Raport O Stanie Źrodowiska Województwa Warmiƒsko

Inspekcja Ochrony Ârodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku

BIBLIOTEKA MONITORINGU ÂRODOWISKA OLSZTYN 2005 Inspekcja Ochrony Ârodowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Raport o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku

Praca zbiorowa pod kierunkiem Zdzis∏awa W. Krajewskiego

BIBLIOTEKA MONITORINGU ÂRODOWISKA OLSZTYN 2005 Praca zbiorowa pod kierunkiem Zdzis∏awa W. Krajewskiego

Redaktor prowadzàcy: El˝bieta Kochaƒska

W opracowaniu wykorzystano materia∏y: Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddzia∏u we Wroc∏awiu, Instytutu Ochrony Ârodowiska w Warszawie, Instytutu Rybactwa Âródlàdowego w Olsztynie, Komendy Wojewódzkiej Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej w Olsztynie, Okr´gowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Olsztynie, Urz´du Marsza∏kowskiego Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- -Epidemiologicznej w Olsztynie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska w Olsztynie, Delegatur WIOÂ w Elbàgu i Gi˝ycku

Wydano ze Êrodków: WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE, WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ÂRODOWISKA W OLSZTYNIE

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie 10-117 Olsztyn, ul. 1 Maja 13, tel. (089) 527 23 38 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOÂ w Elblàgu 82-300 Elblàg, ul. Powstaƒców Warszawskich 10, tel. (055) 232 76 18 e-mail: [email protected]

Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku 11-500 Gi˝ycko, ul. ¸uczaƒska 5, tel. (087) 428 36 16 e-mail: [email protected]

©Copyright by Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska Olsztyn 2005

Druk i oprawa: Zak∏ad Poligraficzny UWM w Olsztynie Przygotowanie do druku: Studio AVALON, Olsztyn

ISBN 83-7217-258-7 SPIS TREÂCI

WST¢P ...... 5 I. WODY ...... 7 1. MONITORING RZEK (Kamilla Smoter) ...... 7 1.1. Wprowadzenie ...... 7 1.2. Charakterystyka badanych rzek ...... 8 1.3. Podsumowanie ...... 21 2. MONITORING JEZIOR ...... 31 2.1. Podsumowanie monitoringu jezior prowadzonego na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 1987–2003 (Maria Planter) ...... 31 2.2. Monitoring jezior w roku 2004 (Maria Planter, Helena Wróblewska) ...... 44 3. MONITORING ZALEWU WIÂLANEGO ...... 65 3.1. Stan czystoÊci wód Zalewu WiÊlanego (Justyna Kopiec) ...... 65 3.2. Dop∏ywy Zalewu WiÊlanego (Hanna Koniecka) ...... 70 4. OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD ...... 72 4.1. Wprowadzenie ...... 72 4.2. Stan ekologiczny wybranych rzek na podstawie badaƒ makrozoobentosu (Gra˝yna J´drychowska) ...... 72 4.3. Stan ekologiczny wybranych jezior w Êwietle oceny metodà makrofitoindykacji (Hanna Ciecierska) ...... 72 5. MONITORING WÓD NA TERENACH WIEJSKICH (Justyna Kopiec) ...... 74 5.1. Omówienie wyników badaƒ ...... 75 II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH (Ryszard Twarowski, Ewa Liana, Tomasz Gendolla, Katarzyna Wostek, El˝bieta Kochaƒska) ...... 81 1. WPROWADZENIE ...... 81 2. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJA DO POD¸O˚A W OBSZARZE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO ...... 81 III. HA¸AS (Waldemar G´bka) ...... 87 1. DOPUSZCZALNE POZIOMY HA¸ASU ...... 87 2. HA¸AS INSTALACYJNY ...... 89 3. HA¸AS KOMUNIKACYJNY ...... 89 3.1. Monitoring ha∏asu drogowego na trasach przygranicznych ...... 89 3.2. Monitoring terenów zagro˝onych ha∏asem w Elblàgu ...... 90 IV. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJÑCE (Agnieszka Zbanyszek) ...... 93 V. POWIETRZE ...... 95 1. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO NA PODSTAWIE BADA¡ WYKONANYCH PRZEZ STACJE SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE (Ma∏gorzata Kacprzyk-Chynczewska) ...... 95 1.1. Zasady organizacji sieci stacji pomiarowych ...... 95 1.2. Lokalizacja stacji pomiarowych i organizacja badaƒ ...... 95 1.3. Kontrola jakoÊci badaƒ ...... 96 1.4. Omówienie wyników badaƒ ...... 96 1.5. Dynamika zmian Êredniorocznych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ podstawowych ...... 107 2. JAKOÂå POWIETRZA W ÂWIETLE BADA¡ WIOÂ WYKONANYCH STACJÑ MOBILNÑ (Pawe∏ G∏àb) . . . . 109 2.1. Cel wykonania pomiarów ...... 109 2.2. Wyniki badaƒ ...... 109 2.3. Warunki meteorologiczne ...... 111 3. SYSTEM AUTOMATYCZNYCH POMIARÓW ZANIECZYSZCZE¡ POWIETRZA (Pawe∏ G∏àb) ...... 112 3.1. Wprowadzenie ...... 112 3.2. Automatyczne stacje monitoringu powietrza ...... 112 3.3. Centrala systemu i prezentacja wyników ...... 113 4. OCENA ROCZNA JAKOÂCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE (Pawe∏ G∏àb) ...... 113 VI. GLEBY WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO W ÂWIETLE BADA¡ OKR¢GOWEJ STACJI CHEMICZNO-ROLNICZEJ W OLSZTYNIE (Jerzy Zieliƒski) ...... 115 1. CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO ...... 115 1.1. Odczyn gleb ...... 115 1.2. ZawartoÊç makroelementów w glebach ...... 115 1.3. ZawartoÊç mikroelementów w glebach ...... 116

3 VII. ODPADY (Danuta Borsiak) ...... 125 1. MONITORING GOSPODARKI ODPADAMI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO ...... 125 2. ODPADY PRZEMYS¸OWE ...... 126 2.1. Pochodzenie i wytwarzanie odpadów powstajàcych w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gopodarczej ...... 126 2.2. Gospodarowanie odpadami ...... 127 3. ODPADY NIEBEZPIECZNE ...... 129 4. REALIZACJA PROGRAMU LIKWIDACJI MOGILNIKÓW W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM (Marek Jaczun) ...... 131 4.1. Wst´p ...... 131 4.2. Realizacja zadania ...... 132 5. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI ...... 135 6. G¸ÓWNE KIERUNKI DZIA¸A¡ W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI ...... 139 VIII. DZIA¸ALNOÂå KONTROLNA WIOÂ (Wies∏aw Aftanas) ...... 143 1. PODSUMOWANIE DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2004 ROKU ...... 143 1.1. Realizacja przyj´tych celów kontrolnych w 2004 roku ...... 144 1.2. Realizacja cyklów kontrolnych ...... 146 1.3. Kontrole przeprowadzone na wniosek GIOÂ ...... 147 1.4. Kontrole przeprowadzone na wniosek o podj´cie interwencji ...... 147 1.5. Ochrona Êrodowiska przed powa˝nymi awariami (Dominik Burliƒski) ...... 148 IX. STACJA KOMPLEKSOWEGO MONITORINGU ÂRODOWISKA „PUSZCZA BORECKA” W DIABLEJ GÓRZE (Anna Degórska, Zdzis∏aw Przàdka, Tomasz Ânie˝ek) ...... 149 1. WPROWADZENIE ...... 149 2. OPIS FIZJOGRAFICZNY ...... 149 3. WYBRANE WYNIKI BADA¡ Z LAT 1993–2004 ...... 150 3.1. Warunki meteorologiczne ...... 150 3.2. Zanieczyszczenia powietrza ...... 153 3.3. Opady atmosferyczne ...... 154 3.4. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 158 3.5. Struktura i dynamika szaty roÊlinnej ...... 159 3.6. Epifity nadrzewne ...... 159 3.7. Fauna bezkr´gowa ...... 160 X. DZIA¸ALNOÂå WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ (Tadeusz Ratyƒski) ...... 161 1. WPROWADZENIE ...... 161 2. DZIA¸ALNOÂå INWESTYCYJNA ...... 163 2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego ...... 163 2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna ...... 165 2.3. Ochrona powierzchni ziemi ...... 166 3. DZIA¸ALNOÂå NIEINWESTYCYJNA ...... 167 3.1. Zapobieganie i likwidacja powa˝nych awarii ...... 167 3.2. Ochrona przyrody ...... 167 3.3. Edukacja ekologiczna ...... 168 3.4. Monitoring Êrodowiska ...... 171 XI. DZIA¸ALNOÂå PA¡STWOWEJ STRA˚Y PO˚ARNEJ W ZAKRESIE OCHRONY ÂRODOWISKA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO (Robert Fliciƒski) . . . 173 1. ZAGRO˚ENIA PO˚AROWE ...... 173 2. ZAGRO˚ENIE POWODZIOWE ...... 174 3. ZAGRO˚ENIE CHEMICZNE I EKOLOGICZNE ...... 175 4. ZDARZENIA WYWO¸ANE SI¸AMI NATURY ...... 175 5. åWICZENIA W ROZLEWNI GAZU P¸YNNEGO W REDAKACH (POWIAT I¸AWSKI) ...... 176 6. RATOWNICTWO CHEMICZNO-EKOLOGICZNE ...... 177 SPIS TABEL ...... 179 SPIS RYCIN ...... 181 SPIS MAP ...... 184

4 WST¢P

Raport o stanie Êrodowiska w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku stanowi ocen´ stanu Êrodowiska województwa, dokonanà w oparciu o przeprowadzone badania w∏asne i innych instytucji zajmujàcych si´ pro- blematykà ochrony Êrodowiska, dzia∏alnoÊç inspekcyjnà oraz ankietyzacj´. Jest on adresowany do szerokiego grona odbiorców, w tym do odpowiedzialnych za kszta∏towanie polityki ekologicznej regionu – administracji rzàdowej i samorzàdowej, odpowiedzialnych za kszta∏cenie dzieci i m∏odzie˝y – nauczycieli i wychowawców, do spo∏eczeƒstwa. Raport jest kolejnà, cyklicznà edycjà przygotowanà przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska, przy wspó∏udziale instytucji wspó∏pracujacych w dziedzinie badaƒ Êrodowiska, tj. Instytutu Meteoro- logii i Gospodarki Wodnej, Instytutu Ochrony Ârodowiska, Stacji Chemiczno-Rolniczej, Wojewódzkiego Fun- duszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Raport… obejmuje zagadnienia dotyczàce jakoÊci wód, opadów atmosferycznych, zanieczyszczenia powietrza i gleb, problemy ha∏asu w Êrodowisku, dzia∏alnoÊci kontrolnej inspekcji oraz dokonaƒ Wojewódzkiego Fundu- szu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej w 2004 roku.

Publikacja jest dost´pna równie˝ na stronie internetowej. Wyrazy wdzi´cznoÊci przekazuj´ wszystkim, którzy przyczynili si´ do przygotowania i wydania tej publikacji, a w szczególnoÊci Radzie Nadzorczej i Zarzàdowi Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodar- ki Wodnej.

Zdzis∏aw W. Krajewski Warmiƒsko-Mazurski Wojewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska

5 Rzeka Marózka. J. Fot. ¸aêniewski I. WODY

1. MONITORING RZEK

1.1. Wprowadzenie • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 4 paêdzierni- ka 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç mor- Do koƒca 2003 roku obowiàzywa∏o w Polsce rozporzàdze- skie wody wewn´trzne i wody przybrze˝ne b´dàce Êrodowiskiem nie Ministra Ochrony Ârodowiska, Zasobów Naturalnych ˝ycia skorupiaków i mi´czaków (Dz. U. Nr 176, poz. 1454); i LeÊnictwa z 5 listopada 1991 roku (Dz. U. Nr 116, • rozporzàdzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 paêdzierni- poz. 503), które zak∏ada∏o podzia∏ na trzy klasy czystoÊci ka 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinna odpowiadaç wo- wód o nast´pujàcych mo˝liwoÊciach wykorzystania gospo- da w kàpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); darczego: • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 27 listopa- • wody klasy I – zaopatrzenie ludnoÊci w wod´ do picia, zada 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç wo- opatrzenie zak∏adów przemys∏owych wymagajàcych wody o ja- dy powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludnoÊci koÊci wody do picia, bytowanie w warunkach naturalnych ryb w wod´ przeznaczonà do spo˝ycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728); ∏ososiowatych; • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 23 grud- • wody klasy II – bytowanie ryb innych ni˝ ∏ososiowate, nia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra˝liwych chów i hodowla zwierzàt gospodarskich, urzàdzanie kàpielisk, na zanieczyszczenie zwiàzkami azotu ze êróde∏ rolniczych (Dz. U. rekreacja i uprawianie sportów wodnych; Nr 241, poz. 2093). • wody klasy III – zaopatrzenie zak∏adów przemys∏owych, Powy˝sze akty prawne podajà tak˝e cz´stotliwoÊç pobiera- z wyjàtkiem zak∏adów wymagajàcych wody do picia, nawadnia- nia próbek, metodyki referencyjne analiz i sposób oceny, czy nie terenów rolniczych wykorzystywanych do upraw ogrodni- wody odpowiadajà wymaganym warunkom. Przepisy te stosuje czych oraz upraw pod szk∏em. si´ monitorujàc wody pod kàtem spe∏niania ustalonych celów Wody o st´˝eniach zanieczyszczeƒ przekraczajàcych do- Êrodowiskowych. puszczalne normy dla III klasy okreÊlano jako pozaklasowe, Natomiast w celu okreÊlenia ogólnego stanu wód po- ponadnormatywnie zanieczyszczone. wierzchniowych, uzyskania informacji o d∏ugoterminowych Z uwagi na koniecznoÊç dostosowania polskiego prawa zmianach w warunkach naturalnych oraz zmianach wynikajà- w zakresie monitoringu wód powierzchniowych do prawodaw- cych z dzia∏alnoÊci cz∏owieka, jak równie˝ w celu wyznaczenia stwa Unii Europejskiej, w marcu 2004 roku wesz∏o w ˝ycie no- jednolitych cz´Êci wód zagro˝onych niespe∏nieniem celów Êro- we rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 11 lute- dowiskowych, przeprowadza si´ monitoring diagnostyczny go 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód zgodnie z za∏o˝eniami rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monito- z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji… (Dz. U. Nr 32, ringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych poz. 284). wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Rozporzàdzenie wprowadza 5 W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- klas jakoÊci wód: ska w Olsztynie przeprowadzi∏ badania 51 rzek w 108 przekro- • klasa I – wody bardzo dobrej jakoÊci, jach pomiarowo-kontrolnych. Rzeki badane w kilku przekro- • klasa II – wody dobrej jakoÊci, jach to: Guber i jego dop∏ywy – Dajna, Sajna i Liwna, Kiermas • klasa III – wody zadowalajàcej jakoÊci, – KoÊno, Krutynia, Marózka, Omulew, Szkotówka, Go∏dapa, • klasa IV – wody niezadowalajàcej jakoÊci, Gawlik, Elblàg, Wàska i Kana∏ Elblàski. ¸yn´, Pas∏´k´, W´go- • klasa V – wody z∏ej jakoÊci. rap´, Radziej´, Kumiel´, Srebrny Potok i Burzank´ badano Ponadto w roku 2002 ukaza∏y si´ rozporzàdzenia regulujà- na dwóch stanowiskach, pozosta∏e rzeki – na jednym. ce wymagania stawiane wodom powierzchniowym w zale˝noÊci ¸yna w Stopkach oraz W´gorapa w Mieduniszkach obj´te od ich przeznaczenia: sà siecià granicznà, Pas∏´ka w Nowej Pas∏´ce – siecià repero- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 4 paêdzierni- wà, pozosta∏e przekroje – siecià regionalnà monitoringu. Ba- ka 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç dania w sieciach granicznej i reperowej stanowi∏y kontynuacj´ wody Êródlàdowe b´dàce Êrodowiskiem ˝ycia ryb w warunkach zadaƒ okreÊlonych zarzàdzeniem G∏ównego Inspektora naturalnych (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); Ochrony Ârodowiska z 9 marca 1999 – „Program badaƒ rzek

7 obj´tych krajowà siecià monitoringu na lata 1999–2002”. wierzchniowych nie jest mo˝liwe porównanie klasyfikacji wód Zgodnie z tym programem jakoÊç wód okreÊlona by∏a przez 51 w roku 2004 z ocenà lat poprzednich. W celu wykazania tren- wskaêników fizykochemicznych, hydrobiologicznych i bakte- dów zmian w jakoÊci wód, analizowano Êrednie roczne warto- riologicznych, oznaczanych z ró˝nà cz´stotliwoÊcià. Wskaêniki Êci wybranych wskaêników w okresie ostatnich 10 lat. Krótkie zaliczane do I grupy – 2 razy w miesiàcu, do grupy II – 1 raz wnioski podano przy opisach niektórych rzek, a szerszy mate- w kwartale (w sieci reperowej w ka˝dej próbce), do gru- ria∏ zamieszczony jest w komunikatach Ocena stanu czystoÊci py III – 1 raz w roku. rzek badanych w 2004 roku (WIOÂ Olsztyn, Delegatura WIOÂ Przekroje pomiarowo-kontrolne na ¸ynie w Stopkach i Re- w Elblàgu i Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku, 2005). Komunikaty dykajnach, na Pas∏će w Nowej Pas∏će i Pelniku, na W´gora- te, stanowiàce materia∏ wyjÊciowy do opracowania niniejszego pie poni˝ej W´gorzewa i w Mieduniszkach, a tak˝e na Drwćy rozdzia∏u, zawierajà szczegó∏owe opisy poszczególnych rzek poni˝ej ujÊcia I∏awki, na Gubrze poni˝ej Garbna oraz na E∏ku i ich zlewni, mi´dzy innymi informacje o przep∏ywach charak- w Nowej Wsi E∏ckiej sà w∏àczone do europejskiego systemu terystycznych, budowie geologicznej, rzeêbie terenu, charakte- monitoringu wód Êródlàdowych EUROWATERNET. Wyniki rystyce gleb czy obszarach chronionych w obr´bie zlewni oraz badaƒ prowadzonych w tych punktach sà przekazywane do Eu- szerszà analiz´ jakoÊci wód. ropejskiej Agencji Ârodowiska, która gromadzi informacje na temat zasobów wód Êródlàdowych w Europie, ich jakoÊci, iloÊci, tendencjach i przyczynach zmian. 1.2. Charakterystyka badanych rzek Rzeki obj´te siecià regionalnà monitoringu badane by∏y 10 razy w roku. Od stycznia 2004 roku prowadzono badania BABICA w zakresie b´dàcym kontynuacjà dotychczasowych za∏o˝eƒ, Babica jest dop∏ywem rzeki Elblàg. Jest to ciek II rz´du a po wejÊciu w ˝ycie rozporzàdzenia z dnia 11 lutego 2004 roku o d∏ugoÊci 9,5 km i powierzchni zlewni 8,6 km2. èród∏a rzeki w sprawie klasyfikacji… (Dz. U. Nr 32, poz. 284), zakres badaƒ znajdujà si´ w okolicach Krasnego Lasu. zosta∏ zmieniony. W kilku przekrojach pomiarowych (9 obj´- Zlewnia Babicy po∏o˝ona jest w obr´bie Wysoczyzny Elblà- tych siecià EUROWATERNET oraz 12 innych, w przekrojach skiej. Tylko dolny skrawek obejmuje stref´ ˚u∏aw WiÊlanych. przyujÊciowych rzek) rozszerzono zakres oznaczeƒ o metale W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni wyst´pujà lasy, tere- – arsen, bar, bor, chrom, glin, mangan, nikiel, rt´ç, selen, ˝ela- ny rolnicze i obszary zabudowane. zo, wielopierÊcieniowe w´glowodory aromatyczne i pestycydy. Pod wzgl´dem administracyjnym rzeka, jak i ca∏a zlewnia,

Wskaêniki fizyczne, tlen, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, zwiàzki le˝y na obszarze miasta Elblàga. azotu i fosforu, wskaêniki zasolenia oraz liczb´ bakterii coli ty- Babica jest odbiornikiem wód opadowych z osiedla Biela- pu ka∏owego oznaczano w ka˝dej próbce; chlorofil „a” – 4–8 ny, Nad Jarem i Zawada w Elblàgu. Do czerwca 2003 roku od- razy w roku; saprobowoÊç sestonu – 7 razy; metale – 3 lub 4 ra- prowadzane by∏y równie˝ Êcieki oczyszczone z osiedla miesz- zy w roku; wskaêniki zanieczyszczeƒ przemys∏owych (substan- kaniowego w Zajeêdzie, które obecnie zosta∏y skierowane cje powierzchniowo czynne, WWA, pestycydy i fenole) – raz na oczyszczalni´ miejskà w Elblàgu. w roku. Badania jakoÊci wód przeprowadzono w jednym przekroju Wed∏ug cytowanego wy˝ej rozporzàdzenia, dla ka˝dego pomiarowo-kontrolnym, w Elblàgu, 0,3 km powy˝ej ujÊcia wskaênika jakoÊci wody, zmierzonego z cz´stotliwoÊcià mniej- do rzeki Elblàg. szà ni˝ 12 razy w roku, do oceny przyjmuje si´ najmniej ko- rzystnà wartoÊç st´˝enia, porównujàc jà z wartoÊciami granicz- W przekroju ujÊciowym Babica prowadzi∏a wody IV klasy nymi, okreÊlonymi w za∏àczniku 1 do rozporzàdzenia. W przy- ze wzgl´du na wysokà barw´, zawiesin´ ogólnà, substancje padku wi´kszej cz´stotliwoÊci oznaczeƒ dla ka˝dego wskaênika organiczne, zwiàzki fosforu oraz stan sanitarny (tab. 1, wyznacza si´ wartoÊç st´˝enia, odpowiadajàcà percentylowi 90. ryc. 1). Najwy˝sze wartoÊci fosforanów (czerwiec – 1,17 mg

Wody rzek badanych w sieci regionalnej oceniano bioràc PO4/l) oraz barwy wskazywa∏y nawet na V klas´. pod uwag´ najmniej korzystne wartoÊci st´˝eƒ, a w sieci granicznej i reperowej pos∏u˝ono si´ wartoÊciami percentyla 90 BALEWKA (w 2004 roku tylko Pas∏´ka w Nowej Pas∏´ce by∏a badana 26 ra- Balewka o d∏ugoÊci 18 km jest lewobrze˝nym i najwa˝niej- zy, ¸yna w Stopkach i W´gorapa w Mieduniszkach – 24 razy). szym dop∏ywem rzeki Dzierzgoƒ. Wyp∏ywa z przykraw´dziowej Ocena ogólna jakoÊci wód w danym punkcie oznacza kla- strefy Pojezierza I∏awskiego i nast´pnie wpada na teren ˚u∏aw s´, w której mieÊci si´ co najmniej 90% wyznaczonych w ten WiÊlanych. Balewka jest rzekà typowo nizinnà o bardzo nieko- sposób wartoÊci wszystkich wskaêników (wartoÊci najmniej ko- rzystnych cechach hydrologicznych, takich jak: minimalny spa- rzystnych lub percentyli 90). dek, „leniwy” przep∏yw, a czasami jego brak, silna eutrofizacja Klasyfikacj´ wód rzek badanych w 2004 roku, wykonanà powodujàca zakwity oraz zarastanie dna i brzegów. Balewka wed∏ug przedstawionej powy˝ej oceny, podano w tabeli 1 oraz jest rzekà skanalizowanà, p∏ynàcà w wa∏ach przeciwpowodzio- na mapie 1 (tabele, mapy i ryciny zamieszczono na koƒcu roz- wych. dzia∏u). Ryciny 1–20 przedstawiajà ocen´ jakoÊci wód bada- Zlewnia Balewki jest obszarem rolniczym. nych rzek dla poszczególnych wskaêników wraz z ocenà zbior- Rzeka nie jest odbiornikiem Êcieków ze êróde∏ punkto- czà. Na mapach 2–8 zaznaczono lokalizacj´ przekrojów po- wych. Jednak ze wzgl´du na g´stà sieç rowów i kana∏ów melio- miarowo-kontrolnych, g∏ówne punktowe êród∏a zanieczysz- racyjnych na ˚u∏awach, istnieje mo˝liwoÊç przedostawania si´ czeƒ oraz klasyfikacj´ dla kilku wybranych wskaêników. Tabe- do wód substancji pochodzàcych z nawozów mineralnych i or- la 2 zawiera procent wyników wszystkich wykonanych ozna- ganicznych oraz Êrodków ochrony roÊlin. czeƒ, mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach. Ze wzgl´du Badania stanu czystoÊci wód Balewki przeprowadzono na zmiany wprowadzone w zakresie monitoringu wód po- w Krzewsku.

8 Balewka w przekroju w Krzewsku prowadzi∏a wody odpo- fosforu. Dodatkowe zagro˝enie mogà stanowiç sp∏ywy po- wiadajàce IV klasie (tab. 1, ryc. 2). Decydujàcà rol´ w kla- wierzchniowe z terenów wiejskich. syfikacji rzeki odegra∏y wysokie wartoÊci barwy i chlorofi- Stan czystoÊci wód badano w jednym punkcie pomiarowym lu (V klasa), a tak˝e st´˝enie tlenu, substancje organiczne, w Stankowie. zwiàzki azotu oraz fosforany. Na jakoÊç wód Balewki najwi´kszy wp∏yw majà zanieczyszczenia obszarowe oraz ce- Rzeka Brzeênica w przekroju w Stankowie prowadzi∏a wo- chy hydrologiczne rzeki. dy odpowiadajàce IV klasie (tab. 1, ryc. 2). Decydujàcà ro- l´ w klasyfikacji wód odegra∏a barwa, zawiesina ogólna, Porównujàc wartoÊci Êrednie roczne wskaêników zanie- ChZT-Cr, ChZT-Mn, azotany i azot Kjeldahla, a tak˝e licz- czyszczeƒ wód Balewki w latach 1997–2004 zauwa˝a si´ prawie ba bakterii coli typu ka∏owego. pi´ciokrotny wzrost poziomu azotanów w tym okresie, choç nadal nie by∏ on wysoki – Êrednie roczne st´˝enia wzros∏y Analiza zmian Êrednich rocznych wartoÊci wskaêników za- z 2,07 mg NO3/l w 1997 roku do 10,1 mg NO3/l w 2004 roku, nieczyszczeƒ Brzeênicy w latach 1997–2004 wykazuje wzrost a najwy˝sze wartoÊci wyst´powa∏y w okresie zimowym. poziomu azotanów w rzece (z 5,8 do 10,5 mg NO3/l) oraz wzrost zawiesiny ogólnej. BRZEZINKA Brzezinka jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem BURZANKA Wàskiej o d∏ugoÊci 6 km i powierzchni zlewni 5,4 km2. èród∏a Burzanka jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci 13,8 km, uchodzà- rzeki znajdujà si´ w przykraw´dziowej strefie Pojezierza I∏aw- cà do jeziora Dru˝no. Powierzchnia zlewni wynosi 20,2 km2. skiego. èród∏a Burzanki znajdujà si´ w przykraw´dziowej strefie Obszar zlewni jest u˝ytkowany g∏ównie rolniczo. Pó∏nocno- Wysoczyzny Elblàskiej w okolicach miejscowoÊci Wilkowo. -wschodnià cz´Êç zlewni stanowià tereny miejskie Pas∏´ka. UjÊciowy odcinek rzeki, znajdujàcy si´ na ˚u∏awach WiÊla- Przez Êrodek zlewni przechodzi droga Nr 7 o du˝ym nasileniu nych, jest obwa∏owany. ruchu. Zlewnia Burzanki jest obszarem rolniczo-leÊnym. Do Brzezinki odprowadzane sà Êcieki z mleczarni w Pas∏´- Burzanka nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êró- ku, w iloÊci oko∏o 1230 m3/d, oczyszczone mechaniczno-biolo- de∏. W dolnym biegu przep∏ywa w pobli˝u nieczynnego sk∏ado- gicznie (kontrola WIOÂ z czerwca 2004 r.). Zanieczyszczenia wiska odpadów dla miasta Elblàga w Gronowie Górnym. mogà równie˝ przedostawaç si´ z obszarów u˝ytkowanych rol- Badania stanu czystoÊci wód prowadzono w dwóch prze- niczo i terenów komunikacyjnych. krojach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych w dolnym Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzono w przekroju biegu rzeki – w Nowinie i w Gronowie Górnym. Pas∏´k, oko∏o 0,2 km od ujÊcia Brzezinki do Wàskiej. Burzanka w obydwu przekrojach prowadzi∏a wody IV kla- JakoÊç wód Brzezinki by∏a z∏a – V klasa (tab. 1, ryc. 3). sy (tab. 1, ryc. 4). O klasyfikacji w obydwu przekrojach za- Wskaênikami decydujàcymi by∏y: barwa, ChZT-Cr, azoty- decydowa∏y: barwa, zawiesina ogólna, zawartoÊç substan- ny, azot Kjeldahla i st´˝enia zwiàzków fosforu oraz stan cji organicznych, fosforany oraz stan sanitarny. sanitarny. ZasobnoÊç wód w zwiàzki fosforu by∏a bardzo wysoka w ca- DAJNA ∏ym cyklu badawczym, a najwy˝sze wartoÊci zanotowano Dajna jest rzekà IV rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Gubra 2 w maju (PO4 – 7,5 mg PO4/l, fosfor ogólny – 2,84 mg P/l). o d∏ugoÊci 55 km. Zlewnia zajmuje powierzchni´ 345,2 km . W przypadku barwy, ChZT-Cr, azotynów i azotu Kjeldahla Za poczàtek Dajny przyj´to ciek uchodzàcy od po∏udnia do je- tylko pojedyncze wyniki kwalifikowa∏y wody do V klasy. ziora Wàgiel. Nast´pnie przep∏ywa ona przez szereg jezior tzw. Na tak z∏à jakoÊç wód Brzezinki wp∏ywajà g∏ównie Êcieki Rynny Mràgowskiej: Wàgiel, Wierzbowskie, Czos, Czarne, z mleczarni (przy niewielkim przep∏ywie w rzece stanowià Kot, Juno, Kiersztanowskie, Dejnowa. znacznà cz´Êç jej wód) oraz zanieczyszczenia obszarowe Wed∏ug Kondrackiego (Geografia regionalna Polski 1998) z rolnictwa. Dajna przep∏ywa przez dwa mezoregiony – Pojezierze Mrà- gowskie i Nizin´ S´popolskà. Rzeka p∏ynie przez obszar po- BRZEèNICA wiatu mràgowskiego (gminy Piecki i Mràgowo) oraz powiatu Brzeênica jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci 23,7 km i po- k´trzyƒskiego (gminy Reszel i K´trzyn). wierzchni zlewni 36,1 km2. Wyp∏ywa z Pojezierza I∏awskiego. G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ Dajny w jej Na obszarze ˚u∏aw WiÊlanych przep∏ywa przez podmok∏e te- górnym biegu (powy˝ej jeziora Wàgiel) sà Êcieki z oczyszczalni reny depresyjne. Rzeka na tym odcinku p∏ynie w wa∏ach prze- w Pieckach – oko∏o 270 m3/d (kontrola z listopada 2003 r.), ciwpowodziowych. oczyszczane mechaniczno-biologicznie i po chemicznym strà- Zlewnia Brzeênicy jest obszarem typowo rolniczym. Lasy caniu fosforu. Ponadto do jeziora Juno, przez które przep∏ywa zajmujà tylko nieznacznà cz´Êç tego terenu. Dajna, poprzez rów melioracyjny, dop∏ywajà Êcieki z mecha- Brzeênica jest odbiornikiem Êcieków z oczyszczalni Spó∏- niczno-biologicznej oczyszczalni (z chemicznym stràcaniem dzielni Mieszkaniowej „PodleÊna” w Rychlikach (ok. 50 m3/d fosforu) dla Mràgowa, znajdujàcej si´ w Polskiej Wsi (oko- wg kontroli z paêdziernika 2004 r.), oczyszczanych tylko ∏o 2900 m3/d Êcieków wed∏ug kontroli ze stycznia 2004 r.). Na- mechanicznie. Ponadto bezpoÊrednio do rzeki odprowadzane tomiast mleczarnia w Mràgowie kieruje do jeziora, poprzez sà Êcieki z osiedla mieszkaniowego w Dymniku, w iloÊci oko∏o 30 ciek, blisko 1000 m3/d Êcieków technologicznych i socjalno-by- m3/d (kontrola WIOÂ z marca 2004 r.). Jest to oczyszczalnia me- towych (kontrola z lipca 2003 r.), oczyszczanych mechaniczno- chaniczno-biologiczna z chemicznym usuwaniem zwiàzków -biologicznie i po chemicznym stràcaniu fosforu.

9 W 2004 roku Dajna by∏a badana w dwóch przekrojach po- wnoszà rzeki: Gizela (odbiera Êcieki z Ba∏cyn i Zajàczek), miarowo-kontrolnych: poni˝ej jeziora Czos, w Mràgowie oraz I∏awka (przyjmuje Êcieki z I∏awy) i Grabiczek (Êcieki z Gierz- powy˝ej ujÊcia do Gubra, w Smokowie (mapa 2). wa∏du i okolic). Poni˝ej przekroju w Rodzonem Drw´ca przyjmuje jeszcze JakoÊç wód Dajny w Mràgowie odpowiada∏a III klasie, Êcieki z Nowego Miasta Lubawskiego oraz Kurz´tnika. a w Smokowie – IV. Wskaênikami decydujàcymi o klasyfi-

kacji wód by∏y: barwa, BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr, w Mrà- JakoÊç wód Drwćy w Rodzonem odpowiada∏a IV klasie. gowie ponadto odczyn i azot Kjeldahla, a w Smokowie Wskaênikami decydujàcymi by∏y: barwa, ChZT-Mn, – azotany i azot ogólny (tab 1, ryc. 5). Wysokie st´˝enia ChZT-Cr, fosforany oraz liczba bakterii coli typu ka∏owego azotanów w Smokowie zwiàzane by∏y prawdopodobnie (tab. 1, ryc. 6). Pozosta∏e wskaêniki przewa˝nie odpowia- z rolniczym u˝ytkowaniem zlewni. da∏y I lub II klasie jakoÊci wód, tylko azot Kjeldahla, azotyny, fosfor ogólny lub mangan sporadycznie przekracza∏y Porównujàc Êrednie roczne wartoÊci st´˝eƒ zanieczyszczeƒ granice klasy II. Dajny z roku 2004 z wynikami z lat wczeÊniejszych (1999 i 2001) zauwa˝a si´ wyraêny wzrost st´˝eƒ azotanów w Smoko- DZIERZGO¡ wie w roku 2004. Ârednie roczne st´˝enie azotanów wzros∏o Rzeka Dzierzgoƒ o d∏ugoÊci 54,2 km i powierzchni zlew- 2 z 4,78 mg NO3/l w 2001 roku do 13,7 mg NO3/l w 2004 roku. ni 440,3 km jest najwi´kszym dop∏ywem jeziora Dru˝no. Zgod- Szczególnie wysokie wartoÊci notowano w okresie zimowym. nie z Podzia∏em hydrograficznym Polski (IMGW Warszawa 1983) Wzros∏y równie˝ Êrednie roczne wartoÊci ChZT-Cr. WartoÊci Dzierzgoƒ jest górnym odcinkiem rzeki Elblàg. Jednak w wi´k- pozosta∏ych parametrów nie uleg∏y wi´kszym zmianom. szoÊci opracowaƒ traktuje si´ jà jako oddzielnà rzek´. Odcinek êród∏owy i ujÊciowy rzeki znajduje si´ na obszarze województwa DRW¢CA warmiƒsko-mazurskiego, a Êrodkowy – pomorskiego. Drwća jest prawobrze˝nym dop∏ywem Wis∏y, o d∏ugo- Ze wzgl´du na cechy hydrologiczne, rzek´ Dzierzgoƒ mo˝- Êci 207,2 km i powierzchni zlewni 5343,5 km2. D∏ugoÊç jej na podzieliç na dwa odcinki. Odcinek wysoczyznowy po∏o˝ony na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego wynosi oko- na Pojezierzu I∏awskim jest kr´ty, o szybkim przep∏ywie i doÊç ∏o 95 km. èród∏a rzeki znajdujà si´ na po∏udnie od miejscowo- du˝ych spadkach. Wpadajàc na ˚u∏awy WiÊlane rzeka wyrów- Êci Drwćk, w rejonie Wzgórz Dylewskich. W górnym biegu nuje swój bieg i znacznie zmniejsza pr´dkoÊç przep∏ywu. Jest rzeka przep∏ywa przez niewielkie jezioro Ostrowin i typowo tutaj ciekiem typowo nizinnym, p∏ynàcym w wa∏ach przeciwpo- rynnowe Jezioro Drwćkie. wodziowych. Odcinek ujÊciowy rzeki znajduje si´ na obszarze Najwi´kszymi dop∏ywami Drwćy w województwie war- depresyjnym. miƒsko-mazurskim sà: Grabiczek, Poburzanka, Gizela, Sande- Zlewnia rzeki Dzierzgoƒ jest obszarem rolniczym. la, Wel, I∏awka i Struga Radomno. Najwi´kszym êród∏em zanieczyszczeƒ rzeki sà Êcieki od- Rzeka Drwća jest rezerwatem wodnym, majàcym na celu prowadzane z oczyszczalni miejskiej w Dzierzgoniu (woj. po- m. in. ochron´ miejsc tarliskowych ryb ∏ososiowatych. morskie), w iloÊci oko∏o 1300 m3/d. Jest to oczyszczalnia me- W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni dominujà grunty chaniczno-biologiczna z systemem chemicznej redukcji zwiàz- orne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà zazwyczaj w obr´bie dolin ków fosforu. Ponadto niewielkie iloÊci Êcieków przyjmuje rze- rzecznych. Nieu˝ytki to g∏ównie obszary podmok∏e, cz´sto ba- ka z miejscowoÊci Stare Dolno. gniste. Najwi´ksze kompleksy leÊne znajdujà si´ w pó∏nocnej Badania jakoÊci wody przeprowadzono w dolnym odcinku i wschodniej cz´Êci zlewni. rzeki w przekroju Nowe Dolno, 4,6 km od ujÊcia do jeziora W województwie warmiƒsko-mazurskim Drwća przep∏y- Dru˝no. wa przez tereny powiatów: ostródzkiego, i∏awskiego i nowo- miejskiego. Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi JakoÊç wód rzeki Dzierzgoƒ odpowiada∏a IV klasie (tab. 1, nad Drwćà sà Ostróda i Nowe Miasto Lubawskie. ryc. 7). O klasyfikacji zadecydowa∏y: barwa, zawiesina Badania jakoÊci wód Drwćy w roku 2004 przeprowadzono ogólna, tlen rozpuszczony, substancje organiczne, azotany, w jednym przekroju pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanym azot Kjeldahla, fosforany i mangan oraz stan sanitarny. poni˝ej ujÊcia I∏awki, w Rodzonem, nale˝àcym do europejskie- Najwy˝sze wartoÊci barwy oraz zawiesiny ogólnej wyst´po- go systemu monitoringu wód Êródlàdowych EUROWATER- wa∏y po obfitych opadach oraz roztopach wiosennych. Spo- NET. Êród parametrów decydujàcych o klasyfikacji tylko barwa, Powy˝ej tego przekroju g∏ównymi punktowymi êród∏ami azot Kjeldahla i stan sanitarny przez wi´kszà cz´Êç roku zanieczyszczeƒ Drwćy, odprowadzanych poÊrednio poprzez przyjmowa∏y wartoÊci w granicach IV, a barwa na- dop∏ywy, sà Êcieki bytowo-gospodarcze i przemys∏owe z: wet V klasy. W przypadku pozosta∏ych wskaêników tylko • oczyszczalni dla Ostródy, zlokalizowanej w Tyrowie – pojedyncze wyniki wp∏ywa∏y na ogólnà klasyfikacj´. oko∏o 7500 m3/d – oczyszczane mechaniczno-biologicznie Na jakoÊç wód rzeki Dzierzgoƒ wp∏ywajà przede wszystkim z chemicznym stràcaniem fosforu (kontrola z listopa- Êcieki z Dzierzgonia oraz zanieczyszczenia rolnicze. Cha- da 2003 r.); rakter hydrologiczny dolnego odcinka rzeki (powolny • oczyszczalni w Samborowie – oko∏o 230 m3/d – oczyszcza- przep∏yw) nie sprzyja samooczyszczaniu wód. ne mechaniczno-biologicznie z chemicznym usuwaniem fosforu (kontrola z czerwca 2003 r.). W latach 2002–2003 przepro- ELBLÑG wadzono modernizacj´ oczyszczalni. Rzeka Elblàg o d∏ugoÊci 14,5 km i powierzchni zlew- Mniejsze iloÊci Êcieków odprowadzane sà z miejscowoÊci: ni 1499,9 km2 wyp∏ywa z jeziora Dru˝no i uchodzi do Zalewu Szyldak, Frednowy i Smykówko. Ponadto zanieczyszczenia WiÊlanego. Zgodnie z Podzia∏em hydrograficznym Polski

10 (IMGW Warszawa 1983) za górny odcinek rzeki Elblàg uwa˝a- Analiza wartoÊci Êrednich wybranych wskaêników zanie- na jest rzeka Dzierzgoƒ. Ca∏kowita d∏ugoÊç ciàgu wodnego czyszczeƒ w latach 1997, 2000 i 2004 wskazuje na obni˝enie si´ Dzierzgoƒ – jezioro Dru˝no – Elblàg, wynosi 79,2 km. poziomu zwiàzków organicznych, szczególnie w pierwszym

