: Pas∏´ka nych wykazuje podwy˝szonà podatnoÊç na degradacj´. • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – Zaliczone zosta∏o do III kategorii (sumaryczny wynik punkta- Pojezierze Mazurskie cji – 2,71). • wysokoÊç n.p.m.: 113,1 m Badania jakoÊci wód jeziora przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- Podstawowe dane morfometryczne tynie na dwóch stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych • powierzchnia zwierciad∏a wody: 183,0 ha w najg∏´bszych partiach pó∏nocno-zachodniego plosa (g∏´b. • g∏´bokoÊç maksymalna: 16,5 m maks. 12,9 m) i plosa po∏udniowego (g∏´b. maks. 14,4 m). • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,9 m W czasie badaƒ prowadzonych pod koniec II dekady kwiet- • obj´toÊç jeziora: 12 570,4 tys. m3 nia wody na powierzchni jeziora, ogrzane ju˝ do 10,5–11°C, • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 176,0 km2 wykazywa∏y przesycenie tlenem (120%). Natomiast nad dnem st´˝enie tlenu by∏o obni˝one i wynosi∏o nieco ponad 6 mg O2/l Jezioro Saràg le˝y oko∏o 15 km na po∏udniowy zachód (50% nasycenia). Na poczàtku sierpnia na powierzchni jeziora od Olsztyna, oko∏o 12 km na pó∏noc od Olsztynka, w granicach stwierdzono wysokie (nawet ponad 150%) przesycenie tlenem. gminy Gietrzwa∏d (powiat olsztyƒski). Blisko 60% linii brzego- Na 3–4 m st´˝enie tlenu wyraênie obni˝y∏o si´ i przy koƒcu epi- wej znajduje si´ na terenie gminy Gietrzwa∏d, 40% stanowi

44 granic´ pomi´dzy gminami Gietrzwa∏d i Olsztynek. Zbiornik cji organicznych, o czym Êwiadczà wartoÊci takich wskaêników po∏o˝ony jest w obr´bie Obszaru Chronionego Krajobrazu jak przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà (376 µS/cm)

Doliny Pas∏´ki i jest cz´Êcià rezerwatu „Ostoja bobrów na rze- oraz BZT5 i ChZT-Cr latem (4,4 mg O2/l i 31,8 mg O2/l odpo- ce Pas∏´ce”. wiednio). W obu okresach badawczych podwy˝szony by∏ tak˝e Saràg jest zbiornikiem o rozwini´tej linii brzegowej, brze- poziom fosforu ca∏kowitego na powierzchni (Êrednia gach na ogó∏ wysokich i zalesionych, jedynie na wschodzie – ni- 0,12 mg P/l). Azot ca∏kowity mieÊci∏ si´ jeszcze w zakresie st´- skich i podmok∏ych. Przez jezioro przep∏ywa rzeka Pas∏´ka, ˝eƒ umiarkowanych (wartoÊç Êrednia – 1,44 mg N/l). Chlorofil uchodzàca do kraƒca wschodniego. Drugim, znaczàcym „a” w obu okresach by∏ bardzo wysoki i wynosi∏ ponad 60 pod wzgl´dem hydrologicznym, dop∏ywem jest Jemio∏ówka, mg/m3. Wysokie wartoÊci (odpowiadajàce klasie III) wykazy- która uchodzi do zachodniej odnogi zbiornika, skàd w kierun- wa∏a sucha masa sestonu. WidzialnoÊç krà˝ka Sechiego by∏a ku pó∏nocno-zachodnim odprowadza wody Pas∏´ka. niska i wynosi∏a 1,2 m (wiosna) i 0,9 m (lato). Odtlenione wo- Zlewnia ca∏kowita jeziora jest rozleg∏a. W jej obr´bie znaj- dy naddenne obfitowa∏y w zwiàzki fosforu (0,94 mg P/l) i azot duje si´ wiele miejscowoÊci, najwi´ksza z nich to miasto Olszty- amonowy (1,4 mg N/l). Miano coli typu ka∏owego nie przekra- nek. W zlewni bezpoÊredniej, liczàcej 176 ha, dominujà lasy (bli- cza∏o norm klasy I. Ocena ogólna (wynik punktacji 3,00) wska- sko 70%), a w dalszej kolejnoÊci u˝ytki zielone i nieu˝ytki rolne zuje na obni˝onà jakoÊç wód jeziora Saràg i III klas´ czystoÊci. (po blisko 15%). Grunty orne zajmujà tylko 1% zlewni. W bli- Do wskaêników pozaklasowych w ocenie ogólnej zaliczajà si´: skim sàsiedztwie zbiornika, przy brzegu po∏udniowym, le˝y wieÊ Êrednie nasycenie hypolimnionu tlenem, fosforany i fosfor Makruty, która nie ma wodociàgu i nie zosta∏a skanalizowana. ogólny nad dnem latem, chlorofil „a” oraz przewodnoÊç elek- Jezioro w zasadzie nie jest wykorzystywane na cele rekre- trolityczna w∏aÊciwa. acyjne, tylko we wsi Makruty znajduje si´ kilka domków letni- Na poczàtku wrzeÊnia 1962 roku (Olszewski i inni 1978) skowych, u˝ytkowanych w sezonie. epilimnion by∏ ju˝ wych∏odzony, a hypolimnion przeci´tnie Zagro˝eniem dla jeziora by∏y wody Pas∏´ki, a tak˝e Jemio- ogrzany i wyst´powa∏ w nim siarkowodór. Tlen obni˝a∏ si´ ∏ówki. Do Jemio∏ówki, oko∏o 15 km powy˝ej Saràga, kierowa- do iloÊci Êladowych w metalimnionie. Autorzy okreÊlili jezioro ne sà oczyszczone na oczyszczalni w Wilkowie Êcieki bytowe Saràg jako zbiornik eumiktyczny, przeci´tnie eutroficzny. z Olsztynka, sàsiednich wsi i oÊrodków wypoczynkowych oraz O znacznym stopniu zeutrofizowania jeziora Êwiadczy∏y z przetwórni warzyw i owoców w Olsztynku (Êcieki technolo- równie˝ badania WIOÂ (d. OBiKÂ) w Olsztynie z roku 1983 giczne). Obiekt ten zosta∏ zmodernizowany w latach 2000–2003. i 1999. Ocena ogólna, dokonana na podstawie badaƒ z 1999 Dane WIOÂ w Olsztynie, obejmujàce okres styczeƒ–wrze- roku, wskazywa∏a na pozaklasowy charakter wód (sumaryczny sieƒ 2005 roku, mogà sugerowaç, ˝e stan czystoÊci Jemio∏ówki wynik punktacji – 3,50). Wy˝sze ni˝ obecnie wartoÊci przyjmo- w przekroju zlokalizowanym poni˝ej zrzutu Êcieków uleg∏ wi- wa∏y wtedy wskaêniki zawartoÊci substancji organicznych, fos- docznej poprawie w stosunku do stanu z roku 2001 (spadek za- forany i azot mineralny wiosnà na powierzchni oraz azot ca∏- wartoÊci substancji organicznych oraz fosforu i azotu ca∏kowi- kowity (powierzchnia, wartoÊç Êrednia dla wiosny i lata). W ro- tego). Dane Delegatury WIOÂ w Elblàgu z roku 2001, pozwo- ku 2005, podobnie jak poprzednio, poziom fosforu by∏ pod- li∏y zaliczyç wody Pas∏´ki w przekroju zlokalizowanym oko- wy˝szony, a w czasie badaƒ wiosennych i letnich wysokie war- ∏o 15 km powy˝ej Saràga i powy˝ej niewielkiego i doÊç p∏ytkie- toÊci wykazywa∏ wskaênik produkcji pierwotnej – chlorofil „a”. go jeziora Wymój do II klasy czystoÊci. W latach poprzednich Korzystniejsza ocena czystoÊci wód jeziora w roku 2005, w po- nie odpowiada∏y one normom (rok 1995) lub zalicza∏y si´ równaniu do lat ubieg∏ych, mo˝e byç zwiàzana z poprawà jako- do klasy III (rok 1997). Êci wód jego dop∏ywów – Pas∏´ki i Jemio∏ówki. Jezioro Saràg wykazuje umiarkowanà odpornoÊç na degradacj´. Zaliczono je do II kategorii (wynik punktacji – 2,43). JEZIORO STUDA Do wskaêników najmniej korzystnych nale˝à: iloraz obj´toÊci Po∏o˝enie jeziora jeziora i d∏ugoÊci linii brzegowej, stratyfikacja wód, wymia- • dorzecze: Kakaj – Osa – Wis∏a na wody w roku oraz wspó∏czynnik Schindlera. • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Brodnickie Badania czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie – Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym w Êrod- • wysokoÊç n.p.m.: 92,7 m kowej, najg∏´bszej cz´Êci jeziora, o g∏´bokoÊci maksymalnej Podstawowe dane morfometryczne si´gajàcej 16,5 m. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 32,5 ha W wyniku wyd∏u˝onego okresu zalegania pokrywy lodowej • g∏´bokoÊç maksymalna: 3,6 m i nast´pnie szybkiego ocieplenia po zejÊciu lodów, na poczàtku • g∏´bokoÊç Êrednia: 1,9 m maja stwierdzono ju˝ zawiàzywanie si´ uwarstwienia termicz- • obj´toÊç jeziora: 623,7 tys. m3 no-tlenowego. Na powierzchni zbiornika temperatura wynosi- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 7,0 km2 ∏a blisko 14°C, a nad dnem nieca∏e 6°C. Do g∏´bokoÊci 2 m st´-

˝enie tlenu by∏o wysokie – 17,2 i 14,6 mg O2/l, co odpowiada- Jezioro Studa znajduje si´ oko∏o 9 km na pó∏nocny zachód ∏o 170 i 140% nasycenia pe∏nego. Poni˝ej tlen obni˝a∏ si´ od Nowego Miasta Lubawskiego, na terenie gminy Nowe Mia- i nad dnem wyst´powa∏ w iloÊciach bliskich 4 mg O2/l. W okre- sto Lubawskie (powiat nowomiejski). sie stagnacji letniej warstwa epilimnionu, si´gajàca 5 m, wyka- Studa jest zbiornikiem p∏ytkim, polimiktycznym, o wyd∏u- zywa∏a nasycenie tlenem w granicach 66–73%. W warstwie ˝onym kszta∏cie i rozwini´tej linii brzegowej. Przep∏ywa przez skokowej tlen obni˝a∏ si´ do iloÊci Êladowych, a strefa nadden- niego rzeka Kakaj. Ponadto jezioro zasilane jest (g∏ównie na by∏a ca∏kowicie odtleniona. po roztopach i intensywnych opadach) wodami niewielkich Wody jeziora Saràg charakteryzuje wysoka zawartoÊç g∏ów- okresowych cieków. Dno zbiornika jest ma∏o urozmaicone, nych sk∏adników mineralnych i podwy˝szony poziom substan- muliste. RoÊlinnoÊç wodna wynurzona porasta prawie ca∏à

45 lini´ brzegowà, zajmujàc ponad 20% powierzchni lustra wody. rzeki Sapiny. Zbiornik le˝y w Obszarze Chronionego Krajo- Natomiast roÊlinnoÊç zanurzona, zdominowana przez ramieni- brazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. ce i osok´ aloesowatà oraz licznie wyst´pujàcy grzybieƒ bia∏y Linia brzegowa jeziora jest miernie rozwini´ta, dno uroz- i grà˝el ˝ó∏ty, pokrywa niemal ca∏à pozosta∏à powierzchni´ maicone licznymi p∏yciznami, wyraênie g∏´bsza jest cz´Êç za- dna. Proces zarastania zbiornika najbardziej posuni´ty jest chodnia, gdzie le˝y p∏aska, zakrzaczona Wyspa Kocia. Makro- w cz´Êci zachodniej, w rejonie odp∏ywu. Jezioro otacza szeroki fity wyst´pujà g∏ównie u brzegów po∏udniowych, wÊród roÊlin- pas szuwarów i zaroÊli oraz lokalnie lasów bagiennych. noÊci wynurzonej dominuje trzcina pospolita i mniej licznie W zlewni bezpoÊredniej, liczàcej 35 ha, przewa˝ajà ∏àki pa∏ka wàskolistna, a roÊlinnoÊç zanurzonà reprezentuje prze- i pastwiska. Zbiornik w zasadzie nie jest wykorzystywany re- wa˝nie rdestnica przeszyta i moczarka kanadyjska. kreacyjnie, znajduje si´ nad nim jedynie kilka domków letni- Zlewnia bezpoÊrednia jeziora zajmuje oko∏o 600 ha. skowych. Brak punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. Od kilku lat sukcesywnie zmniejsza∏ si´ area∏ gruntów or- Jeziora Studa z uwagi na warunki naturalne wykazuje nych, zajmujà one blisko 4% otoczenia zbiornika. Nieu˝ytki znacznà, nieodpowiadajàcà ustalonym kategoriom podatnoÊç stanowià 63%, lasy – 27%, zabudowa oko∏o 4% otoczenia na degradacj´ (wynik punktacji 3,29) – praktycznie jest to po- zbiornika. W bliskim sàsiedztwie jeziora po∏o˝one sà 3 wsie: granicze kategorii III i poza kategorià. Wskaêniki korzystne to Ogonki, Kolonia Rybacka i Kal. MiejscowoÊci te sà skanali- wymiana wody w roku (160%) i sposób zagospodarowania zowane, Êcieki kierowane sà na oczyszczalni´ miejskà w W´- zlewni bezpoÊredniej. gorzewie. Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ Jezioro Âwi´cajty jest jednym z najbardziej obcià˝onych re- w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowa- kreacyjnie zbiorników kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich. nym w Êrodkowej, najg∏´bszej partii jeziora. Zlokalizowano nad nim 10 oÊrodków wypoczynkowych, 2 pola W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora by∏y wymieszane namiotowe i niewielki kompleks domków letniskowych. Âcieki i dobrze natlenione, za wyjàtkiem strefy naddennej, gdzie z oÊrodków wypoczynkowych, z wyjàtkiem jednego, odprowa- na g∏´bokoÊci 3 m nasycenie tlenem spad∏o do poni˝ej 30%. dzane sà na oczyszczalni´ Êcieków. W Kolonii Rybackiej, na te- Latem na powierzchni (0–1 m) stwierdzono przesycenie tle- renie zlewni bezpoÊredniej jeziora, dzia∏alnoÊç prowadzi tar- nem wynoszàce blisko 140%, a nad dnem niezbyt g∏´boki defi- tak, obecnie zak∏ad ten likwiduje wieloletnie sk∏adowisko od- cyt tlenowy (70% nasycenia). padów drewnianych (uporzàdkowano brzeg jeziora i zalesiono Wody jeziora cechuje wysoka zasobnoÊç w podstawowe go). Le˝àce w bezpoÊrednim sàsiedztwie dop∏ywu jeziora PPH sk∏adniki mineralne oraz umiarkowana zawartoÊç substancji „Rola” w Okowiênie, prowadzàce na niewielkà skal´ chów by- organicznych – wskaêniki ChZT-Cr i BZT5 latem na po- d∏a, obecnie nie funkcjonuje, a grunty orne i ∏àki sta∏y si´ nie- wierzchni odpowiada∏y II klasie czystoÊci. Fosforany i azot mi- u˝ytkami. neralny wiosnà wykazywa∏y wartoÊci niskie, fosfor ca∏kowity Jezioro Âwiecajty wykazuje umiarkowanà podatnoÊç na de- wiosnà i latem by∏ przeci´tny (Êrednia – 0,085 mg P/l), a azot gradacj´, odpowiadajàcà II kategorii (wynik punktacji 1,71). ca∏kowity (Êrednia z obu okresów badawczych – 1,71 mg N/l) – Wszystkie analizowane wskaêniki odpowiadajà I–II kategorii. podwy˝szony. Chlorofil „a” wiosnà odpowiada∏ klasie III, la- Zbiornik nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. tem – klasie I, a widzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a 1,1 m Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura (wiosna) i 2,4 m (lato). Miano coli typu ka∏owego mieÊci∏o si´ WIOÂ w Gi˝ycku na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- w zakresie klasy I. zowanym w najg∏´bszej, zachodniej partii jeziora. Sumaryczny wynik punktacji (2,20) pozwala zakwalifiko- W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora by∏y jeszcze wy- waç wody jeziora Studa do II klasy czystoÊci. Do wskaêników ch∏odzone (5,5–5,0°C) i dobrze natlenione. Latem epilimnion najmniej korzystnych nale˝à: azot ca∏kowity, przewodnoÊç si´ga∏ 5 m, wykazywa∏ on dobre warunki tlenowe. W metalim- elektrolityczna w∏aÊciwa oraz widzialnoÊç krà˝ka Secchiego. nionie, ju˝ na 7 m tlen obni˝y∏ si´ do iloÊci Êladowych i tak Jezioro Studa nie by∏o wczeÊniej badane przez WIOÂ. utrzymywa∏ si´ do 25 m, gdzie zanika∏ ca∏kowicie oraz pojawi∏ si´ siarkowodór. JEZIORO ÂWI¢CAJTY St´˝enia podstawowych sk∏adników mineralnych by∏y zbli- Po∏o˝enie jeziora ˝one do wartoÊci spotykanych w wi´kszoÊci jezior mazurskich. • dorzecze: W´gorapa – Prego∏a Wody wykazywa∏y umiarkowanà zasobnoÊç w substancje orga-

• region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior niczne, wskaêniki ChZT-Cr (23,5 mg O2/l) i BZT5 (2,5 mg O2/l) Mazurskich – Pojezierze Mazurskie latem na powierzchni mieÊci∏y si´ w granicach klasy II. W cza- • wysokoÊç n.p.m.: 116,3 m sie cyrkulacji wiosennej fosforanów nie stwierdzono, fosfor Podstawowe dane morfometryczne ca∏kowity w obu okresach na powierzchni zalicza∏ si´ jeszcze • powierzchnia zwierciad∏a wody: 869,4 ha do wartoÊci niskich (Êrednia – 0,048 mg P/l), a w odtlenionej • g∏´bokoÊç maksymalna: 28,0 m strefie naddennej st´˝enie jego wynosi∏o 0,15 mg P/l. Azot wy- • g∏´bokoÊç Êrednia: 8,7 m st´powa∏ w iloÊciach przeci´tnych. ZawartoÊç chlorofilu „a” • obj´toÊç jeziora: 76 367,5 tys. m3 wiosnà wynosi∏a 17,4 mg/m3, latem 23,5 mg/m3 (Êrednia – • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 326,6 km2 20,5 mg/m3), natomiast widzialnoÊç krà˝ka Secchiego z 1,9 m wiosnà obni˝y∏a si´ do 0,7 m latem. Jezioro Âwi´cajty po∏o˝one jest w pó∏nocnej cz´Êci kom- Uzyskane w 2005 roku wyniki badaƒ pozwoli∏y zakwalifiko- pleksu Wielkich Jezior Mazurskich, nieco ponad 1 km na po- waç wody jeziora Âwi´cajty do II klasy czystoÊci (wynik punk- ∏udniowy wschód od W´gorzewa, w gminie W´gorzewo (po- tacji 2,27). Wi´kszoÊç oznaczanych wskaêników mieÊci∏a si´ wiat w´gorzewski). Od strony zachodniej ∏àczy si´ ono wàskim w zakresach klasy I lub II. Niekorzystnie kszta∏towa∏y si´ wa- przesmykiem z jeziorem Mamry, a od wschodu z ciàgiem jezior runki tlenowe, wody naddenne wykazywa∏y podwy˝szone iloÊci

46 zwiàzków fosforu. Latem wystàpi∏ zakwit sinic, a sk∏ad plank- po∏udniowym, spe∏nia tak˝e funkcje miejscowoÊci wypoczyn- tonu, zw∏aszcza letniego, by∏ typowy jak dla jezior o podwy˝- kowej. Wszystkie obiekty s∏u˝àce wypoczynkowi – oÊrodki szonej trofii. wczasowe, pensjonaty, gospodarstwa turystyczne i bary – sà NajwczeÊniejsze dost´pne dane o stanie troficznym jeziora pod∏àczone do sieci kanalizacyjnej. Nad jeziorem, przy obiek- Âwi´cajty pochodzà z lipca 1949 roku (Olszewski 1953). W re- tach wypoczynkowych, znajdujà si´ kàpieliska. jonie najg∏´bszym tlen zanika∏ na 22,5 m. PrzeêroczystoÊç wy- Jezioro Âwi´tajno charakteryzuje si´ wysokà odpornoÊcià nosi∏a 2,8 m. Zbiornik zosta∏ okreÊlony jako umiarkowanie eu- na wp∏ywy zlewniowe, zaliczono je do I kategorii podatnoÊci troficzny. na degradacj´ (wynik punktacji 1,43). Wszystkie okreÊlone Badania przeprowadzone przez WIOÂ w Gi˝ycku (d. OBiKÂ) w ocenie wskaêniki odpowiadajà I lub II kategorii. Wspó∏czyn- w latach 1984/1985, 1990 i 1993, podobnie jak przedstawione nik Schindlera jest bardzo niski (0,2), co wskazuje na niezbyt w niniejszym opracowaniu, wskazywa∏y na dobry stan jakoÊci silne zagro˝enie ze strony otaczajàcej jezioro zlewni. Jednak wód i II klas´ czystoÊci (Wróblewska 1998). Natomiast w ro- znaczna presja rekreacyjna mo˝e przyczyniç si´ do wzrostu tro- ku 1999 jakoÊç wód odpowiada∏a klasie III (wynik punkta- fii zbiornika i pogorszenia wartoÊci u˝ytkowych wód. Zbiornik cji 2,60) z racji podwy˝szonych niektórych wskaêników, co prawnie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. dopodobnie by∏o zwiàzane z d∏ugotrwa∏ym, upalnym latem. Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olszty- nie na dwóch stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych JEZIORO ÂWI¢TAJNO (NARTY) w najg∏´bszej cz´Êci plosa zachodniego, o g∏´bokoÊci maksy- Po∏o˝enie jeziora malnej 24,5 m, oraz wschodniego, o g∏´bokoÊci maksymal- • dorzecze: Sawica – Omulew – Narew – Wis∏a nej 29,5 m. • region fizycznogeograficzny: Równina Mazurska – Podczas badaƒ prowadzonych w okresie cyrkulacji wiosen- Pojezierze Mazurskie nej wody jeziora by∏y jeszcze wych∏odzone i wykazywa∏y dobre • wysokoÊç n.p m.: 132,5 m natlenienie (oko∏o 95% nasycenia na powierzchni i 85% Podstawowe dane morfometryczne nad dnem). W porze pe∏ni letniej stagnacji warstwa epilimnio- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 213,2 ha nu, si´gajàca 8 m, wykazywa∏a natlenienie bliskie pe∏nego (oko-

• g∏´bokoÊç maksymalna: 29,5 m ∏o 9 mg O2/l). W niezbyt g∏´bokiej warstwie skoku termicznego • g∏´bokoÊç Êrednia: 11,9 m zaznaczy∏o si´ maksimum tlenowe (10,5 i 10,9 mg O2/l na 10 m). • obj´toÊç jeziora: 25 443,4 tys. m3 W hypolimnionie tlen obni˝a∏ si´ sukcesywnie a˝ do 0,9 2 • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 5,6 km i 1,6 mg O2/l nad dnem. Ârednie nasycenie hypolimnionu tlenem by∏o wysokie (26%). Jezioro Âwi´tajno znajduje si´ oko∏o 3 km ma pó∏nocny Wody jeziora Âwi´tajno charakteryzuje niska zawartoÊç wschód od Jedwabna, w gminie Jedwabno (powiat szczycieƒ- g∏ównych sk∏adników mineralnych oraz substancji organicz- ski). Zbiornik le˝y na Obszarze Chronionego Krajobrazu nych. Niskie wartoÊci, odpowiadajàce g∏ównie klasie I, przyj- Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej. mowa∏y wskaêniki troficzne, tj. st´˝enia zwiàzków azotu i fos- Kszta∏t jeziora owalny. Brzegi pó∏nocno-zachodnie sà zale- foru, chlorofil „a” i widzialnoÊç krà˝ka Secchiego, która latem sione, pozosta∏e cz´Êci obrze˝a zajmujà g∏ównie ∏àki, pola i te- wynosi∏a 6,8 i 7,5 m. Uwag´ zwraca te˝ niski poziom fosforu reny zabudowane. Dno jeziora urozmaicajà liczne g∏´boczki. i azotu amonowego w warstwie naddennej latem. Miano coli Najwi´ksze przeg∏´bienia znajdujà si´ w cz´Êci wschodniej i za- typu ka∏owego mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. chodniej; w cz´Êci pó∏nocno-wschodniej ∏awica przybrze˝- Ocena ogólna (wynik punktacji – 1,13) pozwala zaliczyç na jest stromo wykszta∏cona. RoÊlinnoÊç wynurzona tworzy∏a wody jeziora Âwi´tajno do I klasy czystoÊci. OkreÊlone wskaê- niewielkie pasy i k´pki, przewag´ stanowi∏y trzcina i sitowie. niki troficzne Êwiadczà o bardzo niskim stopniu ˝yznoÊci wód, RoÊlinnoÊç zanurzona – z przewagà ramienic i moczarki kana- charakterystycznym dla zbiorników o cechach mezotrofii. dyjskiej – obficie wyst´powa∏a u wszystkich brzegów (Waluga, NajwczeÊniejsze dost´pne dane pochodzà z po∏owy sierp- Chmielewski 1997). nia 1952 roku i z poczàtku wrzeÊnia 1953 roku (Olszewski, Pas- Jezioro Âwi´tajno w zasadzie, poza niewielkimi okresowy- chalski 1959). Tlen od górnej cz´Êci metalimnionu obni˝a∏ si´ mi ciekami polnymi, nie posiada dop∏ywów powierzchniowych. wtedy stopniowo do 3,1 i 0,2 mg O2/l na poszczególnych stano- Wody odprowadzane sà rowem w kierunku wschodnim, do Je- wiskach. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a 6,5 m. Auto- ziora Brajnickiego. rzy ocenili jezioro jako „termicznie przeci´tne, α- lub β-mezo- Zlewnia ca∏kowita zajmuje 5,6 km2, na jej terenie, po- troficzne, o du˝ej widzialnoÊci”. za wsià Narty, nie ma innych skupisk zabudowy gospodarczej. Niepe∏ne dane z okresu stagnacji letniej 1977 roku (Komu- W zlewni bezpoÊredniej, o powierzchni oko∏o 110 ha, lasy sta- nikat nr 3 OBiKÂ Olsztyn, 1977), odniesione do proponowane- nowià blisko 40%, nieu˝ytki – 21%, u˝ytki zielone – nieco pogo wtedy systemu oceny jakoÊci jezior, kwalifikowa∏y wody je- nad 20%, a obszary zabudowane – nieca∏e 17%. Grunty orne ziora Âwi´tajno do II klasy czystoÊci. Natlenienie hypolimnio- zajmujà niewiele ponad 3% obszaru zlewni bezpoÊredniej. nu wynosi∏o wówczas nieco ponad 20%, a widzialnoÊç – 5,5 m. Niedaleko od jeziora, ale ju˝ poza granicà zlewni ca∏kowitej, Wyniki badaƒ WIOÂ w Olsztynie z roku 2000 wskazywa∏y jed- le˝y wieÊ Warcha∏y. Obie wsie – Narty i Warcha∏y – od ro- noznacznie na bardzo dobry stan jakoÊci wód i I klas´ czysto- ku 1998 sà skanalizowane, Êcieki odprowadzane sà na oczysz- Êci (wynik punktacji, jak w roku 2005 – 1,13). czalni´ w Jedwabnie. Utrzymanie dotychczasowego stanu czystoÊci wód wymaga Jezioro od lat poddane jest silnej presji rekreacyjnej. Znaj- prowadzenia racjonalnej gospodarki w zlewni, polegajàcej dujà si´ nad nim 4 oÊrodki wypoczynkowe, 3 gospodarstwa na minimalizowaniu dostaw substancji po˝ywkowych i zanie- agroturystyczne, pensjonat, 4 pola namiotowe oraz 10 skupisk czyszczeƒ ze zlewni do jeziora. dzia∏ek rekreacyjnych. Rozleg∏a wieÊ Narty, le˝àca przy brzegu

47 JEZIORO TARCZY¡SKIE sko 7°C, a st´˝enie tlenu spad∏o do 2 mg O2/l. Badania prze- Po∏o˝enie jeziora prowadzone pod koniec sierpnia wykaza∏y wystàpienie niepe∏- • dorzecze: Wel – Drw´ca – Wis∏a nego uwarstwienia. Przy powierzchni nasycenie tlenem wyno- • region fizycznogeograficzny: Garb Lubawski – si∏o 145%. Deficyty tlenowe pojawi∏y si´ ju˝ na 3 metrach, Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie od 5 m stwierdzono jedynie Êlady tlenu.Wody Jeziora Tarczyƒ- • wysokoÊç n.p.m.: 143,2 m skiego charakteryzujà si´ du˝à zasobnoÊcià w materia∏ orga-

Podstawowe dane morfometryczne niczny, o czym Êwiadczà ChZT (51 mg O2/l) i BZT5 (7,7 mg • powierzchnia zwierciad∏a wody: 163,8 ha O2/l). St´˝enie fosforanów w czasie pomiarów wiosennych • g∏´bokoÊç maksymalna: 9,2 m w warstwie powierzchniowej by∏o niewielkie (0,008 mg P/l) • g∏´bokoÊç Êrednia: 3,8 m i odpowiada∏o I klasie czystoÊci. Âwiadczy to o ich szybkiej asy- • obj´toÊç jeziora: 6147,8 tys. m3 milacji w procesach produkcji pierwotnej, co znajduje odzwier- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 301,3 km2 ciedlenie w wysokiej zawartoÊci (35,4 mg/m3) chlorofilu „a”. Chlorofil „a” latem wynosi∏ nawet 75,6 mg/m3, a widzialnoÊç Jezioro Tarczyƒskie znajduje si´ oko∏o 10 km na pó∏nocny krà˝ka Secchiego spad∏a do 0,7 m. Fosfor i azot ca∏kowity wschód od Lidzbarka, w granicach gminy Rybno (powiat dzia∏- w warstwie powierzchniowej odpowiada∏y normom II klasy lub dowski). Zbiornik obj´ty jest ochronà prawnà, le˝y on w obr´- nieznacznie je przekracza∏y (wartoÊci Êrednie dla obu okresów bie Welskiego Parku Krajobrazowego. badawczych – 0,094 mg P/l i 1,16 mg N/l). Odtlenione wody Tarczyƒskie jest jeziorem o s∏abo rozwini´tej linii brzego- naddenne charakteryzowa∏y si´ umiarkowanà zawartoÊcià wej, w cz´Êci pó∏nocnej rozwidlonym na dwie zatoki przez pó∏- zwiàzków biogennych. Zarówno azot amonowy (0,51 mg N/l) wysep d∏ugoÊci oko∏o 800 m. Brzegi, z wyjàtkiem po∏udniowe- jak i fosfor ca∏kowity (0,146 mg P/l) mieÊci∏y si´ w przedzia- go i pó∏nocnego, sà wysokie, obrze˝e zachodnie porastajà lasy. le II klasy czystoÊci. Wody Jeziora Tarczyƒskiego sà zasobne Przez jezioro przep∏ywa rzeka Wel. Dop∏ywa ona do po∏udnio- w sole mineralne, o czym Êwiadczy przewodnoÊç elektrolitycz- wo-wschodniej cz´Êci, niosàc wody z jeziora Zarybinek, wyp∏y- na w∏aÊciwa (353 µS/cm, poza klasami). wa z zachodniej zatoki. Zbiornik zasilajà równie˝ dwa inne, Ogólna ocena (wynik punktacji 2,87) wskazuje na obni˝o- niewielkie dop∏ywy – z pó∏nocnego wschodu i z pó∏nocy (z Je- nà jakoÊç wód Jeziora Tarczyƒskiego i III klas´ czystoÊci. ziora Gronowskiego). Wskaêniki najmniej korzystne w ocenie, nie odpowiadajàce Zlewni´ bezpoÊrednià, o powierzchni 306 ha, w 44% po- normom, to warunki tlenowe nad dnem, ChZT-Cr, przewod- krywajà ∏àki. Lasy zajmujà blisko 37%, a grunty orne stanowià noÊç elektrolityczna w∏aÊciwa oraz chlorofil „a” i sucha masa oko∏o 11% powierzchni. Nieco ponad 6% obszaru zlewni bez- sestonu. Miano coli typu ka∏owego pozwala∏o zakwalifikowaç poÊredniej zajmujà tereny zabagnione. Zabudowa stanowi je- wody jeziora do II klasy czystoÊci. Na jakoÊç wód jeziora du˝y dynie 2%; przy pó∏nocno-wschodnim brzegu, w granicach wp∏yw wywieraç mogà wody g∏ównego dop∏ywu – Wli. Rów- zlewni bezpoÊredniej, po∏o˝ona jest wieÊ Wery. Jezioro nie nie˝ tworzàce si´ okresowo deficyty tlenowe latem nad dnem przyjmuje bezpoÊrednio zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. mogà stanowiç znaczàce êród∏o biogenów, uwalniajàcych si´ Do Wli, poprzez rów melioracyjny (oko∏o 7,5 km powy˝ej je- w procesach wymiany woda – osady denne. Zahamowanie ziora), odprowadzane sà oczyszczone mechaniczno-biologicz- tempa eutrofizacji Jeziora Tarczyƒskiego wymaga prowadzenia nie i po defosfatacji Êcieki z oczyszczalni w Rybnie, w iloÊci racjonalnej gospodarki wodno-Êciekowej w jego zlewni. oko∏o 330 m3/d. Ponadto, oko∏o 7 km przed ujÊciem do jeziora, Porównanie wyników z 2005 roku z wynikami uzyskanymi Wel przyjmuje wody poch∏odnicze (100–120 m3/d) z gorzelni przez WIOÂ w Ciechanowie w roku 1998 pozwalajà na stwier- w Tuczkach. Brzegi zbiornika nie sà zagospodarowane rekre- dzenie, ˝e jakoÊç wód zbiornika nie uleg∏a znaczàcym zmia- acyjnie, nie ma tam zorganizowanych pól namiotowych ani nom. Dane z roku 1959 i 1963 (Olszewski i inni 1978) wykaza- oÊrodków wczasowych. We wsi Wery znajduje si´ indywidual- ∏y brak tlenu nad dnem i obecnoÊç siarkowodoru, zbli˝o- na zabudowa letniskowa. Tereny wokó∏ jeziora nie sà skanali- na do obecnej by∏a te˝ widzialnoÊç krà˝ka Secchiego zowane. Zanieczyszczenia gromadzone w zbiornikach bezod- (1,1–0,9 m). Zbiornik zosta∏ oceniony przez autorów jako zde- p∏ywowych wywo˝one sà na oczyszczalni´ w Rybnie. cydowanie eutroficzny. Jezioro Tarczyƒskie jest ma∏o odporne na czynniki zewn´trzne. Zaliczone zosta∏o do III kategorii podatnoÊci na de- JEZIORO WA¸PUSZ gradacj´ (wynik punktacji 3,14). Wi´kszoÊç ocenionych wskaê- Po∏o˝enie jeziora ników by∏a niekorzystna, jedynie zagospodarowanie zlewni • dorzecze: Wa∏pusz – Omulew – Narew – Wis∏a bezpoÊredniej, cechujàce si´ ró˝norodnoÊcià, wskazywa∏o • region fizycznogeograficzny: Równina Mazurska – na II kategori´ podatnoÊci. Wymiana wód w jeziorze jest bar- Pojezierze Mazurskie dzo du˝a, oko∏o 10 razy w roku. • wysokoÊç n.p.m.: 143,8 m Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olszty- Podstawowe dane morfometryczne nie jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym w naj- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 436,9 ha g∏´bszej, Êrodkowej cz´Êci jeziora. • g∏´bokoÊç maksymalna: 10,3 m Jezioro Tarczyƒskie jest zbiornikiem p∏ytkim, w zasadzie • g∏´bokoÊç Êrednia: 4,2 m polimiktycznym. Jednak przy niekorzystnych warunkach pogo- • obj´toÊç jeziora: 18 146,9 tys. m3 dowych (Olszewski i inni 1978) mogà pojawiaç si´ okresowo • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 65,4 km2 wyraêne trudnoÊci w dog∏´bnym mieszaniu wód. W czasie prowadzonych badaƒ wiosennych w roku 2005 je- Jezioro Wa∏pusz le˝y oko∏o 5 km na pó∏nocny wschód zioro na powierzchni wykazywa∏o ju˝ podwy˝szonà ciep∏ot´ od Szczytna, w gminie Szczytno (powiat szczycieƒski), na tere- i dobre natlenienie. Nad dnem temperatura wynosi∏a bli- nie Spychowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

48 Wa∏pusz jest du˝ym i doÊç p∏ytkim zbiornikiem, wyd∏u˝o- w podstawowe sk∏adniki mineralne oraz umiarkowana zawar- nym z pó∏nocy na po∏udnie. Linia brzegowa doÊç rozwini´ta, toÊç zwiàzków organicznych – ChZT-Cr latem na powierzchni dno stosunkowo ma∏o urozmaicone. Brzegi pó∏nocnej cz´Êci sà (26,2 mg O2/l) mieÊci∏o si´ w granicach klasy II. przewa˝nie wysokie i strome, po∏udniowej – niskie i podmok∏e. ZawartoÊç fosforu ca∏kowitego na powierzchni by∏a niska Waluga i Chmielewski (1997) podali, ˝e zbiornik jest doÊç ob- (wartoÊç Êrednia 0,043 mg P/l), a azotu ca∏kowitego (Êrednia ficie zaroÊni´ty. RoÊlinnoÊç wynurzona, z przewagà pa∏ki dla wiosny i lata 1,04 mg N/l) – umiarkowana. Niskie wartoÊci, i trzciny, nierównomiernymi k´pami i pasami porasta∏a niemal mieszczàce si´ w granicach klasy I, wykazywa∏y fosforany, fos- ca∏à lini´ brzegowà. RoÊlinnoÊç zanurzona – przewa˝nie ra- for ca∏kowity oraz azot amonowy w strefie naddennej latem. mienice, moczarka i rogatek – znajdowa∏a si´ wokó∏ wszystkich Chlorofil „a” wiosnà (13,4 mg/m3) nie przekracza∏ norm kla- brzegów i przy wyspach, na p∏yciznach tworzàc bujne ∏àki pod- sy II, latem (29,0 mg/m3) by∏ pozaklasowy. WidzialnoÊç krà˝ka wodne. Secchiego wynosi∏a 2,6 m (wiosna) i 1,1 m (lato). Do pó∏nocnej cz´Êci zbiornika uchodzi ciek bez nazwy, nio- Sumaryczny wynik punktacji (1,87) pozwala zakwalifiko- sàcy wody z Jeziora Starokiejkuckiego, a do Êrodkowej cz´Êci waç wody jeziora Wa∏pusz do II klasy czystoÊci. Do wskaêni- brzegu wschodniego – Kana∏ Marksobski, po∏àczony z jezio- ków najmniej korzystnych nale˝à: st´˝enie tlenu nad dnem, rem Marksoby. Wody odprowadzane sà rzekà Wa∏pusz, dop∏y- przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa, chlorofil „a” oraz wi- wem Omulwi. dzialnoÊç krà˝ka Secchiego. Miano coli typu ka∏owego w obu Zlewni´ ca∏kowità jeziora w cz´Êci wschodniej pokrywajà okresach badawczych mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. Badania lasy. Na jej obszarze znajduje si´ kilka jezior (Arwiny, ¸´sk, biologiczne wskazywaç mogà na post´pujàcà eutrofizacj´. ¸´czek, Starokiejkuckie i Lemaƒskie) oraz wsi, wÊród których Utrzymanie dotychczasowego, zadowalajàcego stanu czystoÊci najwi´ksze to Nowe Kiejkuty i Stare Kiejkuty. W zlewni bezpo- wód mo˝e byç uzale˝nione w znacznej mierze od gospodarki Êredniej, liczàcej 287 ha, przewa˝ajà lasy, które stanowià bli- wodno-Êciekowej w zlewni. Nale˝y wi´c dà˝yç do zminimalizo- sko 60% jej powierzchni. Grunty orne zajmujà 20%, nieu˝ytki wania dostawy zanieczyszczeƒ i zwiàzków po˝ywkowych (g∏ównie bagna) – oko∏o 13%. W obr´bie zlewni po∏o˝ona jest do zbiornika. wieÊ Wa∏pusz, a w bliskim sàsiedztwie (tu˝ poza granicami Olszewski i Paschalski (1959) w II po∏owie sierpnia 1952 zlewni), nad Jeziorem Starokiejkuckim – Stare Kiejkuty. Miej- roku znaleêli stan prawie zupe∏nego wyrównania termiczno- scowoÊci te nie zosta∏y dotychczas skanalizowane. -tlenowego (19,0–18,7°C i 7,2–6,7 mg O2/l), co pozwoli∏o auto- Nad jeziorem znajdujà si´ dwa oÊrodki wypoczynkowe, sà rom oceniç zbiornik jako intensywnie mieszajàcy si´ do dna, ze one wyposa˝one w zbiorniki bezodp∏ywowe na nieczystoÊci znacznà (2,1 m) widzialnoÊcià. p∏ynne. W pobli˝u Starych Kjejkut zlokalizowano tereny prze- Badania przeprowadzone przez OBiKÂ w Olsztynie la- znaczone pod zabudow´ rekreacyjnà, cz´Êç dzia∏ek jest ju˝ zatem 1986 roku (Komunikat nr 12, Olsztyn 1987), odniesione gospodarowana. do wprowadzanego nowego systemu oceny jakoÊci jezior, po- Jezioro Wa∏pusz wykazuje podwy˝szonà podatnoÊç na de- dobnie jak wykonane w roku 2005, wskazywa∏y na II klas´ czy- gradacj´ (wynik punktacji 2,71), odpowiadajàcà III kategorii. stoÊci. Zbli˝one wartoÊci uzyskano w przypadku takich wskaê- Najmniej korzystne, g∏ównie mieszczàce si´ w zakresach kate- ników jak ChZT-Cr, fosfor ca∏kowity, azot ca∏kowity w war- gorii III, sà wskaêniki zwiàzane z morfometrià jeziora. Wskaê- stwie powierzchniowej, a tak˝e widzialnoÊci krà˝ka Secchiego niki zlewniowe zawierajà si´ w granicach kategorii II. latem. Zbiornik nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olszty- 2.2. Podsumowanie nie na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym w Êrodkowej, najg∏´bszej cz´Êci jeziora, o g∏´bokoÊci maksy- Wyniki ocen jakoÊci wód jezior badanych w 2005 roku za- malnej 10,3 m. mieszczono w tabeli 3. Wynika z niej, ˝e 4 zbiorniki (Dargin, W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora wykazywa∏y do- Limajno, Pi∏akno i Âwi´tajno) wykazujà silnà odpornoÊç bre warunki tlenowe. Tylko nad dnem, na g∏´bokoÊci 9 m, st´- na wp∏ywy zlewniowe, odpowiadajàce I kategorii. Dziewi´ç je-

˝enie tlenu wynosi∏o 7,1 mg O2/l, co odpowiada∏o 60% nasyce- zior posiada umiarkowanà odpornoÊç (II kategoria), siedem – nia pe∏nego. Latem (poczàtek III dekady sierpnia) warunki obni˝onà (kategoria III), a dwa (Kakaj i Struda) – s∏abà, nie- termiczne mi´dzy powierzchnià a dnem nie by∏y mocno zró˝- odpowiadajàcà ustalonym kategoriom. Cztery jeziora (Drw´c- nicowane, na powierzchni stwierdzono 21,4°C, a nad dnem – kie, Rumian, Saràg i Tarczyƒskie) przyjmujà – poprzez dop∏y- 17,5°C. Bioràc pod uwag´ termik´ i st´˝enie tlenu w profilu wy – oczyszczone Êcieki z oczyszczalni komunalnych. pionowym g∏´boczka, mo˝na wyodr´bniç warstw´ górnà, epi- Dwa jeziora – Jasne i Âwi´tajno (Narty) – to zbiorniki limnion, gdzie nasycenie tlenem wynosi∏o 147–105% oraz ma- o wybitnie czystych wodach, od lat zaliczanych do klasy I. ∏o zró˝nicowanà termicznie warstw´ skokowà, wykazujàcà DwanaÊcie jezior, w tym szeÊç kompleksu Mamr, zaliczono ostry spadek st´˝enia tlenu – od 5,8 mg O2/l na 4 m do 0,3 mg do wód czystych, o II klasie czystoÊci. Siedem jezior (wÊród O2/l na 9 m. Warunki termiczno-tlenowe stwierdzone la- nich: Drw´ckie, Saràg i zbiorniki zlewni rzeki Kakaj) wykazu- tem 2005 roku, jak równie˝ wyst´pujàce w latach ubieg∏ych jà obni˝onà do klasy III jakoÊç wód, jedno (Radomno) nie od- (Olszewski, Paschalski 1959; OBiKÂ Olsztyn 1987) wskazujà powiada normom. Ma∏e i p∏ytkie jeziora le˝àce w zlewni rzeki na polimiktyczny charakter mieszania wód, z mo˝liwoÊcià two- Kakaj to g∏ównie zbiorniki wykazujàce znacznà podatnoÊç rzenia okresowego uwarstwienia termiczno-tlenowego, sprzy- na degradacj´ i obni˝onà jakoÊç wód (poza Studà, gdzie jajàcego uruchamianiu dostawy biogenów ze strefy naddennej stwierdzono klas´ II). do warstwy trofogenicznej. Jeziora kompleksu Mamr od lat wykazujà dobrà jakoÊç Wody jeziora Wa∏pusz cechuje doÊç wysoka zasobnoÊç wód. Wszystkie zbiorniki badane w roku 2005 zaliczono

49 do II klasy, z tym, ˝e w przypadku Dobskiego i Kirsajt jest to zior przed nadmiernà eutrofizacjà wymaga prowadzenia ra- pogranicze klasy I i II. Nale˝y podkreÊliç, ˝e dla jeziora Saràg cjonalnej gospodarki w zlewni, polegajàcej na porzàdkowaniu uzyskano korzystniejszà ocen´ ogólnà (klasa III) w stosunku gospodarki Êciekowej, ograniczaniu sp∏ywów biogenów z tere- do lat ubieg∏ych, co mo˝na wiàzaç z poprawà jakoÊci wód jego nów u˝ytkowanych rolniczo oraz przeciwdzia∏aniu niekorzyst- dwóch g∏ównych dop∏ywów – Pas∏´ki i Jemio∏owki. nym zjawiskom ze strony rosnàcej wcià˝ presji rekreacyjnej. Analiza materia∏ów oraz wyników badaƒ z 2005 roku po- twierdza nasze dotychczasowe doÊwiadczenia, ˝e ochrona je-

Tabela 3. Charakterystyka jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w roku 2005

Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Rok ostatnich Klasa czystoÊci Kategoria Nazwa jeziora Dorzecze Powiat zwierciad∏a wdody maks. badaƒ – klasa w 2005 roku – podatnoÊci na [ha] [m] [tys. m3] czystoÊci wynik punktacji degradaj´ Borowe Pisa – Narew – Wis∏a e∏cki 186,1 31,8 10433,0 b.d. II – 1,73 II – 2,14 Dargin W´gorapa – Prego∏a w´gorzewski 3030,0 37,6 322100,0 1999 – II II – 1,73 I – 1,29 Dobskie W´gorapa – Prego∏a gi˝ycki 1776,0 22,5 140000,0 1999 – II II – 1,55 II – 1,86 Drwćkie Drwća – Wis∏a ostródzki 870,0 22,3 50140,1 2000 – NON III – 2,87 III** – 2,57 Gryêliny Kakaj – Osa – Wis∏a nowomiejski 30,9 5,6 1001,8 b.d. III – 2,53 III – 2,71 Jasne I∏awka – Drwća – Wis∏a i∏awski 10,7 19,8 873,3 1995 – I I – 1,33 II – 2,00 Kakaj Kakaj – Osa – Wis∏a nowomiejski 42,1 3,5 655,5 b.d. III – 2,73 p.kat – 3,29 Kirsajty W´gorapa – Prego∏a w´gorzewski 207,0 5,8 6800,0 1999 – II II – 1,55 III – 2,86 Kisajno W´gorapa – Prego∏a gi˝ycki 1896,0 25,0 159800,0 1999 – II II – 1,73 II – 1,86 Lekarty Kakaj – Osa – Wis∏a nowomiejski 42,2 20,0 2220,0 b.d. III – 2,87 II – 2,29 Limajno ¸yna olsztyƒski 232,9 39,5 22460,8 1999 – II II – 2,07 I – 1,43 Luterskie Symsarna – ¸yna olsztyƒski 691,1 20,7 49824,5 1999 – II II – 2,13 II – 1,86 Mamry W´gorapa – Prego∏a w´gorzewski2504,0 43,8 298300,0 1999 – II II – 1,67 II – 1,57 Pi∏akno Krutynia – Pisa – Narew mràgowski 259,0 56,6 33784,6 1998 – II II – 1,60 I – 1,14 Radomno Struga Radomno – Drwća nowomiejski 98,8 16,2 2640,1 1998 – NON NON – 3,53 III – 2,71 Rumian Wel – Drwća – Wis∏a dzia∏dowski 305,8 14,4 19954,8 1997 -III III – 2,73 III** – 2,71 Saràg Pas∏´ka olsztyƒski183,0 16,5 12570,4 1999 – NON III – 3,00 II** – 2,43 Studa Kakaj – Osa – Wis∏a nowomiejski 32,5 3,6 623,7 b.d. II – 2,20 p.kat. – 3,29 Âwićajty W´gorapa – Prego∏a w´gorzewski 869,4 28,0 76367,5 1999 – III II – 2,27 II – 1,71 Âwi´tajno (Narty) Sawica – Omulew – Narew szczycieƒski 213,2 29,5 25443,4 2000 – I I – 1,13 I – 1,43 Tarczyƒskie Wel – Drwća – Wis∏a dzia∏dowski 168,3 9,2 6147,8 1998 – III III – 2,87 III** – 3,14 Wa∏pusz Wa∏pusz – Omulew szczycieƒski 436,9 10,3 18146,9 1986 – II II – 1,87 III – 2,71

** – Êcieki odprowadzane do dop∏ywu jeziora

LITERATURA 9. Olszewski P., Paschalski J. 1959. Wst´pna charakterystyka limnologiczna niektórych jezior Pojezierza Mazurskiego. Zesz. 1. Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas czystoÊci jezior Pol- Nauk. WSR Olsztyn, 4, 1–109. ski badanych w latach 1974–1978. IKÂ Warszawa 1982. 10. Olszewski P., Tadajewski A., Lossow K., Wi´c∏awski 2. Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas czystoÊci jezior Pol- F. 1978. Wst´pna charakterystyka limnologiczna niektórych ski badanych w latach 1989–1993. PIOÂ Warszawa 1995. jezior Pojezierza Mazurskiego. Cz´Êç II. Zesz. Nauk. ART 3. Dàbrowski S., Polakowski B., Wo∏os L.: Obszary chronione Olsztyn, nr 7: 1–80. i pomniki przyrody województwa warmiƒsko-mazurskiego. 11. Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazur- Urzàd Wojewódzki w Olsztynie, Olsztyn 1999. skiego w 2004 roku. Biblioteka Monitoringu Ârodowiska, 4. Dobies A., Planter M.: Stan czystoÊci wybranych jezior Parku Olsztyn 2005. Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego. Biblioteka Monito- 12. Stan czystoÊci wód powierzchniowych obszaru Zielonych ringu Ârodowiska, Olsztyn 1996. P∏uc Polski. Opracowanie zbiorowe. Biblioteka Monitorin- 5. Grudniewski Cz.: Przewodnik w´dkarski po jeziorach olsztyƒ- gu Ârodowiska, Bia∏ystok 1998. skich. „Pojezierze”, Olsztyn 1974. 13. Waluga J., Chmielewski H.: Jeziora okolic Olsztyna. Seria: 6. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H.: Wytyczne monitoringu Przewodniki W´dkarskie, IRS Olsztyn 1997. podstawowego jezior. Biblioteka Monitoringu Ârodowiska 14. Wróblewska H.: Monitoring Wielkich Jezior Mazurskich. PIOÂ, Warszawa 1994. Wyniki badaƒ z lat 1990–1998. Biblioteka Monitoringu 7. Olszewski P. 1951. Dotychczasowe wiadomoÊci z zakresu che- Ârodowiska, Suwa∏ki 1998. mizmu jezior na Mazurach. Nadbitka z „Kosmosu”, seria A, 15. Zdanowski B.: Variability of nitrogen and phosphorus content t. LXVI, rok 1948–1951, z. IV. and lake eutrophication. Pol. Arch. Hydrobiol. 29, 3–4, 8. Olszewski P. 1953. Kilka przekrojów chemicznych z jezior Po- 541–597, 1982. jezierza Mazurskiego. Ekol. Pol., t. 1, z. 2: 30–45.

50 Âwi´cek

5 3 10 Kirsajty 12,3 5 10 15,4 2 5 ¸abap 10 15 20 0 300 m 25 5 1 5

Ryc. 21. Jezioro Borowe 31,8 15 5

25 1 37,6 10 22,5 15 13,4 2 1 5 5

15 Dobskie 25

5 15 10 5 5 15 2 15 17 17,9 0 500 m 15 5 10 Kisajno Ryc. 23. Jezioro Dobskie

15 5 0 1000 m 5 1 20 Ryc. 22. Jezioro Dargin (z jez. ¸abap) z Jeziora Pauzeƒskiego 1 5

Kana∏ 10 Elblàski 15 5 10 2 Drwća z jeziora 5 5 3 6,8 I∏gi 19,8 1 5 z jeziora 1 5,6 4 10 19 Jakuba 5 0 600 m 2,5 1 Drwća Ryc. 24. Jezioro Drwćkie

15 10 Dargin 0 300 m 0 100 m 5 Ryc. 25. Jezioro Gryêliny Ryc. 26. Jezioro Jasne 5 1

1 15 3 10 5 5 7 7 16,5 1 1 2 15 10 5 5 2 3 2 3,5 25 1 1 5 5 10 20 39,5 30 2 5 10 30 odp∏yw 0 200 m 20 10 3 20 do jeziora 5 24 0 300 m Stobojno 10 Ryc. 27. Jezioro Kakaj 18,6

2 Ryc. 29. Jezioro Lekarty 10 5

1 5 1 20 5 do jeziora 1 0 1000 m Kana∏ 15 D´bno 12 ¸uczaƒski 7 0 300 m

Ryc. 28. Jezioro Kisajno 5 Ryc. 30. Jezioro Limajno 3 1 2,5 5 1

z jez. Lonkier 2,5 2,5 25 39 5 35,3 1 1 33,8 5 5 9,4 1 1 2,5 7,5 2,5 5 15 z jez. Zgni∏ek 13,1 7,5 16,2 5 10 10 10 1 5 W´gorapa 2,5 5 2,5 20 1 35 15 10 1 2,5 15 8,9 10 5 5 43,8 5 2 Kana∏ 5 Mazurski 2,5 10 1 2,5 20 56,6 2 50 1 5 45 20 35 39,2 2,5 15 10 1 35 5 20 2,5 Âwi´cajty 25 0 200 m 2 5 20 0 300 m 20 1 1 15 1 do rz. Drw´cy Ryc. 34. Jezioro Radomno Symsarna 5 25 Ryc. 31. Jezioro Luterskie

15 5 3 4,1 0 300 m 5 3 15 2,5 5 5 Ryc. 33. Jezioro Pi∏akno 1 5 Kirsajty 0 1000 m z Jeziora Gronowskiego 2,5 Pas∏´ka Ryc. 32. Jezioro Mamry Pó∏nocne Dargin

Pas∏´ka (z jez. Kirsajty) Struga 16,5 1 1 Rumian 5 15 2,5 1 10 dop∏yw z Jeziora 5 2,5 Starokiejkuckiego

10 0 300 m Jemio∏ówka 15 12,9 Wel 1 2,5 1 Ryc. 36. Jezioro Saràg Sapina 7,5 5 5 5 15 5 28 5 1 5 2,5 1

1 9,2

7,5 Mamry 0 1000 m Pó∏nocne 5 1 2,5 10 Wel Ryc. 38. Jezioro Âwi´cajty 5 0 300 m 10,9 1 5 10 2,5 1 3,6 Ryc. 40. Jezioro Tarczyƒskie 2,5 300 m 0 do jeziora 1 Lekarty

7,5 Ryc. 35. Jezioro Rumian 5 2,5

1 3,4 z jeziora Gryêliny Wel 2,5 1 25 14,4 0 300 m 2 10 25 5 0 300 m 24,5 25 5 25 do Jeziora Ryc. 41. Jezioro Wa∏pusz 5 1 15 Brajnickiego 1 5 25 Ryc. 37. Jezioro Studa 2 29,5 25 5 Wel

0 300 m 2,5

Ryc. 39. Jezioro Âwi´tajno (Narty) Wa∏pusz 3. MONITORING WÓD NA TERENACH WIEJSKICH

W roku 2005 kontynuowano badania monitoringowe wód w 3.1. Omówienie wyników badaƒ ramach Programu „Ochrona Êrodowiska na terenach wiejskich” uruchomionego przez Narodowy Fundusz Ochrony POLDER K¢PNIEWO Ârodowiska i Gospodarki Wodnej przy wspó∏pracy z Minister- Zgodnie z podzia∏em fizyczno-geograficznym Polski Polder stwem Ârodowiska i wsparciu finansowym Âwiatowego Fundu- K´pniewo le˝y we wschodniej cz´Êci ˚u∏aw WiÊlanych. Pod szu dla Ârodowiska (GEF), Skandynawskiej Korporacji Finan- wzgl´dem morfologicznym jest to delta Wis∏y – nisko po∏o˝ona sowania Ârodowiska (NEFCO) oraz Banku Âwiatowego (WB). równina utworzona przez akumulacj´ namu∏ów rzecznych. Po- Podstawowym celem Programu jest: propagowanie, wspie- lder porozcinany jest g´stà siecià rowów melioracyjnych zbiera- ranie i dofinansowanie rolnictwa stosujàcego zasady ochrony jàcych wody z okolicznych terenów. Kierunek przep∏ywu oraz Êrodowiska gruntowo-wodnego przed zanieczyszczeniem po- wysokoÊç zalegania wody zale˝y przede wszystkim od prac od- chodzàcym z produkcji zwierzćej. Koƒcowym efektem reali- wodnieniowych. Obszary rolnicze na tym terenie u˝ytkowane sà zacji Programu b´dzie redukcja, pochodzàcych z rolnictwa, ∏a- pod upraw´ zbó˝, buraków cukrowych oraz jako u˝ytki zielone. dunków zwiàzków biogennych sp∏ywajàcych do Morza Ba∏tyc- Piezometry zlokalizowano na terenie dwóch gospodarstw, kiego. z których jedno wyposa˝one jest w urzàdzenia chroniàce Êro- Wykonywane w ramach Programu badania monitoringowe dowisko (ryc. 44). Piezometry rozmieszczono nast´pujàco: dostarczajà informacji o istniejàcym stanie Êrodowiska grunto- trzy (P3A, P3B, P4) na terenie gospodarstwa wyposa˝o- wo-wodnego i zachodzàcych w nim zmianach w miar´ realiza- nego w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko przed zanie- cji nowych inwestycji. Na obszarze województwa warmiƒsko- czyszczeniem pochodzàcym z produkcji zwierzćej (p∏y- -mazurskiego sieç monitoringowà wykonano: t´ obornikowà, zbiornik na gnojowic´, zbiornik na od- • na terenie gminy Markusy – na Polderze K´pniewo: zlo- cieki): kalizowano 5 piezometrów (punktów obserwacyjnych ja- • piezometr 3A – monitoruje wody podziemne nap∏ywajà- koÊci wód podziemnych); ce z gospodarstwa i znajduje si´ pomi´dzy g∏ównym • na terenie gminy Pas∏´k – na obszarze zlewni cieku Anio- zbiornikiem na gnojowic´, a p∏ytà obornikowà; ∏owo: zlokalizowano 3 piezometry oraz dwa przekroje • piezometr 3B – jest punktem uzupe∏niajàcym piezometr badania wód powierzchniowych. 3A i znajduje si´ na pastwisku przylegajàcym bezpoÊred- W ramach realizowanego Programu badania wód pod- nio do budynków gospodarczych; ziemnych wykonywane sà raz w kwartale, natomiast wód po- • piezometr 4 – znajduje si´ równie˝ na pastwisku przyle- wierzchniowych raz w miesiàcu, a w pobranych próbach wyko- gajàcym do budynków gospodarczych, w pobli˝u rowu nywane sà nast´pujàce oznaczenia: zbierajàcego wody z pastwiska oraz terenu, po∏o˝onego • w wodach podziemnych: w pobli˝u gospodarstwa bez urzàdzeƒ. poziom wody w piezometrach (w m p.p.t), temperatur´ wo- dwa (P5, P6) zainstalowano na terenie gospodarstwa nie dy (°C), przewodnictwo elektrolityczne w∏aÊciwe (µS/cm), posiadajàcego urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko przed zapach (krotnoÊç), barw´ (mg Pt/l), odczyn wody (pH), po- zanieczyszczeniem z produkcji zwierzćej:

tencja∏ redoks (mV), tlen rozpuszczony (mg O2/l), azotany • piezometr P5 – w pobli˝u miejsca sk∏adowania obornika, (mg NO3/l), azotyny (mg NO2/l), amoniak (mg NH4/l), fos- w celu monitorowania wód nap∏ywajàcych z terenu go- forany (mg PO4/l); spodarstwa. W 2005 roku, w zwiàzku z planowanà budo- • w wodach powierzchniowych: wà zbiornika na gnojówk´ i p∏yty obornikowej, zmienio- stan wody (cm), temperatur´ wody (°C), przewodnictwo no miejsce sk∏adowania obornika. Prac budowlanych elektrolityczne w∏aÊciwe (µS/cm), zapach (krotnoÊç), bar- jednak nie wykonano, natomiast obornik przez ca∏y rok w´ (mg Pt/l), odczyn wody (pH), potencja∏ redoks (mV), 2005 sk∏adowano w „nowym” miejscu, w pewnym odda-

tlen rozpuszczony (mg O2/l), azotany (mg NO3/l), azotyny leniu od piezometru P5 (ryc. 42 i 43). (mg NO2/l), amoniak (mg NH4/l), azot ogólny Kjeldahla • piezometr P6 – znajduje si´ przy rowie melioracyjnym (mg N/l), fosforany (mg PO4/l), utlenialnoÊç (mg O2/l). p∏ynàcym w kierunku gospodarstwa z urzàdzeniami W 2005 roku ze wzgl´du na panujàcà susz´ nie wykonano chroniàcymi Êrodowisko, w miejscu bezpoÊrednio nie na- pe∏nego zakresu programu badaƒ: ra˝onym na zanieczyszczenia z produkcji zwierz´cej. • w III kwartale nie pobrano prób z piezometru P5 (piezo- Wykonane w 2005 roku badania wód kwalifikujà wody metr w trakcie badaƒ by∏ suchy); podziemne na Polderze K´pniewo, zarówno na terenie gospo- • w IV kwartale nie pobrano prób z piezometrów P3, P4, darstwa z urzàdzeniami, jak i bez do V klasy czystoÊci, czyli P5 i P6 (piezometry w trakcie poboru prób suche); wód z∏ej jakoÊci. Zdecydowa∏y o tym (tab. 4) przede wszystkim • od sierpnia do listopada nie pobrano prób z cieku Anio- st´˝enia: ∏owo w przekroju Anio∏owo (koryto by∏o suche). • amoniaku w piezometrach P3A, P3B, P4; Ocen´ jakoÊci wód wykonano w oparciu o rozporzàdzenie • przewodnictwa elektrolitycznego w∏aÊciwego; Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfi- azotynów i amoniaku w piezometrze P5; kacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i pod- • amoniaku i fosforanów w piezometrze P6. ziemnych, sposobu monitoringu oraz sposobu interpretacji wy- Przekroczenie dopuszczalnych st´˝eƒ amoniaku stwierdzo- ników i prezentacji stanu tych wód. Rozporzàdzenie to straci- no we wszystkich piezometrach znajdujàcych si´ na Polderze.

∏o wa˝noÊç 1 stycznia 2005 roku, jednak ze wzgl´du na brak WartoÊci st´˝eƒ mieÊci∏y si´ w zakresie od 2,193 mg NH4/l (P6 nowych przepisów wykorzystano ostatnie obowiàzujàce. luty) do 39,345 mg NH4/l (P5 luty). Pomimo zmiany miejsca

51 Miejsce sk∏adowania obornika od grudnia 2004 Piezometr P6 Piezometr P6

Piezometr P5 Piezometr P5

Obora i stodo∏a Obora i stodo∏a

„Stare” miejsce sk∏adowania obornika Rów mielioracyjny Rów Rów mielioracyjny Rów Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Droga Droga

Kana∏ Modry Kana∏ Modry

Ryc. 42. Miejsce sk∏adowania obornika na terenie gospodarstwa Ryc. 43. Czasowe miejsce sk∏adowania obornika na terenie gospodar- bez urzàdzeƒ – szkic terenu bez skali stwa bez urzàdzeƒ od grudnia 2004 roku – szkic terenu bez skali

Punkty monitoringu wód podziemnych

Zabudowania gospodarstwa wyposa˝onego w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko

Zabudowania gospodarstwa bez urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko

Elblàg K´pniewo

P4 P3B Kana∏ Modry Pas∏´k P6 P3A P5

Ryc. 44. Polder K´pniewo – sieç monitoringu lokalnego wód podziemnych

Tabela 4. Polder K´pniewo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2005 roku

Numer otworu obserwacyjnego Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji wód podziemnych Minimum Maksimum

P3A V Amoniak [mg NH4/l] 3,883 7,860

P3B V Amoniak [mg NH4/l] 3,973 16,630

P4 V Amoniak [mg NH4/l] 2,748 17,080 Przewodnictwo elektrolityczne w∏. [µS/cm] 3400 3630

P5 V Azotyny [mg NO2/l] 0,181 0,487

Amoniak [mg NH4/l] 23,478 39,345 Amoniak [mg NH /l] 2,193 8,690 P6 V 4 Fosforany [mg PO4/l] 0,44 5,5

sk∏adowania obornika na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ mg NO3/l) lub zagro˝onych zanieczyszczeniem (40 mg NO3/l) najwy˝sze st´˝enia amoniaku wystàpi∏y w piezometrze P5 zwiàzkami azotu pochodzàcymi ze êróde∏ rolniczych (rozpo- (wartoÊci st´˝eƒ by∏y jednak zdecydowanie ni˝sze w porówna- rzàdzenie Ministra Ârodowiska z 23.12.2002 roku w sprawie niu z rokiem 2004). Wysokie wartoÊci st´˝eƒ amoniaku, odpo- kryteriów wyznaczania wód wra˝liwych na zanieczyszczenia wiadajàce g∏ównie V klasie czystoÊci, potwierdzajà bliskoÊç zwiàzkami azotu ze êróde∏ rolniczych). Jedynie w piezometrze ognisk zawierajàcych substancje organiczne, a w tym przypad- P5, w lutym, st´˝enie azotanów wynios∏o 41,20 mg NO3/l ku, miejsc gromadzenia obornika i gnojówki. (III klasa czystoÊci), czyli nieznacznie przekroczy∏o wartoÊç St´˝enia azotanów w piezometrach P3A, P3B, P4 i P6 by∏y dopuszczalnà dla wód zagro˝onych zanieczyszczeniem. Zawar- niskie, mieÊci∏y si´ w przedziale od 0,49 mg NO3/l w P3B w ma- toÊç azotanów, amoniaku i fosforanów w 2005 roku, w piezo- ju do 4,87 mg NO3/l w P4 w lutym, i nie przekracza∏y wartoÊci metrach znajdujàcych si´ na Polderze K´pniewo, przedstawio- dopuszczalnych okreÊlonych dla wód zanieczyszczonych (50 no na rycinach 45-47.

52 P3A P3B P4 P5 P6 [mg NO /l] 3 41,2 40 35 30 25 20 15 10 Punkty monitoringu wód podziemnych brak danych brak danych 5 Punkty monitoringu wód powierzchniowych 0 Zabudowania gospodarstw wyposa˝onych 22.02.05 31.05.05 26.07.05 16.11.05 w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko P2B P2A

Ryc. 45. ZawartoÊç azotanów w piezometrach zlokalizowanych Q2R2W2 na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku

ANIO¸OWO P3A P3B P4 P5 P6

[mg NH4/l] 40 35 30 P1 25 20 15 brak danych 10 Q1R1W1 5 brak danych 0 22.02.05 31.05.05 26.07.05 16.11.05

Ryc. 46. ZawartoÊç amoniaku w piezometrach zlokalizowanych Ciek Anio∏owo na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku

Elszka P3A P3B P4 P5 P6

[mg PO4/l] 3 2,5 2 Ryc. 48. Zlewnia cieku Anio∏owo – sieç monitoringu lokalnego wód 1,5 1 brak danych 0,5 brak danych 0 • P2A – powy˝ej miejscowoÊci Anio∏owo. Monitoruje wo- 22.02.05 31.05.05 26.07.05 16.11.05 dy podziemne z terenów rolniczych pozbawionych siedlisk ludzkich i gospodarstw rolnych. Pe∏ni równie˝ rol´ Ryc. 47. ZawartoÊç fosforanów w piezometrach zlokalizowanych piezometru t∏owego. na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku • P2B – umieszczono w pobli˝u P2A w celu monitorowania górnej warstwy wód podziemnych nap∏ywajàcych z tere- nów u˝ytków rolnych. Jest równie˝ piezometrem rezer- ZLEWNIA CIEKU ANIO¸OWO wowym w przypadku zaniku wody w piezometrze P2A. Ciek Anio∏owo o d∏ugoÊci 7,2 km i powierzchni zlewni 18,2 km2 • P1 – poni˝ej miejscowoÊci Anio∏owo. Monitoruje wody znajduje si´ w po∏udniowej cz´Êci mezoregionu Wysoczyzny podziemne nap∏ywajàce z Anio∏owa oraz rozleg∏ych Elblàskiej. Uchodzi do rzeki Elszki, b´dàcej dop∏ywem Jezio- u˝ytków rolnych. ra Dru˝no. Pod wzgl´dem morfologicznym le˝y na stokach Wykonane w 2005 roku badania wód podziemnych zakwa- Wysoczyzny Elblàskiej. Cechà charakterystycznà zlewni jest lifikowa∏y wody powy˝ej Anio∏owa (piezometry P2A i P2B) stosunkowo ma∏y udzia∏ obszarów bezodp∏ywowych (12,4%) do II klasy czystoÊci, czyli wód dobrej jakoÊci, natomiast wody w stosunku do powierzchni zlewni ca∏kowitej. Sieç badawczà, podziemne poni˝ej Anio∏owa (piezometr P1) do IV klasy czy- sk∏adajàcà si´ z punktów obserwacyjnych jakoÊci wód pod- stoÊci, czyli wód niezadowalajàcej jakoÊci, o czym zdecydowa- ziemnych (trzy piezometry) i powierzchniowych (dwa przekro- ∏y st´˝enia azotynów i amoniaku (tab. 5). je pomiarowo-kontrolne) umieszczono w górnej cz´Êci zlewni Otrzymane w trakcie badaƒ st´˝enia azotanów, zarówno (ryc. 48). Zadaniem utworzonej sieci badawczej jest monitoro- powy˝ej, jak i poni˝ej Anio∏owa mieÊci∏y si´ w granicach I kla- wanie dop∏ywu z pól uprawnych i u˝ytków zielonych znajdujà- sy czystoÊci, czyli nie przekracza∏y granicznych wartoÊci 40 i 50 cych si´ w górnej cz´Êci zlewni. mg NO3/l wskazujàcych na wody wra˝liwe na zanieczyszczenie zwiàzkami azotu pochodzàcymi z rolnictwa. ZawartoÊç azota- Wody podziemne nów, amoniaku i fosforanów w 2005 roku, w piezometrach Punkty obserwacyjne wód podziemnych rozmieszczono nast´- znajdujàcych si´ na terenie zlewni cieku Anio∏owo, przedsta- pujàco: wiono na rycinach 49–51.