Poziom wód w rzece uzale˝niony jest od dop∏ywu z do- przekroju, powy˝ej Elblàga (ChZT-Cr spad∏o ze 136,5 mg O2/l rzecza oraz stanu wody na Zalewie WiÊlanym. Przy silnych w 1997 r. do 34 O2/l w 2004 r.). Notowano równie˝ ni˝sze war- wiatrach z sektora pó∏nocnego nast´puje cofka i wlewanie toÊci przewodnoÊci w∏aÊciwej w 2004 roku. s∏onawych wód zalewowych do rzeki. Kierunek przep∏ywu W 2004 roku oko∏o dwukrotnie wzros∏y w stosunku do wody jest wtedy odwrotny, tj. od Zalewu do jeziora Dru˝no, 1997 roku st´˝enia azotanów w rzece, choç ich Êrednie wartoÊci czyli w gór´ rzeki. Zmiany kierunku przep∏ywu wód w rzece nie przekracza∏y granic II, a najwy˝sze wartoÊci – III klasy. powodujà du˝e wahania zasolenia oraz resedymentacj´ osa- dów dennych. ELSZKA Elblàg skupia w sobie wszystkie niekorzystne cechy rzeki Elszka jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci 17 km i powierzchni nizinnej i skanalizowanej, które decydujà o stanie czystoÊci zlewni 58,9 km2. Wyp∏ywa z pogranicza Wysoczyzny Elblàskiej oraz intensywnoÊci procesów samooczyszczania: minimalny i Równiny Warmiƒskiej. Dolny odcinek rzeki, znajdujàcy si´ spadek, leniwy przep∏yw a czasami jego brak, post´pujàca eu- na ˚u∏awach WiÊlanych, jest skanalizowany i obwa∏owany. trofizacja powodujàca zarastanie dna i brzegów oraz du˝a iloÊç Elszka uchodzi do jeziora Dru˝no. osadów dennych. Zlewnia Elszki jest obszarem typowo rolniczym. Komplek- Dorzecze rzeki Elblàg posiada rozga∏´ziony uk∏ad hydro- sy leÊne zajmujà jedynie niewielkà cz´Êç górnej zlewni. graficzny, a przewa˝ajàcà jego cz´Êç stanowi zlewnia jeziora Elszka nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êróde∏ Dru˝no. BezpoÊrednio do rzeki Elblàg wp∏ywa kilka niewiel- zanieczyszczeƒ. Istnieje mo˝liwoÊç sp∏ywu zanieczyszczeƒ z ob- kich cieków (Fiszewka, Tina, Kumiela i Babica). G∏ówne zasi- szarów wiejskich. lanie rzeki Elblàg pochodzi z jeziora Dru˝no. Badania stanu czystoÊci wody rzeki Elszki zosta∏y przepro- Wed∏ug podzia∏u Polski na krainy naturalne, zlewnia rzeki wadzone w jednym przekroju, w W´zinie. le˝y w obr´bie czterech jednostek fizyczno-geograficznych: ˚u∏aw WiÊlanych, Pojezierza I∏awskiego, Wysoczyzny Elblà- JakoÊç wód ujÊciowego odcinka Elszki odpowiada∏a IV kla- skiej i Równiny Warmiƒskiej. sie. Wskaênikami decydujàcymi by∏y: barwa, ChZT-Cr, G∏ównymi punktowymi êród∏ami zanieczyszczeƒ rzeki sà: zwiàzki fosforu oraz stan sanitarny (tab. 1, ryc. 4). • Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji w Elblàgu, odprowadzajàce oko∏o 28 000 m3/d Êcieków oczyszczonych me- E¸K chaniczno-biologicznie z chemicznym usuwaniem zwiàzków E∏k jest prawobrze˝nym dop∏ywem Biebrzy, cie- fosforu (kontrola z listopada 2003 r.); kiem IV rz´du. D∏ugoÊç ca∏kowita rzeki wynosi 113,6 km, • Elektrociep∏ownia Elblàg, Sp. z o.o., odprowadzajàca w tym 86,0 km w granicach województwa warmiƒsko-mazur- przesz∏o 300 m3/d Êcieków technologicznych i oko∏o 34 500 m3/d skiego (IMGW 1978). Powierzchnia zlewni wynosi 1524,5 km2. wód poch∏odniczych (kontrola ze stycznia 2004 r.); Rzeka przep∏ywa przez ciàg jezior: Szwa∏k Wielki, Pi∏wàg, ¸aê- • Odlewnia „Elzamech”, Sp. z o.o., odprowadzajàca do rze- no, Litygajno, ¸aÊmiady, Straduny, Haleckie i E∏ckie, zmienia- ki wody poch∏odnicze (ok. 230 m3/d). jàc kilkakrotnie nazw´ (Czarna Struga – ¸aêna Struga – E∏k). Badania jakoÊci wód rzeki Elblàg przeprowadzono Za g∏ówny ciàg dolnego odcinka rzeki uznano Kana∏ Rudzki, w trzech stanowiskach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowa- utworzony i uregulowany na prze∏omie XIX i XX wieku, omi- nych na odcinku od punktu powy˝ej Elblàga do Nowakowa. jajàcy du˝à cz´Êç starego koryta E∏ku. Stary odcinek ujÊciowy koryta rzeki E∏k wykorzystuje obecnie Jegrznia przed ujÊciem JakoÊç wód rzeki Elblàg na ca∏ej d∏ugoÊci w 2004 roku do Biebrzy (IMGW 1983). odpowiada∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 7). Decydujàcy Do g∏ównych lewobrze˝nych dop∏ywów E∏ku nale˝à: Ma- wp∏yw na klasyfikacj´ we wszystkich przekrojach pomia- zurka, Po∏omska M∏ynówka, Karmelówka, Kana∏ Kuwasy, rowych mia∏y: barwa, niskie natlenienie wody, zawartoÊç do prawobrze˝nych: Gawlik, Ró˝anica i Binduga. zwiàzków organicznych (ChZT-Mn i ChZT-Cr), azot W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wed∏ug Kon- Kjeldahla, fosforany oraz stan sanitarny, powy˝ej drackiego (1998) zlewnia rzeki znajduje si´ w granicach trzech Elblàga ponadto zawiesina ogólna, a w Nowakowie mezoregionów: Wzgórza Szeskie i Pojezierze E∏ckie (makro- – chlorofil „a”. region Pojezierze Mazurskie) oraz Kotlina Biebrzaƒska (ma- Przy ocenie ogólnej nie uwzgl´dniono wskaêników zasole- kroregion Nizina Pó∏nocnopodlaska). nia (przewodnoÊç elektrolityczna, substancje rozpuszczo- W strukturze u˝ytkowania zlewni znacznà powierzchni´ ne ogólne, chlorki), których wysokie wartoÊci zwiàzane sà zajmujà lasy oraz grunty orne. z nap∏ywem s∏onawych wód z Zalewu WiÊlanego. Najwy˝- Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu go∏dapskiego (gmi- sze wartoÊci przewodnoÊci, wyst´pujàce w paêdzierniku n´ Go∏dap), oleckiego (gminy Kowale Oleckie, Âwi´tajno) i listopadzie, przekracza∏y 2000 µS/l (powy˝ej Elblàga – oraz e∏ckiego (gminy Stare Juchy, E∏k i Prostki). 2310 µS/l). W tych samych miesiàcach zanotowano najwy˝- Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi nad rzekà sà sze wartoÊci substancji rozpuszczonych oraz chlorków E∏k, Straduny, Nowa WieÊ E∏cka i Prostki. (w Nowakowie 562 mg Cl/l). Rzeka jest odbiornikiem Êcieków z oczyszczalni osiedlowej Na jakoÊç wód rzeki Elblàg wp∏ywajà g∏ównie Êcieki po- w Stradunach, która poprzez rów melioracyjny odprowadza chodzàce z miasta Elblàga, odprowadzane powy˝ej prze- przesz∏o 70 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biolo- kroju w Nowakowie. Istotnà rol´ odgrywa równie˝ charak- gicznie z chemicznym stràcaniem fosforu. Ponadto Gorzelnia ter hydrologiczny rzeki. Rolnicza w Stradunach poprzez rów melioracyjny odprowadza

11 oko∏o 50 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicz- èród∏a Gawlika znajdujà si´ na pó∏noc od jeziora Wolisko. nie. Do dop∏ywu rzeki E∏k (Kana∏ Âwi´tajno – Po∏omska M∏y- Rzeka przep∏ywa przez ciàg jezior: Wolisko – ¸´kuk – Sowa nówka) odprowadzane sà równie˝ niewielkie iloÊci Êcieków – Gawlik – J´dzelewo i uchodzi do jeziora Rekàty. z oczyszczalni w Âwi´tajnie ko∏o Olecka. W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wed∏ug Kon- Poni˝ej stanowiska pomiarowo-kontrolnego w Nowej Wsi drackiego (1998) zlewnia rzeki po∏o˝ona jest na obszarze ma- E∏ckiej do rzeki odprowadzane sà Êcieki z E∏ku. kroregionu Pojezierza Mazurskiego. Rzeka przep∏ywa przez Badania jakoÊci wody prowadzono w jednym przekroju po- mezoregion Pojezierze E∏ckie, zajmujàce wschodni skraj ma- miarowo-kontrolnym w Nowej Wsi E∏ckiej w ramach sieci EU- zurskiego lobu lodowcowego. ROWATERNET. Gawlik przep∏ywa przez tereny powiatów: gi˝yckiego (gminy Kruklanki i Wydminy) oraz e∏ckiego (gmin´ Stare Juchy). Wody rzeki E∏k w 2004 roku na stanowisku zlokalizowa- Najwi´kszà miejscowoÊcià po∏o˝onà nad rzekà sà Stare Juchy. nym w Nowej Wsi E∏ckiej odpowiada∏y normom III klasy Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Wydmi- (tab. 1, ryc. 8). O ocenie ogólnej zadecydowa∏y: barwa, ny odprowadza do Gawlika poprzez Kana∏ Wydmiƒ- 3 BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, bar oraz liczba ski 275,0 m /d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicz- bakterii grupy coli typu ka∏owego. nie z usuwaniem zwiàzków fosforu preparatem PIX (kontrola z marca 2003 r.). FISZEWKA Ponadto gminna oczyszczalnia Êcieków w Starych Juchach Fiszewka jest lewobrze˝nym dop∏ywem rzeki Elblàg o d∏u- odprowadza bezpoÊrednio do Gawlika przesz∏o 150 m3/d Êcie- goÊci 32 km i powierzchni zlewni 149,2 km2. èród∏a rzeki znaj- ków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie i po chemicznej dujà si´ w przykraw´dziowej strefie Pojezierza I∏awskiego redukcji zwiàzków fosforu (kontrola z paêdziernika 2003 r.) w okolicach Malborka. Górny odcinek rzeki nazwany jest Sta- Rzeka by∏a badana w 6 przekrojach pomiarowo-kontrol- rym Nogatem. W okolicach Fiszewa rzeka przyjmuje nazw´ Fi- nych na odcinku od wyp∏ywu z jeziora Wolisko do ujÊcia do je- szewka. Przep∏yw wody w rzece regulowany jest sztucznie ziora Rekàty (mapa 3). za pomocà przepustu na ujÊciowym odcinku. Do Fiszewki, poprzez system stacji pomp, odprowadzany jest nadmiar wód Wyniki ogólnej oceny zanieczyszczeƒ wykaza∏y, ˝e rzeka z terenów depresyjnych i nisko po∏o˝onych. Gawlik na badanym odcinku prowadzi∏a wody o zró˝nico- Fiszewka jest skanalizowanà rzekà nizinnà o minimalnym wanej jakoÊci. Poni˝ej Or∏owa barwa, tlen rozpuszczony, spadku, leniwym przep∏ywie lub ca∏kowitym jego braku, a tak- ChZT-Cr oraz liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego ˝e nasilajàcej si´ eutrofizacji i zwiàzanymi z nià zakwitami oraz spowodowa∏y obni˝enie jakoÊci wody do klasy V (tab. 1, zarastaniem dna i brzegów. ryc. 9). Mog∏y mieç na to wp∏yw intensywne ulewy w czerw- Fiszewka przep∏ywa przez dwa mezoregiony: Pojezierze cu. Barwa dochodzi∏a wtedy do 100 mg Pt/l, wody by∏y sil-

I∏awskie (odcinek êród∏owy) oraz ˚u∏awy WiÊlane. nie odtlenione (1,8 mg O2/l), ChZT-Cr osiàgn´∏o war- Zlewnia ma charakter typowo rolniczy. toÊç 75,2 mg O2/l, a liczba bakterii grupy coli typu ka∏owe- Fiszewka za poÊrednictwem rowu melioracyjnego przyjmu- go wynosi∏a 46 000 w 100 ml. W przekroju poni˝ej miejsco- je Êcieki z oczyszczalni w Gronowie Elblàskim (ok. 120 m3/d, woÊci Gawliki Ma∏e barwa, substancje organiczne, azot wg kontroli z maja 2004 r.). Ze wzgl´du na minimalny prze- Kjeldahla oraz liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego p∏yw w okresach niskiego stanu wód rzeka jest szczególnie na- kwalifikowa∏y wod´ do III klasy czystoÊci. Na tym odcinku ra˝ona na zanieczyszczenia dop∏ywajàce w tym czasie. rzeka posiada∏a zwi´kszony przep∏yw wody oraz by∏a poro- Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzono w Elblà- Êni´ta roÊlinnoÊcià zanurzonà. W pozosta∏ych przekrojach gu, 0,2 km powy˝ej ujÊcia do rzeki Elblàg. pomiarowo-kontrolnych rzeki ocena ogólna wskazywa∏a na IV klas´ czystoÊci, o czym decydowa∏y: barwa, zawar- JakoÊç wód rzeki Fiszewki w przekroju ujÊciowym odpo- toÊç substancji organicznych, azot Kjeldahla, niekiedy wiada∏a V klasie (tab. 1, ryc. 2). Zadecydowa∏y o tym: równie˝ tlen, chlorofil „a” lub stan sanitarny. barwa, substancje rozpuszczone, niskie natlenienie wód we wrzeÊniu, ChZT-Cr, azot Kjeldahla i fosfor ogólny. Analizujàc zmiany wartoÊci Êrednich rocznych wskaêników Na ogólnà klasyfikacj´ wp∏yn´∏y tylko pojedyncze wartoÊci zanieczyszczeƒ w latach 1991 i 2004 zaobserwowano wzrost poszczególnych parametrów, za wyjàtkiem barwy, która ChZT-Cr na ca∏ym badanym odcinku rzeki (z klasy III do IV). przez wi´kszà cz´Êç roku by∏a w V klasie. GO¸DAPA Analiza zmian wartoÊci Êrednich wskaêników zanieczysz- Go∏dapa jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem czeƒ Fiszewki w latach 1997–2004 wskazuje na wzrost poziomu W´gorapy, o d∏ugoÊci 89 km i powierzchni zlewni 678,4 km2. azotanów w 2004 roku w stosunku do roku 1997 (wartoÊç èród∏a rzeki znajdujà si´ na pó∏noc od Olecka w okolicy wsi

Êrednia wzros∏a z 3,06 do 8,14 mg NO3/l), a szczególnie wyso- Szarejki na wysokoÊci 204 m n.p.m. W górnym biegu, tj. do je- kie st´˝enia notowano w okresie zimowym. Dwukrotnie ziora Go∏dap, nosi nazw´ Jarka, a z jeziora Go∏dap wyp∏ywa ja- wzros∏y w tym okresie st´˝enia fosforu ogólnego (z 0,17 ko Go∏dapa. Do W´gorapy uchodzi w jej 114,5 km na wysoko- do 0,34 mg PO4/l). Êci 97 m n.p.m. W miejscowoÊciach Nowa Boçwinka i Grunaj- ki usytuowane sà jazy pi´trzàce wod´ na potrzeby wybudowa- GAWLIK nych tam elektrowni wodnych. Na 15,8 km bieg Go∏dapy uleg∏ Gawlik jest prawobrze˝nym dop∏ywem E∏ku, cie- daleko idàcym zmianom wskutek gospodarczej dzia∏alnoÊci kiem V rz´du o powierzchni zlewni ca∏kowitej 174,0 km2 cz∏owieka – w okolicach miejscowoÊci Zaka∏cze nast´puje roz- (IMGW 1983). D∏ugoÊç rzeki wynosi 32,7 km (IMGW 1978). dzia∏ wód. Zasadnicza cz´Êç wód Go∏dapy p∏ynie Kana∏em

12 Bro˝ajckim, ∏àczàcym si´ z W´gorapà najkrótszà drogà z po∏udnia GUBER na pó∏noc, a pozosta∏a (g∏ównie w okresie wezbraƒ wiosennych) Guber jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem ¸yny, p∏ynie naturalnym korytem rzeki. Poni˝ej Kana∏u Bro˝ajckiego o d∏ugoÊci 80,2 km. Zlewnia zajmuje obszar 1589,1 km2. Go∏dapa zbiera wody z silnie rozbudowanej sieci rowów, odwad- èród∏a Gubra znajdujà si´ na po∏udniowy zachód od jeziora niajàcych stosunkowo p∏askà powierzchni´ gruntów ornych – to Guber, na obszarze gminy Ryn, a ujÊcie w S´popolu. Do Gu- one w g∏ównej mierze w okresie letnim zasilajà jej koryto. bra uchodzà 2 wi´ksze lewobrze˝ne dop∏ywy – Dajna i Sajna Go∏dapa przep∏ywa przez tereny mezoregionów – Pojezie- oraz 4 prawobrze˝ne – Struga Rawa, Runia, Liwna i Mamlak. rze Zachodniosuwalskie i Puszcz´ Rominckà, nale˝àce do ma- Zlewnia Gubra le˝y w obr´bie trzech mezoregionów: Kra- kroregionu Pojezierze Litewskie oraz tereny mezoregionów iny Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Mràgowskiego – Wzgórza Szeskie i Krain´ W´gorapy, nale˝àce do makrore- oraz Niziny S´popolskiej. gionu Pojezierze Mazurskie. W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni dominujà u˝ytki Go∏dapa przep∏ywa przez powiat go∏dapski (gmin´ Go∏- rolne, g∏ównie pola uprawne. ¸àki i pastwiska wyst´pujà dap) i w´gorzewski (gminy Banie Mazurskie i Budry). przede wszystkim w dolinach rzek. Lasy porastajà niektóre Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ sà Êcieki trudno dost´pne dla rolnictwa miejsca pó∏nocnej i po∏udnio- odprowadzane bezpoÊrednio przez mechaniczno-biologicznà wej cz´Êci zlewni. oczyszczalni´ w Go∏dapi (oko∏o 1780 m3/d Êcieków – kontrola Rzeka przep∏ywa przez tereny powiatów: gi˝yckiego (gmi- WIOÂ z wrzeÊnia 2004 r.). Ponadto oczyszczalnia w Baniach na Ryn), k´trzyƒskiego (gminy: K´trzyn, Korsze, Barciany) Mazurskich odprowadza do rowu melioracyjnego (ok. 0,3 km i bartoszyckiego (gmina S´popol). Wzd∏u˝ rzeki po∏o˝one sà przed ujÊciem do Go∏dapy) przesz∏o 100 m3/d Êcieków oczysz- nast´pujàce miejscowoÊci: Salpik, Nakomiady, Karolewo, K´- czonych mechaniczno-biologicznie i po chemicznej redukcji trzyn, Biedaszki, Linkowo, Garbno, Saduny, Pomnik, Prosna, zwiàzków fosforu (kontrola z marca 2004 r.). Niewielkie iloÊci S´popol. Êcieków odprowadzane sà z osiedla w Boçwince (ok. 30 m3/d Najwi´kszymi punktowymi êród∏ami zanieczyszczeƒ rzeki wg kontroli z maja 2000 r.). W 2002 roku Êcieki z Grabowa, sà Êcieki odprowadzane przez: Wronek i Niedrzwicy, odprowadzane w poprzednich latach • oczyszczalni´ dla K´trzyna w Trzech Lipach (mechanicz- do Go∏dapy, w∏àczono do kanalizacji miasta Go∏dap. W 2003 no-biologicznà z chemicznym stràcaniem fosforu) – prze- roku w∏àczono równie˝ Êcieki z Kozaków i Jabramowa. sz∏o 5400 m3/d Êcieków (dane z kontroli z marca 2003 r.); W 2004 roku badaniami obj´to Go∏dap´, jej odnog´ – Ka- • mechaniczno-biologicznà oczyszczalni´ w Karolewie – na∏ Bro˝ajcki oraz dwa znaczàce dop∏ywy (z rejonu Wronek 165 m3/d Êcieków (wed∏ug kontroli z lutego 2003 r.); i z rejonu Siedliska) w 9 przekrojach pomiarowo-kontrolnych. • mechaniczno-biologicznà oczyszczalni´ w Garbnie – Go∏dap´ badano w 6 punktach od wodowskazu Go∏dap oko∏o 150 m3/d Êcieków (kontrola z wrzeÊnia 2004 r.). do miejscowoÊci Budzewo (mapa 4). Ponadto niewielkie iloÊci Êcieków dostajà si´ do Gubra mi´- dzy innymi z oczyszczalni w Nakomiadach, Kruszewcu, Równi- JakoÊç wód Go∏dapy w przekrojach poni˝ej planowanego nie Górnej oraz z oczyszczalni zak∏adu „Pref-Bud” w K´trzynie. w Go∏dapi zbiornika retencyjnego (stanowisko 2) i poni˝ej Zanieczyszczenia wnoszone sà równie˝ poprzez dop∏yw Gubra Baƒ Mazurskich (stanowisko 5) odpowiada∏a III klasie – Sajn´, do której odprowadzane sà Êcieki z Reszla. (tab. 1, ryc. 10). Wskazywa∏y na to nast´pujàce parametry: Badania jakoÊci wody prowadzono w 8 przekrojach pomia- barwa, wskaêniki zawartoÊci substancji organicznych rowo-kontrolnych, od miejscowoÊci Salpik do ujÊcia do ¸yny,

(BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr), zwiàzki azotu oraz liczba w S´popolu (mapa 2). bakterii grupy coli typu ka∏owego, w stanowisku 2 ponad- to st´˝enie tlenu, a poni˝ej Baƒ Mazurskich chlorofil „a”. Wody Gubra na ca∏ej d∏ugoÊci odpowiada∏y IV klasie. W pozosta∏ych przekrojach (1, 3, 4 i 6) jakoÊç wód obni˝o- Na takà klasyfikacj´ wp∏yn´∏y: barwa, wskaêniki zawarto- na by∏a do IV klasy, o czym decydowa∏y: barwa, wskaêniki Êci substancji organicznych (ChZT-Mn i ChZT-Cr, niekie-

zawartoÊci substancji organicznych, azot Kjeldahla i stan dy równie˝ BZT5), azotany, azot ogólny i liczba bakterii co- sanitarny, a poni˝ej miasta Go∏dap równie˝ fosforany. li typu ka∏owego, w Salpiku równie˝ niskie st´˝enie tlenu, Niezadowalajàcà jakoÊç wód Go∏dapy nale˝y wiàzaç z do- a poni˝ej K´trzyna i poni˝ej ujÊcia Sajny – azot Kjeldahla p∏ywem niedostatecznie oczyszczonych Êcieków. Najwi´k- (tab. 1, ryc. 11). ZawartoÊç zwiàzków organicznych, mie- sze ich iloÊci kieruje do rzeki oczyszczalnia w Go∏dapi rzona wskaênikiem ChZT-Cr, by∏a najwy˝sza od Salpika (ok. 1780 m3/d). W przekroju pomiarowym w Go∏dapi wy- do przekroju poni˝ej K´trzyna (maksymalne wartoÊci raênie widoczny jest wp∏yw Êcieków na jakoÊç wód. Wyra- w V klasie). St´˝enia azotanów w ca∏ej rzece by∏y wysokie ˝a si´ on przede wszystkim podwy˝szonym poziomem w okresie zimowym – w granicach III lub IV, a nawet V kla- zwiàzków biogennych oraz z∏ym stanem sanitarnym. Istot- sy (w lutym poni˝ej Garbna – 55,36 mg/l i w Pomniku ne mogà byç równie˝ sp∏ywy powierzchniowe ze êróde∏ – 50,05 mg/l). W trzecim przekroju, po dop∏ywie Êcieków przestrzennych, sp∏ywy z terenów nieskanalizowanych z K´trzyna i Karolewa, jakoÊç wód Gubra by∏a wyraênie oraz wody cieków dop∏ywajàcych do rzeki. gorsza ni˝ w pozosta∏ych punktach pomiarowych. Uwi- dacznia si´ to w podwy˝szonych Êrednich rocznych warto- Analizujàc zmiany wartoÊci Êrednich rocznych wskaêników Êciach wskaêników zasolenia i zawartoÊci zwiàzków bio- zanieczyszczeƒ w latach 1994–2004 zaobserwowano wzrost gennych oraz w z∏ym stanie sanitarnym. ChZT-Cr w roku 2004 w stosunku do roku 1994, szczególnie w punktach: wodowskaz Go∏dap (z 17,4 do 37,9 mg O2/l), Analizujàc zmiany Êrednich rocznych wartoÊci wskaêników Boçwinka (z 14,3 do 34,2 mg O2/l) oraz Budzewo (z 24,3 zanieczyszczeƒ Gubra w latach 1998, 2001 i 2004, obserwuje do 45,3 mg O2/l). si´ w tym okresie wyraêny wzrost poziomu azotanów w ca∏ej

13 rzece (z I–II do III klasy), i co za tym idzie, wzrost azotu ogól- KANA¸ WYDMI¡SKI nego. W roku 2004 obni˝y∏y si´ nieco Êrednie st´˝enia fosfora- Kana∏ Wydmiƒski jest ciekiem VI rz´du, prawobrze˝nym nów. WartoÊci pozosta∏ych parametrów nie uleg∏y wi´kszym dop∏ywem Gawlika o d∏ugoÊci 2,9 km. Zlewnia zajmuje po- zmianom. wierzchni´ 38,2 km2 (WIOÂ Delegatura w Gi˝ycku na podstawie IMGW). Kana∏ wyp∏ywa z Jeziora Wydmiƒskiego. P∏ynie KANA¸ BRO˚AJCKI przez teren mokradliskowy oraz zarastajàce Jezioro Bia∏e. Kana∏ Bro˝ajcki, o d∏ugoÊci 7,2 km, jest g∏ównà, sztucznà Uchodzi do Gawlika na 11,4 km biegu. Zlewnia cieku jest zró˝- odnogà Go∏dapy, ∏àczàcà rzek´ Go∏dap´ z W´gorapà najkrót- nicowana, z du˝ym udzia∏em obszarów leÊnych. Kana∏ przep∏y- szà drogà z po∏udnia na pó∏noc (IMGW 1978). Zlewnia ca∏kowa przez powiat gi˝ycki. Jest odbiornikiem Êcieków z oczysz- wita Kana∏u jest cz´Êcià zlewni W´gorapy i zajmuje powierzch- czalni w Wydminach (ok. 275 m3/d – kontrola z marca 2003 r.), ni´ 25,2 km2 (IMGW 1983). Wi´kszà jej cz´Êç porastajà Lasy oczyszczonych mechaniczno-biologicznie z chemicznym usu- Skaliskie. Kana∏ Bro˝ajcki odddziela si´ od Go∏dapy waniem zwiàzków fosforu. na 15,8 km jej biegu i staje si´ g∏ównym korytem rzeki, gdy˝ w ciàgu roku odprowadza zdecydowanà wi´kszoÊç jej wód. Kana∏ Wydmiƒski w przekroju powy˝ej ujÊcia do rzeki W dawnej miejscowoÊci Bro˝ajcie, oko∏o 100 m przed ujÊciem Gawlik prowadzi∏ wody IV – klasowe ze wzgl´du na barw´, do W´gorapy, usytuowane sà jazy pi´trzàce wod´ na potrzeby ChZT-Cr, azot Kjeldahla i liczb´ bakterii grupy coli typu wybudowanej tam elektrowni wodnej. Kana∏ przep∏ywa przez ka∏owego (mapa 3, tab. 1, ryc. 9). powiat go∏dapski oraz w´gorzewski. Nie jest odbiornikiem zarejestrowanych zrzutów Êcieków. KIERMAS – KOÂNO Kiermas jest rzekà IV rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Pisy Kana∏ Bro˝ajcki w przekroju 0,1 km przed ujÊciem do W´- Warmiƒskiej o d∏ugoÊci (∏àcznie z jeziorami, przez które prze- gorapy prowadzi∏ wody IV-klasowe. Zadecydowa∏y o tym: p∏ywa) oko∏o 47 km. Powierzchnia zlewni zajmuje 420,2 km2. barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla i liczba bakte- Rzeka na ca∏ej swej d∏ugoÊci kilkakrotnie zmienia nazw´: rii grupy coli typu ka∏owego (mapa 4, tab. 1). Kalwa, KoÊno, Kana∏ Kiermas i Kiermas. Kiermas wyp∏ywa z Jeziora Leleskiego, a nast´pnie prze- KANA¸ ELBLÑSKI p∏ywa przez jeziora: Kalwa, KoÊno, Umlàg i Kiermas. Posiada Kana∏ Elblàski zbudowany w latach 1846–1860 dla celów tylko jeden wi´kszy dop∏yw z Jeziora Ma∏szewskiego. gospodarczych jest bardzo interesujàcym szlakiem wodnym ze W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Kondrackiego wzgl´du na walory krajobrazowe i rozwiàzania techniczne. (1998), rzeka nale˝y do mezoregionu Pojezierze Olsztyƒskie. Z systemem 5 pochylni poruszanych wodà, które pokonu- WÊród form u˝ytkowania terenu zlewni przewa˝ajà grunty jà 100-metrowà ró˝nic´ wysokoÊci na odcinku 10 km, stanowi orne. Lasy wyst´pujà g∏ównie w okolicach jezior Kalwa i KoÊno. atrakcj´ turystycznà na skal´ europejskà i wykorzystywany jest Kiermas przep∏ywa przez tereny powiatów szczycieƒskiego obecnie wy∏àcznie do celów turystycznych. Zasadniczy odcinek (gmina Pasym) i olsztyƒskiego (gminy Purda i Barczewo). kana∏u o d∏ugoÊci 62,5 km ∏àczy jezioro Dru˝no z Jeziorem Do rzeki odprowadzane sà Êcieki z oczyszczalni w Purdzie Drw´ckim. w iloÊci blisko 60 m3/d (kontrola WIOÂ z czerwca 2004 r.). Jest Kana∏ Elblàski nale˝y do dwóch zlewni: rzeki Elblàg to nowa oczyszczalnia, mechaniczno-biologiczna z chemicz- i Drw´cy. Pó∏nocny odcinek kana∏u, badany w 2004 roku, le˝y nym usuwaniem fosforu. Zosta∏a ona oddana do eksploatacji w obr´bie dorzecza rzeki Elblàg. Znajduje si´ on na pograni- w 2003 roku. WczeÊniej Êcieki by∏y gromadzone w zbiornikach czu dwóch mezoregionów: Pojezierza I∏awskiego i ˚u∏aw Wi- bezodp∏ywowych i wywo˝one do pobliskich oczyszczalni. Êlanych. Do jeziora Kalwa poprzez rów melioracyjny kierowanych jest Zlewnia kana∏u jest obszarem rolniczym. oko∏o 480 m3/d Êcieków z oczyszczalni w Pasymiu (kontrola Do Kana∏u Elblàskiego poprzez rów melioracyjny odpro- z wrzeÊnia 2004 r.). Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biolo- wadzane sà Êcieki z osiedla mieszkaniowego w Drulitach, giczna, wyposa˝ona w system chemicznej redukcji zwiàzków oczyszczane mechaniczno-biologicznie (ok. 20 m3/d wg kontro- fosforu. Niewielkie iloÊci Êcieków odprowadzane sà do rzeki li z marca 2004 r.). Ponadto niewielkie iloÊci Êcieków przyjmu- z Jednostki Wojskowej w Marcinkowie. je kana∏ z Rydzówki i Lisowa. W 2004 roku badania wód rzeki Kiermas – KoÊno prowa- Badania jakoÊci wód przeprowadzono w trzech przekrojach dzono w czterech przekrojach pomiarowych (mapa 5) – od wy- pomiarowo-kontrolnych na odcinku od Buczyƒca do D∏u˝yny. p∏ywu z jeziora KoÊno do ujÊcia do Pisy Warmiƒskiej.

JakoÊç wód Kana∏u Elblàskiego na badanym odcinku od- W trzech pierwszych przekrojach jakoÊç wód odpowiada- powiada∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 12). Decydujàcy wp∏yw ∏a III klasie, a powy˝ej ujÊcia do Pisy Warmiƒskiej – kla- na klasyfikacj´ we wszystkich przekrojach mia∏y: barwa, sie IV. Wskaênikami decydujàcymi o takiej klasyfikacji by∏y:

zawartoÊç zwiàzków organicznych (ChZT-Mn, ChZT-Cr), barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, liczba bakterii coli typu azot Kjeldahla oraz stan sanitarny, w Buczyƒcu ponadto ka∏owego, w niektórych przekrojach ponadto tlen, odczyn,

niskie st´˝enie tlenu (2,5 mg O2/l w okresie letnim), azot Kjeldahla, fosforany lub chlorofil „a” (tab. 1, ryc. 13). a w D∏u˝ynie – zawiesina ogólna. Pozosta∏e wskaêniki odpowiada∏y I lub II klasie jakoÊci wód. Na jakoÊç wód Kana∏u Elblàskiego wp∏ywajà g∏ównie zanieczyszczenia pochodzàce z rolnictwa. Cechy hydrolo- KOWALEWKA giczne kana∏u, szczególnie leniwy przep∏yw lub ca∏kowity Kowalewka jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci 22 km i po- jego brak, wp∏ywajà niekorzystnie na procesy samooczysz- wierzchni zlewni 25,4 km2. Wyp∏ywa z centralnej cz´Êci Wyso- czania. czyzny Elblàskiej w okolicach miejscowoÊci Kamiennik Wielki

14 na wysokoÊci oko∏o 170 m n.p.m., a uchodzi do jeziora Dru˝no, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, liczba bakterii które jest rezerwatem przyrody. Przewa˝ajàcy odcinek Kowa- coli typu ka∏owego, w Warpunach ponadto zawiesina ogól- lewki znajduje si´ na Wysoczyênie Elblàskiej. W dolnym odcin- na i azotany, a w Babi´tach i Spychowie – chlorofil „a” ku rzeka p∏ynie przez ˚u∏awy WiÊlane. W pobli˝u jeziora (tab. 1, ryc. 14). Dru˝no rzeka przep∏ywa przez tereny depresyjne. W lipcu w Warpunach zanotowano bardzo wysokà zawiesi- Zlewnia Kowalewki jest obszarem rolniczo-leÊnym. n´ (249 mg/l) oraz zawartoÊç zwiàzków organicznych

Rzeka nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êróde∏ (ChZT-Cr – 132,8 mg O2/l), przy obni˝onym do III klasy zanieczyszczeƒ. Zanieczyszczenia mogà jedynie przedostawaç si´ st´˝eniu tlenu. ZawartoÊç zwiàzków biogennych by∏a naj- do wód poprzez sp∏ywy powierzchniowe z obszarów wiejskich. wy˝sza równie˝ w Warpunach. W pobli˝u tego przekroju Badania jakoÊci wody przeprowadzono na ujÊciowym od- znajduje si´ kilka gospodarstw oraz niewielka wieÊ Bur- cinku rzeki w przekroju Komorowo. szewo. Stàd mog∏y pochodziç zanieczyszczenia, wyp∏uki- wane przez opady, które w I dekadzie lipca by∏y doÊç inten- JakoÊç wód ujÊciowego odcinka Kowalewki odpowiada- sywne. Z drugiej strony podmok∏e ∏àki w otoczeniu punk- ∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 4). Zadecydowa∏y o tym: barwa, ni- tu poboru próbek mog∏y byç przyczynà obecnoÊci substan-

skie natlenienie wody (w styczniu 3,1 mg O2/l), a ponadto cji humusowych w wodzie. wysokie wartoÊci zawiesiny ogólnej, zwiàzków organicz- Na odcinku od Sorkwit do ujÊcia zdecydowana wi´kszoÊç

nych (BZT5, ChZT-Cr) i zwiàzków fosforu (szczególnie la- wskaêników fizykochemicznych prawie we wszystkich tem) oraz z∏y stan sanitarny. próbkach mieÊci∏a si´ w granicach norm I lub II klasy, jedynie barwa i zwiàzki organiczne przez wi´kszà cz´Êç roku KRUTYNIA wskazywa∏y na III lub IV klas´. Krutynia jest rzekà IV rz´du o d∏ugoÊci 99,9 km (∏àcznie z jeziorami, przez które przep∏ywa) i powierzchni zlew- Analiza zmian wartoÊci Êrednich wskaêników zanieczysz- ni 710,8 km2. Uchodzi do jeziora Be∏dany, le˝àcego w zlewni czeƒ w latach 1997, 2000 i 2004 wykaza∏a wyraêny wzrost Pisy. Najwi´kszym jej dop∏ywem jest Babant, noszàcy równie˝ ChZT-Cr w 2004 roku w pierwszym przekroju pomiarowym nazwy Babi´tka lub Babi´ta. w Warpunach (z 23,7 mg O2/l w 2000 r. do 46,2 mg O2/l Krutynia przep∏ywa przez liczne jeziora: Warpuƒskie, Zyn- w 2004 r.), ale i zauwa˝alny wzrost w pozosta∏ych przekrojach dackie, Gielàdzkie, Lampackie, Lampasz, Kujno, D∏u˝ec, Bia- pomiarowych. Ponadto na ca∏ej d∏ugoÊci rzeki zaobserwowano ∏e, Gant, Zyzdrój Wielki, Zyzdrój Ma∏y, Spychowskie, Zdru˝- wzrost st´˝eƒ azotanów w 2004 roku w stosunku do poprzed- no, Uplik, Mokre, Krutyƒskie, Gardyƒskie (Ogrodowe). nich lat badaƒ, i co za tym idzie – wzrost azotu ogólnego. Na- Na poszczególnych odcinkach przybiera ró˝ne nazwy: War- le˝y tu zaznaczyç, ˝e tylko w Warpunach azotany od lat wyst´- punka, Dàbrówka, Struga Gant, Babićka Struga, Spychowska pujà w wysokich st´˝eniach, w pozosta∏ych przekrojach pomia- Struga, a od Jeziora Mokrego – Krutynia. rowych nie przekraczajà granicy I klasy. Rzeka przep∏ywa przez mezoregiony Pojezierze Mràgow- skie i Równin´ Mazurskà, które nale˝à do makroregionu Poje- KUMIELA zierze Mazurskie. Kumiela, zwana potocznie Dzikuskà, jest rzekà II rz´du W strukturze u˝ytkowania zlewni znacznà powierzchni´ o d∏ugoÊci 18 km i powierzchni zlewni 49,5 km2. Jest to prawo- zajmujà lasy oraz grunty orne. brze˝ny dop∏yw rzeki Elblàg. Wyp∏ywa z Jeziora Starego. Krutynia przep∏ywa przez tereny gmin: Sorkwity, Piecki, W swoim biegu przep∏ywa przez zbiornik zaporowy nazywany Âwi´tajno, a na odcinku od Jeziora Gardyƒskiego do ujÊcia Jeziorem Goplenica. Najwi´kszym dop∏ywem Kumieli jest do jeziora Be∏dany stanowi granic´ gmin Miko∏ajki i Ruciane Srebrny Potok. Zasilana jest tak˝e wodami Jeziora Martwego. Nida. Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi nad rzekà Dolny odcinek rzeki przechodzàcy przez miasto Elblàg jest sà: Warpuny, Zyndaki, Sorkwity, D∏u˝ec, Babi´ta, Spychowo, skanalizowany. Krutyƒ, Ukta i Iznota. Zlewnia rzeki po∏o˝ona jest w obr´bie Wysoczyzny Elblà- Do rzeki odprowadzane sà Êcieki z oczyszczalni w Spycho- skiej. Tylko niewielka cz´Êç znajduje si´ na ˚u∏awach WiÊla- wie w iloÊci przesz∏o 70 m3/d (kontrola z wrzeÊnia 2004 r.) oraz nych. W strukturze u˝ytkowania gruntów przewa˝ajà lasy, zaj- sezonowo z pensjonatu „Mazur” w Krutyni (dawny OW „Sy- mujàce oko∏o 50% powierzchni zlewni. Pozosta∏à cz´Êç zajmu- renka”) – oko∏o 20 m3/d (kontrola WIOÂ z sierpnia 2004 r.). jà tereny zabudowane i obszary rolnicze. Obydwie mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie posiadajà Wzd∏u˝ górnego odcinka Kumieli znajdujà si´ studnie g∏´- urzàdzenia do chemicznej redukcji fosforu. Ponadto do Jezio- binowe stanowiàce czwartorz´dowe ujćie wodne dla miasta ra Lampackiego odprowadzane sà poprzez rów melioracyjny Elblàga. Drugie ujćie wodne zlokalizowane jest przy ujÊcio- o d∏ugoÊci 2,5 km Êcieki z oczyszczalni w Sorkwitach w iloÊci wym odcinku Kumieli w strefie ˝u∏awskiej. oko∏o 90 m3/d (kontrola z lutego 2004 r.). Oczyszczalnia ta jest Kumiela jest odbiornikiem niewielkiej iloÊci Êcieków wyposa˝ona w urzàdzenia do chemicznego stràcania fosforu. z NadleÊnictwa Elblàg, wód pop∏ucznych z Zak∏adu Produkcji Badania wód Krutyni w 2004 roku prowadzono w 7 prze- Wody, wód poch∏odniczych z Alstom Power oraz wód opado- krojach pomiarowo-kontrolnych (mapa 6) na odcinku od War- wych z terenu Elblàga. Ponadto na ujÊciowym odcinku rzeki pun do Iznoty. znajduje si´ wylot awaryjny przepompowni Êcieków z osiedla mieszkaniowego Zatorze. JakoÊç wód Krutyni w dwóch pierwszych przekrojach Badania jakoÊci wody przeprowadzono w dwóch przekro- pomiarowych, w Warpunach i w Sorkwitach, odpowiada- jach zlokalizowanych na Êrodkowym oraz ujÊciowym odcinku ∏a IV klasie, w pozosta∏ych – klasie III. Wskaênikami rzeki: Elblàg Pi´knolas (powy˝ej Elblàga) oraz Elblàg Zatorze obni˝ajàcymi jakoÊç wód do klasy III i IV by∏y: barwa, (po przyjćiu zanieczyszczeƒ).