53 Tabela 5. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2005 roku

Numer otworu obserwacyjnego Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji wód podziemnych Minimum Maksimum Przewodnictwo elektrolityczne w∏. [µS/cm] 459 490

Azotyny [mg NO2/l] 0,013 0,033 P2A II Amoniak [mg NH4/l] 0,026 0,115

Fosforany [mg PO4/l] 0,1 0,21 Temperatura wody [°C] 3,0 14,1 Przewodnictwo elektrolityczne w∏. [µS/cm] 416 510

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] 0,68 1,2 P2B II Azotyny [mg NO2/l] 0,010 0,049

Amoniak [mg NH4/l] 0,005 0,129

Fosforany [mg PO4/l] 0,08 0,47 Azotyny [mg NO /l] 0,013 0,148 P1 IV 2 Amoniak [mg NH4/l] 0,230 0,993

P2A P2B P1 P2A P2B P1

[mg NO3/l] [mg PO4/l] 1,4 0,5

1,2 0,4 1 brak danych brak danych 0,8 0,3 0,6 0,2 0,4 0,1 0,2 0 0 23.02.05 01.06.05 27.07.05 16.11.05 23.02.05 01.06.05 27.07.05 16.11.05

Ryc. 49. ZawartoÊç azotanów w piezometrach zlokalizowanych Ryc. 51. ZawartoÊç fosforanów w piezometrach zlokalizowanych na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku

Wykonane w 2005 roku badania jakoÊci wód powierzchnio- P2A P2B P1 wych kwalifikujà ciek Anio∏owo zarówno powy˝ej, jak i poni˝ej

[mg NH4/l] Anio∏owa do V klasy czystoÊci, czyli wód z∏ej jakoÊci (tab. 6). 1,2 Zdecydowa∏y o tym: 1 • w przekroju Anio∏owo – wartoÊci barwy, tlenu rozpusz- 0,8 czonego, ChZT-Mn, azotu ogólnego Kjeldahla, azoty- 0,6 nów, amoniaku i fosforanów; 0,4 brak danych • w przekroju Bogaczewo – wartoÊci barwy, azotu ogólne- 0,2 go Kjeldahla i amoniaku. 0 23.02.05 01.06.05 27.07.05 16.11.05 Podczas badaƒ wykonywanych w 2005 roku, w zwiàzku z panujàcà suszà, przez 4 miesiàce (od sierpnia do listopada) Ryc. 50. ZawartoÊç amoniaku w piezometrach zlokalizowanych koryto cieku na odcinku od êróde∏ do miejscowoÊci Anio∏owo na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku by∏o suche. Ju˝ od lipca natomiast obserwowano na tym odcinku niski poziom wody w cieku, co znalaz∏o odzwierciedlenie w stosunkowo wysokich st´˝eniach badanych wskaêników za- Wody powierzchniowe nieczyszczeƒ w pobranych w lipcu próbach wody. Przekroje pomiarowe badania wód powierzchniowych roz- Otrzymane w trakcie badaƒ st´˝enia azotanów zarówno mieszczono: w przekroju Anio∏owo, jak i Bogaczewo odpowiada∏y I lub II kla-

• przekrój Anio∏owo (Q2R2) powy˝ej miejscowoÊci Anio- sie czystoÊci i mieÊci∏y si´ w zakresach od 2,44 mg NO3/l (w ma- ∏owo. Monitoruje jakoÊç wód powierzchniowych nie za- ju) do 10,45 mg NO3/l (w grudniu) w przekroju Anio∏owo wierajàcych zanieczyszczeƒ z miejsc gromadzenia gno- i od 3,85 mg NO3/l (w maju) do 9,04 mg NO3/l (w grudniu) jówki i obornika. w przekroju Bogaczewo. Stwierdzone st´˝enia nie przekroczy-

• przekrój Bogaczewo (Q1R1) poni˝ej miejscowoÊci Anio- ∏y wi´c granicznych wartoÊci 40 i 50 mg NO3/l wskazujàcych ∏owo, przy drodze krajowej E-7 (odcinek Bogaczewo na wody wra˝liwe na zanieczyszczenie zwiàzkami azotu pocho- – Zielony Gràd). Ma na celu zbilansowaç ∏adunek zanie- dzàcymi z rolnictwa. Na rycinach 52–56 przedstawiono zawar- czyszczeƒ nap∏ywajàcych ze zlewni. toÊç w 2005 roku wybranych wskaêników zanieczyszczeƒ w cieku Anio∏owo.

54 Tabela 6. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód powierzchniowych w 2005 roku

Przekrój pomiarowy Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji Minimum Maksimum Barwa [mg Pt/l] 52,0 532,0

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] 1,74 13,20 V ChZT-Mn [mg O2/l] 11,1 92,0 Anio∏owo (Q2R2) Azot Kjeldahla [mg N/l] 0,72 44,78

Azotyny [mg NO2/l] 0,03 1,02

Amoniak [mg NH4/l] 0,413 46,6

Fosforany [mg PO4/l] 0,11 27,44 Barwa [mg Pt/l] 13,0 101 Bogaczewo V Azot Kjeldahla [mg N/l] 0,95 8,99 (Q1R10) Amoniak [mg NH4/l] 0,13 7,108

[mg O2/l] Anio∏owo Bogaczewo [mg NO3/l] Anio∏owo Bogaczewo 14 12 12 10 10 8 8 6 6 4 4 2 2 0 0 31.01 21.02 16.03 14.04 23.05 01.06 10.07 18.08 21.09 24.10 16.11 14.12 31.01 21.02 16.03 14.04 23.05 01.06 10.07 18.08 21.09 24.10 16.11 14.12

Ryc. 52. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach cieku Anio∏owo Ryc. 55. ZawartoÊç azotanów w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku w 2005 roku

Anio∏owo Bogaczewo Anio∏owo Bogaczewo [mg NH4/l] [mg PO4/l] 46,6 27,44 10 3 9 2,5 8 7 2 6 5 1,5 4 1 3 2 0,5 1 0 0 31.01 21.02 16.03 14.04 23.05 01.06 10.07 18.08 21.09 24.10 16.11 14.12 31.01 21.02 16.03 14.04 23.05 01.06 10.07 18.08 21.09 24.10 16.11 14.12

Ryc. 53. ZawartoÊç amoniaku w wodach cieku Anio∏owo Ryc. 56. ZawartoÊç fosforanów w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku w 2005 roku

[mg N/l] Anio∏owo Bogaczewo 44,78 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 31.01 21.02 16.03 14.04 23.05 01.06 10.07 18.08 21.09 24.10 16.11 14.12

Ryc. 54. ZawartoÊç azotu Kjeldahla w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku

55 3.2. Podsumowanie

• Wody na terenie Polderu K´pniewo i w zlewni cieku Anio∏o- wo ró˝nià si´ zawartoÊcià badanych wskaêników zanieczysz- czeƒ. Wy˝szymi wartoÊciami st´˝eƒ charakteryzujà si´ wody Polderu K´pniewo. • Na Polderze K´pniewo wysokie wartoÊci parametrów fizykochemicznych, wskazujàce na przenikanie do wód zanieczysz- czeƒ z hodowli zwierzàt, wyst´pujà zarówno w piezometrach znajdujàcych si´ na terenie gospodarstwa posiadajàcego urzàdzenia chroniàce Êrodowisko, jak i na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ. Przyczynà tego jest obj´cie badaniami p∏ytkich wód gruntowych, bardzo wra˝liwych na zanieczyszczenia. Poziom tych wód na terenie Polderu jest sztucznie re- gulowany, co powoduje wykluczenie ich z naturalnego obiegu wód w zlewni. • Zmiana miejsca sk∏adowania obornika, na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko (Polder K´pniewo), spowodowa∏a popraw´ jakoÊci wód w piezometrze P5. • W zlewni cieku Anio∏owo wody podziemne lepszej jakoÊci wystàpi∏y powy˝ej Anio∏owa.

56 fot. Jerzy ¸aêniewski II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZE¡ DO POD¸O˚A

1. WPROWADZENIE

Monitoring Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Miesićzne próbki opadów analizowane sà na zawartoÊç Zanieczyszczeƒ do Pod∏o˝a uruchomiony zosta∏ jako jeden zwiàzków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali z podsystemów Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska (PMÂ) ci´˝kich), tj. na zawartoÊç chlorków, siarczanów, azotynów w 1998 roku. Celem tego monitoringu jest okreÊlanie w skali i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólne- kraju rozk∏adu ∏adunków zanieczyszczeƒ wprowadzanych go, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, ˝elaza, o∏o- z mokrym opadem (wet-only) do pod∏o˝a w ujćiu czasowym wiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest te˝ i przestrzennym. Systematyczne badania sk∏adu fizykoche- odczyn (pH) opadów oraz przewodnoÊç elektryczna w∏aÊciwa. micznego opadów oraz równoleg∏e obserwacje i pomiary para- Analizy sk∏adu fizykochemicznego opadów wykonywane sà metrów meteorologicznych dostarczajà informacji o obcià˝e- przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów niu obszarów leÊnych, gleb i wód powierzchniowych substan- ochrony Êrodowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria cjami deponowanymi z powietrza – zwiàzkami zakwaszajàcy- analizujà opady ze stacji po∏o˝onych w danym województwie. mi, biogennymi i metalami ci´˝kimi, tworzàc podstawy do ana- W województwie warmiƒsko-mazurskim analizy wykonuje la- lizy istniejàcego stanu. Badania w pe∏nym cyklu rocznym prze- boratorium WIOÂ w Olsztynie. prowadzono po raz pierwszy w 1999 roku. Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opa- Jednostkà nadzorujàcà, z ramienia G∏ównego Inspektora- dów z 25 stacji monitoringowych oraz danych pomiarowych tu Ochrony Ârodowiska, dzia∏alnoÊç systemu monitoringu che- ze 162 punktów pomiaru wysokoÊci opadów, charakteryzujà- mizmu opadów jest Wroc∏awski Oddzia∏ Instytutu Meteorolo- cych Êrednie pole sum opadów dla obszaru Polski, opracowy- gii i Gospodarki Wodnej, który prowadzi bank danych, przygo- wane sà mapy rozk∏adu przestrzennego wysokoÊci opadów towuje (zgodnie z wytycznymi) raporty i opracowania, wspó∏- i st´˝eƒ substancji zawartych w opadach oraz wielkoÊci ich de- pracuje z GIOÂ i wojewódzkimi inspektoratami ochrony Êro- pozycji na obszar Polski i jej poszczególne tereny. dowiska. Laboratorium IMGW we Wroc∏awiu jest odpowie- Wyniki badaƒ monitoringowych dla obszaru Polski z 2004 dzialne za prowadzenie testów jakoÊci analiz w laboratoriach roku przedstawione sà w sprawozdaniu rocznym i w interneto- WIOÂ w zakresie oznaczanych parametrów oraz wdra˝anie wym serwisie informacyjnym GIOÂ (http://www.gios.gov.pl). optymalnych metodyk analitycznych. W niniejszym opracowaniu zaprezentowano wyniki badaƒ Sieç pomiarowo-kontrolna monitoringu sk∏ada si´ z 25 sta- dla obszaru województwa warmiƒsko-mazurskiego. Przedsta- cji badawczych chemizmu opadów (stacje synoptyczne wione dane obrazujà stan jakoÊci i ocen´ kwasowoÊci wód IMGW), gwarantujàcych reprezentatywnoÊç pomiarów dla deszczowych w 2004 roku oraz iloÊci deponowanych substancji oceny obszarowego rozk∏adu zanieczyszczeƒ oraz ze 162 po- wraz z opadami. Obcià˝enie powierzchniowe obszaru woje- sterunków opadowych charakteryzujàcych Êrednie pole opado- wództwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku porównano we dla obszaru Polski (ryc. 57). z depozycjà w poszczególnych latach 1999–2003 oraz przedsta- Na stacjach badawczych monitoringu zbierany jest w spo- wiono tendencje zmian w tym okresie. sób ciàg∏y opad atmosferyczny mokry (wet-only) i analizowa- ny w cyklach miesićznych. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone sà pomiary i obserwacje wysokoÊci i rodzaju opadu, kierunku i pr´dkoÊci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na ka˝dej stacji zbierane sà próbki dobowe opadów i na bie˝àco (po up∏ywie doby opadowej) bezpo- Êrednio na stacji wykonywany jest pomiar ich odczynu (pH). Na posterunkach opadowych dokonuje si´ tylko pomiaru wy- sokoÊci opadów.

57 2. ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZE¡ Z OPADÓW DO POD¸O˚A W 2004 ROKU

W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmos- rozk∏ad przestrzenny badanych substancji na obszarze Polski ferycznych i depozycji zanieczyszczeƒ do pod∏o˝a na obszarze w siatce 8x8 km, interpretowany dalej w programie MapInfo, województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku analizowa- oszacowano ich wielkoÊci ∏adunków jednostkowych i ca∏kowi- no wody opadowe przed kontaktem z pod∏o˝em, tak jak w la- tych obcià˝ajàcych województwo warmiƒsko-mazurskie, jego tach poprzednich, na stacji po∏o˝onej w Olsztynie. Sk∏ad fizy- poszczególne powiaty i dla porównania obszary pozosta∏ych kochemiczny miesićznych próbek opadów z tej stacji monito- województw Polski. Obliczone dane sà dost´pne we wzmian- ringowej oraz wielkoÊci miesićzne sum opadów przedstawio- kowanym we wst´pie internetowym serwisie informacyjnym no w tabeli 7. GIOÂ. Przyk∏adowo w niniejszym opracowaniu zilustrowano WielkoÊci miesićznych ∏adunków badanych substancji zró˝nicowanie w obcià˝eniu rocznym Polski i województwa wnoszonych wraz z opadami na teren reprezentowany przez warmiƒsko-mazurskiego azotem i fosforem ogólnym, oraz o∏o- stacj´ monitoringowà w Olsztynie podano w tabeli 8. wiem i kadmem (ryc. 58–61). Wyniki pomiarów iloÊci wody opadowej w 2004 roku, zare- Dla porównania wielkoÊci mokrej depozycji na obszarze jestrowane na 162 punktach pomiaru wysokoÊci opadu repre- województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 1999–2004 zentujàcych Êrednie pole opadowe dla obszaru Polski (w tym przeanalizowano wielkoÊci ∏adunków jednostkowych badana obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego) oraz wyni- nych substancji wniesionych przez opady atmosferyczne ki analiz sk∏adu opadów z 25 stacji monitoringowych (ryc. 57) w poszczególnych latach, a na rycinie 62 przedstawiono dia- poddano analizie przy u˝yciu komputerowego systemu infor- gramy i linie trendu dla tych ∏adunków na tle Êredniorocznych macji przestrzennej (GIS). Wykorzystujàc model generujàcy sum opadów.

Stacje pomiaru chemizmu

Stacje opadowe

Ryc. 57. Sieç stacji pomiarowo-kontrolnych Ogólnopolskiego Monitoringu Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeƒ do Pod∏o˝a

58 Miesiàc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 1,171,630,56 0,710,57 1,520,54 0,420,15 0,87 0,600,55 3,34 0,380,07 0,66 0,120,052 0,43 1,33 0,610,0260 2,57 0,42 0,140,029 0,57 0,023 0,190,0021 0,0060 0,40 1,10 1,490,00006 2,37 0,28 0,008 0,19 0,0350,0007 0,0005 0,47 0,0050 0,13 0,000040,0002 0,39 0,61 0,87 0,0130,0030 1,67 0,0006 0,20 0,0006 0,11 0,046 0,0050 0,000041,24 0,34 0,0002 0,190,018 0,35 0,56 0,0020 1,11 0,0009 0,013 0,0016 0,00012 0,00200,0251 2,84 0,013 0,28 0,13 0,0002 1,08 0,36 0,13 0,0050 0,014 0,00007 0,0005 0,0008 0,61 0,67 0,015 0,0020 0,65 0,0003 0,028 0,0001 2,08 0,21 0,10 2,02 0,00006 0,0040 0,0003 0,36 0,025 0,14 0,0005 0,0003 0,0080 0,82 0,004 0,0001 0,79 0,78 0,032 0,00009 2,27 0,0050 0,16 0,09 0,0005 0,0013 1,91 0,015 0,75 0,0040 0,0032 0,13 0,0001 0,018 0,66 0,00012 1,05 0,028 0,75 0,0030 0,0007 1,48 0,58 0,0022 0,0030 0,0004 0,08 0,022 1,37 0,0002 0,00014 0,41 0,24 0,013 0,079 2,96 0,0030 0,59 0,93 0,0010 0,0015 0,0040 0,0003 2,36 0,00007 0,55 0,14 0,0002 0,024 1,00 0,009 0,73 0,13 0,0030 0,069 0,0005 2,13 0,0007 0,00009 0,0050 0,94 0,0041 0,89 0,0004 2,42 0,026 1,91 0,12 0,026 0,0050 0,63 1,06 0,00018 0,0007 0,0009 0,046 0,40 0,0090 0,0050 0,75 0,0002 1,16 0,024 1,34 0,0030 0,0007 0,027 0,25 0,0010 0,094 0,0002 1,16 0,32 0,0002 1,34 0,029 0,0030 0,0008 0,027 0,34 0,0002 0,0004 1,99 0,0030 0,017 0,0007 1,03 0,049 0,0002 1,73 0,018 1,47 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 /dm 2 /dm /dm - - + 4 ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesićzne sumy opadów Wskaênik Jednostka 22 Miesićzna suma opadów mm 29,8 51,9 33,7 52,6 72,5 91,3 116,2 106,5 25,8 72,6 42,3 49,5 12 Odczyn3 PrzewodnoÊç4 Chlorkimg Cl 5 Siarczany6 Azotyny+azotany7 Azot amonowy8 Sód µS/cm9 pH Potas10 mg N/dm Wapƒ mg 24,2SO 11 Magnez12 mg N/dm 4,60 Cynk13 Miedê 17,414 ˚elazo15 6,56 O∏ów mg Na/dm 16 mg K/dm 26,3 Kadm17 mg Ca/dm mg Mg/dm Nikiel18 6,46 Chrom og.19 mg Zn/dm 21,6 Mangan mg Cu/dm 20 Azot ogólny mg Fe/dm 21 5,50 Fosfor ogólny mg Pb/dm 16,6 Jon wodorowy mg Cd/dm 6,43 mg Cr/dm mg Ni/dm 19,10 mg Mn/dm mg N/dm mg P/dm 6,53 mg H 17,6 5,39 17,5 5,30 23,0 6,67 19,2 6,69 35,9 6,16 32,4 6,80 Lp. Tabela 7. Sk∏ad fizykochemiczny Tabela Êredniomiesićznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2004 roku

59 Olsztynie Miesiàc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII /ha 0,49 0,79 1,13 1,35 1,72 1,52 3,30 2,22 0,59 1,07 1,00 1,20 2 /ha 0,0075 0,0002 0,0001 0,0017 0,0003 0,0003 0,0048 0,0053 0,0001 0,0001 0,0003 0,0001 //ha 0,35 0,37 0,29 0,23 0,29 0,36 0,41 0,65 0,21 0,48 1,25 1,05 - - + 4 Wskaênik Jednostka 12 Chlorkikg Cl 3 Siarczany4 Azotyny+azotany5 Azot amonowy6 Sód7 Potas8 kg N/ha Wapƒ9 kg SO Magnez10 kg N/ha Cynk 0,1711 Miedê12 ˚elazo 0,1713 O∏ów 0,22 kg Na/ha14 Kadm kg K/ha15 kg Ca/ha 0,31 Nikiel 0,16 kg Mg/ha16 0,22 Chrom og. 0,0417 0,16 Mangan kg Zn/ha 0,0218 kg Cu/ha 0,45 Azot ogólny 0,2019 kg Fe/ha 0,30 0,06 Fosfor ogólny 0,015 0,0077 0,32 kg Pb/ha Jon wodorowy 0,07 0,009 kg Cd/ha 0,58 0,14 kg Cr/ha 0,34 0,012 kg Ni/ha 0,0031 0,06 0,0006 0,50 0,00002 0,06 kg Mn/ha 0,004 kg N/ha 0,44 0,0001 0,0002 0,15 0,0017 kg 0,0003P/ha 0,012 0,00002 0,31 kg H 0,07 0,0009 0,46 0,004 0,37 0,06 0,0001 0,0003 0,0002 0,005 0,0026 0,00001 0,51 0,15 0,024 0,0010 0,42 0,14 0,0001 0,0003 0,007 0,80 0,00006 0,56 0,0015 0,0008 0,09 0,007 0,78 0,009 0,0017 0,26 0,38 0,00005 0,0001 0,12 0,0003 0,011 0,0006 0,0018 0,008 0,68 0,59 0,09 0,0021 0,026 0,84 0,00005 0,24 0,0001 0,0002 0,0093 0,0005 0,19 0,004 0,16 0,008 0,0036 0,91 1,00 0,00010 0,037 0,10 0,27 0,0001 0,0005 0,0015 0,17 0,0043 0,021 0,30 0,14 0,0027 0,00013 0,016 0,80 0,99 0,030 0,0002 0,0008 0,09 0,0008 0,0023 0,43 0,15 0,00004 0,014 0,0035 0,31 0,022 0,06 0,0002 0,020 0,0011 0,24 0,0004 0,0029 0,91 0,00005 0,04 0,40 0,0032 0,002 0,40 0,31 0,030 0,0001 0,0001 0,09 0,0021 0,00004 0,0005 0,050 0,65 1,23 0,0013 0,09 0,37 0,019 0,81 0,00009 0,0001 0,0005 0,0045 0,026 0,0004 0,019 0,17 0,0022 0,49 1,24 0,11 0,011 0,0001 0,0003 0,0005 0,66 0,007 0,047 0,16 0,0013 0,66 0,0002 0,0004 0,013 0,51 0,17 0,012 0,0015 0,75 0,021 0,009 0,73 0,73 Lp. Tabela 8. Miesi´czne wielkoÊci Tabela ∏adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2004 roku ze stacji monitoringowej w

60 LEGENDA Polska Województwo 13,84 – 14,36 14,87 – 24,72 13,13 – 13,84 12,57 – 14,87 12,12 – 13,12 10,68 – 12,57 10,96 – 12,12 9,24 – 10,68 9,11 – 10,96 6,56 – 9,24

Ryc. 58. Roczne ∏adunki jednostkowe azotu ogólnego (w kg N/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

LEGENDA Polska Województwo 0,378 – 0,419 0,445 – 0,602 0,293 – 0,378 0,338 – 0,445 0,271 – 0,293 0,260 – 0,338 0,221 – 0,271 0,199 – 0,260 0,187 – 0,221 0,110 – 0,199

Ryc. 59. Roczne ∏adunki jednostkowe fosforu ogólnego (w kg P/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów

LEGENDA Polska Województwo 0,0507 – 0,0508 0,0393 – 0,0771 0,0233 – 0,0507 0,0247 – 0,0393 0,0166 – 0,0233 0,0153 – 0,0247 0,0111 – 0,0166 0,0106 – 0,0153 0,0096 – 0,0111 0,0028 – 0,0106

Ryc. 60. Roczne ∏adunki jednostkowe o∏owiu (w kg Pb/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego

LEGENDA Polska Województwo 0,00454 – 0,00593 0,00449 – 0,00787 0,00270 – 0,00454 0,00283 – 0,00449 0,00222 – 0,00270 0,00196 – 0,00283 0,00167 – 0,00222 0,00131– 0,00196 0,00089 – 0,00167 0,00056 – 0,00131

Ryc. 61. Roczne ∏adunki jednostkowe kadmu (w kg Cd/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego

61 -2 - Siarczany SO4 Chlorki Cl Azotany i azotyny Azot amonowy y = -1,0x + 19,0 y = -0,05x + 7,11 y = -0,1x + 3,3 y = -0,1x + 5,0 25 800 9,0 800 4,0 800 6,0 800 700 8,0 700 3,5 700 700 20 5,0 600 7,0 600 3,0 600 600 6,0 4,0 15 500 500 2,5 500 500 /ha* rok 5,0 mm mm mm mm -2 /ha* rok

4 400 - 2,0 4,0 400 400 3,0 400 10 300 300 1,5 300 300

3,0 kg N/ha* rok kg Cl

kg N/ha* rok 2,0 kg SO 200 200 1,0 200 200 5 2,0 100 1,0 100 0,5 100 1,0 100 0 0 0 0 0 0 0 0

Azot ogólny Fosfor ogólny Sód Potas y = -0,5x + 11,3 y = -0,1x + 0,6 y = -0,2x + 4,8 y = -0,1x + 2,0 14,0 800 0,7 800 6,0 800 3,0 800 12,0 700 0,6 700 5,0 700 2,5 700 10,0 600 0,5 600 600 600 500 500 4,0 500 2,0 500 8,0 0,4 400 mm 400 mm 3,0 400 mm 1,5 400 mm 6,0 300 0,3 300 300 300 kg K/ha* rok kg Na/ha* rok kg N/ha* rok kg P/ha* rok 2,0 1,0 4,0 200 0,2 200 200 200 2,0 100 0,1 100 1,0 100 0,5 100 0 0 0 0 0 0 0 0

Wapƒ Magnez Cynk Miedê y = -0,1x + 5,8 y = -0,05x + 1,02 y = -0,04x + 0,40 y = -0,0004x + 0,0344 7,0 800 1,2 800 0,6 800 0,050 800 6,0 700 700 700 0,045 700 1,0 0,5 0,040 5,0 600 600 600 600 500 0,8 500 0,4 500 0,035 500 4,0 0,030 400 mm 0,6 400 mm 0,3 400 mm 400 mm 3,0 0,025

300 300 kg Zn/ha* rok 300 300 kg Mg/ha* rok 0,4 0,2 kg Cu/ha* rok 0,020 kg Ca/ha* rok 2,0 200 200 200 0,015 200 1,0 100 0,2 100 0,1 100 0,010 100 0 0 0 0 0 0 0 0

˚elazo O∏ów Kadm Nikiel y = -0,001x + 0,126 y = -0,005x + 0,032 y = -0,0002x + 0,0019 y = -0,0004x + 0,0077 0,14 800 0,040 800 0,0030 800 0,008 800 0,12 700 0,035 700 0,0025 700 0,007 700 0,10 600 0,030 600 600 0,006 600 500 0,025 500 0,0020 500 0,005 500 0,08 mm mm mm 400 mm 0,020 400 0,0015 400 0,004 400 0,06

300 0,015 300 300 kg Ni/ha* rok 0,003 300 kg Cd/ha* rok kg Fe/ha* rok

kg Pb/ha* rok 0,0010 0,04 200 0,010 200 200 0,002 200 0,02 100 0,005 100 0,0005 100 0,001 100 0 0 0 0 0 0 0 0

Jony wodorowe H+ Chrom ogólny Mangan y = -0,01x + 0,08 y = -0,0002x + 0,0028 y = -0,003x + 0,043 Rok badaƒ 1999 r. 0,09 800 0,0035 800 0,05 800 2000 r. 0,08 700 700 700 0,0030 2001 r. 0,07 600 600 0,04 600 0,06 0,0025 500 500 0,03 500 2002 r.

/ha* rok 0,05 0,0020 mm mm mm

+ 400 0,04 400 400 2003 r. 300 0,0015 300 0,02 300 kg Mn/ha* rok kg H 0,03 kg Cr/ha* rok 200 0,0010 200 200 2004 r. 0,02 0,01 0,01 100 0,0005 100 100 ∏adunek opad 0 0 0 0 0 0

Ryc. 62. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego w poszczególnych latach 1999–2004 (wielkoÊci ∏adunków w kg/ha*rok) i linie trendu dla ∏adunków wnoszonych substancji oraz Êrednioroczne sumy opadów (mm)

wskazujàc na zawartoÊç w nich mocnych kwasów mineralnych. W 2004 roku na stacji monitoringowej w województwie W wieloleciu 2001–2004 stwierdzono spadek iloÊci kwaÊnych warmiƒsko-mazurskim dokonano 132 pomiary odczynu (pH) deszczy (opadów z odczynem poni˝ej wartoÊci 5,6 pH) o 23%, dobowych próbek opadów w celu oceny kwasowoÊci wód opa- a w porównaniu z rokiem ubieg∏ym o 12%. dowych. Odczyn (pH) mieÊci∏ si´ w zakresie od 4,11 Na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego, wody do 7,89 pH, Êrednia roczna wa˝ona pH 4,87. W przypad- opadowe w 2004 roku wnios∏y: 37 287 ton siarczanów (15,41 kg -2 - ku 60% próbek wartoÊci odczynu by∏y ni˝sze od wartoÊci SO4 /ha); 19 183 tony chlorków (7,93 kg Cl /ha); 7667 ton (N) pH = 5,6 oznaczajàcej naturalnà kwasowoÊç wód opadowych, azotynów i azotanów (3,17 kg N/ha); 11 917 ton azotu amono-

62 wego (4,92 kg N/ha); 23 271 ton azotu ogólnego (9,62 kg o 38,0%, ∏adunek potasu o 17,1%, cynku o 4,8%, o∏owiu N/ha); 536,2 tony fosforu ogólnego (0,222 kg P/ha); 10 008 ton o 38,6%, kadmu o 20,2%, niklu o 11,4%, chromu o 10,6%, sodu (4,14 kg Na/ha); 3537 ton potasu (1,46 kg K/ha); 13 934 manganu o 14,0% i jonów wodorowych o 35,9%. ¸adunki siar- tony wapnia (5,76 kg Ca/ha); 2319 ton magnezu (0,96 kg czanów, azotu ogólnego i sodu kszta∏towa∏y si´ na poziomie Mg/ha); 645,7 ton cynku (0,267 kg Zn/ha); 85,0 ton miedzi wartoÊci Êredniej, natomiast wystàpi∏ wzrost depozycji chlor- (0,0351 kg Cu/ha); 318,6 ton ˝elaza (0,132 kg Fe/ha); 25,44 to- ków o 17,3%, azotynów i azotanów o 12,0%, azotu amonowe- ny o∏owiu (0,0105 kg Pb/ha); 2,478 ton kadmu (0,00102 kg go o 8,9%, wapnia o 8,4%, magnezu o 15,9%, miedzi o 8,1% Cd/ha); 13,46 ton niklu (0,0056 kg Ni/ha); 4,445 ton chromu i ˝elaza o 7,8%. (0,0018 kg Cr/ha) i 67,39 ton manganu (0,0278 kg Mn/ha) Linie trendu dla ∏adunków w omawianych latach wskazujà, oraz 83,19 ton wolnych jonów wodorowych (0,0344 kg H+/ha). ˝e depozycja badanych substancji ma charakter malejàcy, WielkoÊci wprowadzonych substancji malejà zgodnie z sze- przy czym najwi´ksze tendencje spadkowe stwierdzono w przy- regiem: padku ∏adunków o∏owiu, fosforu ogólnego i wolnych jonów -2 - + SO4 > Nog > Cl > Ca > NNH4 > Na > wodorowych. - - + NNO2 +NNO3 > K > Mg >Zn > Pog > Fe > Cu > H > Badania monitoringowe chemizmu opadów atmosferycz- Mn > Pb > Ni > Cr > Cd nych i depozycji zanieczyszczeƒ do pod∏o˝a prowadzone w spo- Najwi´kszym ∏adunkiem badanych substancji w wojewódz- sób ciàg∏y od 1999 roku dostarczajà niezb´dnych danych o sta- twie warmiƒsko-mazurskim zosta∏ obcià˝ony powiat Elblàg nie jakoÊci wód opadowych i rzeczywistych wielkoÊciach wpro- z najwy˝szymi, w porównaniu do obcià˝enia pozosta∏ych po- wadzanych ∏adunków w danym miejscu i czasie oraz informa- wiatów ∏adunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azota- cji o przyczynach tego stanu oraz daje mo˝liwoÊç okreÊlenia nów, azotu ogólnego, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, tendencji zmian mokrej depozycji. ˝elaza, o∏owiu, kadmu, niklu, chromu i jonów wodorowych. Uzyskane dzi´ki prowadzonym badaniom wyniki wskazu- Najmniejsze obcià˝enie powierzchniowe wystàpi∏o w po- jà, ˝e depozycja zanieczyszczeƒ atmosferycznych na obszar wiecie piskim z najni˝szym, w stosunku do pozosta∏ych powia- województwa warmiƒsko-mazurskiego, pomimo obserwowa- tów, obcià˝eniem ∏adunkami siarczanów, chlorków, azotynów nych tendencji malejàcych wielu badanych sk∏adników w wie- i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólne- loleciu 1999-2004, stanowi nadal znaczàce êród∏o zanieczysz- go, sodu, potasu, wapnia, magnezu, miedzi, ˝elaza i manganu. czeƒ obszarowych i nie mo˝e byç pomijana przy komplekso- Roczny ∏adunek jednostkowy badanych substancji zdepo- wym bilansowaniu zanieczyszczeƒ zwiàzanych z ocenà stanu nowany na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego by∏ Êrodowiska naturalnego tego regionu. mniejszy ni˝ Êredni dla ca∏ego obszaru Polski o 11,0%. Ocena wyników szeÊcioletnich badaƒ monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczysz- LITERATURA czeƒ do pod∏o˝a prowadzonych, w sposób ciàg∏y, w okresie lat 1999–2004 wykaza∏a, ˝e depozycja roczna analizowanych 1. Wyniki badaƒ monitoringowych chemizmu opadów atmosfe- substancji wprowadzonych wraz z opadami na obszar woje- rycznych i depozycji zanieczyszczeƒ do pod∏o˝a w wojewódz- wództwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku, w stosunku twie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku, IMGW Oddzia∏ we do Êredniej z wielolecia 1999-2003, dla wi´kszoÊci sk∏adników Wroc∏awiu, Zak∏ad Ekologii, Wroc∏aw 2005. by∏a mniejsza. Wniesiony wraz z opadami w 2004 roku ∏adunek fosforu ogólnego, w porównaniu do Êredniego z lat 1999–2003, zmala∏

63 fot. Jerzy ¸aêniewski III. ZANIECZYSZCZENIE ÂRODOWISKA HA¸ASEM

1. WPROWADZENIE

Ha∏asem sà wszelkie niepo˝àdane, nieprzyjemne, dokuczliwe • opracowanie i wdro˝enie systemu informowania spo∏e- lub szkodliwe drgania mechaniczne oÊrodka spr´˝ystego, dzia- czeƒstwa o stanie klimatu akustycznego i trendach jego ∏ajàce za poÊrednictwem powietrza na organ s∏uchu i inne zmy- zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne s∏y oraz elementy organizmu cz∏owieka. i multimedialne; Prowadzone od pewnego czasu przez ekspertów unijnych • wyeliminowanie z produkcji Êrodków transportu, maszyn analizy wykaza∏y, ˝e ha∏as w Êrodowisku powodowany g∏ównie i urzàdzeƒ, których ha∏aÊliwoÊç nie odpowiada standar- ruchem drogowym, dzia∏alnoÊcià przemys∏owà i aktywnoÊcià dom Unii Europejskiej oraz stopniowe eliminowanie rekreacyjnà sta∏ si´ jednym z powa˝niejszych problemów obni- tych urzàdzeƒ z u˝ytkowania; ˝ajàcych jakoÊç ˝ycia w Europie. • ograniczenie ha∏asu na obszarach miejskich, wokó∏ lot- Obecnie ha∏as wyst´puje wsz´dzie – atakuje nas w domu, nisk, terenów przemys∏owych; w szkole, w pracy, cz´sto jest równie˝ sk∏adnikiem relaksu • sporzàdzenie dla wszystkich aglomeracji powy˝ej 100 tysićy i wypoczynku. Coraz wi´ksza liczba osób nara˝ona jest na ha- mieszkaƒców map akustycznych oraz, na ich podstawie, ∏as. Szacuje si´, ˝e ∏àcznie oko∏o 13 mln mieszkaƒców Polski programów ograniczenia ha∏asu na obszarach, na których jest zagro˝onych ha∏asem powy˝ej poziomu równowa˝nego poziom ha∏asu przekracza wartoÊci dopuszczalne; 60 dB w porze dziennej oraz powy˝ej 50 dB w porze nocnej, • uruchomienie procesów sporzàdzania map akustycznych przy czym oko∏o 80% tej ekspozycji stanowi ha∏as samocho- dla miast poni˝ej 100 tysićy mieszkaƒców oraz na ich dowy. podstawie sporzàdzenie, w ramach powiatowych progra- Nikt ju˝ obecnie nie wàtpi, ˝e ha∏as jest szkodliwy – uszka- mów ochrony Êrodowiska, programów ograniczenia ha∏a- dza s∏uch (mo˝e nawet doprowadziç do jego utraty), pod wp∏y- su na obszarach, na których pomiar ha∏asu przekracza wem ha∏asu nast´puje kurcz drobnych naczyƒ t´tniczych, wy- wartoÊci dopuszczalne; st´pujà zmiany w funkcjonowaniu uk∏adu nerwowego, Êlinia- • wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowa- nek i b∏ony Êluzowej ˝o∏àdka, zak∏ócenia wzroku objawiajàce nia przestrzennego zapisów poÊwićonych ochronie si´ upoÊledzeniem rozpoznawania barw i ograniczenia pola wi- przed ha∏asem, z wyznaczeniem stref ograniczonego dzenia, obni˝a si´ precyzja ruchów, zmniejsza wydolnoÊç psy- u˝ytkowania wokó∏ lotnisk, terenów przemys∏owych oraz chiczna i szybciej wyst´puje zmćzenie. g∏ównych dróg i linii kolejowych wsz´dzie tam, gdzie W III Polityce Ekologicznej Paƒstwa okreÊlono nast´pujà- przekraczany jest równowa˝ny poziom ha∏asu wynoszà- ce cele strategiczne (d∏ugookresowe) w obszarze ochrony cy 55 dB w porze nocnej. przed ha∏asem: • cel strategiczny 1 (do 2025 roku) – zmniejszenie skali Uregulowania prawne dotyczàce dopuszczalnych nara˝enia mieszkaƒców na nadmierny, ponadnormatyw- poziomów ha∏asu ny poziom ha∏asu, przede wszystkim, majàcego najwi´k- Podstawowymi aktami prawnymi w zakresie ochrony Êro- szy zasi´g przestrzenny, ha∏asu emitowanego przez Êrod- dowiska przed ha∏asem sà: ki transportu; • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego oraz Rady Euro- • cel strategiczny 2 (do 2025 roku) – niedopuszczenie py nr 2002/49/WE z 25 czerwca 2002 roku w sprawie oce- do pogarszania si´ klimatu akustycznego na obszarach, ny i zarzàdzania poziomem ha∏asu w Êrodowisku; na których sytuacja akustyczna jest korzystna (cel pre- • Prawo ochrony Êrodowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. wencyjny). Nr 62, poz. 627); Cele te majà zostaç zrealizowane poprzez 11 celów Êred- • Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z 29 lipca 2004 ro- niookresowych (do 2010), do których mi´dzy innymi nale˝à: ku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841 z 2004 roku) w sprawie do- • pe∏na harmonizacja polskich przepisów ochrony Êrodo- puszczalnych poziomów ha∏asu; wiska przed ha∏asem z odpowiadajàcymi im przepisami • Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z 9 stycznia 2002 Unii Europejskiej, a w szczególnoÊci z uregulowaniami roku (Dz. U. Nr 8, poz. 81 z 2002 roku) w sprawie warto- wprowadzonymi dyrektywà z 2002 roku w sprawie oceny Êci progowych poziomów ha∏asu. i zarzàdzania ha∏asem w Êrodowisku;

65 Prawo i dyrektywa traktujà ha∏as jako zanieczyszczenie my dopuszczalne, natomiast dla terenów, na których ochrona Êrodowiska, stàd w ustawie przyj´to takie same zasady ogólne, przed ha∏asem nie jest zagadnieniem krytycznym, poziomy do- obowiàzki i formy post´powaƒ w stosunku do ha∏asu, jak puszczalne sà najwy˝sze. WartoÊci progowe stanowià kryteria, do pozosta∏ych dziedzin ochrony Êrodowiska. jakie nale˝y stosowaç w przypadku terenów najbardziej zanie- WartoÊci poziomów dopuszczalnych zale˝à od funkcji urba- czyszczonych ha∏asem, wymagajàcych dzia∏aƒ naprawczych. nistycznej, jakà spe∏nia dany teren. Dla terenów wymagajàcych W tabelach 9 i 10 zamieszczono dopuszczalne i progowe intensywnej ochrony przed ha∏asem okreÊlono najni˝sze pozio- poziomy ha∏asu w Êrodowisku.

Tabela 9. Dopuszczalne poziomy ha∏asu w Êrodowisku powodowanego przez poszczególne grupy êróde∏ ha∏asu, z wy∏àczeniem ha∏asu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, làdowania i przeloty statków powietrznych (rozp. MÂ z 29.07.2004 r.)

Dopuszczalny poziom ha∏asu wyra˝ony równowa˝nym poziomem A dêwi´ku (LAeq)* [dB] Instalacje i pozosta∏e obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe** êróde∏ ha∏asu Lp. Przeznaczenie terenu Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej równy równy korzystnym, kolejnym korzystnej godzinie 16 godzinom 8 godzinom godzinom dnia nocy A. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 1. 50 45 45 40 B. Tereny szpitali poza miastem A. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem B. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 2. C. Tereny zabudowy zwiàzanej ze sta∏ym lub 55 50 50 40 wielogodzinnym pobytem dzieci i m∏odzie˝y D. Tereny domów opieki spo∏ecznej E. Tereny szpitali w miastach A. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3. B. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 60 50 55 45 z us∏ugami rzemieÊlniczymi C. Tereny zabudowy zagrodowej A. Tereny w strefie Êródmiejskiej miast powy˝ej 100 tys. mieszkaƒców ze zwartà zabudowà 4. 65 55 55 45 mieszkaniowà i koncentracjà obiektów administracyjnych, handlowych i us∏ugowych

* LAeq – poziom równowa˝ny dêwi´ku jest to wskaênik do oceny zjawisk akustycznych, który oznacza uÊrednienie zmiennego ciÊnienia akustycznego w danym czasie obserwacji. Poziom równowa˝ny jest normowanym parametrem liczbowego opisu klimatu akustycznego; ** WartoÊci okreÊlone dla dróg i linii kolejowych stosuje si´ tak˝e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym

Tabela 10. WartoÊci progowe poziomów ha∏asu w Êrodowisku (rozp. MÂ z 9.01.2002 r.)

WartoÊç progowa poziomu ha∏asu wyra˝ona równowa˝nym poziomem dêwi´ku A (L Aeq) [dB] Instalacje i pozosta∏e obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe* êróde∏ ha∏asu Przeznaczenie terenu Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ czasu odniesienia czasu odniesienia Lp. czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej równy równy korzystnym, kolejnym korzystnej godzinie 16 godzinom 8 godzinom godzinom dnia nocy 1. A. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45 2. A. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem 60 50 – – A. Tereny zabudowy zwiàzanej ze sta∏ym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i m∏odzie˝y 3. B. Tereny zabudowy zabudowy szpitalnej i domów 65 60 60 50 opieki spo∏ecznej 4. A. Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57 * WartoÊci okreÊlone dla dróg i linii kolejowych stosuje si´ tak˝e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym

66 2. HA¸AS KOMUNIKACYJNY

G∏ównym êród∏em ucià˝liwoÊci ha∏asowej dla ludzi i Êrodowi- (szko∏y, przedszkola, szpitale) oraz zrealizowane w ostatnim ska, szczególnie w aglomeracjach miejskich, jest komunikacja. czasie modernizacje dróg. Pomiary wykonano na wysoko- W 2005 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- Êci 4 m nad poziomem gruntu, w odleg∏oÊci od 1,5 do 2,0 m ska w Olsztynie wraz z Delegaturami w Elblàgu i Gi˝ycku wy- od Êciany budynku, a w przypadku posesji ogrodzonych – kona∏ pomiary ha∏asu komunikacyjnego na terenie miast: przy ogrodzeniu. Badaniami obj´to oko∏o 12 km dróg (tj. 7% Elblàga (w 15 punktach pomiarowych), Nowego Miasta Lu- ca∏kowitej d∏ugoÊci dróg w mieÊcie). WartoÊci równowa˝nego bawskiego (w 25 punktach pomiarowych) i Olsztyna (w 19 poziomu dêwi´ku LAeq mieÊci∏y si´ w granicach od 53,7 dB punktach pomiarowych) oraz wzd∏u˝ dróg krajowych: nr 7 (w paêdzierniku punkt 13 ul. Zwiàzku Jaszczurczego przy szpi- (w 19 punktach pomiarowych na odcinku Kazimierzowo – Ja- talu) do 73,1 dB (we wrzeÊniu punkt 3 ul. Pocztowa przy I Li- nowiec KoÊcielny), nr 16 (w 6 punktach pomiarowych na od- ceum Ogólnokszta∏càcym). W 14 punktach pomiarowych wy- cinku E∏k – Rapaty), nr 59 (w 5 punktach pomiarowych na od- stàpi∏o przekroczenie dopuszczalnego poziomu dêwi´ku. Wiel- cinku Mràgowo – Gi˝ycko), nr 63 (w 3 punktach pomiarowych koÊç przekroczenia (w stosunku do Êredniej z wykonywanych na odcinku Gi˝ycko – Orzysz). Równolegle z pomiarami ha∏a- pomiarów) waha∏a si´ od 1,7 dB (punkt 13 ul. Zwiàzku Jasz- su prowadzono pomiary nat´˝enia ruchu (iloÊç pojazdów czurczego przy szpitalu i 10 ul. Grunwaldzka 267–269) w jednostce czasu). Punkty pomiarowe lokalizowano na jedno- do 17,3 dB (punkt 3 ul. Pocztowa przy I LO). Dodatkowo rodnych odcinkach dróg, przy najbardziej nara˝onych pose- w punkcie 3 (ul. Pocztowa przy I LO) wystàpi∏o przekroczenie sjach mieszkalnych. o 7,3 dB poziomu progowego, a w dwóch kolejnych (4 ul. Za- cisze 18 przy Gimnazjum i 8 ul. Nowowiejska przy szkole

Elblàg nr 12) wartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku LAeq znalaz∏y W 2005, dwukrotnie w ciàgu roku: w okresie letnim (czerwiec- si´ w pobli˝u poziomu progowego. Na obszarze obj´tym po- -lipiec) i jesiennym (wrzesieƒ-listopad) badano ha∏as komuni- miarami w 2005 roku, na ha∏as wy˝szy od dopuszczalnego, na- kacyjny w 15 punktach pomiarowych rozmieszczonych na tere- ra˝onych jest oko∏o 5500 osób, w tym uczniowie szkó∏ i pacjen- nie zabudowy mieszkaniowej. Lokalizujàc punkty uwzgl´dnio- ci szpitali zlokalizowanych w pobli˝u dróg. no tereny podlegajàce szczególnej ochronie przed ha∏asem Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 11.

Tabela 11. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Elblàga w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç Punkt ha∏asu [liczba pojazdów/h] pomiarowy od kraw´dzi wykonania [dB] [dB] dopuszczalna progowa LAeq Pojazdy Pojazdy jezdni pomiaru [dB] [dB] Tramwaje Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie Nr 1 lipiec 69,8 88,9 52,9 1478 162 32 1672 Skrzy˝owanie ulic Hetmaƒskiej 8 listopad 71,7 84,8 55,1 65 75 1638 200 36 1872 i 1 Maja Êrednia 70,8 1558 181 34 1772 czerwiec 71,4 86,8 55,2 1260 252 - 1512 Nr 2 ul. Tamka 9–10 10 wrzesieƒ 72,1 86,1 54,8 65 75 1068 292 - 1360 Êrednia 71,7 1164 272 - 1436 Nr 3 czerwiec 71,4 90,4 54,0 1172 190 22 1384 ul. Pocztowa 2 wrzesieƒ 73,1 91,2 55,0 55 65 1016 232 28 1276 (I LO) Êrednia 72,3 1094 211 25 1330 Nr 4 lipiec 65,1 46,5 90,6 1742 144 - 1886 ul. Zacisze 18 15 listopad 65,9 49,1 89,1 55 65 1512 132 - 1644 (Gimnazjum nr 3) Êrednia 65,5 1627 138 1765 Nr 5 czerwiec 62,2 78,1 50,3 728 132 - 860 ul. Królewiecka 27 paêdziernik 64,0 82,8 51,9 55 65 896 138 - 1034 (szpital) Êrednia 63,1 812 165 947 Nr 6 czerwiec 65,4 83,5 45,8 750 86 - 836 ul. Ogólna 9 listopad 65,2 82,5 50,1 60 75 678 106 - 784 (naprzeciw Carrefoura) Êrednia 65,3 714 96 810 czerwiec 68,4 98,2 48,6 694 100 794 Nr 7 14 listopad 68,0 84,9 49 65 75 650 146 - 796 ul. Brzeska 18 Êrednia 68,2 672 123 795 Nr 8 lipiec 63,9 85,6 49,5 886 54 940 ul. Nowowiejska 50 listopad 66,3 83,2 49,1 55 65 986 54 1040 (szko∏a nr 12) Êrednia 65,1 936 54 990 Nr 9 lipiec 65,2 80,5 49,5 510 56 - 566 Skrzy˝owanie ulic 6 paêdziernik 64,4 83,9 50,6 65 75 680 52 732 Wojska Polskiego i ˚eromskiego Êrednia 64,8 595 54 649

67 Tabela 11. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Elblàga w 2005 roku (cd.) Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç Punkt ha∏asu [liczba pojazdów/h] pomiarowy od kraw´dzi wykonania [dB] [dB] dopuszczalna progowa LAeq Pojazdy Pojazdy jezdni pomiaru [dB] [dB] Tramwaje Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie

Nr 10 lipiec 67,9 82 45,6 796 140 20 956 ul. Grunwaldzka 20 wrzesieƒ 65,4 79,5 50,6 65 75 556 154 18 728 267–269 Êrednia 66,7 676 147 19 842 Nr 11 czerwiec 60,9 89,1 47,8 490 42 - 532 ul. ˚eromskiego 50 paêdziernik 56,7 70,4 46,1 55 65 458 54 - 512 (szpital miejski) Êrednia 58,8 474 48 522 Nr 12 czerwiec 59,2 76,7 48,7 342 36 - 378 ul. Komeƒskiego 8 wrzesieƒ 60,0 82,4 45,8 55 65 280 22 - 302 (szpital wojskowy) Êrednia 59,6 311 29 - 340 Nr 13 lipiec 59,7 78,8 46,3 244 14 - 258 ul. Zwiàzku Jaszczurczego 20 paêdziernik 53,7 73,1 46,1 55 65 122 26 - 148 (szpital) Êrednia 56,7 183 20 - 203 czerwiec 67,0 82,5 49,2 876 118 - 994 Nr 14 ul. Bema 75 10 wrzesieƒ 66,9 80,8 48,3 60 75 676 104 - 780 Êrednia 67,0 776 111 - 887 czerwiec 68,0 88,0 51,7 522 64 6 592 Nr 15 8 listopad 69,3 84,5 54,1 65 75 652 82 12 746 ul. Browarna 44 Êrednia 68,7 587 73 9 669

Nowe Miasto Lubawskie w przedziale od 51,4 dB (w paêdzierniku punkt 17 ul. Podle- W 2005 roku po raz pierwszy prowadzono badania ha∏asu dro- Êna 1) do 72,8 dB (we wrzeÊniu punkt 1 skrzy˝owanie ulic 19 gowego na terenie Nowego Miasta Lubawskiego. W 25 punk- Stycznia i Wojska Polskiego). W 21 punktach stwierdzono tach pomiarowych, zlokalizowanych przy g∏ównych szlakach przekroczenia dopuszczalnych poziomów dêwi´ku, których komunikacyjnych oraz przy obiektach podlegajàcych szczegól- wysokoÊç, w stosunku do Êredniej z wykonanych pomiarów, nej ochronie przed ha∏asem (szko∏y, przedszkola, szpitale), wy- mieÊci∏a si´ w zakresie od 0,8 dB (punkt 12 ul. KoÊcielna) konano dwie serie pomiarowe: letnià (czerwiec–sierpieƒ) i je- do 12,4 dB (punkt 1 skrzy˝owanie ulic 19 Stycznia i Wojska siennà (wrzesieƒ–paêdziernik). Ogó∏em przebadano 13,3 km Polskiego). W wyznaczonych punktach nie stwierdzono prze- dróg, co stanowi oko∏o 40% ogólnej d∏ugoÊci dróg w mieÊcie. kroczeƒ poziomów progowych.

WartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku LAeq zawiera∏y si´ Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 12.

Tabela 12. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Nowego Miasta Lubawskiego w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie Nr 1 czerwiec 72,0 87,6 50,1 988 160 1148 Skrzy˝owanie ulic 19 Stycznia 4 wrzesieƒ 72,8 53,4 89,2 60 75 908 150 1058 i Wojska Polskiego Êrednia 72,4 948 155 1103 czerwiec 69,3 84,0 48,8 678 126 804 Nr 2 ul. Jagielloƒska 9 10 wrzesieƒ 69,8 50,7 86,7 60 75 740 178 918 Êrednia 69,6 709 152 861 Nr 3 czerwiec 67,2 88,0 44,5 780 132 912 ul. Jagielloƒska 10 wrzesieƒ 67,7 80,9 40,0 60 75 550 174 724 32a Êrednia 67,5 665 153 818 Nr 4 czerwiec 54,3 69,4 34,9 94 2 96 ul. Kasztanowa 5 wrzesieƒ 55,3 89,9 42,9 55 75 140 - 140 1b Êrednia 54,8 117 1 118 Nr 5 czerwiec 63,0 83,4 32,7 154 18 172 ul. Wojska 8 paêdziernik 62,6 78,5 37,3 60 75 228 10 238 Polskiego 31 Êrednia 62,8 191 14 205 Nr 6 czerwiec 67,4 87,9 39,2 422 40 462 ul. Wojska 5 paêdziernik 66,2 87,8 44,9 60 75 308 24 332 Polskiego 9 Êrednia 66,8 365 32 397

68 Tabela 12. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Nowego Miasta Lubawskiego w 2005 roku (cd.) Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie lipiec 65,1 85,7 44,9 334 8 342 Nr 7 ul. Okólna 9 2 wrzesieƒ 66,7 82,3 48,060 75 374 24 398 Êrednia 65,9 354 16 370 lipiec 62,3 85,8 47,3 338 6 344 Nr 8 ul. KoÊcielna 12 2 paêdziernik 61,6 76,1 49,860 75 288 18 306 Êrednia 62,0 313 12 325 lipiec 65,2 82,3 56,3 388 2 390 Nr 9 ul. Rynek 10 2 paêdziernik 66,0 82,4 52,960 75 378 28 406 Êrednia 65,6 383 15 398 sierpieƒ 66,3 87,5 47,2 782 126 908 Nr 10 ul. 3 Maja 28 10 paêdziernik 69,0 88,3 54,260 75 880 132 1012 Êrednia 67,7 831 129 960 lipiec 63,3 77,6 45,0 168 10 178 Nr 11 ul. Okólna 33 2 wrzesieƒ 66,8 85,5 47,960 75 164 10 174 Êrednia 65,1 166 10 176 lipiec 60,6 79,3 42,8 96 20 116 Nr 12 ul. KoÊcielna 3 2 wrzesieƒ 60,9 79,2 44,760 75 102 20 122 Êrednia 60,8 99 20 119 Nr 13 sierpieƒ 61,7 75,2 43,2 320 12 332 ul. Sienkiewicza 3 paêdziernik 64,6 84,4 46,760 75 370 20 390 17 b Êrednia 63,2 345 16 361 lipiec 59,7 79,6 40,6 118 14 132 Nr 14 ul. Chrobrego 14 4 wrzesieƒ 57,9 79,8 40,160 75 110 8 118 Êrednia 58,8 114 11 125 lipiec 68,5 83,1 47,6 764 160 924 Nr 15 ul. Grunwaldzka 30 6 wrzesieƒ 69,9 89,3 46,160 75 624 164 788 Êrednia 69,2 694 162 856 Nr 16 sierpieƒ 57,9 73,6 41,5 108 2 110 ul. ˚wirki 15 paêdziernik 57,6 77,0 41,555 75 68 12 80 i Wigury 21 Êrednia 57,8 88 7 95 sierpieƒ 52,2 68,8 36,3 34 - 34 Nr 17 ul. PodleÊna 1 15 paêdziernik 51,4 70,5 32,855 75 32 - 32 Êrednia 51,8 33 - 33 sierpieƒ 70,1 87,0 45,9 644 144 788 Nr 18 ul. Grunwaldzka 44 10 paêdziernik 70,8 86,3 47,860 75 424 150 574 Êrednia 70,5 534 147 681 sierpieƒ 52,9 67,9 42,3 32 - 32 Nr 19 ul. Mieszka I 25 10 paêdziernik 56,9 75,7 43,060 75 46 2 48 Êrednia 54,9 39 1,0 40 sierpieƒ 69,9 85,1 42,8 568 132 700 Nr 20 ul. Grunwaldzka 51 10 paêdziernik 70,4 84,3 46,460 75 434 236 670 Êrednia 70,2 501 184 685 sierpieƒ 64,5 84,8 38,8 274 28 246 Nr 21 ul. Dzia∏yƒskich 21 2 paêdziernik 63,0 83,4 44,360 75 284 28 256 Êrednia 63,8 251 28 279 Nr 22 sierpieƒ 58,0 85,5 41,0 128 - 128 ul. Mickiewicza 20 paêdziernik 57,7 80,1 40,355 65 124 6 130 (szpital powiatowy) Êrednia 57,9 126 3 129 Nr 23 sierpieƒ 57,3 75,0 45,0 390 20 410 ul. 3 Maja 24 (Zespó∏ Szkó∏ im. 30 paêdziernik 61,9 77,6 44,955 65 322 60 382 Norwida) Êrednia 59,6 356 40 396 sierpieƒ 62,6 78,5 40,5 300 28 328 Nr 24 ul. Narutowicza 1 15 paêdziernik 63,1 85,1 3960 75 244 28 272 Êrednia 62,9 272 28 300 Nr 25 lipiec 63,4 83,4 56,1 154 50 204 ul. ˚wirki 8 paêdziernik 62,7 79,9 50,960 75 134 18 152 i Wigury 1a Êrednia 63,1 144 34 178

69 Olsztyn ul. Warszawska 95). We wszystkich punktach stwierdzono prze- W 2005 roku kontynuowano badania ha∏asu komunikacyjnego kroczenia wartoÊci dopuszczalnych, których wysokoÊç, w stosun- na terenie Olsztyna. Pomiary ha∏asu i nat´˝enia ruchu wykona- ku do Êredniej z wykonanych pomiarów, waha∏a si´ od 3,1 dB no dwukrotnie w ciàgu roku: w okresie wiosennym (czerwiec) (punkt 16 ul. Lotników) do 18,2 dB (punkt 19 ul. Sielska 10). oraz jesiennym (paêdziernik) w 18 punktach pomiarowych Dodatkowo w punktach 7 (ul. Pieni´˝nego przy przedszkolu) (w punktach 2–18 ha∏as mierzono równie˝ w latach 2001 i 2003). oraz 17 (ul. KoÊciuszki – Dom Dziennego Pobytu Dzieci i M∏o- Pomiary wykonano na wysokoÊci 4,0 m nad poziomem gruntu, dzie˝y) zosta∏y przekroczone poziomy progowe, a w punkcie 13 w odleg∏oÊci 3,5 m od elewacji budynku po∏o˝onego najbli˝ej (ul. Warszawska) równowa˝ny poziom dêwi´ku LAeq by∏ na gra- drogi. WartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku LAeq zawiera∏y nicy poziomu progowego. WysokoÊç przekroczenia poziomów si´ w przedziale od 61,8 dB (w czerwcu punkt 18 ul. Niepodle- progowych mieÊci∏a si´ w zakresie 4,4–5,3 dB. g∏oÊci – teren szpitala) do 76,0 dB (w paêdzierniku punkt 13 Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 13.

Tabela 13. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych w 2005 roku na terenie Olsztyna Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie Nr 2 czerwiec 72,4 90,6 41,4 758 84 842 ul. Warszawska 3,7 paêdziernik 72,8 89,7 42,865 75 790 106 896 102 Êrednia 72,6 774 95 869 Nr 3 czerwiec 71,5 89,9 54,3 1494 106 1600 ul. Warszawska 1,1 paêdziernik 71,4 87,7 56,265 75 1636 156 1792 107 Êrednia 71,5 1565 131 1696 czerwiec 69,9 82,6 53,3 1438 88 1526 Nr 4 ul. Warszawska 59 5,6 paêdziernik 72,0 86,1 61,265 75 1606 84 1690 Êrednia 71,1 1522 86 1608 czerwiec 71,3 90,2 56,4 936 56 992 Nr 5 ul. Grunwaldzka 34 4 paêdziernik 67,7 85,2 51,265 75 434 50 484 Êrednia 69,9 685 53 738 czerwiec 70,4 85,2 44,6 716 36 752 Nr 6 ul. Grunwaldzka 6 3 paêdziernik 70,9 84,1 44,765 75 600 28 628 Êrednia 70,7 658 32 690 Nr 7 czerwiec 70,4 85,2 59,4 1986 60 2046 ul. Pieni´˝nego 3 paêdziernik 70,2 86,1 60,355 65 1846 42 1888 (przy przedszkolu) Êrednia 70,3 1916 51 1967 czerwiec 71,0 89,2 62,4 1666 62 1728 Nr 8 ul. 1 Maja 3 paêdziernik 71,2 88,3 62,065 75 1736 64 1800 Êrednia 71,1 1701 63 1764 czerwiec 74,1 90,2 61,9 1940 122 2062 Nr 9 ul. K´trzyƒskiego 1A 2 paêdziernik 74,0 89,0 58,265 75 1774 130 1904 Êrednia 74,1 1857 126 1983 czerwiec 70,8 87,9 52,2 1960 98 2058 Nr 10 ul. Dworcowa 24 8 paêdziernik 71,9 85,3 55,665 75 2122 118 2240 Êrednia 71,4 2041 108 2149 czerwiec 71,6 87,7 59,8 1208 32 1240 Nr 11 ul. Pieni´˝nego 13 6,5 paêdziernik 71,8 87,6 60,165 75 1082 52 1134 Êrednia 71,7 1145 42 1187 czerwiec 68,5 81,8 56,2 1105 10 1115 Nr 12 ul. KoÊciuszki 54 4 paêdziernik 68,7 81,9 57,865 75 1082 12 1094 Êrednia 68,6 1094 11 1105 Nr 13 czerwiec 74,3 89,1 59,9 926 86 1012 ul. Warszawska 95 (od strony 6,5 paêdziernik 76,0 90,1 62,465 75 1634 288 1922 Obroƒców Tobruku) Êrednia 75,2 1280 187 1467 czerwiec 71,4 90,7 51,4 668 28 696 Nr 14 ul. Jagielloƒska 4 3 paêdziernik 70,7 87,0 53,665 75 582 38 620 Êrednia 71,1 625 33 658 czerwiec 72,3 87,2 53,9 1932 142 2074 Nr 15 6,8 paêdziernik -65 75 - - - ul. Limanowskiego 7 Êrednia 72,3 1932 142 2074

70 Tabela 13. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych w 2005 roku na terenie Olsztyna (cd.) Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru eq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 69,0 82,5 53,7 1596 70 1666 Nr 16 ul. Lotników 16 paêdziernik 66,9 81,4 57,665 75 2424 192 2616 Êrednia 68,1 2010 131 2141 Nr 17 czerwiec 69,3 86,3 55,8 1066 52 1118 ul. KoÊciuszki (Dom Dziennego 7 paêdziernik 69,5 85,8 60,055 65 1666 30 1696 Pobytu Dzieci i M∏.) Êrednia 69,4 1366 41 1407 Nr 18 czerwiec 61,8 73,7 48,0 1870 78 1948 ul. Niepodleg∏oÊci 41 paêdziernik 63,6 79,8 56,355 65 2172 132 2304 (teren szpitala) Êrednia 62,8 2021 105 2126 czerwiec 72,9 86,0 46,1 1396 148 1544 Nr 19 6 paêdziernik 73,5 84,2 47,755 75 1481 139 1620 ul. Sielska Êrednia 73,2 1439 144 1582

[dB] 2001 2002 2003 2005 80 70 60 50 Aeq L 40 30 20 10

0 12345678910111213141516171819

Ryc. 63. Ârednie wartoÊci LAeq na terenie Olsztyna w oparciu o pomiary ha∏asu wykonane w latach 2001–2005

W 2005 roku wykonano równie˝, w zwiàzku z przebudowà w paêdzierniku punkt 1 ul. Sielska 8). W 5 punktach wystàpi∏y ulicy Sielskiej, dwukrotne badania ha∏asu drogowego oraz na- przekroczenia dopuszczalnego poziomu dêwi´ku, których wy- t´˝enia ruchu wzd∏u˝ tej ulicy. Punkty pomiarowe zlokalizowa- sokoÊç, w stosunku do Êredniej z wykonanych pomiarów, wano na terenach podlegajàcych ochronie akustycznej. Pomiary ha∏a si´ od 1,6 dB (punkt 11) do 11,7 dB (punkt 2). W ˝adnym wykonano na wysokoÊci 1,5 m nad poziomem gruntu. Uzyska- z badanych punktów nie stwierdzono przekroczeƒ poziomów ne w trakcie badaƒ wyniki mieÊci∏y si´ w zakresie od 45,6 dB progowych. (w paêdzierniku punkt 4 ul. Pszenna) do 70,2 dB (równie˝ Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 14.

Tabela 14. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ ulicy Sielskiej w Olsztynie w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Punkt pomiarowy budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] [m] [dB] lipiec 69,4 81,5 47,5 Nr 1 ul. Sielska 8 23 paêdziernik 70,2 85,7 47,1 60 75 Êrednia 69,8 lipiec 66,3 82,4 47,8 Nr 2 ul. Sielska 9 3 paêdziernik 67,0 82,1 45,6 55 75 Êrednia 66,7 lipiec 51,1 66,1 38,4 Nr 3 ul. Bartnicka 5 110 paêdziernik 51,2 70,1 36,7 55 75 Êrednia 51,2 lipiec 48,3 63,3 36,5 Nr 4 120 paêdziernik 45,6 68,7 39,0 55 75 ul. Pszenna 22 Êrednia 47,0

71 Tabela 14. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ ulicy Sielskiej w Olsztynie w 2005 roku (cd.) Odleg∏oÊç Poziom Punkt pomiarowy budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] [m] [dB] lipiec 45,8 63,9 39,8 Nr 5 ul. Sielska 32B (od strony ogrodu) 47 paêdziernik 48,4 63,0 43,1 55 75 Êrednia 47,1 lipiec 57,1 75,6 42,5 Nr 6 ul. Sielska 32B (od strony drogi) 14 paêdziernik 58,0 72,7 40,4 55 75 Êrednia 57,6 lipiec 48,6 71,5 39,9 Nr 7 ul. Zbo˝owa 53 53 paêdziernik 48,9 66,9 40,8 55 75 Êrednia 48,8 lipiec 52,5 71,7 40,4 Nr 8 19 paêdziernik 52,8 70,8 40,8 55 75 ul. Zbo˝owa 68 Êrednia 52,7 lipiec 58,0 78,6 40,7 Nr 9 ul. Sielska 22 (od strony starego odcinka drogi) 9 paêdziernik 59,0 76,3 37,5 55 75 Êrednia 58,5 lipiec 51,2 71,3 37,9 Nr 10 ul. Sielska 22 (od strony ogrodu) 49 paêdziernik 50,2 66,0 37,8 55 75 Êrednia 50,7 lipiec 55,7 68,7 39,6 Nr 11 47 paêdziernik 57,5 70,5 39,7 55 75 ul. Sielska (dom w budowie) Êrednia 56,6

Droga krajowa nr 7 We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono przekro- W 2005 roku, po raz drugi, wykonano badania ha∏asu komuni- czenia dopuszczalnych poziomów dêwi´ku. Dodatkowo kacyjnego wzd∏u˝ drogi nr 7 w 19 punktach pomiarowych zlo- w punkcie 1 (Kazimierzowo 35), 5 (Komorowo ˚u∏aw- kalizowanych pomi´dzy Jazowà a Janowcem KoÊcielnym. skie 10), 8 (Nowa WieÊ – Kolonia) wystàpi∏y przekroczenia po- Punkty znajdujà si´ na terenie powiatów: elblàskiego, ostródz- ziomów progowych. W pozosta∏ych punktach zmierzone war- kiego i dzia∏dowskiego. W ka˝dym punkcie wykonano dwu- toÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku by∏y bliskie poziomowi krotne pomiary ha∏asu i nat´˝enia ruchu: w okresie wiosennym progowemu. Przekroczenia wartoÊci dopuszczalnych, w sto- (czerwiec) i jesiennym (paêdziernik, listopad). Pomiary wyko- sunku do Êredniej z wykonanych pomiarów, waha∏y si´ od 10,5 nywano na wysokoÊci 4 metrów nad poziomem gruntu, w odle- dB (punkt 14 Rychnowo i 17 Litwinki) do 16,6 dB (punkt 5 Ko- g∏oÊci oko∏o 1,5 m od Êciany najbardziej nara˝onego budynku, morowo ˚u∏awskie 10), natomiast przekroczenia poziomów bàdê na granicy terenu w przypadku terenu ogrodzonego. progowych od 1,4 dB (punkt 1 Kazimierzowo 35 i 8 Nowa WieÊ WartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku mieÊci∏y si´ – Kolonia) do 1,6 dB (punkt 5 Komorowo ˚u∏awskie 10). w granicach od 67,9 dB (w paêdzierniku punkt 17 Litwinki) Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 15. do 76,8 dB (w paêdzierniku punkt 5 Komorowo ˚u∏awskie 10).

Tabela 15. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 7 w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 76,7 90,8 49,2 794 278 1072 Nr 1 Kazimierzowo 35 6,5 listopad 76,0 90,8 49,260 75 508 232 740 Êrednia 76,4 651 255 906 czerwiec 75,8 90,0 41,5 752 242 994 Nr 2 Kazimierzowo 30 12 listopad 75,3 90,0 48,760 75 634 240 874 Êrednia 75,6 693 241 934 czerwiec 74,9 88,5 42,0 762 254 1016 Nr 3 Kazimierzowo 19 10 listopad 75,9 90,2 45,660 75 588 238 826 Êrednia 75,4 675 246 921 czerwiec 74,5 92,0 42,4 712 250 962 Nr 4 Kazimierzowo 15 6 listopad -*60 75 - - - Êrednia 74,5 712 250 962 * Pomiarów nie wykonano ze wzgl´du na trwajàce roboty drogowe

72 Tabela 15. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 7 w 2005 roku (cd.) Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 76,4 93,6 44,8 784 218 1002 Nr 5 Komorowo ˚u∏awskie 10 4 paêdziernik 76,8 93,7 49,960 75 694 246 940 Êrednia 76,6 739 232 971 czerwiec 74,3 90,9 47,6 654 272 926 Nr 6 Bogaczewo 3 8 paêdziernik 73,8 87,6 48,860 75 594 168 762 Êrednia 74,1 624 220 844 czerwiec 73,4 87,0 50,0 650 210 860 Nr 7 Bogaczewo 13 paêdziernik 74,7 87,9 52,860 75 638 218 856 Êrednia 74,1 644 214 858 Nr 8 czerwiec 76,6 93,2 39,4 464 204 668 Nowa WieÊ – Kolonia 1 listopad 76,1 91,3 44,560 75 408 174 582 (Zielonka Pas∏´cka-Majki) Êrednia 76,4 436 189 625 czerwiec 75,3 94,3 44,4 498 178 676 Nr 9 Marzewo 5 (Marzewo-Drulity) 4,5 paêdziernik 75,7 94,4 46,760 75 446 170 616 Êrednia 75,5 472 174 646 czerwiec 72,7 89,6 54,1 618 148 766 Nr 10 Ma∏dyty, ul. Ostródzka 5 8 paêdziernik 71,4 88,1 44,960 75 598 180 778 Êrednia 72,1 608 164 772 czerwiec 73,5 85,9 41,2 500 176 676 Nr 11 18 paêdziernik 73,0 87,4 46,960 75 402 180 582 Wodziany 1 Êrednia 73,3 451 178 629 czerwiec 73,0 85,2 43,9 726 98 824 Nr 12 Ostróda 16 8 paêdziernik 75,1 93,1 48,960 75 704 186 890 Êrednia 74,2 715 142 857 czerwiec 71,9 87,1 32,5 422 124 546 Nr 13 Grabinek 5 6 paêdziernik 72,8 88,6 42,360 75 358 150 508 Êrednia 72,4 390 137 527 czerwiec 70,5 85,9 40,2 268 88 356 Nr 14 Rychnowo 11 5 paêdziernik 70,5 86,5 43,960 75 306 88 394 Êrednia 70,5 287 88 375 czerwiec 71,9 85,9 39,7 324 100 424 Nr 15 Sudwa 21 12 paêdziernik 73,3 87,8 45,560 75 350 90 440 Êrednia 72,6 337 95 432 czerwiec 73,8 89,9 41,7 526 120 646 Nr 16 Fràknowo 1,2 12 paêdziernik 73,5 89,7 45,660 75 540 164 704 Êrednia 73,6 533 142 675 czerwiec 72,1 84,7 42,2 580 140 720 Nr 17 Litwinki 2, 3, 4, 5, 5A 10 paêdziernik 67,9 81,2 39,760 75 550 104 654 Êrednia 70,5 565 122 687 czerwiec 72,8 87,5 41,1 612 120 732 Nr 18 8 paêdziernik 76,9 91,7 47,460 75 620 164 784 Kanigowo 35 Êrednia 75,3 616 142 758 czerwiec 73,4 86,8 38,7 486 138 624 Nr 19 8 paêdziernik 75,2 88,3 47,460 75 406 132 538 Janowiec KoÊcielny 15 Êrednia 74,4 446 135 581

73 [dB] 2003 2005 80 70 60 50 Aeq L 40 30 20 10

0 12345678910111213141516171819

Ryc. 64. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 7 w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005

Droga krajowa nr 16 W 2005 roku kontynuowano rozpocz´te w 2003 roku badania ha∏asu i nat´˝enia ruchu wzd∏u˝ drogi nr 16 w 6 punktach pomiarowych. Ha∏as mierzono na wysokoÊci 4 metrów nad pozio- [dB] 2003 2005 mem gruntu, w odleg∏oÊci 1,5 m od elewacji budynków najbar- 80 dziej nara˝onych na oddzia∏ywanie ha∏asu. WartoÊci równo- 70 wa˝nego poziomu dêwi´ku mieÊci∏y si´ w zakresie od 63,0 dB 60 (we wrzeÊniu punkt 1 E∏k ul. Sikorskiego 4) do 74,7 dB (w ma- 50 ju punkt 5 Kromerowo 14). We wszystkich badanych punktach Aeq L wystàpi∏y przekroczenia dopuszczalnych poziomów dêwi´ku, 40 a dodatkowo w punkcie 4 (przy szkole w Borkach Wielkich) 30 poziomu progowego. WysokoÊç przekroczeƒ wartoÊci dopusz- 20 czalnych, w stosunku do Êredniej z wykonanych pomiarów, 10 mieÊci∏a si´ w zakresie od 3,5 dB (punkt 1 E∏k ul. Sikorskiego) 0 do 13,4 dB (punkt 7 Rapaty 3/1), natomiast wysokoÊç przekro- 12345678 czenia poziomu progowego wynios∏a 2,0 dB. Na ucià˝liwoÊç ha∏asu, wzd∏u˝ badanego odcinka drogi nr 16, nara˝onych jest oko∏o 1000 osób. Ryc. 65. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 16 Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 16. w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005

Tabela 16. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 16 w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 63,9 81,0 50,1 768 114 882 Nr 1 E∏k, ul. Sikorskiego 4 28 wrzesieƒ 63,0 77,4 44,060 75 728 92 820 Êrednia 63,5 748 103 851 czerwiec 68,9 89,5 39,9 332 70 402 Nr 2 Orzysz, ul. E∏cka 35–41 4 wrzesieƒ 69,6 70,1 36,360 75 294 68 362 Êrednia 69,3 313 69 382 kwiecieƒ 72,5 86,4 39,7 502 64 566 Nr 3 Marcinkowo 18 3 paêdziernik 70,8 85,9 42,460 75 526 90 616 Êrednia 71,8 514 77 591 maj 65,1 82,2 39,0 416 72 488 Nr 4 Borki Wielkie (przy szkole) 15 paêdziernik 68,3 82,4 40,255 65 348 76 424 Êrednia 67,0 382 74 456 maj 74,7 93,6 39,8 520 92 612 Nr 5 Kromerowo 14 3 paêdziernik 70,9 90,5 33,660 75 356 70 426 Êrednia 73,2 438 81 519 kwiecieƒ 73,9 91,6 35,4 410 104 514 Nr 7 5 paêdziernik 72,7 87,8 36,760 75 400 90 490 Rapaty 3/1 Êrednia 73,4 405 97 502

74 Droga krajowa nr 59 Badania ha∏asu i nat´˝enia ruchu wzd∏u˝ drogi nr 59 wykonano w 2005 roku na odcinku Mràgowo – Gi˝ycko w 5 punktach [dB] 2003 2005 pomiarowych. By∏a to kontynuacja badaƒ wykonanych w 2003 80 roku. W wyznaczonych punktach dwukrotnie zmierzono nat´- 70 ˝enie dêwi´ku i ruchu: wiosnà (w czerwcu) i jesienià (we wrze- 60 Êniu). Pomiary wykonano na wysokoÊci 4 m nad poziomem 50 Aeq gruntu, w odleg∏oÊci 1 do 2 m od elewacji budynku najbardziej L 40 nara˝onego na ha∏as. WartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´- 30 ku mieÊci∏y si´ pomi´dzy 65,0 dB (w czerwcu i we wrzeÊniu punkt 3 w Wilkasach) a 70,6 dB (w czerwcu punkt 5 Gi˝ycko 20 ul. Wiejska). We wszystkich punktach wystàpi∏y przekroczenia 10 dopuszczalnego poziomu dêwi´ku, których wysokoÊç, w sto- 0 12345 sunku do Êredniej z wykonanych pomiarów, waha∏a si´ od 5,0 dB (punkt 3 Wilkasy) do 10,4 dB (punkt 5 Gi˝ycko). W ˝adnym z badanych punktów nie stwierdzono przekroczenia po- ziomów progowych. Ryc. 66. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 59 Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 17. w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005

Tabela 17. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 59 w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 69,1 85,8 45,8 694 120 814 Nr 1 Mràgowo, ul. Mrongowiusza 50 6 wrzesieƒ 70,0 91,1 44,260 75 746 60 806 Êrednia 70,0 720 90 810 czerwiec 66,1 85,9 35,0 206 40 246 Nr 2 Ryn, ul. Kopernika 7 wrzesieƒ 65,7 86,4 39,960 75 210 32 242 Êrednia 65,9 208 36 244 czerwiec 65,0 82,0 35,6 364 60 424 Nr 3 Wilkasy, ul. Olsztyƒska 14 wrzesieƒ 65,0 87,9 38,960 75 390 64 454 Êrednia 65,0 377 62 439 czerwiec 67,1 90,0 41,9 506 80 586 Nr 4 Gi˝ycko, ul. Obwodowa 14 wrzesieƒ 67,3 86,4 40,160 75 402 78 480 Êrednia 67,2 454 79 533 czerwiec 70,6 87,4 32,7 434 76 510 Nr 5 Gi˝ycko, ul. Wiejska 7 wrzesieƒ 70,2 95,5 37,260 75 336 73 412 Êrednia 70,4 385 76 461

Droga krajowa nr 63 Badania ha∏asu drogowego wzd∏u˝ drogi nr 63 wykonano, po- [dB] 2003 2005 dobnie jak w roku 2003 w 3 punktach pomiarowych, zlokalizo- 80 wanych pomi´dzy Gi˝yckiem a Orzyszem. W ka˝dym punkcie 70 wykonano dwie serie pomiarowe: wiosennà (w czerwcu) i je- siennà (we wrzeÊniu). WartoÊci równowa˝nego poziomu 60 dêwi´ku L mieÊci∏y si´ w zakresie od 59,2 dB (w czerwcu 50

Aeq Aeq L punkt 1 Gi˝ycko Królowej Jadwigi 10) do 67,5 dB (we wrze- 40 Êniu punkt 2 i 3). W punktach 2 i 3 stwierdzono przekroczenie 30 dopuszczalnego poziomu dêwi´ku, którego wielkoÊç, w porów- 20 naniu do Êredniej z wykonanych pomiarów, wynios∏a: 10 • punkt 2 (Mi∏ki) – 6,8 dB, 0 • punkt 3 (Orzysz) – 7,0 dB. 123 W ˝adnym z badanych punktów nie wystàpi∏o przekroczenie poziomów progowych. Ryc. 67. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 63 Wyniki pomiarów ha∏asu zestawiono w tabeli 18. w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005

75 Tabela 18. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 63 w 2005 roku Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Termin Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç [liczba pojazdów/h] od kraw´dzi wykonania ha∏asu dopuszczalna progowa pomiarowy L [dB] [dB] jezdni pomiaru Aeq [dB] [dB] Pojazdy Pojazdy Ogó∏em [m] [dB] lekkie ci´˝kie czerwiec 59,2 59,8 41,7 422 66 488 Nr 1 Gi˝ycko, ul. Królowej Jadwigi 10 74 wrzesieƒ 59,7 90,7 43,160 75 414 82 496 Êrednia 59,5 418 74 492 czerwiec 66,1 86,7 37,5 190 30 220 Nr 2 Mi∏ki, ul. Gi˝ycka 25 6 wrzesieƒ 67,5 89,4 42,060 75 156 46 202 Êrednia 66,8 173 38 211 czerwiec 66,5 88,1 42,4 186 58 244 Nr 3 Orzysz, ul. Gi˝ycka 18 4 wrzesieƒ 67,5 96,4 39,360 75 208 40 248 Êrednia 67,0 197 49 246

Podsumowanie W 2005 roku ogó∏em pomiary ha∏asu drogowego wykonano w 102 punktach pomiarowych: 93% • w 90 stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego pozio- 5% mu dêwi´ku (88% ogólnej iloÊci wytypowanych do badaƒ 2% punktów), • w 7 wystàpi∏o przekroczenie poziomów progowych (7% bez przekroczeƒ ogólnej iloÊci badanych punktów). < 5 dB Rozk∏ady przekroczeƒ w poszczególnych zakresach zesta- 5–10 dB wiono w tabelach 19 i 20 oraz na ryc. 68 i 69.

Tabela 19. Rozk∏ad przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów ha∏asu drogowego w poszczególnych zakresach na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku Ryc. 69. Rozk∏ad procentowy punktów pomiarowych ha∏asu Brak < 5 dB 5–10 dB > 5–10 dB > 15 dB > 20 dB komunikacyjnego przekraczajàcych poziomy progowe w 2005 roku przekroczeƒ (100% wszystkie punkty obj´te pomiarami) 12% 23% 31% 24% 10% 0%

Tabela 20. Rozk∏ad przekroczeƒ progowych poziomów ha∏asu drogowego w poszczególnych zakresach na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku

Brak < 5 dB 5–10 dB > 5–10 dB > 15 dB > 20 dB przekroczeƒ 93% 5% 2% 0% 0% 0%

10%

24% 12% bez przekroczeƒ < 5 dB 5–10 dB > 10–15 dB > 15–20 dB 23%

31%

Ryc. 68. Rozk∏ad procentowy punktów pomiarowych ha∏asu komunikacyjnego przekraczajàcych dopuszczalne poziomy ha∏asu w 2005 roku (100% wszystkie punkty obj´te pomiarami)

76 3. HA¸AS PRZEMYS¸OWY

èród∏em ha∏asu przemys∏owego na terenie województwa sà Badania ha∏asu przemys∏owego wykonane w 2005 roku g∏ównie zak∏ady przemys∏u drzewnego, przetwórstwa spo˝yw- wskazujà, ˝e w porze dziennej wyst´puje najwi´ksza liczba nie- czego, place budów, instalacje i wyposa˝enie ma∏ych zak∏adów wielkich przekroczeƒ, do 5 dB. W porze nocnej natomiast 80% rzemieÊlniczych i us∏ugowych, urzàdzenia obiektów handlo- przypadków przekroczeƒ zawiera si´ zarówno w klasie do 5 dB, wych (wentylatory Êcienne i dachowe), skraplacze, urzàdzenia jak i wy˝szej – do 10 dB. Wystàpi∏y równie˝ przypadki przekro- klimatyzacyjne, a tak˝e systematycznie urzàdzane imprezy czeƒ poziomów dopuszczalnych o wi´cej ni˝ 10 dB. Trendy na otwartym powietrzu (festyny, koncerty, zawody sportowe zmian klimatu akustycznego, na obszarze województwa war- z udzia∏em pojazdów silnikowych). miƒsko-mazurskiego, w latach 1999-2005 przedstawiono na ry- Kszta∏towanie w∏aÊciwego klimatu akustycznego w otocze- cinach 72 i 73 niu obiektów prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà nale˝y do obowiàzków podmiotu posiadajàcego do nich tytu∏ prawny. Ocen´ klimatu akustycznego ze wzgl´du na ucià˝liwoÊç ha- 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ∏asu przemys∏owego wykonano w oparciu o wyniki kontroli 30% przeprowadzonych przez Inspektorat w 2005 roku. Pomiary ha∏asu wykonano w 30 obiektach. Przekroczenia dopuszczal- 25% nych poziomów, w stosunku do decyzji, bàdê w stosunku 20% do dopuszczalnych norm ha∏asu okreÊlonych w rozporzàdze- niu w sprawie dopuszczalnych poziomów ha∏asu w Êrodowisku 15% wystàpi∏y w 18 obiektach. 10%

69% 0% < 5 dB 5–10 dB > 10–15 dB > 15–20 dB > 20 dB

< 5 dB Ryc. 72. Procent obiektów przekraczajàcych poziomy dopuszczalne 5–10 dB w porze dziennej (100% wszystkie zak∏ady obj´te pomiarami)

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 31% 10% 9% 8% 7% Ryc. 70. Rozk∏ad procentowy przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów dêwi´ku w porze dziennej w 2005 roku (100% wszystkie zak∏ady 6% przekraczajàce poziomy dopuszczalne w porze dziennej) 5% 4% 3% 2% 60% 1% 0% 20% < 5 dB 5–10 dB > 10–15 dB > 15–20 dB > 20 dB < 5 dB 5–10 dB Ryc. 73. Procent obiektów przekraczajàcych poziomy dopuszczalne > 10–15 dB w porze nocnej (100% wszystkie zak∏ady obj´te pomiarami)

20% Wyniki badaƒ wskazujà na ogólny trend zmniejszania ucià˝liwego oddzia∏ywania ha∏asu przemys∏owego na otoczenie w porze dziennej. Przekroczenia dopuszczalnych norm Ryc. 71. Rozk∏ad procentowy przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów mieszczà si´ g∏ównie w najni˝szym przedziale do 5 dB. Mniej dêwi´ku w porze nocnej w 2005 roku (100% wszystkie zak∏ady korzystna sytuacja wyst´puje w porze nocnej – po spadku w la- przekraczajàce poziomy dopuszczalne w porze nocnej) tach 2000–2003 nastàpi∏ nieznaczny wzrost przekroczeƒ poziomu dopuszczalnego do 10 dB. Odpowiedzialne sà za to g∏ów- nie zak∏ady o niewielkiej ucià˝liwoÊci akustycznej, zlokalizowane w pobli˝u zabudowy mieszkaniowej.

77 4. PODSUMOWANIE

Wyst´pujàce trendy zmian klimatu akustycznego na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego wskazujà na wzrost zagro˝enia ha∏asem komunikacyjnym, a w szczególnoÊci drogowym oraz ograniczenie niekorzystnych oddzia∏ywaƒ ha∏asu przemys∏owo-instalacyjnego. Zagro˝enie ha∏asem drogowym zwiàzane jest przede wszystkim z przyrostem w ostatnich latach liczby samochodów, w tym równie˝ starych.

78 fot. Jerzy ¸aêniewski IV. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJÑCE

Naturalne pola elektromagnetyczne, takie jak pole magnetycz- ∏alnoÊç instalacji emitujàcych pola elektromagnetyczne o war- ne Ziemi, pola zwiàzane ze zjawiskami zachodzàcymi w atmos- toÊciach przekraczajàcych dopuszczalne poziomy. ferze Ziemi oraz pola pochodzàce z przestrzeni pozaziemskiej W roku 2005 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- sà obecne w Êrodowisku od poczàtku istnienia ˝ycia. Nowym ska w Olsztynie wykona∏ pomiary poziomu pola elektromagne- czynnikiem wyst´pujàcym w Êrodowisku naturalnym sà pola tycznego w Êrodowisku w 20 punktach na terenie województwa elektromagnetyczne (PEM) wytwarzane sztucznie. Pola te, warmiƒsko-mazurskiego. Przedmiotem badaƒ by∏o zebranie a zw∏aszcza tak zwany smog elektromagnetyczny, stajà si´ jed- informacji o wielkoÊciach pól elektromagnetycznych wyst´pu- nym z najbardziej powszechnych zjawisk towarzyszàcych cz∏o- jàcych w miejscach dost´pnych dla ludnoÊci i na terenach prze- wiekowi. Pole elektromagnetyczne wytwarzane jest przez urzà- znaczonych pod zabudow´ mieszkaniowà. G∏ównym kryterium dzenia u˝ywane bezpoÊrednio przez cz∏owieka (np. telefony doboru punktów monitoringowych by∏a ich lokalizacja w cen- komórkowe, pralki, golarki, kuchenki mikrofalowe), jak rów- tralnych dzielnicach miast o liczbie mieszkaƒców powy˝ej 50 nie˝ przez instalacje s∏u˝àce do komunikacji za pomocà fal tysićy oraz w miastach o liczbie mieszkaƒców od 10 do 50 ty- (stacje bazowe telefonii komórkowej, anteny radiowo-telewi- sićy. Wybrano 10 punktów monitoringowych w Olsztynie, 5 zyjne, stacje radiowe, radiolinie). w Elblàgu oraz 4 w Ostródzie. Ponadto wykonano pomiary jed- Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku nego odcinka linii wysokiego napićia 110 kV w Olsztynie. i obserwacji zmian dokonuje si´ w ramach paƒstwowego moni- Wyniki z podzia∏em na poszczególne miasta wraz z okre- toringu Êrodowiska. Na podstawie pomiarów identyfikowane Êleniem wartoÊci nat´˝eƒ sk∏adowej elektrycznej i magnetycz- sà obszary, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej przedstawiono w tabeli 21 i 22. Ponadto na rycinach 74 i 75 nych poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku. przedstawiono graficzne porównanie Êrednich wartoÊci PEM W oparciu o dokonane analizy i oceny powinny zostaç wyznaczonych na podstawie pomiarów wykonanych w 3 mia- opracowane i wdra˝ane przez odpowiednie w∏adze administra- stach (Olsztynie, Elblàgu i Ostródzie). cyjne programy naprawcze eliminujàce lub ograniczajàce dzia-

Tabela 21. Wyniki pomiarów poziomu pól elektromagnetycznych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy

Zakres Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Typ sondy Lp cz´stotliwoÊci E H E H E H E H E H pomiarowej [Hz] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] Olsztyn, ul. Dywizjonu 303 Olsztyn, ul. Czeska Olsztyn, ul. Or∏owicza 7 Olsztyn, pl. Bema Olsztyn, pl. Jana Paw∏a II 1 12–1000 EHP 50 B 0,48 0,08 0,37 0,05 0,27 0,04 0,76 0,06 1,4 0,67 2 120–10000 EHP 50 B 0,15 0,03 0,24 0,02 0,23 0,02 0,25 0,03 0,24 0,3 3 1,2–100 kHz EHP 50 B 0,44 0,07 0,47 0,08 0,44 0,07 0,44 0,07 0,43 0,07 4 0,1–00 MHz EP 105 0,30 - 0,97 - 1,5 - 1,1 - 0,54 - 5 1–4000 MHz EP 408 <0,8 - 1,00 - 1,6 - <0,8 - <0,8 - Olsztyn, pl. Inwalidów Olsztyn, pl. Powstaƒców Olsztyn, pl. Roosvelta Olsztyn, ul. Wilczyƒskiego Olsztyn, ul. ˚o∏nierska 18 Wojennych Warszawy 1 12–1000 EHP 50 B 0,39 0,14 0,33 0,86 1,53 0,08 0,29 0,12 0,18 0,13 2 120–10000 EHP 50 B 0,24 0,04 0,23 0,21 1,68 0,04 0,23 0,08 0,13 0,05 3 1,2–100 kHz EHP 50 B 0,4 0,06 0,42 0,07 0,42 0,07 0,43 0,07 0,34 0,07 4 0,1–100 MHz EP 105 0,3 - 0,3 - 0,4 - 0,45 - 0,37 - 5 1–4000 MHz EP 408 <0,8 - <0,8 - <0,8 - 1,29 - <0,8 -

79 Tabela 21. Wyniki pomiarów poziomu pól elektromagnetycznych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy (cd.)

Zakres Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Typ sondy Lp cz´stotliwoÊci E H E H E H E H E H pomiarowej [Hz] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] [V/m] [µT] Elblàg, Elblàg, pl. S∏owiaƒski Elblàg, ul. Saperów Elblàg, ul. Kaszubska 8 Elblàg, ul. Browarna 30 ul. Monte Cassino 1 1 12–1000 EHP 50 B 1,88 1,06 0,46 0,55 0,20 0,24 0,31 0,2 0,18 0,05 2 120–10000 EHP 50 B 1,34 0,27 0,42 0,13 0,17 0,1 0,12 0,08 0,18 0,06 3 1,2–100 kHz EHP 50 B 1,12 0,07 0,44 0,07 0,39 0,06 0,38 0,06 0,12 0,02 4 0,1–100 MHz EP 105 0,11 - 0,95 - 1,27 - 0,12 - 0,09 - 5 1–4000 MHz EP 408 1,6 - 0,98 - 0,9 - <0,8 - <0,8 - Ostróda, Ostróda, Ostróda, ul. Jagie∏∏y 2B Ostróda, ul. KoÊciuszki 5 ul. Grunwaldzka 26 ul. Armii Krajowej 1 1 12–1000 EHP 50 B 0,93 0,05 1,68 0,9 0,9 0,24 0,57 0,37 2 120–10000 EHP 50 B 0,3 0,03 0,44 0,04 0,27 0,06 0,27 0,16 3 1,2–100 kHz EHP 50 B 0,43 0,07 0,44 0,07 0,43 0,07 0,44 0,07 4 0,1–100 MHz EP 105 0,16 - 0,2 - 0,22 - 0,33 - 5 1–4000 MHz EP 408 <0,8 - <0,8 - <0,8 - <0,8 -

Tabela 22. Wyniki pomiarów poziomu pola elektromagnetycznego pod linià wysokiego napi´cia 110 kV – Olsztyn, ul. Obroƒców Olsztyn Elblàg Ostróda T∏o Tobruku i Armii Krajowej, prz´s∏o nr 17/18 1,4 Zakres Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie Nat´˝enie 1,2 Typ sondy cz´stotliwoÊci E H E H pomiarowej 1,0 [Hz] [V/m] [µT] [V/m] [µT] 0,8 0,03 0,5 0,14 2,1 E [V/m] 0,6 0,05 0,5 0,17 1,9 0,4 0,05 0,6 0,23 1,5 0,2 6–500 EHP 50 B 0,08 0,6 0,19 1,1 0 0,12 1,0 0,13 0,9 12345 Zakres pomiarowy 0,19 1,1 0,11 0,7 0,22 1,6 0,08 0,7 0,18 1,8 0,06 0,5 Ryc. 74. Porównanie wyników pomiarów Êrednich wartoÊci 0,13 2,0 0,03 0,5 sk∏adowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wykonanych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy w okresie maj–wrzesieƒ 0,08 2,3 2005 roku

WNIOSKI Olsztyn Elblàg Ostróda T∏o • w ˝adnym punkcie pomiarowym nie stwierdzono przekro- 0,6 czeƒ poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku; 0,5 • Êrednie wartoÊci nat´˝eƒ sk∏adowej elektrycznej i magnetycz- 0,4 nej dla poszczególnych miast sà zbli˝one do wartoÊci t∏a (wy- 0,3 znaczonego na podstawie Êredniej wartoÊci pomiarów z dane- E [µT] go obszaru), w nieznacznych przypadkach je przekraczajà. 0,2

0,1 Mimo niestwierdzenia przekroczeƒ dopuszczalnych war- 0 123 toÊci PEM, wskazane jest monitorowanie nat´˝ania sk∏ado- Zakres pomiarowy wych elektrycznej i magnetycznej w Êrodowisku, gdy˝ obserwo- wany rozwój opartej na technikach radiowych infrastruktury Ryc. 75. Porównanie wyników pomiarów Êrednich wartoÊci przekazywania informacji pociàga za sobà dalszy wzrost nat´- sk∏adowej magnetycznej pola elektromagnetycznego wykonanych ˝enia pól elektromagnetycznych wielkiej cz´stotliwoÊci. na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy w okresie maj–wrzesieƒ 2005 roku LITERATURA

1. Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 30 paêdzierni- ka 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku oraz sposobów sprawdza- nia dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).

80 Pobornik py∏u, Pobornik fot. archiwum WIOÂ V. POWIETRZE

1. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO W ROKU 2005 NA PODSTAWIE BADA¡ WYKONANYCH PRZEZ STACJE SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE

W wyniku procesów naturalnych i dzia∏alnoÊci cz∏owieka do at- Paƒstwowy Zak∏ad Higieny, w ramach Monitoringu Oczekiwa- mosfery przedostajà si´ rozmaite substancje. Zjawisko to nazy- nych Efektów i KorzyÊci Zdrowotnych, wynikajàcych z realiza- wa si´ emisjà zanieczyszczeƒ, a miejsce, w którym ono wyst´pu- cji Narodowego Programu Zdrowotnego i funkcjonujàcego je, okreÊla si´ mianem êród∏a emisji. Emisja zanieczyszczeƒ jest na obszarach miejskich w aspekcie oceny nara˝enia zdrowia przyczynà wzrostu st´˝eƒ tych substancji w atmosferze, które po- ludnoÊci; badania prowadzone sà w miastach liczàcych powy- przez ruchy mas powietrza mogà byç przenoszone na znaczne ˝ej 20 tysićy mieszkaƒców i w uzdrowiskach. odleg∏oÊci. Atmosfera jest równie˝ drogà przedostawania si´ za- 2. W stacjach sieci podstawowej (krajowej) w ramach mo- nieczyszczeƒ do innych elementów Êrodowiska oraz organizmów nitoringu powietrza b´dàcego cz´Êcià „Paƒstwowego Monito- ludzi i zwierzàt. Nap∏yw zanieczyszczeƒ z powietrza do recepto- ringu Ârodowiska”, którego celem jest Êledzenie tendencji rów (np. do uk∏adu oddechowego cz∏owieka) nosi nazw´ imisji, zmian st´˝eƒ wybranych wskaêników zanieczyszczeƒ w skali a wielkoÊç st´˝eƒ zanieczyszczeƒ przenoszonych do receptora kraju zarówno na obszarach miejskich jak i pozamiejskich. okreÊlana jest jako wielkoÊç lub poziom imisji. Âledzenie zmian Stacje te nale˝à te˝ do sieci nadzoru ogólnego. emisji oraz imisji ma istotne znaczenie, pozwala bowiem na bie- ˝àcà ocen´ oraz zarzàdzanie jakoÊcià powietrza. Emisja ze êróde∏ naturalnych, mimo ˝e iloÊciowo znaczna, 1.2. Lokalizacja stacji pomiarowych nie stanowi zagro˝enia dla ludzi, poniewa˝ nie prowadzi i organizacja badaƒ do znacznego podwy˝szenia st´˝eƒ zanieczyszczeƒ w powietrzu. Wyjàtek stanowià gwa∏towne erupcje wulkanów, które Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w roku 2005, mogà prowadziç do katastrof ekologicznych. podobnie jak w latach ubieg∏ych, badania prowadzone by∏y W miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego prze- na obszarze 10 miast w pi´tnastu stacjach pomiarowych. Po- wa˝a emisja zanieczyszczeƒ energetycznych, a wraz ze wzro- miarami st´˝eƒ Êredniodobowych dwutlenku siarki, dwutlenku stem liczby pojazdów mechanicznych wzrasta udzia∏ emisji ze azotu i py∏u zawieszonego obj´to: Olsztyn – 173,8 tysićy miesz- êróde∏ komunikacyjnych. kaƒców (dwie stacje zanieczyszczeƒ podstawowych i jedna sta- Stacje sanitarno-epidemiologiczne na terenie województwa cja py∏u PM10), Elblàg – 127,7 tysićy mieszkaƒców (trzy stacje warmiƒsko-mazurskiego – w ró˝nych uk∏adach organizacyjnych zanieczyszczeƒ podstawowych i jedna stacja py∏u PM10), E∏k – wykonujà ustawowe zadania z zakresu sanitarnej ochrony po- – 55,8 tysićy mieszkaƒców, Ostród´ – 33,6 tysićy mieszkaƒ- wietrza atmosferycznego i od lat siedemdziesiàtych prowadzà ba- ców, I∏aw´ – 32,5 tysićy mieszkaƒców, Gi˝ycko – 29,8 tysićy dania zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (imisji), wza- mieszkaƒców, K´trzyn – 28,5 tysićy mieszkaƒców, Szczytno kresie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i py∏u zawieszonego. – 26,0 tysićy mieszkaƒców, Bartoszyce – 25,6 tysićy mieszkaƒ- W roku 2005 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiolo- ców i Dzia∏dowo – 20,8 tysićy mieszkaƒców. giczna w Olsztynie przy udziale Granicznej w Elblàgu i powia- W roku 2005 zrezygnowano z prowadzenia badaƒ w stacji towych stacji sanitarno-epidemiologicznych kontynuowa∏a ba- pomiarowej w Mràgowie, poniewa˝ w mieÊcie tym WIOÂ za∏o- dania zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na zasa- ˝y∏ stacj´ automatycznà. dach okreÊlonych przez G∏ównego Inspektora Sanitarnego. Stacje pomiarowe w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 oraz w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12 sà zlokalizowane w rejo- 1.1. Zasady organizacji sieci stacji pomiarowych nie Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie i okreÊlone jako stacje typu „S”. Sà one w∏àczone do sieci podstawowej (krajowej) monitoringu Stacje sanitarno-epidemiologiczne województwia warmiƒsko- powietrza w „Paƒstwowym Monitoringu Ârodowiska”. Pozosta- -mazurskiego prowadzà badania zanieczyszczenia powietrza: ∏e to stacje typu „M” – zlokalizowane w rejonach najwy˝szych 1. W stacjach sieci nadzoru ogólnego, nadzorowanej przez st´˝eƒ w mieÊcie lub stacje typu „S” – zlokalizowane w rejonie

81 Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie – dzia∏ajà w ramach sieci nadzoru W roku 2003 Laboratorium WSSE uzyska∏o certyfikat ogólnego (tzw. monitoring zdrowia). akredytacyjny Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie W Elblàgu przy ul. Hetmaƒskiej 30 funkcjonuje jeszcze oznaczania py∏u PM10. jedna stacja lokalna, usytuowana w dzielnicy z przewagà gospodarstw ogrzewanych paleniskami indywidualnymi, w pobli- ˝u skrzy˝owania o du˝ym nat´˝eniu ruchu drogowego. 1.4. Omówienie wyników badaƒ W Olsztynie na stanowisku pomiarowym przy ul. ˚o∏nierskiej 16 od poczàtku 2002 roku pobierany jest py∏ PM10, tj. py∏ Prezentowanà ocen´ zanieczyszczenia powietrza przygotowa- oznaczany wagowo, z separacjà frakcji poni˝ej 10 µm. W ra- no w oparciu o wyniki Êredniodobowych badaƒ st´˝eƒ zanie- mach programu Phare zakupiono aspiratory py∏u PM10, które czyszczeƒ gazowych i py∏owych prowadzonych w 2005 roku. zosta∏y zainstalowane na stanowiskach pomiarowych w mia- Wszystkie uzyskane w ciàgu roku wyniki badaƒ imisji sà stach o najwy˝szych st´˝eniach py∏u zawieszonego: w Elblàgu zgromadzone i opracowywane w programie komputerowym (ul. Królewiecka 146 – rejon Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie) „Monitorowanie Atmosfery”. W ramach tego programu sà wy- i w Dzia∏dowie (pl. Biedrawy – rejon najwy˝szych st´˝eƒ w mie- liczane parametry statystyczne, stosowane przy opracowywa- Êcie). Ponadto w pyle PM10 pobieranym w Olsztynie i Dzia∏do- niu danych o imisji zanieczyszczeƒ atmosfery, i porównywane wie oznaczane jest st´˝enie o∏owiu, kadmu, arsenu (od 2005 r.), z wartoÊciami normatywnymi. niklu i miedzi. Oznaczenia metali wykonywane sà w Wojewódz- W tabelach 23-31 podano Êrednie st´˝enia roczne i sezono- kim Inspektoracie Ochrony Ârodowiska w Olsztynie. we oraz najwy˝sze oznaczone st´˝enie 24-godzinne. Lokalizacja stacji pomiarowych jest sta∏a. Badania zanieczyszczeƒ w powietrzu prowadzone sà meto- 1.4.1. Dopuszczalne poziomy st´˝eƒ substancji w powietrzu dami manualnymi. Âredniodobowe próbki pobierane sà meto- dà wolnej aspiracji, aspiratorami przeliczajàcymi obj´toÊci po- Kryterium oceny stanowi∏y wartoÊci dopuszczalne okreÊlone branego powietrza na warunki normalne temperatury i ciÊnie- w Rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 nia, we wszystkie dni w roku w Olsztynie i w Elblàgu, a w po- roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji zosta∏ych miastach – co pi´ç dni. w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w po- Pracownicy laboratoriów w PSSE w Bartoszycach, Dzia∏- wietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych pozio- dowie, Gi˝ycku, I∏awie, K´trzynie, Ostródzie i Szczytnie pobie- mów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796) oraz rajà próbki powietrza i przesy∏ajà je do analizy do laborato- – dla arsenu, kadmu, miedzi i niklu nieuwzgl´dnionych rium WSSE w Olsztynie, w E∏ku i Elblàgu, oprócz pobierania w w/w rozporzàdzeniu – w za∏àczniku nr 1 do Rozporzàdzenia próbek, pracownicy wykonujà równie˝ analizy chemiczne. Ministra Ârodowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie Oznaczanie py∏u metodà reflektometrycznà wykonywane jest wartoÊci odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu tylko w laboratoriach WSSE w Olsztynie i Elblàgu. (Dz. U. Nr 1/2003, poz. 12).

1.4.2. Dwutlenek azotu 1.3. Kontrola jakoÊci badaƒ W przyrodzie tlenki azotu powstajà w ∏uku elektrycznym Laboratoria Inspekcji Sanitarnej stosujà wewn´trznà kontrol´ w czasie wy∏adowaƒ atmosferycznych (burze), naturalnym ich jakoÊci badaƒ. Od 1992 roku laboratoria WSSE w Olsztynie êród∏em sà te˝ po˝ary i erupcje wulkanów. i Elblàgu uczestniczà, za ka˝dym razem z wynikiem pozytyw- Tlenki azotu tworzà si´ w wyniku reakcji mi´dzy azotem i tle- nym, w mi´dzylaboratoryjnych badaniach bieg∏oÊci organizo- nem we wszystkich procesach spalania, w∏àcznie ze spalaniem wanych przez Instytut Medycyny Pracy w ¸odzi, w zakresie w komorach silników samochodowych. Na terenie naszego woje- oznaczania dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. wództwa nie ma zak∏adów przemys∏u chemicznego produkujàcych

[µg/m3] 2002 2003 2004 2005 45 40 35

2 30 25 20 st´˝enie NO 15 10 5 0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc 76. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku azotu w województwie warmiƒsko-mazurskim

82 nawozy azotowe czy rafinerii, tak wi´c g∏ównym êród∏em dwu- Najwy˝sze st´˝enia zanotowano na stacjach pomiarowych tlenku azotu jest komunikacja samochodowa i energetyka. usytuowanych w okolicach ruchliwych skrzy˝owaƒ i dróg tranzytowych. St´˝enia Êrednioroczne Ârednie roczne st´˝enia dwutlenku azotu w roku 2005 kszta∏- St´˝enia Êredniodobowe towa∏y si´ od 14 µg/m3 w E∏ku do 36 µg/m3 w Ostródzie, a wi´c Z analizy rozk∏adu st´˝eƒ Êredniodobowych w ciàgu roku wy- poni˝ej Êredniorocznego st´˝enia dopuszczalnego. W porów- nika, ˝e ró˝nice mi´dzy stwierdzonymi st´˝eniami w sezonach naniu z rokiem poprzednim wzros∏y lub utrzymywa∏y si´ na po- grzewczym i letnim sà niewielkie, znacznie mniejsze ni˝ dobnym poziomie. w przypadku py∏u zawieszonego czy dwutlenku siarki. Zwiàza-

Tabela 23. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005

Dwutlenek azotu [µg/m3]

Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze Ârednie st´˝enie Êrednie roczne st´˝enie 24-godzinne w sezonie letnim grzewczym 2003 16 55 15 18 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 14 40 13 16 2005 15 47 14 16 2003 25 66 25 25 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2004 22 50 21 23 2005 26 59 27 26 2003 20 67 17 24 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2004 20 58 17 23 2005 20 65 18 23 2003 21 54 18 24 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2004 24 67 22 27 2005 26 62 24 28 2003 24 56 20 27 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2004 23 60 20 26 2005 22 49 20 24 2003 24 49 23 26 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2004 23 43 22 24 2005 28 51 26 30 2003 21 56 18 25 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 23 50 21 24 2005 30 65 26 34 ul. Mickiewicza 17 2003 17 37 14 20 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2004 14 40 12 15 ul. Toruƒska 6a 2005 14 29 12 15 2003 16 28 16 17 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2004 17 35 18 16 2005 15 35 14 17 2003 29 57 30 28 10. I∏awa ul. Andersa 8 2004 23 48 20 26 2005 26 52 25 27 2003 25 47 27 24 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2004 25 52 23 28 2005 25 55 22 27 2003 32 54 30 35 12. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2004 33 53 31 34 2005 36 58 34 38 2003 19 56 17 20 13. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2004 16 29 16 16 2005 17 40 17 17

3 Dopuszczalny poziom NO2 w powietrzu (2005 r.) [µg/m ]* 50** –

* wg rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796) ** liczone jako st´˝enie Êrednie w roku kalendarzowym

83 ne jest to ze znacznym udzia∏em êróde∏ mobilnych w emisji Êci dopuszczalnej) w Dzia∏dowie, a wi´c poni˝ej Êredniorocz-

NO2. Charakterystyczne jest wy˝sze Êrednie st´˝enie NO2 nego st´˝enia dopuszczalnego i utrzymywa∏y si´ na podobnym w okresie letnim ni˝ grzewczym w miastach, w których latem poziomie, co w roku 2005. bardzo nasila si´ ruch samochodowy zwiàzany z turystykà, a stacje pomiarowe usytuowane sà blisko dróg tranzytowych. St´˝enia Êredniodobowe Wp∏yw transportu samochodowego widaç te˝ przy porów- G∏ównym êród∏em dwutlenku siarki na terenie naszego woje- naniu st´˝eƒ dwutlenku azotu na stanowiskach pomiarowych wództwa jest spalanie paliw sta∏ych w celach energetycznych, w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej (ruch samochodowy o Êrednim co potwierdzajà wyniki badaƒ st´˝eƒ Êredniodobowych. Âred- nat´˝eniu) i przy ul. Niepodleg∏oÊci (ruch samochodowy znacznie st´˝enie dwutlenku siarki w okresie grzewczym jest nie wi´kszy, z wi´kszym udzia∏em samochodów ci´˝arowych). od dwóch do dziewi´ciu razy wy˝sze ni˝ w okresie letnim. Najwy˝sze st´˝enia Êredniodobowe zanotowano w Elblàgu Mniejsze ró˝nice wyst´pujà w dzielnicach, gdzie wi´kszoÊç bu- (65 µg/m3 na ul. Zajchowskiego i 62 µg/m3 na ul. Kalenkiewi- dynków pod∏àczonych jest do du˝ych, centralnych kot∏owni lub cza) oraz w Dzia∏dowie (65 µg/m3). stosowane jest ogrzewanie gazowe, a wi´c i zimà st´˝enia Êred- Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z 6 czerwca 2002 ro- niodobowe dwutlenku siarki sà tam ni˝sze. ku nie okreÊla poziomu dopuszczalnego 24-godzinnego st´˝e- Najwy˝sze st´˝enia wyst´pujà w sezonie grzewczym, w czania dwutlenku azotu, w poprzednim (z 28 kwietnia 1998 r.) sie niskich temperatur. Maksymalne st´˝enie Êredniodobowe – okreÊlono wartoÊç dopuszczalnego st´˝enia 24-godzinnego wynios∏o 43 µg/m3 (34% wartoÊci dopuszczalnej) w Gi˝ycku na poziomie 150 µg/m3. i w Dzia∏dowie – 40 µg/m3 (32% wartoÊci dopuszczalnej). Oba te stanowiska pomiarowe usytuowane sà w centrum miasta, 1.4.3. Dwutlenek siarki w ciasnej zabudowie opalanej g∏ównie przez ma∏e, lokalne ko- t∏ownie w´glowe. Naturalnym êród∏em tlenków siarki sà po˝ary i erupcje wulkanów. W sezonie letnim wi´kszoÊç oznaczonych st´˝eƒ Êrednio- Na terenie naszego województwa g∏ównym êród∏em dwu- dobowych kszta∏tuje si´ na poziomie 0–1 µg/m3. tlenku siarki sà paleniska przemys∏owe i domowe, spalajàce Âredniodobowe st´˝enia dwutlenku siarki pozostawa∏y paliwa sta∏e, zw∏aszcza w´giel kamienny (zawierajàcy siark´) na ca∏ym badanym obszarze znacznie poni˝ej wartoÊci norma- w celach energetycznych. tywnej.

St´˝enia Êrednioroczne Ârednioroczne st´˝enia dwutlenku siarki waha∏y si´ od 2 µg/m3 na wi´kszoÊci stanowisk pomiarowych do 6 µg/m3 (30% warto-

2002 2003 2004 2005 [µg/m3] 10 9 8 7

2 6 5 4 st´˝enie SO 3 2 1 0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc. 77. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku siarki w województwie warmiƒsko-mazurskim

84 Tabela 24. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005

Dwutlenek siarki [µg/m3]

Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze Ârednie st´˝enie Êrednie roczne st´˝enie 24-godzinne w sezonie letnim grzewczym 2003 2 24 1 4 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 2 10 1 2 2005 2 23 1 3 2003 2 22 1 3 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2004 2 13 1 2 2005 2 17 2 2 2003 2 27 1 3 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2004 2 27 1 3 2005 2 27 1 3 2003 2 26 1 3 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2004 2 30 1 3 2005 2 20 1 2 2003 3 41 1 5 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2004 3 29 1 5 2005 3 36 1 4 2003 3 32 1 5 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2004 2 23 1 4 2005 2 18 1 4 2003 7 41 1 14 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 8 54 1 14 2005 6 40 1 11 ul. Mickiewicza 17 2003 2 12 1 3 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2004 2 11 1 2 ul. Toruƒska 6a 2005 1 19 1 1 2003 2 9 1 4 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2004 2 10 1 2 2005 2 43 1 3 2003 2 17 1 3 10. I∏awa ul. Andersa 8 2004 2 13 1 2 2005 1 9 1 2 2003 2 32 2 3 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2004 2 9 1 3 2005 3 19 1 5 2003 3 31 1 6 12. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2004 2 22 1 2 2005 2 11 1 3 2003 2 3 1 2 13. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2004 2 4 1 2 2005 1 2 0 1

3 Dopuszczalny poziom SO2 w powietrzu (2005 r.) [µg/m ]* 20** 125

85 1.4.4. Py∏ zawieszony Opisane powy˝ej metody oparte sà na ró˝nych zasadach: zbierane sà inne frakcje py∏u, a przez filtr przepuszczane sà Naturalnym êród∏em py∏u sà po˝ary, erupcje wulkanów, roÊli- znaczàco ró˝ne iloÊci powietrza. Uzyskane obiema metodami ny (py∏ki traw i drzew, zarodniki grzybów) oraz tak zwane py- wyniki sà praktycznie nieporównywalne, dlatego te˝ zosta∏y lenie wtórne powodowane przez wiatry unoszàce py∏ z po- omówione oddzielnie. wierzchni ziemi w okresach suchych. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki, na terenie na- 1.4.4.1. Py∏ zawieszony oznaczany metodà reflektometrycznà (R) szego województwa g∏ównym êród∏em py∏u sà paleniska przemy- s∏owe i domowe, spalajàce paliwa sta∏e, a zw∏aszcza emisja z ma- St´˝enia Êrednioroczne ∏ych, lokalnych kot∏owni, które nie posiadajà ˝adnych filtrów W roku 2005 Êrednie roczne st´˝enia py∏u zawieszonego przed kominami. èród∏em py∏u (sadzy) jest równie˝ nieca∏kowi- kszta∏towa∏y si´ w zakresie od 6 µg/m3 w Olsztynie przy ul. ˚o∏- te spalanie w êle wyregulowanych silnikach samochodowych. nierskiej do 23 µg/m3 (58% wartoÊci dopuszczalnej) w Dzia∏do- Pomiary st´˝enia py∏u zawieszonego wykonywano dwiema wie. Stanowisko pomiarowe przy ul. ˚o∏nierskiej w Olsztynie metodami: usytuowane jest stosunkowo wysoko, na poziomie czwartego • reflektometrycznà, której zasada polega na ocenie stopnia pi´tra, w budynku po∏o˝onym na wzgórzu, co mo˝e byç przy- zaczernienia filtra, przy ma∏ej obj´toÊci przepuszczonego po- czynà stwierdzania tu ni˝szych st´˝eƒ py∏u zawieszonego ni˝ wietrza. Py∏ mierzony tà metodà bywa te˝ nazywany py∏em R, w innych dzielnicach o podobnym systemie ogrzewania (wi´k- py∏em reflektometrycznym lub py∏em czarnym („black smoke”). szoÊç budynków pod∏àczona jest do centralnej sieci ciep∏owni- Metoda powy˝sza nie w pe∏ni odzwierciedla faktyczny stan za- czej). WysokoÊç po∏o˝enia sondy ma wp∏yw zw∏aszcza na po- nieczyszczenia atmosfery py∏em, poniewa˝ przy jej pomocy bieranie py∏u z komunikacji i z pylenia wtórnego. oznaczane jest przede wszystkim st´˝enie py∏u ze êróde∏ emi- W stosunku do dwóch ubieg∏ych lat st´˝enia py∏u utrzymu- tujàcych czarne czàstki nie spalonego w´gla, a nie uwzgl´dnia- jà si´ na podobnym poziomie. ny jest udzia∏ py∏ów jasnych, drobnych aerozoli powstajàcych w wyniku przemian fotochemicznych itp. Metoda ta jest po- St´˝enia Êredniodobowe wszechnie stosowana do ocen porównawczych, poniewa˝ jest Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki, wyraênie widaç tania, a próbki na okreÊlenie st´˝eƒ 24-godzinnych mogà byç „sezonowoÊç” st´˝eƒ Êredniodobowych py∏u zawieszonego pobierane jednoczeÊnie z próbkami na dwutlenek siarki. – g∏ównym jego êród∏em jest energetyka. Ârednie st´˝enie py- • wagowà z separacjà frakcji o Êrednicy ziaren do 10 µm, ∏u w okresie grzewczym jest kilkakrotnie wy˝sze ni˝ w okresie charakteryzujàcà si´ znacznà obj´toÊcià powietrza przepusz- letnim. Mniejsze ró˝nice wyst´pujà w dzielnicach, gdzie wi´k- czanego przez filtr i pozwalajàcà na bezpoÊredni pomiar za- szoÊç budynków pod∏àczonych jest do du˝ych, centralnych ko- wartoÊci tej frakcji py∏u zawieszonej w powietrzu, która mo˝e t∏owni lub stosowane jest ogrzewanie gazowe, a wi´c i zimà st´- przedostawaç si´ do górnych dróg oddechowych wraz z wdy- ˝enia Êredniodobowe py∏u sà ni˝sze ni˝ tam, gdzie wi´kszoÊç chanym powietrzem. Py∏ mierzony tà metodà jest nazywany ciep∏a pochodzi z lokalnych kot∏owni. py∏em PM10. Dodatkowà zaletà tej metody jest du˝a obj´toÊç Najwy˝sze st´˝enia wystàpi∏y w sezonie grzewczym, w cza- pobranej próbki i w konsekwencji iloÊç py∏u wystarczajàca sie niskich temperatur. Maksymalne st´˝enie Êredniodobowe do oznaczeƒ zawartoÊci innych substancji mogàcych wywieraç zanotowano w Elblàgu (147 µg/m3 przy ul. Hetmaƒskiej) oraz niekorzystny wp∏yw na zdrowie, np. metali ci´˝kich. Metoda ta w K´trzynie (99 µg/m3). zalecana jest do oceny jakoÊci atmosfery pod wzgl´dem zanie- W Rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerw- czyszczenia py∏em w krajach nale˝àcych do Unii Europejskiej, ca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych ale jest droga ze wzgl´du na wysoki koszt zakupu i eksploata- substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych sub- cji aspiratora py∏u PM10. stancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych

[µg/m3] 2002 2003 2004 2005 30

15 st´˝enie 10

0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc 78. St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego w województwie warmiƒsko-mazurskim

86 poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796) stach naszego województwa stwierdzono st´˝enia Êredniodo- w stosunku do wczeÊniejszego Rozporzàdzenia Ministra Ochro- bowe py∏u wy˝sze od normatywnego. Rozporzàdzenie Ministra ny Ârodowiska, Zasobów Naturalnych i LeÊnictwa z dnia 28 Ârodowiska dopuszcza takà sytuacj´ najwy˝ej 35 razy w roku. kwietnia 1998 roku w sprawie dopuszczalnych wartoÊci st´˝eƒ sub- Dopuszczalna cz´stoÊç przekraczania dopuszczalnego pozio- stancji zanieczyszczajàcych powietrze (Dz. U. Nr 55, poz. 355) mu w roku kalendarzowym zosta∏a przekroczona w Bartoszy- znacznie obni˝ono dopuszczalny poziom py∏u zawieszonego cach (45 razy) i w Dzia∏dowie (40 razy). Êredniodobowego – ze 125 µg/m3 do 50 µg/m3. W wielu mia-

Tabela 25. Wyniki pomiarów st´˝eƒ py∏u zawieszonego R metodà reflektometrycznà na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005

Py∏ zawieszony R [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze Ârednie st´˝enie Cz´stoÊç Êrednie st´˝enie w sezonie przekraczania roczne 24-godzinne letnim grzewczym w roku*** 2003 6 45 3 10 0 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 6 53 4 8 0 2005 6 39 3 10 0 2003 10 66 7 13 1 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2004 9 39 7 12 0 2005 11 75 9 14 1 2003 16 107 5 27 14 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2004 14 128 5 22 9 2005 13 76 6 21 8 2003 11 88 4 19 3 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2004 10 129 4 16 6 2005 10 61 4 15 2 2003 24 158 7 42 60 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2004 20 140 6 33 26 2005 20 147 7 32 28 2003 19 66 9 30 5 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2004 18 65 8 27 20 2005 22 80 8 35 45 2003 23 122 9 38 20 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 21 121 8 34 20 2005 23 89 8 37 40 ul. Mickiewicza 17 2003 9 33 4 14 0 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2004 8 25 5 12 0 ul. Toruƒska 6a 2005 9 43 5 13 0 2003 8 33 4 13 0 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2004 8 51 4 13 0 2005 9 43 4 15 0 2003 13 89 6 20 5 10. I∏awa ul. Andersa 8 2004 8 70 4 11 5 2005 10 62 4 16 5 2003 11 46 4 18 0 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2004 15 57 6 24 5 2005 19 99 7 31 20 2003 11 57 5 16 0 12. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2004 9 46 6 12 0 2005 10 39 6 13 0 2003 10 46 7 14 0 13. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2004 11 45 7 15 0 2005 13 75 8 19 5 Dopuszczalny poziom py∏u w powietrzu (2005 r.) [µg/m3]* 40** 50 35

87 1.4.4.2. Py∏ zawieszony oznaczany metodà wagowà (PM10)

Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Królewiecka Stanowiska pomiarowe py∏u PM10 oznaczanego metodà wa- [µg/m3] Dzia∏dowo, pl. Biedrawy gowà sà zlokalizowane w Olsztynie (ul. ˚o∏nierska – rejon 35 Êrednich st´˝eƒ), w Elblàgu (ul. Królewiecka 146 – równie˝ re- 30 jon Êrednich st´˝eƒ) i w Dzia∏dowie (pl. Biedrawy – rejon naj- 25 wy˝szych st´˝eƒ w mieÊcie). Aspiratory w Elblàgu i Dzia∏dowie 20 zosta∏y zakupione w 2003 roku w ramach programu Phare i zast´˝enie 15 instalowano je na stanowiskach pomiarowych w miastach o najwy˝szych st´˝eniach py∏u zawieszonego. 10 5 0 St´˝enia Êrednioroczne 2002 2003 2004 2005 rok Na wszystkich stanowiskach pomiarowych st´˝enia te kszta∏towa∏y si´ poni˝ej wartoÊci dopuszczalnej. Ryc. 79. St´˝enia Êrednioroczne py∏u PM10 w latach 2002–2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim St´˝enia Êredniodobowe We wszystkich stacjach pomiarowych stwierdzono przekrocze- przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzo- nia wartoÊci dopuszczalnej 50 µg/m3. Dopuszczalna cz´stoÊç wym zosta∏a przekroczona w Dzia∏dowie (39 razy).

Tabela 26. Wyniki pomiarów st´˝enia py∏u PM10 – lata 2003–2005

Py∏ PM10 [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Cz´stoÊç Êrednie w sezonie 24-godzinne przekraczania roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze w roku*** 2003 27 19 35 1 128 24 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 22 17 26 2 98 9 2005 23 20 26 1 98 18 2004 21 11 32 1 137 31 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 26 20 32 1 110 39 2004 18 12 25 2 131 7 3. Elblàg ul. Królewiecka 146 2005 20 15 26 2 85 15 Dopuszczalny poziom py∏u w powietrzu w 2005 r. [µg/m3]* 40** 50 35

* wg rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. nr 87, poz. 796) ** liczone jako st´˝enie Êrednie w roku kalendarzowym *** wartoÊç przeliczona na rok (366 dni), je˝eli iloÊç pomiarów by∏a mniejsza ni˝ 366

1.4.5. Metale ci´˝kie oznaczane w pyle PM10

[ng/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Dzia∏dowo, pl. Biedrawy Metale ci´˝kie zawarte w py∏ach nie ulegajà, jak to si´ dzieje 12 z innymi zanieczyszczeniami, rozk∏adowi w Êrodowisku, natomiast mogà kumulowaç si´ w poszczególnych elementach eko- 10 systemu (np. w glebie lub roÊlinach). 8

èród∏em emisji metali ci´˝kich jest przede wszystkim spa- st´˝enie 6 lanie paliw sta∏ych, wyjàtek stanowi tu o∏ów, gdzie ponad 10% 4 emisji pochodzi z transportu drogowego (benzyny o∏owiowe). 2 Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku nie uwzgl´dnia arsenu, kadmu, miedzi i niklu, i dlatego 0 o∏ów kadm miedê nikiel arsen metale te sà oceniane wed∏ug Rozporzàdzenia Ministra Ârodo- wiska z 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartoÊci odniesienia dla Ryc. 80. St´˝enia Êrednioroczne metali w py∏e PM10 w 2005 roku niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1/2003, poz. 12). w województwie warmiƒsko-mazurskim Rozporzàdzenie to nie okreÊla poziomu odniesienia dla st´- ˝eƒ 24-godzinnych. O∏ów Zgodnie z porozumieniem zawartym z Wojewódzkim In- St´˝enia Êrednioroczne o∏owiu sà bardzo niskie, kszta∏tujà si´ spektorem Ochrony Ârodowiska oznaczanie metali (Pb, As, na poziomie 1% wartoÊci dopuszczalnej. Cd, Cu i Ni) w pyle PM10 pobranym przez WSSE w Olsztynie Maksymalne oznaczone st´˝enie 24-godzinne w roku 2005 i w Dzia∏dowie jest wykonywane w WIOÂ w Olsztynie. wynosi∏o 0,039 µg/m3 w Dzia∏dowie.

88 Kadm Nikiel St´˝enia Êrednioroczne kadmu równie˝ sà niewielkie, do 5% ZawartoÊç niklu w pyle PM10, podobnie jak innych metali, jest wartoÊci odniesienia. niewielka, oko∏o 5% wartoÊci odniesienia. Maksymalne oznaczone st´˝enie 24-godzinne w roku 2005 Maksymalne st´˝enie Êredniodobowe w roku 2005 wynosi- wynosi∏o 0,0015 µg/m3 (Dzia∏dowo). ∏o 0,011 µg/m3 (Dzia∏dowo).

Miedê Arsen ZawartoÊç miedzi w pyle PM10, podobnie jak o∏owiu i kadmu, W 2005 roku rozszerzono badanie metali w pyle PM10 o arsen. jest niewielka – wynosi 0,5–2% wartoÊci odniesienia. ZawartoÊç arsenu w pyle PM10 w Dzia∏dowie zbli˝a si´ do Maksymalne oznaczone st´˝enie 24-godzinne w roku 2005 wartoÊci odniesienia, natomiast w Olsztynie jest niewielka, wynosi∏o 0,016 µg/m3 (Dzia∏dowo). oko∏o 4% wartoÊci odniesienia. Maksymalne st´˝enie Êredniodobowe w roku 2005 wynosi- ∏o 0,023 µg/m3 (Dzia∏dowo).

Tabela 27. Wyniki pomiarów st´˝enia o∏owiu – lata 2003–2004

O∏ów [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0073 0,0072 0,0091 0,0009 0,0314 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0047 0,0042 0,0052 0,0009 0,0140 2005 0,0041 0,0032 0,0050 0,0010 0,0110 2004 0,0072 0,0046 0,0098 0,0006 0,0370 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 0,0075 0,0039 0,0111 0,0010 0,0390 2003 0,7** 3 – Dopuszczalny poziom Pb w powietrzu (µg/m )* 2004 0,6** 2004 0,5**

* wg rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartoÊci odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1/2003 poz. 12) ** liczone jako st´˝enie Êrednie w roku kalendarzowym

Tabela 28. Wyniki pomiarów st´˝enia kadmu – lata 2003–2005

Kadm [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0004 0,00042 0,00052 0,00007 0,00178 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0003 0,00019 0,00033 <0,0001 0,00411 2005 0,0002 0,00040 0,00027 <0,0001 0,00063 2004 0,0005 0,00048 0,00060 <0,0001 0,00196 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 0,0005 0,00045 0,00061 <0,0002 0,00153 WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,01** wyjaÊnienia jak do tabeli 27

Tabela 29. Wyniki pomiarów st´˝enia miedzi – lata 2003–2005

Miedê [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0052 0,0052 0,0041 0,0009 0,0587 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0033 0,0034 0,0031 0,0015 0,006 2005 0,0038 0,0037 0,0038 0,0010 0,0120 2004 0,0114 0,0079 0,0148 0,0013 0,070 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 0,0081 0,0086 0,0076 0,0020 0,016 WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,6** wyjaÊnienia jak do tabeli 27

89 Tabela 30. Wyniki pomiarów st´˝enia niklu – lata 2003–2005

Niekiel [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0024 0,0021 0,0026 0,0004 0,0097 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0012 0,0011 0,0013 0,0003 0,0022 2005 0,0012 0,0012 0,0012 0,0000 0,0040 2004 0,0010 0,0009 0,0012 0,0002 0,004 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 0,0015 0,0016 0,0015 0,0000 0,011 WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,025** wyjaÊnienia jak do tabeli 27

Tabela 31. Wyniki pomiarów st´˝enia arsenu – rok 2005

Arsen [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2005 0,0004 0,0003 0,0005 0,000 0,003 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2005 0,0088 0,0086 0,0091 0,0006 0,023 WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,01 wyjaÊnienia jak do tabeli 27

1.5. Dynamika zmian Êredniorocznych st´˝eƒ 1.5.1. Dwutlenek azotu zanieczyszczeƒ podstawowych W przypadku dwutlenku azotu st´˝enia Êrednioroczne utrzy- Dynamik´ zmian Êredniorocznych st´˝eƒ podstawowych zanie- mujà si´ praktycznie na tym samym poziomie (ok. 20 µg/m3) czyszczeƒ powietrza atmosferycznego przedstawiono na przy- w obu miastach. W wielkoÊci emisji dwutlenku azotu znaczny k∏adzie stacji pomiarowych wchodzàcych w sk∏ad sieci krajowej udzia∏ majà êród∏a mobilne, ale oba te stanowiska pomiarowe monitoringu powietrza, tj. w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 sà usytuowane z dala od najbardziej ruchliwych ulic w mieÊcie. oraz w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12. Stacja pomiarowa w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 zo- 1.5.2. Dwutlenek siarki sta∏a za∏o˝ona w roku 1989, a stacja pomiarowa w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12 funkcjonuje od roku 1980 (poczàt- St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku siarki wykazujà bardzo wyraê- kowo badano tam tylko st´˝enie py∏u zawieszonego) z przerwà nà, systematycznà tendencj´ spadkowà, zw∏aszcza od poczàtku w latach 1989–1992 spowodowanà remontem budynku, w któ- lat dziewi´çdziesiàtych, z wyjàtkiem 1996 roku w Elblàgu (zwi´k- rym mieÊci si´ stacja pomiarowa. szona emisja w okresie grzewczym podczas mroênej zimy).

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 30

St´˝enie 15

1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok

Ryc. 81. St´˝enie Êrednioroczne NO2 w latach 1984–2005

90 [µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 50 45 40 35 30 25 St´˝enie 20 15 10 5 0

1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok

Ryc. 82. St´˝enie Êrednioroczne SO2 w latach 1982–2005

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 60

30 St´˝enie 20

1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok

Ryc. 83. St´˝enie Êrednioroczne py∏u zawieszonego w latach 1982–2004

1.5.3. Py∏ zawieszony 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego oznaczanego meto- w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych dà reflektometrycznà wykazujà tendencj´ malejàcà, zw∏aszcza poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796). w latach dziewi´çdziesiàtych, choç spadek jego wartoÊci nie za- W stosunku do roku ubieg∏ego st´˝enia Êrednie roczne wsze by∏ równomierny. Maksymalnà wartoÊç omawiane st´˝e- dwutlenku siarki utrzyma∏y si´ praktycznie na tym samym po- nie osiàgn´∏o w Elblàgu w roku 1982 (55 µg/m3), co zwiàzane ziomie. St´˝enia Êrednie roczne py∏u zawieszonego utrzymy- by∏o z wyst´powaniem w ciàgu tego roku du˝ej liczby mroênych wa∏y si´ na podobnym poziomie, ale wzros∏a cz´stoÊç przekro- dni (wi´ksza emisja zanieczyszczeƒ ze êróde∏ energetycznych). czeƒ dopuszczalnego poziomu 24-godzinnego. Zaobserwowa- W latach osiemdziesiàtych równie˝ w Olsztynie w kilku stano- no te˝ wzrost st´˝enia Êredniego rocznego dwutlenku azotu wiskach pomiarowych (np. przy ul. Dworcowej) obserwowano w 6 stacjach pomiarowych, w przypadku Dzia∏dowa a˝ o 30%. st´˝enia Êrednie roczne py∏u zawieszonego powy˝ej 50 µg/m3. Mo˝liwe, ˝e wià˝e si´ to z modernizacjà systemu ogrzewania W latach dziewi´çdziesiàtych obserwuje si´ spadek warto- w mieÊcie, bo jednoczeÊnie spad∏o st´˝enie dwutlenku siarki. Êci st´˝enia py∏u zawieszonego, choç w Elblàgu w okresie doÊç Przekroczenie dopuszczalnych wartoÊci st´˝eƒ 24-godzin- mroênych zim w latach 1995–1997 Êrednioroczne st´˝enia py∏u nych wystàpi∏o jedynie w przypadku py∏u zawieszonego (zano- dochodzi∏y do 30 µg/m3. towano to w siedmiu miastach województwa) i py∏u PM10 (w trzech miastach województwa). Stwierdzono równie˝ przekroczenia dopuszczalnej cz´stoÊci przekraczania wartoÊci 24- 1.6. Podsumowanie godzinnej (Bartoszyce, Dzia∏dowo). Lokalnie mogà wyst´powaç sytuacje niekorzystne dla zdro- Analiza danych za 2005 rok pozwala wnioskowaç, ˝e jakoÊç powia mieszkaƒców, kiedy dodatkowo wyst´puje zwi´kszo- wietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim jest na ogó∏ do- na emisja spalin samochodowych, zanieczyszczeƒ przemys∏o- bra, choç w stosunku do roku ubieg∏ego nastàpi∏o pogorszenie. wych lub zanieczyszczeƒ powstajàcych przy niepe∏nym spala- St´˝enia Êrednie roczne dwutlenku siarki i dwutlenku niu paliw sta∏ych w paleniskach domowych i w starych, wyeks- azotu nie przekracza∏y wartoÊci dopuszczalnych okreÊlonych ploatowanych kot∏owniach, zw∏aszcza w ciasnej zabudowie w Rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca miejskiej.

91 Analizujàc lokalizacj´ stanowisk pomiarowych i uzyskiwa- dacje osiedlowych kot∏owni i pod∏àczanie budynków mieszkal- ne w nich wyniki badaƒ nale˝y stwierdziç, ˝e znacznie lepsze nych do miejskiej sieci ciep∏owniczej czy te˝ modernizacje ko- warunki zdrowotne pod wzgl´dem jakoÊci powietrza sà na ob- t∏owni i zamiany czynnika grzewczego na bardziej przyjazny szarach zaopatrywanych w ciep∏o z centralnych ciep∏owni lub Êrodowisku – na olej lub gaz. zmodernizowanych kot∏owni lokalnych, z dala od tras komuni- Równie˝ zak∏ady przemys∏owe zobowiàzane sà ograniczaç kacyjnych o du˝ym nasileniu ruchu. emisj´ zanieczyszczeƒ powietrza. W ostatnich latach nastàpi∏a znaczna poprawa jakoÊci po- Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeƒ komunikacyjnych wietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim. sprzyja modernizacja i przebudowa dróg, a zw∏aszcza budowa Szczególnie wa˝ne z punktu widzenia ograniczenia iloÊci obwodnic umo˝liwiajàcych wyprowadzenie ruchu tranzytowe- dwutlenku siarki i likwidacji zapylenia powietrza sà dzia∏ania go z zabudowy miejskiej. podejmowane przez w∏adze samorzàdowe i spó∏dzielnie miesz- Wszystkie te dzia∏ania w znacznym stopniu powodujà kaniowe na rzecz ograniczenia niskiej emisji, tj. poprzez likwi- zmniejszenie iloÊci zanieczyszczeƒ emitowanych do atmosfery.

2. AUTOMATYCZNE STACJE MONITORINGU POWIETRZA

W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska Tabela 32. Parametry mierzone w automatycznych stacjach w Olsztynie w celu wzmocnienia infrastruktury monitoringu monitoringu powietrza powietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim rozpoczà∏ Olsztyn Ostróda Elblàg Mràgowo Go∏dap uruchamianie systemu automatycznych pomiarów zanieczysz- SO2 ••••• czeƒ powietrza. PM10 • • • • • Budowa systemu rozpocz´∏a si´ od zakupu i uruchomienia NO • • • • • automatycznych stacji monitoringu powietrza w miastach NO2 ••••• Olsztyn i Ostróda. W grudniu 2004 roku zosta∏y zakupione ko- NOx ••••• lejne stacje zlokalizowane w miejscowoÊciach Elblàg, Go∏dap CO • • • • • oraz Mràgowo (fot. 1, 2, 3). Zosta∏y one uruchomione i w∏à- O3 ••••• czone do systemu w drugiej po∏owie 2005 roku. benzen • • Wszystkie automatyczne stacje monitoringu powietrza toluen • • na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego rejestrujà ksyleny • • st´˝enia wybranych zanieczyszczeƒ w powietrzu oraz równole- etylobenzen • • gle parametry meteorologiczne. Zosta∏y zlokalizowane tak, temperatura ••••• aby mierzy∏y stan t∏a miejskiego w rejonach dzielnic mieszka- powietrza niowych. opad ••••• • Stacja w Olsztynie zosta∏a zainstalowana na terenie atmosferyczny przedszkola w dzielnicy mieszkaniowej Zatorze, przy ul. Pusz- ciÊnienie ••••• atmosferyczne kina. W odleg∏oÊci oko∏o 200 m od stacji przebiegajà ulice, któ- wilgotnoÊç ••••• re charakteryzuje znaczny ruch pojazdów. wzgl´dna • Stacja w Ostródzie jest po∏o˝ona równie˝ w dzielnicy kierunek wiatru • • • • • mieszkaniowej, na terenie przedszkola przy ul. Chrobrego. pr´dkoÊç wiatru • • • • • W odleg∏oÊci 100 m od stacji przebiega ulica, która jest frag- promieniowanie ••••• mentem drogi krajowej nr 16 o znacznym nat´˝eniu ruchu. ca∏kowite • Stacja w Elblàgu zlokalizowana przy ul. Ba˝yƒskiego, na terenie posesji przedszkola. które rejestrujà st´˝enia 1-godzinne (fot. 4). Ka˝da stacja wy- • Stacja w Go∏dapi zlokalizowana przy ul. Jaçwieskiej, posa˝ona jest w: w dzielnicy mieszkaniowej na terenie przedszkola. Stacja znaj- • analizator MLU100E – pomiar dwutlenku siarki referencyj- duje si´ w jedynym uzdrowisku w województwie warmiƒsko- nà metodà fluorescencji wywo∏anej promieniowaniem UV;

-mazurskim. • analizator MLU200E – pomiar tlenków azotu (NO, NO2, • Stacja w Mràgowie zlokalizowana niedaleko przedszkola NOx) referencyjnà metodà chemiluminescencji w czasie przy ul. Brzozowej. Obszar, na którym usytuowana jest stacja, reakcji tlenku azotu z ozonem; wyniesiony jest ponad okoliczny teren centrum Mràgowa. • analizator MLU300E – pomiar tlenku w´gla referencyj- nà metodà absorpcji w podczerwieni (NDIR) • analizator MLU400E – pomiar ozonu troposferycznego 2.1. Wyposa˝enie stacji pomiarowych referencyjnà metodà fotometrii w nadfiolecie • analizator TEOM1400a – pomiar py∏u zawieszonego Wszystkie stacje automatyczne zosta∏y wyposa˝one w takie sa- PM10 referencyjnà metodà mikrowagi oscylacyjnej. me urzàdzenia do pomiarów zanieczyszczeƒ powietrza oraz Stacje pomiarowe wyposa˝one sà w Datalogger CS Mk3 w takie same urzàdzenia meteorologiczne. Parametry mierzo- zbierajàcy i zapisujàcy dane pomiarowe z wszystkich przyrzà- ne na stacjach przedstawione zosta∏y w tabeli 32. dów co 5 sekund. Wyniki po uÊrednieniu sà przekazywane Pomiary zanieczyszczeƒ wykonywane sà przez analizatory, za poÊrednictwem sieci internetowej do centrali systemu.