15 JakoÊç wód Kumieli powy˝ej miasta Elblàga odpowiada- Analizujàc zmiany wartoÊci Êrednich rocznych wskaêników ∏a IV klasie, a w przekroju ujÊciowym – V (tab. 1, ryc. 1). zanieczyszczeƒ w latach 1994/95–2004 zaobserwowano znacz-

O klasyfikacji w pierwszym przekroju zadecydowa∏y: bar- ny spadek st´˝eƒ NO3 w roku 2004 w stosunku do roku 2003, wa, zawiesina ogólna, ChZT-Cr, fosforany oraz stan sani- szczególnie w Ogródkach (z 31,3 do 9,9 mg NO3/l) i Barcia- tarny. Wskaênikami obni˝ajàcymi jakoÊç wód na drugim nach (z 38,3 do 15,9 mg NO3/l), i co za tym idzie, zmniejszenie stanowisku pomiarowym by∏y: barwa, zawiesina ogólna, st´˝eƒ azotu ogólnego. WartoÊci Êrednich rocznych pozosta- fosfor ogólny oraz liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego. ∏ych wskaêników w latach 1994/95–2004 ulega∏y niewielkim tyl- Na jakoÊç wód Kumieli wp∏ywajà g∏ównie zanieczyszczenia ko wahaniom. z terenu miasta Elblàga. ¸YNA LIWNA ¸yna jest rzekà II rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Prego∏y. Liwna jest rzekà IV rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem Gubra, Jej d∏ugoÊç wynosi 263,7 km, w tym na terenie Polski o d∏ugoÊci oko∏o 35 km. Zlewnia zajmuje obszar 242 km2. oko∏o 190 km. Zlewnia w granicach kraju zajmuje obszar èród∏a Liwny znajdujà si´ na zachód od jeziora Silec. Najwi´k- blisko 5700 km2. Rzeka bierze poczàtek w okolicy miejscowo- szym dop∏ywem jest So∏ka. Êci ¸yna. Liwna przep∏ywa przez dwa mezoregiony – Krain´ Wiel- ¸yna posiada liczne dop∏ywy. Najwi´ksze z nich to: Maróz- kich Jezior Mazurskich i Nizin´ S´popolskà. ka, Kwiela, Kortówka, Elma – lewobrze˝ne; Wadàg, Kirsna, W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni wyraênie prze- Symsarna, Pisa Pó∏nocna, Guber – prawobrze˝ne. W swym wa˝ajà grunty orne, a w obr´bie dolin rzecznych wyst´pujà ∏à- górnym biegu rzeka przep∏ywa przez wiele jezior: Brzeêno, ki i pastwiska, cz´sto podmok∏e. Lasy zajmujà stosunkowo Kiernoz Ma∏y, Kiernoz Wielki, ¸aƒskie, Ustrych. niewielkà powierzchni´, g∏ównie w cz´Êci pó∏nocnej i wschod- ¸yna przep∏ywa przez mezoregiony – Pojezierze Olsztyƒ- niej. Dolina Liwny jest na ogó∏ wàska i zatorfiona, choç miejskie i Nizin´ S´popolskà. scami znacznie rozszerza si´. W odcinku êród∏owym i ujÊcio- W po∏udniowej i Êrodkowej cz´Êci zlewni zaznacza si´ wym znajdujà si´ silnie rozbudowane systemy melioracyjne. du˝y udzia∏ lasów, a w pó∏nocnej dominujà grunty orne. Na ca∏ym obszarze zlewni wyst´pujà liczne zag∏´bienia bez- ¸yna przep∏ywa przez tereny nast´pujàcych powiatów: ni- odp∏ywowe. dzickiego, olsztyƒskiego, lidzbarskiego i bartoszyckiego. Mia- Liwna przep∏ywa przez teren powiatu k´trzyƒskiego (gmi- stami po∏o˝onymi nad nià sà: Olsztyn, Dobre Miasto, Lidzbark ny – Srokowo i Barciany). Wzd∏u˝ biegu rzeki po∏o˝one sà na- Warmiƒski, Bartoszyce i S´popol. st´pujàce wi´ksze miejscowoÊci: Ogródki, Barciany, Modgarby. Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczenia ¸yny Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bar- sà Êcieki z oczyszczalni w Olsztynie, która odprowadza∏a bez- cianach, poprzez rów melioracyjny, uchodzàcy do Liwny powy- poÊrednio oko∏o 33 300 m3/d Êcieków komunalnych, oczyszcza- ˝ej Barcian, odprowadza∏ do rzeki przesz∏o 100 m3/d Êcieków nych mechaniczno-biologicznie (dane z kontroli WIOÂ z lute- oczyszczonych mechaniczno-biologicznie z chemicznym strà- go 2003 r.). W maju 2004 roku zakoƒczono rozbudow´ i mo- caniem zwiàzków fosforu (wed∏ug kontroli z grudnia 2003 r.). dernizacj´ oczyszczalni, zakoƒczenie rozruchu technologiczne- Poprzez rów melioracyjny i dop∏yw rzek´ So∏k´ (powy˝ej prze- go planowane jest do koƒca pierwszego pó∏rocza 2005 roku. kroju w Krelikiejmach) mechaniczno-biologiczna oczyszczal- W zale˝noÊci od potrzeb zostanie zastosowane chemiczne nia we Fràczkowie odprowadza∏a do Liwny oko∏o 20 m3/d Êcie- stràcanie fosforu. Innymi êród∏ami zanieczyszczenia rzeki sà ków (kontrola z wrzeÊnia 2002 r.). Êcieki z oczyszczalni w: Bartoszycach (ok. 3,4 tys. m3/d – Rzeka by∏a badana w 3 przekrojach pomiarowo-kontrol- kontrola z czerwca 2004 r.), Lidzbarku Warmiƒskim nych (mapa 2) na odcinku od Ogródek do punktu powy˝ej uj- (ok. 3,3 tys. m3/d – kontrola z sierpnia 2004 r.), Dobrym Mie- Êcia do Gubra, w Krelikiejmach. Êcie (ok. 1,2 tys. m3/d – kontrola ze stycznia 2004 r.), Stawigu- dzie (ok. 250 m3/d Êcieków – kontrola z kwietnia 2003 r.), S´- Liwna na ca∏ym badanym odcinku prowadzi∏a wody IV popolu (ok. 200 m3/d – kontrola z lutego 2004 r.) i Tolku klasy. Wskaênikami, które wp∏yn´∏y na takà klasyfikacj´, (ok. 165 m3/d Êcieków – kontrola z wrzeÊnia 2002 r.). Ponadto by∏y: ChZT-Mn, ChZT-Cr, azotany, barwa i stan sanitarny do rzeki dop∏ywajà Êcieki i wody poch∏odnicze z Zak∏adu Mle- w Barcianach równie˝ azot ogólny i fosforany, a w Kreli- czarskiego „Polmlek” Sp. z o.o. w Lidzbarku Warmiƒskim kiejmach dodatkowo tlen, azot Kjeldahla i azot ogólny (oko∏o 820 m3/d Êcieków i 28 m3/d wód poch∏odniczych – kon- (tab. 1, ryc. 5). trola z kwietnia 2003 r.). Mniejsze iloÊci Êcieków ¸yna przyj- Wysoka barwa oraz zasobnoÊç wód w zwiàzki organiczne mowa∏a z miejscowoÊci: ¸aƒsk, Wólka Or∏owska, Urbanowo, mogà Êwiadczyç o obecnoÊci w niej substancji humuso- Smolajny, Gàg∏awki, Rogó˝, Kraszewo i Liski. wych, co jest zwiàzane ze specyfikà zlewni (bogata sieç W 2004 roku ¸yna by∏a badana w dwóch przekrojach po- rowów melioracyjnych na odcinku êród∏owym i ujÊciowym, miarowo-kontrolnych: poni˝ej Olsztyna – w Redykajnach oraz zatorfiona dolina). w Stopkach. Obydwa punkty w∏àczone sà do europejskiej sieci W okresie zimowym notowano wysokie st´˝enia azotanów, EUROWATERNET, a ¸yna w Stopkach ponadto do sieci mo- w zakresie IV klasy. By∏o to spowodowane prawdopodobnie nitoringu granicznego. Powy˝ej punktu w Redykajnach ¸yna sp∏ywem zanieczyszczeƒ ze zlewni, u˝ytkowanej rolniczo. przyjmuje Êcieki z Olsztyna i niewielkie iloÊci z kilku ma∏ych W górnym biegu rzeki, w przekroju w Ogródkach, w przy- miejscowoÊci. padku pomini´cia w ocenie ogólnej barwy, ChZT-Mn i ChZT-Cr, których wysokie wartoÊci mogà g∏ównie JakoÊç wód ¸yny w Redykajnach i Stopkach odpowiada- wynikaç z warunków naturalnych, uzyskamy III klas´ jako- ∏a IV klasie. Wskaênikami decydujàcymi o takiej klasyfi- Êci wód. kacji w obydwu przekrojach by∏y: barwa, ChZT-Cr i liczba

16 bakterii coli typu ka∏owego, ponadto w Redykajnach amo- Analiza zmian wartoÊci Êrednich rocznych wskaêników za-

niak (NH4), azot Kjeldahla i fosforany, a w Stopkach nieczyszczeƒ w latach 1996, 2000 i 2004 wykazuje wzrost war- ChZT-Mn i chlorofil „a” (tab. 1, ryc. 6). toÊci ChZT-Cr w Zybu∏towie i Mielnie w 2004 roku w stosun- Barwa wody oraz zawartoÊç substancji organicznych odpo- ku do poprzednich lat badaƒ oraz niewielki wzrost st´˝eƒ azo- wiada∏y III lub IV klasie, zwiàzki biogenne – sporadycznie III, tanów i azotu Kjeldahla. WartoÊci pozosta∏ych parametrów a nawet IV klasie. WartoÊci pozosta∏ych wskaêników fizyko- w rzece nie uleg∏y wyraênym zmianom. chemicznych mieÊci∏y si´ w I lub II klasie. Stan sanitarny w Stopkach wskazywa∏ na IV, a w Redykajnach nawet V klas´. MARWICKA M¸YNÓWKA Marwicka M∏ynówka jest rzekà II rz´du o d∏ugoÊci 15,7 km MARÓZKA i powierzchni zlewni 16,5 km2. Jest to po∏udniowy dop∏yw je- Marózka jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem ¸y- ziora Dru˝no. Wyp∏ywa z przykraw´dziowej strefy Pojezierza ny. Jej d∏ugoÊç, ∏àcznie z jeziorami, wynosi oko∏o 43 km. Wy- I∏awskiego. Na obszarze wysoczyznowym rzeka p∏ynie w g∏´bo- p∏ywa ona z Jeziora Gardyƒskiego, a nast´pnie p∏ynie przez je- kiej dolinie erozyjnej. Dolny odcinek rzeki, znajdujàcy si´ ziora: Lubieƒ (¸ubiaƒskie), Mielno, Maróz, Âwi´te i uchodzi na ˚u∏awach WiÊlanych, przep∏ywa przez obszary depresyjne do jeziora Kiernoz Wielki, przez które przep∏ywa ¸yna. i posiada wa∏y przeciwpowodziowe. Marózka przep∏ywa przez tereny mezoregionu Garb Lu- Zlewnia Marwickiej M∏ynówki jest obszarem rolniczym bawski, wchodzàcego w sk∏ad makroregionu Pojezierze Che∏- i tylko w niewielkiej cz´Êci zalesionym. miƒsko-Dobrzyƒskie oraz mezoregionu Pojezierze Olsztyƒ- Do rzeki odprowadzane sà niewielkie iloÊci Êcieków skie, nale˝àcego do makroregionu Pojezierze Mazurskie. z oczyszczalni w Rychlikach oraz Domu Dziecka w Marwicy. Zlewnia Marózki wyraênie dzieli si´ na dwa obszary zdecy- Badania jakoÊci wód przeprowadzono w przekroju Marwi- dowanie ró˝niàce si´ strukturà u˝ytkowania. Cz´Êç po∏udnio- ca w odleg∏oÊci 5,8 km od ujÊcia rzeki do jeziora Dru˝no. wa charakteryzuje si´ znacznà przewagà gruntów ornych, a cz´Êç pó∏nocnà porastajà przede wszystkim lasy. JakoÊç wód Marwickiej M∏ynówki odpowiada∏a IV klasie Marózka przecina tereny gmin: Dàbrówno, Nidzica, Grun- (tab. 1, ryc. 2). O klasyfikacji zadecydowa∏y: barwa, zawie- wald i Olsztynek. Wzd∏u˝ jej brzegów po∏o˝one sà nast´pujàce sina ogólna, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azotany, azot Kjeldahla wsie: Zybu∏towo, Mielno, Waplewo, Swaderki i Kurki. i fosforany, a tak˝e stan sanitarny (liczba bakterii coli ty- Do Marózki bezpoÊrednio odprowadzane sà Êcieki z Wa- pu ka∏owego). plewa (ok. 60 m3/d wg kontroli z paêdziernika 2004 r.), oczysz- Barwa, zawiesina oraz liczba bakterii coli typu ka∏owego czone mechaniczno-biologicznie i po chemicznej redukcji sporadycznie przyjmowa∏y wartoÊci w zakresie V klasy. zwiàzków fosforu. W 2004 roku wybudowana zosta∏a nowa oczyszczalnia Êcieków w Zybu∏towie, równie˝ mechaniczno- OMULEW -biologiczna i wyposa˝ona w system chemicznego stràcania Omulew jest rzekà III rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem fosforu. Oczyszczalnia jest w trakcie rozruchu technologiczne- Narwi. Jej d∏ugoÊç, ∏àcznie z jeziorem Omulew, wed∏ug go. Ponadto Gorzelnia Rolnicza w Zybu∏towie w czasie kam- Podzia∏u hydrograficznego Polski (1983), wynosi 113,7 km, panii odprowadza do rzeki nadmiar wód poch∏odniczych. w tym w granicach województwa warmiƒsko-mazurskiego Badania jakoÊci wód Marózki prowadzono w 6 przekrojach oko∏o 55 km. Powierzchnia zlewni ca∏kowitej zajmuje pomiarowych zlokalizowanych na odcinku od Zybu∏towa obszar 2052,9 km2. do Kurek (mapa 7). Górnym odcinkiem Omulwi jest Struga Koniuszyn, wy- p∏ywajàca ze êróde∏ powy˝ej jeziora Koniuszyn. Najwi´kszy- JakoÊç wód Marózki prawie na ca∏ym badanym odcinku mi jej dop∏ywami sà: Czarna, Rekownica, Sawica, Czarka, odpowiada∏a III klasie, jedynie powy˝ej jeziora Mielno Wa∏pusza (lub Wa∏pusz), Lejkowska Struga i Przeêdziecka (poni˝ej zrzutu Êcieków z Zybu∏towa) – IV klasie. O takiej Struga. klasyfikacji we wszystkich przekrojach decydowa∏y: barwa, Rzeka przep∏ywa przez tereny gmin: Nidzica, Jedwabno

wskaêniki zawartoÊci substancji organicznych (BZT5, i Wielbark. Najwi´kszymi miejscowoÊciami po∏o˝onymi ChZT-Mn lub ChZT-Cr), na przewa˝ajàcym odcinku tak˝e nad Omulwià sà: Kot, Weso∏owo, Weso∏ówek, G∏uch i Wielbark. odczyn i liczba bakterii coli typu ka∏owego, niekiedy tlen Omulew przep∏ywa przez mezoregiony: Równin´ Mazur- lub azot Kjeldahla (tab. 1, ryc. 15). Daje si´ zauwa˝yç skà (w granicach województwa warmiƒsko-mazurskiego), wyraênie gorsza jakoÊç wód Marózki w dwu pierwszych Równin´ Kurpiowskà i Dolin´ Dolnej Narwi. przekrojach pomiarowych – w Zybu∏towie i Mielnie. Wyra- Zlewnia ma charakter rolniczy. Dominujà pola uprawne ˝a si´ to podwy˝szonymi wartoÊciami wielu parametrów, oraz ∏àki i pastwiska. Lasy zajmujà stosunkowo ma∏à po- a przede wszystkim wskaêników zawartoÊci substancji wierzchni´. organicznych (ChZT-Cr i ChZT-Mn) i wszystkich form Do Omulwi, poprzez Kana∏ Szuç, kierowane sà Êcieki z me- azotu. Mo˝na to przypisaç rolniczemu charakterowi chaniczno-biologicznej oczyszczalni Gospodarstwa Pomocni- zlewni w górnym biegu rzeki (od wyp∏ywu z jeziora Maróz czego Urz´du Gminy w Jedwabnie (oko∏o 150 m3/d Êcieków zlewnia jest typu leÊnego) oraz dop∏ywowi Êcieków z Zybu∏- wed∏ug kontroli z lutego 2004 r.), a tak˝e bezpoÊrednio Êcieki towa (pomi´dzy Zybu∏towem a Mielnem). Od wyp∏ywu z oczyszczalni Zak∏adu Gospodarki Komunalnej i Mieszkanio- z jeziora Maróz zdecydowana wi´kszoÊç wskaêników wej w Wielbarku, mechaniczno-biologicznej z chemicznym fizykochemicznych mieÊci∏a si´ w granicach I lub II klasy. stràcaniem fosforu (oko∏o 80 m3/d – dane z kontroli WIOÂ Równie˝ stan sanitarny by∏ wyraênie lepszy (tylko z maja 2003 r.). Ponadto do jej dop∏ywu – Sawicy doprowadza- pojedyncze wyniki kwalifikowa∏y wody do II, III, ne sà poprzez Kana∏ Domowy Êcieki ze Szczytna (mapa 8), a nawet IV klasy). oczyszczone mechaniczno-biologicznie i po defosfatacji.

17 W 2004 roku badania Omulwi przeprowadzono w pićiu fosforany, mangan oraz stan sanitarny, a w Nowej Pas∏će przekrojach pomiarowych na odcinku od miejscowoÊci Kot ponadto fenole lotne i azotyny. Najmniej korzystne wskaê- do Zar´b. niki to barwa (Pelnik – IV klasa, Nowa Pas∏´ka – V klasa), ChZT-Cr w Nowej Pas∏će (IV klasa) oraz liczba bakterii JakoÊç wód Omulwi odpowiada∏a III klasie, za wyjàtkiem coli typu ka∏owego. Zdecydowana wi´kszoÊç badanych przekroju w S´drowie, gdzie stwierdzono klas´ IV. We wskaêników spe∏nia∏a normatywy I lub II klasy. wszystkich przekrojach pomiarowych na klasyfikacj´ wód wp∏ywa∏y: barwa, wskaêniki zawartoÊci substancji orga- RADZIEJA

nicznych (BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr), azot Kjeldahla, Radzieja jest lewobrze˝nym dop∏ywem pó∏nocnej cz´Êci w niektórych punktach równie˝ liczba bakterii coli typu Wielkich Jezior Mazurskich (dorzecze W´gorapy) o po- ka∏owego lub chlorofil „a”, w miejscowoÊci Kot ponadto wierzchni zlewni ca∏kowitej 46,1 km2 (IMGW 1978). D∏ugoÊç azot amonowy (tab. 1, ryc. 16). cieku wynosi 15,1 km (pomiar WIOÂ Delegatura w Gi˝ycku na podstawie danych IMGW). èród∏a znajdujà si´ w okolicach PAS¸¢KA Nowej Ró˝anki. Rzeka odprowadza wody z rozleg∏ych zag∏´- Pas∏´ka o d∏ugoÊci 169 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 bieƒ (torfy) i uchodzi do zatoki ¸abap jeziora Dargin, wcho- jest rzekà I rz´du i jednym z najwa˝niejszych dop∏ywów Zalewu dzàcego w sk∏ad kompleksu Mamr. G∏ównym dop∏ywem Ra- WiÊlanego. èród∏a rzeki znajdujà si´ na Pojezierzu Olsztyƒskim dziei jest ciek wyp∏ywajàcy spod Siƒca (lewobrze˝ny). w okolicach Olsztynka w pobli˝u miejscowoÊci Gryêliny. Zlewnia rzeki po∏o˝ona jest na obszarze makroregionu Po- Na znacznych odcinkach Pas∏´ka p∏ynie w g∏´bokich doli- jezierza Mazurskiego i przep∏ywa przez mezoregion Krainy nach erozyjnych o charakterze wàwozów. Przep∏ywa przez kil- Wielkich Jezior Mazurskich. Zbudowana jest g∏ównie z glin. ka jezior. W dolnym odcinku Pas∏´ki znajduje si´ zbiornik za- Wyst´pujà tu liczne obni˝enia podmok∏e lub zabagnione z tor- porowy o powierzchni 240 ha, nazywany Jeziorem Pierzchal- fami oraz ma∏e jeziora lub zag∏´bienia z osadami jeziornymi. skim. Jest to obszar o wyjàtkowych walorach krajobrazowych W górnym odcinku i poni˝ej pierwszego punktu pomiarowo- i przyrodniczych. UjÊciowy odcinek jest w cofce Zalewu WiÊla- -kontrolnego Radziei znajdujà si´ du˝e kompleksy podmo- nego i posiada wa∏y przeciwpowodziowe. Na rzece Pas∏će k∏ych lasów. znajduje si´ 5 elektrowni wodnych. Najwi´kszà z nich jest elek- Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu k´trzyƒskiego (gmi- trownia w Pierzcha∏ach. ny K´trzyn i Srokowo) oraz powiatu w´gorzewskiego (gmin´ Zgodnie z podzia∏em Polski na krainy naturalne, zlewnia W´gorzewo). Pas∏´ki le˝y w obr´bie szeÊciu jednostek fizyczno-geograficz- Na obszarze zlewni Radziei brak zarejestrowanych punkto- nych: Pojezierza Olsztyƒskiego, Pojezierza I∏awskiego, Równi- wych êróde∏ zanieczyszczeƒ. ny Warmiƒskiej, Równiny Orneckiej, Wzniesieƒ Górowskich Rzeka by∏a badana w 2 przekrojach pomiarowo-kontrol- i Wybrze˝a Staropruskiego. nych: w miejscowoÊci D∏u˝ec oraz przed ujÊciem do jeziora W po∏udniowej cz´Êci zlewni wyst´puje znaczna liczba je- Dargin. zior, w tym takie jak: Wulpiƒskie, Isàg, Moràg i Narie. Oko- ∏o 40% powierzchni zlewni pokrywajà lasy. Najwi´ksze kom- Wyniki badaƒ wykaza∏y, ˝e w pierwszym przekroju (D∏u- pleksy leÊne znajdujà si´ w po∏udniowej cz´Êci zlewni. ˝ec) Radzieja prowadzi∏a wody IV klasy, a powy˝ej ujÊcia Charakterystycznà cechà dorzecza Pas∏´ki jest jego asyme- – III klasy (tab. 1, ryc. 18). O obni˝onej jakoÊci w D∏u˝cu tria z du˝à przewagà prawobrze˝nych dop∏ywów. Do najwa˝- zadecydowa∏y: azot Kjeldahla, fosforany, fosfor ogólny, niejszych dop∏ywów Pas∏´ki zaliczamy: Jemio∏ówk´, Gi∏w´, liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego. Przed ujÊciem Moràg, Mi∏akówk´, Drwć´ Warmiƒskà, M∏yƒskà Strug´, Wa∏- do jeziora Dargin (Zatoka ¸abap) na stan czystoÊci wp∏y- sz´, ¸aênic´, Biebrz´ i Lipówk´. n´∏y dodatkowo: BZT5, amoniak, azotyny, azot ogólny, Pas∏´ka od êróde∏ do Braniewa obj´ta jest ochronà rezer- wapƒ, bar, mangan, ˝elazo i chlorofil „a”. watowà – „Ostoja bobrów na rzece Pas∏će”. W obu stanowiskach pomiarowych woda charakteryzowa- Najwi´kszym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ rzeki ∏a si´ wysokà barwà, szczególnie w miesiàcach letnich sà Êcieki odprowadzane z mechaniczno-biologicznej oczysz- (w czerwcu w pierwszym przekroju – 200 mg Pt/l, a powy- czalni w Braniewie w iloÊci oko∏o 3250 m3/d (kontrola z grud- ˝ej ujÊcia – 160 mg Pt/l) oraz wysokà zawartoÊcià substan- nia 2003 r.). Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Wory- cji organicznych (w lipcu ChZT-Cr odpowiednio: 132 i 121 tach (z chemicznym stràcaniem fosforu) kieruje poprzez rów mg O2/l). Âwiadczy to o obecnoÊci zwiàzków humusowych, melioracyjny do Pas∏´ki 165 m3/d Êcieków (kontrola z mar- co jest zwiàzane ze specyfikà zlewni – zatorfione obni˝enia, ca 2003 r.). Przesz∏o 100 m3/d Êcieków odprowadza mechanicz- sieç rowów melioracyjnych, podmok∏e lasy. Woda wykazy- no-biologiczna (z chemicznym stràcaniem fosforu) oczyszczal- wa∏a równie˝ niskà zawartoÊç tlenu, g∏ównie w lipcu i we nia w Âwiàtkach (kontrola WIOÂ z wrzeÊnia 2003 r.). Mniejsze wrzeÊniu (we wrzeÊniu wody by∏y prawie ca∏kowicie odtle- iloÊci Êcieków pochodzà z miejscowoÊci: Bemowizna, Bia∏a nione), co by∏o dodatkowo spowodowane minimalnym Wola, Biesal, E∏dyty Wielkie, ¸´guty i Podàgi. przep∏ywem rzeki oraz jej silnym zarastaniem, szczególnie Badania jakoÊci wód przeprowadzono w dwóch przekro- na odcinku przyujÊciowym. jach zlokalizowanych w górnym i ujÊciowym odcinku rzeki W zwiàzku z tym, ˝e wielkoÊci wskaêników takich jak: bar- – w Pelniku oraz Nowej Pas∏će. wa, tlen rozpuszczony, ChZT-Mn, ChZT-Cr wynikajà z przyczyn naturalnych, parametry te zosta∏y wy∏àczone JakoÊç wód Pas∏´ki w obydwu przekrojach pomiarowych by- z oceny ogólnej zgodnie z §13 pkt 4 Rozporzàdzenia Mini- ∏a zadowalajàca – III klasa (tab. 1, ryc. 17). O klasyfikacji stra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, zadecydowa∏y: barwa, zwiàzki organiczne, azot Kjeldahla, poz. 284).

18 SAJNA SA¸A Sajna jest rzekà IV rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Gubra Sa∏a jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem Wàskiej o d∏ugoÊci 50,6 km i powierzchni zlewni 500,6 km2. Wyp∏ywa o d∏ugoÊci 25,2 km i powierzchni zlewni 79,6 km2. Jej êród∏a w pobli˝u kolonii Widryny, u podnó˝a wzniesieƒ morenowych. znajdujà si´ w okolicach miejscowoÊci Chojnik. Najwa˝niej- G∏ównym jej dop∏ywem jest Ryn. szym dop∏ywem jest Olszynka. Sajna przep∏ywa przez tereny powiatów k´trzyƒskiego Zlewnia Sa∏y po∏o˝ona jest na terenie Pojezierza I∏awskie- i bartoszyckiego (gminy: Reszel, Bisztynek, Korsze). Miastem go. Jest obszarem rolniczo-leÊnym, gdzie lasy zajmujà oko- po∏o˝onym nad rzekà jest Reszel. ∏o 50% powierzchni. Zlewnia Sajny znajduje si´ w granicach mezoregionów Po- Sa∏a jest odbiornikiem oczyszczonych mechaniczno-biolo- jezierza Mràgowskiego i Niziny S´popolskiej. gicznie Êcieków z osiedla mieszkaniowego w miejscowoÊci Su- Zlewnia ma charakter typowo rolniczy. W strukturze u˝yt- rowo (blisko 20 m3/d). Ponadto zanieczyszczenia mogà przedo- kowania terenu dominujà grunty orne, ∏àki i pastwiska. Lasy stawaç si´ poprzez sp∏ywy powierzchniowe z obszarów wiej- zajmujà stosunkowo ma∏à powierzchni´. skich. G∏ównymi punktowymi êród∏ami zanieczyszczenia Sajny Badania jakoÊci wód prowadzono w przekroju Sa∏kowice, sà Êcieki pochodzàce z oczyszczalni mechaniczno-biologicz- oko∏o 2,5 km powy˝ej ujÊcia do Wàskiej. nej w Reszlu, (blisko 700 m3/d Êcieków wed∏ug kontroli WIOÂ z kwietnia 2003 r.) oraz z zak∏adu „Rema” SA w Resz- JakoÊç wód Sa∏y w przekroju ujÊciowym odpowiada- lu (przesz∏o 100 m3/d – kontrola z marca 2003 r.), a tak˝e ∏a IV klasie. O takiej klasyfikacji zadecydowa∏y: barwa, za- z nowowybudowanej oczyszczalni miejskiej w Korszach wartoÊç substancji organicznych, fosforany oraz liczba (mapa 2), która poprzez Korszyniank´ odprowadza oko- bakterii coli typu ka∏owego (tab. 1, ryc. 3). ∏o 290 m3/d Êcieków oczyszczonych mechaniczno-biologicznie i po chemicznym stràcaniu fosforu (dane z kontroli SAWICA WIOÂ z maja 2004 r.). Oczyszczalnia zosta∏a oddana do Sawica jest rzekà IV rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem eksploatacji w 2003 roku. Mechaniczno-biologiczna oczysz- Omulwi. Jej d∏ugoÊç, ∏àcznie z jeziorami, przez które przep∏y- czalnia Spó∏dzielni Mieszkaniowej „Sàtopy” w Sàtopach-Sa- wa, wynosi oko∏o 32 km, a powierzchnia zlewni 399,3 km2. mulewie kieruje do rzeki, poprzez Kana∏ Unikowo, oko∏o Sawica wyp∏ywa z jeziora Sasek Wielki. Powy˝ej Jeziora S´- 90 m3/d Êcieków (dane z kontroli z wrzeÊnia 2004 r.). Mniej- daƒskiego nazywana jest Saskà (lub Saskiem), a na odcinku sze iloÊci Êcieków odprowadzajà oczyszczalnie Êcieków osie- pomi´dzy jeziorami – S´daƒskim i Sasek Ma∏y – Zawiç. dli mieszkaniowych w Wólce ko∏o B´si, w Wandajmach i By- Zlewnia Sawicy znajduje si´ w granicach mezoregionów kowie, a poprzez rzek´ Ryn (dop∏yw Sajny) – oczyszczalnie – Pojezierze Mràgowskie i Równina Mazurska. w B´si, Kolnie i Lutrach. W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni zaznacza si´ W 2004 roku badano Sajn´ w trzech przekrojach (mapa 2): znaczny udzia∏ lasów, ∏àk i pastwisk. Powy˝ej Jeziora S´daƒ- powy˝ej Reszla, poni˝ej oczyszczalni w Reszlu oraz powy˝ej uj- skiego i jeziora Sasek Ma∏y rzeka przep∏ywa przez du˝e obsza- Êcia do rzeki Guber, w Sàtocznie. ry podmok∏ych ∏àk i torfowisk. Sawica przep∏ywa przez tereny gmin – Szczytno i Wielbark. JakoÊç wód Sajny w przekrojach pomiarowych powy˝ej Poprzez Kana∏ Domowy do Sawicy (poni˝ej jeziora Sasek Reszla i powy˝ej ujÊcia do Gubra, w Sàtocznie, odpowiada- Ma∏y) wprowadzane sà Êcieki komunalne ze Szczytna, oczysz- ∏a IV klasie, a poni˝ej Reszla – V klasie. Na obni˝enie ja- czane mechaniczno-biologicznie i po chemicznym stràcaniu koÊci wód we wszystkich punktach wp∏ywa∏y: barwa, zawie- fosforu, stosowanym w razie potrzeb. Wed∏ug kontroli WIOÂ sina ogólna, wskaêniki zawartoÊci substancji organicz- z lutego 2003 roku oczyszczalnia ta (zlokalizowana w Nowym nych, liczba bakterii coli typu ka∏owego, poni˝ej Reszla Gizewie) odprowadza∏a oko∏o 3400 m3/d Êcieków (mapa 5). równie˝ fosfor ogólny, a w Sàtocznie azotany i fosforany Niewielkie iloÊci Êcieków do Sawicy odprowadza∏o Przedsi´- (tab. 1, ryc. 5). biorstwo Produkcyjno-Handlowo-Us∏ugowe „Warmel” w Wiel- Wp∏yw Êcieków z Reszla na jakoÊç wód Sajny jest bardzo barku. wyraêny. W przekroju poni˝ej Reszla wiele badanych para- Badania Sawicy prowadzono w jednym przekroju pomia- metrów osiàga∏o bardzo wysokie wartoÊci. We wrzeÊniu za- rowo-kontrolnym, powy˝ej ujÊcia do Omulwi, w Wielbarku notowano najwy˝sze w ciàgu roku wartoÊci zawiesiny, (mapa 8). ChZT-Cr, azotynów, fosforu ogólnego oraz liczby bakterii coli typu ka∏owego. JakoÊç wód Sawicy odpowiada∏a IV klasie, o czym zadecy-

dowa∏y nast´pujàce wskaêniki: barwa, BZT5, ChZT-Mn, Porównujàc wyniki badaƒ wód Sajny w 2004 roku z wynika- ChZT-Cr, chlorofil „a” oraz liczba bakterii coli typu ka∏o- mi z roku 2000 zauwa˝a si´ pewne symptomy poprawy stanu wego (tab. 1, ryc. 16). czystoÊci wód w przekroju poni˝ej Reszla, pomimo ˝e punkt ten jest pod silnym wp∏ywem Êcieków z Reszla i jakoÊç wód jest SIRWA nadal z∏a (V klasa). Jednak˝e w 2004 roku obni˝y∏a si´ zawar- Sirwa jest rzekà III rz´du, lewobrze˝nym dop∏ywem toÊç zwiàzków biogennych w wodzie (spad∏y Êrednie roczne Wàskiej o d∏ugoÊci 13 km i powierzchni zlewni 43,3 km2. Wy- st´˝enia NH4, azotu Kjeldahla i azotu ogólnego, fosforanów p∏ywa z okolic Zielonki Pas∏´ckiej i pod Pas∏´kiem uchodzi i fosforu ogólnego), zawiesiny ogólnej, poprawi∏y si´ warunki do Wàskiej. tlenowe. Zlewnia Sirwy jest obszarem typowo rolniczym. Lasy zaj- mujà nieznacznà powierzchni´, wyst´pujàc niewielkimi p∏atami, g∏ównie w dolinach rzecznych.

19 Sirwa nie jest odbiornikiem Êcieków z punktowych êróde∏ G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczenia rzeki sà zanieczyszczenia. Jednak mo˝e byç nara˝ona na sp∏ywy po- Êcieki odprowadzane przez rów melioracyjny z Zak∏adu Go- wierzchniowe z obszarów rolniczych. spodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koz∏owie w iloÊci Badania jakoÊci wód Sirwy przeprowadzono w przekroju oko∏o 170 m3/d, oczyszczone mechaniczno-biologicznie Pas∏´k, oko∏o 1,0 km od ujÊcia rzeki do Wàskiej. i po defosfatacji (kontrola WIOÂ marca 2004 r.). Ponadto do rzeki odprowadzane sà niewielkie iloÊci Êcieków z oczysz- JakoÊç wód Sirwy w przekroju ujÊciowym odpowiada- czalni w Szkotowie i w S∏awce Wielkiej oraz wody poch∏odni- ∏a IV klasie. Zadecydowa∏y o tym wysokie st´˝enia fosfora- cze z gorzelni w Kramarzewie i Koz∏owie. nów, barwa wody, zawiesina ogólna, substancje organiczne, W 2004 roku badania Szkotówki prowadzono w trzech azot Kjeldahla oraz stan sanitarny (tab. 1, ryc. 3). przekrojach pomiarowych: w Szkotowie, w Rogo˝u (po dop∏y- wie Êcieków z oczyszczalni w Szkotowie) i w Sarnowie (po do- SREBRNY POTOK p∏ywie Êcieków z Koz∏owa i S∏awki Wielkiej). Srebrny Potok jest lewobrze˝nym dop∏ywem Kumieli o d∏ugoÊci 10,3 km i powierzchni zlewni 18,5 km2. Wyp∏ywa W pierwszym przekroju pomiarowym, w Szkotowie, rzeka z centralnej cz´Êci Wysoczyzny Elblàskiej, z Jeziora Milejewo. prowadzi∏a wody III klasy, w pozosta∏ych punktach – IV. P∏ynie w g∏´bokiej dolinie erozyjnej przez las komunalny Ba- Wskaênikami decydujàcymi o klasyfikacji wód we wszyst- ˝antarnia. kich przekrojach by∏y: barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr i liczba Zlewnia Srebrnego Potoku po∏o˝ona jest na terenie Wyso- bakterii coli typu ka∏owego, a w Szkotowie ponadto st´˝e- czyzny Elblàskiej. W strukturze u˝ytkowania gruntów przewa- nie tlenu i BZT5 (tab. 1, ryc. 19). ˝ajà lasy (ok. 70%), pozosta∏a cz´Êç zlewni to tereny rolnicze Wi´kszoÊç wskaêników fizykochemicznych mieÊci∏a si´ i w niewielkim stopniu obszary zabudowane. w granicach I lub II klasy, jedynie barwa i zawartoÊç zwiàz- Srebrny Potok jest odbiornikiem Êcieków z oczyszczalni ków organicznych przez wi´kszà cz´Êç roku kszta∏towa∏y mechaniczno-biologicznej w Piastowie (ok. 15 m3/d wg si´ na poziomie III, a nawet IV klasy. Zwiàzki azotu, tlen kontroli ze stycznia 2004 r.). Planuje si´ zamkni´cie oczysz- w Szkotowie czy zawiesina w Rogo˝u sporadycznie prze- czalni w 2005 roku i skierowanie Êcieków na oczyszczalni´ kracza∏y granice II klasy. Stan sanitarny w ca∏ej rzece miejskà w Elblàgu. Ponadto zanieczyszczenia mogà przedo- wskazywa∏ na IV klas´ i pogarsza∏ si´ z biegiem rzeki. stawaç si´ poprzez sp∏ywy powierzchniowe z obszarów rolniczych. TINA Badania jakoÊci wód przeprowadzono w dwóch punktach Tina jest lewobrze˝nym dop∏ywem rzeki Elblàg o d∏ugo- pomiarowo-kontrolnych na odcinku Êrodkowym (Elblàg-Dà- Êci 34 km i powierzchni zlewni 145,8 km2. Na odcinku ujÊciowym browa) i ujÊciowym rzeki (Elblàg-Ba˝antarnia). Tina rozga∏´zia si´ i cz´Êç wód odp∏ywa do jeziora Dru˝no. Przewa˝ajàca cz´Êç Tiny znajduje si´ na ˚u∏awach WiÊlanych Srebrny Potok prowadzi∏ wody odpowiadajàce IV klasie i jest skanalizowana i obwa∏owana. Tylko odcinki êród∏owe (tab. 1, ryc. 1). Zadecydowa∏y o tym: barwa, zawiesina biorà poczàtek z przykraw´dziowej strefy Pojezierza I∏awskiego. ogólna i zawartoÊç substancji organicznych (ChZT-Mn, Tina, tak samo jak inne rzeki ˝u∏awskie, posiada nieko- ChZT-Cr), a na odcinku ujÊciowym równie˝ liczba bakterii rzystne cechy hydrologiczne. coli typu ka∏owego. Pojedyncze wartoÊci barwy oraz zawie- Zlewnia Tiny jest obszarem rolniczym. siny ogólnej w obydwu przekrojach wskazywa∏y nawet Rzeka nie jest odbiornikiem Êcieków ze êróde∏ punkto- na V klas´. wych. Zanieczyszczenia mogà jedynie pochodziç z dzia∏alnoÊci rolniczej (sp∏ywy powierzchniowe z terenów wiejskich). Tin´ badano w jednym przekroju – Raczki Elblàskie. SZKOTÓWKA Szkotówka jest rzekà IV rz´du, prawobrze˝nym dop∏ywem JakoÊç wód Tiny by∏a niezadowalajàca i odpowiada- Nidy o d∏ugoÊci 25,3 km. Zlewnia zajmuje obszar 241,5 km2. ∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 2). O klasyfikacji wód zadecydowa- Do Szkotówki uchodzà S∏awska Struga i Lipowska Struga ∏y: barwa (dwukrotnie nawet w V klasie), niskie natlenie-

(Lipówka). nie wód, szczególnie w okresie letnim (3,9 mg O2/l w lipcu), W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Kondrackie- ChZT-Cr, azot Kjeldahla, azotany, amoniak (NH4) oraz go (1998) Szkotówka nale˝y do mezoregionu Wzniesienia fosfor ogólny. M∏awskie. Na jakoÊç wód Tiny mogà mieç wp∏yw przede wszystkim Szkotówka wyp∏ywa z jeziora Kownatki i przep∏ywa przez zanieczyszczenia pochodzàce z dzia∏alnoÊci rolniczej oraz Jezioro Szkotowskie. Do dop∏ywu S∏awskiej Strugi dolina rze- cechy hydrologiczne rzeki. ki jest stosunkowo wàska. Oko∏o 10 km powy˝ej ujÊcia do Ni- dy Szkotówka dzieli si´ na kilka ramion, a jej zatorfiona doli- Analizujàc zmiany Êrednich rocznych wartoÊci wskaêników na znacznie rozszerza si´. Poni˝ej Sarnowa dolina ponownie zanieczyszczeƒ Tiny w latach 1997–2004, obserwuje si´ oko∏o zw´˝a si´, a rzeka g∏´boko wcina si´ w wysoczyzn´. Dolina dwukrotny wzrost st´˝eƒ azotanów (z 4,98 do 9,52 mg NO3/l) Szkotówki na znacznej d∏ugoÊci poddana zosta∏a intensywnym oraz fosforu ogólnego (z 0,18 do 0,35 mg PO4/l). zabiegom melioracyjnym. Szkotówka na terenie województwa warmiƒsko-mazurskie- WA¸PUSZ go p∏ynie przez obszar powiatu nidzickiego (gmin´ Koz∏owo). Wa∏pusz jest lewobrze˝nym dop∏ywem Omulwi, rze- Wzd∏u˝ rzeki po∏o˝one sà miejscowoÊci: Szkotowo, Rogó˝, kà IV rz´du. Jej d∏ugoÊç od wyp∏ywu z jeziora Wa∏pusz wyno- Sarnowo. si 31 km, a powierzchnia zlewni – 193,1 km2.

20 Rzeka przep∏ywa przez dwa mezoregiony: Równin´ Ma- Najwi´kszymi dop∏ywami W´gorapy na obszarze Polski sà zurskà i Równin´ Kurpiowskà. Go∏dapa, Wicianka, Kana∏ Bro˝ajcki oraz uchodzàca do jezior W strukturze u˝ytkowania terenu znacznà powierzchni´ kompleksu Mamr – Sapina. zajmujà lasy oraz ∏àki i pola uprawne. W regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wed∏ug Kon- Wa∏pusz przep∏ywa przez dwie gminy – Szczytno i Wielbark. drackiego (1998), rzeka przep∏ywa przez Krain´ W´gorapy Rzeka nie posiada punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. (mezoregion), wchodzàcà w sk∏ad makroregionu Pojezierze W 2004 roku badania prowadzono w jednym przekroju po- Mazurskie. Odwadnia pó∏nocnà cz´Êç Krainy Wielkich Jezior miarowo-kontrolnym, powy˝ej ujÊcia do Omulwi, w S´drowie Mazurskich. (mapa 8). W strukturze u˝ytkowania terenu zlewni wyraênie przewa- ˝ajà u˝ytki rolne, g∏ównie pola uprawne. Znaczne obszary zaj- JakoÊç wód rzeki Wa∏pusz wskazywa∏a na IV klas´, o czym mujà równie˝ nieu˝ytki. W obr´bie dolin rzecznych wyst´pujà zadecydowa∏y: barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr oraz liczba ∏àki i pastwiska, cz´sto podmok∏e. Lasy zajmujà niewielkà bakterii coli typu ka∏owego (tab. 1, ryc. 16). cz´Êç zlewni W´gorapy. Rzeka przep∏ywa przez teren powiatu w´gorzewskiego WÑSKA (gminy: W´gorzewo, Budry, Banie Mazurskie). Najwi´kszà Wàska jest jednym z wi´kszych dop∏ywów jeziora Dru˝no. miejscowoÊcià po∏o˝onà nad rzekà jest W´gorzewo. Jest to rzeka II rz´du o d∏ugoÊci 46 km i powierzchni dorzecza G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczeƒ W´gorapy 254,4 km2. Wyp∏ywa z pó∏nocno-wschodniej przykraw´dziowej sà Êcieki z oczyszczalni miejskiej w W´gorzewie, odprowadza- strefy Pojezierza I∏awskiego. W górnym odcinku przep∏ywa jàcej do rzeki blisko 1400 m3/d Êcieków oczyszczonych mecha- przez kilka zbiorników zaporowych (mi´dzy innymi przez Je- niczno-biologicznie z usuwaniem zwiàzków fosforu prepara- zioro Okonie i Zimnochy). Ârodkowy odcinek Wàskiej le˝y tem PIX (wed∏ug kontroli z maja 2004 r.). w obr´bie Równiny Warmiƒskiej. Poni˝ej miasta Pas∏´ka Wà- Ponadto niewielkie iloÊci Êcieków odprowadzane sà do rze- ska wp∏ywa na ˚u∏awy WiÊlane i jest obwa∏owana ze wzgl´du ki z osiedli mieszkaniowych w Maçkach i O∏owniku oraz ze na zagro˝enie powodziowe. Do najwa˝niejszych jej dop∏ywów Szko∏y Podstawowej w Sobiechach (poprzez rów melioracyjny). zaliczamy: Sa∏´, Sirw´, Brzezink´ i Zimnà Wod´. Badania wód W´gorapy w 2004 r. prowadzono w 2 prze- Zlewnia Wàskiej jest obszarem rolniczo-leÊnym. Po∏o˝ona krojach pomiarowo-kontrolnych (mapa 4). Badania w pierw- jest na terenie powiatu elblàskiego (gminy Godkowo, Pas∏´k, szym punkcie, poni˝ej W´gorzewa (ok. 1 km poni˝ej dop∏ywu Elblàg). Tylko êród∏owy skrawek znajduje si´ w gminie Mi∏a- Êcieków z oczyszczalni w W´gorzewie) prowadzono w ramach kowo, nale˝àcej do powiatu ostródzkiego. sieci EUROWATERNET. Drugi usytuowano na granicy paƒ- G∏ównym punktowym êród∏em zanieczyszczenia rzeki sà stwa, w Mieduniszkach, gdzie obowiàzywa∏ rozszerzony zakres Êcieki miejskie z Pas∏´ka (ok. 940 m3/d wg kontroli z grud- badaƒ oraz zwi´kszona cz´stotliwoÊç (monitoring graniczny). nia 2003 r.), oczyszczane mechaniczno-biologicznie i z che- micznà redukcjà zwiàzków fosforu. Ponadto niewielki ∏adunek Badania wykonane w 2004 roku wykaza∏y, ˝e W´gorapa zanieczyszczeƒ dostarczany jest z Godkowa i W´ziny. Na kilku prowadzi∏a wody III klasy (tab. 1, ryc. 8). W obu przekro- odcinkach rzeka jest êród∏em zasilania stawów rybnych, które jach o klasyfikacji zadecydowa∏y: BZT5, ChZT-Mn równie˝ majà wp∏yw na jakoÊç wód rzeki. i ChZT-Cr, azot Kjeldahla oraz liczba bakterii grupy coli Badania stanu czystoÊci rzeki wykonano w 5 punktach po- typu ka∏owego. Dodatkowo poni˝ej W´gorzewa: barwa miarowo-kontrolnych zlokalizowanych na odcinku od Kleko- i bar, a w punkcie granicznym ˝elazo. tek do W´ziny.