92 2.2. Centrala systemu, prezentacja wyników munikacji samochodowej o znacznym nat´˝eniu ruchu. W po- równaniu z rokiem poprzednim, st´˝enia tlenku azotu na tej Centrala systemu jest umiejscowiona w siedzibie WIOÂ stacji utrzymywa∏y si´ na podobnym poziomie. Roczne st´˝e- w Olsztynie. System gromadzenia danych pomiarowych zo- nia tlenku azotu na wszystkich stacjach kszta∏towa∏y si´ od sta∏ zbudowany na aplikacji CS5. Serwer zbierajàcy dane po- 2,3 µg/m3 (Go∏dap) do 4,2 µg/m3 (Ostróda). Przyk∏adowy prze- miarowe, ∏àczy si´ co godzin´ z ka˝dà ze stacji i pobiera bieg 1-godzinnych st´˝eƒ NO w okresie, gdy dzia∏a∏y wszystkie uÊrednione do 1 godziny wszystkie parametry mierzone stacje przedstawia rycina 84. na stacjach. Dane sà zapisywane, podlegajà weryfikacji i zo- stajà archiwizowane. System umo˝liwia zdalnà konfiguracj´ Tlenki azotu stacji, podglàd aktualnych parametrów wszystkich przyrzà- Najwy˝sze 1-godzinne st´˝enie tlenków azotu zarejestrowano dów pomiarowych oraz zbieranie dodatkowych informacji dla na stacji w Olsztynie (375 µg/m3) oraz w Ostródzie kontroli jakoÊci badaƒ. (264,7 µg/m3). W odniesieniu do roku na ˝adnej ze stacji nie System prezentacji danych jest oparty na serwerze repliku- zanotowano przekroczenia wartoÊci dopuszczalnej, wynoszà- jàcym Êrednie godzinowe wartoÊci z pomiarów i przedstawia- cej 30 µg/m3 – st´˝enia roczne kszta∏towa∏y si´ od 10,8 µg/m3 niu ich za poÊrednictwem sieci internetowej na stronie www. w Go∏dapi do 20,6 µg/m3 w Ostródzie. Wyniki automatycznych Strona jest ogólnie dost´pna pod adresem: http://olsz- pomiarów tlenków azotu w okresie od paêdziernika do listopa- tyn.csms.com.pl. Na stronie prezentowane sà aktualne warto- da 2005 roku przedstawia rycina 85. Êci Êrednich 1-godzinowych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ powietrza oraz parametrów meteorologicznych. Dost´pne sà szczegó∏o- Dwutlenek azotu we informacje dotyczàce lokalizacji i charakterystyki poszcze- W 2005 roku maksymalne 1-godzinne st´˝enia dwutlenku azo- gólnych stacji oraz przyrzàdów pomiarowych. Na stronie mo˝- tu kszta∏towa∏y si´ od 46 µg/m3 na stacji w Go∏dapi do na sprawdziç dane archiwalne, porównaç te same parametry 134 µg/m3 na stacji w Ostródzie, a wi´c poni˝ej wartoÊci do- na ró˝nych stacjach, a tak˝e uzyskaç dane o dopuszczalnych puszczalnej wynoszàcej 200 µg/m3 bez uwzgl´dnienia margine- poziomach st´˝eƒ zanieczyszczeƒ powietrza. su tolerancji (zgodnie z Rozporzàdzeniem Ministra Ârodowi- ska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych pozio- mów substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektó- 2.3. Omówienie wyników pomiarów ze wszystkich rych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla do- stacji automatycznych puszczalnych poziomów niektórych substancji). Najni˝sze roczne st´˝enie zanotowano w Go∏dapi i by∏o ono prawie 5 ra- 2.3.1. Wyniki pomiarów st´˝eƒ zanieczyszczeƒ zy ni˝sze ni˝ dopuszczalne roczne st´˝enie dwutlenku azotu bez uwzgl´dnienia marginesu tolerancji. Na rycinie 86 przed-

Tlenek azotu stawiono przebieg st´˝eƒ NO2 w okresie paêdziernik-listo- W 2005 roku najwy˝sze 1-godzinne st´˝enie zanotowano pad 2005 roku. 3 na stacji w Olsztynie i wynosi∏o ono 197 µg/m . Wyraênie wy˝- Z analizowanych pomiarów NO2 wynika, ˝e bardzo du˝y sze st´˝enia zaobserwowano na stacji w Ostródzie, która w po- wp∏yw na zanieczyszczenie powietrza tlenkami azotu ma ko- równaniu z innymi stacjami, usytuowana jest najbli˝ej dróg komunikacja. WartoÊci st´˝eƒ w ciàgu dnia zwiàzane sà z ruchem

[µg/m3] Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo

160

140

120

100

80 St´˝enie NO 60

0 1 X 5 X 10 X 15 X20 X 25 X 29 X 3 XI 8 XI 13 XI 18 XI 23 XI 27 XI

Ryc. 84. St´˝enia 1-godzinne NO ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik–listopad 2005 roku

93 aut na drogach. W godzinach szczytowych stopieƒ zanieczysz- kazujà Êcis∏à zale˝noÊç od nat´˝enia ruchu drogowego – w dni czenia powietrza tlenkami azotu wzrasta, natomiast wyraênie powszednie sà wy˝sze, malejà pod koniec tygodnia. Rycina 88 ni˝sze st´˝enia mo˝na zaobserwowaç nocà. Zale˝noÊç t´ ilu- przedstawia przyk∏adowy tygodniowy przebieg st´˝eƒ tlenków struje rycina 87. W ciàgu tygodnia st´˝enia tlenków azotu wy- azotu na stacji w Ostródzie.

[µg/m3] Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo

300

250

x 200

150 St´˝enie NO 100

0 1 X 5 X 10 X 15 X20 X 25 X 29 X 3 XI 8 XI 13 XI 18 XI 23 XI 27 XI

Ryc. 85. St´˝enie 1-godzinne NOx ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik–listopad 2005 roku

[µg/m3] Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo

120

100

80 2

60 St´˝enie NO 40

0 1 X 5 X 10 X 15 X20 X 25 X 29 X 3 XI 8 XI 13 XI 18 XI 23 XI 27 XI

Ryc. 86. St´˝enie 1-godzinne NO2 ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik–listopad 2005 roku

3 [µg/m ] NO NO2 NOx

20 18 16 14 12 10 St´˝enie 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Godzina

Ryc. 87. Dobowy przebieg st´˝eƒ NO, NO2 i NOx na stacji w Ostródzie (maj 2005 r.)

94 NO NO2 NOx [µg/m3]

180

160

140

120

100

St´˝enie 80

0 poniedzia∏ek wtorek Êroda czwartek piàtek sobota niedziela

Ryc. 88. Tygodniowy przebieg st´˝eƒ NO, NO2 i NOx na stacji w Ostródzie (maj 2005 r.)

Ozon w Ostródzie i tam te˝ utrzymywa∏y si´ na poziomie wy˝szym St´˝enia 8-godzinne kroczàce ozonu utrzymywa∏y si´ w 2005 ni˝ w pozosta∏ych stacjach. Stwierdzone pomiarami st´˝enia roku we wszystkich stacjach na porównywalnym poziomie, dwutlenku siarki na ˝adnej stacji nie zbli˝y∏y si´ do wartoÊci z niewielkà przewagà wy˝szych st´˝eƒ w Ostródzie. Zanie- dopuszczalnej 1-godzinnej wynoszàcej 350 µg/m3. W dobowym czyszczenie powietrza ozonem ma charakter sezonowy – wy- rozk∏adzie 1-godzinnych st´˝eƒ SO2 mi´dzy okresami ciep∏ym raênie podwy˝szone st´˝enia zarejestrowano w okresie letnim i ch∏odnym mo˝na zauwa˝yç znaczne ró˝nice w poziomach st´- i wiosennym, kiedy jest wysoka temperatura powietrza i du˝a ˝eƒ. Sà one wyraênie wy˝sze w sezonie ch∏odnym, co przedsta- intensywnoÊç promieniowania s∏onecznego. Najwy˝sze zareje- wia rycina 90. Z analizowanych wyników pomiarów wynika, ˝e strowane wartoÊci wynios∏y 142 µg/m3 (Ostróda) oraz charakterystycznà cechà dobowego rozk∏adu st´˝eƒ jest Êcis∏a 138,6 µg/m3 (Elblàg). IloÊç dni z przekroczeniem wartoÊci do- zale˝noÊç od temperatury powietrza. Wraz ze spadkiem tem- 3 puszczalnej 8-godzinnej (120 µg/m ) nie przekroczy∏a na ˝ad- peratury wzrasta poziom SO2 spowodowany wi´kszym zu˝y- nej ze stacji dopuszczalnej liczby 25 dni w roku. WartoÊci nor- ciem paliw do celów grzewczych. Rycina 91 przedstawia Êred- matywne ustalone rozporzàdzeniem Ministra Ârodowiska z 6 nie dobowe st´˝enia SO2 w porównaniu z temperaturà na sta- czerwca 2002 roku zosta∏y wi´c dotrzymane. Przyk∏adowy cji w Olsztynie w okresie styczeƒ–maj 2005 roku. przebieg 8-godzinnych kroczàcych st´˝eƒ ozonu w sierpniu 2005 roku przedstawia rycina 89. Py∏ zawieszony PM10 W zakresie 24-godzinnych st´˝eƒ py∏u PM10 stwierdzono, ˝e Dwutlenek siarki by∏y one nieco wy˝sze na stacjach w Olsztynie, Ostródzie i Go∏- Zanotowane w 2005 roku maksymalne 1-godzinne st´˝enia dapi. Maksymalne 24-godzinne st´˝enie ze wszystkich stacji dwutlenku siarki wynios∏y 69 µg/m3 w Olsztynie oraz 56 µg/m3 zanotowano w Olsztynie i jego wartoÊç wynios∏a 98,7 µg/m3.

[µg/m3] Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo

120

100

St´˝enie ozonu 40

0 1 VIII 6 VIII 11 VIII 16 VIII 21 VIII 26 VIII 31 VIII

Ryc. 89. St´˝enia 8-godzinne kroczàce ozonu ze stacji automatycznych w sierpniu 2005 roku

95 Sezon ciep∏y Sezon ch∏odny [µg/m3]

12 2 10

8 St´˝enie SO 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Dzieƒ

Ryc. 90. Dobowy przebieg 1-godzinnych st´˝eƒ SO2 na stacji w Olsztynie w miesiàcach maj i listopad 2005 roku

[µg/m3] St´˝enie SO2 Temperatura

40 20

35 15

30 10

2 25 5 20

0 Temperatura St´˝enie SO 15 -5 10

5 -10

0 -15 styczeƒ luty marzec kwiecieƒ maj

Ryc. 91. Ârednie dobowe st´˝enia SO2 w porównaniu z temperaturà na stacji w Olsztynie w okresie styczeƒ–maj 2005 roku

Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo [µg/m3]

St´˝enie PM-10 40

1 X 6 X 11 X 16 X 21 X 26 X 31 X 5 XI 10 XI 15 XI 20 XI 25 XI 30 XI 5 XII 10 XII 15 XII 20 XII 25 XII 30 XII

Ryc. 92. St´˝enie 24-godzinne py∏u PM10 ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-grudzieƒ 2005 roku

96 Najni˝sze st´˝enia zarejestrowano na stacji w Mràgowie rzàdzeniem Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku – maksymalne st´˝enie 24-godzinne wynios∏o tam 55,5 µg/m3. wartoÊci dopuszczalnej wynoszàcej 10000 µg/m3. W Mràgowie Na wszystkich stacjach pomiarowych stwierdzono wi´c prze- i Elblàgu zarejestrowano ni˝sze ni˝ na pozosta∏ych stacjach kroczenia wartoÊci dopuszczalnej 50 µg/m3, ale mimo wszystko st´˝enia tlenku w´gla. Pomiary st´˝eƒ 8-godzinnych za ostatni cz´stoÊç przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku mie- kwarta∏ 2005 roku ilustruje rycina 93. Êci∏a si´ w normowanych granicach (35 dni w roku). Prze- bieg 24-godzinnych st´˝eƒ py∏u PM10 za ostatni kwarta∏ 2005 roku przedstawiony zosta∏ na rycinie 92. 2.4. Pomiary meteorologiczne

Tlenek w´gla Równolegle z pomiarami st´˝eƒ zanieczyszczeƒ w powietrzu Maksymalne zanotowane w pomiarach 8-godzinne st´˝enia stacje automatyczne wykonujà w sposób ciàg∏y pomiary mete- tlenku w´gla na wszystkich stacjach kszta∏towa∏y si´ od 1726,2 orologiczne. W tabeli 33 podano minimalne, maksymalne µg/m3 (Ostróda) do 838,5 µg/m3 (Mràgowo), co stanowi odpo- i Êrednie wartoÊci poszczególnych parametrów meteorologicz- wiednio 17,3% oraz 8,4% wartoÊci dopuszczalnej. Zmierzone nych na wszystkich stacjach. wartoÊci sà wi´c nieporównywalnie ni˝sze od ustalonej rozpo-

[µg/m3] Elblàg Ostróda Olsztyn Go∏dap Mràgowo

1200

1000

800

600 St´˝enie CO 400

200

0 1 X 6 X 1 X 16 X 21 X 26 X 1 XI 6 XI 11 XI16 XI 21 XI 26 XI

Ryc. 93. St´˝enie 8-godzinne CO ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik–listopad 2005 roku

Tab. 33. WartoÊci parametrów meteorologicznych mierzonych na stacjach automatycznych

Stacja automatyczna monitoringu powietrza Parametr WartoÊç Olsztyn Ostróda Elblàg Go∏dap Mràgowo minimalna 960,8 961,2 - 956,2 - CiÊnienie atmosferyczne maksymalna 1026,5 1055,4 - 1012,4 - [hPa] Êrednia 1001,1 1001,1 - 993,3 - minimalna -16,4 -14,4 -13,4 -9,1 -8,5 Temperatura maksymalna 31 44,5 38,8 30,6 31,1 [°C] Êrednia 7,5 7,9 15,4 9,8 10,4 minimalna 0,1 0,2 0 0 0 Pr´dkoÊç wiatru maksymalna 6 6,6 5,4 6,7 8,9 [m/s] Êrednia 1,3 1,7 1,5 1,4 1,8 minimalna 18 20 19 26 20 WilgotnoÊç powietrza maksymalna 95 96 100 100 100 [%] Êrednia 71 72 59 81 76 minimalna 0 0 0 0 0 Kierunek wiatru maksymalna 360 360 360 360 360 [°] Êrednia 191 181 179 198 193 minimalna 0 0 -1 295 296 Nas∏onecznienie maksymalna 963 928 1025 1047 1061 [W/m2] Êrednia 116 125 322 394 418

97 Podsumowanie ba dni z przekroczeniami w ciàgu roku by∏a niewielka i nie przekroczy∏a wartoÊci dopuszczalnej (25 dni). • Uzyskane w wyniku automatycznych pomiarów w 2005 roku • Pomiary wykaza∏y, ˝e na wszystkich stacjach wystàpi∏o prze-

poziomy 1-godzinnych st´˝eƒ NO2 iSO2, oraz 8-godzinnych kroczenie wartoÊci dopuszczalnej 24-godzinnych st´˝eƒ py∏u st´˝eƒ CO, nie przekraczajà dopuszczalnych poziomów st´- PM10, jednak ich cz´stoÊç w odniesieniu do roku nie prze- ˝eƒ okreÊlonych w rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska kroczy∏a normowanej liczby 35 dni. Ârednioroczne st´˝enie z dnia 6 czerwca 2002 roku. py∏u PM10 tak˝e nie przekroczy∏o dopuszczalnego pozio- • WartoÊci 8-godzinnych kroczàcych st´˝eƒ ozonu na wszyst- mu 40 µg/m3. kich stacjach utrzymywa∏y si´ na podobnym poziomie. Licz-

Fot. 1. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Elblàgu Fot. 3. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Mràgowie

Fot. 2. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Go∏dapi Fot. 4. Wyposa˝enie stacji pomiarowej

3. OCENA ROCZNA JAKOÂCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE

Zgodnie z wymogami Prawa ochrony Êrodowiska (art. 89) Wo- czalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, jewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska co roku dokonuje poz. 796). oceny poziomu substancji w powietrzu w ka˝dej strefie, a na- Ocen´ jakoÊci powietrza przeprowadza si´ oddzielnie dla st´pnie dokonuje klasyfikacji tych stref. Podstawowymi aktami ka˝dego zanieczyszczenia z uwzgl´dnieniem dwóch grup kry- prawnymi, okreÊlajàcymi obowiàzki, zasady i kryteria w zakre- teriów: sie prowadzenia oceny jakoÊci powietrza sà: • ze wzgl´du na ochron´ zdrowia ludzi, dla substancji: ben- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerw- zen, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, o∏ów, ozon, tle- ca 2002 roku w sprawie poziomów substancji w powietrzu (Dz. nek w´gla, py∏ PM 10. W przypadku obszarów ochrony U. Nr 87, poz. 798); uzdrowiskowej uwzgl´dnia si´ bardziej rygorystyczne

• rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerw- kryteria dla pi´ciu zanieczyszczeƒ (SO2, NO2, CO, Pb, ca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych C6H6). substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych • ze wzgl´du na ochron´ roÊlin, dla substancji: dwutlenek substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopusz- siarki, tlenki azotu, ozon.

98 Po dokonaniu oceny klasyfikuje si´ strefy wed∏ug nast´pu- jàcych klas: • klasa A – gdy poziom zanieczyszczeƒ nie przekracza poziomu dopuszczalnego; • klasa B – gdy poziom zanieczyszczeƒ chocia˝ jednej substancji mieÊci si´ pomi´dzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powi´kszonym o margines tolerancji; • klasa C – gdy poziom zanieczyszczeƒ chocia˝ jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi´kszony o margines tolerancji. Do wykonania rocznej oceny jakoÊci powietrza w woje- wództwie warmiƒsko-mazurskim pos∏u˝ono si´ programem komputerowym „OR v4.0”. Ocen´ rocznà przeprowadzono w oparciu o dane zgromadzone w WIOÂ, uzyskane w toku w∏a- snych badaƒ, jak równie˝ w toku badaƒ innych instytucji na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego. Wykorzystano: • wyniki pomiarów wykonywane metodami manualnymi

SO2, NO2, py∏u BS i PM10, Pb w pyle PM10, uzyskane w ramach Monitoringu Oczekiwanych Efektów i KorzyÊci Zdrowotnych przeprowadzonego przez placówki Inspek- cji Sanitarnej;

• wyniki pomiarów SO2, NO/NO2/NOx, CO, O3, py∏u PM10, z 5 stacji automatycznych eksploatowanych przez WIOÂ Olsztyn;

• wyniki pomiarów SO2, NO2, uzyskanymi metodami pa- sywnymi przeprowadzonymi przez WIOÂ w Olsztynie;

• wyniki pomiarów SO2, NO2, py∏u PM10 i O3 udost´pnione przez Instytut Ochrony Ârodowiska ze stacji w Diablej Górze;

• wyniki pomiarów NO2 iSO2, wykonane metodà pasywnà, udost´pnione przez Instytut Badawczy LeÊnictwa w War- szawie; • wyniki pomiarów py∏u PM10 z eksploatowanego przez WIOÂ automatycznego pobornika py∏u (z oznaczaniem Pb). W wyniku przeprowadzonej analizy danych powietrze we wszystkich 21 strefach (powiatach województwa) zakwalifikowano do klasy A.

MATERIA¸Y èRÓD¸OWE

Ocena roczna jakoÊci powietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim za rok 2005. Opracowanie WIOÂ, Olsztyn 2006.

99 Okolice Okolice Mràgowa, fot. Jerzy ¸aêniewski VI. GLEBY WOJEWÓDZTWA W ÂWIETLE BADA¡ OKR¢GOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ

1. WPROWADZENIE

Organizacj´ oraz zadania Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej nicza w Olsztynie prowadzi w szerokim zakresie badania gleb oraz okr´gowych stacji chemiczno-rolniczych, prowadzàcych agro- i nawozów, pod∏o˝y ogrodniczych, pasz, materia∏u roÊlinnego chemicznà obs∏ug´ rolnictwa w Polsce, okreÊlajà przepisy ustawy i osadów Êciekowych dla potrzeb doradztwa rolniczego. z dnia 26 lipca 2000 roku o nawozach i nawo˝eniu (Dz. U. Nr 89, Podstawowe badania gleb obejmujà okreÊlanie w nich od- poz. 991, z 2004 r. Nr 91, poz. 876 i z 2005 r. Nr 249, poz. 2103). czynu, zawartoÊci przyswajalnych form makroelementów (fos- Dzia∏ajàca od 1955 roku Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rol- foru, potasu i magnezu).

2. CHARAKTERYSTYKA GLEB

Gleba pe∏ni szereg kluczowych funkcji Êrodowiskowych, spo- zielonymi. Do uprawy polowej zaj´to najpierw wi´kszoÊç ∏ecznych i ekonomicznych istotnych dla ˝ycia. Z gleby rolnic- utworów zwi´z∏ych (gliniastych, ilastych, i pylastych). Nato- two i leÊnictwo czerpie wod´ i sk∏adniki pokarmowe. Stanowi miast pod lasami nadal dominujà s∏abe gleby piaskowe. Pro- ona oparcie dla korzeni roÊlin. Przechowuje, filtruje, buforuje centowy udzia∏ poszczególnych typów gleb w stosunku do u˝yt- oraz przekszta∏ca, pe∏niàc tym samym ogromnie wa˝nà rol´ ków rolnych przedstawia si´ nast´pujàco: w ochronie wody oraz wymianie gazów z atmosferà. Jest ele- • gleby bielicowe i pseudobielicowe – oko∏o 8,5%, mentem krajobrazu, dziedzictwem kultury, dostarcza tak˝e su- • gleby brunatne w∏aÊciwe – oko∏o 40,0%, rowców naturalnych. Aby gleba mog∏a spe∏niaç swoje liczne • gleby brunatne wy∏ugowane i kwaÊne – oko∏o 30,5%, funkcje konieczne jest utrzymanie jej w dobrym stanie. • czarne ziemie w∏aÊciwe i niedokszta∏cone – oko∏o 5,0%, Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego ska∏ami • mady czarnoziemne, brunatne i inne – oko∏o 2,0%, glebotwórczymi sà osady czwartorz´dowe. G∏ównà rol´ odgry- • gleby hydrogenne – oko∏o 14,0%. wajà osady zlodowacenia ba∏tyckiego. Obszar województwa U˝ytki rolne w województwie zajmujà 54,3% ogólnej po- w oko∏o 60% pokrywa materia∏ lodowcowy i wodnolodowcowy wierzchni gruntów. Wskaênik liczbowy charakteryzujàcy ja- (g∏ównie gliny i piaski), a na pozosta∏ej cz´Êci – osady holoceƒ- koÊç i przydatnoÊç rolniczà gleb województwa wynosi 51,1 skie (o ró˝nym sk∏adzie mechanicznym) i torfy. (w skali 0–100 punktów). Natomiast ogólny wskaênik jakoÊci Wi´kszoÊç gleb województwa warmiƒsko-mazurskiego wy- rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 66,0 (dla Polski odst´powa∏a pod lasami i cz´Êciowo pod naturalnymi u˝ytkami powiednio 49,5 i 66,6).

3. ORGANIZACJA I METODYKA BADA¡

Próbki gleby by∏y pobierane w gospodarstwach rolnych W próbkach gleby analizy fizyko-chemiczne i chemiczne przy udziale producentów i pod nadzorem pracowników Okr´- wykonano w akredytowanym laboratorium badawczym gowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Olsztynie. OSCH-R w Olsztynie. Odczyn gleby (pH) oznaczono w 1N Ka˝da próbka zbiorcza sk∏ada∏a si´ z 15–20 próbek poje- KCl, zaÊ zawartoÊç przyswajalnych form fosforu i potasu okre- dynczych, pobranych z powierzchni pola za pomocà specjal- Êlono metodà Egnera-Riehmera, magnez – wed∏ug Schacht- nych lasek glebowych (zgodnie z normà PN-R-04031). schabela.

101 4. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADA¡

W latach 2002–2005 Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rolnicza czy si´ z ˝elazem, glinem, manganem, tworzàc zwiàzki nieroz- w Olsztynie wykona∏a na zlecenie producentów rolnych anali- puszczalne w wodzie. Tym samym fosfor staje si´ nieprzyswa- zy 107 698 próbek gleby, okreÊlajàc w nich odczyn, zawartoÊç jalny dla roÊlin. Równie˝ w glebach zasadowych, o pH powy- przyswajalnych form fosforu, potasu, i magnezu. Badane prób- ˝ej 7,0, fosfor ∏àczy si´ z wapniem i staje si´ nierozpuszczalny ki reprezentowa∏y u˝ytki rolne województwa warmiƒsko-ma- w wodzie. W celu ograniczenia uwsteczniania si´ fosforu gle- zurskiego o powierzchni 279 314 ha (21%). bowego, nale˝y gleby kwaÊne wapnowaç. W tabeli 35 przedstawiono procentowy udzia∏ gleb zasob- nych w przyswajalny fosfor w pićiostopniowej skali w odnie- 4.1. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania sieniu do powiatów (badania z okresu 2002–2005). W skali województwa, gleby o bardzo niskiej i niskiej za- W tabeli 34 przedstawiono wielkoÊç przebadanych powierzch- wartoÊci przyswajalnego fosforu stanowi∏y 36% u˝ytków rolni u˝ytków rolnych w poszczególnych powiatach, procentowy nych, Êredniej 28%, a wysokiej i bardzo wysokiej 36%. Zawar- udzia∏ gleb w pićiu klasach kwasowoÊci oraz potrzeby wapno- toÊç fosforu w analizowanym okresie 2002–2004 uleg∏a zmia- wania (badania za okres 2002–2005). nom wzgl´dem stwierdzonej w latach 2001–2004 (o 3%) na ko- Gleby bardzo kwaÊne stanowi∏y 22% a kwaÊne 38% rzyÊç gleb zasobniejszych. powierzchni u˝ytków rolnych w województwie. ¸àcznie gleby bardzo kwaÊne i kwaÊne, a wić wymagajàce wapnowania, sta- 4.2.2. Potas nowi∏y 60%, gleby lekko kwaÊne, wymagajàce okresowo wapnowania tak zwanego wapnowania zachowawczego stano- Potas jest podstawowym sk∏adnikiem pokarmowym roÊlin. Wy- wià 24%, a o odczynie oboj´tnym 14%. Tylko 2 % gleb u˝yt- st´puje w minera∏ach glebotwórczych, z których stopniowo udo- ków rolnych województwa charakteryzowa∏o si´ odczynem al- st´pniany jest roÊlinom, przechodzàc w procesach przemian mi- kalicznym (w poziomie orno-próchniczym). nera∏ów do roztworu glebowego w formie jonu potasu (K+). Wyniki badaƒ przeprowadzonych przez Okr´gowà Stacj´ Potas nie buduje zwiàzków organicznych. Najwićej zawie- Chemiczno-Rolniczà w Olsztynie wskazujàcà, ˝e w ostatnich rajà go gleby majàce bardzo du˝o najdrobniejszych czàstek, czterech latach udzia∏ gleb bardzo kwaÊnych i kwaÊnych w sto- tak zwanych cz´Êci sp∏awialnych. Sà to r´dziny, czarnoziemy, sunku do okresu 2001–2004 nie zmieni∏ si´. RoÊliny uprawia- gleby gliniaste, gleby lessowe. Mniej potasu zawierajà gleby ne na glebach kwaÊnych i bardzo kwaÊnych majà gorsze wa- lekkie, piaszczyste, najmniej gleby torfowe. runki wzrostu i rozwoju. Zwiàzane jest to z ich niekorzystny- Potas w glebach sorbowany jest wymiennie w kompleksie mi w∏aÊciwoÊciami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, sorpcyjnym oraz mi´dzy warstwami minera∏ów ilastych, co z niedoborem oraz nadmiarem wielu sk∏adników pokarmo- okreÊla si´ jako fiksacj´ potasu. Potas zasorbowany wymiennie wych, a nawet z toksycznym oddzia∏ywaniem na uprawiane ro- pobierany jest przez roÊliny tak samo dobrze jak potas z roz- Êliny. Ka˝dego roku wraz z plonami roÊlin uprawnych wywozi tworu glebowego. Natomiast potas otrzymywany na drodze si´ z pól bardzo du˝o sk∏adników mineralnych, w tym wapnia, fiksacji okreÊlany jest jako czasowo uwsteczniony. magnezu, potasu, fosforu. Gdy stosowane dawki nawozów al- Mo˝liwoÊç pobierania go zale˝y przede wszystkim od stop- kalizujàcych Êrodowisko sà niskie, wówczas zakwaszenie gleb nia uwilgotnienia gleby. Gdy jej wilgotnoÊç wzrasta, nast´puje pot´guje si´. Doprowadzenie odczynu gleb do w∏aÊciwego rozluênienie warstw minera∏ów ilastych i tkwiàcy tam potas

(pHKCL > 5,5) staje si´ problemem ogólnonarodowym. jest dost´pny dla roÊlin. W glebach suchych warstwy minera- Do celów poglàdowych w raporcie tym na mapie woje- ∏ów sà mocno zaciÊni´te i w tych warunkach pobieranie potasu wództwa z naniesionymi granicami powiatów, w pićiostopnio- przez roÊliny jest ma∏o prawdopodobne. Potas w glebie sorbo- wej skali barwnej zaznaczono udzia∏ procentowy u˝ytków rol- wany jest dobrze i nie ma obawy jego strat na drodze wymywa- nych o odczynie bardzo kwaÊnym i kwaÊnym oraz w podobny nia. sposób zaznaczono potrzeby wapnowania uwzgl´dniajàc pro- ZawartoÊç przyswajalnego potasu w skali województwa ob- centowy udzia∏ gleb o koniecznym i potrzebnym wapnowaniu razuje tabela 35. (mapa 11). Gleby o bardzo niskiej i niskiej zasobnoÊci stanowi∏y 28% przebadanych u˝ytków rolnych, Êredniej – 38%, a wysokiej i bardzo wysokiej 34%. W stosunku do okresu badaƒ 4.2. ZawartoÊç makroelementów w glebach (z lat 2001–2004) zwi´kszy∏ si´ nieco udzia∏ gleb o bardzo wysokiej i wysokiej zawartoÊci potasu (2%). 4.2.1. Fosfor 4.2.3. Magnez Fosfor jest bardzo wa˝nym sk∏adnikiem pokarmowym dla ro- Êlin. W glebie fosfor wyst´puje zarówno w zwiàzkach organicz- Najwićej magnezu w glebie znajduje si´ w zwiàzkach mineralnych (fityna, fosfolipidy, kwasy nukleinowe), jak i mineralnych nych. Sà to g∏ównie pierwotne i wtórne minera∏y ilaste, z któ- (fosforany amonu, sodu, potasu, wapnia, magnezu, ˝elaza, gli- rych magnez przechodzi do roztworu glebowego i mo˝e byç nu, manganu). pobierany przez roÊliny. Pewne iloÊci magnezu zawierajà reszt- Do gleby dostarczany jest z nawozami. Najlepsze warunki ki roÊlinne, zwierzće oraz próchnica. Magnez ze zwiàzków or- do jego pobierania majà roÊliny uprawiane na glebach o pH ganicznych mo˝e byç pobierany przez roÊliny po uprzedniej ich od 6,0–7,0. Na glebach kwaÊnych, o pH poni˝ej 5,5, fosfor ∏à- mineralizacji. Gleby gliniaste, lessowe, a wić zawierajàce du-

102 ˝o minera∏ów ilastych, majà wi´cej magnezu w porównaniu U˝ytki rolne o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magnezu sta- z glebami piaszczystymi. nowi∏y 28% powierzchni przebadanych gleb, o Êredniej 29%, Pobieranie magnezu przez roÊliny zale˝y równie˝ od kwa- a o wysokiej i bardzo wysokiej 43%. ZawartoÊç magnezu w po- sowoÊci gleb. Na glebach kwaÊnych oraz zasadowych magnez równaniu do okresu 2001–2004 zwi´kszy∏a si´ w powierzchni tworzy zwiàzki nierozpuszczalne w wodzie, a wi´c dla roÊlin gleb bogatych w ten sk∏adnik (4%). staje si´ nieprzyswajalny. Stàd te˝ gleby kwaÊne i bardzo kwa- Poglàdowo, w podobny sposób jak odczyn i potrzeby wap- Êne nale˝y wapnowaç wapnem magnezowym. Wtedy zaopa- nowania, przedstawiono na mapach województwa w skali trzenie roÊlin w ten sk∏adnik poprawia si´ z racji zmiany odczy- barwnej udzia∏ procentowy gleb o bardzo niskiej i niskiej za- nu oraz wskutek wniesienia magnezu razem z wapnem. wartoÊci fosforu, potasu i magnezu (mapy: 12, 13, 14). ZasobnoÊç u˝ytków rolnych w przyswajalny magnez, przebadanych w latach 2002–2005, przedstawiono w tabeli 35.

5. PODSUMOWANIE

• Wyniki badaƒ prowadzonych przez Okr´gowà Stacj´ Che- • Wapnowanie gleb lekkich, o pH poni˝ej 5,5, i ci´˝kich, o pH miczno-Rolniczà w Olsztynie wskazujà na znaczne zró˝nico- poni˝ej 6,0, nale˝y uznaç za potrzebne, a poni˝ej 4,5–5,0 bez- wanie odczynu i zasobnoÊci gleb w makroelementy w po- wzgl´dnie konieczne dla utrzymania nale˝ytej produktywno- szczególnych powiatach. Êci roÊlin oraz uzyskiwania odpowiedniej jakoÊci pasz i ˝yw- • Na podstawie wyników badaƒ mo˝na stwierdziç, ˝e w woje- noÊci, a tak˝e dobrego funkcjonowania naturalnych ekosys- wództwie udzia∏ gleb kwaÊnych i bardzo kwaÊnych w stosun- temów. ku do okresu badaƒ 1998–2001 nie uleg∏ widocznemu zaha- mowaniu, co Êwiadczy o zbyt ma∏ym zu˝yciu nawozów wap- niowych.

Tabela 34. Potrzeby wapnowania gleb na przyk∏adzie badanych w latach 2002–2005 u˝ytków rolnych

Procentowy udzia∏ gleb o odczynie Przebadana Gleby wymagajàce wapnowania (w 1 N KCl) powierzchnia (udzia∏ procentowy) Lp Powiat u˝ytków < 4,5 4,5–5,5 5,6–6,5 6,6–7,2 > 7,2 rolnych [ha] Bardzo Lekko kwaÊne KwaÊne kwaÊne Oboj´tne Zasadowe Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zb´dne 1 bartoszycki27 373,24 21 40 27 11 1 40 21 17 12 10 2 braniewski 17 824,10 32 51 15 2 0 54 22 13 6 5 3 dzia∏dowski 15 930,65 28 40 23 8 1 33 20 18 12 17 4 elblàski16 605,86 25 43 24 8 0 48 20 13 9 10 5 e∏cki7 225,78 4 14 29 47 6 8 9 12 19 52 6 gi˝ycki 27 345,62 19 29 22 24 6 26 15 12 10 37 7 go∏dapski10 185,24 17 34 29 19 1 23 18 16 15 28 8 i∏awski 14 906,06 20 37 31 11 1 32 19 18 14 17 9 k´trzyƒski22 206,14 12 31 32 22 3 28 20 19 17 16 10 lidzbarski 11 404,14 27 44 24 5 0 47 21 16 9 7 11 mràgowski5 898,74 8 18 28 33 13 14 9 10 13 54 12 nidzicki 23 658,96 24 38 21 11 6 28 18 15 10 29 13 nowomiejski 5 797,04 20 30 29 19 2 21 14 15 14 36 14 olecki8 543,44 8 20 29 33 10 12 10 13 14 51 15 olsztyƒski15 944,66 23 38 24 12 3 39 19 15 10 17 16 ostródzki23 177,41 25 44 22 8 1 41 23 15 8 13 17 piski 3 392,33 26 27 26 17 4 23 13 13 10 41 18 szczycieƒski 16 311,24 22 48 19 10 1 28 19 16 6 31 19 w´gorzewski5 583,45 24 35 23 18 0 32 18 16 13 21 Razem województwo 279 314,10 22 38 24 14 2 34 19 15 11 21

103 104 Tabela 35. ZasobnoÊç gleb w przyswajalne makroelementy na przyk∏adzie badanych w latach 2002–2005 u˝ytków rolnych (udzia∏y procentowe) Przebadana Fosfor (P2O5) Potas (K2O) Magnez (Mg) Lp. Powiat powierzchnia u˝ytków rolnych Bardzo Bardzo Bardzo Bardzo Bardzo Bardzo [ha] niskaNiska Ârednia Wysoka wysoka niskaNiska Ârednia Wysoka wysoka niskaNiska Ârednia Wysoka wysoka 1 bartoszycki27 373,24 5 29 32 18 16 1 10 40 26 23 3 14 25 25 33 2 braniewski 17 824,10 14 38 25 11 12 5 12 38 24 21 7 18 29 21 25 3 dzia∏dowski 15 930,65 4 15 28 28 25 20 30 29 14 7 22 23 27 18 10 4 elblàski16 605,86 10 25 25 15 25 3 16 39 20 22 7 15 23 18 37 5 e∏cki7 225,78 10 34 25 15 16 13 23 36 14 14 1 6 32 32 29 6 gi˝ycki 27 345,62 8 35 28 13 16 9 24 41 18 8 5 16 34 24 21 7 go∏dapski10 185,24 19 42 21 8 10 6 34 42 13 5 9 21 33 22 15 8 i∏awski 14 906,06 4 21 28 19 28 6 23 42 18 11 8 25 35 19 13 9 k´trzyƒski22 206,14 4 22 28 20 26 2 12 38 21 27 4 10 26 28 32 10 lidzbarski 11 404,14 15 37 23 13 12 4 18 44 21 13 8 17 24 21 30 11 mràgowski5 898,74 5 29 31 17 18 6 26 43 15 10 2 20 42 26 10 12 nidzicki 23 658,96 4 20 32 22 22 15 29 30 15 11 21 24 29 16 10 13 nowomiejski 5 797,04 3 17 23 17 40 8 24 29 17 22 13 16 30 23 18 14 olecki8 543,44 12 36 27 15 10 3 24 43 18 12 2 10 33 30 25 15 olsztyƒski15 944,66 8 31 28 16 17 3 14 44 21 18 6 19 32 23 20 16 ostródzki23 177,41 5 25 29 22 19 4 19 47 19 11 13 28 31 18 10 17 piski 3 392,33 9 33 33 14 11 27 36 24 8 5 8 19 37 20 16 18 szczycieƒski 16 311,24 13 31 24 12 20 34 30 23 9 4 26 20 29 16 9 19 w´gorzewski5 583,45 14 37 26 12 11 12 22 39 17 10 3 11 25 22 39 Razem województwo 279 314,10 8 28 28 17 19 8 20 38 19 15 10 18 29 22 21 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb kwaÊnych LUBAWSKIE i bardzo kwaÊnych NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 11. Udzia∏ gleb kwaÊnych i bardzo kwaÊnych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w fosfor NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 12. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci fosforu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego

105 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w potas NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 13. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci potasu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w magnez NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 14. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magnezu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego

106 fot. Marek Cio∏kowski VII. ODPADY

Dzia∏ania w ochronie Êrodowiska przed zagro˝eniami powodo- z eksploatacji mo˝e byç prowadzony wy∏àcznie w stacjach demonta- wanymi odpadami polegaç powinny w pierwszej kolejnoÊci ˝u. Przedsi´biorca prowadzàcy stacj´ demonta˝u powinien zapew- na zapobieganiu powstawaniu odpadów, a w dalszej na po- niaç bezpieczne dla Êrodowiska i zdrowia ludzi przetwarzanie pojaz- wtórnym wykorzystaniu lub unieszkodliwieniu w sposób bez- dów wycofanych z eksploatacji i powstajàcych z nich odpadów; pieczny dla zdrowia ludzkiego i Êrodowiska. • ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o zu˝ytym sprz´cie elek- Podstawowym aktem prawnym Unii Europejskiej okreÊla- trycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180 poz. 1495). Zgodnie jàcym zasady post´powania z odpadami jest Dyrektywa Ra- z art. 35 i 36 ustawy o zu˝ytym sprz´cie, u˝ytkownik sprz´tu dy 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 roku w sprawie odpadów przeznaczonego dla gospodarstw domowych jest obowiàzany zmieniona dyrektywami Rady: 91/156/EWG i 91/692/EWG, do oddania zu˝ytego sprz´tu zbierajàcemu ten rodzaj odpadu, decyzjà Komisji 96/350/WE oraz rozporzàdzeniem Parlamen- przy czym zabronione jest umieszczanie go ∏àcznie z innymi tu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1882/2003 (Dz. Urz. odpadami. Zbierajàcy zu˝yty sprz´t zostali zobowiàzani do je- WE L 194 25.07.1975, str. 39, z póên. zm.). go selektywnego zbierania oraz nieodp∏atnego zbierania zu˝y- Zagadnienia gospodarki odpadami w polskim prawie regu- tego sprz´tu pochodzàcego z gospodarstw domowych. Sprze- lujà nast´pujàce ustawy: dawcy detaliczni i hurtowi sà zobowiàzani do nieodp∏atnego • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony Êro- przyjmowania zu˝ytego sprz´tu, w iloÊci nie wi´kszej ni˝ sprze- dowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z póên. zm.); dawany nowy sprz´t, je˝eli sà one tego samego rodzaju. • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Coraz powa˝niejszym zagadnieniem jest transgraniczne Nr 62, poz. 628 z póên. zm.); przemieszczanie odpadów. Dzia∏alnoÊç w zakresie gospodarki • ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpa- odpadami zwiàzana z przemieszczaniem odpadów na obszarze dach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638); Unii Europejskiej reguluje g∏ównie Rozporzàdzenie Rady Eu- • ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o obowiàzkach przedsi´- ropy nr 259/93 z 01.02.1993 roku w sprawie nadzoru i kontroli biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz przesy∏ania odpadów w obr´bie Wspólnoty oraz poza jej ob- o op∏acie produktowej i op∏acie depozytowej (Dz. U. Nr 63, szar (Dz. Urz. WE L 030 z 06.02.1993 r.). poz. 639 z póên. zm.); W Polsce reguluje je ustawa z dnia 30 lipca 2004 roku o mi´- • ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu usta- dzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. Nr 191, poz. 1956). wy – prawo ochrony Êrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmia- Podstawowym obowiàzkiem wynikajàcym z tych przepisów jest nie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085); zawiadomienie w∏aÊciwych organów poszczególnych paƒstw, przez • ustawa z dnia 13 wrzeÊnia 1996 roku o utrzymaniu czysto- które prowadzony b´dzie transport, a w szczególnoÊci paƒstwa do- Êci i porzàdku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z póên. zm.). celowego, o rodzaju przemieszczanych odpadów, powodu ich trans- Niezwykle istotnym problemem w Polsce jest zapewnienie, wyni- portu i planowanych procesach unieszkodliwiania bàdê odzysku. kajàcych ze zobowiàzaƒ unijnych odpowiednich poziomów odzysku Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku o odpadach definiuje od- i recyklingu odpadów opakowaniowych, pojazdów wycofanych z eks- pady jako ka˝dà substancj´ lub przedmiot nale˝àcy do jednej ploatacji oraz zu˝ytego sprz´tu elektrycznego i elektronicznego, po- z kategorii, okreÊlonych w za∏àczniku nr 1 do ustawy, których przez tworzenie sieci instalacji i urzàdzeƒ do odzysku i unieszkodli- posiadacz pozbywa si´, zamierza pozbyç si´ lub do ich pozby- wiania odpadów. Problemy te regulujà nast´pujàce akty prawne: cia jest zobowiàzany. • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 24 maja 2005 Ze wzgl´du na miejsce powstawania odpady dzieli si´ na: roku w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów • odpady z sektora gospodarczego, zwane odpadami prze- opakowaniowych i pou˝ytkowych (Dz. U. Nr 103, poz. 872); mys∏owymi, • ustawa z dnia 20 stycznia 2005 roku o recyklingu pojazdów • odpady komunalne. wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25 poz. 202, z póên. zm.). Odpady przemys∏owe powstajà w du˝ej masie i stanowià Przepisy ustawy stosuje si´ zarówno do pojazdów wyprodukowa- du˝e zagro˝enie dla Êrodowiska i zdrowia ludzkiego ze wzgl´- nych na terytorium kraju, pojazdów wprowadzonych na teryto- du na toksycznoÊç, palnoÊç, wybuchowoÊç i rakotwórczoÊç. rium kraju w drodze importu lub wewnàtrzwspólnotowego naby- Odpady komunalne, z uwagi na rozproszony charakter po- cia, jak i odpadów powsta∏ych z pojazdów. Zbieranie pojazdów wstawania na obszarze siedzib ludzkich i wysoki udzia∏ sub- wycofanych z eksploatacji mogà prowadziç wy∏àcznie przedsi´- stancji organicznej sprzyjajàcej rozwojowi mikroorganizmów biorcy prowadzàcy punkty zbierania pojazdów i przedsi´biorcy chorobotwórczych oraz szkodników sà powa˝nym zagro˝e- prowadzàcy stacje demonta˝u. Demonta˝ pojazdów wycofanych niem sanitarno-epidemiologicznym.

107 1. MONITORING GOSPODARKI ODPADAMI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO

Realizujàc program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, Skalnego – Oddzia∏ Zamiejscowy Centrum Gospodarki Odpada- którego podstawowym zadaniem jest tworzenie zasobów infor- mi w Katowicach, który prowadzi nadzór merytoryczny nad mo- macyjnych danych o rodzajach i iloÊciach zanieczyszczeƒ wpro- nitoringiem, dokonuje weryfikacji danych i po∏àczenia w krajowà wadzanych do Êrodowiska Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony baz´ SIGOP-K. Krajowa baza danych SIGOP-K zawiera infor- Ârodowiska prowadzà monitoring gospodarki odpadami. macje dotyczàce gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Pozyskiwanie danych niezb´dnych do oceny gospodarki W roku 2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim mo- odpadami odbywa si´ na podstawie ustawy Prawo ochrony Êro- nitoringiem obj´to odpady powstajàce w wyniku dzia∏alnoÊci dowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 627, gospodarczej, wytworzone przez 298 podmiotów gospodar- z póên. zm.) oraz na podstawie ustawy o odpadach z dnia 27 czych i jednostek organizacyjnych. kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z póên. zm.) wraz WIOÂ prowadzi równie˝ ewidencj´ eksploatowanych sk∏a- z rozporzàdzeniami wykonawczymi. dowisk odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim i in- Informacje o rodzajach i iloÊciach wytwarzanych odpadów stalacji do termicznego unieszkodliwiania odpadów. Dane uzy- oraz sposobach post´powania z nimi, uzyskane w na podstawie skane od zarzàdzajàcych obiektami, z dzia∏alnoÊci kontrolnej ankiet, gromadzone sà w wojewódzkiej bazie danych SIGOP- WIOÂ, przeglàdów ekologicznych gromadzone sà w bazach: -W (System Informatyczny Gospodarki Odpadami Przemys∏o- KARTA SK¸ADOWISK, KARTA SPALARNI. wymi). Dane sà nast´pnie przekazywane za poÊrednictwem GIOÂ do Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa

2. ODPADY POWSTAJÑCE W WYNIKU PROWADZONEJ DZIA¸ALNOÂCI GOSPODARCZEJ

W województwie warmiƒsko-mazurskim w roku 2005 nastàpi∏ wody pitnej i wody do celów przemys∏owych (grupa 19) niewielki spadek iloÊci wytworzonych odpadów przemys∏owych. – 132,6 tys. Mg (g∏ównie ustabilizowane osady Êciekowe), W wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej powsta∏o • odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów bu- ∏àcznie 807,1 tys. Mg odpadów (w 2004 r. – 864,6 tys. Mg), z czego: dowlanych oraz infrastruktury drogowej (grupa 17) • 3,3 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, – 91,1 tys. Mg (g∏ównie ˝elazo i stal, odpady betonu oraz • 803,8 tys. Mg odpadów innych ni˝ niebezpieczne. gruz betonowy z rozbiórek i remontów). Odpady te stanowi∏y oko∏o 95,7% masy wszystkich wytworzonych w 2005 roku odpadów przemys∏owych w województwie. 2.1. Pochodzenie i wytwarzanie odpadów Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzone w najwi´k- szych iloÊciach zamieszczono w tabeli 36. Wytwarzane na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego Dane o iloÊci odpadów przemys∏owych dotyczà 298 zak∏a- odpady pochodzà g∏ównie z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci, dów uj´tych w wojewódzkiej bazie SIGOP-W. z procesów termicznych (g∏ównie ze spalania surowców ener- W województwie warmiƒsko-mazurskim najwi´cej odpadów, getycznych), z przetwórstwa drewna, produkcji p∏yt i mebli; sà pochodzàcych z sektora gospodarczego, powsta∏o w powiatach: to ponadto odpady z urzàdzeƒ do likwidacji i neutralizacji od- • Olsztynie, powiecie grodzkim – 212,0 tys. Mg, padów oraz oczyszczania Êcieków i gospodarki wodnej. • Elblàgu, powiecie grodzkim – 141,4 tys. Mg, Udzia∏ grup odpadów przemys∏owych wytworzonych w woje- • gi˝yckim – 69,9 tys. Mg, wództwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku ilustruje rycina 94. • i∏awskim – 65,1 tys. Mg. Podobnie jak w latach ubieg∏ych dominowa∏y odpady z pi´- W powiatach tych wytworzono 488,1 tys. Mg odpadów, co ciu grup: stanowi∏o oko∏o 60,5% wszystkich odpadów przemys∏owych • odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicz- uj´tych w bazie SIGOP-W. nych, rybo∏ówstwa, leÊnictwa, ∏owiectwa oraz przetwór- Najmniej odpadów powsta∏o w powiatach: go∏dapskim, stwa ˝ywnoÊci (grupa 02) – 250,5 tys. Mg (g∏ównie odpa- lidzbarskim, elblàskim, w´gorzewskim, oleckim, k´trzyƒskim dowa serwatka, tkanka zwierz´ca, wyt∏oki, osady mosz- i braniewskim. czowe, pofermentacyjne i wywary); Bilans wytworzonych odpadów przemys∏owych w poszcze- • odpady z procesów termicznych (grupa 10) – 161,2 tys. gólnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego Mg (g∏ównie ˝u˝le i popio∏y lotne z elektrowni, elektro- w 2005 roku przedstawia tabela 37. ciep∏owni i kot∏owni, odpady z odlewnictwa ˝elaza); Wykaz najwi´kszych wytwórców odpadów na terenie woje- • odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i me- wództwa w 2005 roku (z 298 wytwórców – zarejestrowanych bli, masy celulozowej, papieru i tektury (grupa 03) w bazie SIGOP) i ich udzia∏ w ogólnej iloÊci wytworzonych od- – 137,7 tys. Mg (g∏ównie trociny, wióry, Êcinki, drewno, padów przedstawia tabela 38. p∏yta wiórowa, fornir); ¸àcznie wytworzyli oni blisko 61,5% ogólnej iloÊci odpa- • odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowa- dów przemys∏owych wytworzonych na terenie województwa niu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku (wg bazy SIGOP-W).

108 Tabela 36. Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzone w województwie warmiƒsko-mazurskim w najwi´kszych iloÊciach w 2005 roku

Kod odpadu Nazwa odpadu IloÊç wytworzonych odpadów Udzia∏ [Mg] [%] 030105 Trociny, wióry, Êcinki, drewno, p∏yta wiórowa, fornir 122 990,5 15,2 190805 Ustabilizowane osady Êciekowe 117 994,4 14,6 020580 Odpadowa serwatka 113 399,0 14,1 170405 ˚elazo i stal 87 169,9 10,8 100101 ˚u˝le, popio∏y paleniskowe i py∏y z kot∏ów 50 362,8 6,2 100102 Popio∏y lotne z w´gla 48 129,6 5,9 100908 Rdzenie i formy odlewnicze po procesie odlewania 44 607,4 5,5 020202 Odpadowa tkanka zwierz´ca 40 089,5 5,0 020780 Wyt∏oki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary 39 505,8 5,0 Razem 664 248,9 82,3 Pozosta∏e odpady przemys∏owe 142 825,2 17,7 Razem odpady przemys∏owe w województwie warmiƒsko-mazurskim 807 074,2 100

Tabela 37. Bilans odpadów przemys∏owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego wed∏ug bazy SIGOP-W w 2005 roku (w Mg)

Unieszkodliwione Lp. Powiat Wytworzone Magazynowane Odzysk poza sk∏adowaniem przez sk∏adowanie 1. bartoszycki20 965,3 508,4 20 072,1 75,3 309,4 2. braniewski 9 146,9 240,5 5 573,9 247,2 3 085,3 3. dzia∏dowski 35 504,1 2,5 30 531,1 4 942,9 28,0 4. elblàski4 722,8 1 897,7 2 392,1 119,6 313,4 5. e∏cki28580,2 602,8 25 112,4 922,1 2 263,7 6. gi˝ycki 69 880,2 110,7 68 994,6 50,4 815,5 7. go∏dapski225,1 0,4 150,8 11,1 63,0 8. i∏awski 65 131,3 6 800,9 52 816,7 1 038,7 4 158,4 9. k´trzyƒski8 754,6 0,919 7 955,7 54,6 754,4 10. lidzbarski 4 291,6 2,8 3 124,9 46,2 1 117,7 11. m. Elblàg 141 375,2 19 089,4 121 244,2 667,5 413,3 12. m. Olsztyn 212 036,3 36 802,1 175 133,8 1 930,9 1 695,4 13. mràgowski20 359,3 1 099,5 18 517,5 1 056,9 253,0 14. nidzicki 14 288,1 3,5 14 000,2 37,6 248,1 15. nowomiejski 11 295,4 102,2 10 785,3 22,9 385,0 16. olecki7 579,8 0,8 7 333,0 61,7 197,2 17. olsztyƒski22 014,4 185,4 19 976,8 408,6 1 619,3 18. ostródzki36 645,5 1 300,4 35 822,5 1 226,0 184,6 19. piski 52 468,2 837,9 50 766,7 163,7 1 398,5 20. szczycieƒski 33 611,8 23,5 33 488,2 120,9 0,0 21. w´gorzewski6 824,7 78,7 6 027,2 50,0 710,3 Suma 807 074,2 69 693,6 710 046,5 13 882,8 20 531,7

Tabela 38. Wykaz najwi´kszych wytwórców odpadów na terenie województwa w 2005 roku

Lp. Nazwa wytwórcy Odpady Udzia∏ [Mg] [%] 1. Olsztyn PWiK Sp. z o.o. 124 709,3 15,4 2. Gi˝ycko Okr´gowa Spó∏dzielnia Mleczarska 68 770,6 8,5 3. Pisz Fabryka „Sklejka-Pisz” SA 49 881,5 6,2 4. Olsztyn „Michelin Polska” SA 46 115,1 5,7 5. Elblàg Grupa ˚ywiec SA - Browar w Elblàgu 40 441,3 5,0 6. Elblàg „Alstom Power” Sp. z o.o. w Warszawie, Oddzia∏ w Elblàgu 39 124,3 4,8 7. Lubawa „Swedwood Poland” SA, Oddzia∏ w Lubawie 27 059,7 3,3 8. Dzia∏dowo Okr´gowa Spó∏dzielnia Mleczarska 23 254,0 2,9 9. Olsztyn „Indykpol” SA 20 570,8 2,5 10. Olsztyn Tymbark SA, Oddzia∏ w Olsztynku 20 328,2 2,5 11. Szczytno „FS Favorit Furniture Szczytno” Sp. z o.o. 19 603,1 2,4 12. Elblàg PWiK Sp. z o.o. 19 214,2 2,3

109 2.2. Gospodarowanie odpadami powstajàcymi • odpady komunalne ∏àcznie z frakcjami gromadzonymi w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej selektywnie, • odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji p∏yt Zasady gospodarowania odpadami zosta∏y okreÊlone w usta- i mebli, masy celulozowej, popieru i tektury, wie o odpadach. Zgodnie z ustawowym obowiàzkiem powinny • odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów bu- one zostaç w pierwszej kolejnoÊci poddawane procesom odzy- dowlanych oraz infrastruktury drogowej (w∏àczajàc gleb´ sku lub unieszkodliwiania w miejscu ich powstawania. Je˝eli i ziemi´ z terenów zanieczyszczonych). jest to niemo˝liwe, powinny byç przekazane do najbli˝ej po∏o- Odpady te zosta∏y z∏o˝one na sk∏adowiskach odpadów ko- ˝onych miejsc, gdzie poddane b´dà odzyskowi lub unieszkodli- munalnych oraz sk∏adowiskach przemys∏owych. wieniu w oparciu o najlepszà dost´pnà technik´ lub technolo- W województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku funk- gi´. Unieszkodliwienie poprzez sk∏adowanie na sk∏adowiskach cjonowa∏y trzy sk∏adowiska odpadów przemys∏owych: powinno byç ostatecznoÊcià. • sk∏adowisko w Jagodnie, w∏aÊciciel – Elektrociep∏ownia Zgodnie z definicjami ustawowymi: Elblàg (w 2005 roku nie z∏o˝ono odpadów), • odzysk oznacza wszelkie dzia∏ania, nie stwarzajàce za- • sk∏adowisko w Olszewie (SzerokopaÊ), w∏aÊciciel ISOROC gro˝enia dla ˝ycia, zdrowia ludzi lub Êrodowiska, polega- Polska Sp. z o. o. (w 2005 roku z∏o˝ono 3 888,3 Mg odpa- jàce na wykorzystaniu odpadów w ca∏oÊci lub w cz´Êci, dów z procesów termicznych), lub prowadzàce do odzyskania z odpadów substancji, • sk∏adowisko odpadów niebezpiecznych w Pó∏wsi (gmi- materia∏ów lub energii i ich wykorzystania, okreÊlone na Zalewo, powiat i∏awski) – nale˝àce do Przedsi´biorstwa w za∏àczniku do ustawy; Us∏ug Komunalnych Sp. z o. o., przeznaczone do sk∏ado- • unieszkodliwianie – to poddanie odpadów procesom wania materia∏ów izolacyjnych zawierajàcych azbest. przekszta∏ceƒ biologicznych, fizycznych lub chemicznych W 2005 roku przyj´∏o 182,791 Mg odpadów zawierajà- okreÊlonym w za∏àczniku do ustawy, w celu doprowadze- cych azbest. Sk∏adowisko odpadów niebezpiecznych nia ich do stanu, który nie stwarza zagro˝enia dla ˝ycia, w Pó∏wsi, o pojemnoÊci 22 000 m3, zajmuje powierzch- zdrowia ludzi lub dla Êrodowiska. ni´ 15 368 m2. Stan nagromadzenia odpadów na ko- W województwie warmiƒsko-mazurskim z ogólnej ilo- niec 2005 roku wyniós∏ 310,742 Mg. Êci 807,1 tys. Mg wytworzonych odpadów przemys∏owych: W sposób inny ni˝ sk∏adowanie unieszkodliwiono g∏ównie: • poddano odzyskowi – 710,0 tys. Mg, • odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowa- • unieszkodliwiono (w sposób inny ni˝ przez sk∏adowanie) niu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania – 13,9 tys. Mg, wody pitnej i wody do celów przemys∏owych, • magazynowano u wytwórców – 69,7 tys. Mg, • odpadowà tkank´ zwierz´cà i pad∏e zwierz´ta, • unieszkodliwiono przez sk∏adowanie – 20,5 tys. Mg. • odpady medyczne i weterynaryjne, Sposób post´powania z odpadami przemys∏owymi w woje- • odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania wództwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku w oparciu o ba- pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicz- z´ SIGOP-W przedstawia tabela 39. nych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich, Bilans masowy odpadów nie zamyka si´ w obr´bie jednego • oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw. roku. Odpady przeznaczone do odzysku lub unieszkodliwiania, Najcz´Êciej stosowanym procesem unieszkodliwiania, po- z wyjàtkiem sk∏adowania, mogà byç magazynowane, jeÊli ko- za sk∏adowaniem na sk∏adowiskach, jest termiczne przekszta∏- niecznoÊç magazynowania wynika z procesów technologicz- cenie odpadów w instalacjach lub urzàdzeniach s∏u˝àcych nych lub organizacyjnych przez okres do trzech lat. Odpady do tego celu. przeznaczone do sk∏adowania mogà byç magazynowane jedy- Ustawa z 29 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o odpadach nie w celu zebrania odpowiedniej iloÊci tych odpadów do trans- oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 175, portu na sk∏adowisko odpadów, nie d∏lu˝ej jednak ni˝ przez poz. 1 458), zwana ustawà nowelizujàcà, która wesz∏a w ˝ycie 13 okres jednego roku. paêdziernika 2005 roku, wprowadzi∏a szereg zmian do przepi- W 2005 roku do odzysku skierowano oko∏o 87,9% odpa- sów dotyczàcych termicznego przekszta∏cania odpadów. dów pochodzenia przemys∏owego. Zmieniono mi´dzy innymi definicj´ spalarni odpadów W najwi´kszych iloÊciach odzyskiwane by∏y odpady z na- (art. 3, ust. 3 pkt, 17 ww. ustawy), dodano definicj´ wspó∏spalar- st´pujàcych grup: ni odpadów (art. 3, ust. 3, pkt 21a). Zmieniono równie˝ defini- • odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci, cj´ termicznego przekszta∏cenia odpadów (art. 3, ust. 3, pkt 20). • popio∏y lotne ze spalania w´gla kamiennego i ˝u˝le, Obecnie przez termiczne przekszta∏cenie odpadów rozu- • odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli, mie si´ spalanie odpadów przez ich utlenianie, a tak˝e inne • odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów bu- procesy termicznego przekszta∏cenia odpadów, w tym piroliz´, dowlanych oraz infrastruktury drogowej. zgazowanie i proces plazmowy, o ile substancje powstajàce Procesom unieszkodliwienia poddano ∏àcznie oko∏o podczas tych procesów sà nast´pnie spalane. Wyeliminowano 4,2% odpadów przemys∏owych. Poprzez sk∏adowanie uniesz- podzia∏ na spalarnie odpadów niebezpiecznych, spalarnie od- kodliwiono 2,5% odpadów, w sposób inny ni˝ przez sk∏adowa- padów komunalnych oraz spalarnie odpadów innych ni˝ nienie – 1,7%. bezpieczne i komunalne. Odpady, które unieszkodliwiono poprzez sk∏adowanie to Zarzàdzajàcego spalarnià lub wspó∏spalarnià zobowiàzano g∏ównie: do podejmowania, w czasie przyjmowania i termicznego prze- • odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowa- kszta∏cenia odpadów, wszelkich dzia∏aƒ w celu ograniczenia niu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania negatywnego oddzia∏ywania na Êrodowisko, w szczególnoÊci wody pitnej i wody do celów przemys∏owych, w odniesieniu do zanieczyszczeƒ powietrza, gleby, wód po-

110 Tabela 39. Gospodarka odpadami przemys∏owymi wed∏ug grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku (baza SIGOP-W)

Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu unieszkodliwione wytworzone magazynowane odzysk poza sk∏adowaniem przez sk∏adowanie 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybo∏ówstwa, leÊnictwa, ∏owiectwa oraz przetwórstwa 250 533,8 547,1 244 661,0 4 340,8 984,8 ˝ywnoÊci 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i mebli, 137 738,8 885,1 134 904,9 154,4 2 173,8 masy celulozowej, papieru i tektury 04 – odpady z przemys∏u skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 1 056,5 105,0 1 025,2 0,0 0,0 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, czyszczenia gazu 2,7 0,0 0,0 2,7 0,0 ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki w´gla 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 0,7 0,03 0,0 0,7 0,0 produktów przemys∏u chemii nieorganicznej 07 – opady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 3 738,1 107,9 3 743,4 15,3 0,0 produktów przemys∏u chemii organicznej 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), 756,6 23,5 33,9 700,7 7,2 kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 09 – odpady z przemys∏u fotograficznego i us∏ug fotograficznych 50,5 0,3 29,3 20,9 0,0 10 – odpady z procesów termicznych 161 247,7 5 248,8 159 088,7 0,0 906,2 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materia∏ów i z procesów 82,3 0,0 44,6 37,7 0,0 hydrometalurgii metali nie˝elaznych 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej 6 550,8 57,0 6 410,4 136,3 0,0 obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw 951,2 33,8 258,1 684,9 0,0 (z wy∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 14 – odpady z rozpuszczalników organicznych, ch∏odziw 2,3 0,1 0,2 2,2 0,0 i propelentów (z wy∏àczeniem grup 07 i 08) 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te 7 765,4 217,9 6 982,5 193,2 177,6 w innych grupach 16 – odpady nieuj´te w innych grupach 4 497,9 269,6 3 730,2 608,0 58,2 17 – odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej 91 095,2 456,0 89 565,7 83,8 1 277,2 (w∏àczajàc gleb´ i ziemi´ z terenów zanieczyszczonych) 18 – odpady medyczne i weterynaryjne 797,2 0,5 0,0 797,1 0,0 19 – odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania 132 609,8 61 738,9 59 358,5 5 431,4 8 231,4 wody pitnej i wody do celów przemys∏owych 20 – odpady komunalne ∏àcznie z frakcjami 7 599,7 2,1 209,7 672,7 6 715,2 gromadzonymi selektywnie Suma 807 074,2 69 693,7 710 046,5 13 882,8 20 531,7

wierzchniowych i gruntowych oraz zapachów i ha∏asu, a tak˝e wstrzymano u˝ytkowanie spalarni. W chwili obecnej pro- bezpoÊredniego zagro˝enia zdrowia ludzi. wadzona jest dzia∏alnoÊç w zakresie zbierania, transpor- Ustawa wprowadza zapis o zakazie unieszkodliwiania za- tu i magazynowania odpadów medycznych), kaênych odpadów medycznych i weterynaryjnych w inny spo- • Spalarnia Odpadów Medycznych i Weterynaryjnych Za- sób ni˝ spalanie w spalarniach odpadów. k∏adu Gospodarki Odpadami Komunalnymi w Olsztynie W województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku funk- (do unieszkodliwienia w 2005 roku przyj´to 143,635 Mg cjonowa∏y trzy spalarnie odpadów: odpadów). • Spalarnia Odpadów Medycznych w Bartoszycach (przyj´to Cz´Êç odpadów medycznych unieszkodliwiana by∏a rów- do unieszkodliwienia 111,028 Mg odpadów medycznych), nie˝ poza województwem. • Spalarnia Odpadów Medycznych „Olmedica” Sp. z o. o. w Olecku (przyj´to 38,163 Mg – z dniem 1 maja 2005

111 2.3. Odpady niebezpieczne one 0,4% wszystkich odpadów przemys∏owych powsta∏ych w wo- jewództwie warmiƒsko-mazurskim (SIGOP-W). Odpady te po- WÊród odpadów przemys∏owych specyficznà grup´ stanowià chodzà od 252 wytwórców odpadów, uj´tych w wojewódzkiej ba- odpady niebezpieczne, z którymi post´powanie, ze wzgl´du zie SIGOP-W. IloÊç wytworzonych odpadów niebezpiecznych na charakter i poziom zagro˝enia wymaga stosowania specjal- zwi´kszy∏a si´ w stosunku do roku poprzedniego o 404,540 Mg. nych procedur i szczególnej kontroli. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2002–2005 w wo- Ogólne zasady post´powania z odpadami niebezpiecznymi jewództwie warmiƒsko-mazurskim (wed∏ug bazy SIGOP-W) w prawodawstwie Unii Europejskiej okreÊla Dyrektywa Ra- przedstawiono w tabeli 40. dy 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych. W pra- W województwie warmiƒsko-mazurskim udzia∏ wytworzonych wie polskim gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi regu- odpadów niebezpiecznych w ogólnej masie odpadów przemys∏o- luje ustawa o odpadach i rozporzàdzenia wykonawcze. wych w latach 2002–2005 waha∏ si´ od 0,3% do 0,5% (tab. 40). Rodzaje odpadów niebezpiecznych wyszczególnia za∏àcznik Powiatami, na terenie których wytworzono najwi´ksze ilo- do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 27 wrzeÊnia 2001 Êci odpadów niebezpiecznych, by∏y: roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206). • olsztyƒski grodzki – 1 564,188 Mg, Informacje o rodzajach i iloÊciach wytwarzanych odpadów • elblàski grodzki – 560,848 Mg, niebezpiecznych oraz sposobach post´powania z nimi, zbiera- • braniewski – 210,908 Mg, ne w ramach Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, groma- • i∏awski – 123,985 Mg. dzone sà w wojewódzkiej bazie danych SIGOP-W. Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powia- Wed∏ug danych WIOÂ w 2005 roku na terenie województwa tach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku wytworzono 3 299,625 Mg odpadów niebezpiecznych. Stanowi∏y przedstawiono w tabeli 41.

Tabela 40. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2002–2005*

Rok IloÊç odpadów niebezpiecznych 2002 2003 2004 2005 Ogó∏em wytworzonych w Mg 2 651,6 2 282,4 2 895,1 3 299,6 Ogó∏em wytworzonych w % 100 100 100 100 Odzyskanych i unieszkodliwionych w inny sposób ni˝ sk∏adowanie w % 95,8 97,4 98,8 97,3 Sk∏adowanych w % 1,3 0,3 0,2 0,9 Magazynowanych na terenie zak∏adu w % 4,1 4,6 3,4 4,3 Udzia∏ wytworzonych odpadów niebezpiecznych w ogólnej masie odpadów przemys∏owych w % 0,5 0,3 0,3 0,4

* suma wartoÊci procentowych nie jest równa 100, poniewa˝ zagospodarowano tak˝e odpady tymczasowo magazynowane z lat ubieg∏ych

Tabela 41. Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku (w Mg)

Unieszkodliwione Lp. Powiat Wytworzone Magazynowane Odzysk poza sk∏adowaniem przez sk∏adowanie 1. bartoszycki79,218 0,424 5,407 73,417 0,000 2. braniewski 210,908 1,213 0,485 209,210 0,000 3. dzia∏dowski 18,958 0,348 4,352 14,752 0,000 4. elblàski42,591 1,082 1,679 39,831 0,000 5. e∏cki115,138 5,085 16,272 95,011 3,190 6. gi˝ycki 55,388 8,228 14,528 38,792 0,000 7. go∏dapski13,966 0,434 0,360 13,348 0,000 8. i∏awski 123,985 6,443 4,313 111,429 1,800 9. k´trzyƒski55,915 0,333 26,315 31,322 0,000 10. lidzbarski 46,351 0,367 3,876 42,108 0,000 11. m. Elblàg 560,848 11,098 89,477 434,744 25,520 12. m. Olsztyn 1 564,188 78,763 820,982 724,472 0,000 13. mràgowski65,961 10,618 44,864 11,49 0,000 14. nidzicki 38,202 0,493 0,430 37,615 0,000 15. nowomiejski 23,421 0,200 0,347 22,874 0,000 16. olecki18,766 0,846 1,360 17,360 0,000 17. olsztyƒski23,351 0,553 4,720 18,688 0,000 18. ostródzki45,828 2,494 9,490 34,647 0,000 19. piski 60,824 1,928 8,970 51,134 0,000 20. szczycieƒski 109,765 8,915 2,375 102,280 0,000 21. w´gorzewski26,053 1,159 3,700 22,296 0,000 Suma 3 299,625 141,965 1 067,572 2 143,865 30,510

112 Decydujàcy wp∏yw na iloÊç wytworzonych odpadów niebez- SpoÊród ca∏ej masy odpadów niebezpiecznych wytworzonych piecznych mia∏y nast´pujàce podmioty: w 2005 roku w województwie najwi´cej by∏o odpadów z grup: • „Michelin Polska” SA w Olsztynie – 750,641Mg, • grupa 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw (z wy- • Koncern Energetyczny Energa SA, Oddzia∏ Zak∏ad ∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) Energetyczny w Olsztynie – 211,575 Mg, – 951,187 Mg, • P.P-H.U „Petro-Service” Sp. z o. o. w Olsztynie – 188,236 Mg, • grupa 18 – odpady medyczne – 792,760 Mg, • „Alstom Power” Sp. z o. o. w Elblàgu – 175,430 Mg, • grupa 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny • Jednostka Wojskowa nr 2980 i 3510 w Braniewie do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne – 125,570 Mg, nieuj´te w innych grupach – 625,868 Mg, • Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie – 117,561 Mg, • grupa 16 – odpady nieuj´te w innych grupach – 450,032 Mg. • Wojewódzki Szpital Zespolony w Elblàgu – 96,174 Mg, Udzia∏ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloÊci od- • „FS Favorit Furniture” Sp. z o. o. w Szczytnie – 89,970 Mg, padów niebezpiecznych ilustruje rycina 95. • Miejski Szpital Zespolony w Olsztynie – 84,872 Mg. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów Powy˝sze podmioty wytworzy∏y ∏àcznie prawie 55,8% od- w 2005 roku w województwie warmiƒsko-mazurskim przedsta- padów niebezpiecznych powsta∏ych w województwie (wg bazy wiono w tabeli 42. SIGOP-W).

Tabela 42. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów (w Mg ) w 2005 roku

Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu unieszkodliwione wytworzone magazynowane odzysk poza sk∏adowaniem przez sk∏adowanie 02 – odpady z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci 1,430 0,000 0,000 1,430 0,000 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i mebli 6,680 4,880 0,000 0,000 1,800 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, 2,700 0,000 0,000 2,700 0,000 czyszczenia gazu ziemnego 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 0,761 0,035 0,000 0,758 0,000 produktów przemys∏u chemii nieorganicznej 07 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu 6,640 0,400 0,000 7,780 0,000 i stosowania produktów przemys∏u chemii organicznej 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), 120,536 8,530 4,757 109,468 0,000 kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 09 – odpady z przemys∏u fotograficznego i us∏ug fotograficznych 48,779 0,280 27,671 20,863 0,000 10 – odpady z procesów termicznych 2,100 0,101 2,000 0,000 0,000 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materia∏ów i z procesów 37,700 0,000 0,000 37,700 0,000 hydrometalurgii metali nie˝elaznych 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej 181,990 0,270 90,650 92,150 0,000 obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw 951,187 33,800 258,094 684,936 0,000 (z wy∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 14 – odpady z rozpuszczalników organicznych, ch∏odziw 2,268 0,075 0,243 2,180 0,000 i propelentów (z wy∏àczeniem grup 07 i 08) 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne 625,868 65,020 524,763 76,021 0,000 nieuj´te w innych grupach 16 – odpady nieuj´te w innych grupach 450,032 25,414 159,246 278,576 0,000 17 – odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej 49,422 2,790 0,100 17,872 28,710 (w∏àczajàc gleb´ i ziemi´ z terenów zanieczyszczonych) 18 – odpady medyczne 792,760 0,370 0,000 792,680 0,000 19 – odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania 18,723 0,000 0,000 18,723 0,000 wody pitnej i wody do celów przemys∏owych 20 – odpady komunalne ∏àcznie z frakcjami 0,048 0,000 0,480 0,000 0,000 gromadzonymi selektywnie Suma 3 299,625 141,965 1 067,572 2 143,874 30,510

113 Odpady niebezpieczne wytworzone w 2005 roku zagospo- na sk∏adowiskach odpadów komunalnych w Elblàgu i I∏awie darowano w nast´pujàcy sposób: (kwatery do rotacyjnego gromadzenia odpadów niebezpiecz- • poddano odzyskowi – 1 067,572 Mg, nych) oraz kwater´ tymczasowego gromadzenia w Braniewie. • unieszkodliwiono w sposób inny ni˝ poprzez sk∏adowa- Kwatery na sk∏adowiskach w I∏awie i Braniewie nie przyj´∏y nie – 2 143,865 Mg, w 2005 roku odpadów niebezpiecznych, natomiast w kwaterze • sk∏adowano – 30,510 Mg, na sk∏adowisku w Elblàgu zdeponowano 6,8 Mg odpadów nie- • tymczasowo gromadzono – 141,965 Mg. bezpiecznych. By∏y to g∏ównie baterie, akumulatory, Êwietlów- Województwo warmiƒsko-mazurskie posiada kwatery ki, odczynniki chemiczne, monitory, kineskopy i telewizory do sk∏adowania odpadów niebezpiecznych, zlokalizowane oraz przeterminowane leki.

3. REALIZACJA PROGRAMU LIKWIDACJI MOGILNIKÓW W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM

W czerwcu 2005 roku zakoƒczy∏ si´ pierwszy etap programu li- etap programu. Po nowej procedurze przetargowej zostanie kwidowania mogilników z przeterminowanymi Êrodkami ca∏kowicie zlikwidowanych wraz z rekultywacjà terenu 7 mogil- ochrony roÊlin na terenie województwa warmiƒsko-mazurskie- ników (tab. 43) z ∏àcznà masà oko∏o 320 Mg przeterminowa- go. W czasie tego etapu usuni´to i unieszkodliwiono pestycydy nych chemikaliów. Bioràc pod uwag´ doÊwiadczenia poprzed- z 10 mogilników. Pod koniec czerwca 2006 roku wy∏oniona zo- niego etapu, nale˝y spodziewaç si´, ˝e ca∏kowita masa przekra- stanie w drodze przetargu firma, która przeprowadzi drugi czaç mo˝e nawet 500 Mg.

Tabela 43. Mogilniki przewidziane do likwidacji w II etapie programu

Dane wg specyfikacji przetargu Lp. Mogilnik iloÊç zbiorników betonowych iloÊç pestycydów wraz z opakowaniami [szt.] [Mg] 1. Siniec, gm. Srokowo 11 28,30 2. Matyski, gm. W´gorzewo 35 57,70 3. Kobiela, gm. Kiwity 16 21,60 4. Kamiennik Wielki, gm. Milejewo 3 57,00 5. Lipowa Góra, gm. Szczytno 24 100,00 6. Czerwonka, gm. Biskupiec 30 31,60 7. Krosno, gm. Orneta* 6 25,00 Razem 321,20 * mogilnik zlokalizowany i rozpoznany w trakcie realizacji programu

4. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Pod pojćiem odpady komunalne (zgodnie z definicjà zawartà mu selektywnego zbierania odpadów komunalnych ulegajàcych w ustawie o odpadach) rozumie si´ odpady powstajàce w go- biodegradacji, odpadów wielkogabarytowych, zu˝ytego sprz´tu spodarstwach domowych, a tak˝e odpady niezawierajàce od- elektrycznego i elektronicznego, wydzielenia odpadów niebez- padów niebezpiecznych pochodzàce od innych wytwórców od- piecznych z odpadów komunalnych, osiàgnićia odpowiednich padów, które ze wzgl´du na swój charakter lub sk∏ad sà podob- poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. ne do odpadów powstajàcych w gospodarstwach domowych. Do obowiàzków gmin nale˝y równie˝ zapewnienie budowy, W zarzàdzaniu gospodarkà odpadami komunalnymi istot- utrzymania i eksploatacji w∏asnych lub wspólnych z innymi gmi- ne zmiany wprowadzi∏a uchwalona 29 lipca 2005 roku ustawa nami lub przedsi´biorcami instalacji i urzàdzeƒ do odzysku o zmianie ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych innych i unieszkodliwiania odpadów komunalnych oraz odpadów nie- ustaw oraz nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystoÊci i porzàdku bezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych. w gminach z dnia 13 wrzeÊnia 1996 roku (Dz. U. Nr 132, Zadania te powinny realizowaç gminy na podstawie pla- poz. 622 z póên. zm.). nów gospodarki odpadami. Zgodnie z ustawà zak∏ada si´, ˝e w∏aÊcicielem odpadów ko- Zgodnie ze znowelizowanà w 2005 roku ustawà o odpa- munalnych jest gmina i jej zadaniem b´dzie zorganizowanie sys- dach plany gospodarki odpadami powinny okreÊlaç: temu zbierania odpadów komunalnych, spe∏niajàcego odpo- 1) opis aktualnego stanu gospodarki odpadami, wiednie wymagania i obejmujàcego swoim zasi´giem wszystkich 2) cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem termi- mieszkaƒców. Gmina ma te˝ obowiàzek zorganizowania syste- nów ich osiàgnićia,

114 3) prognozowane zmiany w zakresie wytwarzania i gospo- • Wysiece, powiat bartoszycki – 11 345,0 Mg (2004 r. darowania odpadami, – 12 470,0 Mg), 4) zadania, których realizacja zapewni popraw´ sytuacji • Polskiej Wsi, powiat mràgowski – 11 024,0 Mg (2004 r. w zakresie gospodarowania odpadami, – 13 832,2 Mg), 5) rodzaj przedsi´wzi´ç i harmonogram realizacji, • Linowie, powiat szczycieƒski – 9 727,0 Mg (2004 r. 6) instrumenty finansowe s∏u˝àce realizacji celów w gospo- – 12 657,6 Mg). darce odpadami, Prawid∏owa ocena stanu technicznego sk∏adowiska powin- 7) system gospodarowania odpadami, na zostaç wykonana w trakcie sporzàdzania przeglàdu ekolo- 8) system monitoringu i sposób oceny realizacji celów gicznego. Na podstawie wyników przeglàdów ekologicznych, w zakresie gospodarki odpadami. w∏aÊciwy organ mia∏ obowiàzek wydaç odpowiednià decyzj´ Gminne plany gospodarki odpadami obejmujà odpady ko- dotyczàcà dalszego funkcjonowania obiektów (decyzja dosto- munalne powstajàce na obszarze danej gminy oraz przywo˝o- sowawcza lub nakazujàca zamknićie sk∏adowiska). ne na jej obszar z uwzgl´dnieniem odpadów komunalnych ule- W 2005 roku zakoƒczono eksploatacj´ sk∏adowisk w: Maj- gajàcych biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych zawar- kach (pow. nidzicki), Unieszewie (pow. olsztyƒski), Wilcz´tach tych w odpadach komunalnych. (pow. braniewski), Pozezdrzu, Olszewie W´gorzewskim, Po- Zgodnie z ustawà, plany gospodarki odpadami podlegajà pio∏ach (pow. w´gorzewski) i w cz´Êciowo zamkni´tych ju˝ aktualizacji nie rzadziej ni˝ co 4 lata, a co 2 lata powinno z∏o- w 2004 roku: Lelkowie (pow. braniewski) i Gajdach (pow. ˝one byç sprawozdanie z ich realizacji. i∏awski). W województwie warmiƒsko-mazurskim na koniec 2005 Zgodnie z ustawà o odpadach, zarzàdzajàcy sk∏adowiskiem roku na 114 gmin, uchwalone plany gospodarki odpadami po- odpadów zobowiàzany jest mi´dzy innymi utrzymywaç i eks- siada∏y 73 gminy (64,04%). ploatowaç sk∏adowisko w sposób zapewniajàcy w∏aÊciwe funk- G∏ównym sposobem zagospodarowania odpadów komu- cjonowanie urzàdzeƒ technicznych stanowiàcych wyposa˝enie nalnych jest ich deponowanie na sk∏adowiskach odpadów. sk∏adowiska zgodnie z zatwierdzonà instrukcjà eksploatacji W polskim prawodawstwie problematyk´ sk∏adowania sk∏adowiska. i sk∏adowisk odpadów obok ustawy o odpadach regulujà nast´- SpoÊród sk∏adowisk przyjmujàcych w 2005 roku odpady pujàce akty wykonawcze: komunalne, sztuczne uszczelnienie posiada∏o 21 sk∏adowisk • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 24 mar- (31,8%). W kompaktor wyposa˝onych by∏o 16 obiektów ca 2003 roku w sprawie szczegó∏owych wymagaƒ dotyczàcych (24,2%), a w spychacz 57 sk∏adowisk. Masa odpadów przyjmo- lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknićia, jakim powinny wanych na sk∏adowisko by∏a okreÊlana na podstawie faktyczne- odpowiadaç poszczególne typy sk∏adowisk odpadów (Dz. U. go pomiaru tylko na 7 obiektach posiadajàcych wag´ (10,6%). Nr 61, poz. 549); W brodzik dezynfekcyjny wyposa˝one by∏y 32 sk∏adowiska • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 9 grud- (48,5%). Na koniec 2005 roku system ujmowania wód odcie- nia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warun- kowych posiada∏o 26 sk∏adowisk, a urzàdzenia do ujmowania ków prowadzenia monitoringu sk∏adowisk odpadów (Dz. U. gazu wysypiskowego zainstalowano na 8 obiektach. Nr 220, poz. 1858); Obowiàzkiem zarzàdzajàcego jest tak˝e monitorowanie • rozporzàdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 paêdzier- sk∏adowiska przed rozpoczćiem, w trakcie i po zakoƒczeniu nika 2002 roku w sprawie rodzajów odpadów, które mogà byç eksploatacji sk∏adowiska. sk∏adowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 191, W 2005 roku monitoring gazu wysypiskowego prowadzony poz. 1595). by∏ na 8,8% sk∏adowisk, jakoÊç wód powierzchniowych monito- W Unii Europejskiej zasady sk∏adowania odpadów okreÊla rowano w rejonie 45,6% sk∏adowisk, odcieki badano na 19,1% Dyrektywa Rady 99/31/WE w sprawie sk∏adowania odpadów. obiektów. Mimo i˝ zgodnie z rozporzàdzeniem Ministra Ârodo- Wed∏ug danych WIOÂ (informacje uzyskane od zarzàdza- wiska z dnia 9 grudnia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu, spo- jàcych sk∏adowiskami oraz z gmin), w 2005 roku na terenie wo- sobu oraz warunków prowadzenia monitoringu sk∏adowisk odpa- jewództwa warmiƒsko-mazurskiego powsta∏o oko∏o 300,9 tys. dów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858), od 3 stycznia 2005 roku ka˝de Mg odpadów komunalnych, a stan nagromadzenia na ko- sk∏adowisko powinno mieç wykonane otwory badawcze, na tere- niec 2005 roku wyniós∏ oko∏o 7 136,4 tys. Mg. nie województwa warmiƒsko-mazurskiego monitoring wód pod- W roku tym na terenie województwa warmiƒsko-mazur- ziemnych prowadzono w rejonie 31 obiektów. skiego funkcjonowa∏o 66 sk∏adowisk odpadów innych ni˝ nie- Zarzàdzajàcy sk∏adowiskami zobowiàzani sà równie˝ bezpieczne i oboj´tne (przyjmujàce odpady komunalne). do przedstawienia przeglàdu ekologicznego sk∏adowiska, uzy- Wykaz wszystkich funkcjonujàcych w 2005 roku sk∏adowisk skania decyzji zatwierdzajàcej instrukcj´ eksploatacji sk∏ado- odpadów komunalnych przedstawia tabela 44, a ich rozmiesz- wiska, uzyskania przez kierownika obiektu Êwiadectwa kwalifi- czenie mapa 15. kacji, prowadzenia ewidencji odpadów. Najwićej odpadów komunalnych przyj´to w 2005 roku Na koniec 2005 roku 63,2% kierowników obiektów posia- na sk∏adowiska w: da∏o ustawowo wymagane kwalifikacje, na 70,6% sk∏adowisk • ¸´gajnach, powiat olsztyƒski – 66 718,0 Mg (2004 r. prowadzono ewidencj´ przyjmowanych odpadów, a 97,1% po- – 69 134,0 Mg), siada∏o decyzj´ zatwierdzajàcà instrukcj´ eksploatacji. • Elblàgu – 47 630,0 Mg (2004 r. – 50 522,4 Mg), Do zadaƒ gminy zgodnie z ustawà o czystoÊci i porzàdku • Siedliskach, powiat e∏cki – 20 640,0 Mg (2004 r. w gminie nale˝y równie˝ zorganizowanie selektywnej zbiórki – 21 071,6 Mg), odpadów. Informacje na temat wywiàzania si´ z tego obowiàz- • Rudnie, powiat ostródzki – 13 608,0 Mg (2004 r. ku przez gminy na terenie województwa warmiƒsko-mazur- – 14 100,0 Mg), skiego zawiera mapa 15.

115 kwatery zamkni´cia przed 2009 – Rok 1995 po 2012 19982004 po 2012 b.d. 19951983 po 2012 b.d otwarcia Monitoring (badany komponent) wody powierzchniowe, podziemne, gaz, odcieki wody podziemne, powierzchniowe, odcieki, gaz wody podziemne, powierzchniowe, odcieki, gaz wody powierzchniowe, podziemne, odcieki, gaz wody podziemne, powierzchniowe, odcieki, gaz [Mg] IloÊç odpadów nagromadzonych [Mg] przyj´ta w 2005 r. IloÊç odpadów 1,7 971 56 682 brak 1975 2006 4,0 294 7 067 wody podziemne 1985 po 2012 0,33,0 182 364 1 612 4 217 brak brak 1996 1994 2006 2006 [ha] 11,4 1 100 11 244 wody podziemne, odcieki, gaz 1998 2009–2012 21,0 7 269 111 386 ca∏kowita sk∏adowiska Powierzchnia Przedsi´biorstwo Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej Mi´dzygminny Zak∏ad Kompleksowego Przerobu Odpadów Miejskie Przedsi´biorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. Komunalnych Komunalnych Sp. z o.o. w Bisztynku w Braniewie Przedsi´biorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us∏ugowe „Copernicus” Sp. z o.o. Frombork Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalno-Rolnych Sp. z o.o. w Mi∏kach Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalno-Rolnych Sp. z o.o. w Mi∏kach i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Rynie 2. Bisztynek Bisztynek 5. Pieni´˝no6. Dzia∏dowo7. Lidzbark Welski8. ˚ugienie Rybno Ciechanówko9. Zakrzewo Gronowo Elblàskie „Miszel” Sp. z o.o. w Pieni´˝nie Nowy Dwór Elblàski Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lidzbarku D´bieƒ Urzàd Gminy Gronowo Elblàskie Komunalny Zak∏ad Gospodarki Odpadami „Osadus” 1,2 Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Ostródzie 2 338 1,0 5,6 3 237 2,3 3 920 1,5 492 46 519 398 436 5 942 26 161 4 281 wody podziemne wody podziemne wody podziemne 1982 1985 2006 1990 2009–2012 po 2012 1. Bartoszyce Wysieka Zak∏ad Us∏ug Komunalnych w Bartoszycach 23,0 11 345 109 412 wody podziemne, odcieki 1995 obecnej 3. Braniewo Braniewo 4. Frombork Frombork Lp. Gmina MiejscowoÊç Zarzàdzajàcy sk∏adowiskiem 22. Ryn Knis 10. Markusy11. M∏ynary12. Pas∏´k13. Rychliki Stare Dolno14. B∏udowo Elblàg Robity15. Gminny Zak∏ad Komunalny w Markusach Barzyna E∏k16. Prostki17. Urzàd Miasta i Gminy M∏ynary Stare Juchy Elblàg18. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Pas∏´ku Urzàd Gminy Rychliki Gi˝ycko19. Siedliska Stare Juchy WiÊniowo KruklankiE∏ckie20. Mi∏ki21. Zak∏ad Utylizacji Odpadów w Elblàgu 15,3 Urzàd Gminy Prostki 3,0 Mi∏ki Urzàd ÂwidryGminy Stare Juchy Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. Kruklankiw E∏ku 3 632 Miechy 281 5,4 Rydzewo Urzàd Gminy Kruklanki Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Gi˝ycku 25,5 110 890 2 541 10,0 374 20 640 5,1 10,8 47 630 wody podziemne 12 375 450 119 2,7 652 1,8 wody podziemne 522 883 10 729 225 392 7 161 1977 1,8 556 598 2009–2012 1992 brak 5 846 6 2009–2012 285 440 wody powierzchniowe wody podziemne, gaz 10 487 1978 1990 1976 2009–2012 brak brak 2009–2012 b.d wody podziemne 1988 1996 1991 b.d b.d 2006 23. Wydminy Wydminy Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Wydminach 10,0 616 38 633 brak 1993 2006 powiat bartoszycki powiat braniewski powiat dzia∏dowski powiat elblàski Elblàg-powiat grodzki powiat e∏cki powiat gi˝ycki Tabela 44. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk Tabela odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku

116 12 o 2012 95 przed 2009 2,0 2 267 15 746 wody podziemne, odcieki 2000 2009–2012 4,9 4 397 52 6171,1 wody podziemne 95 2 718 1996 przed 2009 wody podziemne 1993 2009 1,9 2 346 18 321 brak 1994 po 2012 10,0 1 188 312 338 wody podziemne, odcieki 1960 przed 2009 11,1 6 489 178 064 wody podziemne, odcieki, gaz 1983 2007 Przedsi´biorstwo Przedsi´biorstwo Produkcyjno-Us∏ugowo-Handlowe Przedsi´biorstwo Us∏ug Gospodarki Komunalnej Przedsi´biorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us∏ugowe Przedsi´biorstwo Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej „CzyÊcioch „CzyÊcioch bis” w Suwa∏kach Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej „Komunalnik” Sp. z o.o. Sp. z o.o. w Lidzbarku Warmiƒskim Sp. z o. o w Nidzicy w Biskupcu Pomorskim „CzyÊcioch bis” w Suwa∏kach 24. Banie Mazurskie25. Dubeninki26. Banie Mazurskie Dubeninki27. Go∏dap Urzàd Gminy Banie Mazurskie Bludzie28. ˚ytkiejmy I∏awa29. Kisielice30. KoÊmidry Lubawa Urzàd 31.Gminy Dubeninki Urzàd Gminy Dubeninki Susz32. Zalewo I∏awa P∏awty Wielkie33. Samp∏awa K´trzyn34. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Kisielicach Korsze35. 1,7 Susz Pó∏wieÊ Reszel36. i Ja” w I∏awie Firma Us∏ugowa „Ty Lubawska Spó∏ka Komunalna Reszel37. Ma˝any Srokowo 264 ¸ankiejmy Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Zalewie Zak∏ad Gospodarki Komunalanej i Mieszkaniowej w Suszu D´bnik/Worp∏awki Pudwàgi 39. Zak∏ad 1,0Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Reszlu Srokowo K´trzyn Sp. SATER z 2,0o.o. Orneta 1,6 i Wodociàgi Oczyszczanie Miasta Sp. „WIKOM” z o.o. 1 62540. 20,0 Miko∏ajki41. 631 Mràgowo Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Srokowie 36 9,4 30 Nowy Dwór42. 1 483 11,6 5,5 Janowo 1,143. Ze∏wàgi 1,5 Koz∏owo 1,5 23 055 WieÊ Polska 44. 4 961 Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Ornecie 3 427 Nidzica brak 109 016 3 644 3 474 2 135 699 Janowo-Glinki 2 515 Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Mràgowie Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Miko∏ajkach Koz∏owo 270 269 912 6,4 17,446. 46 536 Urzàd Gminy Janowo Kanigowo 26 928 wody podziemne Kurz´tnik 15 196 1 035 wody powierzchniowe, podziemne, gaz wody podziemne47. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koz∏owie 3 629 1 902 1993 1 204 brak Kowale Oleckie48. 2,7 10,0 wody podziemne, brakpowierzchniowe, odcieki Olecko 1970 Lipowiec49. Sto˝ne 2009 Âwi´tajno 2000 wody podziemne 0,6 1984 przed 2009 wody podziemne brak (od 01.01.2005 r.) 417 110 7 144 11 024 3 045 1972 przed 2009 p Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Kurz´tniku Olecko 2005.12.31 Âwi´tajno 549 Urzàd Gminy Kowale Oleckie 142 1994818 brak wody wody podziemne, powierzchniowe, odcieki, podziemnegaz 46 526 1994 2004 1986 1989 wody powierzchniowe, podziemne, odcieki b.d Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Olecku 2005.12.31 1,4 b.d b.d 1968 3 812 po 2012 1996 19 2009–20 6,2 2,8 po 2012 1989 158 brak przed 2009 1 893 6 212 2,8 1 212 brak 75 271 298 670 1990 311 przed 2009 wody podziemne, odcieki 1977 brak 2 766 przed 2009 brak 1970 wody podziemne b.d 1995 1975 po 2012 po 2012 1994 2009 38. Lidzbark Warmiƒski Medyny 45. Biskupiec ¸àkorz 50. Wieliczki Niedêwiedzkie Urzàd Gminy Wieliczki 1,2 238 1 190 wody powierzchniowe 1994 b.d. powiat go∏dapski powiat i∏awski powiat k´trzyƒski powiat lidzbarski powiat mràgowski powiat nidzicki powiat nowomiejski powiat olecki

117 12 zamkni´cia Rok otwarcia Monitoring (badany komponent) [Mg] IloÊç odpadów nagromadzonych [Mg] przyj´ta w 2005 r. IloÊç odpadów 3,0 421 3 129 brak 1988 przed 2009 5,3 4 698 56 114 wody podziemne1,8 1 099 1970 przed 2009 76 314 brak 1993 b.d. [ha] 11,5 66 718 2 063 698 wody powierzchniowe, podziemne, gaz 1976 przed 2009 ca∏kowita sk∏adowiska Powierzchnia Zenon Jastrz´bski i Damian Jastrz´bski Zak∏ad Us∏ug Suma 394,9 300 903 7 136 430 Zak∏ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi Sp. z o.o. w Olsztynie i Przedsi´biorstwo Wodociagów Kanalizacji Sp. z o.o. w Biskupcu i Komunalnych w Dywitach Transportowych Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rucianem-Nidzie 51. Barczewo52. Biskupiec53. Dobre Miasto54. ¸´gajny Dywity55. Adamowo PodleÊna Gietrzwa∏d56. Kolno57. Olsztynek Dywity Zak∏ad Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Dobrym MieÊcie Biesal58. Moràg59. Ostróda Górowo Olsztynek60. 2,2 Orzysz61. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Gietrzwa∏dzie Pisz Z∏otna 62.(Zbo˝ne) Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Olsztynku Rudno Ruciane-Nida Urzàd Gminy Kolno 705 Przedsi´biorstwo Oczyszczania Sp. 63.z o.o. w Moràgu Rozogi Góra64. Wólka Szczytno Kocio∏ Du˝y Przedsi´biorstwo Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w Ostródzie65. 2,0 72 545 Budry66. W´gorzewo 19,0 Rozogi Zak∏ad 5,0Us∏ug Zak∏ad LinowoKomunalnyc w Us∏ug PiszuKomunalnych w Orzyszu 18,0 360 Czerwony Dwór wody powierzchniowe 7 068 Dowiaty 13 5 608153 Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Rozogach Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Szczytnie Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w W´gorzewie 2 253 112 841 0,8 193 774 Urzàd Gminy Budry 55 763 1983 2,4 6,3 2005 wody powierzchniowe, podziemne 3,4 362 0,9 wody 2,5podziemne wody powierzchniowe 3 114 brak 5 898 1980 6 927 3 721 122 9 727 19 099 2007 69 771 1960 1991 45 451 164 536 przed 2009 2 564 po 2012 1990 wody 0,8powierzchniowe, podziemne, odcieki, gaz przed 2009 wody podziemne brak wody podziemne, odcieki 1993 wody podziemne 2009-20 123 wody podziemne 1996 1996 1992 1 328 1994 b.d po 2009 1992 b.d do 2009 2009-2012 brak 1994 2006 Lp. Gmina MiejscowoÊç Zarzàdzajàcy sk∏adowiskiem powiat olsztyƒski powiat ostródzki powiat piski powiat szczycieƒski powiat w´gorzewski Tabela 44. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk Tabela odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku (cd.)

118 LEGENDA sk∏adowiska odpadów komunalnych sk∏adowiska odpadów przemys∏owych sk∏adowiska odpadów niebezpiecznych sk∏adowiska sortownie kompostownia spalarnie gminy prowadzàce selektywnà odpadów zbiórk´ 0 5 km Mapa 15. Gospodarka odpadami na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku

119 Z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku • 1053 szt. – termometrów rt´ciowych, zebrano w sposób selektywny nast´pujàce iloÊci odpadów (da- • 474,30 kg – leków cytotoksycznych i cytostatycznych, ne US w Olsztynie): • 9,7 kg – kwasu siarkowego, • 3 952,9 Mg – papieru i tektury, • 19 kg – innych leków, • 2 068,4 Mg – szk∏a, • 37 kg – roztworów wywo∏ywaczy. • 1 402,1 Mg – tworzyw sztucznych, Ponadto zebrano w 2005 roku 872,18 Mg (2004 r. – 6,24 Mg) • 1 187,0 Mg – odpadów wielkogabarytowych, odpadów wielkogabarytowych. • 72,9 Mg – metali, Na terenie Elblàga selektywnà zbiórkà zajmuje si´ Zak∏ad • 26,0 Mg – odpadów niebezpiecznych. Utylizacji Odpadów, który w 2005 roku uzyska∏: Na terenie Olsztyna selektywnà zbiórkà odpadów zajmuje si´ • 289,41 Mg (2004 r. – 247,710 Mg) makulatury, Zak∏ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi. W 2005 roku w wy- • 206,95 Mg (2004 r. – 178,21 Mg) tworzyw sztucznych, niku segregacji uzyskano nast´pujàcà iloÊç surowców wtórnych: • 281,56 Mg (2004 r. – 249,87 Mg) szk∏a. • 545,42 Mg – makulatury, Od 2000 roku funkcjonuje w Elblàgu „workowa” forma • 207,98 Mg – tworzyw sztucznych, zbiórki odpadów komunalnych. W 2005 roku iloÊç w ten spo- • 400,98 Mg – szk∏a, sób odzyskanych odpadów wynios∏a 305,6 Mg (w 2004 roku • 188,30 Mg – kartonu wysegregowanego na sk∏adowisku iloÊç ta wynosi∏a 282,58 Mg). w ¸´gajnach. Zak∏ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi przyjmuje równie˝ odpady niebezpieczne. W roku 2005 przyjà∏: • 8 kg – akumulatorów o∏owiowych, • 2 263 kg – zu˝ytych urzàdzeƒ elektrycznych i elektronicznych, • 71 szt. – lamp wy∏adowczych, • 5 122 szt. – Êwietlówek wyk∏adniczych, • 13 szt. – Êwietlówek kompaktowych, • 18,2 kg – lamp fluorescencyjnych i innych odpadów za- wierajàcych rt´ç,

02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, rybo∏ówstwa, leÊnictwa, 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania ∏owiectwa oraz przetwórstwa ˝ywnoÊci pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych, 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji p∏yt i mebli kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich) 10 – odpady z procesów termicznych 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 15 – odpady opakowaniowe, sorbenty, tkaniny do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te 13 – oleje i odpady ciek∏ych paliw (z wy∏àczeniem olejów w innych grupach jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 17 – odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów 15 – odpady opakowaniowe, sorbenty, tkaniny do wycierania, budowlanych oraz infrastruktury drogowej materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te w innych grupach 19 – odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowaniu 16 – odpady nieuj´te w innych grupach odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemys∏owych 18 – odpady medyczne pozosta∏e odpady z innych grup pozosta∏e odpady z innych grup

3,4% 6% 1,0% 4% 16,4% 6% 25,4% 28%

23%

11,3%

19% 17,1% 19,49% 14%

Ryc. 94. Udzia∏ grup odpadów w ogólnej masie odpadów Ryc. 95. Udzia∏ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloÊci przemys∏owych (baza SIGOP) wytworzonych odpadów niebezpiecznych (baza SIGOP)

120 5. PODSUMOWANIE

• Realizujàc program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, • W 2005 roku na terenie województwa warmiƒsko-mazur- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie skiego 252 jednostki gospodarcze (dane WIOÂ – SIGOP-W) prowadzi monitoring gospodarki odpadami. W roku 2005 wytworzy∏y 3299,6 Mg odpadów niebezpiecznych. Odzyska- w województwie warmiƒsko-mazurskim monitoringiem ob- no i unieszkodliwiono w inny sposób ni˝ sk∏adowanie 97,3% j´to odpady powstajàce w wyniku dzia∏alnoÊci gospodarczej, odpadów niebezpiecznych. wytworzone przez 298 podmiotów gospodarczych i jednostek • W województwie znajduje si´ jedno sk∏adowisko odpadów organizacyjnych. niebezpiecznych (w Pó∏wsi gm. Zalewo, pow. i∏awski) prze- • W województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku po- znaczone do sk∏adowania materia∏ów izolacyjnych zawiera- wsta∏o 807,1 tys. Mg odpadów przemys∏owych (dane WIOÂ jàcych azbest, dwie kwatery przeznaczone do sk∏adowania – na podstawie bazy SIGOP-W). Wytwarzane na terenie wo- odpadów niebezpiecznych, zlokalizowane na sk∏adowiskach jewództwa odpady pochodzà g∏ównie z rolnictwa i przetwór- odpadów komunalnych w Elblàgu, I∏awie oraz kwatera tym- stwa ˝ywnoÊci, z procesów termicznych, z przetwórstwa czasowego gromadzenia w Braniewie. drewna, produkcji p∏yt i mebli oraz z oczyszczania Êcieków • Zakoƒczy∏ si´ pierwszy etap likwidacji 10 mogilników Êrod- i gospodarki wodnej. ków ochrony roÊlin z ∏àcznà masà – 1150 Mg. • Z ogólnej iloÊci 807,1 tys. Mg powsta∏ych odpadów przemy- • Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie bazu- s∏owych w województwie warmiƒsko-mazurskim – 710,0 tys. je g∏ównie na sk∏adowaniu odpadów na sk∏adowiskach. Mg zosta∏o poddane odzyskowi, 13,9 tys. Mg – unieszkodli- W 2005 roku eksploatowano 66 sk∏adowisk, na które z∏o˝o- wiono w sposób inny ni˝ przez sk∏adowanie, 69,7 tys. Mg no oko∏o 300,9 tys. Mg odpadów komunalnych. – magazynowano na terenie zak∏adów, 20,5 tys. Mg – uniesz- • Selektywna zbiórka odpadów jest systematycznie wprowa- kodliwiono przez sk∏adowanie. dzana w gminach województwa warmiƒsko-mazurskiego.

121 fot. Jerzy ¸aêniewski VIII. WYBRANE DZIA¸ANIA W OCHRONIE RÓ˚NORODNOÂCI BIOLOGICZNEJ W LASACH NA TERENIE REGIONALNEJ DYREKCJI LASÓW PA¡STWOWYCH W OLSZTYNIE

1. PROEKOLOGICZNY WIELOFUNKCYJNY MODEL LEÂNICTWA

Dokonujàc analizy, jakie dzia∏ania gospodarki leÊnej majà leÊnych Lasów Paƒstwowych, w tym i Regionalnej Dyrekcji La- wp∏yw na ochron´, utrzymanie i zwi´kszanie ró˝norodnoÊci sów Paƒstwowych w Olsztynie. JednoczeÊnie nale˝y podkreÊliç, biologicznej ekosystemów leÊnych, mo˝liwe jest wymienienie ˝e na wdra˝anie w leÊnej praktyce wielofunkcyjnego proekolo- tylko niektórych obowiàzujàcych i realizowanych w lasach za- gicznego modelu leÊnictwa pozwoli∏o wydanie przez General- sad zrównowa˝onej ekologicznie gospodarki leÊnej. Wa˝ne nego Dyrektora Lasów Paƒstwowych szeregu zarzàdzeƒ oraz wydaje si´ równie˝ przypomnienie, czego oczekuje od lasów nowelizacji obowiàzujàcych w lasach zasad zrównowa˝onej i od nas, leÊników, gospodarujàcych w lasach, spo∏eczeƒstwo, ekologicznie gospodarki leÊnej. Decydujàcym jednak aktem co bardzo wyraênie zosta∏o sformu∏owane w dokumentach prawnym realizacji przedstawionych idei jest ustawa o lasach mi´dzy innymi z Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio z wrzeÊnia 1991 roku, która by∏a prekursorem wielu postano- de Janeiro w 1992 roku i og∏oszonej tam Konwencji o ochro- wieƒ w omawianym obszarze nawet w skali mi´dzynarodowej. nie ró˝norodnoÊci biologicznej. „Zasoby leÊne i grunty leÊne W ochronie ró˝norodnoÊci biologicznej w praktyce leÊnej winny byç zagospodarowane na zasadzie trwa∏oÊci i zrówno- wzorcem naszych dzia∏aƒ jest dà˝enie, na ile to mo˝liwe w wie- wa˝enia, tak by wyra˝ane wobec lasów potrzeby spo∏eczne, lofunkcyjnym lesie, do utrzymywania lub odtwarzania metoda- ekonomiczne, kulturalne i duchowe cz∏owieka by∏y zaspaka- mi aktywnej hodowli i ochrony ekosystemów leÊnych w ca∏ej jane obecnie jak i dla przysz∏ych pokoleƒ – zrównowa˝one za- ich z∏o˝onoÊci zbli˝onej do lasów naturalnych. Bardzo bliska gospodarowanie oznacza ukierunkowanie i wykorzystanie la- leÊnikom jest tu nast´pujàca definicja lasu naturalnego: „las sów i gruntów w sposób i w tempie, które zachowajà ich ró˝- naturalny – to las o zró˝nicowanej strukturze pionowej i po- norodnoÊç biologicznà, produktywnoÊç, potencja∏ regenera- ziomej, zawierajàcy wszystkie stadia rozwojowe drzew cyjny, ˝ywotnoÊç i zdolnoÊç do wype∏niania teraz i w przysz∏o- – od siewki do drzew w wieku dojrza∏ym (z drzewami martwy- Êci wa˝nych ekologicznych ekonomicznych i spo∏ecznych mi) – o doskonale dostosowanym sk∏adzie gatunkowym do wa- funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym bez runków siedliskowych, zawierajàcy w swym sk∏adzie wszystkie szkody dla innych ekosystemów, np. przy zalesieniach” (cyt. gatunki drzew, krzewów i roÊlin zielnych wyst´pujàcych w da- za: Nowakowski 1995). nym obszarze geograficznym” (Soko∏owski 1995). Definicja ta Wzmiankowane dokumenty da∏y zielone Êwiat∏o dla kon- dotyczy jednak tylko szaty roÊlinnej, która w kontekÊcie ochro- strukcji lasu wielofunkcyjnego i takiego prowadzenia gospo- ny ró˝norodnoÊci biologicznej i wielofunkcyjnej roli lasu, darki leÊnej, by zachowane by∏y wszelkie wartoÊci przyrodnicze uwzgl´dniajàcej równie˝ potrzeby ludzi, powinna byç uzupe∏- lasu jako ekosystemu. Autorom ustaleƒ chodzi∏o o przeniesie- niona o stwierdzenie: „wraz z ca∏à jego naturalnà ró˝norodno- nie idei ochrony przyrody poza obszary chronione prawnie. Êcià biologicznà, równie˝ innych organizmów wyst´pujàcych Uznano bowiem, ˝e nie jest mo˝liwe ocalenie tysi´cy, a w ska- w danym obszarze geograficznym z mo˝liwoÊcià wype∏niania li globalnej milionów gatunków ró˝nych organizmów na sto- funkcji wynikajàcych z potrzeb cz∏owieka”. sunkowo ma∏ych obszarach rezerwatów i parków, a powi´ksze- Zdajemy sobie spraw´, ˝e nie jest ∏atwe ani te˝ nawet mo˝- nie tych ostatnich musi mieç realne granice. liwe osiàgni´cie zawsze i wsz´dzie przedstawionego wy˝ej ide- Ustalenia powy˝szej i innych mi´dzynarodowych konferen- a∏u, chocia˝by z uwagi np. na udzia∏ w naszym stanie posiada- cji, w tym ministerialnej konferencji dotyczàcej ochrony lasów nia oko∏o 40% drzewostanów w pierwszym pokoleniu, za∏o˝o- w Europie (Helsinki 1993) z uchwalonymi rezolucjami o trwa- nych na gruntach porolnych. Lasy te dopiero w trzecim poko- ∏ym rozwoju lasów oraz o ochronie ró˝norodnoÊci biologicz- leniu, to jest za oko∏o 300 lat, na obecnie zalesianych po- nej, sta∏y si´ podstawà wdra˝anego wielofunkcyjnego proeko- wierzchniach b´dà spe∏nia∏y kryteria w∏aÊciwe ekosystemom logicznego modelu leÊnictwa na terenie wszystkich obszarów leÊnym. Cytowana definicja lasu naturalnego jest jednak

123 i w tym przypadku przys∏owiowym Êwiat∏em w tunelu, kierun- • doskonalenie profilaktyki, stosowanie biologicznych kiem naszych dà˝eƒ – bazà na której wzmagamy, chronimy i mechanicznych metod ochrony lasu, traktowanie metody che- i budujemy ró˝norodnoÊç biologicznà naszych lasów. micznej jako ostatecznej – ratowniczej; Reasumpcjà kierunków realizacji omawianych dzia∏aƒ • pozostawianie drzew dziuplastych, posuszu ja∏owego i le˝a- na poziomie Regionalnej Dyrekcji i NadleÊnictw sà ustalenia niny, pozostawianie starych drzew na powierzchniach zr´bowych; zawarte w Regionalnym Programie Operacyjnym Polityki LeÊnej • doprowadzanie stanów zwierzyny do poziomu niezagra- Paƒstwa dla lasów w zarzàdzie Paƒstwowego Gospodarstwa ˝ajàcego celom hodowli i ochrony lasu; LeÊnego, z których we wzbogacaniu i ochronie ró˝norodnoÊci • realizacja innych postanowieƒ zarzàdzenia nr 11A Dyrek- biologicznej, w kontekÊcie dà˝enia do wzorca lasu naturalne- tora Generalnego Lasów Paƒstwowych z 1999 roku, dotyczà- go, realizujemy szereg zadaƒ, które b´dà dalej wymieniane ja- cych zasad zrównowa˝onej ekologicznie gospodarki leÊnej. ko przyk∏adowe wybrane zagadnienia z tego zakresu. Ca∏oÊç zadaƒ w ochronie ró˝norodnoÊci biologicznej realizowana na terenie lasów, zgodnie z definicjà tego zagadnienia i wyni- Ochrona ró˝norodnoÊci zasobów genowych, w tym: kajàcà z Konwencji o ochronie ró˝norodnoÊci ratyfikowanej przez nasz kraj, to ochrona ca∏ego bogactwa gatunków, ich we- • rozprzestrzenienie puli genowej wyselekcjonowanych po- wn´trznej zmiennoÊci, wynikajàcej z rozmaitoÊci w puli geno- pulacji i osobników, w warunkach optymalnych dla nich siedlisk, wej ka˝dego z gatunków oraz ochrona ró˝norodnoÊci ekosyste- parametrów klimatycznych i fitosocjologicznych, w regionie; mów i krajobrazów leÊnych tak, aby wzmagajàc, chroniàc i po- • doskonalenie bazy rozmno˝eniowej – wyselekcjonowanie mna˝ajàc zasoby przyrodnicze, móc w zrównowa˝ony sposób i rejestracja najlepiej dostosowanych do lokalnych warunków z nich korzystaç obecnie i w przysz∏oÊci. populacji i osobników oraz identyfikacja populacji i osobników Poni˝ej przedstawiono zakresy dzia∏aƒ podj´tych w ra- trwale dziedziczàcych po˝àdane cechy; mach realizacji programu strategii zachowania, ochrony • rozprzestrzenianie genotypów z wyselekcjonowanej bazy i wzmagania leÊnej ró˝norodnoÊci biologicznej. rozmno˝eniowej na obszarach dla nich optymalnych;

Wzmaganie ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej, w tym:

• ochrona i zachowanie siedlisk priorytetowych; • zachowanie w stanie naturalnym i odtwarzanie Êródle- Ênych zbiorników wodnych, bagien, mszarów, torfowisk, trz´- sawisk, wrzosowisk, wydm, remiz, rzadkich zbiorowisk roÊlin- nych, stanowisk rzadkich roÊlin i zwierzàt; • zachowanie i odtwarzanie w dolinach rzek lasów ∏´gowych, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych jako korytarzy ekologicznych, jako ostoi rzadkich gatunków, jako regulatorów mikroklimatu i poziomu wód; • doskonalenie Programów ochrony przyrody nadleÊnictw poprzez dok∏adniejsze poznawanie ich wartoÊci przyrodni- Fot. 6. LeÊne Arboretum w Kudypach czych i aktualizowanie zapisów w tych programach; (fot. archiwum NadleÊnictwa Kudypy) • tworzenie stref ekotonowych na granicy las-pole, las-woda, las-arterie komunikacyjne; • prowadzenie monitoringu potomstwa wyselekcjonowanej bazy nasiennej (rozmno˝eniowej); • tworzenie obiektów zachowawczych dla populacji i osob- ników szczególnie wartoÊciowych i zagro˝onych; utrzymanie i rozwijanie zadaƒ LeÊnego Arboretum na terenie NadleÊnic- twa Kudypy (ochrona roÊlin ex situ).

Ochrona leÊnej ró˝norodnoÊci fauny i flory, ze szczególnym uwzgl´dnieniem gatunków ginàcych, zagro˝onych i fundamentalnych, a wi´c:

• uwzgl´dnianie ochrony leÊnej ró˝norodnoÊci biologicznej na ka˝dym etapie procesu zarzàdzania i gospodarowania w lasach; • rozpoznawanie Êrodowiska leÊnego pod wzgl´dem iloÊci wyst´pujàcych gatunków flory i fauny, ze szczególnym uwzgl´dnieniem gatunków ginàcych i zagro˝onych;. • utrzymanie, na co najmniej niezmienionym poziomie, bogactwa florystycznego i faunistycznego; Fot. 5. Pozostawione w lesie martwe drzewa – dwa spoÊród • utrzymywanie zgodnoÊci sk∏adów gatunkowych drzewo- 2,5 tysiàca zinwentaryzowanych na terenie NadleÊnictwa Spychowo stanów z potencjalnà roÊlinnoÊcià naturalnà, to jest zgodnoÊci (fot. archiwum NadleÊnictwa Spychowo) biocenozy z biotopem;

124 • czynione sà starania kontroli w ramach obowiàzujàcego prawa zbioru i skupu p∏odów runa leÊnego na cele przemys∏o- we w postaci owoców i zió∏, a zw∏aszcza grzybów jadalnych, w tym owocnikujàcych grzybów mikoryzowych (najtrudniejsze zadanie ze wzgl´dów prawnych i spo∏ecznych). Regionalna Dyrekcja Lasów Paƒstwowych w Olszynie przewiduje, ˝e w dalszym ciàgu b´dzie mo˝liwe zachowanie stanu ró˝norodnoÊci gatunkowej przynajmniej na poziomie istniejàcym. Realizowane programy szkoleƒ na pewno przy- czynià si´ do stosunkowo pe∏nego rozpoznania stanu przyrodniczego Êrodowiska leÊnego (zwi´kszenie iloÊci rozpoznanych gatunków roÊlin i zwierzàt), skali zagro˝eƒ i rozmiaru niezb´dnych zabiegów ochronnych.

Fot. 7. Granicznik p∏ucnik (Lobaria pulmonaria Hoffm.) Ochrona obszarów leÊnych o szczególnych walorach (fot. archiwum NadleÊnictwa Strza∏owo) przyrodniczych zak∏ada: • zwi´kszanie ró˝norodnoÊci gatunkowej biocenoz oraz ró˝norodnoÊci ekosystemów kompleksów leÊnych; • nie planuje si´ iloÊciowego wzrostu liczby rezerwatów • monitorowanie krzewów i zielnych roÊlin reliktowych, przyrody, co nie wyklucza tworzenia dalszych rezerwatów czy endemitów, ginàcych i zagro˝onych; pomników przyrody w sytuacji wystàpienia takich potrzeb; • kszta∏towanie granicy ekotonowej; • planowanie nowych omawianych obiektów leÊnych uza- • uzupe∏nianie i odtwarzanie korytarzy ekologicznych; le˝niamy od iloÊci i wielkoÊci utworzonych w lasach RDLP ob- • prowadzenie prac zwiàzanych z zachowaniem i odtwa- szarów NATURA 2000 oraz przyj´tych zadaƒ ochrony przyro- rzaniem ÊródleÊnych bagien, oczek wodnych, ∏àk oraz innych dy w opracowanych Planach ochrony dla tych obszarów; cennych biotopów; • opracowanie Planów ochrony dla istniejàcych rezerwatów • zak∏adanie, konserwacja i naprawa budek l´gowych dla przyrody, które takich opracowaƒ jeszcze nie posiadajà; ptaków i schronów dla nietoperzy, wyk∏adanie karmy; • realizacja zadaƒ ochronnych na obszarach istniejàcych • grodzenie mrowisk; obiektów leÊnych o szczególnych wartoÊciach przyrodniczych, • wzbogacanie bazy ˝erowej dla zwierzyny p∏owej powodu- w rozmiarze zapewniajàcym zachowanie przedmiotu ochrony; jàcej szkody w roÊlinnoÊci drzewiastej; • geodezyjne utrwalenie granic istniejàcych rezerwatów; • zachowanie w dolinach rzek lasów ∏´gowych, olsów i in- • wyposa˝anie w elementy turystycznego i rekreacyjnego nych naturalnych formacji przyrodniczych jako ostoi rzadkich zagospodarowania wybranych obiektów leÊnych o szczegól- gatunków roÊlin i zwierzàt oraz regulatorów wilgotnoÊci sie- nych walorach przyrodniczych oraz wybranych miejsc wyst´po- dlisk i klimatu lokalnego (mikroklimatu); wania ciekawych gatunków roÊlin i zwierzàt (platformy wido- • ciàg∏a aktualizacja w opracowanych Programach ochrony kowe), celem udost´pniania ich spo∏eczeƒstwu wsz´dzie tam, przyrody dla nadleÊnictw wyst´powania gatunków rzadkich gdzie nie zagra˝a to przedmiotowi ochrony; i zagro˝onych, identyfikacja przyczyn zagro˝enia rzadkich ga- • wdra˝anie zasad ochrony przyrody na obszarach tunków i eliminacja êróde∏ zagro˝enia; NATURA 2000 – obszary te jako szczególnie cenne przyrodni- • stosowanie czynnych metod ochrony rzadkich gatunków ro- czo przez ich bogatà ró˝norodnoÊç i du˝à liczebnoÊç populacji Êlin i zwierzàt (koszenie ∏àk, usuwanie gatunków drzewiastych); ginàcych i zagro˝onych wygini´ciem gatunków ptaków w skali • wnioskowanie do samorzàdów o niewprowadzanie Europy na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Paƒstwowych do planów przestrzennego zagospodarowania mo˝liwoÊci bu- w Olsztynie obejmujà oko∏o 30% lasów. dowy obiektów wypoczynkowych w kompleksach leÊnych po- Tabela 45 zawiera wykaz wybranych form ochrony przyro- wy˝ej 2000 ha; dy w lasach Regionalnej Dyrekcji.

Ochrona lasu przed szkodliwymi czynnikami biotycznymi, abiotycznymi i antropogennymi

Celem nadrz´dnym jest, aby czyniç lasy – na ile to tylko mo˝liwe – maksymalnie odpornymi na zagro˝enia si∏ami naturalnego oporu i równowagi biologicznej Êrodowiska leÊnego: • przestrzeganie zasady ryzyka hodowlanego oraz wzmaganie naturalnego oporu Êrodowiska; • wdra˝anie metody biologicznej ogniskowo-kompleksowej ochrony lasu i ognisk biocenotycznych; • ochrona i aktywne propagowanie po˝ytecznej roli pta- ków oraz ochrony mrówek; • introdukcja roÊlin nektarodajnych (ogniska biocenotyczne i biologiczna ogniskowo-kompleksowa metoda ochrony lasu); Fot. 8. Renaturalizacja siedlisk mokrad∏owych • tworzenie korzystnych warunków bytowania i rozwoju (fot. archiwum NadleÊnictwa Mràgowo) dla drobnych ssaków i gadów;

125 Zdecydowanie podzielamy i propagujemy poglàd, ˝e gospodarka leÊna w ochronie ekosystemów leÊnych powinna i in- tegruje wiedz´ wielu dyscyplin leÊnych, w tym: ekologii, hodowli, urzàdzania i u˝ytkowania lasu.

Ochrona ró˝norodnoÊci gatunkowej zwierzàt ∏ownych:

• optymalizacja istniejàcego modelu ∏owiectwa i poprawa stanu gospodarki ∏owieckiej w zakresie przypisanym Lasom Paƒstwowym; • monitorowanie i ocena liczebnoÊci zwierzyny p∏owej w aspekcie szkód wyrzàdzanych w lasach; • doskonalenie harmonijnej wspó∏pracy leÊnictwa, rolnictwa i ∏owiectwa z uwzgl´dnieniem nadrz´dnoÊci potrzeb przyrodniczych; • podejmowanie dzia∏ania w celu skuteczniejszego wykorzystania dotychczasowych efektów badaƒ naukowych; • wykorzystywanie optymalnych zasad i sposobów prowadzenia inwentaryzacji zwierzàt ∏ownych jako elementu decydu- jàcego o zrównowa˝onych biologicznie populacjach; • podejmowanie szerszej wspó∏pracy z mediami w zakresie informacji i edukacji ∏owieckiej spo∏eczeƒstwa; • prowadzenie planowej i racjonalnej gospodarki ∏owieckiej w oparciu o roczne i wieloletnie plany hodowlane; • wzbogacanie bazy ˝erowej dla zwierzyny p∏owej w lasach; • dà˝enie do utrzymywania równowagi przyrodniczej pomi´dzy gatunkami zwierzàt dziko ˝yjàcych;

Fot. 9. Pojnik dla ptaków i fragment remizy (fot. archiwum NadleÊnictwa Mràgowo)

• pozostawianie drzew dziuplastych, le˝aniny i do 5% masy drzew stojàcych (w grupach) do ich fizycznego rozpadu; • stosowanie biopreparatów w ograniczaniu nadmiernie rozmna˝ajàcych si´ organizmów, a w przypadkach du˝ych zagro˝eƒ – syntetycznych pestycydów z wykorzystaniem techniki Fot. 10. Zlotowisko ˝urawi samolotowej; (fot. archiwum NadleÊnictwo Mràgowo) • fitopatologiczna ochrona lasu z preferowaniem metod biologicznych i mechanicznych przed chemicznymi oraz zabie- • stosowanie zabiegów ochronnych w sytuacji zagro˝enia gi profilaktyki przed zwalczaniem; leÊnej ró˝norodnoÊci biologicznej, szczególnie przy nadmier- • monitoring zagro˝eƒ przez szkodliwe czynniki biotyczne, nych stanach populacji zwierzyny p∏owej; abiotyczne i antropogenne; • zachowanie zwierzàt ∏ownych jako ruchomych elemen- • doskonalenie zasad identyfikacji przyczyn po˝arów lasów tów krajobrazów leÊnych. oraz metod ich eliminacji; • ulepszanie metod zapobiegania po˝arom, ze szczegól- Ochrona ró˝norodnoÊci ekosystemowej nym uwzgl´dnieniem rozbudowy infrastruktury przeciwpo˝a- oraz kszta∏towanie estetyki krajobrazów leÊnych rowej w lasach; • doskonalenie metod monitorowania; Dà˝enie do przebudowy i rozbudowy ekosystemów leÊnych • dzia∏ania uzupe∏niajàce, w tym szkolenie personelu w za- w kierunku zwi´kszania iloÊci nisz ekologicznych, ró˝norod- kresie nowych metod zapobiegania i zwalczania po˝arów leÊnych; noÊci krajobrazów leÊnych, przy maksymalnym wykorzystaniu • mo˝liwoÊç utrzymania, przynajmniej na obecnym pozio- mo˝liwoÊci siedlisk i wiedzy leÊnej realizuje si´ poprzez: mie, wielofunkcyjnej roli lasów w regionie; • pe∏ne rozpoznanie warunków glebowo – siedliskowych; • wdra˝anie w praktyce metod i sposobów zwi´kszajàcych • dalsze kszta∏towanie biologicznie zró˝nicowanych i sta- odpornoÊç biologicznà ekosystemów leÊnych na szkodliwe bilnych ekosystemów leÊnych, zgodnie z ich naturalnymi ten- czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogenne. dencjami dynamiczno-rozwojowymi;

126 • pozostawianie w stanie nienaruszonym o charakterze ob- szarów niezalesionych: nadmiernie wilgotnych, s∏abo zminera- lizowanych torfowisk, turzycowisk, wrzosowisk itp.; • tworzenie uk∏adów przestrzennych strukturalno-funkcjo- nalnych o mo˝liwie zrównowa˝onym udziale elementów naturalnych (równie˝ innych jak lasy) oraz elementów kulturowych; • wykorzystywanie zadrzewieƒ.

Udost´pnianie lasów spo∏eczeƒstwu dla celów turystyki i rekreacji to:

• powszechne, ale kontrolowane udost´pnianie lasu na potrzeby spo∏eczne; • kszta∏towanie ogólnospo∏ecznych funkcji lasu w sposób Fot. 11. Ogrodzone odnowienie cisa pozwalajàcy na racjonalne wykorzystanie jego walorów tury- (fot. archiwum NadleÊnictwo Spychowo) stycznych i rekreacyjnych i godzàcy funkcje ochrony ró˝norod- noÊci biologicznej ze spo∏ecznymi i produkcyjnymi; • przebudow´ (tworzenie gospodarstw przebudowy) drze- • w∏aÊciwe zagospodarowanie lasów jako najskuteczniejsza wostanów jednogatunkowych, szczególnie pierwszego pokole- forma ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej przed negatywnymi nia na gruntach porolnych, w kierunku stworzenia w ich miej- skutkami nadmiernego ich obcià˝enia u˝ytkowaniem rekre- sce struktur wielogatunkowych i wielopi´trowych; acyjnym i turystycznym; • wprowadzanie podszytów na siedliskach bór Êwie˝y/bór • zagospodarowanie rekreacyjne i turystyczne obszarów le- mieszany Êwie˝y i gruntach porolnych V i VI klas bonitacyj- Ênych w ich udost´pnianiu jako jedno z wa˝nych zadaƒ trwale nych, do uzyskania poziomu 30% powierzchni siedlisk boro- zrównowa˝onej gospodarki leÊnej w ochronie leÊnej ró˝norod- wych z podszytami; noÊci biologicznej. • zwi´kszanie zadaƒ dotyczàcych wprowadzania II pi´ter w drzewostanach na siedliskach mieszanych i wilgotnych; • wprowadzanie mo˝liwie najwi´kszego wachlarza gatun- Niektóre z realizowanych zadaƒ edukacyjnych: ków drzew i krzewów biocenotycznych i fitomelioracyjnych do istniejàcych drzewostanów w procesie dolesiania luk i prze- • w jeszcze wi´kszym zakresie ni˝ obecnie obszar wiedzy rzedzeƒ oraz do zak∏adanych upraw, szczególnie na gruntach dotyczàcej strategii ochrony i zrównowa˝onego u˝ytkowania nieleÊnych; zasobów ró˝norodnoÊci biologicznej lasów b´dzie udost´pnia- • wprowadzanie, w trakcie przebudowy, w podszytach, lu- ny na stronach internetowych nadleÊnictw; kach, przerzedzeniach i przy zak∏adaniu upraw w wydziele- • dalsze wykorzystywanie i rozwijanie edukacyjnych i szko- niach z gatunkami g∏ównymi wp∏ywajàcymi degradujàco leniowych mo˝liwoÊci modelowych w ochronie ró˝norodnoÊci na Êrodowisko glebowe, gatunków fitomelioracyjnych niwelu- biologicznej obszaru LeÊnego Kompleksu Promocyjnego „La- jàcych ich niekorzystny wp∏yw na siedliska; sy Mazurskie”; • zapewnienie przez produkcj´ szkó∏karskà mo˝liwie bo- • nadleÊnictwa b´dà dalej tworzyç na swoim terenie izby gatego zestawu gatunków biocenotycznych, ze szczególnym leÊno-edukacyjne, Êcie˝ki przyrodniczo-dydaktyczne, dni uwzgl´dnieniem gatunków zagro˝onych, np.: cisa, ja∏owca, otwarte oraz inne formy spo∏ecznej edukacji; wiàzu; • opracowywanie i mo˝liwie bezp∏atne upowszechnianie ma- • tworzenie stref ekotonowych na granicy ekosystemów le- teria∏ów pomocniczych dla nauczycieli o tematyce dotyczàcej pro- Ênych z innymi Êrodowiskami (polnymi, wodnymi itp.); blematyki ochrony i zrównowa˝onego u˝ytkowania leÊnej ró˝no- • maksymalne wykorzystanie w odnowieniach r´bni z∏o˝o- rodnoÊci biologicznej oraz szersze wykorzystywanie w doskonale- nych, a przy stosowaniu r´bni zupe∏nych, zachowanie nieregu- niu zawodowym nauczycieli z tego i s∏u˝b lasów paƒstwowych; larnoÊci granic zr´bów, istniejàcych k´p podrostów i nalotów • kontynuacja realizowanego programu „Program eduka- oraz pozostawianie przestojów; cji leÊnej spo∏eczeƒstwa”.

2. REASUMPCJA

Przedstawione zakresy dzia∏aƒ w ochronie ró˝norodnoÊci bio- proekologiczny model gospodarki leÊnej, zapewniajàcy trwa∏y logicznej gospodarki leÊnej na pewno nie obejmujà wszystkich i zrównowa˝ony rozwój lasów i leÊnictwa, uwzgl´dniajàcy wie- zadaƒ, jakie sà wykonywane w naszych lasach, jest jeszcze du- lofunkcyjnà rol´ lasów równie˝ w zagospodarowaniu prze- ˝o przedsi´wzi´ç, które wymagajà realizacji, aby maksymalnie, strzennym regionu. na ile to mo˝liwe, „upodobniç” ekosystemy leÊne do podanej Realizacja zadaƒ gospodarki leÊnej w oparciu o obowiàzu- na wst´pie definicji wzorca lasu naturalnego. jàce w Lasach Paƒstwowych zasady odnowienia lasów, ochrony Przy obecnym systemie organizacji Lasów Paƒstwowych i zrównowa˝onego u˝ytkowania zasobów przyrodniczych pomo˝liwoÊç wykonywania omawianych zadaƒ daje doskonalony zwala nie tylko na ochron´ leÊnej ró˝norodnoÊci biologicznej,

127 ale i jej wzmaganie oraz korzystanie z niej obecnie i przez Maksymalnie pe∏ne wykonywanie zadaƒ wzmagania przysz∏e pokolenia. i ochrony ró˝norodnoÊci ekosystemów leÊnych przez Lasy Paƒ- Utrzymanie obecnego stanu ró˝norodnoÊci biologicznej stwowe nie b´dzie mo˝liwe bez otrzymywania na ten cel Êrod- naszych lasów w zmieniajàcych si´ warunkach ca∏ego Êrodowi- ków finansowych z zewnàtrz. W odniesieniu do zadaƒ ochron- ska wymaga systematycznego monitoringu i oceny tak zaso- nych na obszarach NATURA 2000 Lasy Paƒstwowe powinny, bów przyrodniczych lasów, jak i identyfikacji szkodliwych podobnie jak prywatni w∏aÊciciele gruntów, otrzymywaç re- czynników wewnàtrz ekosystemów leÊnych oraz zewn´trznych kompensaty finansowe za utracone korzyÊci w sytuacji wystà- czynników wywierajàcych negatywny wp∏yw na Êrodowisko le- pienia ograniczeƒ z tego powodu w gospodarce leÊnej. Êne oraz dzia∏aƒ zapobiegajàcych lub ograniczajàcych ich szkodliwoÊç.

MATERIA¸Y èRÓD¸OWE

1. Andrzejewski R., Weigle A.: Ró˝norodnoÊç biologiczna Pol- ski (Drugi polski raport – 10 lat po Rio). Narodowa Funda- cja Ochrony Ârodowiska 2003. 2. Graczyk R.: Ochrona ptaków i nietoperzy w lasach. PWRiL Poznaƒ 1992. 3. Grzywacz A. Zbiór referatów Problemy realizacji proekolo- gicznego modelu leÊnictwa metodami aktywnej gospodarki le- Ênej. SGGW Warszawa 1995. 4. Instrukcja Ochrony Lasu z 2004 roku. 5. Instrukcja Ochrony Przeciwpo˝arowej Obszarów LeÊnych z 1996 roku oraz rozporzàdzanie Ministra Ochrony Ârodo- wiska, Zasobów Naturalnych i LeÊnictwa z dnia 28 grudnia 1998 roku. 6. Ustawa o lasach z 1991 roku (ze zmianami). 7. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku. 8. Ustawa o ochronie roÊlin z dnia 18 grudnia 2003 roku. 9. Ustawa prawo ∏owieckie z dnia 13 paêdziernika 1995 roku (ze zmianami). 10. RDLP – Olsztyn. 2004. Regionalny Program Polityki Le- Ênej Paƒstwa – dla lasów w zarzàdzie P. G. L. 11. Zasady Hodowli Lasu z 2003 roku. 12. Zarzàdzenie 11A Dyrektora Generalnego Lasów Paƒstwo- wych z 1999 roku.

128 [ha] 143,04 NieleÊna [ha] LeÊna 1483,81 [ha] Cz´Êciowa # 3049,4 4424,3 0 72 125,64 197,64 0 347 # 29,2 410,54 439,74 0 69,1 282,91 352 0 Ochrona „strefowa” [ha] 97,27 507,89 585,29 19,87 101,4 478,78 580,1965,94 0 293,2 471 974,55 536,94 1230,5 37,29 0 41,54 129 156,6 13,94 Âcis∏a wybranych gatunków zwierzàt [ha] Pow. 536,94 197,64 439,74 605,16 580,19 170,54 352,01 4424,26 1267,79 1626,85 Ogó∏em W tym powierzchnia 2 132,4 27,6 104,8 132,45 0 280,44 49,1 215,6 231,3 45,6 280,4 170 0 205,6 10 1551243550 4 313 38 275 313 0 34 3063 430 2633 306357 3696 0 1880 1816 2076 1620 28 210010 13017 1970 525,6 140,6 2100 385 0 51 458,4 1878,9 437,9 67,2 1441 1878,941 0 892 272 620 892 0 25 601 185 416 601 0 121 IloÊç [szt.] [ha] Pow. nieleÊna [ha] Pow. leÊna Zespo∏y zespo∏y przyrodniczo-krajobrazowe [ha] Pow. 1 4460 4080 380 7 545 83 462 83 462 przyrodniczo-krajobrazowe IloÊç [szt.] [ha] Pow. nieleÊna [ha] Pow. leÊna [ha] Pow. U˝ytki ekologiczne 4 4,63 03 4,63 110,66 24,18 86,48 39 23 298 152 146 298 0 5 19,93 0 19,93 10 734 74 660 734 0 IloÊç [szt.] [ha] Pow. nieleÊna [ha] Pow. leÊna [ha] Pow. IloÊç [szt.] [ha] pomn. W tym: „powierzch.” [szt.] i inne Ska∏ki, jaskinie [szt.] G∏azy narzut. Aleje [szt.] Pomniki przyrodyPomniki Stanowiska dokumentacyjne [szt.] Grupy drzew [szt.] Pojed. drzewa RAZEM 757 140 14 51 8 8/35,21 1 514,96 488,9 26,09 61 # 53,18 972,51 5 9320 8539 781 650 29552 # # # # 1 Bartoszyce2 Ciechanów3 Dobrocin4 3 Dwuko∏y5 9 Górowo I∏.6 56 I∏awa7 6 Jagie∏ek 98 3 0 Jedwabno9 1 Korpele 4 0 25 1 17 1 3 5 1 3 1 2 4 1 2/4,35 1 1/1,5 2 1 6,89 1 0 8,83 6,89 0 8,83 8 24 1460 219 1241 1371 89 10 Kudypy11 Lidzbark12 Mi∏om∏yn13 M∏ynary14 3 24 Mràgowo15 14 Myszyniec16 5 4 Nidzica 7417 16 15 N. Ramuki15 218 14 2 Olsztyn 5 019 9 1 1 Olsztynek20 2 1 2 Orneta21 1 Ostro∏´ka22 4 2 1 4 6 Parciaki23 7 Przasnysz24 62 1 1 3 3 Spychowo25 2 14 Srokowo 526 3 8 2 1 St. Jab∏onki3727 19 3 Strza∏owo 128 1 15 146 4 0 Susz29 3 Szczytno30 1/3,00 15 19 0 Wichrowo31 Wielbark32 1 18 38 55 1/2,28 Wipsowo33 9 Zaporowo 4 1 12 3 6 3 3 1 51 11 4 2/14,86 17,3 13 6 26,69 4 0 3,25 1 0 514,96 23,44 488,9 1 17,3 13 26,09 2 4,51 2 5 1,01 3 20,93 3,5 52,76 1 0 1,05 0,98 51,71 20,93 0 2 0,98 9 2 8,71 12 24 0 325 5,2 1171 15 105 8,71 0 141 99,25 23,69 13 220 1030 5,2 75,56 416 283 1159 1 6 2 2 2 153 12 42 26,75 3807 1053 9 263 3506 953 0 33 598,67 301 413 100 26,75 0 25 3 2 598,67 99,5 6 20,1 79,4 99,5 0 7 549,5 143,6 405,91 549,5 0 Lp. NadleÊnictwo oraz ochrona gatunkowa („strefowa”) wybranych gatunków zwierzàt (wg stanu na 31.12.2004) Tabela 45. Wybrane formy ochrony przyrody w Lasach stanowiska pomniki Paƒstwowych: dokumentacyjne, przyrody, u˝ytki ekologiczne,

129 Jezioro Sasek Ma∏y, fot. Jezioro JerzySasek Ma∏y, ¸aêniewski IX. STAN WDRO˚ENIA EUROPEJSKIEJ SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM

1. WPROWADZENIE

Podstawy prawne do wyznaczenia Europejskiej Sieci Ekolo- brazowy, obszar chronionego krajobrazu czy u˝ytek ekologicz- gicznej Natura 2000 w Polsce daje ustawa z dnia 16 kwiet- ny, ale mogà obejmowaç tak˝e obszary do tej pory nie obj´te nia 2004 roku o ochronie przyrody, która wesz∏a w ˝ycie ochronà prawnà. Przyj´te zasady gospodarowania na obsza- w dniu 1 maja 2005 r., czyli w dniu akcesji Polski do Unii Eu- rach Natura 2000 sà odmienne od zasad okreÊlonych dla in- ropejskiej. Niestety, sposób wprowadzania tej formy ochrony nych form ochrony przyrody, w tym tak˝e dotyczàcych dopusz- oraz ciàgle niewielka liczba dost´pnych materia∏ów na temat czania realizacji ró˝nego typu przedsi´wzi´ç. wdra˝ania, zasad funkcjonowania oraz gospodarowania na te- Projekt sieci obszarów Natura 2000 opracowuje minister renach wchodzàcych w sk∏ad sieci obszarów powoduje, ˝e Na- w∏aÊciwy do spraw Êrodowiska (zgodnie z aktualnie obowiàzu- tura 2000 spotyka si´ ze sceptycznym przyj´ciem, zarówno jàcymi dzia∏ami administracji rzàdowej – Minister Ârodowiska), przez jednostki administracji, ró˝nego typu organizacje, przed- zasi´gajàc przy tym opinii w∏aÊciwych dla poszczególnych ob- si´biorców oraz ogó∏ spo∏eczeƒstwa. szarów rad gmin. Z uwagi na tryb oraz tempo wprowadzania Utworzenie sieci Natura 2000 nie jest zastàpieniem istnie- sieci Natura 2000 w Polsce, w tym tryb wyznaczania i ustanawia- jàcego dotychczas krajowego systemu ochrony przyrody, ale je- nia obszarów przez Ministerstwo oraz odmienne przepisy praw- go uzupe∏nieniem. Obszary Natura 2000 mogà w ca∏oÊci lub ne dotyczàce realizacji na nich przedsi´wzi´ç, ta forma ochro- cz´Êciowo pokrywaç si´ z obszarami obj´tymi innymi formami ny spotyka si´ ze sceptycznym przyj´ciem ze strony administra- ochrony, jak: park narodowy, rezerwat przyrody, park krajo- cji samorzàdowej, przedsi´biorców oraz spo∏eczeƒstwa.

2. PODSTAWY PRAWNE ISTNIENIA SIECI NATURA 2000

W Unii Europejskiej funkcjonowanie sieci Natura 2000 jest Dyrektywa Siedliskowa czyli Dyrektywa 92/43/EWG w spra- zwiàzane z dwiema dyrektywami: Dyrektywà Siedliskowà (DS) wie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory i Dyrektywà Ptasià (DP). OkreÊlajà one zakres dzia∏aƒ legisla- wskazuje najbardziej zagro˝one siedliska oraz gatunki roÊlin cyjnych, ochronnych, kontrolnych i monitoringowych majàcych i zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków). Artyku∏ 6 tej dyrektywy zobo- na celu ochron´ europejskiego dziedzictwa przyrodniczego. wiàzuje kraje cz∏onkowskie do ochrony siedlisk oraz wymie- Ich przestrzeganie jest obligatoryjne dla wszystkich paƒstw nionych w obu dyrektywach gatunków roÊlin i zwierzàt poprzez cz∏onkowskich. Majà one charakter „twardego prawa”, tzn. wyznaczenie paneuropejskiej sieci obszarów chronionych, tj. muszà byç realizowane pod groêbà sankcji finansowych. Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Dyrektywa Ptasia czyli Dyrektywa 79/403/EWG w sprawie ochrony dzikiego ptactwa wymienia gatunki ptaków wymaga- jàce szczególnej ochrony na terenie Unii oraz zobowiàzuje kraje cz∏onkowskie do ochrony tych gatunków poprzez obj´cie ochronà najwa˝niejszych miejsc ich wyst´powania (we wszystkich okresach ˝ycia). Reguluje ona tak˝e zasady handlu ptakami, pozyskiwanie gatunków ∏ownych oraz metody ich chwyta- nia i zabijania.

131 3. CEL I PRZEDMIOT OCHRONY SIECI NATURA 2000

Natura 2000 jest systemem ochrony wybranych elementów 2005 roku w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatun- przyrody, najwa˝niejszych z punktu widzenia ca∏ej Europy. ków roÊlin i zwierzàt, wymagajàcych ochrony w formie wyzna- W odró˝nieniu od ochrony obszarowej realizowanej w parkach czenia obszarów Natura 2000. narodowych, parkach krajobrazowych czy rezerwatach przyro- Cz´Êç chronionych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dy, gdzie ochronie podlegajà wszystkie wyst´pujàce na danym roÊlin i zwierzàt (poza ptakami) ma szczególny status – sà to terenie ekosystemy – siedliska i zasiedlajàce je gatunki roÊlin tzw. siedliska i gatunki priorytetowe. Ich geograficzny zasi´g i zwierzàt, a w wielu wypadkach chronione sà tak˝e walory kra- wyst´powania koncentruje si´ w granicach Unii Europejskiej. jobrazowe terenu, ochrona na obszarach Natura 2000 skon- Zosta∏y one wi´c uznane za szczególnie wa˝ne dla przyrody centrowana jest na zachowaniu tylko okreÊlonych gatunków europejskiej. Tym samym Unia ponosi szczególnà odpowie- roÊlin i zwierzàt oraz siedlisk przyrodniczych. Ochrona innych dzialnoÊç za ich zachowanie. cennych wartoÊci, tj. ró˝norodnoÊç biologiczna, naturalnoÊç Wybrane siedliska oraz gatunki na obszarach Natura 2000 i dzikoÊç przyrody czy walory krajobrazowe mo˝e byç realizo- powinny zostaç zachowane w stanie sprzyjajàcym ochronie wana poprzez ochron´ wybranych przedmiotów ochrony w ich naturalnym zasi´gu lub tam, gdzie jest to konieczne, stan na danym obszarze Natura 2000. taki powinien byç odtwarzany. W celu utrzymania lub odtwo- Przedmioty ochrony w sieci Natura 2000 to: rzenia korzystnego statusu ochronnego siedlisk i gatunków • gatunki ptaków umieszczone w Za∏àczniku I DP, paƒstwa cz∏onkowskie zobligowane sà do podejmowania ak- • regularnie wyst´pujàce gatunki ptaków w´drownych wy- tywnej ochrony. Wià˝e si´ to z koniecznoÊcià stworzenia dla mienione w art. 4 ust. 2 DP, ka˝dego obszaru Natura 2000 planu ochrony, który b´dzie ∏à- • typy siedlisk przyrodniczych umieszczone w Za∏àczni- czy∏ wymogi ochrony zagro˝onych gatunków i siedlisk z potrze- ku I DS, bami rozwoju gospodarczego obszaru. • gatunki roÊlin i zwierzàt (poza ptakami) umieszczone Z uwagi na uwarunkowania gospodarki naszego kraju, tj. w Za∏àczniku II DS. mniej intensywny rozwój gospodarczy oraz ni˝szy stopieƒ List´ gatunków ptaków, dla ochrony których powinny byç uprzemys∏owienia ni˝ w Europie Zachodniej, Polska jest w tej w Polsce wyznaczane obszary ptasie, Natura 2000 podaje roz- komfortowej sytuacji, i˝ g∏ównym zadaniem, jakie musi byç re- porzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 21 lipca 2004 roku alizowane na obszarach Natura 2000, jest przede wszystkim ich w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. ochrona. W Europie Zachodniej niezb´dne sta∏o si´ odtwarza- Natomiast list´ siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierzàt, nie zdegradowanych siedlisk przyrodniczych oraz ratowanie dla których powinny byç wyznaczane obszary siedliskowe, zagro˝onych gatunków roÊlin i zwierzàt, np. poprzez realizacj´ zawiera rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 16 maja programów reintrodukcji.