JakoÊç wód rzeki Wàskiej na ca∏ej d∏ugoÊci odpowiada- 1.3. Podsumowanie ∏a IV klasie (tab. 1, ryc. 20). O klasyfikacji zadecydowa∏y: barwa, zawiesina ogólna, substancje organiczne (ChZT- • W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska -Mn, ChZT-Cr), azot Kjeldahla (za wyjàtkiem Cieszyƒca), w Olsztynie wraz z Delegaturami WIOÂ w Elblàgu i Gi˝ycku a od przekroju poni˝ej Cieszyƒca tak˝e fosforany. Równie˝ przeprowadzi∏ badania 51 rzek w 108 przekrojach pomiaro- niezadowalajàcy stan sanitarny rzeki, a w Klekotkach wo-kontrolnych. i W´zinie chlorofil „a” wskazywa∏y na IV klas´. • Wody w 29 przekrojach zakwalifikowano do III klasy jakoÊci wód, w 72 – do IV i w 7 – do V. Brak jest wód odpowiadajà- W¢GORAPA cych I lub II klasie (ryc. 21). W´gorapa jest lewym, êród∏owym ciekiem Prego∏y. • Wskaênikami, które decydowa∏y o klasyfikacji wód prawie D∏ugoÊç rzeki wynosi 139,9 km, w tym 43,9 km w granicach we wszystkich przekrojach by∏y: barwa, ChZT-Cr i liczba Polski. Powierzchnia zlewni w granicach naszego kraju wyno- bakterii coli typu ka∏owego, a w dalszej kolejnoÊci ChZT- 2 si 975,6 km . Jako poczàtkowy odcinek rzeki przyjmuje si´ jej -Mn, azot Kjeldahla, BZT5 i inne wskaêniki (ryc. 22, tab. 1). wyp∏yw z jeziora Mamry. Rzeka p∏ynie w kierunku pó∏noc- • Obni˝ona jakoÊç wód spowodowana jest z jednej strony nym stopniowo skr´cajàc na wschód. W rejonie W´gorzewa czynnikami antropogennymi (odprowadzanie Êcieków rozwidla si´ na dwa ramiona – Kana∏ M∏yƒski i W´gorap´. Ze do rzek, zanieczyszczenia z obszarów wiejskich, sp∏ywy po- wzgl´du na ma∏y spadek koryta rzeka silnie meandruje. wierzchniowe z terenów rolniczych), z drugiej strony wynika Za Mieduniszkami przekracza granic´ paƒstwa i wp∏ywa z przyczyn naturalnych (charakter zlewni, gwa∏towne opady, na teren Obwodu Kaliningradzkiego. Na charakter wód W´- cechy hydrologiczne rzeki). gorapy wp∏ywa zlewnia kompleksu jeziora Mamry o powierzchni 620,6 km2.

21 Przeci´tna jakoÊç rzek w ciàgu roku by∏a znacznie lepsza, niem terenów po∏o˝onych w zlewni tych rzek. Na ca∏ym bada- ni˝ to wynika z klasyfikacji, która jest oparta na najbardziej nym odcinku Gubra najwy˝sze w roku st´˝enia azotanów prze- niekorzystnych wartoÊciach poszczególnych wskaêników kracza∏y 40 mg NO3/l (IV klasa), a poni˝ej Garbna i w Pomni- (przy zbiorze wyników mniejszym ni˝ 12). ku, jak równie˝ w Dajnie w Smokowie, przekracza∏y 50 mg

PodkreÊlenia wymaga te˝ fakt, ˝e we wszystkich badanych NO3/l (V klasa). Najwy˝szà wartoÊç azotynów zanotowano rzekach, nawet uwa˝anych dotychczas za najczystsze (Kruty- w Sajnie poni˝ej Reszla (0,72 mg NO2/l – IV klasa). nia, Marózka, Omulew) barwa, ChZT-Cr, ChZT-Mn oraz licz- Wskaêniki zasolenia w 90–100% próbek mieÊci∏y si´ ba bakterii coli typu ka∏owego kszta∏towa∏y si´ przewa˝nie w I lub II klasie jakoÊci wód (tylko zawartoÊç wapnia – nieca- na poziomie III lub IV klasy jakoÊci, a ich najwy˝sze roczne ∏e 90%). Wysokie wartoÊci przewodnoÊci elektrolitycznej w∏a- wartoÊci, które sà brane pod uwag´ przy ocenie ogólnej, decy- Êciwej, substancji rozpuszczonych i chlorków, wyst´pujàce dowa∏y o koƒcowej klasyfikacji (tab. 1). w rzece Elblàg, Nogacie i Cieplicówce, zwiàzane by∏y z wlewa- Wskaêniki fizyczne. Barwa wody prawie w 100% próbek mi s∏onawych wód Zalewu WiÊlanego na skutek silnych wia- mieÊci∏a si´ w III, IV lub V klasie (tab. 2). W najczystszych rze- trów z pó∏nocy. kach przyjmowa∏a niewysokie wartoÊci w granicach 20–30 mg ZawartoÊç metali we wszystkich badanych rzekach by∏a Pt/l (typowe dla naszego regionu), ale ju˝ cz´sto plasujàce rze- bardzo niska i odpowiada∏a normom I klasy, za wyjàtkiem k´ w IV klasie jakoÊci. Najwy˝sze wartoÊci barwy zanotowano manganu i ˝elaza (rzadziej baru), które w niektórych rzekach w Radziei (200 mg Pt/l), Gawliku poni˝ej Or∏owa (100 mg Pt/l), oscylowa∏y w granicach I–III klasy. a tak˝e w Brzeênicy, Dzierzgoniu, Fiszewce, Kumieli, Olszan- Wskaêniki zanieczyszczeƒ przemys∏owych. ZawartoÊç pe- ce, Pas∏će i Liwnie (70–80 mg Pt/l). W wielu przypadkach wy- stycydów (lindan i dieldryna) i substancji powierzchniowo soka barwa jest zwiàzana ze specyfikà zlewni – Êwiadczy czynnych by∏a bardzo niska – I klasa. Fenole lotne tylko w Pa- o obecnoÊci substancji humusowych w wodach rzek przep∏ywa- s∏će (punkt w Nowej Pas∏će) kszta∏towa∏y si´ na pozio- jàcych przez tereny podmok∏e, torfiaste (np. Radzieja, Liwna, mie IV klasy, w pozosta∏ych rzekach nie przekracza∏y Fiszewka, Dzierzgoƒ) lub leÊne, o zatorfionych dolinach. Pozo- norm I klasy. WWA w wi´kszoÊci badanych rzek w zlewni Za- sta∏e wskaêniki fizyczne mieÊci∏y si´ najcz´Êciej w I klasie. Za- lewu WiÊlanego odpowiada∏y II klasie, w pozosta∏ych rzekach wiesina sporadycznie przyjmowa∏a bardzo wysokie wartoÊci, przyjmowa∏y bardzo niskie wartoÊci. przesz∏o 100 mg/l (V klasa). Takà sytuacj´ zaobserwowano Wskaêniki biologiczne. Chlorofil „a” w oko∏o 90% próbek w niektórych rzekach w zlewni Zalewu WiÊlanego (np. Kumie- mieÊci∏ si´ w I lub II klasie czystoÊci. Najwy˝sze wartoÊci chlo- la, Wàska, Olszanka), po obfitych deszczach i du˝ym sp∏ywie rofilu wystàpi∏y w Balewce (w czerwcu 183,4 mg/m3), w ¸ynie powierzchniowym. w Stopkach (w czerwcu 127,8 mg/m3), w rzece Kiermas-KoÊno Wskaêniki tlenowe. Natlenienie wód by∏o dobre – w 87% w Barczewie (w lutym 90,9 mg/m3), w Gawliku w dwóch ostat- próbek mieÊci∏o si´ w normach I klasy. Najni˝sze st´˝enia tle- nich przekrojach (80,9 i 80,1 mg/m3) nu, w zakresie V klasy, zanotowano w rzece Gawlik w dwu We wszystkich rzekach 7 razy w roku okreÊlano indeks sa- pierwszych przekrojach pomiarowych, w Gubrze w Salpiku, probowoÊci sestonu. Z uwagi na to, ˝e w rozporzàdzeniu w Kanale Elblàskim w Buczyƒcu, a tak˝e w Kowalewce, Tinie, w sprawie klasyfikacji… nie jest uj´ty taki wskaênik, nie brano Fiszewce i Cieplicówce. Wyst´powa∏y one przewa˝nie w mie- go pod uwag´ przy ocenie ogólnej rzek. Mo˝na jednak pokusiç siàcach letnich, przy niskich stanach wód. si´ o przyrównanie otrzymanych wyników z okreÊlonymi w roz- ZawartoÊç substancji organicznych, mierzona wskaênikami porzàdzeniu normatywami dla indeksu saprobowoÊci fito- ChZT-Mn i ChZT-Cr, w przesz∏o 80% próbek odpowiada- planktonu. Z takiego porównania wynika, ˝e najgorszy by∏ stan ∏a III lub IV klasie czystoÊci. WartoÊci maksymalne ChZT-Cr, hydrobiologiczny Sajny poni˝ej Reszla (po dop∏ywie Êcieków wp∏ywajàce na klasyfikacj´, wskazywa∏y w niektórych przekro- z Reszla). Indeks saprobowoÊci by∏ na poziomie IV klasy, a raz jach nawet na V klas´ (w Radziei, w Gubrze do przekroju pon. nawet jà przekroczy∏. W pozosta∏ych rzekach indeks mieÊci∏ si´ K´trzyna, w Sajnie na ca∏ym badanym odcinku, w Krutyni przewa˝nie w granicach III klasy, tylko w Radziei, w cieku w Warpunach, w Fiszewce, Grabiance oraz Wàskiej pow. Pa- Alina (dop∏yw Go∏dapy), w Gubrze poni˝ej K´trzyna oraz s∏´ka). BZT5 w przesz∏o 70% próbek mieÊci∏o si´ w grani- w Go∏dapi poni˝ej miasta Go∏dap niekiedy jà przekracza∏. cach I lub II klasy. Stan sanitarny badanych rzek by∏ bardzo zró˝nicowany. Substancje biogenne. ZasobnoÊç badanych rzek w substan- Liczba bakterii coli typu ka∏owego waha∏a si´ w szerokim cje biogenne nie by∏a wysoka. St´˝enia fosforu ogólnego zakresie od I do V klasy. Najczystszà rzekà pod wzgl´dem w 88% próbek mieÊci∏y si´ w I lub II klasie jakoÊci wód. Wyso- bakteriologicznym by∏a Marózka od wyp∏ywu z jeziora Maróz kà zawartoÊç zwiàzków fosforu stwierdzono w niektórych prze- (prawie wszystkie wyniki w I klasie), a nast´pnie Krutynia krojach niewielkich rzek, pozostajàcych pod wp∏ywem punkto- od Babi´t do ujÊcia (przewa˝nie I lub II klasa) i Cieplicówka wych zrzutów Êcieków. Najwy˝sze st´˝enia fosforu ogólnego (II klasa). Najgorszy by∏ stan sanitarny rzek pozostajàcych zanotowano w Brzezince (w maju – 2,84 mg P/l), w Sajnie po- pod silnym wp∏ywem zrzutu Êcieków: Sajny poni˝ej Reszla ni˝ej Reszla (we wrzeÊniu – 1,52 mg P/l), w Kumieli i Fiszewce (nawet 460 000 bakterii coli typu ka∏owego w 100 ml), ¸yny w (1,13 mg P/l) oraz w Grabiance (1,04 mg P/l). Redykajnach (po przyjćiu Êcieków z Olsztyna), Gubra poni- ZawartoÊç poszczególnych form azotu w oko∏o 80–90% ˝ej K´trzyna, Go∏dapy poni˝ej miasta Go∏dap, a ponadto Ku- próbek mieÊci∏a si´ w granicach I lub II klasy, za wyjàtkiem mieli w Elblàgu-Zatorze i Babicy w Elblàgu oraz niektórych azotu Kjeldahla, który g∏ównie odpowiada∏ II lub III klasie dop∏ywów Zalewu WiÊlanego – Olszanki, Kamionki i rzeki (82% próbek) i w wielu przypadkach wp∏ywa∏ na koƒcowà kla- Suchacz. syfikacj´. Wysoki poziom azotanów widoczny jest w wodach Porównujàc wartoÊci Êrednie wskaêników zanieczyszczeƒ Gubra i jego dop∏ywów (Dajny, Liwny i Sajny) w okresie zimo- rzek badanych w 2004 roku z wartoÊciami z lat wczeÊniejszych, wym. Jest to zwiàzane prawdopodobnie z rolniczym u˝ytkowa- obserwuje si´ pewne zmiany.

22 W 2004 roku nastàpi∏ wyraêny wzrost st´˝eƒ azotanów Kondracki J.: Geografia regionalna Polski. PWN, Warsza- (Êrednie wartoÊci z I–II klasy do III klasy), szczególnie w okre- wa 1998. sie zimowym, na ca∏ej d∏ugoÊci Gubra, a tak˝e w Dajnie, Podzia∏ hydrograficzny Polski. IMGW, Warszawa 1983. w przekroju w Smokowie (wartoÊç Êrednia wzros∏a prawie trzy- Rozporzàdzenie Ministra Ochrony Ârodowiska, Zasobów krotnie, do 13,7 mg NO3/l), w Balewce, Brzeênicy, Elblàgu, Fi- Naturalnych i LeÊnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku szewce i Tinie. Pewien wzrost zanotowano tak˝e w Krutyni, w sprawie klasyfikacji wód i warunków jakim powinny choç tylko w Warpunach azotany od lat wyst´pujà na wysokim odpowiadaç Êcieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dz. poziomie. Znaczny spadek zawartoÊci azotanów w stosunku U. Nr 116, poz. 503, 1991. do 2003 roku nastàpi∏ w Liwnie, szczególnie w Ogródkach Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. i Barcianach (w Ogródkach z 31,3 do 9,9 mg NO3/l). w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód ZawartoÊç zwiàzków organicznych, wyra˝ona wskaênikiem powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia mo- ChZT-Cr, wyraênie wzros∏a w Dajnie, Go∏dapie, Gawliku oraz nitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji w Krutyni, szczególnie w Warpunach (z 27,3 do 46,2 mg O2/l), stanu tych wód. Dz. U. Nr 32, poz. 284. a tak˝e w Marózce, w przekrojach w Zybu∏towie i Mielnie. Smoter K., ¸aêniewski J.: Ocena stanu czystoÊci rzek badanych w 2004 roku. Maszynopis, WIOÂ Olsztyn 2005. Zajkowska S., Zachwieja K.: Ocena stanu czystoÊci rzek bada- LITERATURA nych w 2004 roku. Maszynopis, Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku 2005. G´bka W., Koniecka H.: Ocena stanu czystoÊci rzek Zarzàdzenie G∏ównego Inspektora Ochrony Ârodowiska z 9 badanych w roku 2004. Maszynopis, Delegatura WIOÂ marca 1999 – Program badaƒ rzek obj´tych krajowà siecià w Elblàgu 2005. monitoringu na lata 1999–2002.

Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2004 roku

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345

Babica 1. Elblàg 0,3 IV barwa, Z, BZT5, ChZT-Cr, PO4, Pog, b.coli fek.

Balewka 1. Krzewsk 3,9 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NH4, NK, NO3, Nog, PO4, chlorofil „a”

Bauda 1. Frombork 4,2 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, Pog, b.coli fek.

Brzezinka 1. Pas∏´k 0,2 V barwa, ChZT-Cr, NO2, NK, PO4, Pog, b.coli fek.

Brzeênica 1. Stankowo 5,2 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, b.coli fek.

Burzanka 1. Nowina 3,3 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek.

2. Gronowo Górne 1,8 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek.

Cieplicówka 1. Cieplice 2,5 IV barwa, O2, NO3, PO4, PEW, BZT5, ChZT-Cr, NK, subst. rozp. og., chlorofil „a”

Dajna 1. Mràgowo, pon. jez. Czos 31,0 III barwa, pH, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK

2. pow. ujÊcia do Gubra, Smokowo 1,6 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog

Dàbrówka 1. Rubno 1,0 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek.

Dop∏yw z Jab∏oƒskich 1. pow. ujÊcia do rzeki Go∏dapy 1,3 IV barwa, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

Dop∏yw z rejonu 1. pow. ujÊcia do rzeki Go∏dapy 0,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek. Siedliska (ciek Alina)

Drw´ca 1. pon. ujÊcia I∏awki, wodowskaz Rodzone 142,6 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek.

Dzierzgoƒ 1. Nowe Dolno 4,6 IV barwa, Z, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, PO4, Mn, b.coli fek.

Elblàg 1. pow. Elblàga 11,4 IV barwa, Z, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

2. Stare Miasto 9,2 IV barwa, O2, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

3. Nowakowo 2,5 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, chlorofil „a”, b.coli fek.

Elszka 1. W´zina 2,1 IV barwa, ChZT-Cr, PO4, Pog, b.coli fek.

E∏k 1. Nowa WieÊ E∏cka 45,7 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, Ba, b.coli fek.

Fiszewka 1. Elblàg 0,2 V barwa, O2, ChZT-Cr, NK, Pog, subst. rozp.

Gawlik 1. pon. wyp∏ywu z jeziora Wolisko 31,9 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK

2. pon. Or∏owa 23,3 V barwa, O2, ChZT-Cr, b.coli fek.

3. pon. wyp∏ywu z jeziora Gawlik 16,2 IV barwa, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

4. pon. miejscowoÊci Gawliki Ma∏e 9,1 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

5. wodowskaz Stare Juchy 1,2 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”

6. pow. ujÊcia do jeziora Rekàty 0,5 IV barwa, O2, BZT5, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”, b.coli fek.

Go∏dapa 1. wodowskaz Go∏dap 54,8 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK

2. pon. planowanego w Go∏dapi 52,7 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, NO2 , Nog, b.coli fek. zb.retencyjnego

3. pon. miasta Go∏dap 49,0 IV barwa, BZT5, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

4. Boçwinka 29,9 IV barwa, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

23 Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2004 roku (cd.)

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345

Go∏dapa 5. pon. Baƒ Mazurskich 18,7 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, NO2, Nog, chlorofil „a”, b.coli fek.

6. Budzewo 2,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

Grabianka 1. Kadyny 2,5 V barwa, Z, ChZT-Cr, NK, PO4, Pog

Guber 1. Salpik 78,2 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog

2. pow. K´trzyna 59,4 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, b.coli fek.

3. pon. K´trzyna, na drodze Biedaszki-Marszewo 48,6 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, Nog, b.coli fek.

4. pon. Garbna 37,4 IV barwa, Z, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, b.coli fek.

5. Pomnik 29,0 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, b.coli fek.

6. pon. rzeki Liwny i rzeki Mamlak, Lwowiec 18,2 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, b.coli fek.

7. pon. ujÊcia Sajny, Prosna 9,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, Nog, b.coli fek.

8. pow. ujÊcia do ¸yny, S´popol 0,1 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, b.coli fek.

Kamionka 1. Kamiennica Elbl. (Kamionek Wlk.) 0,5 IV barwa, PO4, NK, b.coli fek.

Kana∏ Bro˝ajcki 1. Bro˝ajcie 0,1 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek. (odnoga Go∏dapy)

Kana∏ Elblàski 1. Buczyniec 16,1 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

2. Krasin 11,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

3. D∏u˝yna 3,2 IV barwa, Z, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

Kana∏ Wydmiƒski 1. pow. ujÊcia do rzeki Gawlik 0,6 IV barwa, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

Kiermas-KoÊno 1. rzeka KoÊno, pon. jez. KoÊno 26,1 III barwa, pH, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek.

2. rzeka KoÊno, na trasie Purda-Wyrandy 21,6 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

3. rzeka Kiermas, na trasie Skajboty-Silice 14,4 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek. 4. rzeka Kiermas pow. ujÊcia do Pisy Warm., 0,5 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorofil „a”, b.coli fek. Barczewo

Kowalewka 1. Komorowo 2,1 IV barwa, Z, O2, BZT5, ChZT-Cr, PO4, Pog, b.coli fek.

Krutynia 1. Warpuny 95,0 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, b.coli fek.

2. Sorkwity 86,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

3. Babi´ta 58,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”, b.coli fek.

4. Spychowo 46,7 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”, b.coli fek.

5. Krutyƒ 25,8 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

6. Ukta 14,3 III barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

7. Iznota 0,4 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

Kumiela 1. Pi´knolas 11,0 IV barwa, Z, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek. 2. Elblàg-Zatorze 0,2 V barwa, Z, Pog, b.coli fek.

Liwna 1. Ogródki 27,9 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, b.coli fek.

2. Barciany 19,5 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, Nog, PO4, b.coli fek.

3. pow. ujÊcia do rzeki Guber, Krelikiejmy 1,7 IV barwa, O2, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, Nog, b.coli fek.

¸yna 1. pon. Olsztyna, Redykajny 208,4 IV barwa, ChZT-Cr, NH4, NK, PO4, b.coli fek. 2. na granicy paƒstwa, Stopki 73,7 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorofil „a”, b.coli fek.

Marózka 1. Zybu∏towo 33,4 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”, b.coli fek. 2. pow. jez. Mielno, Mielno 30,5 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek. 3. Waplewo 19,0 III barwa, pH, ChZT-Cr, b.coli fek.

4. pon. wyp∏ywu z jez. Maróz 7,2 III barwa, pH, BZT5, ChZT-Cr, b.coli fek.

5. pon. Gospodarstwa Rybackiego 6,7 III barwa, pH, BZT5, ChZT-Cr, b.coli fek. w Swaderkach

6. pow. ujÊcia do ¸yny, Kurki 0,8 III barwa, pH, O2, BZT5, ChZT-Mn

Marwicka M∏ynówka 1. Marwica 5,8 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO3, PO4, b.coli fek.

Narusa 1. Narusa 4,1 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, Pog, b.coli fek.

Nogat 1. K´pa Dolna 2,9 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn,ChZT-Cr, NH4, NO3, NO2, NK, Nog, PO4, PEW, subst. rozp., Mn, chlorofil „a”, b.coli fek.

Olszanka 1. Kadyny 0,5 V barwa, Z, NK, b.coli fek.

Omulew 1. pon. jez. Omulew, Kot 97,6 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NH4, NK, chlorofil „a”

2. Weso∏owo 76,2 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

3. pow. ujÊcia rzeki Sawicy, Wielbark 67,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, b.coli fek.

4. S´drowo 60,9 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK

5. Zar´by, na granicy województwa 55,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil "a", b.coli fek.

24 Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2004 roku (cd.)

Rzeka Lokalizacja przekroju km biegu Ocena Wskaêniki decydujàce o ocenie ogólnej rzeki ogólna 12345

Pas∏´ka 1. Pelnik 130,8 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, Mn, b.coli fek.

2. Nowa Pas∏´ka 2,0 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, NO2, PO4, Mn, fenole lotne, b.coli fek.

Radzieja 1. D∏u˝ec 7,0 IV NK, PO4, Pog, b.coli fek.

2. pow. ujÊcia do jeziora Dargin 0,5 III BZT5, NH4, NK, NO2, Nog, PO4, Pog, Ca, Ba, Mn, Fe, chlorofil „a”, (Zatoka ¸abap) b.coli fek. Sajna 1. pow. Reszla 37,6 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek. 2. pon. oczyszczalni Êcieków w Reszlu 35,3 V Z, ChZT-Cr, Pog, b.coli fek.

3. pow. ujÊcia do rzeki Guber, Sàtoczno 0,3 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO3, PO4, b.coli fek.

Sa∏a 1. Sa∏kowice 2,5 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, b.coli fek.

Sawica 1. ujÊcie do rzeki Omulew, Wielbark 0,2 IV barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorofil „a”, b.coli fek.

Sirwa 1. Pas∏´k 1,0 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek. Srebrny Potok 1. Elblàg-Dàbrowa 7,5 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr 2. ujÊcie do Kumieli 0,1 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek.

Stradanka 1. Tolkmicko 0,4 IV barwa, Z, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, Pog, b.coli fek.

Suchacz 1. Suchacz 0,1 IV barwa, NK, PO4, b.coli fek.

Szkotówka 1. Szkotowo 24,2 III barwa, O2, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek. 2. Rogó˝ 18,0 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek. 3. Sarnowo 3,6 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek.

Tina 1. Raczki Elblàskie 3,2 IV barwa, O2, ChZT-Cr, NH4, NK, NO3, Pog Wa∏pusz 1. pow. ujÊcia do Omulwi, S´drowo 2,3 IV barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek.

Wàska 1. Klekotki 38,0 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, chlorofil „a”, b. coli fek. 2. Cieszyniec 24,7 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, b.coli fek.

3. pow. Pas∏´ka 13,4 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

4. pon. Pas∏´ka 12,2 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, b.coli fek.

5. W´zina 2,2 IV barwa, Z, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, PO4, chlorofil „a”, b.coli fek.

W´gorapa 1. pon. W´gorzewa 135,9 III barwa, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, Ba, b.coli fek.

2. Mieduniszki 96,5 III BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NK, Fe, b.coli fek.

ObjaÊnienia do tabeli:

O2 – tlen rozpuszczony, BZT5 – pi´ciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodà nadmanganianowà,

ChZT-Cr – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodà dwuchromianowà, Z – zawiesina ogólna, NH4 – amoniak, NK – azot Kjeldahla, NO2 – azotyny, NO3 – azotany,

Nog – azot ogólny, PO4 – fosfor fosforanowy, Pog – fosfor ogólny, PEW – przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa, Ca – wapƒ, Mn – mangan, Mg – magnez, Ba – bar, Fe – ˝elazo, b. coli fek. – liczba bakterii grupy coli typu ka∏owego.

25 Tabela 2. Procent wyników wykonanych oznaczeƒ mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach

Wskaênik Jednostka Liczba % wyników % wyników % wyników % wyników % wyników wyników w I klasie w II klasie w III klasie w IV klasie w V klasie Temp. wody °C 1116 100 - - - - Barwa mg Pt/l 470 - 0,2 14,9 66,7 18,2 Zapach (m. rozc.) krotnoÊç 520 66,3 33,5 0,2 - - Odczyn 1116 98,8 - 1,2 - - Zawiesina ogólna mg/l 1114 74,5 11,2 9,2 3,7 1,4

Tlen rozp. mg O2/l 1116 87,2 5,1 3,8 1,8 2,1

BZT5 mg O2/l 1116 44,3 27 26,9 1,8 -

ChZT-Mn mg O2/l 1116 1,3 13,3 68,2 15,7 1,5

ChZT-Cr mg O2/l 1116 0,8 15,2 33,6 46,7 3,7

Amoniak mg NH4/l 1116 73,5 20,3 5,5 0,7 - Azot Kjeldahla mg N/l 1116 4,2 27,8 53,9 13,2 0,9

Azotany mg NO3/l 1116 59 29,7 8,3 2,8 0,2

Azotyny mg NO2/l 1116 26,5 53,9 19,2 0,3 0,1 Azot ogólny mg N/l 1087 53,8 33,1 11,8 1,3 -

Fosforany mg PO4/l 1116 45,9 27,6 18,3 6,6 1,6 Fosfor ogólny mg P/l 1116 60,7 27,9 9,2 1,2 1 Chlorki mg Cl/l 498 97,8 1,4 0,6 - 0,2

Siarczany mg SO4/l 492 99,4 0,4 0,2 - -

ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 493 53,8 46,2 - - - Wapƒ mg Ca/l 426 4,2 84 11,8 - - Magnez mg Mg/l 426 99,5 0,3 - 0,2 - Przew. elektrol. µS/cm 1116 66,8 31,7 1 0,2 0,3 Subst. rozp. og. mg/l 942 51,8 41,3 6,1 0,4 0,4 Arsen mg As/l 77 100 - - - - Bar mg Ba/l 77 94,8 - 5,2 - - Bor mg B/l 77 100 - - - - Chrom +6 mg Cr/l 75 100 - - - - Chrom ogólny mg Cr/l 79 100 - - - - Cynk mg Zn/l 206 100 - - - - Glin mg Al/l 77 100 - - - - Kadm mg Cd/l 206 99,5 0,5 - - - Mangan mg Mn/l 94 38,3 27,7 33 1 - Miedê mg Cu/l 206 100 - - - - Nikiel mg Ni/l 160 100 - - - - O∏ów mg Pb/l 206 100 - - - - Rt´ç mg Hg/l 87 100 - - - - Selen mg Se/l 77 100 - - - - ˚elazo mg Fe/l 94 68,1 23,4 8,5 - - Fenole lotne mg/l 11 63,6 - - 36,4 - Suma 2 pestycydów µg/l 23 100 - - - - Subst. pow. cz. an. mg/l 178 100 - - - - WWA µg/l 16 50 50 - - - Lb. b. coli fek. n/100ml 1114 6,8 22,9 36,6 28,6 5,1 Chlorofil „a” µg/l 617 64,7 25 7,9 2,1 0,3

26 LEGENDA JakoÊç wód rzek III klasa IV klasa V klasa

JakoÊç wód jezior I klasa II klasa III klasa nieodpowiadajàca normom jeziora nie badane

Opracowanie WIOÂ Olsztyn

Mapa 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2004 roku oraz jakoÊci wód jezior wed∏ug badaƒ z lat 1987–2004 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego Mapa 2. JakoÊç wód Gubra i jego dop∏ywów: Dajny, Sajny i Liwny G∏ówne punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. U. G. K´trzyn, Oczyszczalnia Karolewo; 2. Miejskie Wodociàgi i Kanalizacja w K´trzynie, Oczyszczalnia w Trzech Lipach; 3. „Wikom” Wodociàgi i Oczyszczanie Miasta w Korszach, Oczyszczalnia Garbno; 4. Zak∏ad Wodociàgów i Kanalizacji w Mràgowie, Oczyszczalnia w Polskiej Wsi; 5. Spó∏dzielnia Mleczarska „Mlekpol” w Grajewie -Zak∏ad Produkcji Mleczarskiej w Mràgowie; 6. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Pieckach; 7. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Barcianach; 8. „Rema” Reszel; 9. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji w Reszlu; 10. Spó∏dzielnia Mieszkaniowa „Sàtopy” w Sàtopach-Samulewie; 11. „Wikom” Wodociàgi i Oczyszczanie Miasta, Oczyszczalnia Korsze

27 Mapa 3. JakoÊç wód rzeki Gawlik z dop∏ywem – Kana∏ Wydmiƒski G∏ówne punktowe êród∏a znieczyszczeƒ: A. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Wydminach – oczyszczalnia gminna; B. Urzàd Gminy Stare Juchy – gminna oczyszczalnia Êcieków

Mapa 4. JakoÊç wód rzeki W´gorapy i Go∏dapy z dop∏ywami: dop∏yw z Jab∏oƒskich, dop∏yw z rejonu Siedliska (ciek Alina) i Kana∏ Bro˝ajcki (odnoga Go∏dapy) G∏ówne punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: A. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Go∏dapi – oczyszczalnia miejska; B. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Go∏dapi – osiedle w Boçwince; C. Urzàd Gminy Banie Mazurskie – oczyszczalnia Êcieków w Baniach Mazurskich; D. Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. w W´gorzewie, E. Agencja NieruchomoÊci Rolnych w Olsztynie – Gospodarstwo Skarbu Paƒstwa w Bystrym ko∏o Gi˝ycka, osiedle mieszkaniowe w Maçkach; F. Szko∏a Podstawowa w Sobiechach, G. Agencja NieruchomoÊci Rolnych w Olsztynie – Gospodarstwo Skarbu Paƒstwa w Bystrym ko∏o Gi˝ycka, osiedle mieszkaniowe w O∏owniku.

28 Mapa 5. JakoÊç wód rzeki Kiermas Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej – oczyszczalnia Êcieków w Pasymiu; 2. Jednostka wojskowa w Marcinkowie; 3. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Purdzie

Mapa 6. JakoÊç wód Krutyni Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Warpunach, oczyszczalnia Êcieków w Sorkwitach; 2. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Âwi´tajnie, oczyszczalnia Êcieków w Spychowie; 3. Pensjonat „Mazur” w Krutyni

29 Mapa 7. JakoÊç wód Marózki Punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Urzàd Gminy Grunwald z siedzibà w Gierzwa∏dzie, oczyszczalnia Êcieków w Zybu∏towie; 2. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej w Olsztynku, oczyszczalnia Êcieków w Waplewie

Mapa 8. JakoÊç wód Omulwi i jej dop∏ywów G∏ówne punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ: 1. Gospodarstwo Pomocnicze przy Urz´dzie Gminy w Jedwabnie, oczyszczalnia Êcieków; 2. Zak∏ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Wielbarku, oczyszczalnia Êcieków; 3. Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji „AQUA” w Szczytnie – miejska oczyszczalnia Êcieków w Nowym Gizewie

30 Kumiela Sr. Potok Babica Marwicka M∏. Brzeênica Balewka Tina Fiszewka Sa∏a Sirwa Brzezinka Burzanka Kowalewka Elszka Dajna Liwna Sajna Numer przekroju A. 12 12 1 A. A. A. 12 A. 12 123 1 23 Km B. 11,0 0,2 7,5 0,1 0,3 B. 5,8 5,2 3,9 3,2 0,2 B. 2,5 1,0 0,2 B. 3,3 1,8 2,1 2,1 B. 31,0 1,6 27,9 19,5 1,7 37,6 35,3 0,3

Temperatura wody °C 1. 13,1 20,5 15,3 14,1 18,6 1. 12,4 14,4 18,0 18,3 18,0 1. 12,4 13,8 13,9 1. 18,6 12,8 13,5 14,1 1. 19 18,6 14,8 15,8 16,8 12,8 13,8 15,6 Zapach krotnoÊç 2. 11 11 1 2. 111 11 2. 111 2. 11 1 1 2. 11 211 2 21 Barwa mg Pt/l 3. 75 64 76 75 56 3. 68 78 67 64 76 3. 62 65 57 3. 58 56 59 38 3. 20 35 70 70 70 50 50 50 Zawiesina ogólna mg/l 4. 73 166 178 124 78 4. 109 94 13 17 19,7 4. 41 75 42 4. 108 117 62 32,8 4. 7,4 37 36 15 31 69 109 58 Odczyn pH 5. 7,1–8,3 7,3–8,4 7,6–8,3 7,3–8,3 7,4–8,2 5. 7,3–8,1 7,3–8,1 6,9–7,9 6,9–7,9 6,8–7,8 5. 7,3–8,1 7,2–8,2 7,3–7,1 5. 7,5–8,2 7,5–8,2 7,1–8 7,2–7,9 5. 7,8–8,7 7,8–8,7 7,8–8,3 7,6–8,2 7,5–8,1 7,6–8,1 8,0–8,3 7,8–8,3 Tlen rozpuszczony mg O2/l 6. 13,3 7,5 8,5 9,4 7,9 6. 8,2 7,9 4,4 3,9 3,2 6. 8,8 8,6 6,8 6. 13,9 13,1 3,1 5,9 6. 7,8 9 8,2 5 4,8 7,8 6,8 7,9 BZT5 mg O2/l 7. 4,3 3,9 4,1 4,4 6,9 7. 4,6 4,3 5,3 3,7 5,6 7. 7,7 3,9 9,8 7. 3,4 3,7 7,4 3,4 7. 5,7 7,1 3,2 3,7 3,6 2,7 6,7 4,4 ChZT-Mn mg O2/l 8. 11,9 16,6 14,4 15,6 9,4 8. 15,6 15,6 14,0 11,4 15,9 8. 13,3 15,2 19,0 8. 11,56 12,4 11,9 11,4 8. 7,1 12,1 18,5 16,5 18,4 19,2 23,4 14,9 ChZT-Cr mg O2/l 9. 57,8 48,6 49,1 50,8 36,8 9. 50,2 52,9 47,6 36,7 70,5 9. 42,8 46,5 77,0 9. 40,1 40,6 41,6 37,5 9. 55,6 50,6 48,2 46 58 74,4 94 68,8 Amoniak mg NH4/l 10. 0,73 0,823 0,72 0,72 1,67 10. 1,8 0,95 2,12 2,07 3,34 10. 1,42 1,29 2,39 10. 0,9 0,84 1,41 1,29 10. 0,31 0,28 0,64 0,57 0,68 0,46 1,67 0,69 Azot Kjeldahla mg N/l 11. 1,53 1,8 1,09 1,6 2,13 11. 2,48 2,1 2,9 2,4 4,2 11. 1,77 3,0 6,4 11. 1,81 1,78 1,98 1,74 11. 1,3 1,78 1,4 1,6 2,02 1,66 2,68 1,74 Azotany mg NO3/l 12. 5,45 9,56 5,05 8,41 22,98 12. 25,42 34,54 37,37 34,1 38,35 12. 22,76 22,67 29,49 12. 13,55 10,89 17,67 13,73 12. 2,17 50,49 36,1 39,6 42,52 16,34 16,61 34,28 Azotyny mg NO2/l 13. 0,102 0,135 0,102 0,108 0,263 13. 0,302 0,125 0,204 0,322 0,217 13. 0,099 0,092 1,149 13. 0,138 0,204 0,148 0,217 13. 0,033 0,177 0,079 0,135 0,138 0,128 0,716 0,332 Azot ogólny mg N/l 14. 2,463 3,72 3,12 3,29 6,49 14. 7,3 9,39 10,96 9,99 11,73 14. 6,6 6,68 10,43 14. 4,28 3,57 5,41 4,69 14. 1,42 13,21 9,48 10,41 11,14 5,13 6,18 9,34 Fosforany mg PO4/l 15. 0,75 0,77 0,7 0,64 1,17 15. 0,85 0,63 0,94 0,47 0,75 15. 0,85 1,08 7,5 15. 0,86 0,98 0,97 0,83 15. 0,22 0,37 0,52 1,27 0,5 0,18 0,75 0,71 Fosfor ogólny mg P/l 16. 0,47 1,13 0,45 0,38 0,98 16. 0,59 0,48 0,42 1,1 1,13 16. 0,58 0,7 2,84 16. 0,65 0,7 0,74 0,71 16. 0,1 0,23 0,27 0,47 0,21 0,31 1,52 0,29 PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 17. 410 560 480 500 880 17. 620 640 970 950 1260 17. 620 600 1430 17. 700 570 760 570 17. 390 594 706 791 888 761 773 779 Substancje rozp. og. mg/l 18. 276 375 325 355 567 18. 421 444 525 561 1515 18. 406 385 660 18. 486 421 521 381 18. 249 415 494 546 585 547 555 517 ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 19. 144 185 146 158 185 19. 181 185 160 154 124 19. 158 160 253 19. 163 168 223 179 19. 140 155 170 215 240 200 210 205 Siarczany mg SO4/l 20. 24 32,3 18,3 26,3 53,5 20. 31,3 38,5 64,6 70,2 133,7 20. 30,3 33,3 51,5 20. 32,3 30,9 41 21 20. 25,4 51,5 48,7 54,6 57,6 87,6 75,1 49,9 Chlorki mg Cl/l 21. 12,5 25,1 18,2 16,5 35,7 21. 15,5 19,2 33,5 36,3 143,6 21. 13,7 24,7 73,9 21. 26,7 21,1 34,9 16,3 21. 11,7 34,7 24,8 35,3 41,3 22 21,3 22,7 Wapƒ mg Ca/l 22. 54,4 80,9 80,7 84,2 112,5 22. 101,8 109,8 117,0 118,0 98,0 22. 90,1 97,4 100,0 22. 113,5 91,3 94,0 83,7 22. 60,5 94,2 119 130 135 145 137 116 Magnez mg Mg/l 23. 6,8 12,3 8,68 13,1 16,6 23. 16,6 6,5 11,7 15,7 17,3 23. 13,2 15,4 14,6 23. 15,4 15,3 14 12,3 23. 10,7 12,9 19 20,7 22,8 12,4 17,7 19,5 Arsen mg As/l 24. 24. 24. 24. <0,01 24. Bar mg Ba/l 25. 25. 25. 25. 0,027 25. Bor mg B/l 26. 26. 26. 26. 0,1 26. Chrom og. mg Cr/l 27. 27. 27. 27. 0,0045 27. Chrom +6 mg Cr/l 28. 28. 28. 28. 0,0024 28. Cynk mg Zn/l 29. 0,006 0,003 0,003 0,002 0,003 29. 0,002 0,003 0,003 0,003 0,044 29. 0,016 0,003 0,005 29. 0,005 0,006 0,002 0,002 29. nw nw nw nw 0,006 0,006 0,005 nw Glin mg Al/l 30. 30. 30. 30. 0,092 30. Kadm mg Cd/l 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 31. nw nw nw nw nw nw nw nw Mangan mg Mn/l 32. 32. 32. 32. 0,09 32. Miedê mg Cu/l 33. 0,002 0,002 0,002 0,002 0,002 33. 0,001 0,001 0,002 0,001 0,002 33. 0,001 0,001 0,002 33. 0,002 0,002 0,001 0,002 33. nw nw nw nw 0,002 0,003 0,005 0,003 Nikiel mg Ni/l 34. 34. 34. 34. <0,001 34. nw nw nw nw 0,002 0,002 0,002 0,002 O∏ów mg Pb/l 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 35. <0,001 <0,001 <0,001 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 35. nw nw nw nw nw nw nw nw Rt´ç mg Hg/l 36. 36. 36. 36. <0,0001 36. Selen mg Se/l 37. 37. 37. 37. <0,01 37. ˚elazo mg Fe/l 38. 38. 38. 38. 0,15 38. Fenole mg/l 39. 39. 39. 39. 39. WWA µg/l 40. 40. 40. 40. 0,05 40. Pestycydy µg/l 41. 41. 41. 41. 0,02 41. Subst. pow. cz. an. mg/l 42. 0,004 0,004 0,003 0,003 0,022 42. 0,004 0,003 0,016 0,016 0,017 42. 0,004 0,003 0,004 42. 0,017 0,018 0,015 0,015 42. nw nw nw nw nw nw nw nw Chlorofil „a” µg/l 43. 9,4 6,4 18,2 4,49 42,7 43. 10,0 19,0 183,4 35,0 59,0 43. 5,39 7,86 10,1 43. 29,6 14,2 15,9 10,5 43. 14,1 17,9 7,1 11,6 4,5 9 10,5 10,5 B. coli fek. n/100ml 44. 2400 46000 930 15000 240000 44. 24000 4600 930 930 11000 44. 11000 11000 46000 44. 46000 24000 24000 11000 44. 150 460 11 000 2400 21 000 2400 460000 46000

Ocena zbiorcza 45. IV V IV IV IV 45. IV IV IV IV V 45. IV IV V 45. IV IV IV IV 45. III IV IV IV IV IV V IV I klasa II klasa III klasa IV klasa Ryc. 1. Ocena jakoÊci wód rzeki Kumieli, Srebrnego Potoku Ryc. 2. Ocena jakoÊci wód Marwickiej M∏ynówki, Brzeênicy, Balewki, Ryc. 3. Ocena jakoÊci wód Sa∏y, Sirwy i Brzezinki Ryc. 4. Ocena jakoÊci wód rzeki Burzanki, Kowalewki i Elszki Ryc. 5. Ocena jakoÊci wód Dajny, Sajny i Liwny w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) V klasa i Babicy w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) Tiny i Fiszewki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych)

¸yna Drw´ca Elblàg Dzierzgoƒ W´gorapa E∏k Gawlik Kana∏ Wydmiƒski Go∏dapa A. 12 1 A. 12 3 A. 12 1 A. 123456 1 A. 123456 B. 208,4 73,7 142,6 B. 11,4 9,2 2,5 4,6 B. 135,9 96,5 45,7 B. 31,9 23,3 16,2 9,1 1,2 0,5 0,6 B. 54,8 52,7 49,0 29,9 18,7 2,0