4. STRUKTURA SIECI NATURA 2000

W sk∏ad sieci Natura 2000 wchodzà dwa rodzaje obszarów: zwierzàt pomi´dzy nimi. G∏ównym celem wyznaczania koryta- • Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO, OSOP, tzw. rzy jest przeciwdzia∏anie izolacji obszarów przyrodniczo cen- obszary ptasie) wyznaczone dla ochrony zagro˝onych ga- nych, umo˝liwienie migracji zwierzàt i roÊlin w skali Polski tunków ptaków i ich siedlisk, wymienionych w DP, i Europy oraz ochrona i odbudowa bioró˝norodnoÊci zarówno • Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO, SOOS, tzw. na obszarach sieci Natura 2000, jak i innych terenach o du˝ej obszary siedliskowe) wyznaczone dla ochrony zagro˝o- wartoÊci przyrodniczej. Poszczególne, odizolowane obszary nych siedlisk oraz gatunków roÊlin i zwierzàt (poza pta- wchodzàce w sk∏ad sieci Natura 2000 nie b´dà w stanie utrzy- kami), wymienionych w DS. maç swej ró˝norodnoÊci gatunkowej i genetycznej, jeÊli nie zo- Aby ww. obszary Natura 2000 mog∏y tworzyç spójnà sieç stanie zapewniona ich wzajemna ∏àcznoÊç umo˝liwiajàca mi- ekologicznà, docelowo zostanà one po∏àczone korytarzami gracje osobników i wymian´ genów (J´drzejewski 2005). ekologicznymi czyli terenami o ma∏ym stopniu zurbanizowa- nia, które b´dà pozwala∏y na swobodne przemieszczanie si´

5. WYZNACZANIE OBSZARÓW NATURA 2000

Wyznaczanie obszarów „ptasich” i „siedliskowych” odbywa si´ sta∏y przedstawione w publikacjach Tuckera i Heatha (1994) w odmienny sposób. oraz Heatha i Evansa (2000). DP nie precyzuje kryteriów wyznaczania obszarów ptasich. Podstawà wyró˝niania ostoi ptasich jest stwierdzenie obec- Obszary te sà typowane przez ekspertów krajowych w oparciu noÊci wybranych gatunków ptaków wyst´pujàcych w odpo- o metodyk´ wyznaczania ostoi ptaków i kryteria waloryzacji wiedniej iloÊci w którymÊ z okresów ˝yciowych ca∏orocznego stosowane w Unii Europejskiej przez BirdLife International cyklu, a wi´c bàdê w okresie l´gowym, podczas w´drówek lub – mi´dzynarodowà organizacj´ ornitologicznà. Kryteria te zo- w okresie zimowiskowym.

132 Pod pojćiem „wybrane gatunki” rozumiane sà gatunki na- tunków, b´dàcych przedmiotem zainteresowania Wspólnoty le˝àce do jednej z dwóch grup: (1) gatunków zagro˝onych (czyli siedlisk wymienionych w Za∏àczniku I DS oraz gatunków wyginićiem w granicach Europy, wskazanych w paragrafie 4 roÊlin i zwierzàt uj´tych w Za∏àczniku II). (1) DP i wymienionych w Za∏àczniku I DP oraz (2) gatunków Na podstawie szczegó∏owych kryteriów zawartych w za- niezagro˝onych w Unii, wyst´pujàcych w du˝ych koncentra- ∏àczniku III (etap 1) DS, ka˝de paƒstwo tworzy spis terenów cjach, wskazanych w paragrafie 4 (2) DP. Do grupy tej nale˝à kwalifikujàcych si´ jako obiekty b´dàce przedmiotem zaintere- gatunki wodno-b∏otne wyst´pujàce w du˝ych koncentracjach sowania Wspólnoty – powstaje krajowa lista potencjalnych Ob- – stadach przekraczajàcych liczebnoÊç 20 tysićy osobników szarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW), która zostaje oraz gatunki w´drowne, wyst´pujàce równie˝ w du˝ych koncen- przekazana Komisji Europejskiej. Lista ta, na podstawie kryte- tracjach (w przypadku niektórych gatunków okreÊlony jest próg riów okreÊlonych w za∏àczniku III (etap 2) DS, jest weryfiko- liczebnoÊciowy – np. ponad 3 tys. osobników ˝urawia). Pojćie wana przez Komisj´ w kontekÊcie regionów biogeograficznych, „odpowiednia iloÊç” oznacza natomiast ró˝ne poziomy odnie- nast´puje wyznaczanie i ustalanie dla nich koniecznych dzia∏aƒ sienia wielkoÊci populacji – kryteria te odnoszà si´ do liczebno- ochronnych. Efektem jest stworzenie listy Obszarów o Znacze- Êci populacji gatunków w stosunku do zasobów Êwiatowych, eu- niu Wspólnotowym, które to obszary wyznaczane sà przez kraj ropejskich i krajowych danych gatunków (pierwsza grupa – C2, cz∏onkowski jako obszary siedliskowe. C5 lub C6, druga grupa – C3 lub C4), (Gromadzki 2004). Nale˝y zaznaczyç, ˝e ostoje zidentyfikowane w danym kra- Na tej podstawie powstaje krajowa lista europejskich ostoi ju jako miejsca wyst´powania gatunku lub siedliska prioryteto- ptaków. W Polsce taka lista powsta∏a w 1994 roku (Gromadz- wego (ust´pujàcego lub zagro˝onego wymarciem w Europie) ki i in. 1994). SpoÊród wyznaczonych ostoi wszystkie lub cz´Êç zostajà automatycznie uznane za ostoje o znaczeniu europej- mogà zostaç wyznaczone jako obszary ptasie Natura 2000. Po- skim (z wyjàtkiem przypadku, gdy ostoje priorytetowe zajmujà niewa˝ lista obszarów ptasich ustanowionych przez rzàd obszar wi´kszy ni˝ 5% powierzchni danego kraju). W sytuacji, w 2004 roku nie obejmowa∏a wszystkich zaproponowanych gdy dane paƒstwo cz∏onkowskie nie zg∏asza obiektu, w którym ostoi, a tak˝e w zwiàzku ze stale prowadzonymi obserwacjami znajdujà si´ priorytetowe gatunki i rodzaje siedlisk, Komisja ornitologicznymi w 2004 roku powsta∏a aktualizacja listy euro- podejmuje dwustronne konsultacje w celu porównania danych pejskich ostoi ptaków w Polsce (Sid∏o i in. 2004). Lista ustano- naukowych i – jeÊli spór nie zostanie rozwiàzany w okresie sze- wionych obszarów ptasich przekazywana jest przez kraj cz∏on- Êciu miesićy – przekazuje Radzie Wspólnot Europejskich kowski do Komisji Europejskiej. projekt uznania obiektu jako wa˝nego dla Wspólnoty. Obszary „siedliskowe” tworzone sà przez ka˝de paƒstwo W przypadku, gdy Komisja Europejska uzna, ˝e propozy- cz∏onkowskie Unii, proporcjonalnie do reprezentowanych cje przedstawione przez kraj cz∏onkowski sà niewystarczajàce, na jego terytorium rodzajów siedlisk naturalnych i siedlisk ga- mo˝e wystàpiç z wnioskiem o uzupe∏nienie przed∏o˝onych list.

6. OBSZARY NATURA 2000 W POLSCE

Zgodnie z na∏o˝onymi zobowiàzaniami Unii Europejskiej Ârodowiska w sprawie krajowej listy obszarów Natura 2000 na- w momencie wejÊcia do UE Rzàd Polski przekaza∏ do Komisji kaza∏a Polsce jej rozszerzenie. Przedstawiciele Komisji Euro- Europejskiej pod koniec kwietnia 2004 roku list´ 72 obszarów pejskiej stwierdzili, ˝e propozycja Polski jest niewystarczajàca, ptasich o ∏àcznej powierzchni 3 315 631,4 ha, w tym obszarów jeÊli chodzi o ochron´ siedlisk i gatunków z Dyrektywy Siedli- làdowych obejmujàcych 2 414 205 ha, co stanowi 7,8% po- skowej. wierzchni kraju. Obszary ptasie zosta∏y nast´pnie ustanowione Na tej podstawie w czerwcu 2005 roku Ministerstwo Âro- na mocy rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 21 lip- dowiska przedstawi∏o list´ 50 potencjalnych obszarów siedli- ca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków skowych oraz list´ obszarów ptasich, obejmujàcych cz´Êç ob- Natura 2000. szarów uznanych za europejskie ostoje ptaków w Polsce (Sid∏o RównoczeÊnie przekazana zosta∏a lista 184 potencjalnych i in. 2004). Na zlecenie Ministerstwa dokonana zosta∏a nauko- obszarów siedliskowych o ∏àcznej powierzchni 1 135 327 ha, co wa ocena propozycji obszarów zamieszczonych na „Shadow stanowi 3,7% powierzchni kraju. SpoÊród tych obszarów 12 po- List”. Decydujàc o zasadnoÊci w∏àczenia kolejnych obszarów ∏o˝onych jest w tzw. regionie alpejskim (obejmujàcym Karpa- do sieci Natura 2000 przyj´to nast´pujàce kryteria: ty), zaÊ 172 w tzw. regionie kontynentalnym obejmujàcym resz- • zapewnienie w∏aÊciwej reprezentacji ochrony siedlisk t´ kraju. w ca∏ym zasi´gu geograficznym – w∏àczenie jedynych Jednak˝e na tym etapie proces wyznaczania obszarów Na- miejsc wyst´powania zasobów siedliska, tura 2000 nie zakoƒczy∏ si´. Pozarzàdowe organizacje przyrod- • wzorcowo wykszta∏cone p∏aty siedliska, nicze (m. in. Klub Przyrodników, PTOP „Salamandra”, WWF) • powiàzania z istniejàcymi systemami obszarów chronionych. uzna∏y, i˝ lista obszarów przed∏o˝ona przez Polsk´ jest niewy- W wyniku przeprowadzonej oceny opracowana zosta∏a li- starczajàca dla ochrony najcenniejszych siedlisk oraz gatun- sta 129 obszarów w regionie kontynentalnym. Znalaz∏o si´ ków roÊlin i zwierzàt. W grudniu 2004 roku przed∏o˝y∏y one na niej 14 obszarów zg∏oszonych do Komisji Europejskiej do Komisji Europejskiej w∏asnà propozycj´ listy obszarów Na- w kwietniu 2004 roku, w przypadku których zaistnia∏a potrze- tura 2000 pt. „Propozycja optymalnej sieci obszarów Natu- ba zmiany granic. We wrzeÊniu i paêdzierniku 2005 roku lista ra 2000 w Polsce – Shadow List” (Pawlaczyk i in. 2004). ta zosta∏a poddana konsultacjom zewn´trznym z wojewodami, W kwietniu 2005 r. Komisja Europejska, podzielajàc przed- radami w∏aÊciwych gmin oraz starostwami. W wyniku przepro- ∏o˝one jej stanowisko, podczas spotkania w Ministerstwie wadzonych konsultacji:

133 • 5 obszarów (w tym Ostoja Piska z woj. warmiƒsko-ma- W wyniku prac przeprowadzonych w 2005 roku przez ko- zurskiego) z uwagi na zbyt du˝e braki w dokumentacji alicj´ organizacji pozarzàdowych powsta∏a aktualizacja „Sha- zosta∏y przesuni´te do kolejnego etapu tworzenia obsza- dow List” og∏oszonej w 2004 roku, dotyczàca obszarów siedli- rów; skowych sieci Natura 2000 – tzw. „Shadow List 2006”. Aktuali- • 28 obszarów z uwagi na wàtpliwoÊci Departamentu Za- zacja ta zosta∏a przes∏ana do Komisji Europejskiej w marcu br. sobów Wodnych co do tworzenia sieci Natura 2000 w do- Podstawà aktualizacji by∏y informacje dostarczone przez liczne linach rzecznych, zosta∏y przesuni´te do kolejnego etapu organizacje, instytucje naukowe, organy ochrony przyrody i in- tworzenia obszarów; dywidualnych badaczy, dotyczàce wyst´powania gatunków • we wszystkich pozosta∏ych obszarach dokonano drob- i siedlisk przyrodniczych wymienionych w za∏àczni- nych korekt w przebiegu granic oraz w powierzchniach. kach I i II DS, a tak˝e trwajàce przez ca∏y 2005 rok dyskusje Zatwierdzenie znajdujàcych si´ na liÊcie obszarów siedli- na temat optymalnego uj´cia poszczególnych obszarów. Aktu- skowych mia∏o nastàpiç na seminarium biogeograficznym dla alna lista uwzgl´dnia równie˝ wyniki wspó∏pracy z Minister- nowych paƒstw Unii regionu kontynentalnego (Czechy, Pol- stwem Ârodowiska. Wed∏ug tego opracowania cz´Êç siedlisko- ska, S∏owenia). Seminarium odby∏o si´ w dniach 26–28.04.2006 wa sieci Natura 2000 powinna zawieraç co najmniej 466 obsza- roku w Darovej w Czechach. Jednak˝e, zdaniem Komisji, rów o ∏àcznej powierzchni 32 468 km2 (9,54% terytorium làdo- przedstawiona przez Polsk´ lista obszarów siedliskowych jest wego Polski). wystarczajàca dla ochrony jedynie 9 spoÊród 70 wyst´pujàcych W Ministerstwie Ârodowiska trwajà prace nad nowelizacjà na jej terytorium typów siedlisk przyrodniczych, dla 4 spo- rozporzàdzenia w sprawie obszarów ptasich. Na mocy znowelizo- Êród 72 gatunków zwierzàt oraz 4 spoÊród wyst´pujàcych 33 wanego rozporzàdzenia ustanowionych zostanie 69 nowych ob- gatunków roÊlin. Dla pozosta∏ych gatunków i siedlisk, które szarów – majàcych obecnie status ostoi ptasich o znaczeniu euro- powinny byç chronione na obszarach siedliskowych polska pejskim – wymienionych w publikacji Sid∏o i in. (2004) oraz po- propozycja sieci Natura 2000 nie jest wystarczajàca, nale˝y wywi´kszone zostanà obszary ju˝ ustanowione, których powierzch- znaczyç dodatkowe obszary. Tym samym proces wyznaczania nia jest mniejsza ni˝ w cyt. opracowaniu. Planuje si´, ˝e ustano- obszarów Natura 2000 w Polsce nie zosta∏ zakoƒczony. wienie tych obszarów nastàpi w 2007 roku.

7. OBSZARY NATURA 2000 W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM

Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego rozporzà- wych. Dodatkowo dla jednego z obszarów ju˝ zg∏oszonych dzeniem Ministra Ârodowiska z dnia 21 lipca 2004 roku usta- – „Doliny Drw´cy” zaproponowano powi´kszenie. Osiem spoÊród nowionych zosta∏o 12 obszarów ptasich pokrywajàcych oko- tych obszarów, pokrywajàcych 3,5% powierzchni województwa, ∏o 20,0% jego powierzchni. W województwie po∏o˝onych jest 6 znalaz∏o si´ na liÊcie potencjalnych obszarów siedliskowych, europejskich ostoi ptaków, których propozycja w∏àczenia og∏oszonej przez Ministerstwo Ârodowiska w czerwcu 2005 roku. do sieci Natura 2000 zg∏oszona zosta∏a w „Shadow List”. Sta- Wi´kszoÊç z nich we wrzeÊniu 2005 roku zosta∏a poddana nowià one potencjalne obszary ptasie i powinny zostaç ustano- konsultacjom spo∏ecznym (tab. 47, mapa 16), przy czym lista wione przez Ministra Ârodowiska w czerwcu br. Zgodnie z pra- rzàdowa nie uwzgl´dni∏a trzech obszarów: „Nowa WieÊ”, „Wy- cà Sid∏o i inni (2004) do sieci nale˝y w∏àczyç 4 nowe obszary soczyzna Elblàska” oraz „Ostoja Napiwodzko-Ramucka”, na- oraz powi´kszyç dwa ju˝ ustanowione. Obszary te pokrywajà tomiast zg∏oszone zosta∏y nowe obszary, jak np. „Prze∏omowa oko∏o 4,6% powierzchni województwa (tab. 46, mapa 16). dolina rzeki Wel”. Obszar „Ostoja Piska” z uwagi na zbyt du˝e Na terenie województwa w maju 2004 roku wyznaczonych braki w dokumentacji po konsultacjach spo∏ecznych zosta∏ zosta∏o 8 potencjalnych obszarów siedliskowych pokrywajà- przesuni´ty do kolejnego etapu tworzenia sieci. cych 1,9% jego powierzchni (tab. 47, mapa 16). Na og∏oszonej Na „Shadow List 2006” znalaz∏o si´ 8 nowych obszarów w 2004 roku „Shadow List” do w∏àczenia do sieci Natura 2000 siedliskowych po∏o˝onych na terenie województwa warmiƒ- zosta∏o zaproponowanych kolejnych 9 obszarów siedlisko- sko-mazurskiego (tab. 48, mapa 17).

8. ZARZÑDZANIE OBSZARAMI NATURA 2000

Zgodnie z ustawà o ochronie przyrody funkcjonowanie obsza- Na terenie zarzàdzanym przez Paƒstwowe Gospodarstwo Le- rów Natura 2000 w Polsce nadzoruje Minister Ârodowiska. Êne Lasy Paƒstwowe, znajdujàcym si´ na obszarze Natura 2000, Na obszarze województwa funkcjonowanie obszarów koordy- zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie nuje wojewoda, a na obszarach morskich dyrektor urz´du mor- miejscowy nadleÊniczy. skiego. Dla poszczególnych obszarów Natura 2000 mogà zo- staç powo∏ani zarzàdzajàcy, którymi mogà byç m.in. dyrektorzy parków narodowych lub dyrektorzy parków krajobrazowych.

134 9. GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH NATURA 2000

Dla obszarowych form ochrony przyrody, takich jak: park na- b´dzie wymaga∏a podejmowania ˝adnych dzia∏aƒ ochronnych, rodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, obszar chro- je˝eli dzia∏alnoÊç ludzka nie b´dzie na nich zbyt intensywna. nionego krajobrazu, stanowisko dokumentacyjne, u˝ytek eko- W przypadku cz´Êci siedlisk (np. ∏àk trz´Êlicowych, muraw) logiczny lub zespó∏ przyrodniczo-krajobrazowy, ustawa ograniczenia gospodarcze b´dà dotyczyç zarówno nadmiernej o ochronie przyrody podaje zamkni´ty katalog zakazów intensyfikacji produkcji rolnej, jak i zaprzestania u˝ytkowania, na nich obowiàzujàcych (w przypadku parku narodowego oraz gdy˝ oba te dzia∏ania mogà prowadziç do utraty ich walorów rezerwatu przyrody) lub zakazów, które mogà byç ustanowio- przyrodniczych (Makomaska-Juchniewicz, Perzanowska 2004). ne dla konkretnego obszaru (pozosta∏e). W zwiàzku z tym potencjalne ograniczenia gospodarki b´- Na obszarach Natura 2000 zabrania si´ podejmowania dà dotyczy∏y tych dzia∏aƒ cz∏owieka, które w istotny sposób dzia∏aƒ mogàcych w istotny sposób wp∏ynàç na siedliska oraz mogà wp∏ynàç na chronione siedliska, zaburzyç ich struktur´ gatunki roÊlin i zwierzàt, dla ochrony których poszczególne lub równowag´ biologicznà. Jednak˝e te same dzia∏ania mogà obszary zosta∏y wyznaczone. Przedsi´wzi´cia o potencjalnym, sprzyjaç zachowaniu innych siedlisk. Przyk∏adem takich dzia- bezpoÊrednim lub poÊrednim wp∏ywie na stan obszaru Natu- ∏aƒ mo˝e byç prowadzenie melioracji odwadniajàcych – dzia- ra 2000 podlegajà ocenie dokonywanej na podstawie tytu- ∏anie szkodliwe oraz wp∏ywajàce negatywnie np. na ∏àki ba- ∏u I dzia∏u VI ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo gienne lub ∏àki trz´Êlicowe, jednoczeÊnie dzia∏anie po˝àdane ochrony Êrodowiska. w przypadku np. muraw kserotermicznych. Tak sformu∏owany zakaz nie oznacza, ˝e nie mo˝na do- Na obszarach ptasich ochronie podlega przestrzeƒ ˝ycio- puszczaç realizacji jakichkolwiek przedsi´wzi´ç na obszarze wa ptaków. Podlega jej zarówno okreÊlony typ krajobrazu, jak Natura 2000. Je˝eli przemawiajà za tym konieczne wymogi i niektóre jego elementy, które sà obligatoryjne dla wyst´po- nadrz´dnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakte- wania okreÊlonych ptaków, a nawet elementy poszczególnych rze spo∏ecznym lub gospodarczym, oraz przy wykazaniu braku budujàcych go siedlisk. Poszczególne gatunki ptaków w krajo- rozwiàzaƒ alternatywnych, w∏aÊciwy miejscowo wojewoda (lub brazie wykorzystujà tylko pewne jego elementy, przede dyrektor urz´du morskiego) mo˝e zezwoliç na realizacj´ pla- wszystkim te, które zaspokajajà ich wymogi gniazdowe, pokar- nu lub przedsi´wzi´cia mogàcego mieç negatywny wp∏yw mowe (˝erowiskowe) oraz wymogi odpoczynku (noclegowi- na obszar Natura 2000, zapewniajàc jednoczeÊnie wykonanie ska) (Gromadzki i in. 2004). Dlatego cz´Êç siedlisk chronio- kompensacji przyrodniczej. Realizacja tego warunku ma zanych gatunków ptaków (ale i innych zwierzàt) wymaga specy- gwarantowaç niepogorszenie warunków w obr´bie jednego ficznego u˝ytkowania zapewniajàcego w∏aÊciwà ich struktur´, obszaru Natura 2000, a tym samym zapewniç spójnoÊç sieci mikrosiedliska oraz sk∏ad gatunkowy. Odpowiednie gospoda- Natura 2000. rowanie siedliskiem osiàgane np. poprzez jego ekstensyfika- Wprowadzenie Natury 2000 nie zmienia nic w dotychcza- cj´, rezygnacj´ z pierwszego pokosu czy opóênienie terminów sowym prowadzeniu gospodarki obszaru, je˝eli nie zagra˝a to koszenia wp∏ywa pozytywnie na zachowanie siedlisk l´gowych chronionym siedliskom oraz gatunkom roÊlin i zwierzàt. gatunków ∏àkowych, mi´dzy innymi derkacza. W przypadku tej formy ochrony k∏adzie si´ nacisk na proble- Krajowy Program RolnoÊrodowiskowy jest programem fi- my ochrony przyrody przy uwzgl´dnieniu wymagaƒ gospodar- nansowego wsparcia tych rolników, którzy w produkcji rolni- ki prowadzonej w regionie. Zak∏ada si´ harmonijnà koegzy- czej b´dà uwzgl´dniaç zasady ochrony Êrodowiska oraz ochro- stencj´ cz∏owieka i przyrody, dà˝àc do kompromisu pomi´dzy ny przyrody. Programy rolnoÊrodowiskowe to jeden z najwa˝- doraênymi korzyÊciami ekonomicznymi a ochronà Êrodowiska niejszych mechanizmów osiàgania celów Natury 2000 na ob- przyrodniczego. szarach rolniczych. Programy te sà w zasadzie niezale˝ne Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu dzia- od Natury 2000, jednak na tych obszarach stosowane jest au- ∏alnoÊç gospodarcza, rolna, leÊna, ∏owiecka i rybacka, a tak˝e tomatyczne zwi´kszenie p∏atnoÊci rolnoÊrodowiskowych amatorski po∏ów ryb – je˝eli nie zagra˝ajà one zachowaniu o 20%. i nie wp∏ywajà istotnie negatywnie na gatunki roÊlin i zwierzàt, Niektóre z pakietów rolnoÊrodowiskowych (zgodnie z roz- dla ochrony których wyznaczony zosta∏ obszar Natura 2000. porzàdzeniem Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 roku Oznacza to, ˝e gospodarka rolna, leÊna i rybacka mo˝e byç w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu udzielania pomo- prowadzona na dotychczasowych zasadach, co najwy˝ej z nie- cy finansowej na wspieranie przedsi´wzi´ç rolnoÊrodowisko- wielkimi modyfikacjami, wynikajàcymi z wymogów ochrony wych i poprawy dobrostanu zwierzàt obj´tej planem rozwoju poszczególnych obszarów Natura 2000. W sytuacji, gdy nie- obszarów wiejskich) mogà byç realizowane w ca∏ym kraju, zb´dne b´dzie ograniczenie lub zaniechanie pewnych dzia∏aƒ, a cz´Êç – rolnictwo zrównowa˝one, utrzymanie ∏àk ekstensyw- wojewoda mo˝e zawrzeç umow´ z w∏aÊcicielem lub posiada- nych oraz utrzymanie pastwisk ekstensywnych – tylko na ob- czem terenu, która okreÊli niezb´dne dzia∏ania ochronne, szarach, na których wyst´pujà zagro˝enia dla Êrodowiska oraz sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozli- na wyznaczonych obszarach poszczególnych województw, czenia nale˝noÊci za wykonane czynnoÊci oraz wartoÊç rekom- w tzw. strefach priorytetowych (jeÊli przynajmniej 1 ha grun- pensaty za utracone dochody wynikajàce z wprowadzonych tów rolnych po∏o˝ony jest w takiej strefie). Rolnicy prowadzà- ograniczeƒ. cy dzia∏alnoÊç rolnà na gruntach rolnych po∏o˝onych na ob- Potencjalne ograniczenia w ró˝nych ga∏´ziach gospodarki szarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 otrzymujà mogà wynikaç ze specyfiki chronionych siedlisk przyrodni- p∏atnoÊç rolnoÊrodowiskowà podwy˝szonà o 20%. czych lub siedlisk chronionych gatunków. Cz´Êç siedlisk przy- Z punktu widzenia ochrony przyrody najwi´ksze znaczenia rodniczych (np. torfowiska wysokie, jeziora oligotroficzne) nie ma realizacja dwóch pakietów: utrzymanie ∏àk ekstensywnych

135 oraz utrzymanie pastwisk ekstensywnych. Celem ich realizacji nego oraz przywrócenie lub zachowanie ekstensywnego wypa- jest przywrócenie lub kontynuacja tradycyjnego gospodarowa- sania zwierzàt na pastwiskach w sposób gwarantujàcy utrzy- nia na ∏àkach o wysokich walorach przyrodniczych, zagro˝o- manie walorów florystycznych i siedlisk gatunków zwierzàt zanych degradacjà na skutek zaniechania gospodarowania rol- gro˝onych wygini´ciem.

10. PLAN OCHRONY, MONITORING OBSZARÓW

Wskazanie miejsc, w których poszczególne ga∏´zie gospodarki kach DP i DS oraz pewnej liczby gatunków zagro˝onych w Pol- b´dà mog∏y byç kontynuowane na dotychczasowych zasadach, sce, w 2004 roku opracowane zosta∏y „Poradniki ochrony sied- b´dà mog∏y podlegaç rozwojowi lub b´dà musia∏y zostaç w pe- lisk i gatunków Natura 2000 – poradnik metodyczny” (Adamski wien sposób ograniczone, zostanie okreÊlone w planie ochrony i in. 2004; Gromadzki 2004; Herbich 2004 a, 2004 b, 2004 obszaru Natura 2000. Plan ochrony musi zostaç sporzàdzony c, 2004 d, 2004 e; Sudnik-Wójcikowska, Werblan-Jaku- w ciàgu 5 lat od dnia wyznaczenia obszaru. Jest on ustanawia- biec 2004). Poradniki zosta∏y opracowane na zlecenie Mini- ny na okres 20 lat i mo˝e byç zmieniany tylko wówczas, jeÊli za- sterstwa Ârodowiska w ramach polsko-francuskiego bliêniacze- proponowane dzia∏ania ochronne nie zapewniajà utrzymania go programu wdra˝ania sieci Natura 2000 w Polsce. Dla ka˝de- w∏aÊciwego stanu ochrony siedlisk lub gatunków. go gatunku i siedliska informacje opracowane zosta∏y wed∏ug Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 ustanawia w drodze jednego schematu, w tym przedstawiono dane dotyczàce za- rozporzàdzenia minister w∏aÊciwy do spraw Êrodowiska. Plan gro˝eƒ, propozycje odnoÊnie zarzàdzania, propozycje badaƒ taki zawiera: oraz monitoringu. 1) opis i ocen´ istniejàcych i potencjalnych zagro˝eƒ we- SkutecznoÊç ochrony obszarów Natura 2000 oraz chronio- wn´trznych i zewn´trznych oraz okreÊlenie sposobów nych w ich obr´bie siedlisk przyrodniczych i gatunków b´dzie eliminacji lub ograniczania tych zagro˝eƒ i ich skutków; weryfikowana podczas prowadzenia obligatoryjnego monito- 2) opis warunków zachowania lub przywrócenia w∏aÊciwe- ringu. Zgodnie z wymogami ustawowymi wyniki monitoringu go stanu ochrony siedlisk i gatunków, dla których usta- przekazywane b´dà ministrowi w∏aÊciwemu do spraw Êrodowi- nowiony zosta∏ dany obszar Natura 2000; ska co 6 lat w odniesieniu do obszarów siedliskowych oraz co 3 3) wykaz zadaƒ ochronnych, z okreÊleniem sposobu ich wy- lata w odniesieniu do obszarów ptasich. Zawieraç one b´dà konywania, rodzaju, zakresu i lokalizacji, na okres sto- ocen´ realizacji ochrony danego obszaru, zawierajàcà informa- sowny do potrzeb; cje dotyczàce podejmowanych dzia∏aƒ ochronnych oraz wp∏y- 4) okreÊlenie zakresu monitoringu przyrodniczego; wu tych dzia∏aƒ na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz 5) opis przebiegu granic obszaru Natura 2000. gatunków roÊlin i zwierzàt, dla których ochrony zosta∏ wyzna- Tryb i zakres opracowania projektu planu ochrony dla ob- czony obszar Natura 2000, a tak˝e wyniki nadzoru tych dzia- szaru Natura 2000, w tym sposoby ochrony siedlisk przyrodni- ∏aƒ. czych oraz gatunków roÊlin i zwierzàt, dla których ochrony wy- Aby prowadzony monitoring móg∏ wykazaç stan oraz zaznacza si´ obszary Natura 2000, kierujàc si´ potrzebà ochrony chodzàce zmiany kontrolowanych gatunków roÊlin i zwierzàt tych obszarów, zosta∏y ustanowione w drodze rozporzàdzenia oraz siedlisk przyrodniczych, niezwykle wa˝ne b´dzie opraco- Ministra Ârodowiska z dnia 30 marca 2005 roku w sprawie try- wanie takiego systemu monitoringu, który uwzgl´dni specy- bu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru ficzne wymagania ekologiczne oraz zró˝nicowanà biologi´ Natura 2000. Dodatkowy, szczegó∏owy zakres prac niezb´d- oraz odmienne wymagania siedliskowe poszczególnych obiek- nych w skutecznym planowaniu kompleksowej ochrony obsza- tów ochrony na obszarach Natura 2000. Nale˝y równie˝ pa- rów Natura 2000 w Polsce oraz zarzàdzania nià prezentuje mi´taç, i˝ wyst´pujàce w Polsce gatunki, np. ptaków z Za∏àcz- Pawlaczyk (2004). nika I DP, to zarówno gatunki bardzo rzadkie (kraska, rybo- Plan ochrony mo˝e byç zmieniony tylko wówczas, je˝eli wy- ∏ów), jak i stosunkowo pospolite (lerka, dzi´cio∏ czarny), co nika to z potrzeb ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatun- równie˝ b´dzie wymusza∏o inne za∏o˝enia metodyczne prowa- ków roÊlin i zwierzàt. dzonego monitoringu. Dla gatunków i siedlisk przyrodniczych uj´tych w za∏àczni-

11. NATURA 2000 JAKO CZYNNIK PROMOCYJNY

Nale˝y zdawaç sobie spraw´, i˝ utrzymanie wysokich walorów Nale˝y jednak pami´taç, ˝e konieczne b´dzie szukanie przyrodniczych obszarów Natura 2000 mo˝e stanowiç wa˝ny kompromisu pomi´dzy ograniczeniami wynikajàcymi ze wska- czynnik promocji regionu oraz byç „wizytówkà” gmin, w grani- zaƒ ochrony przyrody a wzrastajàcymi wymaganiami turystów. cach których obszary te sà po∏o˝one. Na obszarach Natu- Zachowanie walorów przyrodniczych powinno le˝eç nie tylko ra 2000 z powodzeniem mo˝e byç rozwijany przemys∏ tury- w interesie osób uprawiajàcych turystyk´, ale tak˝e w∏adz tere- styczny, przede wszystkim w formie turystyki kwalifikowanej nów obj´tych siecià Natura 2000. lub agroturystyki.

136 LITERATURA 14. Makomaska-Juchniewicz M., Perzanowska J. 2004. Ogólne zalecenia dla ochrony typów siedlisk oraz gatunków zwierzàt 1. Adamski P., Bartel R., Bereszyƒski A., Kepel A., Witkowski Z. (poza ptakami) i roÊlin wymienionych w za∏àczni- (red.) 2004. Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków). Poradni- kach I i II Dyrektywy Siedliskowej, przewidywane na terenach ki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik me- Specjalnych Obszarów Ochrony sieci Natura 2000 w Polsce. todyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 6, s. 500. 15. Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 21 lipca 2004 r. 2. Gromadzki M. (red.) 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natu- i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. Mini- ra 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). sterstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 7 (cz´Êç I), s. 314. T. 8 16. Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 16 maja 2005 r. (cz´Êç II), s. 447. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro- 3. Gromadzki M., Dyrcz A., G∏owaciƒski Z., Wieloch M. Êlin i zwierzàt, wymagajàcych ochrony w formie wyznacze- (red.). 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Ogólnopolskie Towa- nia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795). rzystwo Ochrony Ptaków, Biblioteka Monitoringu Ârodowi- 17. Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 30 marca 2005 r. ska, Gdaƒsk. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu 4. Gromadzki M., Gromadzka J., Sikora A., Wieloch M. Zakres ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 61, poz. 549). ochrony ptaków i zasady gospodarowania na obszarach propo- 18. Pawlaczyk P. 2004. Planowanie ochrony obszarów Natu- nowanych do objćia ochronà jako obszary specjalnej ochrony, ra 2000 – przewodnik metodyczny. Ministerstwo Ârodowi- powo∏ywane w ramach systemu Natura 2000 w Polsce. ska, Warszawa. 5. Heath M. F., Evans M. I. (eds.). 2000. Important bird areas in 19. Pawlaczyk P., Jermaczek A. 2004. Natura 2000 – narz´dzie Europe: priority sites for conservation. BirdLife Internatio- ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Natu- nal, Cambridge. ra 2000. WWF Polska, Warszawa. 6. Herbich J. (red.) 2004a. Siedliska morskie i przybrze˝ne, nad- 20. Pawlaczyk P., Kepel A., Jaros R., Dzićio∏owski R., Wyle- morskie i Êródlàdowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony ga∏a P., Szubert A., Sid∏o P. O. 2004. Propozycja optymalnej siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List”. Szcze- Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 1, s. 220. gó∏owa analiza wdro˝enia Dyrektywy Siedliskowej. Syntetycz- 7. Herbich J. (red.). 2004b. Wody s∏odkie i torfowiska. Poradniki ne ujćie wdro˝enia Dyrektywy Ptasiej. WWF Polska, War- ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik meto- szawa. dyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 2., s. 220. 21. Rozporzàdzenie Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. 8. Herbich J. (red.). 2004c. Murawy, ∏àki, zio∏oroÊla, wrzosowi- w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu udzielania po- ska, zaroÊla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natu- mocy finansowej na wspieranie przedsi´wzi´ç rolnoÊrodo- ra 2000 – podrćznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowi- wiskowych i poprawy dobrostanu zwierzàt obj´tej planem ska, Warszawa. T. 3., s. 101. rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 174, poz. 1809, 9. Herbich J. (red.). 2004d. Âciany, piargi, rumowiska skalne z póên. zm.). i jaskinie. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natu- 22. Sid∏o P. O., B∏aszkowska B., Chylarecki P., Gromadzki M. ra 2000 – podrćznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowi- (red.). Ostoje ptaków o znaczeniu mi´dzynarodowym w Polsce. ska, Warszawa. T. 4, s. 101. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Warszawa. 10. Herbich J. (red). 2004e. Lasy i bory. Poradniki ochrony sie- 23. Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red). 2004. dlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. Gatunki roÊlin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Na- Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 5, s. 344. tura 2000 – podrćznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo 11. Jermaczek A., Pawlaczyk P. 2003. Natura 2000 u progu. Ârodowiska, Warszawa, s. 228. Ochrona elementów europejskiego dziedzictwa przyrodnicze- 24. Tucker G. M., Heath M. F. 1994. Birds in Europe: their con- go w Polsce. servation status. BirdLife International, Cambridge. 12. J´drzejewski W. (red.). 2005. Projekt korytarzy ekologicz- 25. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. nych ∏àczàcych Europejskà Sieç Ekologicznà Natura 2000 U. Nr 92, poz. 880, z póên. zm.). w Polsce. Zak∏ad Badania Ssaków PAN, Bia∏owie˝a. 26. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony Êrodowi- 13. Liro A., Dyduch-Falniowska A., Makomska-Juchnie- ska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z póên. zm.). wicz M. 2002. Natura 2000 Europejska Sieç Ekologiczna. Ministerstwa Ârodowiska, Warszawa.

137 Tabela 46. Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (PLB, PLC) oraz europejskie ostoje ptaków (PL) w województwie warmiƒsko-mazurskim. PLB – obszary ptasie, PLC – obszary ptasie i siedliskowe Natura 2000, których granice pokrywajà si´

Kod obszaru Nazwa obszaru Pow. ogó∏em [ha] Województwo Pow. w woj. [ha] Gmina PLB280001 Bagna Nietlickie 3 107,6 warm.-maz. 3 107,6 Mi∏ki, Orzysz Braniewo – gm. miejska, Braniewo – gm. wiejska, P∏oskinia, Wilcz´ta, Godkowo, Lubomino, Orneta, PLB280002 Dolina Pas∏´ki 19 405,9 warm.-maz. 19 405,9 Gietrzwa∏d, Jonkowo, Olsztynek, Stawiguda, Âwiàtki, ¸ukta, Mi∏akowo PLB280003 Jezioro ¸uknajno 1 255,3 warm.-maz. 1 255,3 Miko∏ajki – gm. miejska, Miko∏ajki - gm. wiejska PLB280004 Jezioro OÊwin i okolice 1 862,6 warm.-maz. 1 862,6 Srokowo, W´gorzewo PLB280005 Lasy I∏awskie 24 604,2 warm.-maz. 22 002,5 I∏awa – gm. miejska, I∏awa – gm. wiejska, Susz, Zalewo pomorskie 2 601,7 Stary Dzierzgoƒ Kruklanki, Wydminy, Kowale Oleckie, Âwi´tajno, PLB280006 Puszcza Borecka 18 945,7 warm.-maz. 18 945,7 Banie Mazurskie, Go∏dap, Pozezdrze Janowo, Nidzica, Olsztynek, Purda, Stawiguda, PLB280007 Puszcza Napiwodzko- 117 319,9 warm.-maz. 117 319,9 Ramucka Dêwierzuty, Jedwabno, Pasym, Szczytno, Wielbark Miko∏ajki – gm. miejska, Miko∏ajki – gm. wiejska, Mràgowo, Piecki, Sorkwity, Biskupiec, Bia∏a Piska, PLB280008 Puszcza Piska 171 854,0 warm.-maz. 168 098,5 Orzysz, Pisz – gm. miejska, Pisz – gm. wiejska, Ruciane-Nida, Dêwierzuty, Rozogi, Szczytno, Âwi´tajno mazowieckie 241,4 ¸yse podlaskie 3 514,1 Kolno, TuroÊl Barciany, Bartoszyce, Górowo I∏aweckie, Korsze, Lelkowo, PLB280009 Warmiƒskie Bociany 105417,5 warm.-maz. 105417,5 S´popol, Srokowo 1 916,2 Braniewo, Frombork – gm. miejska, PLB280010 Zalew WiÊlany 33665,8 warm.-maz. +wody Zalewu Frombork – gm. wiejska, Elblàg – gmina wiejska, WiÊlanego Tolkmicko – gm. miejska, Tolkmicko – gm. wiejska 1 389,1 pomorskie +wody Zalewu Krynica Morska, Nowy Dwór Gdaƒski, Sztutowo WiÊlanego Doliny Omulwi Baranowo, Czarnia, Kadzid∏o, Lelis, Olszewo-Borki, PLB140005 36 568,6 mazowieckie 34 192,3 i P∏odownicy Chorzele, Jednoro˝ec, Ostro∏´ka – gm. miejska warm.-maz. 2 376,3 Wielbark PLC280001 Jezioro Dru˝no 3175,8 warm.-maz. 3175,8 Elblàg – gm. wiejska, Markusy PL036 Lasy Skaliskie 12 610,0 warm.-maz. 12 610,0 Budry, Banie Mazurskie PL035 Jezioro Dobskie 6 735,0 warm.-maz. 6 735,0 Gi˝ycko – gm. wiejska PL041 Ostoja Poligon Orzysz 21 330,0 warm.-maz. 21 330,0 Orzysz – gm. miejska, Orzysz – gm. wiejska PL054 Doliny Wkry i M∏awki 29 500 warm.-maz. ok. 9 000 Dzia∏dowo, P∏oÊnica mazowieckie ok. 20 500 Lubowidz, ˚uromin, Kuczbork Osada, Lipowiec KoÊcielny

138 Tabela 47. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 (PLH, PLC) w województwie warmiƒsko-mazurskim. PLH – obszary siedliskowe, PLC – obszary ptasie i siedliskowe, których granice pokrywajà si´

Kod obszaru Nazwa obszaru Pow. ogó∏em [ha] Województwo Pow. w woj. [ha] Gmina I∏awa – gm. wiejska, Lubawa, Nowe Miasto Lubawskie, PLH280001 Dolina Drw´cy 2 369,6 warm.-maz. ok. 2 322 Grodziczno, Kurz´tnik, Nowe Miasto Lubawskie, Olsztynek, Ostróda, Grunwald, Mi∏om∏yn, Ostróda kuj.-pom. ok. 47 Brzozie, Zbiczno PLH280002 Gier∏o˝ 0,1 warm.-maz. 0,1 K´trzyn PLH280004 Jezioro KaraÊ 815,5 warm.-maz. 815,5 I∏awa – gm. wiejska, Biskupiec, Nowe Miasto Lubawskie PLH280004 Mamerki0,1 warm.-maz. 0,1 W´gorzewo PLH280005 Puszcza Romincka 14 620,0 warm.-maz. 14 620,0 Dubeninki, Go∏dap – gm. miejska, Go∏dap – gm. wiejska Braniewo – gm. miejska, Braniewo – gm. wiejska, Pieni´˝no – gm. miejska, Pieni´˝no – gm. wiejska, P∏oskinia, Wilcz´ta, Godkowo, Lubomino, PLH280006 Rzeka Pas∏´ka 6 233,4 warm.-maz. 6 233,4 Orneta – gm. miejska, Orneta – gm. wiejska, Gietrzwa∏d, Jonkowo, Olsztynek, Stawiguda, Âwiàtki, ¸ukta, Mi∏akowo Braniewo – gm. miejska, Braniewo – gm. wiejska, ok. 24 030 Zalew WiÊlany Frombork – gm. miejska, Frombork – gm. wiejska, PLH280007 40 729,6 warm.-maz. (w tym wody i Mierzeja WiÊlana Elblàg – gm. wiejska, Tolkmicko – gm. miejska, Zalewu WiÊlanego) Tolkmicko – gm. wiejska, M. Elblàg ok. 16 700 pomorskie (w tym wody Krynica Morska, Nowy Dwór Gdaƒski, Sztutowo Zalewu WiÊlanego) PLC280001 Jezioro Dru˝no 3 148,5 warm.-maz. 3 148,5 Elblàg – gm. wiejska, Markusy Kruklanki, Wydminy, Kowale Oleckie, Âwi´tajno, PLH280008 Ostoja Borecka 25 291,3 warm.-maz. 25 291,3 Banie Mazurskie, Go∏dap, Pozezdrze PLH280009 Bieƒkowo 110,9 warm.-maz. 110,9 Lelkowo PLH280010 Budwity 443,5 warm.-maz. 443,5 Ma∏dyty PLH280011 Gàzwa 457,7 warm.-maz. 457,7 Mràgowo – gm. wiejska, Sorkwity PLH280012 Ostoja Lidzbarska 8 333,3 warm.-maz. ok. 5 000,0 Lidzbark kuj.-pom. ok. 25 000 Górzno – gm. miejska, Górzno – gm. miejska, Grà˝awy mazowieckie ok. 8 300 Lubowidz Miko∏ajki – gm. miejska, Miko∏ajki – gm. wiejska, Mràgowo, Piecki, Sorkwity, Biskupiec, Pisz – gm. wiejska, PLH280013 Ostoja Piska 52 530,5 warm.-maz. ok. 51 480 Ruciane-Nida – gm. miejska, Ruciane-Nida – gm. wiejska, Rozogi, Âwi´tajno podlaskie ok. 1 050 Kolno, TuroÊl PLH280014 Ostoja Welska 1 194,0 warm.-maz. 1 194,0 Rybno Prze∏omowa dolina Lidzbark – gm. miejska, Lidzbark – gm. wiejska, PLH280015 1 171,0 warm.-maz. 1 171,0 rzeki Wel Grodziczno Nowa WieÊ* 167,5 warm.-maz. 167,5 Górowo I∏aweckie Wysoczyzna Elblàska* 2 681,6 warm.-maz. 2 681,6 Tolkmicko – gmina wiejska, Milejewo Ostoja Napiwodzko- Janowo, Nidzica, Olsztynek, Purda, Stawiguda, Jedwabno, 29 042,8 warm.-maz. 29 042,8 Ramucka* Pasym, Szczytno, Wielbark * – powierzchnia wg Shadow List 2006.

Tabela 48. Proponowane specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 w województwie warmiƒsko-mazurskim – Shadow List 2006. Stan na 10 marca 2006 roku

Lp. Kod obszaru (kod roboczy) Nazwa obszaru Powierzchnia 1 pltmp030 Jezioro D∏ugie 630,61 2 pltmp032 Jonkowo-Warka∏y 348,47 3 pltmp038 Lasy Skaliskie 5 825,97 4 pltmp046 Niedêwiedzie Wielkie 102,34 5 pltmp048 Ostoja Dylewska 2 007,45 6 pltmp049 Ostoja I∏awska 26 498,13 7 pltmp242 Ostoja Pó∏nocnomazurska 17 508,12 8 pltmp080 Torfowisko Zocie 135,96

139 Obszary specjalnej ochrony ptaków Europejskie ostoje ptaków Specjalne obszary ochrony siedlisk SOO – Shadow List

Mapa 16. Istniejàce i proponowane Obszary Natura 2000 w województwie warmiƒsko-mazurskim (stan na 1 marca 2006 r.) 1. Bagna Nietlickie, 2. Dolina Pas∏´ki, 3. Jezioro ¸uknajno, 4. Jezioro OÊwin i okolice, 5. Lasy I∏awskie, 6. Puszcza Borecka, 7. Puszcza Napiwodzko-Ramucka, 8. Puszcza Piska, 9. Warmiƒskie Bociany, 10. Zalew WiÊlany, 11. Jezioro Dru˝no, 12. Dolina Omulwi i P∏odownicy, 13. Lasy Skaliskie, 14. Jezioro Dobskie, 15. Ostoja Poligon Orzysz, 16. Dolina Wkry i M∏awki, 17. Ostoja Warmiƒska, A. Dolina Drw´cy, B. Gier∏o˝, C. Jezioro KaraÊ, D. Mamerki, E. Puszcza Romincka, F. Rzeka Pas∏´ka, G. Zalew WiÊlany i Mierzeja WiÊlana, H. Jezioro Dru˝no, I. Ostoja Borecka, J. Bieƒkowo, K. Budwity, L. Gàzwa, M. Ostoja Lidzbarska, N. Ostoja Piska, O. Ostoja Welska, P. Prze∏omowa dolina rzeki Wel, R. Ostoja Napiwodzko-Ramucka, S. Wysoczyzna Elblàska, T. Nowa WieÊ

Zalew WiÊlany i Mierzeja WiÊlana

Puszcza Romincka Bieƒkowo Lasy Skaliskie Wysoczyzna Elblàska Nowa WieÊ

Mamerki Ostoja Borecka

Jezioro Dru˝no Gier∏o˝

Rzeka Pas∏´ka Niedêwiedzie Wielkie Ostoja Pó∏nocnomazurska Budwity Gàzwa Torfowisko Zocie

Jezioro D∏ugie Jonkowo-Warka∏y Ostoja I∏awska Ostoja Piska

Dolina Drw´cy Ostoja Napiwodzko-Ramucka Jezioro KaraÊ

Ostoja Dylewska Ostoja Brodnicka Prze∏omowa dolina rzeki Wel Dolina Pisy Ostoja Welska

Ostoja Lidzbarska

Obszary zg∏oszone do KE Shadow List 98 Pozosta∏e z Shadow List (aktualizacja 2006)

Mapa 17. Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Natura 2000 w województwie warmiƒsko-mazurskim. Stan na 1 kwietnia 2006 roku (wg danych Klubu Przyrodników)

140 Oczyszczalnia Êcieków w„¸yna” Olsztynie, fot. archiwum PWiK X. WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU GOSPODARKI WODNO-ÂCIEKOWEJ

1. GOSPODARKA WODNA

Z danych Urz´du Statystycznego1 w Olsztynie wynika, ˝e ca∏- rybnych w 2004 roku by∏a wy˝sza o 1,4 mln m3 ni˝ w roku 2000, kowity pobór wody w województwie warmiƒsko-mazurskim wy˝sza tak˝e ni˝ w latach 2001 i 2003, ni˝sza natomiast ni˝ w ro- w 2004 roku wynosi∏ 124,1 mln m3, co stanowi∏o 1,1% poboru ku 2002. WielkoÊç poboru wody w latach 2000–2004 z wyszcze- krajowego, wynoszàcego 10 990 mln m3. W iloÊci pobranej wo- gólnieniem na trzy podstawowe cele zamieszczono w tabeli 49. dy zdecydowanie dominowa∏a „gospodarka komunalna” (po- Podstawowym êród∏em zaopatrzenia w wod´ w wojewódz- bór wody z sieci wodociàgowej) – 68,6 mln m3, tj. 55% ca∏ko- twie warmiƒsko-mazurskim by∏y wody podziemne. Pobór tych witej iloÊci pobranej wody w województwie. Pobór wód na ce- wód wynosi∏ w 2004 roku oko∏o 78 mln m3, w tym na zaopatrze- le produkcyjne (poza rolnictwem, ∏owiectwem, leÊnictwem nie sieci wodociàgowej – 68,6 mln m3 (100% zaopatrzenia sie- oraz rybo∏ówstwem i rybactwem, z uj´ç w∏asnych) wynosi∏ oko- ci), na cele produkcyjne – 9,4 mln m3 (31% ca∏kowitego pobo- ∏o 30,5 mln m3 (25% ca∏kowitego poboru wody w wojewódz- ru na cele produkcyjne). W stosunku do roku 2000 pobór wód twie), a do nawodnieƒ w rolnictwie i leÊnictwie oraz uzupe∏nia- podziemnych zmniejszy∏ si´ zarówno w gospodarce komunalnej nia stawów rybnych – oko∏o 25,1 mln m3 (20%). Bilans poboru – o 7,5 mln m3, jak i w przemyÊle – o 1,8 mln m3. Pobór wód po- wody w Polsce przedstawia∏ si´ nieco inaczej ni˝ w naszym re- wierzchniowych równie˝ zmala∏, w tym na zaopatrzenie sieci gionie: pobór na cele produkcyjne wynosi∏ 71%, na cele komu- z 0,1 mln m3 do zera, w przemyÊle z 32,7 mln m3 do 21 mln m3. nalne – 19%, w rolnictwie i leÊnictwie – 10%. Zu˝ycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno- W stosunku do roku 2000 pobór wody ogó∏em w 2004 roku Êci w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku wyno- zmniejszy∏ si´ w naszym województwie o 19,7 mln m3. W la- si∏o ogó∏em 110,4 mln m3, co stanowi∏o zaledwie 1% krajowe- tach 2000–2004 obserwowano systematyczny spadek iloÊci pogo zu˝ycia wody, wynoszàcego 10 441,5 mln m3. To niedu˝e zu- branej wody na zaopatrzenie sieci wodociàgowej – z 76,2 mln m3 ˝ycie wody – na tle innych województw – uplasowa∏o nasze wo- w 2000 roku do 68,6 mln m3 w 2004 roku (spadek o 7,6 mln m3). jewództwo na 14 miejscu w kraju. Pobór wód na cele produkcyjne równie˝ zmala∏ (o 13,4 mln m3), Na zaopatrzenie sieci wodociàgowej zu˝yto 55,2 mln m3 chocia˝ w roku 2004 by∏ nieco wy˝szy ni˝ w latach 2001–2003. wody (50% ca∏kowitego zu˝ycia wody w województwie), na po- IloÊç wody pobranej do nawodnieƒ oraz uzupe∏niania stawów trzeby przemys∏u – 30,1 mln m3 (27,3%), na potrzeby rolnictwa

Tabela 49. Pobór wody w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2000–2004 (dane US w Olsztynie) Pobór wody

Rok na eksploatacj´ na cele produkcyjne do nawodnieƒ w rolnictwie ogó∏em a) sieci wodociàgowej b) (poza rolnictwem, ∏owiectwem, leÊnictwem oraz i leÊnictwie oraz uzupe∏niania (gospodarka komunalna) rybo∏ówstwem i rybactwem) z uj´ç w∏asnych stawów rybnych

w milionach metrów szeÊciennych 2000 143,8 76,2 43,9 23,7 2001 123,0 73,0 29,1 20,9 2002 129,2 72,4 29,4 27,4 2003 125,8 71,4 29,9 24,5 2004 124,1 68,6 30,5 25,1 a) – wielkoÊci „ogó∏em” w niektórych przypadkach mogà nie bilansowaç si´ z sumà sk∏adników, z uwagi na zaokràglenia liczb w trakcie przetwarzania danych b) – pobór wód na uj´ciach przed wt∏oczeniem do sieci

1 Urzàd Statystyczny pozyskuje informacje stosownie do „Programu badaƒ statystycznych statystyki publicznej” uchwalanego przez Rad´ Ministrów na ka˝dy kolejny rok.

141 i leÊnictwa – 25,1 mln m3 (22,7%). Struktura zu˝ycia wody cj´ sieci wodociàgowej – 7,3 mln m3 (z tego w gospodar- w naszym regionie kszta∏towa∏a si´ odmiennie ni˝ w kraju, stwach domowych – 5,5 mln m3); gdzie najwi´ksze iloÊci wody zu˝yto w przemyÊle – 74,4% ca∏- • Olsztyn (35 pozycja) – zu˝ycie wody ogó∏em – 14,1 mln m3, kowitego zu˝ycia krajowego, natomiast na eksploatacj´ sieci w tym w przemyÊle – 4,7 mln m3, na eksploatacj´ sieci wo- wodociàgowej tylko 15,3%, na potrzeby rolnictwa i leÊnictwa dociàgowej – 9,4 mln m3 (z tego w gospodarstwach do- – 10,3%. Bilans zu˝ycia wody w województwie warmiƒsko-ma- mowych – 6,7 mln m3); zurskim i w kraju w 2004 roku (w procentach zu˝ycia ca∏kowi- • E∏k (106 pozycja) – zu˝ycie wody ogó∏em – 3,1 mln m3, tego) przedstawiono na rycinie 96. w tym w przemyÊle – 0,8 mln m3, na eksploatacj´ sieci wo- Ogólne zu˝ycie wody w naszym regionie w 2004 roku dociàgowej – 2,3 mln m3 (z tego w gospodarstwach do- zmniejszy∏o si´ w stosunku do roku 2000 o 19,1 mln m3. Spadek mowych – 2,0 mln m3). wykorzystania wody odnotowano w gospodarce komunalnej D∏ugoÊç sieci wodociàgowej województwa warmiƒsko-ma- – o oko∏o 6,6 mln m3 oraz w przemyÊle – o oko∏o 13,8 mln m3, zurskiego w 2004 roku wynosi∏a ponad 11 121 km, co stanowi- natomiast na potrzeby rolnictwa i leÊnictwa – wzros∏o zu˝ycie ∏o 4,6% d∏ugoÊci krajowej sieci wodociàgowej, d∏ugoÊç sieci o oko∏o 1,4 mln m3. kanalizacyjnej – ponad 3713 km, tj. 5% sieci krajowej. Od 2000 Szacunkowe zu˝ycie wody w gospodarstwach domowych roku sieç wodociàgowà województwa rozbudowano o oko- województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku wynosi∏o ∏o 1680 km, a sieç kanalizacyjnà o ponad 1170 km. W 2004 ro- ogó∏em 43,7 mln m3 wody, a na jednego mieszkaƒca – 30,6 m3. ku z wodociàgów korzysta∏o 96,9% ludnoÊci miejskiej woje- W ciàgu ostatnich kilku lat obserwowano spadkowà tendencj´ wództwa, a z kanalizacji – 91,8%. Odsetek ludnoÊci korzystajà- zu˝ycia wody (tab. 50). cej z kanalizacji w naszym regionie by∏ znacznie wy˝szy ni˝ WÊród 119 miast Polski o decydujàcym zu˝yciu wody w go- w kraju, gdzie wynosi∏ 84%, a tak˝e wy˝szy ni˝ w wielu woje- spodarce narodowej w 2004 roku, w których koncentrowa∏o wództwach, jedynie w województwie pomorskim z kanalizacji si´ 61,4% krajowego zu˝ycia wody na cele przemys∏owe i komu- korzysta∏o nieco wi´cej mieszkaƒców (92,3%). nalne, uszeregowanych od najwi´kszego zu˝ycia wody, znalaz∏y si´ trzy miasta z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego: • Elblàg (20 pozycja na liÊcie) – zu˝ycie wody ogó∏em – 22 mln m3, w tym w przemyÊle – 14 mln m3, na eksploata-

Tabela 50. Zu˝ycie wody z wodociàgów w gospodarstwach domowych województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2000–2004 (dane z US w Olsztynie) Rok Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 Zu˝ycie ogó∏em [mln m3] 48,5 46,5 46,1 45,7 43,7 Zu˝ycie na 1 mieszkaƒca [m3] 33,8 32,6 32,2 32,0 30,6

2. GOSPODARKA ÂCIEKOWA

Istotny wp∏yw na jakoÊç i walory u˝ytkowe wód powierzchnio- stanowi∏o zaledwie 0,7% Êcieków odprowadzonych w ca∏ym wych województwa warmiƒsko-mazurskiego wywiera∏y zanie- kraju. Znacznà cz´Êç Êcieków kierowanych do Êrodowiska wna- czyszczenia odprowadzane ze êróde∏: szym województwie stanowi∏y Êcieki komunalne – 48,3 mln m3, • punktowych – g∏ównie Êcieki komunalne odprowadzane tj. 71,7% ogó∏u Êcieków z województwa (ok. 3,7% ogólnej iloÊci w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi Êcieków komunalnych w Polsce), pozosta∏à cz´Êç stanowi∏y Êcie- oraz Êcieki przemys∏owe, odprowadzane przez zak∏ady ki przemys∏owe – 19,1 mln m3, tj. 28,3% ogólnej iloÊci Êcieków bezpoÊrednio do wód lub do ziemi w∏asnymi systemami z województwa (ok. 0,2% krajowej iloÊci Êcieków przemys∏o- kanalizacyjnymi; wych). W skali ca∏ego kraju odprowadzono du˝o wi´cej Êcieków • powierzchniowych – zanieczyszczenia sp∏ukiwane przez przemys∏owych (ok. 86%) ni˝ komunalnych (ok. 14%). Udzia∏ opady atmosferyczne z pól, ∏àk, pastwisk, obszarów le- wód ch∏odniczych (traktowanych jako nie wymagajàce oczysz- Ênych i terenów zurbanizowanych nie posiadajàcych sys- czania) w Êciekach przemys∏owych wynosi∏ w województwie temów kanalizacyjnych; oko∏o 83% (23% wszystkich Êcieków z województwa), a w Pol- • liniowych – zanieczyszczenia komunikacyjne, wytwarza- sce 89% (76% ogó∏u Êcieków z kraju). Porównanie iloÊci Êcie- ne przez Êrodki transportu drogowego i kolejowego, ków odprowadzanych w 2004 roku w województwie warmiƒsko- sp∏ukiwane z powierzchni dróg lub torowisk oraz zanie- -mazurskim i w Polsce przedstawiono w tabeli 51. czyszczenia przenikajàce do wód gruntowych z rurocià- Pod wzgl´dem ogólnej iloÊci Êcieków odprowadzonych gów, kana∏ów Êciekowych lub osadowych. w 2004 roku województwo warmiƒsko-mazurskie znajdowa∏o Z danych G∏ównego Urz´du Statystycznego wynika, ˝e si´ na 14 miejscu w Polsce. Mniejsze iloÊci Êcieków odprowa- w 2004 roku do wód powierzchniowych i do ziemi w naszym re- dzano tylko w dwóch województwach: podlaskim (40,4 mln m3) gionie odprowadzono ∏àcznie oko∏o 67,4 mln m3 Êcieków, co i lubuskim (38,2 mln m3).

142 Od 2000 roku obserwowano stopniowy spadek iloÊci Êcie- zmieni∏a si´ na korzyÊç struktura oczyszczania Êcieków – znacz- ków przemys∏owych i komunalnych (∏àcznie) odprowadzanych nie wzrós∏ odsetek Êcieków oczyszczonych w wy˝szym stopniu, do wód lub do ziemi w naszym województwie (ryc. 97). Ca∏ko- tj. z podwy˝szonym usuwaniem biogenów (2000 r. – 48,6%, 2004 r. wita iloÊç Êcieków odprowadzona w roku 2004 zmniejszy∏a si´ – 81,3% ogólnej iloÊci Êcieków oczyszczonych). o 16,2 mln m3, oczyszczania wymaga∏o o 6,1 mln m3 Êcieków W 2004 roku najwi´ksze iloÊci Êcieków wymagajàcych mniej. Spad∏a równie˝ iloÊç Êcieków odprowadzanych bez oczyszczania odprowadzono z powiatów grodzkich: Olszty- oczyszczenia – o 0,5 mln m3. na i Elblàga – ∏àcznie oko∏o 18,1 mln m3. Ponad 2 mln m3 Êcie- Z ogólnej iloÊci 67,4 mln m3 Êcieków wytworzonych w na- ków odprowadzano z powiatów: bartoszyckiego, e∏ckiego, gi- szym województwie w 2004 roku, ∏àczna iloÊç Êcieków komu- ˝yckiego, i∏awskiego, ostródzkiego, k´trzyƒskiego, mràgow- nalnych i przemys∏owych wymagajàcych oczyszczania wynosi∏a skiego, olsztyƒskiego ziemskiego. Najmniejsze iloÊci Êcieków, oko∏o 51,6 mln m3, z czego oczyszczaniu podlega∏o ponad 96% poni˝ej 1 mln m3, pochodzi∏y z powiatów: go∏dapskiego, nidzic- Êcieków, tj. 49,6 mln m3 (z tego: mechanicznie – 1,4%, che- kiego, nowomiejskiego i w´gorzewskiego. IloÊci Êcieków od- micznie – 0,2%, biologicznie – 17,1%, z podwy˝szonym usuwa- prowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi w po- niem biogenów – 81,3%). Natomiast bez oczyszczenia odpro- szczególnych powiatach naszego województwa zestawiono wadzano blisko 4% Êcieków, tj. 2 mln m3, w tym bezpoÊrednio w tabeli 52. z zak∏adów przemys∏owych 0,6 mln m3, a siecià kanalizacyjnà Wed∏ug danych GUS w 2004 roku na krajowej liÊcie miast – 1,4 mln m3 Êcieków. W stosunku do roku 2000, w roku 2004 o du˝ej skali zagro˝enia Êciekami, które odprowadzi∏y 74,5%

Tabela 51. Âcieki komunalne i przemys∏owe odprowadzane do wód lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim, na tle kraju, w 2004 roku (wg danych GUS) Âcieki przemys∏owe a) Âcieki ogó∏em odprowadzane bezpoÊrednio z zak∏adów Âcieki komunalne odprowadzane Wyszczególnienie siecià kanalizacyjnà razem w tym wody ch∏odnicze w milionach metrów szeÊciennych Województwo warmiƒsko-mazurskie 67,4 19,1 15,8 48,3 Polska 9119,7 7826,1 6984,8 1293,6 a) – ∏àcznie z wodami ch∏odniczymi, wodami z odwadniania zak∏adów górniczych oraz obiektów budowlanych, a tak˝e z zanieczyszczonymi wodami opadowymi

Tabela 52. Âcieki komunalne i przemys∏owe (∏àcznie) wymagajàce oczyszczania odprowadzane w 2004 roku do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim – wg powiatów (dane US w Olsztynie) Oczyszczone Nieoczyszczone a) z podwy˝szonym Ogó∏em biologiczno- w tym odprowadzane Wyszczególnienie razem mechanicznie usuwaniem razem chemicznie siecià kanalizacyjnà biogenów [mln m3][mln m3] % ogólnej iloÊci Êcieków wymagajàcych oczyszczenia [mln m3] [mln m3] Woj. warmiƒsko-mazurskie 51,6 49,6 1,3 16,7 78,2 2,0 1,4 Powiaty: bartoszycki 2,0 1,8 - 23,8 62,4 0,3 0,3 braniewski 1,3 1,3 0,2 23,2 76,3 0,0 0,0 dzia∏dowski 1,3 1,3 0,2 99,8 - 0,0 0,0 elblàski 1,3 1,3 0,7 68,9 30,0 0,0 0,0 e∏cki 2,8 2,8 - 2,2 95,9 0,1 0,1 gi˝ycki 2,3 2,1 1,7 6,0 82,2 0,2 0,2 go∏dapski 0,6 0,6 - 96,6 - 0,0 0,0 i∏awski 3,2 2,6 - 81,3 - 0,0 0,0 k´trzyƒski 2,1 1,9 - 89,1 - 0,2 0,2 lidzbarski 1,3 1,3 - 26,4 73,1 0,0 0,0 mràgowski 2,2 2,1 - 1,2 96,4 0,1 0,1 nidzicki 0,8 0,8 - 9,4 90,6 0,0 0,0 nowomiejski 0,4 0,4 - 100,0 - 0,0 0,0 olecki 1,3 1,2 1,7 5,1 90,9 0,0 0,0 olsztyƒski 2,8 2,6 0,2 41,9 48,3 0,3 0,3 ostródzki 3,8 3,6 - 11,5 84,6 0,1 0,1 piski 1,6 1,6 6,4 9,3 82,9 0,0 0,0 szczycieƒski 1,8 1,8 - 3,4 95,9 0,0 0,0 w´gorzewski 0,5 0,5 0,4 7,9 89,9 0,0 0,0 m. Olsztyn 10,5 10,5 3,5 0,1 96,4 - - m. Elblàg 7,6 7,5 1,9 0,8 96,5 0,1 - a) – wielkoÊci „ogó∏em” w niektórych przypadkach mogà nie bilansowaç si´ z sumà sk∏adników, z uwagi na zaokràglenia liczb w trakcie przetwarzania danych

143 krajowej iloÊci Êcieków wymagajàcych oczyszczania oraz 78,5% Stosunkowo du˝o by∏o tak˝e oczyszczalni z podwy˝szonym usu- Êcieków nieoczyszczonych, uszeregowanych od najwi´kszej ilo- waniem biogenów. Liczb´ oczyszczalni w naszym województwie, Êci Êcieków, znalaz∏o si´ dziewi´ç miast z terenu województwa w odniesieniu do ca∏ego kraju, zestawiono w tabeli 54. warmiƒsko-mazurskiego: W porównaniu z rokiem 2000, w roku 2004 wzros∏a ogól- • Olsztyn – 36 pozycja na liÊcie (ogólna iloÊç Êcieków na liczba oczyszczalni w naszym województwie – z 205 do 223. – 10,552 mln m3, w tym oczyszczone – 100%); Zwi´kszy∏a si´ liczba oczyszczalni komunalnych – ze 134 • Elblàg – 54 pozycja (7,599 mln m3, oczyszczone – 99%); do 181, w tym obiektów typu biologicznego – z 85 do 115, • E∏k – 116 pozycja (2,584 mln m3, oczyszczone – 100%); z podwy˝szonym usuwaniem biogenów – z 39 do 60. Znacznie • I∏awa – 136 pozycja (2,125 mln m3, oczyszczone – 76%); zmniejszy∏a si´ natomiast liczba oczyszczalni przemys∏owych • Ostróda – 139 pozycja (2,076 mln m3, oczyszczone – 100%); – z 71 do 42, co wiàza∏o si´ z likwidacjà bàdê pod∏àczeniem • Mràgowo – 171 pozycja (1,595 mln m3, oczyszczone – 100%); do kanalizacji niektórych zak∏adów przemys∏owych. • Gi˝ycko – 183 pozycja (1,512 mln m3, oczyszczone – 100%); Wed∏ug danych statystycznych ∏àczna przepustowoÊç oczysz- • Szczytno – 189 pozycja (1,394 mln m3, oczyszczone – 100%); czalni zlokalizowanych na terenie województwa warmiƒsko-ma- • K´trzyn – 194 pozycja (1,301 mln m3, oczyszczone – 100%). zurskiego wynosi∏a w 2004 roku 433,3 tys. m3/d, w tym oczyszczal- W oparciu o dane Urz´du Statystycznego w Olsztynie ni komunalnych – 392 tys. m3/d, a przemys∏owych – 41,3 tys. m3/d. stwierdzono, ˝e od roku 2000 iloÊç Êcieków komunalnych (od- Lokalizacj´ oczyszczalni Êcieków komunalnych o dopusz- prowadzanych siecià kanalizacyjnà), stanowiàcych g∏ówne êró- czalnej iloÊci Êcieków powy˝ej 250 m3/d (wed∏ug pozwoleƒ d∏o zanieczyszczenia wód powierzchniowych województwa, wodno-prawnych), obj´tych ewidencjà Wojewódzkiego In- zmniejszy∏a si´ o oko∏o 6 mln m3 (tab. 53). Zmniejszy∏a si´ tak- spektoratu Ochrony Ârodowiska w Olsztynie oraz Delegatur ˝e iloÊç Êcieków oczyszczonych i nieoczyszczonych. Nieco w Elblàgu i Gi˝ycku, przedstawiono na mapie 18. zwi´kszy∏ si´ natomiast odsetek Êcieków oczyszczonych W 2004 roku wszystkie miasta województwa wyposa˝one by- (z ogólnej iloÊci Êcieków komunalnych) z oko∏o 96% w 2000 ∏y w oczyszczalnie Êcieków, 20 z nich posiada∏o oczyszczalnie ty- roku do ponad 97% w 2004 roku, z czego wi´kszoÊç (ok. 85% pu biologicznego, a 29 z podwy˝szonym usuwaniem biogenów. ogó∏u Êcieków oczyszczonych) oczyszczano z podwy˝szonym LudnoÊç korzystajàca z oczyszczalni Êcieków w skali ca∏ego usuwaniem biogenów (w 2000 r. – ok. 50%). kraju stanowi∏a oko∏o 59% ogó∏u ludnoÊci kraju, w tym 85% Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 w miastach, 18% na wsi, natomiast oczyszczalnie na terenie roku zlokalizowane by∏y ogó∏em 223 oczyszczalnie Êcieków województwa warmiƒsko-mazurskiego obs∏ugiwa∏y po- (w Polsce – 4214), w tym 181 komunalnych (w Polsce – 2875) nad 69% ludnoÊci województwa, z tego 98,5 % mieszkaƒców i 42 przemys∏owe (w Polsce – 1339). Zarówno w naszym regio- miast i 23,8 % mieszkaƒców wsi. Ogó∏em z oczyszczalni Êcie- nie, jak i w skali ca∏ego kraju, zewidencjonowano najwi´cej ków w naszym województwie korzysta∏o oko∏o 982,2 tysiàca oczyszczalni biologicznych – komunalnych i przemys∏owych. mieszkaƒców, w tym z oczyszczalni biologicznych i z podwy˝-

Tabela 53. Âcieki odprowadzane siecià kanalizacyjnà województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2000 i 2004 (dane US w Olsztynie) Âcieki oczyszczone Rok ogó∏ema) z podwy˝szonym nieoczyszczone razema) mechanicznie biologicznie usuwaniem biogenów w milionach metrów szeÊciennych 2000 54,2 52,2 0,2 25,6 26,2 2,1 2004 48,3 47,0 0,0 7,2 39,8 1,4 a) – ∏àczne sumy w niektórych przypadkach mogà nie bilansowaç si´ z sumà sk∏adników, z uwagi na zaokràglenia liczb w trakcie przetwarzania danych

Tabela 54. Oczyszczalnie Êcieków w 2004 roku (stan w dniu 31.12.2004 r. – dane GUS) Z podwy˝szonym Wyszczególnienie Ogó∏em Mechaniczne Chemiczne Biologiczne usuwaniem biogenów Oczyszczalnie komunalne woj. warmiƒsko-mazurskie 181 6 - 115 60 Polska 2875 106 - 2080 689 Oczyszczalnie przemys∏owe woj. warmiƒsko-mazurskie 42 11 2 23 6 Polska 1339 465 131 690 53 Razem woj. warmiƒsko-mazurskie 223 17 2 138 66 Polska 4214 571 131 2770 742

144 szonym usuwaniem biogenów – 980,5 tysiàca. Z analizy danych na, co zilustrowano na rycinie 98. W wi´kszoÊci powiatów szacunkowych z lat 2000–2004 wynika, i˝ systematycznie wzra- z oczyszczalni korzysta∏o od ponad 50% do oko∏o 76% ogó∏u sta∏a liczba ludnoÊci naszego województwa korzystajàca ludnoÊci danego powiatu. Najmniejszy odsetek mieszkaƒców z oczyszczalni Êcieków – od 64,5% w 2000 roku do 68,7% korzystajàcych z oczyszczalni zanotowano w powiatach: nowo- w 2004 roku. Liczba mieszkaƒców obs∏ugiwanych przez oczysz- miejskim (31,5%) oraz elblàskim (36,5%), najwi´kszy – w po- czalnie w poszczególnych powiatach naszego regionu by∏a ró˝- wiatach grodzkich: Elblàgu (100%) i Olsztynie (99,7%).