1. 18,8 18,8 16,4 1. 18,1 17,8 19,1 15,1 1. 19,2 19,2 19,0 1. 18,7 18,1 19,5 19,1 19,9 19,8 19,6 1. 18,5 18,2 18,2 18,0 18,0 18,4 2. 11 2. 11 1 1 2. 22 2. 222222 2 2. 222222 3. 25 50 30 3. 73 73 70 77 3. 15 30 3. 50 100 25 30 35 35 35 3. 35 40 35 40 40 60 4. 93219 4. 51,0 42,0 32,0 73 4. 7,3 9,7 5,4 4. 7,7 10,9 5,5 15,4 14,0 14,2 12,4 4. 15,0 6,9 14,8 10,2 23,4 25,0 5. 7,8–8,2 7,8–8,3 7,8–8,2 5. 6,9–8,2 7–8,1 7–8,1 7,2–7,9 5. 7,5–8,4 7,5–8,1 7,4–8,5 5. 7,0–8,2 6,8–7,7 7,5–8,7 7,4–8,1 7,4–8,9 7,5–8,9 7,6–8,3 5. 7,1–8,2 7,3–8,1 7,5–8,0 7,4–8,0 7,5–8,1 7,1–8,1 6. 7,1 7,9 7,7 6. 4,6 4,3 4,3 4,8 6. 8,3 6,4 7,3 6. 3,0 1,8 7,2 6,3 6,0 4,9 7,0 6. 5,0 5,1 6,3 6,8 8,3 7,7 7. 3,6 4,1 4,8 7. 5,4 5,3 5,1 5,6 7. 4,5 5,1 5,4 7. 5,3 4,8 5,2 4,3 9,2 8,8 5,6 7. 5,1 3,8 7,0 4,9 4,6 3,9 8. 10 12,6 13,1 8. 12,5 11,7 12,1 13,8 8. 8,7 11,6 9,8 8. 12,3 24,0 10,0 10,9 12,2 11,8 11,8 8. 12,2 11,7 11,5 12,0 11,8 20,5 9. 36,7 46 33,4 9. 51,9 46,6 46,6 39,8 9. 36,5 44,0 47,0 9. 45,7 75,2 38,9 44,2 58,1 48,6 50,8 9. 48,2 42,7 44,3 44,0 51,2 57,1 10. 2,51 0,73 0,48 10. 1,54 1,36 1,29 1,3 10. 0,26 0,33 0,13 10. 0,32 0,40 0,10 0,14 0,39 0,62 0,35 10. 0,17 0,21 1,97 0,84 0,76 0,36 11. 2,44 1,64 1,1 11. 2,77 2,17 2,6 2,6 11. 1,63 1,91 2,89 11. 2,01 2,49 3,24 1,99 2,82 2,39 4,99 11. 2,32 2,12 3,32 2,07 1,94 2,04 12. 4,21 21,2 10,19 12. 16,12 16,21 23,56 34,45 12. 3,59 10,98 3,10 12. 1,64 4,25 4,25 12,89 17,10 17,37 8,33 12. 15,82 15,82 15,99 18,34 18,56 22,59 13. 0,204 0,15 0,19 13. 0,174 0,21 0,174 0,325 13. 0,056 0,086 0,033 13. 0,043 0,148 0,082 0,062 0,296 0,289 0,184 13. 0,066 0,161 0,299 0,266 0,125 0,095 14. 3,03 6,33 3,18 14. 5,5 5,66 6,9 9,73 14. 2,07 4,40 3,10 14. 1,93 3,23 3,38 4,84 5,90 6,02 6,06 14. 5,18 5,67 5,19 6,05 5,88 7,16 15. 0,93 0,55 0,91 15. 0,930 1,020 0,790 0,85 15. 0,102 0,262 0,109 15. 0,018 0,497 0,226 0,143 0,172 0,199 0,463 15. 0,286 0,332 0,751 0,416 0,306 0,235 16. 0,39 0,26 0,46 16. 0,530 0,550 0,460 0,53 16. 0,135 0,180 0,132 16. 0,107 0,332 0,104 0,140 0,244 0,264 0,242 16. 0,160 0,144 0,304 0,232 0,162 0,307 17. 457 576 628 17. 2310 2170 2300 743 17. 330 409 375 17. 300 417 300 420 408 417 510 17. 366 390 420 435 435 555 18. 307 381 291 18. 1308 1253 1381 435 18. 234 334 250 18. 223 337 216 336 306 323 353 18. 265 279 303 372 319 391 19. 150 183 160 19. 115 122 121 162 19. 149 200 107 19. 164 165 165 205 216 227 226 19. 214 213 242 247 245 245 20. 31,6 43,8 30,7 20. 77,2 72,8 119,6 35,2 20. 27,9 42,3 25,5 20. 10,8 21,9 20,1 42,6 40,1 40,8 45,7 20. 29,3 33,8 33,8 32,8 33,1 33,0 21. 15,8 19,3 17,7 21. 215 209,0 562 22,1 21. 12,5 10,3 11,3 21. nw 5,6 9,6 11,7 10,4 10,9 14,6 21. 6,8 7,0 9,5 8,7 8,1 9,3 22. 66,1 90,7 75,8 22. 91,0 92,0 92,0 97,5 22. 52,8 84,4 58,6 22. 58,7 62,1 53,7 81,5 76,8 76,3 83,7 22. 77,3 78,8 81,5 88,5 88,8 105,0 23. 11 12,51 10,7 23. 22,3 14,9 45,7 13,4 23. 8,5 9,6 8,9 23. 6,8 7,1 6,9 8,9 9,0 8,7 9,6 23. 8,7 9,1 9,1 9,7 9,4 10,8 24. nw nw nw 24. <0,01 <0,01 <0,01 24. nw nw nw 24. nw 24. nw 25. 0,017 0,019 0,018 25. 0,036 0,0314 0,054 25. 0,101 0,077 0,124 25. 0,149 25. 0,061 26. nw nw nw 26. 0,136 0,211 0,1 26. nw nw nw 26. nw 26. nw 27. nw nw nw 27. 0,006 0,018 0,018 27. nw nw nw 27. nw 27. nw 28. nw nw nw 28. 0,006 0,006 0,006 28. nw nw 28. nw 28. nw 29. 0,005 0,009 nw 29. 0,005 0,004 0,014 0,01 29. 0,039 0,168 0,044 29. 0,024 0,019 0,021 0,017 0,023 0,051 0,028 29. 0,021 0,032 0,019 0,021 0,023 0,043 30. 0,019 0,02 0,04 30. 0,033 0,035 0,067 30. 0,038 0,028 0,031 30. 0,043 30. 0,069 31. nw 0,0001 nw 31. <0,0001 <0,0001 0,029 <0,0001 31. nw 0,0006 nw 31. nw nw nw nw nw nw nw 31. nw nw nw nw nw nw 32. 0,077 0,086 0,235 32. 0,14 0,14 0,56 32. 0,022 0,100 0,046 32. 0,103 32. 0,263 33. 0,004 0,002 0,003 33. 0,003 <0,002 0,002 0,001 33. 0,007 0,010 0,005 33. nw nw nw nw nw 0,005 nw 33. 0,006 0,008 nw nw nw 0,005 34. nw 0,001 nw 34. 0,001 0,002 <0,001 34. 0,002 0,003 0,001 34. nw nw nw nw nw 0,001 nw 34. nw nw nw nw nw 0,002 35. nw nw nw 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 35. 0,002 0,003 nw 35. nw nw nw 0,003 nw 0,006 nw 35. nw 0,003 nw nw 0,004 0,002 36. nw nw nw 36. <0,0001 <0,0001 <0,0001 36. nw nw nw 36. nw 36. nw 37. nw nw nw 37. <0,01 0,01 <0,01 37. nw nw nw 37. nw 37. nw 38. 0,041 0,226 0,076 38. 0,063 0,12 0,73 38. 0,050 0,410 0,151 38. 0,175 38. 0,881 39. nw 39. 39. nw 39. 39. 40. nw nw nw 40. 0,05 0,05 0,05 40. nw nw nw 40. nw nw nw nw nw nw nw 40. nw nw nw nw nw nw 41. nw nw nw 41. 0,02 0,02 0,02 41. nw nw nw 41. nw 41. nw 42. nw nw nw 42. 0,019 0,02 0,018 0,004 42. nw nw nw 42. nw nw nw nw nw nw nw 42. nw nw nw nw nw nw 43. 15,2 54 25,1 43. 41,9 34 73,0 9,0 43. 10,3 10,6 20,2 43. 20,7 32,6 13,5 14,3 80,9 80,1 23,9 43. 36,0 23,8 30,0 27,5 30,7 19,2 44. 46000 11000 11000 44. 4600 2400 24000 11000 44. 11000 4300 4300 44. 430 46000 9300 1500 240 2400 4300 44. 930 240 240000 9300 4300 4300

45. IV IV IV 45. IV IV IV IV 45. III III III 45. IV V IV III IV IV IV 45. IV III IV IV III IV

Ryc. 6. Ocena jakoÊci wód ¸yny w Redykajnach (1) Ryc. 7. Ocena jakoÊci wód rzek Elblàg i Dzierzgoƒ w 2004 roku Ryc. 8. Ocena jakoÊci wód W´gorapy i rzeki E∏k w 2004 roku; Ryc. 9. Ocena jakoÊci wód rzeki Gawlik i Kana∏u Wydmiƒskiego Ryc. 10. Ocena jakoÊci wód rzeki Go∏dapy w 2004 roku i Stopkach (2) w 2004 roku oraz Drw´cy w Rodzonem (1); (wg wartoÊci maksymalnych) 1 – wg wartoÊci maksymalnych, 2 – wg percentyla 90 w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) (wg wartoÊci maksymalnych) 1 – wg wartoÊci maksymalnych, 2 – wg percentyla 90 wskaêniki zasolenia* zosta∏y wy∏àczone z oceny ogólnej zgodnie z §13 pkt. 4 Rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 284) Guber Kana∏ Elblàski Kiermas-KoÊno Krutynia Marózka Numer przekroju A. 12345 678 A. 123 A. 1234 A. 1234567 A. 123 456 Km B. 78,2 59,4 48,6 37,4 29,0 18,2 9,1 0,1 B. 16,1 11,0 3,2 B. 26,1 21,6 14,4 0,5 B. 95,0 86,0 58,0 46,7 25,8 14,3 0,4 B. 33,4 30,5 19,0 7,2 6,7 0,8

Temperatura wody °C 1. 19,4 19,4 19 20,4 20,2 21 20,2 21,1 1. 17,6 17,6 17,5 1. 18,4 18 18 19,4 1. 16,2 18,4 18,2 19 18,4 17,6 18,2 1. 20 18,4 20 21,2 20,6 22 Zapach krotnoÊç 2. 21211 111 2. 111 2. 1112 2. 1111111 2. 211 111 Barwa mg Pt/l 3. 60 60 60 50 50 50 50 50 3. 80 63 43 3. 20 20 25 25 3. 50 30 25 30 25 25 30 3. 30 50 25 20 20 20 Zawiesina ogólna mg/l 4. 42 20 43 65 80 41 42 53 4. 12 34 74 4. 5,5 7,5 19 20 4. 249 11 9 7,6 4,6 6,9 6,7 4. 11 22 6 8,4 7,7 3,5 Odczyn pH 5. 7,2–7,8 7,6–8,1 7,8–8,2 7,9–8,3 7,8–8,4 7,7–8,2 7,6–8,2 7,7–8,2 5. 6,9–7,9 7,2–8,1 7,2–7,9 5. 7,6–8,6 7,5–8,3 7,6–8,2 7,4–8,6 5. 7,1–7,9 7,7–8,5 7,7–8,3 7,8–8,5 7,9–8,5 7,7–8,2 7,8–8,2 5. 7,6–8,0 7,6–8,0 7,7–8,6 7,8–8,7 7,7–8,6 7,5–8,6 Tlen rozpuszczony mg O2/l 6. 2,1 7,8 6,5 9,4 8,4 7,3 7,8 7,6 6. 2,5 5,6 5,7 6. 7,4 5 6,6 7,1 6. 5,5 7 6,2 8 7,3 6,2 6,3 6. 5,6 8,8 7,5 8,9 8 5,9 BZT5 mg O2/l 7. 3,2 7,8 5,8 6,2 5 2,9 3,3 3,2 7. 5,4 3,9 4,6 7. 3,9 3,6 5,4 5,2 7. 4,5 5,5 4,9 4,9 4 3 3,2 7. 4 3,9 2,3 4,6 5 3,1 ChZT-Mn mg O2/l 8. 22,4 17,7 23,6 13,3 14,2 17 17,4 17,4 8. 12,9 12,3 10,0 8. 7,4 8,4 9,6 12,7 8. 45,8 12,1 8,5 8 6,6 7,5 8,8 8. 7,7 13,3 5,5 5,9 5,3 6,2 ChZT-Cr mg O2/l 9. 68,7 61 76,4 47 51,8 49,1 52,8 51,5 9. 47,9 44,6 34,3 9. 31,8 35,4 36,2 42,8 9. 132,8 40,7 38,4 28,4 35,4 32,4 41,8 9. 37 40,3 28,6 21,8 24,6 20 Amoniak mg NH4/l 10. 0,66 0,59 1,04 0,46 0,44 0,51 0,45 0,46 10. 1,67 0,91 0,98 10. 0,15 0,66 0,33 0,26 10. 0,71 0,31 0,59 0,54 0,21 0,23 0,37 10. 0,28 0,33 0,21 0,18 0,27 0,3 Azot Kjeldahla mg N/l 11. 1,78 1,8 3,12 1,88 1,8 1,74 2,18 1,64 11. 3,3 2,44 2,49 11. 1 1,1 1,52 1,52 11. 2,42 2,56 2,26 2,26 2,04 2,06 1,76 11. 1,2 1,18 0,76 0,74 0,78 0,92 Azotany mg NO3/l 12. 46,45 41,81 43,4 55,36 50,05 49,16 47,39 45,18 12. 19,75 20,46 23,2 12. 2,26 2,3 2,79 2,44 12. 36,36 3,1 2,75 1,59 1,11 1,33 1,2 12. 5,05 5,76 1,55 1,06 1,06 1,06 Azotyny mg NO2/l 13. 0,112 0,194 0,348 0,217 0,227 0,26 0,276 0,286 13. 0,184 0,125 0,174 13. 0,02 0,033 0,056 0,056 13. 0,148 0,033 0,076 0,03 0,026 0,056 0,03 13. 0,062 0,066 0,049 0,02 0,023 0,033 Azot ogólny mg N/l 14. 12,3 11,26 11,67 14,4 13,12 12,87 12,26 11,8 14. 7,15 7,08 7,64 14. 1,17 1,59 1,62 1,66 14. 8,9 3,03 2,8 2,48 2,28 2,29 1,91 14. 1,91 2,22 0,96 0,76 0,81 1,02 Fosforany mg PO4/l 15. 0,09 0,24 0,68 0,41 0,46 0,44 0,56 0,43 15. 0,59 0,63 0,46 15. 0,18 0,5 0,2 0,18 15. 0,09 0,14 0,13 0,1 0,08 0,09 0,1 15. 0,13 0,15 0,18 0,21 0,201 0,22 Fosfor ogólny mg P/l 16. 0,25 0,19 0,38 0,3 0,31 0,28 0,26 0,26 16. 0,34 0,32 0,37 16. 0,09 0,24 0,14 0,26 16. 0,55 0,08 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 16. 0,08 0,19 0,1 0,09 0,1 0,1 PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 17. 724 716 909 678 695 788 761 773 17. 750 610 600 17. 347 366 361 430 17. 649 371 394 384 351 354 375 17. 439 474 398 394 389 374 Substancje rozp. og. mg/l 18. 517 492 619 447 465 479 483 519 18. 399 331 413 18. 225 218 232 255 18. 460 265 271 252 243 294 254 18. 445 299 264 257 257 256 ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 19. 215 225 265 185 185 210 235 250 19. 162 164 204 19. 125 130 135 150 19. 240 140 150 140 125 130 140 19. 130 150 140 120 125 120 Siarczany mg SO4/l 20. 53 66,1 73 65,1 75,9 68,3 65,6 76,1 20. 31,0 29,0 29,0 20. 24,4 20,3 20 22,6 20. 51,5 28,1 48,8 42,7 30,4 31,7 22,5 20. 27 30,3 30,9 29,1 29,5 29,5 Chlorki mg Cl/l 21. 20,6 16,3 34,7 25 27,3 29,1 24,8 27,5 21. 20,4 18,7 31,1 21. 7,8 7,8 7,8 14,4 21. 10,5 10,3 9,2 9,1 7,8 8,5 8 21. 13 14,2 16,3 13,7 13,7 13,5 Wapƒ mg Ca/l 22. 127 127 135 99,4 105 107 110 118 22. 72,6 70,6 81,6 22. 58,1 56,5 64,1 65,7 22. 120 56,1 68,9 61,7 56,1 57,7 60,1 22. 74,1 78,2 70,9 65,3 62,9 62,1 Magnez mg Mg/l 23. 18,3 16,5 20,4 14,6 18,6 19,4 18 18,1 23. 10,5 18,3 18,5 23. 12,4 12,2 11,7 11,2 23. 12 11,2 10 11 9,2 9,7 10,5 23. 10 9,7 9,3 8,3 9,2 10,7 Arsen mg As/l 24. nw nw 24. 24. 24. nw 24. nw Bar mg Ba/l 25. 0,025 0,028 25. 25. 25. 0,017 25. 0,015 Bor mg B/l 26. nw nw 26. 26. 26. nw 26. nw Chrom og. mg Cr/l 27. nw nw 27. 27. 27. nw 27. nw Chrom +6 mg Cr/l 28. nw nw 28. 28. 28. nw 28. nw Cynk mg Zn/l 29. 0,005 0,003 0,004 0,005 0,004 0,006 0,005 0,006 29. 0,005 0,003 0,003 29. 0,006 0,008 0,006 0,006 29. 0,006 0,007 0,005 0,006 0,005 0,005 0,006 29. 0,005 nw nw nw nw nw Glin mg Al/l 30. 0,029 0,028 30. 30. 30. 0,031 30. 0,014 Kadm mg Cd/l 31. nw nw nw nw nw nw nw nw 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 31. nw nw nw nw 31. nw nw nw nw nw nw nw 31. nw nw nw nw nw nw Mangan mg Mn/l 32. 0,055 0,047 32. 32. 32. 0,03 32. 0,029 Miedê mg Cu/l 33. nw 0,003 0,002 0,006 0,003 0,002 nw 0,004 33. 0,002 0,002 0,002 33. 0,003 0,002 nw nw 33. 0,003 0,005 nw nw nw 0,002 0,005 33. nw nw nw nw nw 0,007 Nikiel mg Ni/l 34. nw nw nw 0,001 nw nw nw 0,002 34. 34. nw nw nw nw 34. nw nw nw nw nw nw nw 34. nw nw nw nw nw nw O∏ów mg Pb/l 35. nw nw nw nw nw nw nw nw 35. <0,001 0,001 <0,001 35. nw nw nw nw 35. nw nw nw nw nw nw nw 35. nw nw nw nw nw nw Rt´ç mg Hg/l 36. nw nw 36. 36. 36. nw 36. nw Selen mg Se/l 37. nw nw 37. 37. 37. nw 37. nw ˚elazo mg Fe/l 38. 0,052 0,068 38. 38. 38. 0,065 38. 0,014 Fenole mg/l 39. 39. 39. 39. 39. WWA µg/l 40. nw 40. 40. 40. nw 40. nw Pestycydy µg/l 41. nw nw 41. 41. 41. nw 41. nw Subst. pow. cz. an. mg/l 42. nw nw nw nw nw nw nw nw 42. 0,015 0,014 0,013 42. nw nw nw nw 42. nw nw nw nw nw nw nw 42. 0,034 nw nw 0,048 nw nw Chlorofil „a” µg/l 43. 16,1 21 22,1 19,5 20,2 14,2 28,4 25,5 43. 25,0 21,7 19,8 43. 14 11,6 24 90,9 43. 9,9 17,4 32,2 52 13,9 8,4 12,9 43. 41,2 18,3 17,6 9 10,7 18,3 B. coli fek. n/100ml 44. 240 2400 110000 11000 11000 4600 11000 4600 44. 4600 2400 11000 44. 240 24000 4600 4600 44. 2400 4600 750 240 240 460 460 44. 1100 2400 2400 1100 4600 150

Ocena zbiorcza 45. IV IVIV IV IV IV IV IV 45. IV IV IV 45. III III III IV 45. IV IV III III III III III 45. IIIIV III III III III I klasa II klasa III klasa IV klasa Ryc. 11. Ocena jakoÊci wód rzeki Guber w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) Ryc. 12. Ocena jakoÊci wód Kana∏u Elblàskiego Ryc. 13. Ocena jakoÊci wód rzeki Kiermas-KoÊno Ryc. 14. Ocena jakoÊci wód rzeki Krutyni w 2004 roku Ryc. 15. Ocena jakoÊci wód rzeki Marózki w 2004 roku V klasa w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) (wg wartoÊci maksymalnych) (wg wartoÊci maksymalnych)

OmulewSawica Wa∏pusz Pas∏´ka Radzieja Szkotówka Wàska A. 12 34 5 A. 12 A. 12 A. 123 A. 12345 B. 97,6 76,2 67,0 60,9 55,0 0,2 2,3 B. 130,8 2,0 B. 7,0 0,5 B. 24,2 18,0 3,6 B. 38,0 24,7 13,4 12,2 2,2

1. 16,4 16,8 16,8 16,4 17 16,8 15,2 1. 17,7 17,1 1. 17,4 18,0 1. 17,4 17 13,6 1. 18,6 15,5 15,2 15,1 16,2 2. 11 11 2 2 2 2. 11 2. 42 2. 121 2. 11111 3. 25 30 30 35 35 30 40 3. 39 70 3. 3. 20 30 30 3. 61 65 78 65 77 4. 13 23 19 18 18 24 20 4. 8,0 19,2 4. 9,7 14,2 4. 2,8 32 15 4. 56,4 69,6 114 117 70 5. 7,7–8,3 7,6–7,9 7,7–7,9 7,7–8,0 7,6–8,0 7,8–8,2 7,7–8,1 5. 7,3–8,1 7,2–7,9 5. 6,6–7,4 6,6–7,6 5. 7,7–8,1 7,7–8,0 7,9–8,0 5. 7,3–8 7,2–8,1 7,2–8,1 7,2–8,1 7,2–8,2 6. 7,1 7,4 8,4 8,9 9 8 8,8 6. 6,7 6,76 6. 6. 5,5 9 8,9 6. 6,3 7,9 6,3 5,9 6,7 7. 5,7 3,7 3,2 4,1 3,5 6,8 2,8 7. 3,8 3,63 7. 4,4 4,2 7. 3,1 2,9 2,8 7. 5,5 3,5 3,4 3,0 5,2 8. 9,2 11,5 11,2 13 14,2 12,5 16,1 8. 8,4 10,71 8. 8. 9,7 13,8 13,2 8. 12,2 14,3 15,8 15,3 13,3 9. 36,3 36,8 42,4 44,2 33 41,8 48,2 9. 25,8 34,4 9. 9. 35,8 37,4 35 9. 39,2 45,2 61,2 55,2 47,3 10. 1,23 0,66 0,59 0,62 0,57 0,66 0,62 10. 0,71 0,69 10. 0,21 1,36 10. 0,12 0,32 0,18 10. 0,78 0,71 0,68 0,77 0,69 11. 1,58 1,66 1,08 2,52 1,6 1,96 1,56 11. 1,22 1,84 11. 4,21 3,99 11. 0,92 0,86 1 11. 2,53 1,85 2,1 2,4 2,87 12. 0,71 1,02 1,06 4,12 2,17 2,13 1,95 12. 5,4 12,02 12. 16,70 10,28 12. 6,16 9,74 21,39 12. 10,98 15,14 14,7 17,8 16,47 13. 0,043 0,036 0,036 0,049 0,036 0,056 0,056 13. 0,062 0,116 13. 0,112 0,151 13. 0,026 0,125 0,115 13. 0,125 0,092 0,122 0,138 0,174 14. 1,73 1,9 1,33 2,81 1,91 2,61 2,01 14. 2,45 4,07 14. 6,22 5,72 14. 1,88 2,84 5,61 14. 3,8 4,87 5,42 5,8 5,26 15. 0,06 0,18 0,2 0,25 0,25 0,1 0,14 15. 0,780 0,504 15. 0,861 0,792 15. 0,15 0,26 0,31 15. 0,46 0,57 0,88 0,88 0,9 16. 0,13 0,22 0,23 0,23 0,26 0,19 0,24 16. 0,340 0,31 16. 0,787 0,649 16. 0,1 0,17 0,19 16. 0,34 0,44 0,51 0,49 0,56 17. 371 347 351 392 386 440 401 17. 420 473 17. 570 510 17. 439 428 523 17. 430 440 500 560 570 18. 212 228 238 347 257 283 303 18. 264 328 18. 446 438 18. 251 268 362 18. 293 324 369 408 414 19. 105 135 140 135 135 120 145 19. 144 137,6 19. 211 220 19. 100 125 160 19. 149 153 169 161 180 20. 18,3 17 19,5 21,7 21,9 29,2 30,4 20. 27,2 27,3 20. 41,7 44,3 20. 29 24,9 45,2 20. 18,5 21,0 24,0 28,4 29,8 21. 6,4 6 5,7 9,9 9,8 16,3 8,4 21. 17,2 18,3 21. 11,5 11,7 21. 11,3 12,1 16,9 21. 10,9 12,2 12,9 20,7 22,1 22. 58,5 63,3 68,5 65,3 64,1 66,5 69,3 22. 66,6 72,7 22. 115,0 105,0 22. 72,1 72,9 92,6 22. 65,3 74,5 84,6 81,4 81,1 23. 9,2 11,7 6,8 9 8,3 10,2 11 23. 13,5 10,4 23. 12,7 10,9 23. 9,7 9 9,2 23. 7,8 10,3 15,1 14,8 15,1 24. nw 24. <0,01 <0,01 24. nw 24. 24. <0,01 25. 0,015 25. 0,013 0,021 25. 0,132 25. 25. 0,022 26. nw 26. <0,1 <0,1 26. nw 26. 26. <0,1 27. nw 27. 0,002 0,043 27. nw 27. 27. 0,0096 28. nw 28. 0,004 0,008 28. nw 28. 28. 0,0076 29. nw nw nw nw nw nw nw 29. 0,006 0,0102 29. 0,028 0,078 29. 0,006 nw nw 29. 0,002 0,002 0,004 0,002 0,005 30. 0,023 30. 0,026 0,087 30. 0,063 30. 30. 0,049 31. nw nw nw nw nw nw nw 31. <0,0001 <0,0001 31. nw 0,0001 31. nw nw nw 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 32. 0,048 32. 0,1013 0,211 32. 0,331 32. 32. 0,109 33. nw nw nw nw 0,003 nw nw 33. <0,001 <0,002 33. nw 0,010 33. nw nw nw 33. 0,001 0,001 0,002 0,002 0,003 34. nw nw nw nw nw nw nw 34. <0,001 <0,0011 34. nw 0,003 34. nw nw nw 34. <0,001 35. nw nw nw nw nw nw nw 35. <0,001 <0,001 35. 0,004 0,005 35. nw nw nw 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 36. nw 36. <0,0001 <0,0005 36. nw 36. 36. 0,0002 37. nw 37. <0,01 <0,01 37. nw 37. 37. <0,01 38. 0,095 38. 0,130 0,176 38. 0,968 38. 38. 0,074 39. 39. 0,031 39. 39. 39. 40. nw 40. 0,05 0,05 40. nw nw 40. 40. 0,05 41. nw 41. 0,02 0,01 41. nw nw 41. 41. 0,02 42. nw nw nw nw nw nw nw 42. 0,015 0,01 42. nw nw 42. nw nw nw 42. 0,011 0,008 0,011 0,012 0,009 43. 44,9 15,7 16,5 29,9 25,5 65,5 7,1 43. 19 16,12 43. 18,4 31,5 43. 8,6 9,7 9,4 43. 56,0 43,0 37,0 42,0 71,0 44. 43 750 1100 1100 2400 2400 7500 44. 4600 11000 44. 2400 2400 44. 2400 2400 11000 44. 11000 4600 4600 11000 46000

45. III III III IVIII IV IV 45. III III 45. IV III 45. III IV IV 45. IV IV IV IV IV

Ryc. 16. Ocena jakoÊci wód rzeki Omulwi i jej dop∏ywów w 2004 roku Ryc. 17. Ocena jakoÊci wód rzeki Pas∏´ki w przekrojach Ryc. 18. Ocena jakoÊci wód rzeki Radziei w 2004 roku Ryc. 19. Ocena jakoÊci wód rzeki Szkotówki w 2004 roku Ryc. 20. Ocena jakoÊci wód rzeki Wàskiej w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) Pelnik (1) i Nowa Pas∏´ka (2) w 2004 roku; (wg wartoÊci maksymalnych) (wg wartoÊci maksymalnych) (wg wartoÊci maksymalnych) 1 – wg wartoÊci maksymalnych, 2 – wg percentyla 90 wskaêniki: barwa, tlen rozpuszczony, ChZT-Mn, ChZT-Cr zosta∏y wy∏àczone z oceny ogólnej zgodnie z §13 pkt. 4 Rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 284) 120 100

6% 27% 80 III klasa 60 IV klasa 40 liczba przekrojów V klasa 20 67% 0 k Z 3 2 2 5 4 N O Pog Nog PO NO NO BZT barwa ChZT-Cr ChZT-Mn b. coli fek. chlorofil „a”

Ryc. 21. Klasyfikacja rzek badanych przez WIOÂ Olsztyn Ryc. 22. Parametry decydujàce o klasyfikacji – cz´stoÊç w 2004 roku (108 przekrojów pomiarowo-kontrolnych=100%) wyst´powania (w 108 badanych przekrojach pomiarowo-kontrolnych)

2. MONITORING JEZIOR

2.1. Podsumowanie monitoringu jezior blioteki Monitoringu Ârodowiska (Kudelska, Cydzik i Sosz- prowadzonego na terenie województwa ka 1994), obowiàzuje w PMÂ, prowadzonym przez wojewódz- warmiƒsko-mazurskiego w latach 1987–2003 kie inspektoraty do roku 2005 w∏àcznie. Zgodnie z za∏o˝eniami Programu paƒstwowego monitoringu OÊrodki badaƒ i kontroli Êrodowiska rozpocz´∏y pod koniec Êrodowiska na lata 1998–2002 (GIOÂ, Warszawa 1998), z póê- lat 70. badania stanu czystoÊci jezior. Prowadzono je wed∏ug niejszymi zmianami podanymi o odr´bnych zarzàdzeniach ujednoliconej metodyki, opracowanej dla s∏u˝b terenowych GIOÂ, badania w sieci krajowej od 1999 roku ograniczono wy- przez Zak∏ad U˝ytkowania i Ochrony Wód Instytutu Ochrony ∏àcznie do 10 jezior reperowych w Polsce (w naszym wojewódz- Ârodowiska w Warszawie (Kudelska, Jab∏oƒski i Zakrzew- twie sà to: Jegocin, WukÊniki i ¸´kuk), monitorowanych co- ska 1975) na zlecenie Departamentu Ochrony Ârodowiska rocznie wg odr´bnego programu, opracowanego przez Instytut MGTiOÂ. Metodyka ta nawiàzywa∏a ÊciÊle do obowiàzujàcych Ochrony Ârodowiska w Warszawie. Natomiast pozosta∏e zbior- wówczas w Polsce sposobów klasyfikacji wód, które regulowa- niki, o powierzchni powy˝ej 100 ha i inne, wa˝ne ze wzgl´dów ∏a ustawa – Prawo wodne (1974) oraz za∏àcznik do rozporzà- gospodarczych i przyrodniczych, mia∏y byç badane w sieciach dzenia Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1975 roku. Jednak regionalnych mi´dzywojewódzkich i wojewódzkich. Zak∏ada- w przypadku wód jeziorowych, ze wzgl´du na ich specyfik´, no przebadanie ka˝dego z wytypowanych jezior co 5 lat. Wcze- klasyfikacja nie by∏a jednoznaczna ani te˝ w∏aÊciwa, co udo- Êniej program przewidywa∏ ujćie badaniami zbiorników o po- wodniono mi´dzy innymi w wielu opracowaniach Instytutu wierzchni powy˝ej 50 ha. Ochrony Ârodowiska w Warszawie. W województwie warmiƒsko-mazurskim znajduje si´ bli- W roku 1979, w wyniku kilkuletnich prac badawczych, sko 200 jezior o powierzchni ponad 100 ha. Spe∏nienie kryte- opracowano na zlecenie Departamentu Ochrony Ârodowiska rium cyklicznoÊci badaƒ (co 5 lat) nie by∏o wić mo˝liwe. W po- kryteria oceny jakoÊci wód jeziorowych SOJJ (Kudelska, Cy- rozumieniu z jednostkami koordynujàcymi monitoring oraz zaj- dzik i Soszka 1979 i 1980). Wykonywane przez OBiKÂ i inne mujàcymi si´ profesjonalnie limnologià, przyj´to zasad´, ˝e ba- instytucje badania jezior wg metodyki z 1975 roku (Kudelska daniami obj´te zostanà jeziora dotychczas nie badane oraz ba- i inni 1975), których wyniki wraz z ich analizà zamieszczano dane wczeÊniej – najwa˝niejsze w hierarchii przyrodniczej, re- w odr´bnych komunikatach, sta∏y si´ bazà do wydania 2 pierw- kreacyjnej i gospodarczej. Szczególny nacisk po∏o˝ono na moni- szych Atlasów stanu czystoÊci jezior Polski (Cydzik, Kudelska toring Wielkich Jezior Mazurskich, dla których za∏o˝ono cy- i Soszka 1982; Cydzik i Soszka 1988). W drugim Atlasie cz´Êç klicznoÊç badaƒ co 5–6 lat. Planowano równie˝ przeprowadze- omówionych jezior by∏a badana zgodnie ze starà metodykà nie badaƒ zbiorników przed i po istotnych zmianach gospodar- i oceniana wg dwu kryteriów – rozporzàdzenia Rady Mini- ki Êciekowej w zlewniach. W monitoringu wojewódzkim jezior strów z 1975 roku i nowego systemu, z pominićiem wskaênika brano tak˝e, w miar´ mo˝liwoÊci, potrzeby zg∏aszane przez jed- tlenowego, pozosta∏e – wg nowej metodyki, czyli Systemu Oce- nostki administracji rzàdowej i samorzàdowej oraz inne instytu- ny JakoÊci Jezior (SOJJ). cje. Opracowany przez WIOÂ w Olsztynie i Delegatury WIOÂ Po roku 1986 wi´kszoÊç oÊrodków prowadzàcych badania je- w Elblàgu i Gi˝ycku plan monitoringu na lata 2001–2005 zak∏a- zior wykonywa∏a je ju˝ zgodnie z nowym systemem. Jednak spra- da∏ przeprowadzenie badaƒ 55 zbiorników najwi´kszych i najwy oceny jakoÊci jezior nie uzyska∏y rangi przepisu prawnego. cenniejszych, charakteryzujàcych si´ znaczàcymi zasobami wód W roku 1992 wojewódzkie inspektoraty ochrony Êrodowi- oraz podlegajàcych silnej presji ze strony rekreacji. Zak∏adano ska, powsta∏e mocà ustawy o Paƒstwowej Inspekcji Ochrony tak˝e, ˝e zbiorniki te b´dà badane, w miar´ mo˝liwoÊci, co 5 lat. Ârodowiska na bazie oÊrodków badaƒ i kontroli Êrodowiska, Departament Monitoringu G∏ównego Inspektoratu Ochro- otrzyma∏y akceptowane i zalecane do stosowania przez GIOÂ ny Ârodowiska opracowa∏ Program paƒstwowego monitoringu Wytyczne monitoringu podstawowego jezior, oparte na SOJJ. Êrodowiska na lata 2003–2005 (GIOÂ, Warszawa 2003), który Metodyka ta, wydana póêniej w formie publikacji w serii Bi- zgodnie z zapisem art. 23 ust. 2 ustawy o Inspekcji Ochrony

31 Ârodowiska, obejmuje zadania wynikajàce z odr´bnych ustaw, wskaênik sanitarny – miano coli typu ka∏owego – ma rang´ zobowiàzaƒ mi´dzynarodowych oraz innych potrzeb ze strony wskaênika weryfikujàcego; jeÊli jego wartoÊç odpowiada gor- polityki ekologicznej paƒstwa. Wi´kszoÊç zadaƒ wyznaczonych szej klasie czystoÊci ni˝ ocena wynikajàca na podstawie wskaê- do realizacji w latach 2003–2005 zwiàzana jest z dostosowaniem ników fizycznych i biologicznych, to o ostatecznej ocenie decy- do prawodawstwa obowiàzujàcego w krajach Unii Europejskiej. duje miano coli. Podobnà rol´ w klasyfikacji odgrywajà wskaê- Zgodnie z powy˝szym Programem monitoring jezior ma za zada- niki toksyczne, takie jak cyjanki, metale ci´˝kie, pestycydy, nie uzupe∏niaç zbiory informacji o stanie wód Êródlàdowych, z tym ˝e przekroczenie wartoÊci dopuszczalnej dyskwalifikuje niezb´dnych do gospodarowania wodami w dorzeczach oraz wody, bez wzgl´du na wartoÊci pozosta∏ych. s∏u˝yç do ich ochrony przed eutrofizacjà i zanieczyszczeniami Integralnà cz´Êcià stosowanej obecnie metodyki oceny jako- przemys∏owymi. Na rok 2004 za∏o˝ono kontynuacj´ badaƒ 10 je- Êci jezior jest okreÊlenie ich podatnoÊci na degradacj´ (tab. 4). zior reperowych oraz jezior wytypowanych w programach woje- Opis sposobu prowadzenia badaƒ jeziorowych, poczàwszy wódzkich, obejmujàcych, podobnie jak poprzednio, zbiorniki od wyznaczenia stanowisk pomiarowych, a koƒczàc na ocenie – o powierzchni powy˝ej 100 ha i inne wa˝ne gospodarczo i przy- klasyfikacji i kategoryzacji – zamieszczony jest w Wytycznych rodniczo. Monitoring jezior w sieci wojewódzkiej oraz ich klasy- monitoringu podstawego jezior (Kudelska, Cydzik i Soszka 1994). fikacj´ nale˝a∏o prowadziç zgodnie z Wytycznymi monitoringu Uzyskane w trakcie badaƒ wyniki pomiarów i analiz gro- podstawowego jezior (Kudelska i inni 1994). Za∏o˝enia G∏ówne- madzone sà w komputerowej bazie „Jeziora”, funkcjonujàcej go Inspektora Ochrony Ârodowiska na lata 2004–2005 przewi- obecnie w Instytucie Ochrony Ârodowiska i wojewódzkich in- dywa∏y prowadzenie monitoringu „w oparciu o akty wykonaw- spektoratach. cze ustawy Prawo wodne z 2001 roku”. W ramach podsystemu Szczegó∏owe dane, tj. materia∏ dokumentacyjny wraz monitoringu jakoÊci wód powierzchniowych wype∏niane by∏y zo- z omówieniem wyników badaƒ zamieszczane sà w komunika- bowiàzania Polski, wynikajàce z „Porozumienia pomi´dzy tach, opracowywanych corocznie przez poszczególne inspekto- Wspólnotà Europejskà a Polskà w sprawie uczestnictwa Polski raty i ich delegatury. w Europejskiej Agencji Ârodowiska i EIONET”, obejmujàce Komunikaty te zawierajà tak˝e informacje o zmianach stanu mi´dzy innymi przekazywanie danych krajowych o jakoÊci wód czystoÊci poszczególnych jezior w ostatnich latach, o ile dost´p- rzek i jezior do EUROWATERNET. Lista punktów monitoringu, ne dane pozwalajà na wysuni´cie jednoznacznych wniosków. wchodzàcych w sk∏ad sieci europejskiej by∏a ustalana przez Ponadto w Raportach o stanie Êrodowiska województwa by- GIOÂ. Obejmowa∏a ona równie˝ wybrane wody powierzchnio- ∏y i sà zamieszczane skrócone omówienia stanu czystoÊci bada- we na terenie naszego województwa. nych jezior. Ocena jakoÊci wód jezior, bazujàca na pomiarach OkreÊlenie klas czystoÊci wg Wytycznych monitoringu pod- terenowych s∏u˝b ochrony Êrodowiska, prezentowana jest tak˝e stawowego jezior opiera si´ na sumarycznej ocenie wszystkich w wydawanych co pi´ç lat przez Inspekcj´ Ochrony Ârodowi- wskaêników fizycznych, chemicznych i biologicznych z okresu ska Atlasach stanu czystoÊci jezior Polski. Ostatni Atlas (Cydzik, wiosennej cyrkulacji i pe∏ni stagnacji letniej (tab. 3). Natomiast Kudelska i Soszka 2000), obejmujàcy lata 1994–1998, zawiera

Tabela 3. Wskaêniki i ich normatywy dla 3 klas czystoÊci wód jeziorowych

Wskaênik Okres i miejsce poboru próbek Klasa czystoÊci wód jeziorowych I II III Êrednie nasycenie hypolimnionu tlenem (j. s.) % lato ≥ 40 ≥ 20 ≥ 5 3 tlen rozpuszczony (j. ns.) mg O2/dm lato warstwa naddenna ≥ 4 ≥ 2 ≥ 1 3 ChZT metodà dwuchromianowà (j. s. + j. ns.) mg O2/dm lato warstwa powierzchniowa ≤ 20 ≤ 30 ≤ 50 3 BZT5 (j. s. + j. ns.) mg O2/dm lato warstwa powierzchniowa ≤ 2 ≤ 4 ≤ 8 3 BZT5 (j. s.) mg O2/dm lato warstwa naddenna ≤ 2 ≤ 5 ≤ 10 fosforany (j. s. + j. ns.) mg P/dm3 wiosna warstwa powierzchniowa ≤ 0,02 ≤ 0,04 ≤ 0,08 fosforany (j. s.) mg P/dm3 lato warstwa naddenna ≤ 0,02 ≤ 0,04 ≤ 0,08 fosfor ca∏kowity (j. s.) mg P/dm3 lato warstwa naddenna ≤ 0,06 ≤ 0,15 ≤ 0,60 fosfor ca∏kowity (j. s. + j. ns.) mg P/dm3 wiosna i lato (wartoÊç Êrednia) warstwa powierzchniowa ≤ 0,05 ≤ 0,10 ≤ 0,20 3 azot mineralny (N-NH4 + N-NO3) (j. s. + j. ns.) mg N/dm wiosna warstwa powierzchniowa ≤ 0,2 ≤ 0,4 ≤ 0,8 azot amonowy (j. s.) mg N/dm3 lato warstwa naddenna ≤ 0,2 ≤ 1,0 ≤ 5,0 azot ca∏kowity (j. s. + j. ns.) mg N/dm3 wiosna i lato (wartoÊç Êrednia) warstwa powierzchniowa ≤ 1,0 ≤ 1,5 ≤ 2,0 przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa (j. s. + j. ns.) µS/cm wiosna warstwa powierzchniowa ≤ 250 ≤ 300 ≤ 350 chlorofil „a” (j. s. + j. ns.) mg/m3 wiosna i lato (wartoÊç Êrednia) warstwa powierzchniowa ≤ 8 ≤ 15 ≤ 25 sucha masa sestonu (j. s. + j. ns.) mg/dm3 wiosna i lato (wartoÊç Êrednia) warstwa powierzchniowa ≤ 4 ≤ 8 ≤ 12 widzialnoÊç krà˝ka Secchiego (j. s. + j. ns.) m wiosna i lato (wartoÊç Êrednia) ≥ 4 ≥ 2 ≥ 1 miano coli typu ka∏owego (j. s. + j. ns.) wiosna i lato pod powierzchnià i nad dnem (najgorszy wynik) ≥ 1 ≥ 0,1 ≥ 0,01 Wyst´powanie Êni´ç ryb bàdê masowej ÊmiertelnoÊci innych organizmów terenowe obserwacje biologiczne (j. s. + j. ns.) ca∏y rok ca∏e jezioro wodnych (zarówno w litoralu jak i w pelagialu) wyklucza jezioro poza klas´ bez wzgl´du na wielkoÊç innych wskaêników. j. s. – jeziora stratyfikowane; j. ns. – jeziora niestratyfikowane

32 Tabela 4. Wskaêniki i ich normatywy dla 3 kategorii podatnoÊci jezior na degradacj´

Wskaênik Kategoria podatnoÊci jeziora I II III g∏´bokoÊç Êrednia (m) ≥ 10 ≥ 5 ≥ 3 V jeziora (tys. m3)/L jeziora (m) ≥ 4,0 ≥ 2,0 ≥ 0,8 % stratyfikacji wód ≥ 35 ≥ 20 ≥ 10 P dna czynnego (m2)/V epilimnion (m3) ≤ 0,10 ≤ 0,15 ≤ 0,30 % wymiany wody w roku ≤ 30 ≤ 200 ≤ 1000 wspó∏czynnik Schindlera – P zlewni+P jeziora (m2)/V jeziora (m3) ≤ 2 ≤ 10 ≤ 50 sposób zagospodarowania zlewni bezpoÊredniej w % jej powierzchni* ≥ 60% lasów < 60% lasów ≥ 60% gruntów ornych <60% gruntów ornych

* je˝eli w zlewni bezpoÊredniej jeziora zlokalizowane sà rejestrowane przez w∏adze terenowe punktowe êród∏a zanieczyszczeƒ odprowadzajàce do jeziora Êcieki bez III stopnia oczyszczania (tzn. bez usuni´cia substancji biogenicznych), wówczas okreÊlenie kategorii jeziora umo˝liwia jedynie wnioskowanie o efektywnoÊci ewentualnych zabiegów ochronnych i rekultywacyjnych po przerwaniu dop∏ywu zanieczyszczeƒ. Jeziora o korzystniejszych cechach naturalnych (kategoria I) majà wi´kszà szans´ odnowy ni˝ jeziora z natury podatne na wp∏ywy z zewnàtrz (kategoria III). dane o 119 jeziorach województwa warmiƒsko-mazurskiego – wy˝ej 40 m), a w tabeli 8 – zbiorników o najwi´kszych zasobach 25 z nich opisano szczegó∏owo. wód (powy˝ej 100 000 tys. m3). Prezentowana praca jest kolejnym podsumowaniem moni- Dane morfometryczne, tj. powierzchnie jezior, ich g∏´bo- toringu jezior, prowadzonego na terenie województwa warmiƒ- koÊci maksymalne i obj´toÊci wód, podano g∏ównie na podsta- sko-mazurskiego w latach 1987–20031 wg ujednoliconego, wie materia∏ów opracowanych przez Instytut Rybactwa Âród- obowiàzujàcego w Paƒstwowym Monitoringu Ârodowiska syste- làdowego w Olsztynie, bazujàcych na wykonanych w latach mu. Poprzednie tego typu opracowanie zamieszczono w Rapor- 50. i 60. sondowaniach. Nale˝y zwróciç jednak uwag´ na to, cie o stanie Êrodowiska województwa warmiƒsko-mazurskiego ˝e Katalog jezior Polski. Cz´Êç druga – Pojezierze Mazurskie w latach 1999–2000. Cz´Êç II – 2000 rok (WIOÂ Olsztyn 2002). (Choiƒski 1991), bazujàcy na jednolitym materiale kartogra- Na obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego znajdu- ficznym z 1975 roku, w wielu przypadkach podaje inne je si´ blisko 860 jezior o powierzchni od 5 ha, z czego 196 to (na ogó∏ mniejsze) ni˝ IRS lub Katalog jezior Polski (1954) po- zbiorniki zajmujàce powy˝ej 100 ha (dane w∏asne WIOÂ Olsz- wierzchnie zbiorników. tyn). Najwi´cej jezior o powierzchni 5 ha i powy˝ej le˝y w po- Monitorowane w latach 1987–2003 jeziora województwa wiatach: olsztyƒskim (153), ostródzkim (95) i mràgowskim (90), warmiƒsko-mazurskiego (tab. 5) ró˝ni∏y si´ znacznie pod wzgl´- najmniej w – braniewskim (1), elblàskim (6) i lidzbarskim (8). dem zajmowanej powierzchni, g∏´bokoÊci, sposobu u˝ytkowania Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Ârodowiska w Ciecha- zlewni i presji antropogenicznej. Najmniejsze z nich to: Cibory nowie, Elblàgu, Olsztynie, Suwa∏kach i Toruniu w la- (7,3 ha), Rybno (7,5 ha) i Florczackie (10,5 ha); najwi´ksze – tach 1987–2003 przeprowadzi∏y badania stanu czystoÊci 257 je- Dargin (3030 ha), Jeziorak Du˝y (3219,4 ha) i Âniardwy zior, le˝àcych w województwie warmiƒsko-mazurskim (tab. 5). (11340 ha); najp∏ytsze – Florczackie (1 m), Neliwa (1,5 m) Niektóre z tych zbiorników by∏y badane nawet kilkakrotnie, i Jeleƒ (1,6 m); najg∏´bsze – E∏ckie (58,2 m), Babi´ty Wielkie niektóre tylko raz. W tabeli 5 podano najbardziej aktualne wy- (65,0 m) i WukÊniki (68,0 m). Jeziora najwi´kszej pojemnoÊci wód niki ocen z tego okresu. Poprzednie wyniki (z badaƒ prowa- to: Mamry Pó∏nocne (298 300 tys. m3), Dargin (322 100 tys. m3) dzonych do 1986 roku w∏àcznie) sà zamieszczone w odpowied- i Âniardwy (660 211,8 tys. m3). ¸àczna powierzchnia omawianych nich Komunikatach o stanie czystoÊci jezior, sporzàdzanych jezior wynosi 87 449,1 ha, a obj´toÊci wód (bez dwóch plos Raj- przez poszczególne oÊrodki badaƒ i kontroli Êrodowiska oraz grodzkiego, zwanych Stackim i Przepiórka) – 6831,09 mln m3. Atlasach stanu czystoÊci jezior Polski, publikowanych Sumaryczne wyniki ocen stanu czystoÊci wód i podatnoÊci od 1982 roku. W tabeli 6 zamieszczono charakterystyki jezior tych zbiorników na degradacj´, uj´tych w tabeli 5, zamieszczo- badanych w latach 1987–2003, o powierzchniach powy- no w tabeli 9. Wyniki ocen stanu czystoÊci wód jezior i ocen po- ˝ej 1000 ha, w tabeli 7 – jezior najg∏´bszych (o g∏´b. maks. po- datnoÊci na degradacj´ ilustrujà ryciny 23 i 24.

Liczba jezior Obj´toÊç jezior brak danych kat. I klasa I poza klasà klasa I poza kat. 3,1% poza klasà 10,5% 2,7% 6,1% 2,0% 19,1% 14,8%

klasa II kat. II klasa II 38,1% 40,5% 59,2% kat. III klasa III klasa III 29,2% 32,7% 42,0%

100%=257 jezior 100%=257 jezior 100%=6 831,1 mln m3

Ryc. 23. Ocena stanu czystoÊci jezior badanych w latach 1987–2003 Ryc. 24. Ocena podatnoÊci na degradacj´ jezior badanych w latach 1987–2003

1) Podsumowanie nie obejmuje jezior le˝àcych w obr´bie Olsztyna – badania tych zbiorników prowadzi∏a Katedra In˝ynierii Ârodowiska UWM w Olsztynie.

33 ** ** i i Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora 1. Babi´ty Wielkie2. Bart´˝ek3. Be∏dany 4. B´skie5. Bia∏e6. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Bia∏e Rajgrodzkie 7. Bia∏o∏awki8. Blanki9. Kana∏ Elblàski – Drwća Boczne Pisa – Narew – Wis∏a Lega (Jegrznia) – Biebrza – Narew – Wis∏a Sajna – Guber – ¸yna Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Bia∏awka – Wilkus – Pisa – Narew – Wis∏a szczycieƒski Symsarna – ¸yna e∏cki Pisa – Narew ostródzki piski 250,4 piski mràgowski olsztyƒski 65,0 136,8 59971,3 377,9 32,3 211,1 341,0 lidzbarski 2002 940,6 15,0 56,2 gi˝ycki 14413,3 36,1 31,0 46,0 19605,6 II 1993 8,5 20787,1 25066,7 1997 94847,6 440,1 2002 1992 1987,5 II 1998 183,3 NON 1997 8,4 I III III 17,0 III 21897,8 III III* II 15697,9 1999 II 2000 II II* III III III III** III Lp. 10. Brajnickie11. Buwe∏no 12. Bycek 13. Cibory14. Czarne k. Pluszkiejm15. Czerwica 16. Czos Sawica 17. – Omulew – Narew – Wis∏a Dadaj18. Pisa – Narew – Wis∏a Jarka – Go∏dapa – W´gorapa Dargin 19. Pisa – Narew – Wis∏a Dauby20. Drwća – Wis∏a Dàbrowa Ma∏a21. Dàbrowa Wielka22. Liwa – Nogat Dejgunek 23. Dejguny szczycieƒski24. Dajna – Guber – ¸yna Dejnowa Dadaj – – Pisa Warm. – Wadàg 25. ¸yna W´gorapa D∏u˝ec– Wel Drwća – Wis∏a26. – Wel Drwća – Wis∏a I∏awka – Drwća – Wis∏a D∏u˝ek27. go∏dapski D∏u˝ek k. Kisielic28. gi˝ycki/piski Dobskie 29. Pisa – Narew – Wis∏a 186,3 Dobskie (Dobki)30. gi˝ycki Pisa – Narew – Wis∏a Druglin 31. Dajna – Guber – ¸yna olsztyƒski Dru˝no 32. Osa – Wis∏a 5,2 ostródzki Krutynia- Pisa – Narew – Wis∏a Drwćkie33. 172,2 Omulew – Narew – Wis∏a Dubinek 360,334. i∏awski mràgowski M∏ynówka – E∏k Po∏omska – Biebrza – Narew – Wis∏a Dudeckie35. 5203,9 W´gorapa DuÊ36. 27,2 ostródzki i∏awski 49,1 ostródzki Dworackie37. 14,7 2003 olecki Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a 976,8 E∏ckie 38. 17116,8 Elblàg w´gorzewski Ewingi Drwća – Wis∏a 44988,8 gi˝ycki 7,3 Gawlik – 9,1 279,1E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 39,8 2003 gi˝ycki mràgowski III M∏ynówka – ¸aêna Po∏omska Struga – E∏k – Biebrza – Narew 1992 46,3 k´trzyƒski 11,0 olecki 173,4 120784,2 M∏ynówka – ¸aêna Po∏omska Struga – E∏k – Biebrza – Narew 615,1 42,6 szczycieƒski 538,9 Krutynia 62,5– Pisa – Narew – Wis∏a 3030,0 olecki II 162,5 3,3 2001 E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a i∏awski II 34,5 e∏cki 1992 31012,0 b.d. I∏awka – Drwća – 34,7Wis∏a III gi˝ycki 42,9 37,6 3,7 123,1 43,3 765,3 851,7 125,3 2001 17390,8 1988 gi˝ycki 50610,9 III 322100,0 233,8 II 127,7 16,0 1438,1 19,8 II 1998 18025,9 1995 45,0 II 1995 33,0 1999 ostródzki NON mràgowski 92,4 II 1994 38,0 100,7 2000 2125,0 7725,7 9,5 elblàski 418,4 92617,4 12417,1 e∏cki III III I** 12,1 29251,6 III 12,9 1989 1992 III II 14,9 NON 1989 1776,0 1988 5820,2 i∏awski III 6,4 b.d. 1991 II* 6,2 5209,4 2001 870,0 7434,5 35,5 22,5 III III p.kat. 10203,0 NON II* II 1446,0 2001 II* p.kat. 2001 310,1 II 140000,0 I 22,3 1996 382,4 I** 6,0 NON 1991 1999 3,0 490,4 50140,1 III b.d. II III 58,2 II 994,3 b.d. III 17352,0 2000 III** 3,0 I II II 1998 57420,3 2003 2002 III 9870,1 NON II III** II NON 2000 III II II II** NON p.kat.** III II III Tabela 5. Charakterystyka Tabela jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2003

34 39. Florczackie40. Gant41. Gardyƒskie42. Gardzieƒ43. Gaudy44. Gawlik 45. Moràg – Pas∏´ka Gielàdzkie46. Gil Wielki47. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Gi∏wa48. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Gim49. Osa – Wis∏a G∏´bokie 50. Liwa – Nogat Go∏dap51. Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Go∏dopiwo Krutynia – Pisa – Narew – 52. Wis∏a Goryƒskie53. I∏ga – Drwća – Wis∏a Grajewko54. Gràdy 55. Gi∏wa – Pas∏´ka mràgowski Gromskie mràgowski56. Stradyk Omulew – Narew – Wis∏a Gronowskie57. ostródzki gi˝ycki Jarka – Go∏dapa – W´gorapa Sapina – W´gorapa Grzybiny 58. Guzianka Wielka 59. Osa – Wis∏a mràgowski Guzianka Ma∏a 60. Pisa – Narew – Wis∏a Haleckie (O∏ówka)61. 82,6 – Wel Drwća – Wis∏a i∏awski Hartowieckie 62. 75,3 Sawica – Omulew – Wis∏a – Wel Drwća – Wis∏a I∏awki63. i∏awski Pisa – Narew – Wis∏a i∏awski/ostródzki 10,5 I∏awskie64. – Wel Drwća – Wis∏a 11,5 416,8 Pisa – Narew – Wis∏a 28,3 I∏gi65. E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 475,5 olsztyƒski Isàg66. go∏dapski olsztyƒski 1,0 Jagodne67. 2048,2– Wel Drwća 12,6 7121,6 538,6 Jakuba68. 27,0 gi˝ycki 85,5 Januszewskie 69. 1987 24771,3 1993 braniewski 152,5 Jasne W´gorapa70. 75,6 I∏awka – Drwća – Wis∏a gi˝ycki 20,0 32518,8 JaÊkowskie71. szczycieƒski i∏awski 1991 175,9 Jegocin 2,172. dzia∏dowski 1990 149,0 Drwća – Wis∏a 100,8 1999 dzia∏dowski II Jegocinek 2,473. 38724,2 e∏cki Pas∏´ka II Pisa – Narew – Wis∏a piski Jeleƒ Liwa – 74. Nogat dzia∏dowski 25,8 Drwća – Wis∏a 1020,9 Je∏muƒ75. piski 2001 862,5 10,9 II 102,6 NON 1762,9 9,4 Jerzewko76. III Kana∏ Elblàski – Drwća – Wis∏a 1996 240,0 Jeziorak Du˝y I∏awka – 77. Drwća – Wis∏a 13456,5 42,7 112,7 2003 Jeziorak b.d. Ma∏y78. 8345,3 26,9 200,1 3722,2 9,0 Pisa – Narew – Wis∏a II 20,4 II J´dzelewo Pisa – Narew – Wis∏a79. 2000 dzia∏dowski 15,8 p.kat.* Juksty i∏awski 2003 101544,7 11,2 II 1997 9,0 93,5 II 9,1 – Wel Drwća – Wis∏a NON 59,6 5130,0 9,9 Dymer II – Dadaj – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna 2,8 13995,6 I∏awka – Drwća Krutynia – – Wis∏a Pisa – 1993Narew – Wis∏a 36,8 I k´trzyƒski I∏awka – Drwća – Wis∏a NON 2001 2122,8 5,0 5273,7 gi˝ycki 7,2 25,5 II 1997 7942,4 III ostródzki i∏awski 224,4 Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 69,6 13,3 2000 p.kat. 1996 III II 2001 mràgowski/olsztyƒski i∏awski i∏awski ostródzki 200,8 3154,5 154,5 3894,6 Dajna – Guber – ostródzki¸yna 1996 III II III** II** 5,2 989,9 1987 1994 NON 1998 piski III** 123,4 III piski 131,4 2,8 III piski 1998 942,7 II e∏cki 32,5 II** 1995,2 152,5 dzia∏dowski i∏awski NON 6,5 II III II 1773,6 7,5 i∏awski 22,8 104,0 395,7 1996 II 37,4 10,7 III* p.kat. 16,5 2,0 II 2002 3668,6 III 5317,3 p.kat. 82705,2 54,5 6,1 2,0 127,4 19,8 11237,5 III 52,3 II ok. 20 2001 p.kat. 231,3 mràgowski 31,3 2003 III 2001 150,3 3219,4 III 56117,1 2002 1248,0 36,1 p.kat. 1994 611,1 873,3 17,9 26,0 2,8 1,6 2003 III 13,3 1998 12,0 NON 1987 II 1995 11439,7 III* III 3730,6 II 6,4 p.kat. 330,1 141594,2 b.d. 422,4 1998 4967,2 III 1996 NON III I 2000 1996 2001 38,6 III 1987 890,9 II II I II p.kat. 2000 III 26427,6 p.kat.* III III NON p.kat. I II 1992 II III II II* III** II** p.kat. II b.d. III II

35 ** i Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora Lp. 80. Juno81. Kajkowskie82. Kalwa83. KaraÊ84. Karniskie Pd.85. Karniskie Pn.86. Kie∏piƒskie87. Drwća – Wis∏a Kiersztanowskie88. Dajna – Guber – ¸yna Kierwik89. Kiermas – – Pisa Warm. Kinkajmskie– Wadàg ¸yna90. Drwća – Wis∏a Kirsajty Gaç – Osa – 91. Wis∏a Drwća – Wis∏a Kisajno 92. Dajna – Guber – ¸yna – Wel Drwća – Wis∏a Klebarskie93. Kocio∏94. Kolmowo 95. Pisa Pn. – ¸yna Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Ko∏owin96. szczycieƒski Korsuƒ97. W´gorapa KoÊno98. W´gorapa mràgowski – Wadàg ¸yna Kotek 99. ostródzki Kownatki Wilkus – Pisa – Narew – Wis∏a Osa – Wis∏a 562,2 ostródzki/i∏awski i∏awski/nowomiejski Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a mràgowski nowomiejski ostródzki/i∏awski szczycieƒski Dzierzgoƒ – Elblàg 31,7 380,7 Kiermas – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna 423,3 Pisa – Narew – Wis∏a 29,0 – Szkotówka Dzia∏dówka – Wkra – Wis∏a 58,3 39468,6 33,0 bartoszycki 65,0 148,6 60,8 2,8 1997 piski 7,8 59,6 45476,5 1,9 mràgowski w´gorzewski 3,1 olsztyƒski olsztyƒski 32,5 11,0 2639,1 gi˝ycki 2003 1115,0 16,6 nidzicki III 598,4 95,5 1998 i∏awski 889,1 18112,8 1987 3706,4 3673,7 elblàski 1994 III 207,0 1994 1988 gi˝ycki 1993 291,6 1,7 78,2 1994 261,9 551,9 II II** II 1896,0 II 215,5 5,8 26,4 NON 902,1 7,2 II 44,5 II 9,7 II** III 43,4 25,0 31,0 1997 27990,1 6800,0 21,9 p.kat. 3138,2 75767,3 III 8501,5 159800,0 19,1 p.kat. 2002 1999 5,7 20478,3 II 1989 p.kat. 14,0 2001 NON 1989 1999 II II 2002 3,2 1342,7 1595,0 III II I II NON 2003 II p.kat. 2001 305,6 II 2001 III II NON III III* III I I II III III II p.kat. 100. Krawno101. Kruklin 102. Krzywe103. Lampackie104. Lampasz105. Legiƒskie106. Leleskie107. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Lidzbarskie 108. Sapina – W´gorapa Limajno109. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Linowskie110. Lipiƒskie 111. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Litygajno 112. Sajna – Guber – ¸yna Luterskie113. Kalwa – KoÊno – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna – Wel Drwća – Wis∏a ¸ab´dê114. ¸ajskie115. szczycieƒski ¸yna ¸aƒskie – 116. Wadàg ¸yna ¸aÊmiady117. Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a mràgowski mràgowski ¸awki szczycieƒski ¸aêna Struga – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a mràgowski Symsarna – ¸yna gi˝ycki I∏awka – Drwća – Wis∏a 78,0 Kiermas – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna k´trzyƒski ¸yna olecki E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 155,5 198,6 423,5 dzia∏dowski 14,3 Symsarna – ¸yna e∏cki 88,2 22,5 38,5 356,4 49,5 2877,4 21,7 olsztyƒski olsztyƒski 230,0 22134,8 1993 51789,5 7847,8 25,1 121,8 162,1 olsztyƒski i∏awski olsztyƒski 4281,8 1998 2003 1992 37,2 e∏cki 17688,0 25,5 249,1 III 16,4 1997 1992 27813,3 163,4 53,5 II II I 12292,0 23,0 9763,9 2003 232,9 olsztyƒski III 691,1 2002 olsztyƒski 308,4 25,0 III 1993 8,4 III 8811,5 882,1 39,5 II** 20,7 10567,8 II 10,5 1996 II I 2106,5 III III 22460,8 III* 43,7 1989 49824,5 1997 11353,9 III 100,8 1042,3 1999 NON 84607,8 1999 2001 I** NON II* 53,0 8,6 NON 1994 III II 168047,3 II III III 4154,7 II** III 2003 III** 1995 I II II II III II** p.kat. I Tabela 5. Charakterystyka Tabela jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2003 (cd.)

36 118. ¸aêno119. ¸àkorz 120. ¸´guty121. ¸´kuk 122. ¸´sk123. Majcz Wielki124. Malinówko125. Ma∏szewskie ¸aêna Struga – E∏k – 126. Biebrza – Narew – Wis∏a – Skarlanka Drwća – Wis∏a Mamry Pn. 127. Pas∏´ka Maràg (Moràg)128. Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Maróz129. Pisa – Narew – Wis∏a Mielno130. Omulew – Narew – Wis∏a olecki Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Miko∏ajskie 131. Kalwa – KoÊna – Kiermas – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna Mildzie132. W´gorapa Maràg – Pas∏´ka Mi∏kowskie133. szczycieƒski Mokre134. gi˝ycki Mosàg135. nowomiejski Marózka – ¸yna Mój136. Pisa – Narew – Wis∏a Marózka – ¸yna Nakroƒ137. 562,4 Narie138. piski – Mi∏akówka Pas∏´ka Pisa – Narew – Wis∏a 202,2 Nawiady139. szczycieƒski mràgowski Neliwa 140. 18,0 161,8 Krutynia – Pisa – Nidzkie Narew141. olsztyƒski 16,9 ¸yna 80,6 Niegocin 142. 32017,9 Notyst143. Guber – ¸yna 30,3 Drwća – Wis∏a No˝yce144. 12856,7 ostródzki 1993 Okonie 5,0145. Pas∏´ka 116,9 Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a 163,5 w´gorzewski ok. 30 Oleckie Ma∏e 146. 18736,2 2002 – Wel Drwća – Wis∏a mràgowski Oleckie Wielkie 147. Pisa – Narew – Wis∏a olsztyƒski 60,9 2185,9 O∏ów 39,5148. 2003 Pisa – Narew – Wis∏a 16,4 olsztyƒski/ostródzki II 3,0 Omulew149. gi˝ycki ostródzki III 1991 Pisa – Narew – Wis∏a Or∏o 150. 12879,4 22,7 393,0 mràgowski Rozoga – Narew – Wis∏a 2504,0 Orzysz 151. 9862,8 Lega (Jegrznia) – Biebrza – Narew – Wis∏a Lega (Jegrznia) – – Biebrza Elblàg Wàska – Narew – Wis∏a II Osetno 152. b.d. 362,8 1993 497,9 Ostrowin153. mràgowski 1996 5234,0 20,1 II 332,5 43,8 II Ostrowite154. 1987 OÊwin 39,9 II 155. Pisa – Narew – Wis∏a ostródzki 1995 111,9 Omulew – Narew – 25,9Wis∏a k´trzyƒski 298300,0 31616,4 Wielkie Partćzyny olsztyƒski156. II 23,7 841,0 41,0 olecki dzia∏dowski II Perskie157. olecki II Pisa – Narew – Wis∏a 43947,3 Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a piski 1999 1999 Piaseczno 55739,7158. II 19,4 p.kat. gi˝ycki – Skarlanka Drwća – Wis∏a NON ostródzki 199,8 39566,2 Pierwoj 15,0 51,0 Drwća – Wis∏a 2002 – Skarlanka Drwća 2003– Wis∏a – Skarlanka Drwća – Wis∏a mràgowski szczycieƒski 10144,6 2000 107334,0 II I II 29,8 Âwinia 116,5– ¸yna 20,9 982,3 II 53,3 1998 14,9 b.d. II II** 1996 elblàski Drwća – III 220,8Wis∏a Brynica – Drwća – Wis∏a 2000 227,3 18597,1 1240,1 II 1818,0 4,1 3,6 nidzicki 2600,0 12,0 gi˝ycki piski Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a 1,5 150,7 56,9 1992 II 38,3 II** II 45,2 II nowomiejski 43,8 NON 23,7 gi˝ycki 2877,1 39,7 1746,3 418,6 I** nowomiejski II* nowomiejski 19,1 22737,2 11,3 119,2 37912,5 124607,7 1998 I** 113872,3 II 1996 258521,6 1988 33,3 1996 1995 ostródzki 14328,7 1996 508,8 1994 3423,6 II 1998 III** 2000 61,4 1070,7 I 39,4 dzia∏dowski NON III 1998 olsztyƒski 5,0 III w´gorzewski 1994 323,9 NON 32,5 114,7 28,6 II III II 40,1 36,0 II ostródzki II III 4,2 826,9 22172,7 28,5 II 26,6 p.kat.** II 55,9 8,4 75326,2 7979,8 p. kat. III 1994 2003 II** 360,3 25,6 731,7 22037,2 134,1 p.kat. 1996 8696,0 II** 1989 1029,0 II** I* II** 8,4 1997 2003 12,5 14,3 NON 1989 3,5 26,0 II 1996 III II 1628,2 II II 1648,7 10395,3 10,6 III 3456,8 II 1987 II NON 1998 1993 III 2002 III 364,5 II** b.d. III p.kat. 1988 NON III II II III* b.d. NON p.kat. p.kat.** II II III

37 ** i Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora Lp. 159. Pi∏akno160. Pi∏wàg 161. Piotrkowskie162. Pisz163. Pluszne164. P∏askie165. Popówko 166. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Pozezdrze 167. Liwa – Nogat ¸aêna Struga – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Przepiórka 168. PrzeroÊl 169. Przytulskie170. – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna Marózka – ¸yna Radomno 171. I∏awka – Drwća – Wis∏a Raƒskie172. Osa – Wis∏a olecki Sapina – W´gorapa Rekàty 173. Lega (Jegrznia) – Biebrza – Narew – Wis∏a RoÊ174. mràgowski Rucewo Ma∏e175. Bludzia – B∏´dzianka E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Rucewo Wielkie176. Ruda Woda Struga Radomno – Drwća- Wis∏a177. Rumian 178. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Rybno 179. e∏cki olsztyƒski 135,1 E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a i∏awski Ryƒskie 180. 259,0 I∏awka – Drwća – Wis∏a I∏awka – Drwća – Wis∏a Rzeckie181. i∏awski Pisa – Narew – Wis∏a Sal´t Wielki182. olsztyƒski 3,6 Kana∏ Elblàski – Drwća – Wis∏a Sambród 56,6183. w´gorzewski Saràg184. e∏cki – Wel Drwća – Wis∏a nowomiejski i∏awski Sasek Ma∏y (Szoby)185. 2025,3 208,6 33784,6 – Wel Drwća – Wis∏a go∏dapski Sasek Wielki186. szczycieƒski 160,0 Pisa – Narew – Wis∏a 74,4 Sawinda Wielka187. 1993 1998 Dymer – Dadaj – – Pisa Warm. – Dajna Wadàg ¸yna – Guber – ¸yna e∏cki 620,4 Selm´t Wielki 25,2188. 903,3 Sawica – Omulew – Narew – Wis∏a Serwent189. 122,5 Kana∏ Elblàski – Drwća – Wis∏a 8,0 i∏awski 3,2 S´daƒskie190. 98,8 i∏awski 11570,8 ostródzki III Skarliƒskie Pas∏´ka 5,7191. 52,0 II 193,9 Sawica – Omulew – Narew – Wis∏a E∏k piski– Biebrza 291,3– 85,2Narew – Wis∏a Skiertàg olsztyƒski192. 4,0 70,7 2001 b.d. 925,6 Skok 16,2193. Lega (Jegrznia) – Biebrza – Narew – Wis∏a 134913,7 15276,4 Sowa 194. 19,0 dzia∏dowski 7,8 1,6 1995 Spychowskie 2259,2 1993 28,2195. 2002 53,4 – Pisa Warm. – p.kat. Wadàg ¸yna 2000 2640,1 szczycieƒski Sawica Stackie – Omulew – Narew dzia∏dowski– 196. Wis∏a III 103,6 14941,2 I – Skarlanka Drwća – Wis∏a gi˝ycki 654,1 ostródzki Stoczek 218,6 1993 11208,7 6006,4 1998 578,6 mràgowski 59,0 Drela – Kana∏ Elblàski 5,5– Drwća e∏cki– Wis∏a szczycieƒski III 1887,7 III 1997 II III 1990 27,8 3,3 1989 e∏cki 1998 7,5 Krutynia – Pisa – 305,8Narew – Wis∏a Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a II Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 29,0 NON 1232,2 III 319,1 31,8 69348,0 7,5 II 1869,3 Lega (Jegrznia) – Biebrza Narew – Wis∏a 5909,6 III 14,4 szczycieƒski 128,4 1991 Pisa – Narew – Wis∏a III 661,1 152924,9 III 229,7 III II 3929,5 869,3 2000 olsztyƒski III I ostródzki 2002 3,7 olsztyƒski 2002 b.d. nowomiejski 1269,5 19954,8 p.kat. 2002 p.kat. 1996 4,3 50,8 11,6 38,0 III gi˝ycki 224,8 5269,3 NON 1997 II III* mràgowski szczycieƒski II 21,9 p.kat. b.d. e∏cki III 168,5 II 69398,7 11354,1 2427,2 71194,8 1998 II III 9,5 244,3 183,0 99463,9 1989 2003 293,8 85,6 p.kat.* 1996 2001 III 1997 6,1 II** NON 10554,3 1993 p.kat. 28,2 16,5 15,1 III piski 48,8 6,9 14,3 13,3 II** 4328,8 III III III III 1997 II III ok. 24167,8356 12570,4 III** 22152,5 III 2000 p.kat.** 2938,1 7,7 2,2 6,5 2002 1999 24,5 2003 II 1994 p.kat. p.kat. I* 1128,3 II** III II 189,9 412,3 NON II 17,3 II** b.d. 1990 II 1991 1990 III 1993 II 9,2 p. kat II II** III III I II III 817,5 III 1992 p.kat.** p.kat. p.kat. II II II Tabela 5. Charakterystyka Tabela jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2003 (cd.)

38 197. Straduƒskie198. Straszewo199. Str´giel 200. Stromek201. Sunowo202. Suskie 203. E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Symsar204. – Wel Szarek Drwća – Wis∏a205. Szelàg Ma∏y206. Sapina – W´gorapa Szelàg Wielki207. Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Szóstak208. E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Sztynorckie 209. Liwa – Nogat Szwa∏k Ma∏y 210. Symsarna – ¸yna Szwa∏k Wielki 211. Drwća – Wis∏a E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a e∏cki Szymbarskie212. Drwća – Wis∏a Szymon 213. Âniardwy 214. Gawlik W´gorapa – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Âwićajty 215. mràgowski dzia∏dowski ¸aêna Struga – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Âwi´tajno (na E od Szczytna) ¸aêna 216. Struga – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a e∏cki Âwi´tajno (Narty)217. w´gorzewski Osa – Wis∏a Szkwa – Narew – Wis∏a Âwi´tajno (Âwi´towo)218. Âwi´tajno Naterskie219. 47,7 Pisa – Narew – Wis∏a e∏cki olecki Tajty 220. Pisa – Narew – Wis∏a e∏cki olecki Ta∏towisko W´gorapa 150,2221. 24,1 Sawica – M∏ynówka – Omulew E∏k – Po∏omska – Narew Biebrza – – Wis∏a Narew – Wis∏a lidzbarski Ta∏ty i∏awski222. 4,9 404,9 Gi∏wa – Pas∏´ka Tarczyƒskie 223. ostródzki 176,3 10,1 Tauty 224. ostródzki 2,5 olecki Tejstymy225. 1161,5 12,5 Tonka226. 20,6 1099,1 Pisa – Narew – Wis∏a 1448,1 Trupel 133,2227. Pisa – Narew – Wis∏a 70,4 1994 szczycieƒski w´gorzewski 213,4 500,8 20604,4 Tymowskie 135,5228. szczycieƒski – Wel Drwća – Wis∏a 1998 1993 Tyrk∏o 62,7229. Pisa – Narew – 16456,1Wis∏a gi˝ycki/mràgowski 83,8 Ublik Ma∏y i∏awski 1993230. 4,7 6,7 599,0 11,0 piski/mràgowski 28,4 M∏. Struga – Ublik Pas∏´kaWielki II231. 9,6 1998 Dadaj – – Pisa Warm. – Wadag ¸yna 80,2 U∏ówki232. 5,3 III II 15,2 10505,8 3110,2 175,7 45960,5 Lub. UrowiecStruga – 3016,8 Drwća – Warm. Pas∏´ka233. 35,5 47,3 II 213,2 Osa – Wis∏a Marózka – ¸yna 154,0 6626,7 Ustrych w´gorzewski234. 38,4 11340,4 olsztyƒski 1491,4 II 1993 1992 Wadàg 1994235. 1993 4780,9 81111,2 Pisa – Narew – p.kat. Wis∏a Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a 2002 Wàgiel 9,1236. 3,1 Pisa – Narew 29,5– Wis∏a 165,2 2,9 1994 gi˝ycki/mràgowski Wiartel 7687,7237. p.kat.** 23,4 gi˝ycki 1990 III 1990 Widryƒskie olsztyƒski III II II dzia∏dowski II 8130,4 E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a III 25443,4 2000 lidzbarski 660211,8 869,4 906,9 gi˝ycki/mràgowski I∏awka – 25,1Drwća – Wis∏a III 1748,4 II III ¸yna 73,7 1998 326,9 2000 III II 2003 1997 lidzbarski 2001 – Wadàg ¸yna 10072,3 28,0 III Dajna – Guber – ¸yna p. 1170,1kat. piski Wiartelnica – Pisa – Narew 39,5– 9,7Wis∏a Sajna III – Guber – ¸yna III II 2003 198,2 265,1 163,8 III** II 76367,5 NON I II 162,3 III ostródzki III* 44,7 gi˝ycki II* 45831,1 i∏awski 3703,2 1999 I gi˝ycki 33,0 e∏cki 34,0 9,2 III 83,8 II 179008,5 2001 4,2 1995 i∏awski 19826,9 19826,2 III III II** p.kat. 2003 6147,8 III I piski 236,1 4,7 3701,6 1991 1992 III 64,3 III 1998 II** 278,4 mràgowski 1997 86,7 193,5 29,2 1878,0 III olsztyƒski 261,0 k´trzyƒski olsztyƒski 14,8 II III II 1993 III 26,5 26,1 7,8 23029,9 32,5 III 25,5 II III 3933,2 178,6 1996 10275,7 9849,6 31,8 17235,5 176,8 I* III 23970,2 1996 494,5 123,9 II II 2003 III** 1992 29,0 1992 93,1 1994 2104,4 13,3 III III 35,5 27,0 II 8089,7 1996 11,6 III 7409,9 II III II NON 62869,8 10557,4 1998 1999 5141,9 II** 2002 II 2000 III 1998 III III II** II I III III II II II III III** II** II III

39 Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora Lp. 238. Wierzbiƒskie 239. Witoszewskie240. Wlecz 241. Wojnowo 242. Wolisko 243. Woszczelskie244. Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a WukÊniki245. I∏awka – Drwća – Wis∏a Wulpiƒskie246. Wydmiƒskie 247. Brynica – Drwća – Wis∏a Zakrocz 248. Pisa – Narew – Wis∏a Zarybinek249. E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a Zawadzkie250. Zawadzkie k. Zawad E∏ckich251. – Mi∏akówka Pas∏´ka Gi∏wa – Pas∏´ka Zdedy 252. piski Gawlik – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a E∏k – Biebrza – Narew – Zdr´˝noWis∏a253. Zdru˝no254. – Wel Drwća – Wis∏a i∏awski Zimnochy 255. – Wel Drwća – Wis∏a gi˝ycki Orzyc – Narew Zwórzno– Wis∏a256. Zyzdrój Ma∏y257. dzia∏dowski e∏cki Zyzdrój Wielki gi˝ycki gi˝ycki Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a P∏ociczanka – E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a 73,0 Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a – Elblàg Wàska e∏cki ostródzki 68,3 – Wel Drwća Krutynia – – Wis∏aPisa – Narew – 18,2Wis∏a 6,3 24,8 Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a olsztyƒski e∏cki 12,2 dzia∏dowski 172,6 336,6 176,3 dzia∏dowski 2168,3 8,6 26,0 nidzicki piski 4142,9 10,6 1996 117,1 14,2 mràgowski 9,8 96,2 2680,1 620,2 2003 706,7 szczycieƒski 5849,2 11163,3 15,1 68,0 1997 1991 11738,5 mràgowski III 73,8 9,7 75,4 54,6 1997 1992 dzia∏dowski elblàski 1997 82,1 II 27398,9 3,5 163,7 250,2 7,0 II II 2605,0 17,7 76990,3 1998 13,4 50,7 p.kat. II III III 1994 256,7 210,0 2001 25,9 2,0 1755,2 5872,9 3333,8 II 21,1 12,8 1995 I 1994 13490,1 1998 14,5 23,1 II 1164,8 I II 1994 II III** III 2001 1966,9 III 8,0 1996 10247,3 III 5,7 III II 2001 2001 III I 844,0 II NON II** III 697,9 p.kat.** 1997 III p.kat. III 1994 II III p.kat. III** III III p.kat. III III III * wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki bezpoÊrednio do wód jeziora ** wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki do dop∏ywu jeziora Tabela 5. Charakterystyka Tabela jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2003 (cd.)

40 Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora 1. ¸aƒskie2. Orzysz 3. Ta∏ty 4. Narie5. Selm´t Wielki 6. Dru˝no 7. Dobskie 8. ¸yna Nidzkie 9. Orzysza – Pisa – Narew – Wis∏a RoÊ Lega Pisa – (Jegrznia) Narew – – Biebrza Wis∏a– Narew – Wis∏a Pas∏´ka Elblàg W´gorapa Pisa – Narew – Wis∏a e∏cki Pisa – Narew – Wis∏a piski gi˝ycki/mràgowski olsztyƒski 1269,5 1070,7 1170,1 ostródzki piski 21,9 36,0 gi˝ycki elblàski piski 44,7 1042,3 99463,9 75326,2 179008,5 1993 53,0 1240,1 1996 2003 1818,0 168047,3 1776,0 1446,0 III 43,0 1887,7 II 23,7 2003 III 124607,7 22,5 3,0 31,8 113872,3 1995 140000,0 II** II 17352,0 152924,9 1998 II** 1999 I* 2003 2002 II II II NON I II I* II** p.kat.** II II** Lp. 10. Kisajno 11. Mamry Pn. 12. Niegocin 13. Dargin 14. Jeziorak Du˝y15. Âniardwy W´gorapa W´gorapa Pisa – Narew – Wis∏a I∏awka – Drw´ca – Wis∏a W´gorapa Pisa – Narew – Wis∏a gi˝ycki i∏awski gi˝ycki w´gorzewski piski/mràgowski w´gorzewski 2504,0 2600,0 3219,4 11340,4 1896,0 43,8 3030,0 39,7 12,0 23,4 25,0 298300,0 258521,6 141594,2 660211,8 37,6 159800,0 1999 2000 2000 2003 322100,0 1999 1999 II III III II II II II** II** II II** I I * wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki bezpoÊrednio do wód jeziora ** wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki do dop∏ywu jeziora Tabela 6. Jeziora województwa Tabela warmiƒsko-mazurskiego o powierzchniach powy˝ej 1000 ha

41 ** i Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora 1. O∏ów 2. Maróz3. Czos4. Dobskie (Dobki)5. ¸aÊmiady6. Narie7. Mamry Pn. 8. KoÊno 9. Pisa – Narew – Wis∏a M∏ynówka – E∏k Po∏omska – Biebrza – Narew – Wis∏a Marózka – ¸yna Ta∏ty Dajna – Guber - ¸yna E∏k – Biebrza – Narew – Wis∏a olecki W´gorapa Pas∏´ka Kiermas – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna Pisa – Narew – Wis∏a 162,5 gi˝ycki e∏cki olsztyƒski mràgowski 43,3 olsztyƒski 18025,9 61,4 2000 w´gorzewski 279,1 gi˝ycki/mràgowski 882,1 332,5 ostródzki 551,9 40,1 42,6 43,7 III 41,0 44,5 1170,1 2504,0 7979,8 31012,0 84607,8 39566,2 75767,3 1240,1 44,7 1989 43,8 2001 1994 2000 I** 2001 179008,5 43,8 298300,0 II 2003 II III 124607,7 II 1999 II 1995 III II b.d. II** II* I** II I I* II I* Lp. 10. Dejguny 11. Oleckie Wielkie 12. Be∏dany13. Buwe∏no 14. Leleskie15. Ryƒskie 16. Lega (Jegrznia) – Biebrza – Narew – Wis∏a Mokre17. Pisa – Narew – Wis∏a Pluszne18. ¸aƒskie19. Pisa – Narew – Wis∏a Isàg20. Pisa – Narew – Wis∏a Wulpiƒskie21. Kalwa – KoÊno – Pisa Warm. – - Wadàg ¸yna Pi∏akno22. olecki Pisa – Narew – Wis∏a E∏ckie 23. Krutynia – Pisa – Babi´ty NarewWielkie24. Marózka – ¸yna WukÊniki ¸yna szczycieƒski Gi∏wa – Pas∏´ka Pas∏´ka gi˝ycki Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a 227,3 E∏k – piskiBiebrza – Narew – Wis∏a gi˝ycki/piski – Mi∏akówka Pas∏´ka 423,5 45,2 gi˝ycki mràgowski 49,5 37912,5 765,3 360,3 olsztyƒski 1996 mràgowski szczycieƒski 51789,5 940,6 45,0 e∏cki olsztyƒski 49,1 2003 841,0 661,1 46,0 92617,4 olsztyƒski III ostródzki 44988,8 1989 ostródzki 250,4 94847,6 51,0 259,0 903,3 50,8 I 1992 1998 107334,0 706,7 69398,7 65,0 II** 56,6 52,0 382,4 II 1042,3 1996 2003 II 395,7 134913,7 59971,3 54,6 33784,6 III 117,1 I 58,2 53,0 2002 2002 1998 76990,3 54,5 II III b.d. 168047,3 57420,3 68,0 2001 II* II 56117,1 2003 2002 II II 27398,9 II 2003 1998 I II I* II II III I I I I II** II I I I * wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki bezpoÊrednio do wód jeziora ** wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki do dop∏ywu jeziora Tabela 7. Jeziora województwa Tabela warmiƒsko-mazurskiego o g∏´bokoÊciach powy˝ej 40 m

42 Rok badaƒ Klasa czystoÊci Kategoria podatnoÊci ] 3 [ha] maks. [m] [tys. m 3 Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Dorzecze Powiat Nazwa jeziora 1. Go∏dopiwo 2. Mokre3. Nidzkie 4. Dadaj5. Narie6. Pluszne7. Sapina – W´gorapa Dobskie 8. Jeziorak Du˝y9. Krutynia – Pisa – RoÊNarew Pisa – Narew – Wis∏a Dadaj – – Pisa Warm. – Wadàg ¸yna Pas∏´ka Marózka – ¸yna I∏awka – Drw´ca – Wis∏a W´gorapa Pisa – Narew – Wis∏a gi˝ycki olsztyƒski mràgowski piski i∏awski 976,8 olsztyƒski 862,5 841,0 ostródzki gi˝ycki 39,8 piski 1818,0 26,9 51,0 120784,2 3219,4 101544,7 107334,0 23,7 903,3 2001 1993 1996 1240,1 113872,3 12,0 1776,0 52,0 1887,7 1998 141594,2 43,8 III II II 134913,7 22,5 2000 31,8 124607,7 2002 II 140000,0 152924,9 1995 I** 1999 III II** I 2002 II II II** II II II** I I* II II** Lp. 10. Kisajno 11. ¸aƒskie12. Ta∏ty 13. Niegocin 14. Mamry Pn. 15. Dargin 16. Âniardwy W´gorapa ¸yna Pisa – Narew – Wis∏a Pisa – Narew – Wis∏a W´gorapa W´gorapa Pisa – Narew – Wis∏a gi˝ycki/mràgowski gi˝ycki gi˝ycki olsztyƒski piski/mràgowski w´gorzewski 1170,1 w´gorzewski 44,7 2600,0 1896,0 11340,4 1042,3 2504,0 179008,5 39,7 25,0 23,4 3030,0 2003 53,0 43,8 258521,6 159800,0 660211,8 37,6 168047,3 298300,0 2000 1999 2003 III 2003 322100,0 1999 III 1999 II II II II I* II II** II** I I II I * wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki bezpoÊrednio do wód jeziora Tabela 8. Jeziora województwa Tabela warmiƒsko-mazurskiego o pojemnoÊciach misy jeziorowej powy˝ej 100 000 tys. m ** wyst´powanie punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ odprowadzajàcych Êcieki do dop∏ywu jeziora