3. DZIA¸ANIA INWESTYCYJNE W ZAKRESIE OCHRONY WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIEM

Na podstawie danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony ∏àczenie obiektów (skierowanie Êcieków) do wi´kszych, Ârodowiska w Olsztynie oraz Delegatur w Elblàgu i Gi˝ycku poprawnie dzia∏ajàcych oczyszczalni, np. Spó∏dzielni stwierdzono, ˝e w ramach inwestycji z zakresu ochrony wód Mieszkaniowej w Upa∏tach Ma∏ych – do oczyszczalni w latach 2003–2005 na terenie województwa warmiƒsko-ma- w Gi˝ycku; miejscowoÊci Kozaki – do Go∏dapi; osiedla zurskiego przeprowadzone zosta∏y mi´dzy innymi nast´pujàce mieszkaniowego w Maçkach – do oczyszczalni w W´go- dzia∏ania: rzewie; osiedla Nipkowie – do oczyszczalni w Suszu, za- • modernizacja i rozbudowa oczyszczalni Êcieków w Olsz- k∏adu „Tasman Fish Trading” Sp. z o.o. w Lidzbarku War- tynie i Tolkmicku; miƒskim – do kanalizacji i oczyszczalni miejskiej, Zajazdu • zakoƒczenie II etapu modernizacji oczyszczalni Êcieków – do oczyszczalni w Elblàgu, Brzeszczyn i Bemowizny w Elblàgu oraz w Dziarnach (oczyszczalnia dla I∏awy); – do oczyszczalni w Braniewie, ¸oênika – do oczyszczalni • modernizacja ciàgu technologicznego w oczyszczalni dla w Pieni´˝nie, Pierzcha∏ – do oczyszczalni w ChruÊcielu, E∏ku zlokalizowanej w Nowej Wsi E∏ckiej; Ciborza – do oczyszczalni w Lidzbarku Welskim, oczysz- • zakoƒczenie rozbudowy oczyszczalni w Gi˝ycku (dobu- czalni zak∏adu mleczarskiego „MASPEX” w Korszach dowano drugi ciàg technologiczny oczyszczania Êcie- – do nowej oczyszczalni w Korszach, Domu Wojskowego ków), modernizacja ciàgu obróbki osadów Êciekowych; w Marózie – do oczyszczalni w Olsztynku. • modernizacje oczyszczalni Êcieków w mniejszych miej- Z uwagi na koniecznoÊç rozwiàzania istniejàcych wcià˝ pro- scowoÊciach, takich jak: Bezledy (oczyszczalnia na przej- blemów zwiàzanych z wprowadzaniem do wód powierzchnio- Êciu granicznym), Ba˝yny, Dàbrówka, Drulity, E∏dyty wych nie zawsze dostatecznie oczyszczonych Êcieków planowa- Wielkie, Frednowy, Górowo I∏aweckie, Gronowo Górne ne jest w najbli˝szych latach przeprowadzenie modernizacji lub (oczyszczalnia zak∏adowa Ch∏odni), Janów, Kamiennica rozbudowy wielu oczyszczalni Êcieków komunalnych, w tym: Elblàska, Kamiƒsk, Kurz´tnik, M∏ynary, Pozezdrze, Ro- w Dzietrzychowie, Kisielicach, Lubawie, Miko∏ajkach, Nowym gó˝, Sàtopy-Samulewo; MieÊcie Lubawskim, Olecku, Rynie, a tak˝e zmodernizowanie • rozpocz´cie modernizacji oczyszczalni w miejscowo- oczyszczalni zak∏adu mleczarskiego w Lidzbarku Warmiƒskim, Êciach: Lidzbark Warmiƒski, Go∏dap, Zalewo, Biskupiec wybudowanie kilku nowych oczyszczalni Êcieków, np. w Sroko- Pomorski, Lipowina; wie, Wilcz´tach, Wyszkowie, rozbudowanie sieci kanalizacji sa- • oddanie do u˝ytku nowych oczyszczalni Êcieków, w tym: nitarnej i wy∏àczenie w zwiàzku z tym niektórych oczyszczalni w Korszach (mechaniczno-biologiczna, wyposa˝ona w in- z eksploatacji a skierowanie Êcieków do wi´kszych obiektów, stalacj´ do chemicznej redukcji fosforu, dopuszczalna iloÊç mi´dzy innymi: z Bemowa Piskiego – do oczyszczalni w Bia∏ej Êcieków wg pozwolenia wodno-prawnego – 1660 m3/d), Piskiej, z miejscowoÊci Rogiedle – do oczyszczalni w E∏dytach Kiwitach (mechaniczno-biologiczna, 132 m3/d), Jesiono- Wielkich, z Karbowa – do oczyszczalni w Ornecie, z Gronowa wie (mechaniczno-biologiczna, 33 m3/d); Elblàskiego, Kamiennika Wielkiego i Stobojów – do oczysz- • wy∏àczenie z eksploatacji kilku ma∏ych oczyszczalni i pod- czalni w Elblàgu, z Kwiecewa – do oczyszczalni w Âwiàtkach.

4. PODSUMOWANIE

W roku 2004 na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoÊci nie stanowi∏y wody podziemne – 78 mln m3, z czego znacznà w województwie warmiƒsko-mazurskim pobrano ogó∏em wi´kszoÊç (89%) pobierano na zaopatrzenie sieci wodociàgo- 124,1 mln m3 wody, a zu˝yto 110,4 mln m3. Zarówno pobór, jak wej. Od 2000 roku obserwowano systematyczny spadek iloÊci i zu˝ycie wody kszta∏towa∏y si´ na niskim poziomie w skali ca- zu˝ytej wody w gospodarstwach domowych, a tak˝e na 1 miesz- ∏ego kraju (ok. 1% krajowego poboru oraz zu˝ycia wody). kaƒca (o ok. 10% w odniesieniu do roku 2000). W latach 2000–2004 systematycznie zmniejsza∏ si´ zarówno èród∏em zanieczyszczenia wód powierzchniowych wojewódz- pobór wody (spadek o 14% w stosunku do roku 2000), jak rów- twa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku by∏y w g∏ównej mierze nie˝ jej zu˝ycie (spadek o 15%). Êcieki komunalne, a tak˝e, choç w mniejszym stopniu, Êcieki z za- Podstawowe êród∏o zaopatrzenia w wod´ w naszym regio- k∏adów przemys∏owych. W 2004 roku w naszym regionie

145 odprowadzono ogó∏em 67,4 mln m3 Êcieków, w tym 48,3 mln m3 poziomie jak w roku 2000 (ok. 96%). Korzystnie zmieni∏a si´ Êcieków komunalnych oraz 19,1 mln m3 Êcieków przemys∏o- jednak struktura oczyszczania Êcieków, znacznie wzrós∏ wych, z których ponad 83% stanowi∏y wody ch∏odnicze – w Êciekach oczyszczonych – udzia∏ Êcieków oczyszczonych – umownie czyste. w wy˝szym stopniu, tj. z podwy˝szonym usuwaniem biogenów Obserwowana od kilku lat tendencja spadkowa ogólnej ilo- (o ok. 33%). Êci Êcieków odprowadzanych do wód powierzchniowych lub W latach 2000–2005 w ramach dzia∏aƒ inwestycyjnych ma- do ziemi (spadek o 19% w porównaniu z 2000 r.) wynika mi´- jàcych na celu zabezpieczenie wód powierzchniowych dzy innymi z bardziej racjonalnego gospodarowania wodà przed zanieczyszczeniem wybudowano i zmodernizowano przez odbiorców indywidualnych i zbiorowych oraz zak∏ady na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego wiele oczysz- przemys∏owe kierujàce Êcieki do kanalizacji miejskiej. czalni Êcieków. Niektóre mniejsze obiekty zosta∏y wy∏àczone W 2004 roku odsetek Êcieków oczyszczonych, z grupy Êcie- z eksploatacji, a Êcieki skierowano do wi´kszych oczyszczalni ków wymagajàcych oczyszczania, utrzymywa∏ si´ na zbli˝onym Êcieków.

Polska województwo warmiƒsko-mazurskie 100%=10 441,5 mln m3 100%=110,4 mln m3 iloÊç Êcieków ogó∏em wymagajàce oczyszczenia oczyszczone [mln m3] 27,3% 90 74,4% 80 22,7% 70 50,0% 60 50 15,3% 10,3% 40 30 20 10 sieç wodociàgowa 0 2000 2001 2002 2003 2004 rok przemys∏ rolnictwo i leÊnictwo

Ryc. 96. Zu˝ycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoÊci Ryc. 97. Âcieki przemys∏owe i komunalne (∏àcznie) odprowadzane w województwie warmiƒsko-mazurskim na tle kraju w 2004 roku do wód lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim (dane GUS) w latach 2000–2004 (dane US w Olsztynie)

[%]

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 piski e∏cki olecki gi˝ycki i∏awski elblàski nidzicki m. Elblàg ostródzki go∏dapski lidzbarski olsztyƒski k´trzyƒski m. Olsztyn mràgowski braniewski bartoszycki dzia∏dowski nowomiejski szczycieƒski w´gorzewski

Ryc. 98. Liczba mieszkaƒców obs∏ugiwanych przez oczyszczalnie Êcieków w powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku, w % ludnoÊci powiatu ogó∏em (dane US w Olsztynie)

146 /d 3 251–500 501–1000 powy˝ej 20 000 5001–10 000 1001–5000 10 001–20 000 Opracowanie: WIOÂ Olsztyn LEGENDA Oczyszczalnie wg iloÊci Êcieków w m /d, okreÊlonych w pozwoleniach wodnoprawnych (dane WIOÂ) 3 Mapa 18. Lokalizacja oczyszczalni komunalnych o dopuszczalnych iloÊciach Êcieków powy˝ej 250 m

147 fot. Jerzy ¸aêniewski XI. DZIA¸ALNOÂå KONTROLNA WIOÂ

1. PLANOWANIE I REALIZACJA DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2005 ROKU

Zgodnie z ustawà z 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony nia kontroli oraz podejmowania dzia∏aƒ pokontrolnych Ârodowiska do g∏ównych zadaƒ realizowanych przez Woje- przez s∏u˝by IOÂ, zatwierdzona w roku 2002, a zaktualizo- wódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska, nale˝y kontrola wana w roku 2005, przestrzegania przepisów o ochronie Êrodowiska i racjonalnym • oceny podstawowych problemów Êrodowiskowych na te- u˝ytkowaniu zasobów przyrody oraz decyzji ustalajàcych wa- renie województwa, runki u˝ytkowania, a tak˝e kontrola eksploatacji instalacji • informacji i uzgodnieƒ dokonywanych z administracjà sa- i urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko przed zanieczyszczeniem. morzàdowà wszystkich szczebli na terenie województwa, W roku 2005 WIOÂ realizowa∏ zadania kontrolne zgodnie • analizy uwarunkowaƒ i potrzeb lokalnych uwzgl´dniajà- z ustawà o Inspekcji Ochrony Ârodowiska, w oparciu o ustale- cych specyfik´ województwa, nia G∏ównego Inspektora Ochrony Ârodowiska z grudnia • rozpoznania i oceny w∏asnej zagro˝eƒ ekologicznych dla 2002 roku dotyczàce ogólnych kierunków dzia∏ania IOÂ, a tak- Êrodowiska, ˝e o wytyczne do planowania dzia∏alnoÊci organów Inspekcji • wyniki badaƒ monitoringowych. Ochrony Ârodowiska. Plany powy˝sze uzgadniane sà z Wojewodà Warmiƒsko- Dzia∏alnoÊç kontrolna Wojewódzkiego Inspektoratu -Mazurskim i przesy∏ane do G∏ównego Inspektora Ochrony Ochrony Ârodowiska w Olsztynie realizowana jest w oparciu Ârodowiska. o roczne i kwartalne plany kontroli sporzàdzane i weryfikowa- W ewidencji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodo- ne na podstawie: wiska w Olsztynie figurowa∏o 1480 podmiotów gospodarczych wg • dokumentów okreÊlonych i sporzàdzonych przez G∏ów- stanu na dzieƒ 31.12.2004 roku, a zaplanowano wykonanie 515 nego Inspektora Ochrony Ârodowiska, tzn: Ogólne kie- kontroli. Przeprowadzono natomiast 744 kontrole, którymi obj´- runki dzia∏ania Inspekcji Ochrony Ârodowiska, Wytyczne to 613 podmiotów gospodarczych. Roczny plan dzia∏alnoÊci kon- do planowania dzia∏alnoÊci IOÂ, Instrukcja przeprowadza- trolnej w roku 2005 uwzgl´dnia∏ cele podane w tabeli 55.

Tabela 55. Zadania kontrolne zrealizowane w 2005 roku w ramach planu rocznego (bez kontroli interwencyjnych) Liczba zak∏adów Liczba stwierdzono Lp. Cel kontrolny procent kontroli kontrolowanych bez uwag naruszenie udzia∏u wymagaƒ 1. Wype∏nianie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez prowadzàcych instalacje 443125 wymagajàce pozwolenia zintegrowanego 2. Wdra˝anie przez jednostki organizacyjne nowych przepisów prawa ochrony 14 12 8 4 33 Êrodowiska, dla których wynegocjowano okresy przejÊciowe 3. Ochrona zasobów wód, w szczególnoÊci podziemnych, stanowiàcych êród∏o 37 37 12 25 68 zaopatrzenia ludnoÊci w wod´ do picia i potrzeb gospodarczych 4. Eliminacja odprowadzania do jezior i innych odbiorników nieoczyszczonych 188 156 40 116 74 lub niedostatecznie oczyszczonych Êcieków 5. Przestrzeganie wymagaƒ w zakresie eksploatacji sk∏adowisk odpadów 216 200 64 136 68 oraz prawid∏owego post´powania z odpadami przez ich wytwórców 6. Przestrzeganie wymagaƒ dotyczàcych termicznego przekszta∏cania odpadów 11 10 1 9 90 7. Ograniczenie ucià˝liwoÊci zwiàzanych z ponadnormatywnà emisjà ha∏asu 34 34 8 26 76 8. Ograniczenie zanieczyszczeƒ emitowanych do powietrza ze êróde∏ 145 136 56 80 59 technologicznych oraz energetycznych

149 Tabela 55. Zadania kontrolne zrealizowane w 2005 roku w ramach planu rocznego (bez kontroli interwencyjnych) (cd.) Liczba zak∏adów Liczba stwierdzono Lp. Cel kontrolny procent kontroli kontrolowanych bez uwag naruszenie udzia∏u wymagaƒ 9. Ocena realizacji obowiàzków wynikajàcych z przeciwdzia∏ania powa˝nym awariom 40 40 23 17 43 10. Ograniczenie ucià˝liwoÊci dla Êrodowiska obiektów Wojska Polskiego 2 2 2 - 0 11. Ocena wype∏niania przez inwestorów wymagaƒ ochrony Êrodowiska 44 42 25 17 40 12. Przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych 49 48 26 22 46 13. Przestrzeganie przepisów w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami 27 27 9 18 67 oraz uiszczania op∏aty produktowej 14. Wnoszenie op∏at za gospodarcze korzystanie ze Êrodowiska 594* 517* 397 120 23 15. Korzystanie z wód do celów rybackich - - - - - 16. Przestrzeganie zasad post´powania z substancjami zubo˝ajàcymi 9 9 4 5 56 warstw´ ozonowà 17. Przestrzeganie wymagaƒ w zakresie spe∏niania przez okreÊlone wyroby 39 39 17 22 56 wprowadzone do obrotu zasadniczych wymagaƒ okreÊlonych w dyrektywach nowego podejÊcia 18. Przestrzeganie przepisów w zakresie stosowania i przechowywania nawozów 25 20 1 19 95 przez zak∏ady produkcji rolnej

* Wnoszenie op∏at za gospodarcze korzystanie ze Êrodowiska – cel ten realizowany prawie przy ka˝dym zak∏adzie

WIOÂ w Olsztynie realizowa∏ wyznaczone zadania wykonu- W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 418 zarzà- jàc kontrole planowe oraz interwencyjne na wniosek pos∏ów, dzeƒ pokontrolnych, skierowano 62 wnioski do organów admi- senatorów, Wojewody Warmiƒsko-Mazurskiego, organów sa- nistracji rzàdowej i 206 do samorzàdowej. morzàdowych, organizacji pozarzàdowych oraz obywateli. Na∏o˝ono równie˝ 37 mandatów karnych na kwot´ 7750 z∏, W tabeli 56 przedstawiono tematyk´ kontroli realizowanych skierowano 1 wniosek do sàdu grodzkiego, 3 wnioski do orga- przez WIOÂ w Olsztynie wraz z iloÊcià podmiotów nimi obj´tych. nów Êcigania oraz udzielono 203 pouczenia.

Tabela 56. Tematyka kontroli prowadzonych w roku 2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim Rodzaj zadania kontrolnego Tematyka kontroli Liczba kontroli Liczba zak∏adów Wszystkie kontrole razem 744 613 z interwencyjnymi, w tym: Kontrole planowe 418 391 Cykl kontrolny krajowy Kontrola podmiotów prowadzàcych dzia∏alnoÊç w zakresie transportu, zbierania, 13 13 odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych Przestrzeganie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez podmioty prowadzàce 4 4 dzia∏alnoÊç w zakresie wykorzystania odpadów poubojowych Przestrzeganie wymagaƒ ochrony Êrodowiska w zwiàzku ze stosowaniem 4 4 w rolnictwie Êrodków chemicznych Przestrzeganie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez wielkoprzemys∏owe fermy tuczu 1 1 trzody chlewnej wymagajàcych uzyskania pozwolenia zintegrowanego Kontrola gospodarstw indywidualnych "O spe∏nianiu standardów w zakresie ochrony 9 9 Êrodowiska" rolnicy indywidualni Wytyczne przeprowadzenia cyklu kontrolnego obejmujàcego prowadzàcych instalacje, 1 1 posiadajàcych decyzje o ustanowieniu stref ochronnych Cykl kontrolny wojewódzkiKontrola jednostek p∏ywajàcych ( Gi˝ycko) 2 2 Kontrole wspólne z NIK -- Kontrole wspólne z PIP -- Kontrole wspólne z Inspekcjà Sanitarnà -- Kontrole wspólne z PSP 22 Pozosta∏e kontrole wynikajàce Gospodarka wodno-Êciekowa, powietrze, ha∏as, odpady, nadzór rynku, 382 355 z planu rocznego powa˝ne awarie, SZWO, stacje demonta˝u pojazdów a) gospodarka wodno-Êciekowa 88 85 b) powietrze 71 65 c) odpady 80 75

150 Tabela 56. Tematyka kontroli prowadzonych w roku 2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim (cd.) Rodzaj zadania kontrolnego Tematyka kontroli Liczba kontroli Liczba zak∏adów d) ha∏as 19 14 e) nadzór rynku 65 61 f) powa˝ne awarie 40 38 g) substancje zubo˝ajàce warstw´ ozonowà 9 7 h) stacje demonta˝u pojazdów 10 10 Kontrole interwencyjne razem Gospodarka Êciekowa, ochrona przed ha∏asem, gospodarka odpadami, 150 101 ochrona powietrza Na wniosek wojewody Kontrole przemys∏owych ferm trzody chlewnej, ochrona przed ha∏asem, 12 10 gosp. wodno-Êciekowa, ochrona powietrza Na wniosek organu samorzàdowego Sposoby zagospodarowywania odpadów, ich ucià˝liwoÊç dla ludzi i zgodnoÊç 21 16 z przepisami ochrony Êrodowiska: ucià˝liwoÊç zapachowa zwiàzana z produkcjà pod∏o˝a do uprawy pieczarek i z chowu Êwin Na wniosek GIOÂ Gospodarka odpadami 3 3 Na wniosek pos∏a, senatora, radnego Ucià˝liwoÊç zapachowa 1 1 Na wniosek obywatela Gospodarka Êciekowa, gospodarka odpadami, emisja ha∏asu z urzàdzeƒ produkcyjnych 82 56 Pozosta∏e (m.in. na wniosek jednostki Spe∏nianie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez inwestorów, kontrola jednostek 31 15 organizacyjnej korzystajàcej ubiegajàcych si´ o koncesje na prowadzenie dzia∏alnoÊci, korzystanie ze wszystkich ze Êrodowiska) komponentów Êrodowiska i spe∏nianie wynikajàcych z tego obowiàzków – w celu wydania opinii dla zak∏adu Kontrole pozaplanowe Gospodarka Êciekowa, gospodarka odpadami, ochrona przed ha∏asem, 176 121 ochrona powietrza, przeciwdzia∏anie powa˝nym awariom

1.1. Kontrole interwencyjne

Do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska w Olsz- • ochrona przyrody – 11 interwencji, tynie w 2005 r. wp∏yn´∏o ogó∏em 235 skarg i wniosków o pod- • dzia∏alnoÊç inwestycyjna i eksploatacyjna urzàdzeƒ wod- jćie interwencji, 72 wnioski do Delegatury WIOÂ w Elblà- nych – 3 interwencje, gu, 85 wniosków do Delegatury WIOÂ w Gi˝ycku i 78 wnio- • sprawy zwiàzane ze stosowaniem prawa górniczego sków do WIOÂ w Olsztynie. i geologicznego – 2 interwencje, Z ogólnej liczby 235 skarg i wniosków o podjćie interwen- • sprawy ró˝ne – 10 interwencji. cji 150 rozpatrzono we w∏asnym zakresie, do za∏atwienia wg kompetencji, przekazano 85 wniosków. Wnioski o interwencje dotyczàce spraw ró˝nych. W 2005 roku do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodo- Grupy problemowe rozpatrywanych wniosków o podjćie in- wiska w Olsztynie wp∏yn´∏o 10 wniosków, z których 9 za∏atwio- terwencji i skarg w zestawieniu liczbowym: no we w∏asnym zakresie, 1 przekazano do za∏atwienia wed∏ug • ochrona czystoÊci wód i gospodarki Êciekowej – 75 inter- w∏aÊciwoÊci w∏aÊciwym organom. SpoÊród wniosków, które wencji, wp∏yn´∏y do tut. Inspektoratu wi´kszoÊç dotyczy∏a interwencji • ochrona powietrza – 36 interwencji, w zakresie nieprawid∏owoÊci w gospodarowaniu nawozami na- • gospodarka odpadami – 62 interwencje, turalnymi i ucià˝liwoÊci stacji paliw. • ochrona przed ha∏asem – 36 interwencji,

2. POZWOLENIA ZINTEGROWANE

Pozwolenie zintegrowane jest decyzjà administracyjnà regulujà- Prowadzàcy instalacje wymienione w tym rozporzàdzeniu zo- cà zasady wprowadzania substancji lub energii powodujàcych bowiàzani sà posiadaç pozwolenie zintegrowane, obejmujàce zanieczyszczenie, do wszystkich komponentów Êrodowiska wszystkie znaczàce aspekty wp∏ywu na Êrodowisko (pobór wody, z niektórych rodzajów instalacji, wskazanych w Rozporzàdze- odprowadzanie Êcieków, emisje do powietrza, ha∏as, powstawanie niu Ministra Ârodowiska z dnia 26 lipca 2002 roku w sprawie odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, ograniczenie skut- rodzajów instalacji mogàcych powodowaç znaczne zanieczysz- ków awarii przemys∏owej) w zakresie wymaganym przez prawo. czenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo Êrodo- Takie instalacje muszà ponadto spe∏niaç wymagania najlepszej dowiska jako ca∏oÊç (Dz. U. Nr 122, poz. 1055), wydanego st´pnej techniki (ang. best available technigue – BAT), a ich eksplo- na podstawie artyku∏u 201 ust´p 2 ustawy Prawo ochrony Êro- atacja nie mo˝e powodowaç pogorszenia jakoÊci Êrodowiska oraz dowiska. Posiadanie pozwolenia zintegrowanego warunkuje przekraczania tzw. granicznych wielkoÊci emisyjnych, o ile zosta- w praktyce mo˝liwoÊç prowadzenia tego typu instalacji. ∏y one okreÊlone w drodze rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska.

151 Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego znajduje • PPH-U „AGRONEX” – Zbigniew Ronkiewicz, Ferma si´ 86 zak∏adów zobligowanych do posiadania pozwolenia zin- Kur Niosek w D´bówku, tegrowanego, z czego: • „PRIMA” Sp. z o.o. w Czaplinku, Ferma w Bykowie, • 3 zak∏ady zobowiàzane do uzyskania przedmiotowego • „MARDI” Sp. z o.o. w Biskupcu, Ubojnia Zwierzàt pozwolenia w terminie do 30.04.2004 roku, Rzeênych, • 8 zak∏adów zobowiàzanych do uzyskania przedmiotowe- • „Upa∏ty – Rol” Sp. z o. o., Ferma w Upa∏tach Ma∏ych, go pozwolenia w terminie do 31.12.2004 roku, • Gospodarstwo Rolne „WENECJA”, Ferma w Trzydniku • 7 zak∏adów zobowiàzanych do uzyskania przedmiotowe- Du˝ym. go pozwolenia w terminie do 31.12.2005 roku. W 2005 roku Warmiƒsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Wszystkie podmioty prowadzàce instalacje wymagajàce uzy- Ochrony Ârodowiska wszczà∏ 9 post´powaƒ administracyjnych skania pozwolenia zintegrowanego w terminie do 30.04.2004 ro- w trybie art. 365 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Pra- ku uzyska∏y ju˝ przedmiotowe decyzje. wo ochrony Êrodowiska w stosunku do podmiotów posiadajà- SpoÊród operatorów instalacji zobowiàzanych do uzyska- cych instalacje, na prowadzenie których wymagane by∏o uzy- nia ww. pozwolenia w terminie do 31.12.2004 roku, szeÊç za- skanie pozwolenia zintegrowanego. W czterech przypadkach k∏adów jest ju˝ w posiadaniu wymaganych decyzji. post´powanie umorzono z uwagi na uzyskanie przez zak∏ady Cztery zak∏ady z∏o˝y∏y wnioski o uzyskanie decyzji, pozo- stosownych pozwoleƒ, w dwóch przypadkach natomiast post´- sta∏e natomiast sà na etapie opracowywania wniosku. powanie zawieszono. W trzech pozosta∏ych przypadkach dwa W 2005 roku zg∏oszono z zamiarem oddania do u˝ytku trzy post´powania zosta∏y zawieszone z uwagi na wszcz´cie przez nowe instalacje obj´te obowiàzkiem uzyskania pozwolenia zin- Wojewod´ Warmiƒsko-Mazurskiego post´powania w sprawie tegrowanego. Dwa podmioty prowadzàce ww. instalacje uzy- wydania pozwolenia zintegrowanego, a jedno post´powanie ska∏y przedmiotowe pozwolenia. Ogó∏em na terenie woje- zosta∏o ponownie podj´te z urz´du z uwagi na decyzj´ Woje- wództwa warmiƒsko-mazurskiego wg stanu na koniec 2005 ro- wody umarzajàcà post´powanie w sprawie wydania pozwole- ku pozwolenia zintegrowane uzyska∏o 10 podmiotów tj: nie zintegrowanego – gospodarstwo wycofa∏o wniosek. • PPHU „PROSPER” Sp. z o.o. w ¸ukcie, • PPH „INDYK MAZURY” Sp. z o.o. w Ostródzie, • „AGRO-Soko∏ów 2” Sp. z o.o. Jagodne Ma∏e, Ferma w Mi∏kach, • AGRO-Soko∏ów 3” Sp. z o.o. Ferma w Wielbarku, • Prywatne Gospodarstwo Rolne Ten Elsen w Piotrkowie,

3. ZAÂWIADCZENIA WYDAWANE PRZEZ WIOÂ W OLSZTYNIE

W roku 2005 w ramach dzia∏aƒ ustawowych Warmiƒsko- ochrony Êrodowiska (tab. 57). ZaÊwiadczenia wydawane sà Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska wy∏àcznie po analizie aktualnych dokumentów b´dàcych na wniosek jednostek gospodarczych wydawa∏ zaÊwiadczenia w posiadaniu WIOÂ w Olsztynie lub przeprowadzeniu potwierdzajàce zgodnoÊç ich dzia∏alnoÊci z wymogami dodatkowych dzia∏aƒ kontrolnych.

Tabela 57. Liczba zaÊwiadczeƒ wydanych przez WIOÂ w Olsztynie w roku 2005

Liczba Lp. Rodzaj dokumentu Podstawa prawna wydanych dokumentów

1. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty przeznaczone do prowadzenia Art. 22 ust. 2, art. 26 ust. 4 pkt 2, art. 34 ust. 2 pkt 2 ustawy zamierzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej spe∏niajà wymagania okreÊlone z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, - w przepisach o ochronie Êrodowiska rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz. U. Nr 223, poz. 2221 z póên. zm.) 2. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty budowlane i urzàdzenia Art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materia∏ach techniczne, o których mowa w przepisach ustawy, spe∏niajà wymagania wybuchowych przeznaczonych do u˝ytku cywilnego - okreÊlone w przepisach o ochronie Êrodowiska (Dz. U. Nr 117, poz. 1007 z póên. zm.) 3. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty budowlane i urzàdzenia Art. 19 ust. 2 pkt 6 lit. D ustawy z dnia 22 stycznia 2004 r. o wyrobie techniczne przeznaczone do wykonywania dzia∏alnoÊci gospodarczej i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji - obj´tej wnioskiem spe∏niajà wymagania okreÊlone odpowiednio rynku wina (Dz. U. Nr 34, poz. 292) w przepisach o ochronie Êrodowiska 4. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e pomieszczenia przeznaczone Art. 64 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie do prowadzenia dzia∏alnoÊci polegajàcej na konfekcjonowaniu roÊlin (Dz. U. z 2004 r., Nr 11, poz. 94) 14 lub obrocie Êrodkami ochrony roÊlin spe∏niajà wymagania ochrony Êrodowiska

152 Tabela 57. Liczba zaÊwiadczeƒ wydanych przez WIOÂ w Olsztynie w roku 2005 (cd.)

Liczba Lp. Rodzaj dokumentu Podstawa prawna wydanych dokumentów

5. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty budowlane i urzàdzenia Art. 24 ust. 2 pkt 6 lit. C ustawy z dnia 13 wrzeÊnia 2002 r. techniczne przeznaczone do wykonywania dzia∏alnoÊci gospodarczej o napojach spirytusowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1362) obj´tej wnioskiem o wydanie zezwolenia na wyrób lub rozlew wyrobów - spirytusowych spe∏niajà wymagania okreÊlone odpowiednio w przepisach o ochronie Êrodowiska 6. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty budowlane i urzàdzenia Art. 5 ust. 2 pkt 6 lit. c ustawy z dnia 2 marca 2001r. o wyrobie techniczne przeznaczone do wykonywania dzia∏alnoÊci gospodarczej alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych. obj´tej wnioskiem o zezwolenie na wyrób alkoholu etylowego (Dz. U. Nr 31, poz. 353 z póên. zm.) 1 lub wyrobów tytoniowych spe∏niajà wymagania okreÊlone w przepisach o ochronie Êrodowiska 7. ZaÊwiadczenie stwierdzajàce, ˝e obiekty budowlane i urzàdzenia Art. 12 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu techniczne przeznaczone do wykonywania dzia∏alnoÊci gospodarczej dzia∏alnoÊci gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu spe∏niajà wymagania okreÊlone w przepisach o ochronie Êrodowiska materia∏ami wybuchowymi, bronià, amunicjà oraz wyrobami 2 i technologià o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym. (Dz. U. Nr 67, poz. 679 z póên. zm.) 8. ZaÊwiadczenie informujàce, ˝e na terenie, na którym po∏o˝one Art. 28 ust. 3 Ustawy z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony jest projektowane ekologiczne gospodarstwo rolne, nie nastàpi∏o Ârodowiska (Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 982 z póên. zm.) - przekroczenie dopuszczalnych st´˝eƒ szkodliwych substancji zanieczyszczajàcych powietrze i wod´ 9. Informacja o stanie przestrzegania wymagaƒ ochrony Êrodowiska § 6 ust. 1 pkt 5 rozporzàdzenia MRiRW z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie trybu sk∏adania i wzoru wniosku o dofinansowanie realizacji projektu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój 45 obszarów wiejskich 2004–2006” w zakresie dzia∏ania „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” (Dz. U. z 2004 r., Nr 270, poz. 2684) Podstawa prawna: art. 28 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206) 10. Informacja o spe∏nianiu minimalnych standardów w zakresie § 2 pkt 9 rozporzàdzenia MRiRW z dnia 4 listopada 2004 r. w sprawie ochrony Êrodowiska trybu sk∏adania i wzoru wniosku o dofinansowanie realizacji projektu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 6 2004–2006”„w zakresie dzia∏ania „U∏atwianie startu m∏odym rolnikom” (Dz. U. Nr 244, poz. 2454). Podstawa prawna: art. 28 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206) 11. Opinia w sprawie dopuszczalnoÊci gromadzenia Êcieków w zbiorniku § 26 ust. 3 rozporzàdzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia bezodp∏ywowym lub oczyszczania ich w przydomowej oczyszczalni 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaç Êcieków, gdy iloÊç tych Êcieków przekracza 5 m3 na dob´ a brak jest budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z póên. zm.) 1 warunków przy∏àczenia dzia∏ki do sieci wodociàgowej i kanalizacyjnej Podstawa prawna: art. 7 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz. 414 z póên. zm.) 12. Stanowisko odnoÊnie wp∏ywu zak∏adanego lotniska na Êrodowisko Art. 55 ust. 3 pkt 10 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze 2 (Dz. U. Nr 130, poz. 1112) 13. Opinia odnoÊnie wp∏ywu zak∏adanego làdowiska na Êrodowisko § 6 ust. 2 pkt 4 Rozporzàdzenia Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie ewidencji làdowisk 1 (Dz. U. z 2004 r. Nr 118 poz. 1238) 14. Opinia dotyczàca przestrzegania przepisów ochrony Êrodowiska § 4 ust. 1 pkt 5 Rozporzàdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8.12.2004 r. w sprawie trybu sk∏adania i wzoru wniosku 16 o dofinansowanie realizacji projektu w zakresie dzia∏ania „poprawa przetwórstwa i marketingu artyku∏ów rolnych”

153 4. DECYZJE PIENI¢˚NE

W tabeli 58 przedstawiono informacje o wysokoÊciach kar finansowych na∏o˝onych na podmioty za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze Êrodowiska.

Tabela 58. WysokoÊç kar za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze Êrodowiska w 2005 roku

Charakter decyzjiLiczba decyzji Kwota (z∏) Kary za wprowadzanie do wód lub ziemi Êcieków nieodpowiadajàcych wymaganym warunkom 50 1853688,97 Kary za przekroczenie ustalonych warunków poboru oraz za pi´trzenie wody wy˝sze od dozwolonego 1 2696,57 Kary za przekroczenie dopuszczalnej iloÊci wprowadzanych do powietrza gazów lub py∏ów 12 97615,31 Kary za przekroczenie dopuszczalnego poziomu ha∏asu 9 115294,29 Ogó∏em 72 2069295,14 ¸àcznie kary odroczone, rozliczone w zwiàzku z realizacjà inwestycji oraz roz∏o˝one na raty Kary odroczone 34 1871790,10 Kary rozliczone w zwiàzku z realizacjà inwestycji 15 17109739,09 Kary roz∏o˝one na raty 3 64679,73

5. OCHRONA ÂRODOWISKA PRZED POWA˚NYMI AWARIAMI

Dzia∏ania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska • nieprawid∏owego magazynowania chemikaliów, w Olsztynie w zakresie zapobiegania wystàpienia powa˝nych • braku pozwoleƒ wodno-prawnych na odprowadzanie awarii wynikajà z przepisów Ustawy z dnia 27 kwiet- Êcieków przemys∏owych do kanalizacji, nia 2001 roku Prawo ochrony Êrodowiska, jak równie˝ ustawy • braku decyzji zatwierdzajàcych gospodarowanie odpada- z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Ârodowiska. mi niebezpiecznymi. Definicj´ powa˝nej awarii okreÊlono w Prawie ochrony Êro- Na wypadek wystàpienia zdarzenia o znamionach powa˝- dowiska, art. 3 pkt 23 – oznacza ona „zdarzenie, w szczególno- nej awarii prowadzone sà ca∏odobowe dy˝ury. Plany dy˝urów Êci emisj´, po˝ar lub eksplozj´, powsta∏e w trakcie procesu przekazywane sà do Departamentu Przeciwdzia∏ania Powa˝- przemys∏owego, magazynowania lub transportu, w których wy- nym Awariom G∏ównego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska st´puje jedna lub wi´cej niebezpiecznych substancji, prowa- z/s w Gdaƒsku, Centrum Zarzàdzania Kryzysowego, Warmiƒ- dzàce do natychmiastowego powstania zagro˝enia ˝ycia lub sko-Mazurskiego Urz´du Wojewódzkiego w Olsztynie, Woje- zdrowia ludzi lub Êrodowiska lub powstania takiego zagro˝enia wódzkiej Komendy Stra˝y Po˝arnej i Powiatowych Komend z opóênieniem”. Stra˝y Po˝arnej oraz Starostw. WIOÂ prowadzi rejestr zak∏adów posiadajàcych znaczne W sprawach zwalczania powa˝nych awarii WIOÂ wspó∏- iloÊci substancji niebezpiecznych tj. potencjalnych sprawców dzia∏a∏ z Paƒstwowà Stra˝à Po˝arnà, organami administracji awarii. Ogó∏em zarejestrowano 61 zak∏adów, w tym 4 zaliczo- rzàdowej, samorzàdowej, Policjà, Paƒstwowà Inspekcjà Sani- ne do zak∏adów o du˝ym ryzyku wystàpienia powa˝nej awarii tarnà, Inspekcjà Transportu Drogowego, organami Nadzoru i 6 do zak∏adów o zwi´kszonym ryzyku. Budowlanego. Z Paƒstwowà Stra˝à Po˝arnà wspó∏pracowano Na obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego g∏ów- w zakresie ustalenia sposobu post´powania z substancjami ne zagro˝enia stwarzajà zak∏ady posiadajàce ∏atwopalne gazy niebezpiecznymi w przypadku zaistnienia zdarzeƒ awaryj- skroplone, gaz ziemny, produkty destylacji ropy naftowej oraz nych. Z Policjà wspó∏pracowano w realizacji kontroli o kryp- niektóre zak∏ady przetwórstwa spo˝ywczego stosujàce amo- tonimie „Niebezpieczne Przewozy”. Wspó∏praca z Urz´dem niak w instalacjach ch∏odniczych. Dozoru Technicznego (UDT) polega∏a na ocenie prawid∏owo- W 2005 roku w zakresie powa˝nych awarii skontrolowa- Êci zabezpieczeƒ êróde∏ zagro˝eƒ (stan techniczny instalacji no 40 jednostek gospodarczych, wydano 17 zarzàdzeƒ pokon- i urzàdzeƒ), podczas magazynowania i prze∏adunku paliw trolnych obejmujàcych 25 na∏o˝onych obowiàzków. Przepro- p∏ynnych, ze zwróceniem uwagi na dokonanie przez prowadzà- wadzone kontrole i stwierdzone na ich podstawie naruszenia cych stacje zg∏oszeƒ zbiorników paliwowych do UDT. W razie dotyczy∏y w szczególnoÊci: stwierdzonych nieprawid∏owoÊci wyst´powano do w∏aÊciwej • braku oznakowania znakami i symbolami ostrzegawczy- jednostki UDT. Z Urz´dem Morskim w Gdyni wspó∏pracowa- mi okreÊlajàcymi odpowiednià kategori´ niebezpieczeƒ- ∏a Delegatura w Elblàgu, podczas interwencji wynikajàcej ze stwa, miejsc magazynowania i przechowywania substan- zdarzenia awaryjnego na rzece. cji i preparatów niebezpiecznych, • braku zg∏oszeƒ instalacji, z których emisja nie wymaga pozwoleƒ, a których eksploatacja wymaga zg∏oszeƒ,

154 5.1. Prace badawczo-wdro˝eniowe, analizy prezentowali – przewodniczàcy zespo∏u oraz inspektor ds. po- i ekspertyzy dotyczàce powa˝nych awarii wa˝nych awarii. Efektem prac zespo∏u zosta∏a opracowana procedura, któ- WIOÂ prowadzi∏ w 2005 roku prace w ramach powo∏anego rej schemat wraz z opisem zosta∏ wprowadzony w ˝ycie zarzà- przez wojewod´ zespo∏u do opracowania procedury: „sk∏ado- dzeniem Nr 292 Wojewody Warmiƒsko-Mazurskiego z dnia wania transportu i utylizacji materia∏ów niebezpiecznych ze- 25 listopada 2005 roku w sprawie okreÊlenia zadaƒ wynikajà- branych podczas akcji ratowniczo-gaÊniczych na terenie woje- cych z ustalonej procedury sk∏adowania, transportu i unieszko- wództwa”, którego przewodniczàcym zosta∏ Warmiƒsko-Ma- dliwiania materia∏ów niebezpiecznych zebranych podczas akcji zurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska. ratowniczo-gaÊniczych na terenie województwa warmiƒsko- W dniach 09.08.2005 roku i 20.09.2005 roku odby∏y si´ spo- -mazurskiego. tkania robocze cz∏onków zespo∏u, w których WIOÂ Olsztyn re-

6. PODSUMOWANIE DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2005 ROKU

Z chwilà przystàpienia Polski do Unii Europejskiej coraz wy- blemów Êrodowiskowych, brak Êrodków na realizacj´ za- raêniej obserwuje si´ zachodzàce zmiany w dzia∏alnoÊci kon- ∏o˝onych planów w zakresie usuwania zaniedbaƒ trolnej IOÂ. w ochronie Êrodowiska oraz na remonty i modernizacje Z funkcji nakazowo-restrykcyjnej, Inspekcja przybiera instalacji, redukcja etatów i stanowisk pracy zwiàzanych stopniowo charakter organu doradczo-partnerskiego, z ochronà Êrodowiska, powodowana z∏à kondycjà finan- przy jednoczesnym zachowaniu mo˝liwoÊci zastosowania sowà zak∏adów, prawnych Êrodków przymuszajàcych. • koniecznoÊç dostosowania warunków produkcji do wy- Jednak˝e z dniem wejÊcia w ˝ycie ustawy o swobodzie dzia- mogów unijnych i kierowanie na ten cel ca∏oÊci posiada- ∏alnoÊci gospodarczej powsta∏y zauwa˝alne ograniczenia, nych zasobów (finansowych, kadrowych, organizacyj- a wr´cz utrudnienia w dzia∏alnoÊci kontrolnej IOÂ. nych), co obserwuje si´ powszechnie w zak∏adach bran˝y Dotyczy to przede wszystkim odstàpienia od czynnoÊci spo˝ywczej: spe∏nianie wymagaƒ ekologicznych w Êwietle s∏u˝bowych w sytuacji prowadzenia kontroli przez inny organ, powy˝szego nie jest priorytetem, oraz wspólnych kontroli z innymi instytucjami. • wysokie koszty uzyskiwania pozwoleƒ na korzystanie ze Problemem wymagajàcym weryfikacji jest zakres nowych Êrodowiska (opracowania wniosków i op∏at za decyzje): obowiàzków na∏o˝onych na IOÂ przez ustawy. W wielu przy- w ma∏ych kilkuosobowych zak∏adach wydatkowanie padkach obowiàzki powinny spoczywaç na organach samorzà- Êrodków na ochron´ Êrodowiska koƒczy si´ na wydatkach dowych, jak te˝ innych organach kontrolnych (Inspekcja Han- poniesionych na uregulowania formalnoprawne, dlowa, Paƒstwowa Inspekcja Sanitarna). • niska ÊwiadomoÊç ekologiczna cz´Êci w∏aÊcicieli ma∏ych W roku 2005 podobnie, jak w latach poprzednich, stwier- zak∏adów i przekonanie, ˝e niewielka produkcja nie dzono powolnà popraw´ przestrzegania wymagaƒ ochrony szkodzi Êrodowisku, Êrodowiska przez jednostki, które podlegajà bie˝àcemu nad- • omijanie procedur prawnych z uwagi na d∏ugi czas ocze- zorowi kontrolnemu Inspekcji Ochrony Ârodowiska. W du˝ej kiwania na za∏atwienie spraw, dotyczy zw∏aszcza proce- mierze wynika to ze stosowania karnych instrumentów admi- sów inwestycyjnych i decyzyjnych z zakresu ochrony Êro- nistracyjnych. dowiska. Do obszarów, w których ta poprawa jest dostrzegalna zali- W roku 2005 do najcz´Êciej stwierdzanych naruszeƒ w trak- czyç mo˝na gospodark´ komunalnà w miastach i gminach cie kontroli przestrzegania wymagaƒ ochrony Êrodowiska zali- oraz jednostki produkcyjne o stabilnej sytuacji finansowej. czono: Na uwag´ zas∏uguje fakt stosunkowo s∏abej poprawy prze- • odprowadzanie Êcieków z naruszeniem warunków po- strzegania prawa ochrony Êrodowiska w jednostkach z sekto- zwolenia wodnoprawnego, ra ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Uzyskiwana poprawa • prowadzenie dzia∏alnoÊci bez wymaganych uregulowaƒ for- w tej grupie jednostek jest w wi´kszoÊci efektem realizacji obo- malnoprawnych w zakresie gospodarki wodno-Êciekowej, wiàzków nak∏adanych w wyniku prowadzonych kontroli. • brak badaƒ Êcieków komunalnych lub deszczowych do- We wszystkich przeprowadzanych kontrolach planowych p∏ywajàcych i odp∏ywajàcych z oczyszczalni Êcieków i wi´kszoÊci pozaplanowych sprawdzano op∏aty za korzystanie do Êrodowiska, ze Êrodowiska. • brak wymaganego prawem pozwolenia na wprowadzanie Wyniki dzia∏aƒ kontrolnych wykazujà, ˝e najcz´stszymi gazów lub py∏ów do powietrza, przyczynami nieprzestrzegania przepisów prawa ochrony Êro- • nieprawid∏owe prowadzenie procesu produkcyjnego dowiska sà: zwiàzane z emisjà przekraczajàcà wartoÊci dopuszczalne • niewystarczajàca ich znajomoÊç, co mo˝e byç spowodowa- lub z∏y stan techniczny instalacji i urzàdzeƒ ochrony po- ne du˝à iloÊcià pojawiajàcych si´ nowych aktów prawnych, wietrza, • niejednolite, a nawet niespójne, czy rozbie˝ne interpreta- • ucià˝liwoÊç ha∏asowa zwiàzana z pracà urzàdzeƒ eksplo- cje przepisów prawnych przez organy ochrony Êrodowiska, atowanych na zewnàtrz obiektów (bez zabezpieczeƒ aku- • s∏aba kondycja finansowa wielu przedsi´biorstw, co ogra- stycznych), jak równie˝ praca wentylatorów dachowych nicza inwestowanie w rozwiàzywanie dostrzegalnych pro- wentylacji wymuszonej pomieszczeƒ,

155 • brak informacji o korzystaniu ze Êrodowiska sk∏adanych do Urz´du Marsza∏kowskiego i WIOÂ, brak wniesionych op∏at lub nieterminowe ich wp∏acanie. Kontrole w 2005 roku obejmowa∏y przede wszystkim nast´- pujàce zagadnienia: ograniczenie emisji substancji i energii do Êrodowiska, gospodark´ wodno-Êciekowà, ochron´ przed ha∏asem, przeciwdzia∏anie powa˝nym awariom, ocen´ prawid∏owoÊci post´powania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi, przestrzeganie przepisów o odpadach opakowaniowych, wype∏nianie przez inwestorów wymagaƒ ochrony Êrodowiska. Szereg naruszeƒ stwierdzonych w trakcie kontroli skutko- wa∏o zastosowaniem przewidzianych w przepisach sankcji karnych, w tym administracyjnych kar pieni´˝nych. Niezale˝nie od podejmowanych Êrodków restrykcyjnych inspektorzy udzie- lali bie˝àcych pouczeƒ i instrukta˝y dotyczàcych obowiàzków cià˝àcych na prowadzàcych instalacje. Sprawozdanie liczbowe z dzia∏alnoÊci kontrolnej Woje- wódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska w Olsztynie przedstawia tabela 59 i rycina 99.

Kontrole planowe Kontrole pozaplanowe Kontrole interwencyjne

150 418

176

Ryc. 99. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2005 roku

156 z zasadniczymi wymaganiami zasadniczymi z

- Liczba decyzji w zakresie niezgodnoÊci wyrobu wyrobu niezgodnoÊci zakresie w decyzji Liczba 20

podstawie ustawy o dost´pie do informacji publicznej informacji do dost´pie o ustawy podstawie informacji lub udost´pnienie dokumentów i danych na danych i dokumentów udost´pnienie lub informacji

85 19 Liczba wystàpieƒ skierowanych do WIOÂ o udzielenie o WIOÂ do skierowanych wystàpieƒ Liczba

próbki do analizy do próbki

Liczba wydanych opinii i zaÊwiadczeƒ i opinii wydanych Liczba

Z pomiarem lub z pobraniem pobraniem z lub pomiarem Z 8 38

18 148

Ogó∏em Liczba postanowieƒ Liczba wystàpienia 12 37 16 17

powa˝nej awarii

Liczba przypadków

lub roz∏o˝enia na raty na roz∏o˝enia lub z wystàpieniem awarii wystàpieniem z

odroczenia terminu p∏atnoÊci kar kar p∏atnoÊci terminu odroczenia

ustawy – Prawo ochrony Êrodowiska w zwiàzku zwiàzku w Êrodowiska ochrony Prawo – ustawy 2

1 36

16 Liczba decyzji odmawiajàcych odmawiajàcych decyzji Liczba Liczba decyzji wydanych na podstawie art. 247 247 art. podstawie na wydanych decyzji Liczba

ustawy o odpadach o ustawy

Ukoƒczy∏y przedsi´wzi´cie Ukoƒczy∏y

Liczba decyzji wydanych na podstawie art. 59 ust. 2 ust. 59 art. podstawie na wydanych decyzji Liczba 1 35 15

15a

wstrzymanej dzia∏alnoÊci wstrzymanej Powinny ukoƒczyç przedsi´wzi´cie ukoƒczyç Powinny

- Liczba decyzji wyra˝ajàcych zgod´ na podj´cie podj´cie na zgod´ wyra˝ajàcych decyzji Liczba 34 16 15

które korzystajà

z odroczenia kar Liczba podmiotów,

naruszeƒ lub zaniedbaƒ lub naruszeƒ

z mocy prawa mocy z -

Liczba decyzji wyznaczajàcych termin usuni´cia usuni´cia termin wyznaczajàcych decyzji Liczba 3 33 14

na podstawie art 56 ustawy – Prawo budowlane Prawo – ustawy 56 art podstawie na

z decyzji WIOÂ decyzji z przystàpienia do u˝ytkowania obiektu budowlanego budowlanego obiektu u˝ytkowania do przystàpienia -

4 32

wynikajàcych 13 egzekucyjnych Liczba decyzji wyra˝ajàcych sprzeciw do zamiaru zamiaru do sprzeciw wyra˝ajàcych decyzji Liczba

Liczba post´powaƒ

Prawo ochrony Êrodowiska ochrony Prawo

o Inspekcji Ochrony Ârodowiska Ochrony Inspekcji o

wydanych na podstawie art. 365 ust. 2 ustawy – – ustawy 2 ust. 365 art. podstawie na wydanych

W trybie art. 16 ust. 2 ustawy ustawy 2 ust. 16 art. trybie W 3

- 31

12 Liczba decyzji o wstrzymaniu u˝ytkowania instalacji u˝ytkowania wstrzymaniu o decyzji Liczba

wstrzymujàcych dzia∏alnoÊç wstrzymujàcych

Ogó∏em

Liczba decyzji o wstrzymaniu u˝ytkowania instalacji i instalacji u˝ytkowania wstrzymaniu o decyzji Liczba 3 30 206 11 Samorzàdowej

o Inspekcji Ochrony Ârodowiska Ochrony Inspekcji o

Liczba zarzàdzeƒ pokontrolnych zarzàdzeƒ Liczba - W trybie art. 16 ust. 2 ustawy ustawy 2 ust. 16 art. trybie W 29 10 418

do organów administracji

skontrolowanych w okresie sprawozdawczym okresie w skontrolowanych Liczba wniosków i wystàpieƒ Rzàdowej Ogó∏em

w tym: w 62 28

09 613

Liczba udzielonych pouczeƒ udzielonych Liczba w ewidencji WIOÂ ewidencji w 27 203 08 ze Êrodowiska

1480 korzystajàcych

Liczba podmiotów

Kwota z∏ Kwota Liczba kontroli w zakresie nadzoru runku nadzoru zakresie w kontroli Liczba 26 65 07 7750

karnych Ogó∏em Liczba kontroli o charakterze instrukta˝owym charakterze o kontroli Liczba 25 37 06 146 Liczba mandatów

Wykroczenia

orzeczono win´ orzeczono

Liczba kontroli interwencyjnych kontroli Liczba Liczba spraw, w ktorych ktorych w spraw, Liczba 1

05 150

do sàdów Ogó∏em pozaplanowych grodzkich 1 23

04 326

Liczba wniosków

orzeczono win´ orzeczono

planowych - Liczba spraw, w ktorych ktorych w spraw, Liczba 22 03 418

w tym: Êcigania Ogó∏em z pomiarami z do organów 3 21 02 143 Liczba wniosków

Liczba kontroli

wymagaƒ ochrony Êrodowiska ochrony wymagaƒ

na podstawie których stwierdzono naruszenia naruszenia stwierdzono których podstawie na 430 01a Ogó∏em 01 744 Tabela 59. Zestawienie liczbowe Tabela z dzia∏alnoÊci kontrolnej

157 Kana∏ Elblàski w okolicy Ostródy, Kana∏ Elblàski w okolicy Ostródy, fot. Jerzy ¸aêniewski XII. DZIA¸ALNOÂå WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ

1. WPROWADZENIE

Zadania i zakres funkcjonowania Funduszu okreÊlajà ustawy: Znaczàce efekty przynosi wspó∏praca z: Prawo ochrony Êrodowiska i Prawo wodne. • Narodowym Funduszem Ochrony Ârodowiska i Gospo- G∏ównà przes∏ankà utworzenia Wojewódzkiego Funduszu darki Wodnej w Warszawie, by∏o wydzielenie publicznych Êrodków finansowych i kierowa- • Fundacjà EKOFUNDUSZ w Warszawie, nie ich na cele bezpoÊrednio zwiàzane z ekologià. Ârodki Fun- • Bankiem Ochrony Ârodowiska SA. duszu sta∏y si´ wa˝nym instrumentem realizacji d∏ugotrwa∏ej strategii ochrony Êrodowiska. Rola Wojewódzkiego Funduszu w pozyskiwaniu Podstaw´ wyboru zadaƒ do dofinansowania przez Fundusz Êrodków z funduszy europejskich stanowià: Strategia Rozwoju Spo∏eczno-Gospodarczego Wojewódz- twa Warmiƒsko-Mazurskiego z dnia 24.07.2000 roku, przyj´ta Wojewódzki Fundusz w procesie pozyskiwania i zarzàdza- uchwa∏à Sejmiku Samorzàdowego Województwa Warmiƒsko- nia Êrodkami z funduszy Unii Europejskiej ma doÊç ograniczo- -Mazurskiego oraz Lista Przedsi´wzi´ç Priorytetowych Woje- ne znaczenie. wódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej Praktycznie zosta∏ wyeliminowany z procedury naboru w Olsztynie, zatwierdzane przez Rad´ Nadzorczà Funduszu. wniosków do Zintegrowanego Programu Operacyjnego Roz- Zasady, organizacj´ i tryb dzia∏ania WFOÂiGW w Olsztynie woju Regionalnego, co niestety odbi∏o si´ w zauwa˝alnym okreÊla Statut nadany Uchwa∏à nr 51/291/02 Zarzàdu Woje- spadku zainteresowania samorzàdów po˝yczkami z Funduszu wództwa Warmiƒsko-Mazurskiego z dnia 10 wrzeÊnia 2002 ro- na rzecz pomocy dotacyjnej ze ZPORR. ku, uzgodniony z ministrem w∏aÊciwym do spraw Êrodowiska. Funduszem, w którym instytucjonalnie zaistnia∏ Woje- Rok 2005 by∏ siódmym rokiem dzia∏alnoÊci Wojewódzkie- wódzki Fundusz jest Fundusz SpójnoÊci (ang. Cohesion Fund). go Funduszu w województwie warmiƒsko-mazurskim. Jest to Fundusz adresowany do aglomeracji powy- Wojewódzki Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki ˝ej 100 000 mieszkaƒców, którego celem jest wsparcie zadaƒ Wodnej w Olsztynie wspó∏pracuje z jednostkami na szczeblu o zasi´gu ponadregionalnym. województwa – Departamentem Ochrony Ârodowiska oraz W jego ramach wsparcie mogà uzyskaç du˝e projekty Departamentem Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa o wartoÊci przekraczajàcej 10 mln euro w zakresie: poprawy ja- Urz´du Marsza∏kowskiego, a tak˝e Wydzia∏em Ârodowiska koÊci wód powierzchniowych, zwi´kszenia dost´pnoÊci wody i Rolnictwa Urz´du Wojewódzkiego w Olsztynie – wspó∏praca do picia i poprawy jej jakoÊci, ograniczenia emisji zanieczysz- dotyczy takich zagadnieƒ jak: czeƒ do powietrza, racjonalizacji gospodarki odpadami, a tak- • ustalanie wojewódzkich priorytetów ekologicznych, ˝e zapewnienia bezpieczeƒstwa przeciwpowodziowego. • realizacja zadaƒ wspomaganych finansowo przez Struktura zarzàdzania Funduszem SpójnoÊci w sektorze Fundusz. Êrodowiska jest dosyç z∏o˝ona. Oprócz Instytucji PoÊredni- Kolejnym partnerem Funduszu jest Wojewódzki Inspekto- czàcej I szczebla w Ministerstwie Ârodowiska, wyst´pujà tak- rat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie, z którym wspó∏praca do- ˝e instytucje poÊredniczàce dwóch innych szczebli, tj. Naro- tyczy nast´pujàcego zakresu: dowy Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej • informacji o stanie Êrodowiska, wykorzystywanej dla two- i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Ârodowiska i Gospodarki rzenia listy zadaƒ priorytetowych, dofinansowywanych Wodnej. przez Fundusz, Wojewódzki Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki • potwierdzania efektów ekologicznych osiàgni´tych Wodnej w Olsztynie pe∏ni rol´ instytucji przyjmujàcej i doko- przez zrealizowane inwestycje, dofinansowywane przez nujàcej wst´pnej weryfikacji formalnej wniosków z terenu Fundusz. województwa warmiƒsko-mazurskiego. Projekty sà nast´p- Ponadto Wojewódzki Fundusz wspó∏pracuje z instytucjami nie przekazywane do NFOÂiGW, który prowadzi dalsze pro- i organizacjami statutowo dzia∏ajàcymi na rzecz ochrony Êro- cedury we wspó∏pracy z Wojewódzkim Funduszem i Wnio- dowiska. skodawcà.

159 W 2005 roku trwa∏y prace nad 4 g∏ównymi zadaniami z te- 4. Budowa zak∏adu unieszkodliwiania odpadów komunal- renu województwa warmiƒsko-mazurskiego, zg∏oszonymi nych wraz ze sk∏adowiskiem odpadów w Siedliskach k. E∏ku. do Funduszu SpójnoÊci: Wnioskodawca: Zwiàzek Mi´dzygminny „Gospodarka Ko- munalna” w E∏ku 1. Racjonalizacja gospodarki odpadami i rekultywacja Planowany ca∏kowity koszt zadania: 131,1 mln z∏ sk∏adowisk w Elblàgu. Planowany udzia∏ Funduszu SpójnoÊci: 104,8 mln z∏ (80%) • Wnioskodawca: miasto Elblàg i ZUO Sp. z o.o. w Elblàgu Zasi´g projektu: • Planowany ca∏kowity koszt zadania: 60,7 mln z∏ oko∏o 160 tys. mieszkaƒców z 12 JST z 4 powiatów: e∏ckie- • Planowany udzia∏ Funduszu SpójnoÊci: 46,2 mln z∏ (76%) go, go∏dapskiego, oleckiego i piskiego; • Zasi´g projektu: Planowany zakres: ok. 155 tys. mieszkaƒców z 6 jednostek samorzàdu tery- budowa zak∏adu mechaniczno-biologicznego przetwarza- torialnego (JST) – miasto Elblàg i gminy: Elblàg, Tolk- nia odpadów, budowa nowego sk∏adowiska odpadów obo- micko, Gronowo Elblàskie, Milejewo i Markusy. Doce- j´tnych, rozbudowa systemu selektywnego gromadzenia lowo jest mo˝liwa wspó∏praca z kolejnymi gminami; odpadów, rekultywacja starych sk∏adowisk odpadów ko- • Planowany zakres: munalnych oraz program edukacji ekologicznej. rozbudowa Zak∏adu Utylizacji Odpadów (ZUO) w El- blàgu, intensyfikacja selektywnej zbiórki odpadów, re- Na Wojewódzkiej LiÊcie Zadaƒ planowanych do dofinan- kultywacja wysypiska odpadów dla miasta Elblàg w Gro- sowania ze Êrodków Funduszu SpójnoÊci, znajdujà si´ jeszcze nowie Górnym oraz likwidacja „dzikich wysypisk” i re- inne zadania o mniejszym stopniu przygotowania. Sà to: kultywacja terenu Modrzewiny; • Regulacja gospodarki wodnej na Kanale Elblàskim – projekt zg∏oszony przez RZGW w Gdaƒsku i obejmu- 2. System zagospodarowania odpadów komunalnych Olsz- jàcy regulacj´ gospodarki wodnej na Kanale Elblàskim tynie. Budowa zak∏adu unieszkodliwiania odpadów. – blisko 100 km szlaku wodnego wraz z ochronà przeciw- Wnioskodawca: miasto Olsztyn powodziowà o szacunkowym koszcie 58 mln z∏. Planowany ca∏kowity koszt zadania: 72,1 mln z∏ • Monitoring Êrodowiska na terenie województwa warmiƒ- Planowany udzia∏ Funduszu SpójnoÊci: 46,1 mln z∏ (64%) sko-mazurskiego – projekt zg∏oszony przez WIOÂ Zasi´g projektu: w Olsztynie i zak∏adajàcy opracowanie i wdro˝enie kom- oko∏o 553 tys. mieszkaƒców z 40 JST z powiatów olsztyƒ- pleksowego systemu monitoringu Êrodowiska na terenie skiego, bartoszyckiego, k´trzyƒskiego, lidzbarskiego, szczy- województwa warmiƒsko-mazurskiego (woda, powietrze, cieƒskiego, mràgowskiego i piskiego; ha∏as, promieniowanie elektromagnetyczne), planowany Planowany zakres: koszt to blisko 33 mln z∏. budowa zak∏adu mechaniczno-biologicznego przetwarza- Fundusz SpójnoÊci w naszym województwie adresowany nia odpadów, budowa nowego sk∏adowiska odpadów obo- by∏ w pierwszej kolejnoÊci do dwóch najwi´kszych miast j´tnych, rozbudowa systemu selektywnego gromadzenia – Olsztyna i Elblàga. DoÊwiadczenia krajowe wskazujà jednak, odpadów oraz rekultywacja starych sk∏adowisk odpadów ˝e jest mo˝liwe skuteczne ubieganie si´ o Êrodki z tego Fundu- komunalnych i program edukacji ekologicznej; szu w ramach projektów przygotowanych przez kilka lub kilka- naÊcie samorzàdów, skupionych w ramach celowych zwiàzków 3. Regulacja gospodarki wodno-Êciekowej w gminach Re- lub integrujàcych si´ w inny sposób, np. zak∏adane przez wiele gionu Wielkich Jezior Mazurskich. gmin spó∏ki komunalne. Wnioskodawca: Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazur- Wojewódzki Fundusz, dostrzegajàc potrzeb´ integracji skich dzia∏aƒ pojedynczych samorzàdów, by∏ inicjatorem wielu spo- Planowany ca∏kowity koszt zadania: 362,7 mln z∏ tkaƒ, seminariów i warsztatów, poÊwi´conych sprawom wspól- Planowany udzia∏ Funduszu SpójnoÊci: 308,3 mln z∏ (85%) nych projektów. W 2005 roku by∏o to ogó∏em 78 spotkaƒ, naj- Zasi´g projektu: cz´Êciej organizowanych na wyraêne proÊby zainteresowanych oko∏o 238 tys. mieszkaƒców z 22 JST z 6 powiatów (gi˝yc- samorzàdów. kiego, k´trzyƒskiego, mràgowskiego, piskiego, szczycieƒ- Istnieje potrzeba kreowania wizji rozwoju województwa skiego i w´gorzewskiego); i przyj´cia konkretnych rozwiàzaƒ, jak chocia˝by ustalenia Planowany zakres: optymalnej sieci rejonów gospodarki odpadami, programów blisko 200 zadaƒ z zakresu gospodarki wodno-Êciekowej gospodarki wodno-Êciekowej w oparciu o gospodark´ zlewnio- w Rejonie Wielkich Jezior (rozbudowa i modernizacja wà, itp. oczyszczalni Êcieków z powi´kszeniem dotychczasowej Takà rol´ mo˝e i powinien spe∏niaç Wojewódzki Fundusz, przepustowoÊci o 2000 m3/dob´, efektywniejsze wykorzy- który jest do tego przygotowany kadrowo, sprz´towo i admini- stanie dotychczas wybudowanych oczyszczalni Êcieków stracyjnie. poprzez odbiór dodatkowych Êcieków w iloÊci oko∏o 8212 m3/dob´, wybudowanie ponad 600 km kanalizacji, przy∏àczenie do kanalizacji oko∏o 85 tys. mieszkaƒców, zmodernizowanie 13 stacji uzdatniania wody, wybudowanie ponad 362 km sieci wodociàgowej);

160 2. DZIA¸ALNOÂå INWESTYCYJNA

2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego W trzech przypadkach zrealizowano kot∏ownie opalane s∏omà. Nadprodukcja s∏omy zbó˝ i rzepaku, mo˝e i powin- Zadania realizowane przy pomocy finansowej Wojewódzkiego na byç wykorzystana jako paliwo. Koszt 1 GJ energii cieplnej Funduszu z zakresu ochrony atmosfery (tab. 60) mia∏y na celu: ze s∏omy jest oko∏o dwukrotnie mniejszy ni˝ z w´gla kamien- • ograniczenie emisji zanieczyszczeƒ do powietrza wskutek: nego. Jednak w województwie warmiƒsko-mazurskim s∏oma – modernizacji istniejàcych kot∏owni i systemów cieplnych generalnie nie jest wykorzystywana do celów energetycznych, z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii, mimo ˝e zagospodarowanie jej nadwy˝ek jest k∏opotliwym – energetycznego wykorzystania biomasy poprzez produk- problemem. Sà one palone na polach, stanowiàc zagro˝enie cj´ biopaliw, po˝arowe i przyczyn´ wielu chorób roÊlin. – modernizacji istniejàcych kot∏owni ze zmianà paliw Ciekawym zadaniem realizowanym przez przedsi´biorstwo na niskoemisyjne, I∏awskie Wodociàgi Sp. z o. o., przy dofinansowaniu ze Êrod- – dzia∏aƒ, prowadzàcych do zmniejszenia zu˝ycia paliwa, ków Wojewódzkiego Funduszu, by∏o wykorzystanie biogazu a zatem do ograniczenia emisji zanieczyszczeƒ; (gaz z fermentacji osadów Êciekowych) do produkcji energii • racjonalizacj´ wytwarzania i u˝ytkowania ciep∏a polega- elektrycznej i cieplnej. jàcà na: Wykorzystanie biogazu w oczyszczalniach Êcieków jest jed- – kompleksowej modernizacji systemów energetycznych nà z najbardziej ekonomicznych metod pozyskiwania energii, z uj´ciem êród∏a, przesy∏u oraz odbioru ciep∏a, gdy˝ gaz ze Êcieków, jako produkt uboczny najcz´Êciej jest bez- – dzia∏aniach podnoszàcych efektywnoÊç przesy∏u ciep∏a produktywnie spalany. Na oczyszczalni Êcieków w I∏awie (sieci preizolowane). w okresie letnim 2/3 produkcji biogazu by∏o spalane na po- Inwestycje powsta∏e na podstawie umów zawartych w 2005 chodni, zwi´kszajàc emisj´ zanieczyszczeƒ do atmosfery. roku stworzà warunki m. in. do zmniejszenia: Na uwag´ zas∏ugujà równie˝ kompleksowe dzia∏ania po- • emisji dwutlenku w´gla o 18 673 Mg/a, dejmowane przez szpitale z naszego województwa, zmierzajà- • emisji dwutlenku siarki o 81 Mg/a, ce do redukcji emisji zanieczyszczeƒ i zmniejszenia strat ener- • py∏ów o 211 Mg/a, gii. Zadania realizowane przy wspó∏udziale Êrodków Woje- • tlenku w´gla o 632 Mg/a. wódzkiego Funduszu, polega∏y m.in. na wykorzystaniu odna- W roku 2005 nastàpi∏ dalszy znaczàcy wzrost zainteresowa- wialnych êróde∏ energii czy modernizacji systemów ciep∏owni- nia beneficjentów wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii. czych wraz z termomodernizacjà obiektów. Wi´kszoÊç realizowanych zadaƒ z tego zakresu dotyczy∏a wy- Kompleksowe dzia∏ania podjà∏ Wojewódzki Szpital Reha- korzystania energetycznego biomasy w postaci zr´bków drew- bilitacyjny w Górowie I∏aweckim, Wojewódzki Szpital Rehabi- na i odpadów drzewnych. Wynika to m.in. z dost´pnoÊci tego ro- litacyjny dla Dzieci w Ameryce, a tak˝e Szpitale w Bartoszy- dzaju paliwa, jak i te˝ z upowszechnienia si´ technologii spalania. cach i Olsztynie. Wykorzystanie tego rodzaju paliwa, oprócz osiàgni´cia efektu ekologicznego, przyczynia si´ równie˝ do aktywizacji gospodarczej ca∏ego regionu.