43 DwadzieÊcia siedem jezior (10,5%) wykazywa∏o bardzo sil- szybciej ulegajà przyspieszonej eutrofizacji a nawet degradacji nà odpornoÊç na czynniki zlewniowe. Zosta∏y one zaliczone ni˝ jeziora g∏´bokie. Za przyk∏ad mo˝na podaç tu Jezioro I∏aw- do I kategorii podatnoÊci na degradacj´. Wi´kszoÊç z nich (19) skie, Mosàg, Sasek Ma∏y. Jezioro I∏awskie zosta∏o zdegrado- posiada∏a wody dobrej jakoÊci, odpowiadajàce II klasie czysto- wane wskutek wieloletniego dop∏ywu Êcieków krochmalni- Êci. Do grupy tej kwalifikowa∏y si´ jeziora du˝e i g∏´bokie: Ba- czych i miejskich. Po zaprzestaniu zanieczyszczania zbiornika bi´ty Wielkie, Dargin, D∏u˝ek, Kisajno, KoÊno, Legiƒskie, Li- Êciekami z zak∏adów ziemniaczanych i po uporzàdkowaniu go- majno, ¸aƒskie, ¸´sk, Maróz, Mielno, Mokre, Narie, Pi∏akno, spodarki Êciekowej w I∏awie (wyniki z 2000 r.) stwierdzono Pisz, Serwent, Szelàg Wielki, Ublik Ma∏y i Wlecz. Trzy – Lele- zmian´ klasyfikacji z poza klasà na klas´ III. skie, Âwi´tajno (Narty) i WukÊniki – zaliczone do kategorii I, Ze szczegó∏owych analiz danych, dokonywanych corocznie kwalifikowa∏y si´ do najlepszej, I klasy czystoÊci. Jeziora du˝e i zamieszczanych w komunikatach WIOÂ wynika, ˝e w ostat- i g∏´bokie, o dobrych warunkach naturalnych i obni˝onej jako- nich latach nasili∏y si´ dzia∏ania majàce na celu ochron´ jezior. Êci wód (klasa III) to: Dadaj, Dobskie (Dobki), Isàg, Ryƒskie Zalicza si´ do nich budow´ sieci kanalizacyjnych w miejscowo- i Ta∏ty. Do tych zbiorników odprowadzane by∏y Êcieki o ró˝nym Êciach po∏o˝onych w bliskim sàsiedztwie zbiorników, moderni- stopniu oczyszczenia, a tylko Isàg znajduje si´ pod wp∏ywem zacje oczyszczalni Êcieków i inne przedsi´wzi´cia, co spowodo- zeurofizowanych wód Pas∏´ki. wa∏o niewàtpliwie ograniczenie ∏adunków zanieczyszczeƒ Do II kategorii podatnoÊci na degradacj´ zaliczono 98 je- wprowadzanych do jezior. Ciàgle jednak êród∏em substancji zior, z których 3 (Gim, Jasne i Jegocin – klasa I) wykazywa∏y biogennych sà tereny u˝ytkowane rolniczo, cz´sto przylegajàce wody bardzo dobrej jakoÊci, 48 (18,7%) dobrej (klasa II) i 47 do obrze˝y zbiorników, niszczona jest strefa brzegowa. Nasila (18,3%) obni˝onej lub z∏ej jakoÊci. Do II klasy czystoÊci kwali- si´ te˝ presja rekreacyjna, obserwuje si´ lokalizowanie licznej fikowa∏y si´ zbiorniki o du˝ych zasobach wód, takie jak: Do- zabudowy letniskowej nad jeziorami, cz´sto obiekty te znajdu- bskie, RoÊ, Mamry Pó∏nocne, Âniardwy. Do klasy III zaliczono jà si´ blisko brzegów i nie majà prawid∏owo rozwiàzanej gospo- tak˝e jeziora du˝e i g∏´bokie, np. Be∏dany, Jeziorak Du˝y, Ju- darki Êciekowej. no, Kalwa, Miko∏ajskie, Niegocin, Âwi´cajty, Ta∏towisko, Wa- Analizujàc stan czystoÊci poszczególnych jezior, dokony- dàg. Najcz´Êciej zbiorniki te obcià˝one by∏y wieloletnià dosta- wano równie˝ porównania ze stanem stwierdzonym w latach wà zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych lub zasila∏y je wody ubieg∏ych. Obserwuje si´ w niektórych z nich zjawiska nieko- silnie zeutrofizowanych dop∏ywów. rzystne, takie jak pog∏´bianie si´ deficytu tlenowego w war- Jeziora zaliczone do III kategorii (75 – 29,2%) charaktery- stwach stagnujàcych latem, wyst´powanie masowych zakwi- zowa∏y si´ przewa˝nie obni˝onà (klasa III – 42 jeziora) lub z∏à tów wód. Dzi´ki uporzàdkowaniu gospodarki Êciekowej za- jakoÊcià wód (poza klasami – 15 jezior). Jezioro Ko∏owin kwa- znaczy∏y si´ równie˝ pozytywne trendy, np. w Niegocinie, lifikowa∏o si´ do I klasy czystoÊci (dane z 1989 r.), póêniejsze Miko∏ajskim, Be∏danach, we wzmiankowanym powy˝ej Je- badania – z roku 2004 – omówiono w dalszej cz´Êci rozdzia∏u. ziorze I∏awskim, polegajàce na polepszeniu wskaêników tro- Jeziora ma∏e i p∏ytkie, najbardziej podatne na degradacj´ ficznych. (poza kategorià) to w przewa˝ajàcej liczbie zbiorniki posiada- jàce wody niezadowalajàcej jakoÊci (klasy III) lub pozaklasowe. CzternaÊcie jezior tej grupy (5,4% ogólnej liczby uj´tych 2.2. Monitoring jezior w roku 2004 w tab. 5 zbiorników) wykazywa∏o dobrà jakoÊç wód (np. I∏gi, KaraÊ, ¸´kuk, Pozezdrze, Stromek), co nale˝y wiàzaç z utrud- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie nionà dostawà zwiàzków po˝ywkowych ze zlewni lub zasila- i Delegatury WIOÂ w Elblàgu i Gi˝ycku w roku 2004 w ramach niem wodami czystych dop∏ywów. sieci wojewódzkiej (regionalnej) przeprowadzi∏y badania 24 je- JeÊli chodzi o stan czystoÊci wód, to najwi´kszà grup´ sta- zior województwa warmiƒsko-mazurskiego – trzy z nich nie by- nowi∏y jeziora zaliczone do klas II i III (40,5% i 42,0%). Ko- ∏y dotàd badane przez WIOÂ. rzystniej natomiast przedstawiajà si´ wyniki oceny, bioràc W dalszej cz´Êci tego podrozdzia∏u zamieszczono krótkie pod uwag´ obj´toÊci wód. Wody dobrej jakoÊci (klasy II) sta- omówienia uzyskanych wyników badaƒ oraz oceny podatnoÊci nowi∏y bowiem blisko 60% ∏àcznej obj´toÊci monitorowanych na degradacj´ i oceny klasyfikacji wód, wykonane na podsta- jezior (ryc. 23 i 24). wie Komunikatów o stanie czystoÊci jezior województwa, przy- Nale˝y podkreÊliç to, ˝e jeziora ma∏e i p∏ytkie, nara˝one gotowanych przez WIOÂ i jego Delegatury. na nadmiernà dostaw´ zanieczyszczeƒ ze zlewni, znacznie

Tabela 9. Wyniki oceny podatnoÊci na degradacj´ oraz klasyfikacji wód jezior badanych przez WIOÂ na terenie województwa warmiƒsko- mazurskiego w latach 1987–2003

PodatnoÊç na degradacj´ Klasy czystoÊci jezior [liczba, %] Razem [liczba, %] I II III NON I 3 1,2% 19 7,4% 5 1,9% 0 0% 27 10,5% II 3 1,2% 48 18,7% 36 14,0% 11 4,3% 98 38,1% III 1 0,4% 17 6,6% 42 16,3% 15 5,8% 75 29,2% Poza kat. 0 0% 14 5,4% 24 9,3% 11 4,3% 49 19,1% Brak danych 0 0% 6 2,3% 1 0,4% 1 0,4% 8 3,1% Razem 7 2,7% 104 40,5% 108 42,0% 38 14,8% 257 100%

44 JEZIORO BARTÑG Ocena ogólna (3,07 punktu) jednoznacznie wskazuje Po∏o˝enie jeziora na obni˝onà jakoÊç wód jeziora Bartàg, czyli III klas´ czysto- • dorzecze: ¸yna Êci. Z ogólnej liczby 15 wzi´tych pod uwag´ w ocenie wskaêni-

• region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – ków tylko 3 (BZT5 latem nad dnem, wartoÊç Êrednia st´˝enia Pojezierze Mazurskie fosforu dla wiosny i lata oraz sucha masa sestonu) mieÊci∏y si´ • wysokoÊç n.p.m.: 110,5 m w granicach klasy I i II. Szczególnie niekorzystne, nie odpo- Podstawowe dane morfometryczne wiadajàce normom, wskaêniki to: Êrednie nasycenie hypolim- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 72,3 ha nionu tlenem, azot mineralny wiosnà, fosforany i fosfor ca∏ko- • g∏´bokoÊç maksymalna: 15,2 m wity nad dnem latem oraz chlorofil „a”. • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,5 m Badania przeprowadzone w I dekadzie wrzeÊnia 1959 roku • obj´toÊç jeziora: 4694,8 tys. m3 (Olszewski i inni 1978) wykaza∏y wystàpienie pog∏´bionego ju˝ • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 2,8 km2 (si´gajàcego 9 m) epilimnionu. St´˝enie tlenu na powierzchni

by∏o wysokie, potem obni˝a∏o si´ do 0,1 mg O2/l na10m. Jezioro Bartàg le˝y niedaleko od granic Olsztyna, na tere- Nad dnem wykryto siarkowodór. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego nie gminy Stawiguda (powiat olsztyƒski). wynosi∏a 2,8 m. Autorzy okreÊlili jezioro jako eutroficzne. Zbiornik przyjmuje wody kilku drobnych cieków Êródpol- nych, a ma∏y, zamykany zastawkà odp∏yw ∏àczy jezioro Bartàg JEZIORO BE¸DANY z Jeziorem Kielarskim. Po∏o˝enie jeziora BezpoÊrednie otoczenie jeziora jest przewa˝nie bezleÊne, • dorzecze: Pisa – Narew – Wis∏a obrze˝e zajmujà ∏àki, pola uprawne i zabudowania. Przy po∏u- • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior dniowym kraƒcu jeziora po∏o˝ona jest wieÊ Bartà˝ek, w której Mazurskich – Pojezierze Mazurskie prowadzi dzia∏alnoÊç Zak∏ad DoÊwiadczalny Instytutu Ho- • wysokoÊç n.p.m.: 116,1 m dowli i Aklimatyzacji RoÊlin w Radzikowie. Przy brzegu pó∏- Podstawowe dane morfometryczne nocnym znajdujà si´ zabudowania wsi Owczarnia, a w nieda- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 940,6 ha lekiej odleg∏oÊci od jeziora le˝y wieÊ Bartàg. WieÊ Bartà˝ek • g∏´bokoÊç maksymalna: 46,0 m jest skanalizowana, oczyszczone mechaniczno-biologicznie • g∏´bokoÊç Êrednia: 10,0 m Êcieki kierowane sà do ziemi (poza zlewnià bezpoÊrednià). Je- • obj´toÊç jeziora: 94 847,6 tys. m3 zioro nie jest zagospodarowane na cele rekreacyjne, ale zloka- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 971,7 km2 lizowano nad nim dwa skupiska indywidualnych domków letniskowych, posadowionych w niedalekiej odleg∏oÊci od brze- Jezioro Be∏dany le˝y w gminie Ruciane-Nida (powiat pi- gów. W planach zagospodarowania przestrzennego Gminy te- ski), w obr´bie Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Nale˝y reny te nie zosta∏y przeznaczone pod zabudow´ rekreacyjnà. ono do kompleksu Wielkich Jezior Mazurskich i stanowi po∏u- Jezioro Bartàg nale˝y do zbiorników przeci´tnie podat- dniowà cz´Êç systemu jezior rynnowych, ciàgnàcych si´ od Ry- nych na degradacj´. Zakwalifikowano je do II kategorii (wy- nu na pó∏nocy do Rucianego-Nidy na po∏udniu. nik punktacji 2,14). Jednak niezbyt du˝a g∏´bokoÊç powoduje Zbiornik jest bezpoÊrednio po∏àczony (przew´˝eniem misy to, ˝e stagnujàca latem warstwa naddenna posiada ma∏à mià˝- jeziornej) z Jeziorem Miko∏ajskim oraz Êluzà i jazem z jezio- szoÊç (od poni˝ej 9 m do dna), a jej obj´toÊç stanowi niewiel- rem Guzianka Ma∏a. Be∏dany zasilajà wody rzeki Wigryni i ma- ki (latem 2004 roku tylko 4%) udzia∏ w obj´toÊci ca∏ego zbior- ∏ych strug z jezior: Smolak, JaÊkowskie i Flos. Najwi´kszym do- nika. Niekorzystny jest tak˝e sposób zagospodarowania zlew- p∏ywem jest rzeka Krutynia, wp∏ywajàca do zatoki Iznockiej. ni bezpoÊredniej (przewaga gruntów ornych). Wody odp∏ywajà na pó∏noc, do Jeziora Miko∏ajskiego. Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie Jezioro Be∏dany jest zbiornikiem g∏´bokim, rynnowym, na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym w pó∏- ciàgnàcym si´ blisko 12,5 km z pó∏nocy na po∏udnie. Zlewni´ nocnej, najg∏´bszej cz´Êci zbiornika (g∏´b. maks. 15,2 m). bezpoÊrednià, liczàcà 9,3 km2, w 83% pokrywajà zwarte kom- Wiosnà wody jeziora wykazywa∏y dobre warunki tlenowe. pleksy leÊne Puszczy Piskiej. Nad jeziorem po∏o˝one sà 4 wsie: Latem na powierzchni nasycenie tlenem by∏o nieco wy˝sze Wygryny, Wierzba, Piaski i Kamieƒ. Do po∏udniowego kraƒca od pe∏nego, na granicy epi- i metalimnionu st´˝enie tlenu za- przylega niewielka cz´Êç Rucianego-Nidy. Wygryny sà skanali- cz´∏o obni˝aç si´ a˝ do ca∏kowitego wyczerpania na 10 m. zowane, Êcieki kierowane sà na oczyszczalni´ w Rucianem-Ni- Od 8 m wyczuwalny by∏ siarkowodór. dzie. Piaski posiadajà sieç sanitarnà (jeszcze nie oddanà Wody jeziora Bartàg charakteryzuje wysoka zawartoÊç g∏ów- do u˝ytku). Âcieki z Wierzby odprowadzane sà na oczyszczal- nych sk∏adników mineralnych i substancji organicznych – ChZT-Cr ni´ w Popielnie, a Kamieƒ nie jest skanalizowany. Do jeziora latem na powierzchni wynosi∏o 38,2 mg O2/l. Wiosnà stwierdzo- bezpoÊrednio odprowadzane sà oczyszczone Êcieki z dwóch no podwy˝szone st´˝enia fosforanów (0,08 mg P/l) i fosforu ca∏- oÊrodków wczasowych – w Piaskach i w Kamieniu. Ponadto kowitego (0,13 mg P/l) oraz pozaklasowe azotu mineralnego do dop∏ywu Be∏dan – Wigryni – kierowane sà Êcieki (powy˝ej (0,84 mg N/l). ZawartoÊç chlorofilu „a” (blisko 30 mg/m3) prze- zarastajàcego jeziora Wigryny, oko∏o 5 km przed ujÊciem kracza∏a normy. Latem st´˝enia fosforu i azotu ca∏kowitego do Be∏dan) z nowej oczyszczalni w Rucianem-Nidzie (nieca- na powierzchni by∏y ni˝sze ni˝ wiosnà (0,053 mg P/l i 1,59 mg ∏e 500 m3/d poza sezonem) po oczyszczeniu mechaniczno-bio- N/l). Chlorofil „a” pozostawa∏ na zbli˝onym poziomie. Widzial- logicznym i po defosfatacji. W lipcu 2002 roku zlikwidowano noÊç krà˝ka Secchiego, wynoszàca w czasie badaƒ wiosen- wylot Êcieków z zak∏adów p∏yt pilÊniowych na oczyszczalni´ nych 2,0 m, latem obni˝y∏a si´ do 1,2 m. Odtlenione wody nad- miejskà. Do jeziora zrzucane sà równie˝ wody z obiektów ry- denne obfitowa∏y w zwiàzki fosforu (0,64 mg P/l) i azot amonowy backich Gospodarstwa Rybackiego PZW w Rucianem-Nidzie. (2,92 mg N/l). Miano coli typu ka∏owego odpowiada∏o klasie I. Zak∏ad pobiera wody z Guzianki Ma∏ej.

45 Oko∏o 2 km na pó∏nocny zachód od Rucianego-Nidy (w rejo- i obecnoÊç siarkowodoru ju˝ w metalimnionie niektórych stanie wsi Wólka) zlokalizowane jest sk∏adowisko odpadów komu- nowisk. nalnych, utworzone na potrzeby miasta i gminy Ruciane-Nida. Stan czystoÊci jeziora Be∏dany w okresie, gdy po∏udniowa W rejonie jeziora Be∏dany znajduje si´ 14 oÊrodków wypo- zatoka by∏a obcià˝ana du˝ym ∏adunkiem zanieczyszczeƒ, od- czynkowych, 11 pól biwakowych, 3 pensjonaty oraz liczna zabu- prowadzanych z Zak∏adów P∏yt PilÊniowych i Wiórowych w Ru- dowa rekreacyjna w Wygrynach i nieliczna w Kamieniu. Âcieki cianem-Nidzie do dop∏ywu jeziora Wigryni, by∏ niezadowalajà- z oÊrodków wypoczynkowych, niepod∏àczonych do kanalizacji, cy (Wróblewska 1998). Lossow (1965) prowadzàc badania gromadzone sà w zbiornikach bezodp∏ywowych. Przez jezioro w 1960, 1962 i 1964 roku wskazywa∏ na obecnoÊç w Êciekach prowadzi odcinek szlaku ˚eglugi Mazurskiej z Miko∏ajek kierowanych do Wigryni licznych, niebezpiecznych dla odbior- do Rucianego-Nidy. Zbiornik stanowi atrakcyjny obiekt nika, substancji organicznych i nieorganicznych. W cz´Êci poni- do uprawiania sportów wodnych, szczególnie ˝eglarstwa. ˝ej zatoki Wigryƒskiej zimà dochodzi∏o do ca∏kowitego zaniku Jezioro Be∏dany ze wzgl´du na korzystne warunki morfo- tlenu, odczuwalny by∏ zapach przetartej miazgi drzewnej. metryczno-zlewniowe zosta∏o zaliczone do II kategorii podat- Zabiegi ochronne powinny zmierzaç do minimalizowania noÊci na degradacj´. Wszystkie wskaêniki, poza wspó∏czynni- dostawy do jeziora zanieczyszczeƒ ze zlewni, poprzez mi´dzy kiem Schindlera (kategoria III), mieszczà si´ w zakre- innymi uporzàdkowanie gospodarki Êciekowej w miejscowo- sach I i II kategorii. Êciach i oÊrodkach nie posiadajàcych kanalizacji. Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku na trzech stanowiskach, wytyczonych w cz´- JEZIORO DOMOWE DU˚E (D¸UGIE SZCZYCIE¡SKIE) Êci po∏udniowej (na wysokoÊci zatoki Wigryƒskiej, g∏´b. 14 m), Po∏o˝enie jeziora w Êrodkowej, najg∏´bszej cz´Êci (g∏´b. 43 m) oraz w cz´Êci pó∏- • dorzecze: Omulew – Narew – Wis∏a nocnej (na wysokoÊci dop∏ywu Krutyni, g∏´b. 36 m). • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – W okresie badaƒ wiosennych, wykonanych w 2 tygodnie Pojezierze Mazurskie po zejÊciu lodów, wody jeziora by∏y wymieszane i dostatecznie • wysokoÊç n.p.m.: 140,2 m* natlenione. Na powierzchni zaznaczy∏o si´ przesycenie tlenem, Podstawowe dane morfometryczne nad dnem stwierdzono oko∏o 70% nasycenia pe∏nego. Latem • powierzchnia zwierciad∏a wody: 62,1 ha ostrej termoklinie towarzyszy∏y silne ubytki tlenowe. Na 7–8 me- • g∏´bokoÊç maksymalna: 5,4 m trach tlen obni˝a∏ si´ do Êladów, a hypolimnion by∏ ca∏kowicie • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,8 m odtleniony. Nie stwierdzono obecnoÊci siarkowodoru w g∏´b- • obj´toÊç jeziora: 1749,8 tys. m3 szych warstwach jeziora, który w roku 1998 by∏ ju˝ wyczuwalny • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 4,26 km2 od8m. * wg pomiarów z 1999 roku Zarzàdu Melioracji i Urzàdzeƒ Poziom substancji organicznych latem w warstwie po- Wodnych w Olsztynie – Rejonowego Oddzia∏u w Szczytnie wierzchniowej nale˝y uznaç jako umiarkowany lub podwy˝szony, ChZT-Cr wynosi∏o ponad 30 mg O2/l na stanowiskach po- Jezioro Domowe Du˝e znajduje si´ w granicach admini- ∏udniowym i Êrodkowym oraz blisko 30 mg O2/l w cz´Êci pó∏- stracyjnych Szczytna. Teren otaczajàcy wschodnià cz´Êç zbior- nocnej. Wiosnà fosfor i azot wykazywa∏y wartoÊci umiarkowa- nika le˝y w obr´bie miasta, a obrze˝e cz´Êci zachodniej – na te- ne (0,057–0,097 mg P/l i 1,09–1,49 mg N/l). Latem na po- renie Gminy Wiejskiej Szczytno. wierzchni fosfor ca∏kowity by∏ ni˝szy (Êrednia – 0,035 mg P/l). Domowe Du˝e przyjmuje wody niewielkiego, zarastajàce- W czasie cyrkulacji wiosennej chlorofil „a” na stanowisku po- go cieku (dop∏yw z zachodu). Wody odprowadzane sà do Do- ∏udniowym i Êrodkowym by∏ wysoki (ponad 30 mg/m3), a w cz´- mowego Ma∏ego. Êci pó∏nocnej wynosi∏ 14,7 mg/m3. Podczas badaƒ wykonanych Tereny le˝àce w obr´bie miasta, przy pó∏nocnej cz´Êci w czasie letniej stratyfikacji wartoÊci tego wskaênika by∏y zbiornika, otoczone sà zapleczem zabudowy miejskiej Bartnej znacznie ni˝sze (7,3–12,3 mg/m3) i odpowiada∏y klasie II. Wi- Strony. Od strony wschodniej, w bezpoÊrednim sàsiedztwie dzialnoÊç krà˝ka Secchiego wiosnà wynosi∏a 1,1–1,6 m, latem – zbiornika, znajdujà si´ tereny zielone, przy cz´Êci po∏udniowo- 1,5–1,7 m. Odtlenione wody naddenne kumulowa∏y znaczne -wschodniej – pla˝a miejska z molem oraz Mi´dzyszkolny iloÊci zwiàzków fosforu. Miano coli typu ka∏owego mieÊci∏o si´ OÊrodek Sportowy. Od strony po∏udniowej jezioro otacza zie- w I klasie czystoÊci. leƒ miejska, ogródki dzia∏kowe i tereny zagospodarowane rol- Sumaryczny wynik punktacji (2,27) pozwala zakwalifiko- niczo, a przy zachodniej cz´Êci le˝à Korpele i Kamionek. Osie- waç wody jeziora Be∏dany do II klasy czystoÊci. W ocenie su- dle Kamionek jest skanalizowane, Êcieki odprowadzane sà marycznej niekorzystne okaza∏y si´: warunki tlenowe hypolim- do kanalizacji miejskiej Szczytna. WieÊ Korpele nie ma kanali- nionu latem, zwiàzki fosforu w odtlenionej strefie naddenej zacji sanitarnej. Jezioro nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ oraz chlorofil „a” i widzialnoÊç krà˝ka Secchiego. Nale˝y pod- punktowych, jednak zagro˝enie stanowià wody deszczowe, od- kreÊliç, ˝e w stosunku do wyników uzyskanych w roku 1998 prowadzane 9 wylotami z terenu miasta i z obiektów przemy- (Komunikat Delegatury WIOÂ w Gi˝ycku, 1998) obserwuje si´ s∏owych Szczytna takich jak fabryka mebli, zak∏ady lniarskie. pozytywne trendy w zmianach wartoÊci niektórych wskaêników Jezioro mo˝e byç tak˝e zanieczyszczane Êciekami przedostajà- (np. brak siarkowodoru, ni˝szy poziom fosforu i azotu amono- cymi si´ z nieszczelnych studzienek kanalizacyjnych kolektora wego w strefie przydennej latem, wy˝sza przeêroczystoÊç. Na- t∏ocznego z Kamionka oraz Êciekami gromadzàcymi si´ stàpi∏a tak˝e zmiana klasyfikacji z III (wynik punktacji bliski na gruncie podczas awarii przepompowni w Bartnej Stronie. wartoÊci granicznej dla klasy II i II) w 1998 roku na kla- Kàpielisko miejskie, znajdujàce si´ w pobli˝u dwóch wylotów s´ II w 2004 roku. kolektorów deszczowych, zosta∏o w 2002 roku zamkni´te przez Dane pochodzàce z wrzeÊnia 1950 roku (Olszewski, Pas- Paƒstwowà Inspekcj´ Sanitarnà, g∏ównie ze wzgl´du na kwe- chalski 1959) wykaza∏y znaczne odtlenienie wód g∏´bszych stionowane parametry fizykochemiczne wód. W planach

46 zagospodarowania przestrzennego Domowemu Du˝emu przy- Znaczne prze˝yênienie wód stwierdzono w latach 70-tych pisano pe∏nienie funkcji rekreacyjnych dla mieszkaƒców (Drozd i inni 1974), w roku 1985 (Komunikat nr 11, Szczytna i turystów. OBiKÂ 1987), a tak˝e w latach póêniejszych (prace magister- Jezioro Domowe Du˝e nale˝y zaliczyç do grupy zbiorników skie Zak∏adu Ochrony i Rekultywacji Jezior Uniwersytetu podatnych na degradacj´, zakwalifikowano je do III kategorii. Warmiƒsko-Mazurskiego). Wskaêniki zlewniowe takie jak wymiana wody w roku, wspó∏- Poprawa stanu czystoÊci wód zbiornika wymaga ogranicze- czynnik Schindlera oraz sposób zagospodarowania zlewni (ró˝- nia dop∏ywu zanieczyszczeƒ ze zlewni, a nast´pnie przeprowa- norodnoÊç) mieÊci∏y si´ w zakresie ustalonym dla kategorii II. dzenia stosownych zabiegów rekultywacyjnych powodujàcych Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- redukcj´ zwiàzków biogennych w jeziorze. tynie na dwóch stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w najg∏´bszej partii cz´Êci zachodniej, o g∏´bokoÊci maksymal- JEZIORO DOMOWE MA¸E (MIEJSKIE SZCZYCIE¡SKIE) nej 5,4 m i cz´Êci wschodniej si´gajàcej 3,7 m, wokó∏ której Po∏o˝enie jeziora znajduje si´ zabudowa miejska. • dorzecze: Omulew – Narew – Wis∏a W czasie badaƒ wiosennych natlenienie wód by∏o dobre, • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – bliskie pe∏nego. Latem na powierzchni stwierdzono przesyce- Pojezierze Mazurskie nie tlenem lub natlenienie pe∏ne, ale nad dnem wystàpi∏ g∏´bo- • wysokoÊç n. p. m.: oko∏o 140 m ki deficyt tlenowy (Êlady tlenu na 2 m stanowiska p∏ytszego). Podstawowe dane morfometryczne* Wody jeziora Domowego Du˝ego cechuje wysoka zawar- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 11,4 ha toÊç g∏ównych sk∏adników mineralnych. Zaznaczajà si´ pod- • g∏´bokoÊç maksymalna: 3,8 m wy˝szone st´˝enia jonów sodowych i chlorkowych (Êrednie • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,2 m wartoÊci – 22 mg Na/l i 39 mg Cl/l). Fakt ten niewàtpliwie na- • obj´toÊç jeziora: 255,2 tys. m3 le˝y wiàzaç z dop∏ywem wód deszczowych z terenu Szczytna. • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 5,94 km2 St´˝enia tych jonów by∏y o oko∏o 1/3 ni˝sze ni˝ w wodach Do- * wg pomiarów w∏asnych: Drozd, Lossow i Wi´c∏awski (1974) mowego Ma∏ego. W czasie badaƒ wiosennych na obu stanowiskach stwierdzo- Jezioro Domowe Ma∏e jest niewielkim i p∏ytkim zbiorni- no podwy˝szone st´˝enie fosforu ca∏kowitego (Êrednia – bli- kiem, po∏o˝onym w obr´bie Szczytna i z tego powodu z pewno- sko 0,12 mg P/l) i wysokie (Êrednia – 2,83 mg N/l) azotu ca∏ko- Êcià podlega silnej eutrofizacji. Posiada ono po∏àczenie z jezio- witego. Fosforany wyst´powa∏y w iloÊciach niewielkich, a g∏ów- rem Domowym Du˝ym. Wody odprowadzane sà do Kana∏u nà form´ azotu (oko∏o 85%) stanowi∏ azot organiczny. Chloro- Domowego, uchodzàcego do Sawicy poni˝ej Saska Ma∏ego. fil „a” nie przekracza∏ 44 mg/m3, widzialnoÊç wynosi∏a W planach zagospodarowania przestrzennego Domowe Ma∏e 1,2 i 1,1 m. Latem jakoÊç wód by∏a gorsza, co znalaz∏o wyraz w po- i Domowe Du˝e uj´te sà jako zbiorniki „pe∏niàce funkcje re- ziomie fosforu i azotu ca∏kowitego (0,15 mg P/l i 3,56 mg N/l). kreacyjne dla mieszkaƒców miasta Szczytna oraz turystów”, co Bardzo wysokie wartoÊci przyjmowa∏y tak˝e wskaêniki wymaga wykonania stosownych przedsi´wzi´ç ze strony w∏adz intensywnoÊci produkcji pierwotnej – chlorofil „a” (Êrednia – miasta, majàcych na celu ograniczenie lub wyeliminowanie do- 147 mg/m3) i sucha masa sestonu (Êrednia – 29 mg/l). Widzial- p∏ywu zanieczyszczonych wód do jezior („Raport dot. wp∏ywu noÊç krà˝ka Secchiego spad∏a do 0,5 m. Latem obni˝one by∏o wód opadowych do jezior miejskich”, Wydzia∏ Rozwoju Miasta te˝ (do wartoÊci mieszczàcych si´ w zakresie klasy II) miano co- Urz´du Miejskiego w Szczytnie). li typu ka∏owego. Zlewni´ bezpoÊrednià, wytyczonà przy uwzgl´dnieniu tych Ocena ogólna (wynik punktacji 3,55) wskazuje na z∏à, po- obszarów miasta, z których odprowadzane sà wody deszczowe, zaklasowà jakoÊç wód jeziora Domowego Du˝ego. Wi´kszoÊç w blisko 85% zajmuje zabudowa miejska. Szczytno jest skana- okreÊlonych wskaêników nie odpowiada∏a normom. lizowane. Domowe Ma∏e, poza wodami opadowymi odprowa- Badania wykonane przez WIOÂ w Olsztynie (zlecenie dzanymi z terenu miasta 11 kolektorami, nie ma zarejestrowa- Urz´du Miasta w Szczytnie) w II po∏owie wrzeÊnia 2003 roku nych punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. Urzàd Miejski równie˝ jednoznacznie wskazywa∏y na znaczne prze˝yênienie w Szczytnie okreÊli∏ zadania, jakie nale˝y wykonaç celem wyeli- wód jeziora Domowego Du˝ego. OkreÊlone wskaêniki troficz- minowania lub zmniejszenia zagro˝enia ze strony wód opado- ne utrzymywa∏y si´ na poziomie stwierdzonym latem rowych – mi´dzy innymi budow´ kolektorów opaskowych, od- ku 2004. W powierzchniowej warstwie osadów dennych zazna- prowadzajàcych wody opadowe bezpoÊrednio do Kana∏u Do- czy∏a si´ podwy˝szona, w stosunku do t∏a geochemicznego, za- mowego. wartoÊç miedzi (oko∏o 40 ppm) oraz wysoka – cynku Jezioro Domowe Ma∏e jako ma∏y, p∏ytki, polimiktyczny (380 ppm). ZawartoÊç o∏owiu (52 ppm) by∏a dwukrotnie ni˝sza zbiornik wykazuje niskà odpornoÊç na wp∏ywy zlewniowe. Pla- ni˝ w osadach Domowego Ma∏ego. Tylko zawartoÊç cynku od- suje si´ ono poza kategoriami podatnoÊci na degradacj´ (wy- powiada∏a III klasie wg propozycji klasyfikacji osadów wod- nik punktacji 3,71). Wszystkie okreÊlone w ocenie wskaêniki nych (Bojakowska 2001), do której zalicza si´ osady Êrednio mieszczà si´ w zakresach kategorii III (wymiana wody w roku zanieczyszczone. Rt´ç wyst´powa∏a w iloÊciach charaktery- i wspó∏czynnik Schindlera) lub poza kategoriami (pozosta∏e). stycznych dla t∏a geochemicznego. ZawartoÊç kadmu kszta∏to- Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- wa∏a si´ na poziomie 1 ppm. tynie na jednym stanowisku pomiarowym, zlokalizowanym W po∏owie sierpnia 1952 roku Olszewski i Paschalski w najg∏´bszej cz´Êci jeziora. (1959) wykazali niewielkie zró˝nicowanie termiczne w obr´bie W czasie badaƒ wiosennych natlenienie wód by∏o dobre. profilu pionowego (22,3–19,9°C). Ubytki tlenu, podobnie jak Latem na powierzchni stwierdzono przesycenie tlenem obecnie, zaczyna∏y si´ ju˝ od 2 m i nad dnem wyst´powa∏y Êla- (140%), a nad dnem, pomimo polimiktycznego charakteru dy (0,1 mg O2/l). WidzialnoÊç wynosi∏a 0,5 m. zbiornika, deficyt tlenowy (45% nasycenia pe∏nego).

47 Wody jeziora Domowego Ma∏ego charakteryzuje wysoka JEZIORO GARDZIE¡ zawartoÊç g∏ównych sk∏adników mineralnych. Zwracajà uwag´ Po∏o˝enie jeziora wysokie st´˝enia jonów sodowych i chlorków w obu okresach • dorzecze: Osa – Wis∏a badawczych (oko∏o 33 mg Na/l i nieco ponad 55 mg Cl/l). Po- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie dobnie wysokie wartoÊci st´˝eƒ jonów sodowych i chlorkowych • wysokoÊç n.p.m.: 102,7 m obserwowano w roku 1985 (Komunikat nr 11, OBiKÂ 1987). Podstawowe dane morfometryczne Wody jeziora latem 2004 roku by∏y tak˝e zasobne w substancje • powierzchnia zwierciad∏a wody: 85,5 ha organiczne, ChZT-Cr latem na powierzchni wynosi∏o 52,6 mg • g∏´bokoÊç maksymalna: 2,1 m

O2/l, a BZT5 – 12,4 mg O2/l. Wiosnà stwierdzono podwy˝szo- • g∏´bokoÊç Êrednia: 1,2 m ne, pozaklasowe (1,0 mg N/l) st´˝enie azotu mineralnego i wy- • obj´toÊç jeziora: 1020,9 tys. m3 sokie (2,3 mg N/l) azotu organicznego, a w obu okresach poza- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 9,1 km2 klasowà zawartoÊç (Êrednia – 3,37 mg N/l) azotu ca∏kowitego. Fosforany wiosnà mieÊci∏y si´ w zakresie st´˝eƒ niskich Jezioro znajduje si´ w zachodniej cz´Êci Pojezierza I∏aw- (0,011 mg P/l), natomiast fosfor ogólny wiosnà i latem by∏ wy- skiego, oko∏o 6 km na pó∏noc od I∏awy, w gminie I∏awa, na te- soki (Êrednia – 0,18 mg P/l). Wysoka zasobnoÊç w substancje renie Parku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego. biogenne sprzyja∏a nadmiernej produkcji pierwotnej, o czym Zbiornik le˝y w po∏udniowej cz´Êci subglacjalnej rynny sie- Êwiadczy zawartoÊç suchej masy sestonu (10,6 i 19,0 mg/l) oraz miaƒsko-gardzieƒskiej, odwadnianej przez Os´, bioràcà swój chlorofilu „a” (91,5 i 181,5 mg/m3; wartoÊç dopuszczalna dla poczàtek z jeziora Parkun. Rzeka uchodzi do pó∏nocnej cz´Êci klasy III – 25 mg/m3). Silne zakwity ogranicza∏y widzialnoÊç Gardzienia, a wyp∏ywa z jego po∏udniowego kraƒca. Ca∏y ob- do 0,7–0,6 m. Miano coli typu ka∏owego, zarówno wiosnà jak szar zlewni ca∏kowitej pokrywajà lasy, nie ma w niej terenów i latem, na powierzchni odpowiada∏o klasie I, nad dnem – II. zabudowanych. Ocena ogólna (wynik punktacji 3,36) Êwiadczy o z∏ej, poza- Cechy naturalne zwiàzane z morfometrià misy jeziornej klasowej jakoÊci wód jeziora. Wi´kszoÊç uwzgl´dnionych powodujà, ˝e zbiornik wykazuje ma∏à odpornoÊç na wp∏ywy w niej wskaêników nie odpowiada∏a normom. Korzystne war- zewn´trzne i zosta∏ zakwalifikowany do III kategorii podat- toÊci wykazywa∏o jedynie st´˝enie tlenu nad dnem latem i fos- noÊci na degradacj´. Niekorzystne warunki morfometryczne forany wiosnà na powierzchni. ∏agodzone sà poprzez stosunki hydrologiczne oraz leÊnà Olszewski i Paschalski (1959) w po∏owie sierpnia 1952 rozlewni´. ku stwierdzili niewielkie zró˝nicowanie termiczne w profilu Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura pionowym g∏´boczka (23,0–20,2°C) i wyraêne tlenowe (spadek WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- nawet do 0,2 mg O2/l nad dnem). WidzialnoÊç krà˝ka Secchie- zowanym w Êrodkowej, najg∏´bszej cz´Êci zbiornika. go wynosi∏a 0,6 m. Jezioro Gardzieƒ jest zbiornikiem p∏ytkim, polimiktycz- Znaczne prze˝yênienie wód jeziora, podobnie jak Domo- nym, wykazujàcym w obu okresach badawczych dobre warun- wego Du˝ego, obserwowane by∏o ju˝ od wielu lat (Drozd i in- ki tlenowe. ni 1974; Komunikat nr 11, OBiKÂ 1987; prace magisterskie Wody jeziora charakteryzuje niska zasobnoÊç w podstawo- Zak∏adu Ochrony i Rekultywacji Jezior Uniwersytetu Warmiƒ- we sk∏adniki mineralne i wysoka, odpowiadajàca III klasie, sko-Mazurskiego). zawartoÊç substancji organicznych (ChZT-Cr – 48,3 mg O2/l) Badania przeprowadzone przez WIOÂ w Olsztynie pod ko- latem na powierzchni. Fosfor ca∏kowity (wartoÊç Êrednia niec wrzeÊnia 2003 roku na zlecenie Urz´du Miejskiego 0,10 mg P/l) i azot ca∏kowity (Êrednia 1,42 mg N/l) kszta∏towa- w Szczytnie, podobnie jak obecne, wskazywa∏y na wysoki stan ∏y si´ na poziomie umiarkowanym. Chlorofil „a” w obu okre- troficzny jeziora (przesycenie tlenem na powierzchni i wyraêny sach (Êrednia 14,7 mg/m3) by∏ zbli˝ony do wartoÊci granicznej deficyt tlenowy nad dnem, niska widzialnoÊç krà˝ka Secchiego, mi´dzy II i III klasà, widzialnoÊç niska – 0,4 m. Miano coli ty- wysoka zasobnoÊç w zwiàzki organiczne i substancje biogenne pu ka∏owego mieÊci∏o si´ w granicach klasy I. oraz bardzo wysoka, mimo praktycznie wczesnojesiennej pory, Ocena ogólna (2,20 punktu) pozwala zaliczyç wody jeziora zawartoÊç chlorofilu „a” – 170 mg/m3). Miano coli typu ka∏o- do II klasy czystoÊci. Najmniej korzystne wskaêniki to ChZT- wego wskazywa∏o na klas´ III. Badania powy˝sze obejmowa∏y -Cr i BZT5 (III klasa) oraz widzialnoÊç krà˝ka Secchiego (po- tak˝e analiz´ wybranych metali ci´˝kich w powierzchniowej za klasami). warstwie osadów dennych. Stwierdzono nieco podwy˝szony Badania wykonane przez WIOÂ w Olsztynie w 1996 roku poziom miedzi (50 ppm) i kadmu (1,2 ppm) oraz doÊç wysoki tak˝e wskazywa∏y na II klas´ czystoÊci (wynik punktacji 1,89). cynku (623 ppm) i o∏owiu (108 ppm). Rt´ç wyst´powa∏a w ilo- Ni˝sze od obecnych by∏y wartoÊci niektórych wskaêników, np. Êciach zbli˝onych do t∏a geochemicznego. ZawartoÊç o∏owiu chlorofilu „a” i widzialnoÊci krà˝ka Secchiego. i cynku odpowiada∏a klasie III wg propozycji klasyfikacji poda- LeÊna zlewnia, brak punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ i innej przez Bojakowskà (2001); do klasy tej zalicza si´ osady nych form antropogennego oddzia∏ywania sprzyjajà utrzymywa- Êrednio zanieczyszczone. Podwy˝szone iloÊci analizowanych niu si´ zadowalajàcej jakoÊci wód zbiornika. Przep∏ywajàca przez metali ci´˝kich w osadach dennych jeziora Domowego Ma∏e- jezioro Osa, której górny odcinek le˝y w obszarze leÊnym, mo˝e go nale˝y wiàzaç z dop∏ywem do zbiornika wód deszczowych te˝ w pewnym stopniu modyfikowaç chemizm wód jeziora. z terenu Szczytna. Zahamowanie procesów eutrofizacji jeziora mo˝e nastàpiç JEZIORO GUZIANKA MA¸A poprzez ograniczenie dostawy zanieczyszczeƒ ze zlewni oraz Po∏o˝enie jeziora poprzez zastosowanie specjalnych metod rekultywacji. • dorzecze: Pisa – Narew – Wis∏a • region fizycznogeograficzny: Równina Mazurska – Pojezierze Mazurskie

48 • wysokoÊç n.p.m.: 117,7 m Umiarkowane obcià˝enie jeziora materia∏em wnoszonym Podstawowe dane morfometryczne przez zlewni´, wynikajàce z obecnoÊci obszarów bezodp∏ywo- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 36,8 ha wych, du˝ych spadków terenu, braku cieków oraz leÊne otocze- • g∏´bokoÊç maksymalna: 13,3 m nie (Bajkiewicz-Grabowska 1989) nie sprzyjajà wystàpieniu • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,6 m objawów hypertrofizacji. Badania przeprowadzone w ro- • obj´toÊç jeziora: 989,9 tys. m3 ku 1998 (Wróblewska 1998) równie˝ wskazywa∏y na II klas´ • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 111,9 km2 czystoÊci, ale wynik punktacji (2,47) by∏ bliski wartoÊci granicznej mi´dzy II i III klasà. Jezioro Guzianka Ma∏a le˝y w granicach miasta Ruciane- Badania przeprowadzone na poczàtku lat 50. (Olszewski -Nida (powiat piski), na terenie Mazurskiego Parku Krajobra- i Paschalski 1959) wykaza∏y wystàpienie niekorzystnych warun- zowego. ¸àczy si´ ono krótkim przew´˝eniem z Guziankà ków tlenowych, w meta- i hypolimnionie obecny by∏ siarkowodór. Wielkà, a przez Êluz´ i jaz przy kraƒcu zachodnim nast´puje odp∏yw wód do jeziora Be∏dany. JEZIORO GUZIANKA WIELKA Zlewni´ bezpoÊrednià, zajmujàcà 72 ha, prawie ca∏kowicie Po∏o˝enie jeziora pokrywajà lasy Puszczy Piskiej. W rejonie zbiornika nie ma wsi. • dorzecze: Pisa – Narew – Wis∏a Zabudow´ rekreacyjnà stanowià tylko nieliczne domki letni- • region fizycznogeograficzny: Równina Mazurska – skowe, zlokalizowane w pobli˝u Êluzy Guzianka oraz pole bi- Pojezierze Mazurskie wakowe. Przez zachodnià cz´Êç zbiornika prowadzi szlak • wysokoÊç n.p.m.: 117,7 m ˝eglugi Êródlàdowej Miko∏ajki – Ruciane-Nida oraz trasa licz- Podstawowe dane morfometryczne nie przep∏ywajàcych ˝aglówek, kajaków i ∏odzi motorowych. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 59,6 ha Guzianka Ma∏a nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ • g∏´bokoÊç maksymalna: 25,5 m punktowych. • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,5 m Cechy morfometryczne powodujà to, ˝e zbiornik oceniono • obj´toÊç jeziora: 3894,6 tys. m3 jako bardzo podatny na wp∏ywy zlewniowe i plasujàcy si´ poza • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 110,0 km2 kategoriami podatnoÊci na degradacj´ (wynik punktacji 3,57). Ten niekorzystny uk∏ad ∏agodzi ÊródleÊne po∏o˝enie zbiornika. Guzianka Wielka wchodzi w sk∏ad po∏udniowej cz´Êci sys- Badania jakoÊci wód jeziora przeprowadzi∏a Delegatura temu Wielkich Jezior Mazurskich. Po∏o˝ona jest w granicach WIOÂ w Gi˝ycku na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- miasta Ruciane-Nida (powiat piski), w obr´bie Mazurskiego zowanym w najg∏´bszej, Êrodkowej partii (g∏´b. maks. 13,3 m). Parku Krajobrazowego. Na pó∏nocy ∏àczy si´ z Guziankà Ma- Badania wiosenne wykonane zosta∏y w 2 tygodnie po zej- ∏à, a na po∏udniu – z Jeziorem Nidzkim. Êciu lodów. Wody na powierzchni by∏y ju˝ podgrzane do bli- Zlewni´ bezpoÊrednià, o powierzchni 1,9 km2, w blisko 9°C i przesycone tlenem (do oko∏o 140%), a nad dnem tlen sko 90% pokrywajà lasy Puszczy Piskiej, 7% stanowià zabudo- nie wyst´powa∏. Brak pe∏nej cyrkulacji wiosennej nie ma jed- wania Rucianego-Nidy. Nad jeziorem znajdujà si´ 4 oÊrodki nak charakteru sta∏ego, bowiem wiosnà 1998 roku wody uleg∏y wypoczynkowe. Prowadzi przez nie szlak ˚eglugi Mazurskiej wymieszaniu i w ca∏ym profilu pionowym stwierdzono wyst´- z Miko∏ajek do Rucianego-Nidy. powanie tlenu. Latem 2004 roku p∏ytki i ciep∏y (do 24,5°C Jezioro nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punkto- na powierzchni) epilimnion wykazywa∏ dobre warunki tlenowych. Do 1993 roku odprowadzano do niego Êcieki (obecnie we, w górnej cz´Êci metalimnionu tlen obni˝a∏ do Êladów i na- wywo˝one na oczyszczalni´ miejskà) z oÊrodka „Bielanka” st´pnie zanika∏. Siarkowodór pojawi∏ si´ ju˝ na 6 m. w Rucianem-Nidzie. Od 2003 roku OÊrodek Szkoleniowo-Wy- Wody jeziora Guzianka Ma∏a cechuje umiarkowana zawar- poczynkowy w Rucianem-Nidzie odprowadza oczyszczone toÊç g∏ównych sk∏adników mineralnych, o czym Êwiadczy prze- Êcieki do ziemi, w odleg∏oÊci oko∏o 150 m od pó∏nocno- wodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà (210 µS/cm). Wskaê- -wschodniego brzegu zbiornika. niki okreÊlajàce zawartoÊç substancji organicznych latem Warunki morfometryczno-zlewniowe wskazujà na znacznà na powierzchni (BZT5 i ChZT-Cr) mieÊci∏y si´ w zakresie kla- podatnoÊç jeziora na degradacj´. Wynik punktacji (2,71) decy- sy II. St´˝enia fosforu i azotu ca∏kowitego nie by∏y wysokie, ich dowa∏ o zakwalifikowaniu go do III kategorii. Wskaênikami wartoÊci Êrednie dla epilimnionu z obu okresów badaƒ wynosi- korzystnymi sà g∏´bokoÊç Êrednia i zagospodarowanie zlewni ∏y – 0,047 mg P/l i 1,29 mg N/l. Latem warstwa naddenna obfi- bezpoÊredniej (zdecydowana przewaga lasów). towa∏a w zwiàzki fosforu (0,51 mg P/l) i azot amonowy Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura (4,63 mg N/l). Chlorofil „a” by∏ wysoki w kwietniu WIOÂ w Gi˝ycku na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- (37,2 mg/m3), co korelowa∏o z masowym rozwojem sinic i z∏o- zowanym w najg∏´bszej partii jeziora. towiciowców w tym czasie. Latem wskaênik ten odpowiada∏ W okresie wiosennym, podobnie jak w przypadku Guzianki klasie II (10,3 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wiosnà Ma∏ej, nie nastàpi∏o pe∏ne wymieszanie wód. Na powierzchni by∏a bardzo niska (0,7 m), latem nieco wy˝sza (1,1 m). Miano temperatura by∏a ju˝ podwy˝szona (8°C), a nasycenie tlenem coli typu ka∏owego nie przekracza∏o norm klasy I. si´ga∏o 140%. Wody naddenne od 18 m by∏y ca∏kowicie pozba- Niektóre wyniki badaƒ wód Guzianki Ma∏ej z 2004 roku wione tlenu i wyst´powa∏ w nich siarkowodór. W roku 1998 cyr- (chlorofil „a”, widzialnoÊç krà˝ka Secchiego, poziom zwiàzków kulacja wiosenna by∏a pe∏na (Wróblewska 1998). Latem 2004 fosforu i azotu w warstwie naddennej latem, obecnoÊç siarko- roku deficyt tlenowy w zbiorniku zosta∏ pog∏´biony. P∏ytki, silnie wodoru w metalimnionie oraz liczebnoÊç i sk∏ad gatunkowy ogrzany, si´gajàcy 3 m epilimnion wykazywa∏ dobre natlenienie. planktonu) mogà wskazywaç na wysoki stopieƒ zeutrofizowa- Na 7 m tlen zanika∏, od 9 m wyczuwalny by∏ siarkowodór. nia zbiornika. Jednak sumaryczna ocena (wynik punkta- ZawartoÊç g∏ównych sk∏adników mineralnych w wodach je- cji 2,33) pozwala zakwalifikowaç jezioro do II klasy czystoÊci. ziora jest doÊç niska, przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa

49 wiosnà (210 µS/cm) mieÊci∏a si´ w granicach klasy I. Wskaêni- skim), uchodzàcy do po∏udniowo-wschodniej cz´Êci zbiornika ki okreÊlajàce poziom zwiàzków organicznych odpowiada- i wyp∏ywajàcy z po∏udniowej cz´Êci odnogi zachodniej.