Tabela 60. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Gmina Orneta Zmniejszenie emisji zanieczyszczeƒ w wyniku likwidacji lokalnych kot∏owni i pod∏àczenie do ciep∏owni miejskiej ORNETA w Ornecie 2 Zak∏ad Energetyki Cieplnej Spó∏ka z o.o. Modernizacja systemu grzewczego w Zak∏adzie Energetyki Cieplnej w Bia∏ej Piskiej w Bia∏ej Piskiej 3 Gmina Górowo I∏aweckie Modernizacja sytemu grzewczego w obiektach gminnych (szko∏a i remiza OSP w Kamiƒsku) 4 Powiat E∏cki Modernizacja systemu grzewczego w Zespole Szkó∏ Nr 1 w E∏ku 5 ORFA Ma∏gorzata Janowska Kompleksowa termomodernizacja z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii w obiekcie przeznaczonym na cele mieszkalno-us∏ugowe w Wydminach 6 Gmina Mi∏akowo Modernizacja systemu grzewczego wraz z termomodernizacjà Zespo∏u Szkó∏ w Mi∏akowie 7 I∏awskie Wodociàgi Sp. z o.o. Wykorzystanie biogazu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej oraz modernizacja instalacji ciep∏owniczej w budynku w I∏awie 8 Regionalny OÊrodek Kultury w Olecku Ograniczenie strat energii cieplnej budynku Regionalnego OÊrodka Kultury w Olecku „Mazury Garbate” „Mazury Garbate” 9 Miejskie Przed. Energetyki Modernizacja systemu cieplnego miasta Olsztyna w latach 2004–2005 Cieplnej Sp. z o.o. w Olsztynie 10 Samodzielny Publiczny Zespó∏ Kompleksowe rozwiàzanie problemu poszanowania energii w SPZGiChP w Olsztynie z zastosowaniem odnawialnych Gruêlicy i Chorób P∏uc êróde∏ energii – opracowanie dokumentacji techniczno-ekonomicznej SPZGiChP w Olsztynie 11 Gmina Ryn Termomodernizacja budynku mieszkalnego 12 Powiat K´trzyƒski Modernizacja sytemu energetycznego wraz z termomodernizacjà w Zespole Szkó∏ Budowlanych w K´trzynie

161 Tabela 60. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 13 Gmina Prostki Modernizacja systemu grzewczego w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Prostkach 14 „Spo∏em” Powszechna Spó∏dzielnia Termomodernizacja z modernizacjà systemu grzewczego budynku sklepu w Nidzicy przy ul. Warszawskiej Spo˝ywców w Nidzicy 15 Spó∏dzielnia Mieszkaniowa w OHZ Modernizacja systemu grzewczego w Spó∏dzielni Mieszkaniowej w Ruskiej Wsi z zastosowaniem kot∏owni na biomas´ Skarbu Paƒstwa Ruska WieÊ 16 Gmina Miejska Gi˝ycko Po∏àczenie sieci cieplnej kot∏owni Osiedla XXX-lecia i kot∏owni przy ul. Sikorskiego 4 17 Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny Kompleksowe rozwiàzanie systemu ciep∏owniczego Wojewódzkiego Szpitala Rehabilitacyjnego w Górowie I∏aweckim w Górowie I∏aweckim 18 Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny Instalacja s∏oneczna do przygotowania ciep∏ej wody u˝ytkowej na potrzeby Szpitala w Ameryce 19 Piotr Jackowicz Modernizacja systemu grzewczego OÊrodka Wypoczynkowego w Sàp∏atach 20 Gmina Janowiec KoÊcielny Modernizacja systemu grzewczego z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii 21 QUERCUS Sp. z o.o. Produkcja biopaliw sta∏ych – zakup urzàdzeƒ do odzysku odpadów drzewnych 22 Gmina Godkowo Termomodernizacja budynku szko∏y wraz z budowà kot∏owni na biomas´ w miejscowoÊci Dobry 23 Powiat W´gorzewski Modernizacja kot∏owi w´glowej na gazowo-olejowà w budynku administracyjnym przy ul. Gen. Bema w W´gorzewie 24 Powiat Mràgowski Modernizacja systemu grzewczego w Liceum Ogólnokszta∏càcym w Mràgowie 25 Spó∏dzielnia Mieszkaniowa w Wieliczkach Kompleksowa modernizacja sytemu grzewczego w Spó∏dzielni Mieszkaniowej w Wieliczkach 26 Parafia Rzymskokatolicka Kompleksowe rozwiàzanie systemu ciep∏owniczego domu parafialnego i koÊcio∏a w parafii Sw. Jana Kantego pw. Êw. Jana Kantego w Kamionkach w Kamionkach 27 Kazimierz Pielech Odnawialne êród∏a energii – za∏o˝enie plantacji wierzby energetycznej 28 Parafia Rzymskokatolicka Kompleksowe rozwiàzanie systemu ciep∏owniczego Domu Pielgrzyma Parafii Rzymskokatolickiej w G∏otowie pw. NajÊwi´tszego Zbawiciela w G∏otowie z zastosowaniem odnawialnych êróde∏ energii 29 Miejskie Przedsi´biorstwo Projekt dotyczàcy mo˝liwoÊci wykorzystania biodiesla jako paliwa w autobusach komunikacji Komunikacyjne Sp. z o.o. w Olsztynie 30 Stanis∏aw To∏wiƒski Zakup i instalacja systemu solarnego w budynku mieszkalnym Wajsznory 31 Piotr Turkowski Zakup i monta˝ systemu grzewczego wyposa˝onego w system solarny w budynku jednorodzinnym 32 Dom Zakonny Zgromadzenia Modernizacja systemu grzewczego w Domu Zakonnym Zgromadzenia Sióstr Êw. Katarzyny w Ornecie Sióstr Êw. Katarzyny w Ornecie 33 Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie Termomodernizacja z likwidacjà kot∏owni na paliwo sta∏e i pod∏àczenie do miejskiej sieci 34 Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie Termomodernizacja budynku KP II nr 1 przy ul. Pstrowskiego 3 w Olsztynie 35 Parafia Êw. Aposto∏ów Piotra Modernizacja kot∏owni z w´glowej na kot∏owni´ na biomas´ w koÊciele Âw. Aposto∏ów Piotra i Paw∏a w W´gorzewie i Paw∏a w W´gorzewie 36 Parafia Rzymskokatolicka Kompleksowe rozwiàzanie problemu ciep∏owniczego Parafii Rzymskokatolickiej w Kutach z zastosowaniem p. w. NMP Matki KoÊcio∏a w Kutach odnawialnych êróde∏ energii 37 Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny Instalacja s∏oneczna do przygotowania ciep∏ej wody u˝ytkowej na potrzeby Szpitala Rehabilitacyjnego Ameryce w Ameryce 38 Sàd Okr´gowy w Elblàgu Modernizacja systemu grzewczego w budynku Sàdu Okr´gowego w Nowym MieÊcie Lubawskim 39 Parafia Rzymskokatolicka pw. Matki Kompleksowa termomodernizacja koÊcio∏a pw Matki Bo˝ej Królowej Polski w Elblàgu Bo˝ej Królowej Polski w Elblàgu 40 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Kompleksowa termomodernizacja budynku siedziby Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elblàskiej 41 Urszula i Bohdan Ho∏owieccy Zakup i instalacja systemu grzewczego wyposa˝onego w kocio∏ opalany biomasà w budynku jednorodzinnym w Olsztynie przy ul. Klonowej 34 42 AKS Sp. z o.o. Dzia∏ania wspierajàce uzyskanie certyfikatu ekologicznego – badanie kolektorów s∏onecznych

2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna • ochronà czystoÊci wód w zlewniach rzek i jezior poprzez: – realizacj´ zadaƒ dotyczàcych budowy, rozbudowy i mo- Realizacja zadaƒ w dziedzinie ochrony wód i gospodarki wod- dernizacji oczyszczalni Êcieków, nej (tab. 61) skupia∏a si´ na dzia∏aniach zwiàzanych z: – budow´ lub rozbudow´ kanalizacji sanitarnej ze szcze- • ochronà czystoÊci jezior ze szczególnym uwzgl´dnieniem gólnym uwzgl´dnieniem kolektorów opaskowych odpro- zlewni jeziora Wadàg, Zalewu WiÊlanego, jezior warmiƒ- wadzajàcych Êcieki poza zlewni´ bezpoÊrednià jezior, skich i mazurskich; – ograniczenie sp∏ywu zanieczyszczeƒ obszarowych po- • ochronà czystoÊci wód w zlewniach wybranych rzek: przez budow´ separatorów na kanalizacji deszczowej, Drw´cy, Krutyni, Narwi, ¸yny, Pas∏´ki, Pisy i innych rzek wykonanie barier fitosanitarnych, w zlewni Zalewu WiÊlanego; – budow´ p∏yt gnojowych i zbiorników na gnojowic´;

162 • ochronà zasobów wód podziemnych bez izolacji; • rozbudow´ i modernizacj´ 3 oczyszczalni Êcieków • budowà i modernizacjà stacji uzdatniania wody; pod kàtem odwadniania osadów i zwi´kszenia przepu- • zwi´kszeniem zasobów wodnych poprzez realizacj´ za- stowoÊci do 560 m3/d oraz dostosowania technologii daƒ, zwiàzanych z ma∏à retencjà na obszarach rolnych do wymogów Unii Europejskiej; i leÊnych. • budow´ i modernizacj´ 4 stacji uzdatniania wody o zdol- Realizacja umów, zawartych w 2005 roku przyniesie wy- noÊci filtracji do 3112 m3/d; mierne efekty ekologiczne i rzeczowe: • budow´ jednej zak∏adowej podczyszczalni Êcieków • redukcj´ ∏adunku zanieczyszczeƒ: pod kàtem redukcji zanieczyszczeƒ Êcieków odprowadza-

BZT5 750,6 kg/d, nych do oczyszczalni komunalnej miejskiej o przepusto- 3 Nog 126,3 kg/d, woÊci 350 m /d Êcieków; Pog 25,2 kg/d; • wybudowanie sieci kolektorów sanitarnych grawitacyjnych • wybudowanie 3 nowych oczyszczalni Êcieków bytowo-go- i t∏ocznych o ∏àcznej d∏ugoÊci 91 804 mb oraz stu przepom- spodarczych (w tym dwóch lokalnych dla NadleÊnictwa powni (w tym 47 przydomowych) umo˝liwiajàcych dopro- Dobrocin) o ∏àcznej przepustowoÊci 35,4 m3/d; wadzenie do oczyszczalni do 683 m 3/d Êcieków.

Tabela 61. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Trans Pol Sp. j. Szczytno Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej dla stacji paliw Trans Pol w Szczytnie 2 Przedsi´biorstwo Produkcyjne Budowa podczyszczalni Êcieków dla Zak∏adu Uboju Drobiu w ¸ukcie Us∏ugowo-Handl. „Prosper” Sp. z o.o. 3 Gmina Kisielice Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i t∏ocznej wraz z przepompowniami dla msc. ¸odygowo, Lim˝a, Sobiewola 4 Gmina Gietrzwa∏d Budowa kanalizacji sanitarnej dla miejscowoÊci Szàbruk, Unieszewo 5 Gmina Biskupiec (pow. nowomiejski) Budowa kanalizacji sanitarnej z przepompowniami Êcieków w miejscowoÊci ¸àkorz – II etap 6 Gmina ¸ukta Zakup i monta˝ instalacji do odwadniania osadów na oczyszczalni Êcieków w ¸ukcie 7 Gmina Biskupiec (pow. nowomiejski) Modernizacja oczyszczalni Êcieków w Biskupcu Pom. 8 Gmina Lidzbark Budowa kanalizacji sanitarnej w obr´bie ulic: LeÊna, Kwiatowa, Brzozowa, Po∏udniowa w Lidzbarku 9 PWiK Sp. z o.o. w Piszu Modernizacja linii odwadniania na oczyszczalni Êcieków w Piszu 10 Przedsi´biorstwo Paƒstwowej Modernizacja myjni samochodowej z zamkni´tym obiegiem wody oraz podczyszczalnià Êcieków Komunikacji Samochodowej 11 Gmina Ryn Wykonanie dokumentacji technicznej – kanalizacja sanitarna Szymonka – Pra˝mowo 12 Gmina Banie Mazurskie Wykonanie pe∏nej dokumentacji technicznej na kompleksowe rozwiàzanie gospodarki wodno-Êciekowej 13 NadleÊnictwo Dobrocin Budowa kanalizacji sanitarnej oraz lokalnych oczyszczalni Êcieków dla osiedli mieszkaniowych nadleÊnictwa 14 Gmina Ryn Budowa kanalizacji sanitarnej dla budynku komunalnego w miejscowoÊci Ryn 15 Gmina Olecko Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowoÊci Gàski, Âlepie 16 Gmina Olecko Budowa kanalizacji sanitarnej Olecko – Imionki 17 Gmina Susz Budowa kanalizacji sanitarnej ul. Piastowska w Suszu 18 Gmina Rozogi Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowoÊci Rozogi 19 Gmina Bia∏a Piska Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przepompowniami dla miejscowoÊci Be∏czàc 20 Powiat E∏cki Budowa sieci sanitarnej i deszczowej dla Zespo∏u Szkó∏ nr 4 w E∏ku 21 Gmina Olecko Budowa kanalizacji deszczowej na terenie miasta Olecko – I etap 22 Gmina Moràg Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowoÊci Bramka 23 Gmina Susz Rekultywacja Jeziora Suskiego – budowa kolektora deszczowego „B” wraz z separatorem i osadnikiem 24 Gmina Stawiguda Budowa kanalizacji sanitarnej w Wymoju oraz rurociàgu t∏ocznego do oczyszczalni Stawiguda 25 Gmina Lidzbark Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej w ulicy Targowa, Podzamcze w Lidzbarku 26 Gmina Bartoszyce Budowa kanalizacji sanitarnej ¸ojdy – Bartoszyce wraz z przepompowniami Êcieków 27 Gmina Moràg Budowa kanalizacji sanitarnej Moràg – Kolonia Robotnicza 28 Gmina Górowo I∏aweckie Budowa oczyszczalni Êcieków w miejscowoÊci Bàdle 29 Gmina Gietrzwa∏d Budowa kanalizacji sanitarnej dla miejscowoÊci Szàbruk, Unieszewo – II etap wieÊ 30 Gmina Jedwabno Opracowanie PT kanalizacji sanitarnej dla miejscowoÊci Nowy Dwór, Dzierzki, Brajniki 31 Gmina Pisz Opracowanie PT kanalizacji sanitarnej dla miejscowoÊci Borki, Je˝e 32 Gmina Grunwald Wykonanie projektu technicznego na budow´ kanalizacji sanitarnej oraz sieci wodociàgowej w zlewni rz. Marózka, Grabiczek 33 Gmina Rozogi Modernizacja stacji uzdatniania wody ¸uka oraz budowa sieci wodociàgowej 34 PWiK Sp. z o.o. Olecko Budowa stacji uzdatniania wody w Olecku 35 Gmina Dzia∏dowo Renowacja naturalnych zbiorników wodnych w miejscowoÊci Mosznica – likwidacja zagro˝enia p. powodz. 36 Gmina Purda Remont studni g∏´binowej na uj´ciu Prej∏owo

163 Tabela 61. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 37 Gmina Stawiguda Budowa i pod∏àczenie studni g∏´binowej na uj´ciu wody Tomaszkowo 38 Gmina S´popol Opracowanie koncepcji gospodarki Êciekowej dla Gminy S´popol 39 Fundacja Sanktuarium Âwi´tolipskiego Wybudowanie instalacji odwodnieniowej z odstojnikami dla parkingu w Âwi´tej Lipce 40 Caritas Archidiecezji Przemysko- Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i lokalnej oczyszczalni Êcieków -Warszawskiej w Pieni´˝nie 41 Rejonowy Zarzàd Infrastruktury w Olsztynie Modernizacja myjni samochodowej z zamkni´tym obiegiem wody technologicznej oraz separatorem 42 ˚u∏awski Zarzàd Melioracji Gospodarka Wodna na ˚u∏awach Elblàskich – zwi´kszenie bezpieczeƒstwa i Urzàdzeƒ Wodnych w Elblàgu 43 Samorzàd Województwa Opracowanie kompleksowego Programu Ma∏ej Retencji na lata 2005–2015 dla województwa warmiƒsko-mazurskiego Warmiƒsko-Mazurskiego

2.3. Ochrona powierzchni ziemi • unieszkodliwienia 1262,02 Mg ska˝onego gruzu po kon- strukcjach betonowych; Realizacja zadaƒ w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi • unieszkodliwienia 6091,11 Mg ska˝onego gruntu, z cze- (tab. 62) skupi∏a si´ na dzia∏aniach zwiàzanych z: go 1305,09 Mg przekazano na sk∏adowiska odpadów nie- • likwidacjà sk∏adowisk odpadów niebezpiecznych z prze- bezpiecznych, natomiast 4786,02 Mg unieszkodliwiono terminowanymi Êrodkami ochrony roÊlin (mogilniki); na miejscu; • utylizacjà odpadów zawierajàcych azbest; • rekultywacji 42 000 m2 powierzchni terenu. • organizacjà i wdra˝aniem selektywnej zbiórki odpadów; • modernizacjà opryskiwaczy rolniczych. Selektywna zbiórka odpadów W celu zintensyfikowania selektywnej zbiórki odpadów na te- Likwidacja sk∏adowisk odpadów niebezpiecznych (mogilniki) renie województwa warmiƒsko-mazurskiego, Wojewódzki W 2005 roku kontynuowano likwidacj´ mogilników na terenie Fundusz finansowa∏ jednostki samorzàdu terytorialnego, spó∏- naszego województwa w ramach opracowanego przez Samorzàd ki komunalne i prywatne przedsi´biorstwa. Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego „Wojewódzkiego pro- Zadania polega∏y m.in. na zakupie specjalistycznych pojaz- gramu likwidacji przeterminowanych Êrodków ochrony roÊlin”. dów i pojemników do selektywnej zbiórki. Zadanie wspó∏finansowane by∏o ze Êrodków NFOÂiGW, Kontynuacja przedsi´wzi´ç z tego zakresu ma umo˝liwiç Fundacji EkoFundusz, Regionalnej Dyrekcji Lasów Paƒstwo- zmniejszenie iloÊci odpadów trafiajàcych na sk∏adowiska oraz wych w Olsztynie, Agencji NieruchomoÊci Rolnych w Olszty- odzysk surowców wtórnych, tj. st∏uczki szklanej, makulatury nie, gminnych i powiatowych funduszy ochrony Êrodowiska, i tworzyw sztucznych w iloÊci 255 Mg/a. jak równie˝ przez Wojewódzki Fundusz. W ramach prac uzyskano efekt ekologiczny w postaci: Utylizacja odpadów zawierajàcych azbest • likwidacji 10 mogilników; W wyniku demonta˝u dachów z p∏yt cementowo-azbestowych, • likwidacji 7 magazynów z przeterminowanymi Êrodkami unieszkodliwiono poprzez zdeponowanie na sk∏adowiskach ochrony roÊlin; materia∏ów niebezpiecznych ok. 50 Mg wyrobów zawierajà- • unieszkodliwienia 1063,55 Mg przeterminowanych Êrod- cych azbest. ków ochrony roÊlin;

Tabela 62. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powierzchni ziemi, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Lubawska Spó∏ka Komunalna Sp. z o.o. Wdra˝anie selektywnej zbiórki odpadów na terenie miasta i gminy Lubawa. 2 Przedsi´biorstwo Oczyszczania Kompleksowe rozwiàzanie selektywnej zbiórki odpadów – Etap III. Sp. z o.o. w Moràgu 3 Gmina Miasto Mràgowo Zakup kompaktora. 4 Przedsi´biorstwo Gosp. Komunalnej Wdra˝anie selektywnej zbiórki odpadów. Sp. z o.o. Olecko 5 Gmina Ryn Wymiana pokrycia dachowego na budynku komunalnym wraz z utylizacjà eternitu. 6 Mazury PTTK Sp. z o.o. Olsztyn Wymiana pokrycia dachu z p∏yt azbestowych na blachodachówk´ na budynkach Stanicy Wodnej PTTK w Nowym MoÊcie i Bieƒkach 7 Lech Piotr Antosiak Zakup maszyny do recyklingu betonu asfaltowego. 8 Gmina Miejska Szczytno Utylizacja p∏yt azbestowo-cementowych. 9 NadleÊnictwo Olsztynek Utylizacja eternitu. 10 Warmiƒsko-Mazurska Agencja Rozwoju Uwarunkowania wspólnej budowy Zak∏adu Utylizacji Odpadów Komunalnych przez Zwiàzki Gmin „Jeziorak” Regionalnego w Olsztynie i „Czyste Ârodowisko”.

164 3. DZIA¸ALNOÂå NIEINWESTYCYJNA

3.1. Zapobieganie i likwidacja powa˝nych awarii • ochrony i waloryzacji dendroflory województwa warmiƒ- sko-mazurskiego, W 2005 roku w wyniku dofinansowania zadaƒ z tej dziedziny, • sporzàdzenia planów ochrony Brodnickiego Parku Kra- nastàpi∏o poszerzenie bazy sprz´tu ratownictwa techniczno- jobrazowego i rezerwatu przyrody Struga ˚ytkiejmska. -ekologicznego 18 jednostek Ochotniczych Stra˝y Po˝arnych Jednym z zadaƒ, które ju˝ od kilku lat Wojewódzki Fun- i 3 Komend Powiatowych Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej. dusz dofinansowuje, sà dzia∏ania zwiàzane z czynnà ochronà Pomoc WF dotyczy∏a w szczególnoÊci dofinansowania zakupu ˝ubra w Puszczy Boreckiej. Dokarmianie stada wolnoÊciowe- oraz karosacji pojazdów specjalistycznych dla jednostek stra˝y pogo, liczàcego oko∏o 50 sztuk, z roku na rok przynosi korzystny ˝arnych oraz zakupu specjalistycznego wyposa˝enia (m. in. moto- efekt ekologiczny w postaci wzmocnienia krajowej populacji pompy, ponton, wysokociÊnieniowy agregat wodno-pianowy). ˝ubra oraz zmniejszenie strat powodowanych przez sta- ¸àcznie w 2005 roku w wyniku dofinansowania ze Êrodków do w uprawach leÊnych. Wojewódzkiego Funduszu, jednostki stra˝y po˝arnej otrzyma- Innym, wa˝nym z punktu widzenia ochrony przyrody, ga- ∏y 11 specjalistycznych wozów. tunkiem fauny wspieranym przez Fundusz jest bóbr europejski. Niestety, trzeba wyraênie zaznaczyç, ˝e populacja bobra w ostatnich latach zwi´ksza si´ w sposób niekontrolowany. 3.2. Ochrona przyrody W celu zmniejszenia populacji oraz strat powodowanych przez bobry Wojewódzki Fundusz dofinansowa∏ zadanie realizowane Realizacja zadaƒ w 2005 roku z dziedziny ochrony przyrody przez Instytut Rozrodu Zwierzàt i Badaƒ ˚ywnoÊci PAN dotyczy∏a przede wszystkim: w Olsztynie, polegajàce na od∏owie interwencyjnym i przesie- • ochrony zagro˝onych gatunków fauny i flory, dleniu 45 osobników bobra europejskiego.

Tabela 63. Wykaz inwestycji z zakresu powa˝nych awarii, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Gmina ¸ukta Doposa˝enie OSP Gl´dy w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 2 Gmina Gi˝ycko Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Spytkowo 3 Gmina Ryn Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Ryn 4 Gmina P∏oÊnica Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Wielki ¸´ck 5 Gmina Gi˝ycko Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Spytkowo 6 Gmina Purda Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Klebark Wielki 7 Gmina Lidzbark Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego dla Ochotniczej Stra˝y Po˝arnej w Lidzbarku 8 Gmina Nowe Miasto Lubawskie Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego Ochotniczej Stra˝y Po˝arnej w Gwiêdzinach 9 Gmina Miejska Lubawa Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Lubawa 10 Gmina Olsztynek Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP w Olsztynku 11 Gmina Biskupiec (pow.nowomiejski) Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Biskupiec 12 Gmina Rozogi Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 13 Gmina Pasym Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Pasym 14 Gmina Dzia∏dowo Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 15 Powiat W´gorzewski Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 16 Powiat E∏cki Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego dla Komendy Powiatowej Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej w E∏ku 17 Polski Zwiàzek W´dkarski Z/O Olsztyn Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 18 Ochotnicza Stra˝ Po˝arna Jonkowo Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP w Jonkowie 19 Gmina Purda Zapobieganie powa˝nym awariom 20 Samorzàd Województwa Zapobieganie powa˝nym awariom – rozpoznanie i oczyszczenie z niewypa∏ów cz´Êci jeziora Omulew Warmiƒsko-Mazurskiego 21 Komenda Powiatowa Paƒstwowej Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego KPPSP w Olecku Stra˝y Po˝arnej w Olecku 22 Ochotnicza Stra˝ Po˝arna w Spychowie Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP w Spychowie 23 Gmina Piecki Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego jednostki OSP w Nawiadach 24 Ochotnicza Stra˝ Po˝arna Zalewo Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Zalewo 25 Gmina Dêwierzuty Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego OSP Nowe Kiejkuty 26 NadleÊnictwo Wielbark Modernizacja punktu prognostycznego monitoringu zagro˝enia lasów po˝arami – strefa 17 NadleÊnictwo Wielbark 27 Zarzàd G∏ówny Oddz. Wojewódzki Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego Ochotniczych Stra˝y Po˝arnych Zwiàzku Ochotniczych Stra˝y Po˝. RP z województwa warmiƒsko-mazurskiego

165 Tabela 64. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony przyrody, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Ochrona bociana bia∏ego w obszarze przyleg∏ym do rezerwatu przyrody Jezioro Dru˝no 2 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Czynna ochrona bociana bia∏ego na terenach przyleg∏ych do rezerwatu Jezioro Dru˝no – budowa i piel´gnacja gniazd 3 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Czynna ochrona nietoperzy na terenie G-LPK 4 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Ochrona ¸àk Bryƒskich jako najcenniejszego obszaru wodno-b∏otnego oraz ochrona czynna rzadkich gatunków chronionych i reliktowych 5 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Inwentaryzacje przyrodnicze Puszczy Rominckiej 6 NadleÊnictwo Olsztyn Utrzymanie OÊrodka Rehabilitacji Ptaków Drapie˝nych 7 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Doposa˝enie w sprz´t p∏ywajàcy w celu monitorowania stanu akwenów wodnych na terenie województwa 8 Polski Zwiàzek W´dkarski O/Elblàg Reintrodukcja zagro˝onych gatunków ichtiofauny rzeki Pas∏´ki i Zbiornika Pierzchalskiego (obr´b rybacki nr 9 i 10) 9 NadleÊnictwo Borki Czynna ochrona ˝ubra – dokarmianie stada wolnoÊciowego w Puszczy Boreckiej 10 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Dofinansowanie funkcjonowania OÊrodka Rehabilitacji Zwierzàt Chronionych przy ZPK 11 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Monitoring liczebnoÊci Êlimaka winniczka w województwie warmiƒsko-mazurskim. Ocena sytuacji aktualnej 12 Powiat Mràgowski Akcja: Kochani, ratujmy kasztany... 13 Towarzystwo Mi∏oÊników Przyrody Porosty – inwentaryzacja, monitoring i wykorzystanie w edukacji na terenie PKPI i PKWD Warmii i Mazur „Natura” 14 NadleÊnictwo Spychowo Plan zarzàdzania dotyczàcy czynnej ochrony cietrzewia w NadleÊnictwie Spychowo 15 Instyt. Rozrodu Zwierzàt i Badaƒ Od∏ów interwencyjny bobrów na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego ˚ywnoÊci Polskiej Akademii Nauk 16 Krajowy OÊrodek Badaƒ i Dokumentacji Program ochrony i waloryzacji alei przydro˝nych na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego Zabytków w Warszawie 17 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Sporzàdzenie Planu Ochrony Brodnickiego Parku Krajobrazowego 18 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Plan ochrony rezerwatu przyrody Struga ˚ytkiejmska

Wojewódzki Fundusz dofinansowa∏ równie˝ zadanie, obej- Centra Edukacji Ekologicznej w ramach dzia∏aƒ statuto- mujàce reintrodukcj´ zagro˝onych gatunków ichtiofauny rzeki wych zawar∏y w 2005 roku ponad 400 umów dotacji, dofinan- Pas∏´ki i Zbiornika Pierzchalskiego, realizowane przez Zarzàd sowujàc tym samym jednostki oÊwiatowe wszystkich szczebli Okr´gu PZW w Elblàgu. Poprzez zarybienie obwodów rybac- oraz organizacje pozarzàdowe z terenu ca∏ego województwa kich nr 9 i 10 boleniem, jaziem, kleniem, pstràgiem potoko- warmiƒsko-mazurskiego. wym, sandaczem, szczupakiem, w´gorzem, trocià, zwi´kszy∏a W ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli przepro- si´ ró˝norodnoÊç biologiczna dorzecza Pas∏´ki oraz poprawi∏ wadzono szereg szkoleƒ i warsztatów tematycznych z zakresu si´ stan populacji ryb w´drownych i reofilnych. szeroko rozumianej ochrony Êrodowiska naturalnego. Rok 2005 by∏ kontrowersyjny z punktu widzenia ochrony Wyposa˝ono równie˝ jednostki oÊwiatowe w materia∏y dy- alei przydro˝nych oraz poprawy stanu dróg w województwie. daktyczne do prowadzenia zaj´ç lekcyjnych. W celu wyznaczenia najcenniejszych pod wzgl´dem przyrodni- Po raz kolejny przeprowadzono szereg cyklicznych progra- czym, krajobrazowym i kulturowym alei, Fundusz dofinanso- mów edukacyjnych, w tym min. cieszàcy si´ najwi´kszà popu- wa∏ program ich ochrony i waloryzacji. Efektem podj´tych larnoÊcià ogólnopolski program „Ekozespo∏y”. Wzi´∏o w nim prac jest stworzenie szczegó∏owego katalogu alei przydro˝- udzia∏ 6350 dzieci i m∏odzie˝y oraz 573 nauczycieli z 148 szkó∏ nych, uwzgl´dniajàcego opis, map´ i przewidziane zagro˝enia i przedszkoli, co w skali kraju czyni nasze województwo nie- w przypadku niewystarczajàcej ich ochrony. Realizowane za- wàtpliwym zwyci´zcà (10 350 uczestników w Polsce). danie pozwoli na zachowanie wybranych, najwartoÊciowszych Wojewódzki Fundusz wspólnie z Centrami przeprowadzi∏ pod wzgl´dem dendrologicznym alei przydro˝nych, a przez to ju˝ V edycj´ „Wiosennego Sprzàtania Warmii i Mazur”, w któ- zmniejszenie negatywnych dla Êrodowiska skutków prowadzo- rej wzi´∏o udzia∏ 36,5 tys. uczestników. nych usprawnieƒ komunikacyjnych, niestety ÊciÊle powiàza- Od 2 lat Fundusz wspiera równie˝ Certyfikat Warmiƒsko- nych z masowym wycinaniem drzew. -Mazurskiego Kuratora OÊwiaty „Szko∏a Przyjazna Ârodowi- sku”. W roku 2005 ten presti˝owy tytu∏ za wybitne osiàgni´cia w zakresie dzia∏aƒ edukacyjnych i przedsi´wzi´ç proekologicz- 3.3. Edukacja ekologiczna nych zdoby∏o 11 placówek oÊwiatowych z terenu ca∏ego woje- wództwa. Jak co roku, Fundusz wspiera∏ dzia∏ania zwiàzane z edukacjà Fundusz dofinansowa∏ równie˝ dzia∏ania realizowane przez: ekologicznà realizowane poprzez: • Parki Krajobrazowe, 1. Elblàskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Elblàgu, • NadleÊnictwa, w tym LeÊne Arboretum Warmii i Mazur, 2. Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Gi˝ycku, • Muzeum Warmii i Mazur – Muzeum Przyrody w Olsztynie, 3. Olsztyƒskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie, • Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Doradztwa Rolniczego 4. Dzia∏dowskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Dzia∏dowie, w Olsztynie, 5. E∏ckie Stowarzyszenie Ekologiczne w E∏ku. • Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski.

166 Przy dofinansowaniu Wojewódzkiego Funduszu zorganizo- G∏ównym za∏o˝eniem 3-dniowych warsztatów obejmujà- wano mi´dzy innymi: szereg seminariów, konferencji i szkoleƒ cych zaj´cia teoretyczne i praktyczne w terenie, by∏o kreowa- istotnych dla spraw ochrony Êrodowiska, doposa˝ono w sprz´t nie postaw proekologicznych i uwra˝liwianie na Êrodowiska istniejàce bazy edukacji ekologicznej, zakupiono nowe ekspo- naturalne. W 2005 roku wzi´∏o w nich udzia∏ 600 uczestników. naty zwierzàt do Muzeum Przyrody oraz nowe gatunki roÊlin Fundusz wspó∏finansowa∏ równie˝, odbywajàce si´ w tym do LeÊnego Arboretum. roku w województwie warmiƒsko-mazurskim, Centralne Ob- Po raz kolejny Wojewódzki Fundusz dofinansowa∏ rów- chody Âwiatowego Dnia Ochrony Ârodowiska, które skupi∏y nie˝, cieszàce si´ du˝ym zainteresowaniem, warsztaty eduka- szerokie grono ekspertów, dzia∏aczy i popularyzatorów przyro- cyjne dla dzieci i m∏odzie˝y z terenu województwa warmiƒsko- dy Warmii i Mazur. -mazurskiego, organizowane przez Zwiàzek Harcerstwa Pol- skiego, OÊrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy PERKOZ.

Tabela 65. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 INTER SA Publikacja materia∏ów z zakresu ochrony Êrodowiska w magazynie „Puls Regionu” w roku 2005 2 Samorzàd Województwa Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2005 Warmiƒsko-Mazurskiego 3 E∏ckie Stowarzyszenie Ekologiczne Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2005 4 Samorzàd Województwa Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2005 Warmiƒsko-Mazurskiego 5 Fundacja Ochrony Wielkich Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2005 Jezior Mazurskich 6 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Piknik Ekologiczny z okazji Âwiatowego Dnia Ochrony Ârodowiska w PKWE 7 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Festyn Ekologiczny z okazji Mi´dzynarodowego Dnia Ziemi w PKWE 8 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Turniej wiedzy przyrodniczo-ekologicznej podsumowujàcy akcj´ Sprzàtanie Âwiata 2005 9 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Konkurs ogólnopolski – Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski 10 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wykonanie infrastruktury technicznej na Êcie˝ce przyrodniczo-dydaktycznej 11 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Edukacja ekologiczna w G-LPK – warsztaty ekologiczne dla dzieci i m∏odzie˝y 12 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Edukacja przyrodnicza w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej 13 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wydanie kwartalnika „W Krainie Bociana Bia∏ego” w 2005 roku 14 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Doposa˝enie OÊrodka Edukacji Ekologicznej przy MPK 15 Polskie Radio Regionalna Rozg∏oÊnia Puls Ziemi – raport ekologiczny Radia Olsztyn w roku 2005 w Olsztynie Radio Olsztyn SA 16 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Wydanie publikacji nt.: Ekonomiczne podstawy zarzàdzania Êrodowiskiem i zasobami naturalnymi 17 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Szkolenie: Reintrodukcja starych sadów owocowych jako jednego z wa˝nych elementów rolnictwa 18 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Dodruk informatora ilustrowanego o Parku Krajobrazowym Pojezierza I∏awskiego 19 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski X Mi´dzywojewódzki Konkurs Wiedzy Przyrodniczo-Ekologicznej 20 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Renowacja Ogrodu Dydaktycznego przy siedzibie Zespo∏u Parków Krajobrazowych w Jerzwa∏dzie 21 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Uroczysko – kontynuacja wydawnicza dwumiesi´cznika o dzia∏alnoÊci ZPK 22 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Odtworzenie i wykonanie tablic przyrodniczo-turystycznych na obszarze Parku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego 23 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Ogólnopolski konkurs „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski” 24 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Doposa˝enie w sprz´t OÊrodka Edukacji Ekologicznej w siedzibie ZPK w Jerzwa∏dzie 25 Stowarzyszenie In˝ynierów i Techników Mój Las – konkurs regionalny dla dzieci i m∏odzie˝y LeÊnictwa i Drzewnictwa Oddzia∏ w Olsztynie 26 EDYTOR Sp. z o.o. Wydanie wk∏adki ekologicznej G∏os Eko w formie dodatku do „Gazety Olsztyƒskiej” w roku 2005 27 Komitet Ochrony Or∏ów Ochrona ptaków drapie˝nych – program edukacyjny 28 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Piel´gnacja szkó∏ek jab∏oniowych na obszarze Brodnickiego Parku Krajobrazowego 29 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Wydanie materia∏ów promocyjnych z okazji XX-lecia Brodnickiego Parku Krajobrazowego 30 Powiat Szczycieƒski Konferencja naukowa pn. „Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych w zlewni rzeki Omulew” 31 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Raport o stanie Êrodowiska w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku 32 Samorzàd Województwa VI Samorzàdowe Forum Ekologiczne Warmiƒsko-Mazurskiego 33 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Edukacja ekologiczna w Brodnickim Parku Krajobrazowym w Grzmi´cy w 2005 roku 34 Samorzàd Województwa Film dokumentujàcy likwidacj´ mogilników na terenie województwa Warmiƒsko-Mazurskiego

167 Tabela 65. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 35 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Publikacja monografii dotyczàcej technicznych i ekologicznych aspektów zastosowania s∏omy w ciep∏ownictwie 36 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Przyroda WPK – przenoÊna wystawa edukacyjna 37 Komitet Okr´gowy Olimpiady Wiedzy Olimpiada Wiedzy i Umiej´tnoÊci Rolniczych i Umiej´tnoÊci Rolniczych 38 Samorzàd Województwa Opracowanie i druk „Programu ekoenergetycznego województwa warmiƒsko-mazurskiego na lata 2004–2010” Warmiƒsko-Mazurskiego 39 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja konferencji „Mo˝liwoÊç zastosowania nawigacji satelitarnej w pracy s∏u˝b zwiàzanych z ochronà Êrodowiska” 40 Zarzàd Wojewódzki Zwiàzku Warsztaty ekologiczne pt.: Ekologiczne zarzàdzanie gospodarstwem M∏odzie˝y Wiejskiej 41 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Oznakowanie, udost´pnienie i promocja walorów turystycznych i przyrodniczych Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich 42 Diana PZ¸ Sp. z o.o. Kwartalnik przyrodniczo-∏owiecki pt.: „MyÊliwiec Warmiƒsko-Mazurski” 43 Agencja Reklamowo-Wydawnicza Wdra˝anie edukacji ekologicznej i zachowaƒ proekologicznych – cykl publikacji w czasopiÊmie „Nowe ˚ycie Olsztyna” GRAF-ART P. K´dzierzawski 44 Wy˝sza Szko∏a Pedagogiczna TWP Doposa˝enie w sprz´t Zespo∏u Badaƒ Ochrony Ârodowiska Wydzia∏u Nauk Humanistyczno-Spo∏ecznych WSP w Warszawie 45 Miejski Dom Kultury Mi´dzynarodowy Festiwal Piosenki Ekologicznej 46 Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego Spotkania z przyrodnikiem – projekt edukacyjny nt. bogactwa przyrodniczego Puszczy Boreckiej „Puszcza Borecka” 47 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Druk materia∏ów pokonferencyjnych pn.: Kszta∏towanie i ochrona Êrodowiska – uwarunkowania przyrodnicze, techniczne i spo∏eczno-ekonomiczne 48 Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Edukacja ekologiczna ekorozwoju obszarów wiejskich Doradztwa Rolniczego 49 Powiat K´trzyƒski II Festiwal Ekologiczny Czysty Powiat 50 NadleÊnictwo Strza∏owo Edukacja leÊna w zakresie ochrony przyrody, dziedzictwa kulturowego oraz historii kszta∏towania si´ drzewostanów LKP 51 Towarzystwo Mi∏oÊników Przyrody Wspó∏organizacja narady koordynacyjnej zwiàzanej z V edycjà ogólnopolskiego konkursu: Poznajemy Parki Warmii – Mazur „Natura” Krajobrazowe Polski 52 Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych Centralne obchody Âwiatowego Dnia Ochrony Ârodowiska 53 NadleÊnictwo Kudypy LeÊne Arboretum Warmii i Mazur 54 Gmina Gi˝ycko Przewodnik dydaktyczny po Êcie˝ce przyrodniczo-dydaktycznej 55 AKME V. Doradztwo Szkolenia Audycje radiowe o tematyce ekologicznej na antenie stacji regionalnych w Olsztynie i w Warszawie Danuta Ewa Domarzadzka-Ziarek 56 Zarzàd Krajowy Zwiàzku Wojewódzka Olimpiada M∏odych Producentów Rolnych z elementami Kodeksu Dobrej Praktyki M∏odzie˝y Wiejskiej 57 Agencja Produkcyjno-Reklamowa ALEX Ârodowisko – cykliczny magazyn ekologiczny 58 Dzia∏dowskie Centrum Edukacji Ekologicznej Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2005 59 Fundacja SZANSA Akademia Mazury – warsztaty edukacji ekologicznej dla dzieci i m∏odzie˝y 60 NadleÊnictwo Spychowo Organizacja Pikniku Ekologicznego w ramach ogólnopolskich obchodów Dni Ochrony Ârodowiska 61 NadleÊnictwo Spychowo Edukacja przyrodnicza – film edukacyjny o LeÊnym Kompleksie Promocyjnym Lasy Mazurskie 62 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Doposa˝enie w sprz´t do edukacji i prezentacji informacji o Êrodowisku 63 „Ka-eM” Sp. z o.o. Edukacja ekologiczna spo∏eczeƒstwa – cykl artyku∏ów proÊrodowiskowych we wk∏adce do tygodnika Kurek Mazurski 64 Regionalna Dyrekcja Lasów Edukacja przyrodniczo-leÊna i ochrona ekosystemów w kampanii pn.: Lasy nasze wspólne dziedzictwo Paƒstwowych w Gdaƒsku 65 Gmina I∏awa Doposa˝enie Zielonej Szko∏y – terenowej stacji przyrodniczo-badawczej w miejscowoÊci Siemiany 66 Fundacja SZANSA Akcja Mazury – billboardy – proekologiczna kampania spo∏eczna propagujàca zachowanie czystoÊci na Mazurach 67 Muzeum Warmii i Mazur Zakup eksponatów zoologicznych dla Muzeum Przyrody w Olsztynie 68 Muzeum Warmii i Mazur Modernizacja wystawy „Zwierz´ta Warmii i Mazur” 69 Muzeum Warmii i Mazur Doposa˝enie pracowni edukacyjnej Muzeum Przyrody 70 Mi´dzynarodowe Forum Kobiet Doposa˝enie w sprz´t edukacyjny 71 Zwiàzek Ukraiƒców Polskich Edukacja ekologiczna i integracja spo∏ecznoÊci lokalnej i mniejszoÊci narodowej – spotkania Pogranicza – G∏´bock 2005 72 Zwiàzek Harcerstwa Polskiego, Edukacja ekologiczna dzieci i m∏odzie˝y z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego w Terenowej Bazie Edukacji OÊrodek Szkoleniowo-Wyp. PERKOZ Ekologicznej PERKOZ w 2005 roku

168 Tabela 65. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 73 Zwiàzek Harcerstwa Polskiego, Budowa systemu Êcie˝ek edukacji ekologicznej i pracowni przyrodniczej w Terenowej Bazie OÊrodek Szkoleniowo-Wyp. PERKOZ Edukacji Ekologicznej PERKOZ 74 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Ornitologia na progu XXI stulecia, perspektywy i dokonania” 75 Pó∏nocnopodlaskie Towarzystwo Doposa˝enie w sprz´t biura centrum administracyjnego na terenie obszaru Natura 2000 Ochrony Ptaków 76 PTTK Oddzia∏ Warmiƒsko-Mazurski Informator Turystyczno-Przyrodniczy, internetowa baza danych 77 IV Liceum Ogólnokszta∏càce im. Komisji Utworzenie ogrodu dydaktyczno-ekologicznego przy IV LO w Elblàgu Edukacji Narodowej 78 Okr´gowy Zwiàzek WOPR Województwa Akcja sprzàtania jezior Warmii i Mazur w roku 2005 Warmiƒsko-Mazurskie 79 NadleÊnictwo Dojlidy Mapa przyrodnicza Polski Pó∏nocno-Wschodniej wraz z przewodnikiem ksià˝kowym 80 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Edukacja ekologiczna – wydawnictwa o Welskim Parku Krajobrazowym 81 Fundacja Green Park Edukacja ekologiczna samorzàdów z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego w ramach akcji 3xE 82 Okr´gowa Warmiƒsko-Mazurska Wzbogacenie bazy szkoleniowej Okr´gowej Warmiƒsko-Mazurskiej Izby Lekarskiej w Olsztynie w zakresie ratownictwa Izba Lekarska w Olsztynie 83 Stowarzyszenie „Cz∏owiek i Przyroda” Ochrona mrówek w ekosystemach leÊnych Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej 84 NadleÊnictwo Gi˝ycko Izba edukacji przyrodniczo-leÊnej „Przy Wojciechu” w Lesie Miejskim w Gi˝ycku 85 Wojewódzki Zwiàzek Pszczelarzy Seminarium: „Gospodarka pasieczna i hodowla pszczó∏ z zachowaniem walorów Êrodowiska” 86 Szko∏a Podstawowa OSKAR Doposa˝enie w sprz´t multimedialny do prowadzenia zaj´ç przyrodniczych 87 Agencja Artystyczna „Viper” Telewizyjny Magazyn Ekologiczny PULS ZIEMI 88 Gmina Bia∏a Piska Podniesienie ÊwiadomoÊci proekologicznej spo∏eczeƒstwa – ekologiczne do˝ynki wojewódzkie 89 Agencja Wydawniczo-Handlowo-Us∏ugowa Kampania medialna: Ma˝any – szanse i zagro˝enia MA-ROL 90 Polskie Towarzystwo Turystyczno- Promocja wartoÊci przyrodniczych Mazur Wschodnich w kwartalniku „Jaçwie˝” -Krajoznawcze Zarzàd Oddzia∏u 91 Gmina Miejska Szczytno Edukacyjne imprezy plenerowe: Europejski Dzieƒ bez Samochodu i Szczycieƒski Dzieƒ Ekologii 92 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski IX Mi´dzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów i Fotografii o tematyce ekologicznej VIDEKO 93 Stowarzyszenie Ekologiczno-Artystyczne II Letni Jarmark Sztuki i R´kodzie∏a „R´kà Dzie∏o” 94 „Ostróda-Recycling” Edyta Jaskó∏owska Edukacja od podstaw – konkurs zbiórki surowców wtórnych w szko∏ach podstawowych i gimnazjalnych powiatu ostródzkiego 95 IT-PRESS s. c. Cykl publikacji proekologicznych w tygodniku „I∏awski Tydzieƒ” 96 Janusz Cejmer „Studio Projekt” „Kalejdoskop ekologiczny” – wydawnictwo dla m∏odzie˝y szkó∏ ponadgimnazjalych 97 NadleÊnictwo Srokowo Urzàdzenie ogrodu dendrologicznego LeÊna Szko∏a przy siedzibie NadleÊnictwa Srokowo oraz przystosowanie szkó∏ki leÊnej Osikowo do celów edukacyjnych 98 Agencja Produkcyjno-Reklamowa ALEX „Tele-Eko” cykliczny program edukacyjno informacyjny 99 Stowarzyszenie TERRA Âcie˝ka dendrologiczna na terenie Ogrodu Zoologicznego w Braniewie Cz∏owiek-Edukacja-Przyroda 100 Samorzàd Województwa Popularyzacja przyrody Warmii i Mazur w muzyce Warmiƒsko-Mazurskiego 101 Narodowa Fundacja Ochrony Ârodowiska Warsztaty planistyczne: Planowanie przestrzenne w s∏u˝bie zrównowa˝onego rozwoju 102 Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Problemy ochrony Êrodowiska naturalnego na terenie obszarów wiejskich województwa Doradztwa Rolniczego 103 Radio Warmia-Mazury WA-MA S.A. Krajobraz Ziemi – konkursy ekologiczne dla s∏uchaczy radia WA-MA 104 Zak∏ad Gospodarki Odpadami Konkursy ekologiczne dla dzieci i m∏odzie˝y upowszechniajàce wiedz´ ekologicznà z zakresu selektywnej zbiórki Komunalnymi Sp. z o.o. odpadów wtórnych i niebezpiecznych 105 NadleÊnictwo Orneta Budowa wiaty do realizacji Programu Edukacji Ekologicznej w NadleÊnictwie Orneta 106 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja konferencji pt.: Technika w s∏u˝bie bezpieczeƒstwa publicznego i ochronie Êrodowiska 107 Agencja Artystyczna „Viper” Film edukacyjny: Wybrane problemy ochrony Êrodowiska Warmii i Mazur wraz z planami i konspektami zaj´ç lekcyjnych 108 Gmina Orneta Wydanie kalendarza ekologicznego na rok 2006 Skrzydlate-¸aciate

169 3.4. Monitoring Êrodowiska Dofinansowano równie˝ zadania z zakresu doposa˝enia w sprz´t i aparatur´ potrzebnà do prowadzenia badaƒ monitoringu. W ramach tego priorytetu dofinansowano realizowane przez Dofinansowanie otrzymali mi´dzy innymi: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska badania wód • Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olszty- powierzchniowych w województwie warmiƒsko-mazurskim, nie na zakup py∏omierza grawimetrycznego s∏u˝àcego obejmujàce rzeki, jeziora oraz dop∏ywy Zalewu WiÊlanego. do monitoringu powietrza, Program objà∏ badanie wód pobieranych w 77 przekrojach po- • Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olszty- miarowo-kontrolnych na rzekach, 11 dop∏ywów Zalewu WiÊlane- nie na zakup miernika pola elektromagnetycznego w Êro- go oraz 22 jezior. Zakres badaƒ dotyczy∏ sk∏adników rekomendo- dowisku z sondami, wysi´gnikiem teleskopowym i kalibra- wanych przez Program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska. torem oraz trójmiejscowego zestawu filtracyjnego i komo- W ramach monitoringu gleb na obszarach szczególnie ry laminarnej do monitoringu wody w kàpieliskach, wra˝liwych na terenie gminy Gi˝ycko i W´gorzewo, Regional- • Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie ny Zarzàd Gospodarki Wodnej w Warszawie przeprowadzi∏ na zakup mineralizatora mikrofalowego do badania pró- badanie gleby na zawartoÊç azotu mineralnego w dwóch po- bek gleby, roÊlin, p∏odów rolnych, Êcieków i osadów Êcie- rach roku: wiosna i jesieƒ. kowych oraz wód gruntowych.

Tabela 66. Wykaz inwestycji z zakresu monitoringu, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Doposa˝enie w sprz´t monitoringu powietrza 2 Wojewódzka Stacja Doposa˝enie w sprz´t monitoringu pola elektromagnetycznego w Êrodowisku Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie 3 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Monitoring wód powierzchniowych w województwie warmiƒsko-mazurskim 4 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Monitoring i kontrola zanieczyszczeƒ i zagro˝eƒ po˝arowych na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich 5 Wojewódzka Stacja Doposa˝enie w sprz´t monitoringu wody w kàpieliskach Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie 6 Samorzàd Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego Usprawnienie sytemu monitorowania op∏at za gospodarcze korzystanie ze Êrodowiska 7 Regionalny Zarzàd Gospodarki Wodnej w Warszawie Ograniczenie odp∏ywu azotu ze êróde∏ rolniczych w gminie Gi˝ycko i W´gorzewo – monitoring 8 Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza Doposa˝enie bazy laboratoryjnej w sprz´t do badania próbek Êrodowiskowych w Warszawie, Okr´g. w Olsztynie 9 Regionalny Zarzàd Gospodarki Wodnej w Warszawie Ograniczenie odp∏ywu azotu ze êróde∏ rolniczych w gminie Gi˝ycko i W´gorzewo – monitoring

Braniewo Lelkowo Dubeninki Tolkmicko Frombork S´popol Budry Banie P∏oskinia Górowo Mazurskie Go∏dap I∏aweckie Pieni´˝no Barciany Milejewo W´gorzewo Bartoszyce Elblàg Wilcz´ta Srokowo M∏ynary Korsze Kowale Oleckie Orneta Pozezdrze Gronowo Lidzbark Kiwity Elblàskie Warmiƒski Bisztynek K´trzyn Kruklanki Pas∏´k Godkowo Lubomino Gi˝ycko Olecko Markusy Reszel Mi∏akowo Âwi´tajno Rychliki Dobre Miasto Kolno Wydminy Jeziorany Wieliczki Moràg Ryn Âwiàtki Mi∏ki Stare Juchy Ma∏dyty Mràgowo Biskupiec Zalewo Dywity Sorkwity E∏k Kalinowo Jonkowo Barczewo ¸ukta OLSZTYN Orzysz Mi∏om∏yn Miko∏ajki Susz Gietrzwa∏d Piecki Dêwierzuty Prostki Purda Ruciane- Ostróda -Nida Stawiguda Pasym Pisz Kisielice I∏awa Bia∏a Piska Olsztynek Szczytno Lubawa Grunwald Âwi´tajno Jedwabno Biskupiec Nowe Miasto Lubawskie Dàbrówno Rozogi Grodziczno Wielbark Kurz´tnik Rybno Nidzica ochrona przyrody Koz∏owo Janowo ochrona wód i gospodarka wodna edukacja ekologiczna Lidzbark P∏oÊnica Dzia∏dowo Janowiec KoÊcielny ochrona atmosfery powa˝ne awarie

I∏owo-Osada ochrona powierzchni ziemi monitoring

Mapa 19. Zadania z zakresu ochrony Êrodowiska realizowane w 2005 roku przy udziale WFOÂiGW w Olsztynie

170 SPIS TABEL

1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2005 roku ...... 22 2. Procent wyników wybranych oznaczeƒ mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach jakoÊci wód ...... 25 3. Charakterystyka jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w roku 2005 ...... 50 4. Polder K´pniewo – wartoÊci ekstremalne wskaêników zanieczyszczeƒ decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2005 roku ...... 52 5. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2005 roku ...... 54 6. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód powierzchniowych w 2005 roku ...... 55 7. Sk∏ad fizyko-chemiczny Êredniomiesićznych próbek opadów atmosferycznych (wet-only) w 2004 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesićzne sumy opadów ...... 59 8. Miesićzne wielkoÊci ∏adunków substancji wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2004 roku ze stacji monitoringowej w Olsztynie oraz miesićzne sumy opadów ...... 60 9. Dopuszczalne poziomy ha∏asu w Êrodowisku powodowanego przez poszczególne grupy êróde∏ ha∏asu, z wy∏àczeniem ha∏asu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, làdowania i przeloty statków powietrznych (rozp. MÂ z 29.07.2004 r.) ...... 66 10. WartoÊci progowe poziomów ha∏asu w Êrodowisku (rozp. MÂ z 9.01.2002 r.) ...... 66 11. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Elblàga w 2005 roku ...... 67 12. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych na terenie Nowego Miasta Lubawskiego w 2005 roku ...... 68 13. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych w 2005 roku na terenie Olsztyna ...... 70 14. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ ulicy Sielskiej w Olsztynie w 2005 roku ...... 71 15. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 7 w 2005 roku ...... 72 16. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 16 w 2005 roku ...... 74 17. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 59 w 2005 roku ...... 75 18. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonanych wzd∏u˝ drogi nr 63 w 2005 roku ...... 76 19. Rozk∏ad przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów ha∏asu drogowego w poszczególnych zakresach na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku ...... 76 20. Rozk∏ad przekroczeƒ progowych poziomów ha∏asu drogowego w poszczególnych zakresach na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku ...... 76 21. Wyniki pomiarów poziomu pól elektromagnetycznych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy ...... 79 22. Wyniki pomiarów poziomu pola elektromagnetycznego pod linià wysokiego napićia 110 kV – Olsztyn, ul. Obroƒców Tobruku i Armii Krajowej, prz´s∏a nr 17 i 18 ...... 80

23. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005 ...... 83

24. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005 ...... 85 25. Wyniki pomiarów st´˝eƒ py∏u zawieszonego R metodà reflektometrycznà na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2003–2005 ...... 87 26. Wyniki pomiarów st´˝enia py∏u PM10 – lata 2003–2005 ...... 88 27. Wyniki pomiarów st´˝enia o∏owiu – lata 2003–2005 ...... 89 28. Wyniki pomiarów st´˝enia kadmu – lata 2003–2005 ...... 89 29. Wyniki pomiarów st´˝enia miedzi – lata 2003–2005 ...... 89 30. Wyniki pomiarów st´˝enia niklu – lata 2003–2005 ...... 90 31. Wyniki pomiarów st´˝enia arsenu – rok 2005 ...... 90 32. Parametry mierzone w automatycznych stacjach monitoringu powietrza ...... 92 33. WartoÊci parametrów meteorologicznych mierzonych na stacjach automatycznych ...... 97 34. Potrzeby wapnowania gleb na przyk∏adzie badanych w latach 2002–2005 u˝ytków rolnych ...... 103 35. ZasobnoÊç gleb w przyswajalne makroelementy na przyk∏adzie badanych w latach 2002–2005 u˝ytków rolnych (udzia∏y procentowe) ...... 104 36. Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzone w województwie warmiƒsko-mazurskim w najwi´kszych iloÊciach w 2005 roku ...... 109 37. Bilans odpadów przemys∏owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego wed∏ug bazy SIGOP-W w 2005 roku (w Mg) ...... 109 38. Wykaz najwi´kszych wytwórców odpadów na terenie województwa w 2005 roku ...... 109 39. Gospodarka odpadami przemys∏owymi wed∏ug grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku (baza SIGOP-W) ...... 111 40. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2002–2005 ...... 112

171 41. Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku (w Mg) ...... 112 42. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów (w Mg) w 2005 roku ...... 113 43. Mogilniki przewidziane do likwidacji w II etapie programu ...... 114 44. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2005 roku ...... 116 45. Wybrane formy ochrony przyrody w Lasach Paƒstwowych: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u˝ytki ekologiczne, zespo∏y przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa („strefowa”) wybranych gatunków zwierzàt ...... 129 46. Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (PLB, PLC) oraz europejskie ostoje ptaków (PL) w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 138 47. Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 (PLH, PLC) w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 139 48. Proponowane specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 w województwie warmiƒsko-mazurskim – Shadow List 2006. Stan na 10 marca 2006 roku ...... 139 49. Pobór wody w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2000–2004 (dane US w Olsztynie) ...... 141 50. Zu˝ycie wody z wodociàgów w gospodarstwach domowych województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2000–2004 (dane z US w Olsztynie) ...... 142 51. Âcieki komunalne i przemys∏owe odprowadzane do wód lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim, na tle kraju, w 2004 roku (wg danych GUS) ...... 143 52. Âcieki komunalne i przemys∏owe (∏àcznie) wymagajàce oczyszczania odprowadzane w 2004 roku do wód powierzchniowych lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim – wg powiatów (dane US w Olsztynie) ...... 143 53. Âcieki odprowadzane siecià kanalizacyjnà województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2000 i 2004 (dane US w Olsztynie) ...... 144 54. Oczyszczalnie Êcieków w 2004 roku (stan w dniu 31. XII. 2004 r. – dane GUS) ...... 144 55. Zadania kontrolne zrealizowane w 2005 roku w ramach planu rocznego (bez kontroli interwencyjnych) ...... 149 56. Tematyka kontroli prowadzonych w roku 2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 150 57. Liczba zaÊwiadczeƒ wydanych przez WIOÂ w Olsztynie w roku 2005 ...... 152 58. WysokoÊç kar za przekroczenia ustalonych warunków korzystania ze Êrodowiska w 2005 roku ...... 154 59. Zestawienie liczbowe z dzia∏alnoÊci kontrolnej ...... 157 60. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 161 61. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 163 62. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powierzchni ziemi, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 164 63. Wykaz inwestycji z zakresu powa˝nych awarii, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 165 64. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony przyrody, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 166 65. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 167 66. Wykaz inwestycji z zakresu monitoringu, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2005 roku ...... 170

172 SPIS RYCIN

1. Ocena jakoÊci wód Bezledy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 2. Ocena jakoÊci wód ¸aênicy, Biebrzy, Lipówki i Czerwonego Rowu w 2005 roku ...... wklejka 30/31 3. Ocena jakoÊci wód Dobrskiej Strugi, M∏yƒskiej Strugi i Wa∏szy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 4. Ocena jakoÊci wód Dreli w 2005 roku ...... wklejka 30/31 5. Ocena jakoÊci wód ¸yny, Gubra i Drwćy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 6. Ocena jakoÊci wód rzeki Moràg, W∏odowskiej Strugi i Drwćy Warmiƒskiej w 2005 roku ...... wklejka 30/31 7. Ocena jakoÊci wód rzeki Elblàg w 2005 roku ...... wklejka 30/31 8. Ocena jakoÊci wód Elmy i jej dop∏ywu, Kamiennej – M∏ynówki w 2005 roku ...... wklejka 30/31 9. Ocena jakoÊci wód rzeki E∏k w 2005 roku ...... wklejka 30/31 10. Ocena jakoÊci wód Gi∏wy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 11. Ocena jakoÊci wód Go∏dapy i Kana∏u Bro˝ajckiego w 2005 roku ...... wklejka 30/31 12. Ocena jakoÊci wód Jemio∏ówki w 2005 roku ...... wklejka 30/31 13. Ocena jakoÊci wód Legi w 2005 roku ...... wklejka 30/31 14. Ocena jakoÊci wód Mi∏akówki w 2005 roku ...... wklejka 30/31 15. Ocena jakoÊci wód Pas∏´ki w 2005 roku ...... wklejka 30/31 16. Ocena jakoÊci wód Wli i jej dop∏ywu, P∏oÊniczanki w 2005 roku ...... wklejka 30/31 17. Ocena jakoÊci wód Szkwy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 18. Ocena jakoÊci wód Wadàga w 2005 roku ...... wklejka 30/31 19. Ocena jakoÊci wód W´gorapy w 2005 roku ...... wklejka 30/31 20. Klasyfikacja rzek badanych przez WIOÂ Olsztyn w 2005 roku (80 przekrojów pomiarowo-kontrolnych = 100%) ...... 22 21. Jezioro Borowe ...... wklejka 50/51 22. Jezioro Dargin ...... wklejka 50/51 23. Jezioro Dobskie ...... wklejka 50/51 24. Jezioro Drwćkie ...... wklejka 50/51 25. Jezioro Gryêliny ...... wklejka 50/51 26. Jezioro Jasne ...... wklejka 50/51 27. Jezioro Kakaj ...... wklejka 50/51 28. Jezioro Kisajno ...... wklejka 50/51 29. Jezioro Lekarty ...... wklejka 50/51 30. Jezioro Limajno ...... wklejka 50/51 31. Jezioro Luterskie ...... wklejka 50/51 32. Jezioro Mamry (z jeziorem Kirsajty) ...... wklejka 50/51 33. Jezioro Pi∏akno ...... wklejka 50/51 34. Jezioro Radomno ...... wklejka 50/51 35. Jezioro Rumian ...... wklejka 50/51 36. Jezioro Saràg ...... wklejka 50/51 37. Jezioro Studa ...... wklejka 50/51 38. Jezioro Âwićajty ...... wklejka 50/51 39. Jezioro Âwi´tajno (Narty) ...... wklejka 50/51 40. Jezioro Tarczyƒskie ...... wklejka 50/51 41. Jezioro Wa∏pusz ...... wklejka 50/51 42. Miejsce sk∏adowania obornika na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ – szkic terenu bez skali ...... 52 43. Czasowe miejsce sk∏adowania obornika na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ – szkic terenu bez skali ...... 52 44. Polder K´pniewo – sieç monitoringu lokalnego wód podziemnych ...... 52 45. ZawartoÊç azotanów w piezometrach zlokalizowanych na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku ...... 53 46. ZawartoÊç amoniaku w piezometrach zlokalizowanych na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku ...... 53 47. ZawartoÊç fosforanów w piezometrach zlokalizowanych na terenie Polderu K´pniewo w 2005 roku ...... 53 48. Zlewnia cieku Anio∏owo – sieç monitoringu lokalnego wód ...... 53 49. ZawartoÊç azotanów w piezometrach zlokalizowanych na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 54 50. ZawartoÊç amoniaku w piezometrach zlokalizowanych na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 54 51. ZawartoÊç fosforanów w piezometrach zlokalizowanych na terenie zlewni cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 54 52. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 55 53. ZawartoÊç amoniaku w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 55 54. ZawartoÊç azotu Kjeldahla w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 55 55. ZawartoÊç azotanów w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 55 56. ZawartoÊç fosforanów w wodach cieku Anio∏owo w 2005 roku ...... 55 57. Sieç stacji pomiarowo-kontrolnych Ogólnopolskiego Monitoringu Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeƒ do Pod∏o˝a ...... 58 58. Roczne ∏adunki jednostkowe azotu ogólnego (w kg N/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 61

173 59. Roczne ∏adunki jednostkowe fosforu ogólnego (w kg P/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego i jego poszczególnych powiatów ...... 61 60. Roczne ∏adunki jednostkowe o∏owiu (w kg Pb/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 61 61. Roczne ∏adunki jednostkowe kadmu (w kg Cd/ha) wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 roku na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozk∏ad ∏adunków wniesionych na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 61 62. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiƒsko- mazurskiego w poszczególnych latach 1999–2004 (wielkoÊci ∏adunków w kg/ha*rok) i linie trendu dla ∏adunków wnoszonych substancji oraz Êrednioroczne sumy opadów (mm) ...... 62

63. Ârednie wartoÊci LAeq na terenie Olsztyna w oparciu o pomiary ha∏asu wykonane w latach 2001 i 2005 ...... 71 64. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 7 w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005 ...... 74 65. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 16 w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005 ...... 74 66. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 59 w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005 ...... 75 67. Ârednie wartoÊci LAeq wzd∏u˝ drogi krajowej nr 63 w oparciu o pomiary wykonane w latach 2003 i 2005 ...... 75 68. Rozk∏ad procentowy punktów pomiarowych ha∏asu komunikacyjnego przekraczajàcych dopuszczalne poziomy ha∏asu w 2005 roku (100% wszystkie punkty obj´te pomiarami) ...... 76 69. Rozk∏ad procentowy punktów pomiarowych ha∏asu komunikacyjnego przekraczajàcych poziomy progowe w 2005 roku (100% wszystkie punkty obj´te pomiarami) ...... 76 70. Rozk∏ad procentowy przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów dêwi´ku w porze dziennej w 2005 roku (100% wszystkie zak∏ady przekraczajàce poziomy dopuszczalne w porze dziennej) ...... 77 71. Rozk∏ad procentowy przekroczeƒ dopuszczalnych poziomów dêwi´ku w porze nocnej w 2005 roku (100% wszystkie zak∏ady przekraczajàce poziomy dopuszczalne w porze nocnej) ...... 77 72. Procent obiektów przekraczajàcych poziomy dopuszczalne w porze dziennej (100% wszystkie zak∏ady obj´te pomiarami) ...... 77 73. Procent obiektów przekraczajàcych poziomy dopuszczalne w porze nocnej (100% wszystkie zak∏ady obj´te pomiarami) ...... 77 74. Porównanie wyników pomiarów Êrednich wartoÊci sk∏adowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wykonanych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy w okresie maj-wrzesieƒ 2005 roku ...... 80 75. Porównanie wyników pomiarów Êrednich wartoÊci sk∏adowej magnetycznej pola elektromagnetycznego wykonanych na terenie Olsztyna, Elblàga i Ostródy w okresie maj–wrzesieƒ 2005 roku ...... 80 76. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku azotu w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 82 77. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku siarki w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 84 78. St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 86 79. St´˝enia Êrednioroczne py∏u PM10 w latach 2002-2005 w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 88 80. St´˝enia Êrednioroczne metali w pyle PM10 w 2005 roku w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 88

81. St´˝enia Êrednioroczne NO2 w latach 1984-2005 ...... 90 82. St´˝enia Êrednioroczne SO2 w latach 1982-2005 ...... 91 83. St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego w latach 1982-2005 ...... 91 84. St´˝enia 1-godzinne NO ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-listopad 2005 roku ...... 93

85. St´˝enie 1-godzinne NOx ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-listopad 2005 roku ...... 94 86. St´˝enia 1-godzinne NO2 ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-listopad 2005 roku ...... 94 87. Dobowy przebieg st´˝eƒ NO, NO2 i NOx na stacji w Ostródzie (maj 2005 r.) ...... 94 88. Tygodniowy przebieg st´˝eƒ NO, NO2 i NOx na stacji w Ostródzie (maj 2005 r.) ...... 95 89. St´˝enia 8-godzinne kroczàce ozonu ze stacji automatycznych w sierpniu 2005 roku ...... 95

90. Dobowy przebieg 1-godzinnych st´˝eƒ SO2 na stacji w Olsztynie w miesiàcach maj i listopad 2005 roku ...... 96 91. Ârednie dobowe st´˝enia SO2 w porównaniu z temperaturà na stacji w Olsztynie w okresie styczeƒ-maj 2005 roku . . . . . 96 92. St´˝enie 24-godzinne py∏u PM10 ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-grudzieƒ 2005 roku ...... 96 93. St´˝enie 8-godzinne CO ze stacji automatycznych w okresie paêdziernik-listopad 2005 roku ...... 97 94. Udzia∏ grup odpadów w ogólnej masie odpadów przemys∏wych (baza SIGOP) ...... 120 95. Udzia∏ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloÊci wytworzonych odpadów niebezpiecznych (baza SIGOP) ...... 120 96. Zu˝ycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoÊci w województwie warmiƒsko-mazurskim na tle kraju w 2004 roku (dane GUS) ...... 146 97. Âcieki przemys∏owe i komunalne (∏àcznie) odprowadzane do wód lub do ziemi w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2000-2004 (dane US w Olsztynie) ...... 146 98. Liczba mieszkaƒców obs∏ugiwanych przez oczyszczalnie Êcieków, w powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku, w % ludnoÊci powiatu ogó∏em (dane US w Olsztynie) ...... 146 99. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2005 roku ...... 156

174 SPIS MAP

1. Ocena jakoÊci rzek województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w 2005 roku ...... wklejka 25/26 2. JakoÊç wód Dreli w 2005 roku ...... 26 3. JakoÊç wód Elmy i Kamiennej – M∏ynówki w 2005 roku ...... 26 4. JakoÊç wód rzek Gi∏wy i Jemio∏ówki w 2005 roku ...... 26 5. JakoÊç wód rzeki W´gorapy z dop∏ywami: Go∏dapà i Kana∏em Bro˝ajckim (odnoga Go∏dapy) w 2005 roku ...... 27 6. JakoÊç wód Legi w 2005 roku ...... 28 7. JakoÊç wód Mi∏akówki w 2005 roku ...... 28 8. JakoÊç wód rzeki Wel i jej dop∏ywu, P∏oÊniczanki w 2005 roku ...... 29 9. JakoÊç wód Szkwy w 2005 roku ...... 29 10. JakoÊç wód rzeki Wadàg (Dymer – Dadaj – Pisa Warmiƒska – Wadàg) w 2005 roku ...... 30 11. Udzia∏ gleb kwaÊnych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 105 12. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci fosforu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 105 13. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci potasu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 106 14. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magnezu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 106 15. Gospodarka odpadami na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2005 roku ...... 119 16. Istniejàce i proponowane Obszary Natura 2000 w województwie warminsko-mazurskim ...... 140 17. Specjalne Obszary Ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 w województwie warminsko-mazurskim. Stan na 1 kwietnia 2006 roku (wg danych Klubu Przyrodników) ...... 140 18. Lokalizacja oczyszczalni komunalnych o dopuszczalnych iloÊciach Êcieków powy˝ej 250 m3/dob´, okrÊlonych w pozwoleniach wodno-prawnych (dane WIOÂ) ...... 147 19. Zadania z zakresu ochrony Êrodowiska, realizowane w 2005 roku przy udziale WFOÂiGW w Olsztynie ...... 170

175 ISBN 83-7217-282-X