∏y I lub II klasie czystoÊci (ChZT-Cr i BZT5 na powierzchni). Nad jeziorem znajdujà si´ liczne obiekty rekreacyjne: W obu okresach badawczych st´˝enie fosforu ca∏kowitego oÊrodki wypoczynkowe (w Pasymiu, we wsiach Otole i Tylko- w warstwie powierzchniowej by∏o podwy˝szone (0,12 wo), kompleksy domków letniskowych (w Mi∏ukach, w Krzy- i 0,17 mg P/l), a poziom azotu ca∏kowitego umiarkowany (Êred- wonodze, Rudziskach Pasymskich, Micha∏kach i Pasymiu) oraz nia – 1,32 mg N/l). W czasie badaƒ wiosennych widzialnoÊç pola biwakowe. krà˝ka Secchiego by∏a niska (0,9 m), chlorofil „a” – wysoki Oczyszczalnia w Pasymiu odprowadza do cieku (rowu me- (58,5 mg/m3). W okresie pe∏nej letniej stagnacji zawartoÊç lioracyjnego), uchodzàcego do po∏udniowego kraƒca odnogi chlorofilu „a” spad∏a do oko∏o 6 mg/m3, a widzialnoÊç wzros∏a wschodniej jeziora, oczyszczone mechaniczno-biologicznie do 2,1 m. W przydennej, beztlenowej warstwie st´˝enie fosfo- i po defosfatacji Êcieki z Pasymia oraz z innych miejscowoÊci. ru latem by∏o bardzo wysokie (0,51 mg P/l), wysoka te˝ by∏a za- Âcieki bytowe z oÊrodków w Pasymiu równie˝ kierowane sà wartoÊç jonów amonowych (3,74 mg N/l). Stan sanitarny, ocena oczyszczalni´. Pozosta∏e obiekty rekreacyjne, zlokalizowane niony na podstawie miana coli typu ka∏owego, by∏ dobry. nad jeziorem, wyposa˝one sà w zbiorniki bezodp∏ywowe. Ocena ogólna (wynik punktacji 2,47) pozwala jeszcze zali- Pod koniec lat osiemdziesiàtych i na poczàtku dziewi´çdziesià- czyç wody Guzianki Wielkiej do II klasy czystoÊci, praktycznie tych ubieg∏ego stulecia zaprzestano odprowadzania Êcieków jest to pogranicze klasy II i III. WczeÊniejsze dane, pochodzàce do jeziora z fabryki konserw i mleczarni w Pasymiu oraz z nie- z 1998 roku (Wróblewska 1998), tak˝e wykaza∏y podobny wy- czynnego obecnie oÊrodka wypoczynkowego w Rudziskach Pa- nik oceny i klas´ II. Wskaêniki troficzne takie jak fosfor ca∏ko- symskich. wity, chlorofil „a”, widzialnoÊç krà˝ka Secchiego oraz uk∏ad Ocena podatnoÊci na degradacj´ pozwala zaliczyç jezioro tlenowy i wysoki pu∏ap wyst´powania siarkowodoru wskazywaç Kalwa do II kategorii, co wskazuje na umiarkowanà presj´ mogà na mocno zaawansowanà eutrofizacj´. zlewni. Najmniej korzystne wskaêniki, mieszczàce si´ w grani- Olszewski i Paschalski (1959) zwracali uwag´ na to, ˝e ten cach III kategorii, to iloraz obj´toÊci jeziora i d∏ugoÊci linii eutroficzny, silnie uwarstwiony zbiornik znajduje si´ „pod wy- brzegowej oraz procent stratyfikacji wód. Niewàtpliwie dosta- bitnie s∏abym dzia∏aniem wiatru”. Letni uk∏ad termiczno-tle- wa zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych (Êcieki z oczyszczalni nowy na poczàtku lat pi´çdziesiàtych charakteryzowa∏ si´ wy- i Êcieki deszczowe z Pasymia) oraz du˝a presja rekreacyjna sta- st´powaniem miernie natlenionego epilimnionu, ostrej oksykli- nowià czynniki sprzyjajàce utrzymywaniu si´ obni˝onej jakoÊci ny i beztlenowego (z obecnoÊcià siarkowodoru) hypolimnionu. wód jeziora. Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olszty- JEZIORO KALWA nie na 3 stanowiskach, zlokalizowanych w najg∏´bszych partiach Po∏o˝enie jeziora odnogi wschodniej (g∏´b. maks. 14,1 m) oraz w Êrodkowej i po∏u- • dorzecze: Kalwa – Kiermas – Pisa – Wadàg – ¸yna dniowej cz´Êci odnogi zachodniej (g∏´b. maks. 16,0 m i 31,7 m). • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora, jeszcze w znacz- Pojezierze Mazurskie nym stopniu wych∏odzone, wykazywa∏y dobre warunki tleno- • wysokoÊç n.p.m.: 136,9 m we. Latem warstwa powierzchniowa posiada∏a natlenienie bli- Podstawowe dane morfometryczne skie pe∏nego, w warstwie skokowej tlen obni˝a∏ si´ do Êladów, • powierzchnia zwierciad∏a wody: 562,2 ha hypolimnion by∏ ca∏kowicie odtleniony. • g∏´bokoÊç maksymalna: 31,7 m Wody jeziora Kalwa cechuje wysoka zawartoÊç g∏ównych • g∏´bokoÊç Êrednia: 7,0 m sk∏adników mineralnych, o czym Êwiadczy tak˝e przewodnoÊç • obj´toÊç jeziora: 39 468,6 tys. m3 elektrolityczna w∏aÊciwa, wynoszàca wiosnà oko∏o 340 µS/cm. Za- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 67,9 km2 znaczy∏o si´ podwy˝szone st´˝enie chlorków (13,3–14,4 mg Cl/l). W czasie cyrkulacji wiosennej stwierdzono umiarkowane st´- Jezioro Kalwa po∏o˝one jest oko∏o 20 km na po∏udniowy ˝enie fosforanów (wartoÊç Êrednia 0,022 mg P /l) i fosforu ca∏- wschód od Olsztyna, na terenie gminy Pasym (powiat szczy- kowitego (0,056–0,085 mg P/l). Azot ca∏kowity równie˝ wyka- cieƒski). Cz´Êç pó∏nocna i zachodnia znajduje si´ na Obszarze zywa∏ wartoÊci umiarkowane (Êrednia – 1,36 mg N/l). Chloro- Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyƒskiego. Zbiornik fil „a” by∏ wysoki w odnodze wschodniej i w Êrodkowej cz´Êci obj´ty jest strefà ciszy. basenu zachodniego (ponad 30 mg/m3). Ni˝sze wartoÊci tego Jezioro Kalwa ma kszta∏t podkowy o nierównych ramio- wskaênika (15,6 mg/m3) obserwowano w najg∏´bszym plosie nach, tworzàcych oddzielne baseny. Basen zachodni jest wy- basenu zachodniego. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a raênie d∏u˝szy, w´˝szy i g∏´bszy (d∏. 6 km, maks. g∏´b. 31,7 m) od 1,7 do 2,1 m. Latem st´˝enia fosforu i azotu by∏y ni˝sze ni˝ od wschodniego (d∏. 4 km, maks. g∏´b. 14,1 m). W pó∏nocno- wiosnà i odpowiada∏y normom klasy I i II. ZawartoÊç chlorofi- -zachodniej cz´Êci jeziora znajduje si´ wàska odnoga, ciàgnàca lu „a” waha∏a si´ od 32,7 mg/m3 (basen wschodni) si´ 2 km. Na wielkim pó∏wyspie – Gaj, po∏o˝onym mi´dzy ra- do 19,1 mg/m3 (po∏udniowe ploso basenu zachodniego). Wi- mionami obu g∏ównych basenów, le˝y jezioro Kalwa Ma∏a, dzialnoÊç krà˝ka Secchiego by∏a niska – od 1,1 do 1,3 m. War- 2 o powierzchni 10,8 km i g∏´bokoÊci maksymalnej 4,7 m. Wi´k- toÊci wskaêników ChZT-Cr i BZT5 (Êrednie – odpowied- sze miejscowoÊci le˝àce nad Kalwà to miasto Pasym i wsie: Tyl- nio 24,7 mg O2/l i 3,1 mg O2/l) Êwiadczà o niezbyt wysokiej za- kowo, Micha∏ki, Mi∏uki i Rudziska Pasymskie. Nieca∏e 2 km wartoÊci substancji organicznych w wodzie epilimnionu latem. na po∏udniowy wschód po∏o˝one jest du˝e i bardzo czyste Je- Odtlenione wody naddenne wykazywa∏y wysokie iloÊci zwiàz- zioro Leleskie, a oko∏o 1 km na pó∏noc wàskie jezioro D∏u˝ek. ków fosforu (Êrednia 0,33 mg P/l) i azotu amonowego (Êrednia G∏ówny dop∏yw jeziora to ciek Kalwa (górny odcinek rzeki wartoÊç 1,9 mg N/l). Miano coli typu ka∏owego w obu okresach Kiermas – KoÊno, bioràcej swój poczàtek w Jeziorze Lele- badawczych mieÊci∏o si´ w granicach klasy I.

50 Ocena ogólna (wynik punktacji 2,73) wskazuje na obni˝o- nie i nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. nà jakoÊç wód jeziora Kalwa, odpowiadajàcà III klasie czysto- W obr´bie zlewni bezpoÊredniej znajduje si´ cz´Êç zabudowaƒ Êci. Wskaêniki najmniej korzystne to: warunki tlenowe hypo- wsi KaraÊ oraz wieÊ Skarszewo. limnionu, fosforany nad dnem latem i chlorofil „a”. Pozosta∏e Jezioro zasilajà liczne, niewielkie cieki, g∏ównie okresowe. odpowiada∏y II i III klasie. Wody basenu wschodniego, p∏ytsze- Cz´Êç z nich znajduje ujÊcie w otaczajàcych je bagnach i mo- go wykazywa∏y nieco gorsze parametry (np. ChZT-Cr, chloro- krad∏ach. Z po∏udniowego brzegu wyp∏ywa rzeka Gaç, odpro- fil „a”, fosfor i azot amonowy nad dnem latem) ni˝ wody pozo- wadzajàca wody do jeziora Trupel. sta∏ych plos, ale sumaryczny wynik oceny równie˝ kwalifikowa∏ Z uwagi na niekorzystne warunki morfometryczno-zlew- je do III klasy czystoÊci. niowe jezioro KaraÊ zalicza si´ do zbiorników poza kategoria- Dane pochodzàce z 1952 roku (Olszewski i Paschal- mi podatnoÊci na degradacj´. Jedynie zagospodarowanie zlew- ski 1959) wskazywa∏y na eutrofi´, najmniej ˝yzna by∏a po∏u- ni bezpoÊredniej (ró˝norodnoÊç) odpowiada kategorii II. dniowo-zachodnia cz´Êç zbiornika. Badania stanu czystoÊci wód jeziora przeprowadzi∏a Dele- Badania WIOÂ w Olsztynie, wykonane w 1978 roku i 1997 gatura WIOÂ w Elblàgu na dwóch stanowiskach, zlokalizowa- roku (Komunikat nr 4 OBiKÂ i Komunikat nr 23 WIOÂ), nych w najg∏´bszych partiach obu plos. Êwiadczy∏y o z∏ej lub obni˝onej jakoÊci wód jeziora. Warunki tlenowe, zarówno wiosnà jak i latem, by∏y dobre. Ca∏kowite obcià˝enie zewn´trzne jeziora Kalwa fosforem Wody jeziora w obu okresach badawczych wykazywa∏y wy- i azotem, oszacowane na podstawie badaƒ wykonanych sokà barw´ (50–60 mg Pt/l) i wysokà zawartoÊç podstawowych w okresie kwiecieƒ 1997 – marzec 1998 (MiÊkiewicz 1999, Pu- sk∏adników mineralnych. Wysokie wartoÊci przyjmowa∏ te˝ zio 1999), przekracza∏o 3-krotnie ∏adunki niebezpieczne wg wskaênik substancji organicznych ChZT-Cr (wartoÊç Êrednia – kryterium Vollenweidera. Dominujàcym êród∏em biogenów blisko 70 mg O2/l). Bioràc pod uwag´ wysokà barw´ wody i ni- wprowadzanych ze zlewni bezpoÊredniej by∏y sp∏ywy obszaro- skie BZT5 (oko∏o 1 mg O2/l), nasuwa si´ wniosek, ˝e znaczny we, g∏ównie z terenów u˝ytkowanych rolniczo. Istotne zagro˝e- udzia∏ w materiale organicznym stanowià trudnorozk∏adalne nie dla jeziora stanowi∏y tak˝e Êcieki z oczyszczalni w Pasymiu. zwiàzki humusowe, dop∏ywajàce z otaczajàcych jezioro torfo- Autorzy pracy stwierdzili mi´dzy innymi, ˝e utrzymanie wyso- wisk i terenów podmok∏ych. Fosfor ca∏kowity wiosnà by∏ niski, kiej efektywnoÊci oczyszczania Êcieków zapobiegnie degradacji latem przekracza∏ nawet granic´ klasy III. W obu okresach ba- p∏ytkiej, po∏udniowo-wschodniej zatoki jeziora, do której po- dawczych notowano wysoki poziom azotu ca∏kowitego (Êred- przez rów melioracyjny przedostajà si´ zanieczyszczenia nia 2,5 mg N/l). Wskaêniki intensywnoÊci produkcji pierwotnej z oczyszczalni w Pasymiu. – chlorofil „a” i sucha masa sestonu – na ogó∏ mieÊci∏y si´ w granicach klasy I. Miano coli typu ka∏owego tylko latem w cz´Êci JEZIORO KARAÂ pó∏nocnej obni˝y∏o si´ do wartoÊci odpowiadajàcych klasie II. Po∏o˝enie jeziora Sumaryczny wynik punktacji (2,40) pozwala zaliczyç wody • dorzecze: Gaç – Osa – Wis∏a jeziora KaraÊ do II klasy czystoÊci. Wskaêniki pozaklasowe • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie w ocenie to: ChZT-Cr, azot mineralny i azot ca∏kowity oraz • wysokoÊç n.p.m.: 98,6 m przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa. Wody jeziora, podob- Podstawowe dane morfometryczne nie jak w latach poprzednich (1989 i 1998), charakteryzujà si´ • powierzchnia zwierciad∏a wody: 423,3 ha dobrà jakoÊcià, co zapewne nale˝y wiàzaç z ograniczonà dosta- • g∏´bokoÊç maksymalna: 2,8 m wà substancji po˝ywkowych ze zlewni poprzez otaczajàce tere- • g∏´bokoÊç Êrednia: 0,6 m ny podmok∏e i torfowiska oraz poch∏anianie zwiàzków biogen- • obj´toÊç jeziora: 2639,1 tys. m3 nych przez obficie wyst´pujàcà tu roÊlinnoÊç wodnà. Jezioro • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 41,8 km2 KaraÊ posiada cechy jezior alloiotroficznych, tj. eutroficznych, zasobnych w substancje humusowe. Jezioro KaraÊ znajduje si´ oko∏o 5 km na po∏udniowy za- chód od I∏awy, w granicach gmin I∏awa i Biskupiec (powiaty – JEZIORO KIE¸PI¡SKIE i∏awski i nowomiejski). Zbiornik wraz z otaczajàcymi go ba- Po∏o˝enie jeziora gnami i lasami stanowi rezerwat pn. „Jezioro KaraÊ”, utworzo- • dorzecze: Wel – Drwća – Wis∏a ny celem ochrony miejsc l´gowych ptaków wodnych i b∏otnych. • region fizycznogeograficzny: Garb Lubawski – Rezerwat zosta∏ wpisany na list´ obiektów o mi´dzynarodo- Pojezierze Che∏miƒsko-Dobrzyƒskie wym znaczeniu, chronionych w ramach konwencji Ramsar. • wysokoÊç n.p.m.: 120,1 m Jezioro KaraÊ jest rozleg∏ym, p∏ytkim, eutroficznym i zara- Podstawowe dane morfometryczne stajàcym zbiornikiem. Lustro wody, zajmujàce wg danych • powierzchnia zwierciad∏a wody: 60,8 ha IRS 423,3 ha, obecnie podzielone jest na dwie cz´Êci ∏àczàce • g∏´bokoÊç maksymalna: 11,0 m si´ p∏ytkim przesmykiem, trudnym do przep∏ynićia ∏odzià. • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,1 m Wymiana wody mi´dzy tymi w zasadzie odr´bnymi ju˝ zbiorni- • obj´toÊç jeziora: 3706,4 tys. m3 kami jest bardzo utrudniona. Od czasu sondowaƒ IRS, po- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 8,1 km2 wierzchnia lustra wody zmniejszy∏a si´ o oko∏o 40 ha. Obydwa plosa otoczone sà przez szuwary, zaroÊla i bagienne lasy. Mo- Jezioro Kie∏piƒskie znajduje si´ oko∏o 15 km na po∏udnio- czary utrudniajà dost´p do rezerwatu, stanowiàc te˝ stref´ bu- wy wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, na terenie gminy forowà, chroniàcà ten p∏ytki zbiornik przed dostawà substancji Grodziczno (powiat nowomiejski), w obr´bie Welskiego Parku po˝ywkowych. Jezioro jest w fazie szybkiego zarastania i cha- Krajobrazowego. rakteryzuje si´ silnymi procesami torfotwórczymi (Dàbrowski Ten rynnowy, wyd∏u˝ony z pó∏nocnego-zachodu na po∏u- i inni 1999). Zbiornik nie jest wić wykorzystywany rekreacyj- dniowy-wschód, zbiornik zasilajà wody niewielkiego cieku

51 z po∏udnia, odp∏yw wód nast´puje w kierunku pó∏nocno-za- wej, co niekorzystnie wp∏ywa na ˝ycie biologiczne zbiornika. chodnim, do Wli. G∏ównym odp∏ywem jest ciek, wyp∏ywajàcy z pó∏nocno-zachod- Zlewnia ca∏kowita stanowi obszar leÊno-rolniczy, du˝y niego kraƒca jeziora, który na terenie Bartoszyc uchodzi do ¸y- kompleks leÊny wyst´puje wokó∏ po∏udniowej cz´Êci jeziora. ny. Proces zarastania jeziora najmocniej posuni´ty jest w rejonie Zlewnia bezpoÊrednia jest niemal ca∏kowicie zalesiona. odp∏ywu, gdzie na znacznej powierzchni powsta∏y trz´sawiska. Przy brzegu pó∏nocnym wyst´puje nieliczna zabudowa letni- W zlewni bezpoÊredniej jeziora najwi´ksze powierzchnie skowa, a we wsi Rynek znajduje si´ oÊrodek wypoczynkowy, zajmujà lasy i zadrzewienia (oko∏o 45%) oraz grunty orne wyposa˝ony w zbiorniki bezodp∏ywowe na Êcieki. Jezioro nie (oko∏o 40%). Na jej obszarze znajduje si´ cz´Êç zabudowaƒ wsi przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. Czerwona Góra i Kinkajmy. W Kinkajmach jest oczyszczalnia, Jezioro Kie∏piƒskie wykazuje umiarkowanà, odpowiadajà- oczyszczone Êcieki odprowadzane sà poprzez rów melioracyjny cà II kategorii podatnoÊç na degradacj´. Tylko dwa okreÊlone do Pisy. Jezioro nie jest zagospodarowane rekreacyjnie, nie wskaêniki sà niekorzystne – iloraz obj´toÊci wód i d∏ugoÊci linii posiada punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ. brzegowej (poza kategorià) oraz stratyfikacja wód (III kategoria). Jezioro Kinkajmskie plasuje si´ w III kategorii podatnoÊci Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura na degradacj´, g∏ównie z uwagi na cechy morfometryczne. WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku, zlokalizowanym Wskaêniki zwiàzane ze zlewnià sà korzystne i mieszczà si´ w centralnej, najg∏´bszej cz´Êci jeziora. w granicach kategorii II. W okresie wiosennej cyrkulacji wody jeziora uleg∏y ca∏ko- Badania jakoÊci wód jeziora przeprowadzi∏a Delegatura witemu wymieszaniu. W I dekadzie kwietnia 2004 roku natle- WIOÂ w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym, wyzna- nienie ich by∏o bliskie pe∏nego. Latem przy koƒcu warstwy po- czonym w najg∏´bszej, po∏udniowo-wschodniej cz´Êci. wierzchniowej tlen obni˝a∏ si´ do 6,8 mg O2/l (oko∏o 75% na- Jezioro w obu okresach badawczych wykazywa∏o dobre wa- sycenia), a warstwa najg∏´bsza wykazywa∏a tylko Êlady tlenu. runki tlenowe, jedynie latem nad dnem wystàpi∏ niewielki Wody Jeziora Kie∏piƒskiego sà przeci´tnie zasobne w pod- (oko∏o 80% nasycenia pe∏nego) deficyt tlenowy. stawowe sk∏adniki mineralne i wykazujà niskà zawartoÊç sub- Wody jeziora cechuje wysokie zmineralizowanie – prze- stancji organicznych (ChZT-Cr i BZT5 mieÊci∏y si´ w granicach wodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà wynosi∏a 440 µS/cm klasy I). Poziom fosforu w warstwie powierzchniowej by∏ – oraz wysoka zawartoÊç substancji organicznych (ChZT-Cr umiarkowany lub podwy˝szony (0,12 mg P/l – wiosna i 0,09 mg latem na powierzchni – 53,5 mg O2/l). Fosforany wiosnà wy- P/l – lato), umiarkowany by∏ te˝ poziom azotu ca∏kowitego st´powa∏y w iloÊciach niewielkich, azot mineralny by∏ pozakla- (Êrednia – 1,02 mg N/l). Chlorofil „a” wiosnà (16,5 mg/m3) sowy. Fosfor ca∏kowity wiosnà nie by∏ jeszcze wysoki (0,08 mg mieÊci∏ si´ w granicach klasy III, latem (4,9 mg/m3) – I. Wi- P/l), latem przekracza∏ granice klasy III. Azot ca∏kowity w obu dzialnoÊç krà˝ka Secchiego wiosnà wynosi∏a 1,7 m, latem – okresach przyjmowa∏ wartoÊci pozaklasowe. Wysoka ˝yznoÊç 3,9 m. Miano coli typu ka∏owego odpowiada∏o klasie I. Wody wód jeziora sprzyja procesom produkcji pierwotnej, co znala- naddenne wykazywa∏y podwy˝szone iloÊci fosforu (0,15 mg z∏o odzwierciedlenie w zawartoÊci chlorofilu „a” (85 mg/m3 – P/l) i azotu amonowego (1,29 mg N/l). wiosna i blisko 150 mg/m3 – lato) oraz widzialnoÊci krà˝ka Sumaryczny wynik punktacji (2,40) pozwala zaliczyç wody Secchiego (odpowiednio 0,8 m i 0,5 m). Stan sanitarny, oce- Jeziora Kie∏piƒskiego do II klasy czystoÊci. Dane WIOÂ w To- niony na podstawie miana coli typu ka∏owego, nie budzi∏ za- runiu, pochodzàce z 1993 roku, tak˝e kwalifikowa∏y zbiornik strze˝eƒ. do II klasy czystoÊci, ale warunki tlenowe hypolimnionu by∏y Ocena ogólna (3,50 punktu) wskazuje na bardzo z∏à jakoÊç wtedy korzystniejsze i stwierdzono nieco ni˝sze wartoÊci nie- wód jeziora – poza klasami i wysoki stopieƒ zeutrofizowania. których wskaêników troficznych. OkreÊlone wskaêniki zanieczyszczeƒ przewa˝nie przybiera∏y wartoÊci pozaklasowe. Poprzednie badania, przeprowadzone JEZIORO KINKAJMSKIE przez WIOÂ w Olsztynie w 1997 roku (Komunikat nr 23), wy- Po∏o˝enie jeziora kaza∏y podobnà do obecnej ocen´. • dorzecze: ¸yna Olszewski i inni (1978), opierajàc si´ na danych z 1966 ro- • region fizycznogeograficzny: Nizina S´popolska – ku, okreÊlili Jezioro Kinkajmskie jako polimiktyczne, o wyso- Nizina Staropruska kim stopniu zeutrofizowania. • wysokoÊç n. p. m.: 51,8 m Podstawowe dane morfometryczne JEZIORO KO¸OWIN • powierzchnia zwierciad∏a wody: 95,5 ha Po∏o˝enie jeziora • g∏´bokoÊç maksymalna: 1,7 m • dorzecze: Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a • g∏´bokoÊç Êrednia 1,0 m • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – • obj´toÊç jeziora: 902,1 tys. m3 Pojezierze Mazurskie • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 4,3 km2 • wysokoÊç n.p.m.: 127,6 m Podstawowe dane morfometryczne Jezioro Kinkajmskie le˝y oko∏o 4 km na po∏udniowy • powierzchnia zwierciad∏a wody: 78,2 ha wschód od Bartoszyc, w gminie Bartoszyce, na Obszarze Chro- • g∏´bokoÊç maksymalna: 7,2 m nionego Krajobrazu Doliny Dolnej ¸yny. • g∏´bokoÊç Êrednia: 4,0 m Zbiornik zasilany jest przez dwa sta∏e cieki, jeden z nich to • obj´toÊç jeziora: 3138,2 tys. m3 dop∏yw bifurkujàcej Pisy Pó∏nocnej. W po∏udniowej cz´Êci jezio- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 20,2 km2 ro ∏àczy si´ kana∏em z Pisà Pó∏nocnà, którym jesienià, w okresie od∏owu ryb, obni˝any jest poziom wód w jeziorze. Zwierciad∏o Jezioro Ko∏owin znajduje si´ oko∏o 15 km na po∏udniowy wody cofa si´ wtedy do kilkudziesi´ciu metrów od linii brzego- wschód od Mràgowa, mi´dzy Pieckami a Uktà. Le˝y ono

52 w gminie Piecki (powiat mràgowski), na terenie Mazurskiego OBiKÂ Olsztyn z roku 1989). Natomiast po zarybieniu to∏pygà Parku Krajobrazowego. (od 1985 r.) da∏o si´ zaobserwowaç niekorzystne zmiany Jezioro Ko∏owin jest ÊródleÊnym, niezbyt du˝ym, p∏ytkim pod wzgl´dem stanu roÊlinnoÊci, które zacz´∏y si´ cofaç zbiornikiem, o wyrównanym dnie i Êrednio rozwini´tej linii po od∏owieniu to∏pygi. Od 1998 roku nast´powa∏a poprawa, brzegowej. Kszta∏t jego jest zbli˝ony do owalnego. Zalesione tak˝e w 2003 roku stan fitolitoralu oceniono ju˝ jako dobry, ale brzegi miejscami sà doÊç wysokie, bez stromych skarp, a w re- nadal niestabilny (Ciecierska 2004). jonie dop∏ywu z pó∏nocnego zachodu wyst´pujà zabagnione obni˝enia. Jezioro zasilajà wody niewielkiego cieku z pó∏noc- JEZIORO KUKOWINO nego zachodu, odp∏yw wód nast´puje na po∏udnie, do Jeziora Po∏o˝enie jeziora Mokrego. Nad jeziorem nie wyst´puje zabudowa rekreacyjna • dorzecze: Po∏omska M∏ynówka – ¸aêna Struga – E∏k – (oÊrodki wypoczynkowe, pola namiotowe, domki letniskowe). Biebrza – Narew – Wis∏a W takiej sytuacji jest oczywiste, ˝e jezioro Ko∏owin nie przyj- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze E∏ckie – muje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. Zbiornik jest ma- Pojezierze Mazurskie ∏o dost´pny dla wi´kszej iloÊci turystów z uwagi na leÊne oto- • wysokoÊç n.p.m.: 139,0 m czenie i brak wydzielonych miejsc do parkowania pojazdów, Podstawowe dane morfometryczne ale okoliczna ludnoÊç korzysta z niewielkiego, niezorganizowa- • powierzchnia zwierciad∏a wody 128,2 ha nego kàpieliska. • g∏´bokoÊç maksymalna 14,1 m Jezioro Ko∏owin posiada bardzo niekorzystny zespó∏ cech • g∏´bokoÊç Êrednia 5,6 m morfometrycznych, Êwiadczàcych o znacznej podatnoÊci • obj´toÊç jeziora 7422,1 tys. m3 na czynniki zewn´trzne. Korzystne natomiast sà cechy zlewnio- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej 16,6 km2 we. Wynik oceny plasuje jezioro w III kategorii podatnoÊci na degradacj´. Jezioro Kukowino le˝y nieca∏e 10 km na po∏udniowy zachód Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- od Olecka, na terenie gminy Âwi´tajno (powiat olecki), w obr´- tynie na jednym stanowisku, zlokalizowanym w najg∏´bszej bie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierza E∏ckiego. partii zbiornika (g∏´b. maks. 7,2 m). Zbiornik zasilajà wody jeziora Juchówka (Ma∏e) oraz dwu Jezioro Ko∏owin jest zbiornikiem polimiktycznym, wykazu- innych ma∏ych dop∏ywów. Odp∏yw wód odbywa si´ ciekiem jàcym w obu okresach badawczych dobre, bliskie pe∏nego na- do Jeziora Dudeckiego, ∏àczàcego si´ z jeziorami Dworackim tlenienie wód. Jedynie latem nad dnem st´˝enie tlenu obni˝y- i Âwi´tajno (Âwi´towo).

∏o si´ do 2,8 mg O2/l. Nad jeziorem znajdujà si´ 2 niewielkie wsie – Kukówko Wody jeziora posiadajà odczyn s∏abo alkaliczny, barw´ (d. PGR) oraz cz´Êç zabudowaƒ Dudek (Dudki Owczarnia). przeci´tnà (20 mg Pt/l) i doÊç wysoki stopieƒ zmineralizowa- Kukówko jest skanalizowane, Êcieki odprowadzane sà nia. ObecnoÊç substancji organicznych, mierzona wartoÊcià na oczyszczalni´ w Gàskach (PWiK Olecko). Dudki nie majà wskaênika ChZT-Cr latem na powierzchni, Êwiadczy o umiar- wodociàgu i kanalizacji sanitarnej. kowanym poziomie substancji organicznych, odpowiadajà- Jezioro nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punkto- cym II klasie czystoÊci. OkreÊlone wskaêniki zanieczyszczeƒ wych. Przy pó∏nocno-wschodnim brzegu wyst´puje nieliczna wód, poza przewodnictwem elektrolitycznym w∏aÊciwym zabudowa rekreacyjna. Zbiornik jest u˝ytkowany przez Zak∏ad (376 µS/cm, poza klasami), mieszczà si´ w zakresach kla- Rybacki Olecko. Od roku 1990 obserwuje si´, mimo zarybieƒ, sy I lub II i Êwiadczà o dobrej jakoÊci wód jeziora oraz s∏abym wyraêny spadek iloÊci siei i sielawy, co mo˝e byç zwiàzane stopniu ich zeutrofizowania. z niekorzystnymi zmianami w natlenieniu g∏´bszych partii je- Sumaryczny wynik punktacji (1,64) pozwala zakwalifiko- ziora (Operat PZW, Gosp. Ryb. Ruciane-Nida 2004 r.). waç wody jeziora do II klasy czystoÊci. Na obni˝enie klasyfika- Warunki morfometryczno-zlewniowe wskazujà na umiar- cji wp∏yn´∏a przede wszystkim wartoÊç przewodnoÊci elektroli- kowanà podatnoÊç na degradacj´, odpowiadajàcà II kategorii. tycznej w∏aÊciwej. Pozosta∏e uj´te w ocenie wskaêniki, podob- Niekorzystne wskaêniki to iloraz obj´toÊci jeziora i d∏ugoÊci linie jak w roku 1989 (Komunikat OBiKÂ nr 15, 1990), odpowia- nii brzegowej (III kategoria) oraz stratyfikacja wód (poza ka- da∏y I lub II klasie. tegoriami). Olszewski i inni (1978) na podstawie badaƒ z okresu sta- Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura gnacji letniej 1962 roku, ocenili Ko∏owin Wielki jako jezioro WIOÂ w Gi˝ycku na jednym, zlokalizowanym w najg∏´bszej, „polimiktyczne, o przeci´tnych warunkach hydrochemicznych”. Êrodkowej partii jeziora (g∏´b. maks. 14,1 m) stanowisku po- Zebrane póêniejsze dane dotyczàce sk∏adu chemicznego wód miarowym. i osadów dennych, fitoplanktonu, zooplanktonu i bentosu po- W czasie badaƒ wiosennych wody by∏y wymieszane i do- zwoli∏y na stwierdzenie, ˝e jezioro charakteryzuje si´ cechami brze natlenione od powierzchni do dna. W okresie letniej sta- w∏aÊciwymi dla mezotrofii i stanowi rzadki przypadek p∏ytkie- gnacji warstwa epilimnionu wykazywa∏a natlenienie bli- go, doÊç rozleg∏ego zbiornika, wra˝liwego na degradacj´ i wy- skie 80% nasycenia pe∏nego. W warstwie skokowej, ju˝ na 7 m, kazujàcego niski stopieƒ zeutrofizowania (Bajkiewicz-Grabow- st´˝enie tlenu spad∏o do 0,1 mg O2/l, a od 8 m tlen zanika∏ i po- ska i inni 1989). Badania OBiKÂ w Olsztynie z 1989 roku (Ko- jawi∏ si´ siarkowodór. munikat OBiKÂ nr 15, 1990; Cydzik i inni 1995) wskazywa∏y St´˝enia g∏ównych sk∏adników mineralnych by∏y przeci´t- na I klas´ czystoÊci wód jeziora, a sk∏ad fitoplanktonu na po- ne, przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa (300 µS/cm) by∏a wolne przechodzenie z mezotrofii do wczesnej eutrofii. równa wartoÊci granicznej mi´dzy II i III klasà. ZawartoÊç sub- Przedostanie si´ do jeziora w roku 1984 preparatu owado- stancji organicznych mo˝na uznaç za podwy˝szonà, ChZT-Cr bójczego, nast´pstwem czego by∏o masowe Êni´cie ryb, nie latem na powierzchni (32 mg O2/l) odpowiada∏o III klasie czy- spowodowa∏o zachwiania równowagi biocenotycznej (dane stoÊci. W obu okresach badawczych poziom fosforu ca∏kowitego

53 (Êrednia 0,042 mg P/l) by∏ niski, przeci´tnie kszta∏towa∏ si´ Badania jeziora Majcz Wielki prowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie azot ca∏kowity (Êrednia 1,42 mg N/l). Chlorofil „a” wiosnà wy- na jednym stanowisku pomiarowym, wytyczonym w najg∏´bszej nosi∏ nieco ponad 20 mg/m3, latem mieÊci∏ si´ w granicach kla- cz´Êci, o g∏´bokoÊci maksymalnej 16,4 m. sy II (13 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego by∏a niska W czasie badaƒ wiosennych wody by∏y w pe∏ni wymieszane (1,5 i 1,2 m). Odtlenione wody naddenne wykazywa∏y wysokie i dobrze natlenione. Latem tlen zaczyna∏ gwa∏townie obni˝aç iloÊci zwiàzków fosforu i azotu amonowego (0,45 mg P/l i 1,74 si´ ju˝ na poczàtku metalimnionu (a˝ do Êladów na 8 m). Hy- mg N/l). Miano coli typu ka∏owego nie przekracza∏o granic polimnion by∏ pozbawiony tlenu. klasy I. St´˝enia g∏ównych sk∏adników mineralnych nie odbiega∏y Sumaryczny wynik punktacji (2,40) plasuje wody jeziora od wartoÊci okreÊlanych w naturalnych wodach powierzchnio- Kukowino w II klasie czystoÊci. Parametry najmniej korzystne, wych Polski, przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa (331 µS/cm) mogàce jednak wskazywaç na podwy˝szonà eutrofizacj´ wód mieÊci∏a si´ w granicach klasy III. WartoÊci wskaêników obra- to: warunki tlenowe g∏´bszej partii zbiornika i obecnoÊç w niej zujàcych obecnoÊç substancji organicznych latem na po- siarkowodoru, st´˝enia zwiàzków fosforu i azotu amonowego wierzchni by∏y niskie (BZT5) lub umiarkowane (ChZT-Cr). w strefie naddennej, chlorofil „a” wiosnà oraz widzialnoÊç Pozosta∏e wskaêniki troficzne warstwy powierzchniowej w obu krà˝ka Secchiego. Tachymiktyczny charakter jeziora sprzyja okresach odpowiada∏y g∏ównie normom klasy I. Szczególnie dostawie substancji po˝ywkowych ze strefy naddennej do war- zaznaczy∏a si´ niska zawartoÊç chlorofilu „a” (Êred- stwy trofogenicznej. Uwag´ zwraca przewaga sinic, bakterii nia 4,0 mg/m3) oraz widzialnoÊç krà˝ka Secchiego (5,0 m la- oraz eutroficznych form zwierz´cych w planktonie jeziora. tem). Odtlenione wody naddenne wykazywa∏y podwy˝szone Jezioro nie by∏o wczeÊniej badane przez WIOÂ. Dane iloÊci zwiàzków fosforu i azotu amonowego. Miano coli typu z sierpnia 1961 roku (Olszewski i inni 1978) wykaza∏y obecnoÊç ka∏owego odpowiada∏o I klasie czystoÊci. Êladowych iloÊci tlenu w meta- i hypolimnionie i widzial- Sumaryczny wynik punktacji (1,93) plasuje wody jeziora noÊç 2,2 m. Majcz Wielki w II klasie czystoÊci. Niekorzystnie wypadajà jedynie wskaêniki zwiàzane ze strefà naddennà (Êrednie nasyce- JEZIORO MAJCZ WIELKI nie hypolimnionu tlenem, zwiàzki fosforu i azot amonowy). Po∏o˝enie jeziora Trzeciej klasie czystoÊci odpowiada tak˝e przewodnoÊç elek- • dorzecze: Pisa – Narew – Wis∏a trolityczna w∏aÊciwa. WartoÊci pozosta∏ych wskaêników Êwiad- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – czà jednak o dobrej jakoÊci wód i ich s∏abym zeutrofizowaniu. Pojezierze Mazurskie Badania przeprowadzone w I dekadzie wrzeÊnia 1950 roku • wysokoÊç n.p.m.: 125,2 m (Olszewski i Paschalski 1959) wykaza∏y wyst´powanie uwar- Podstawowe dane morfometryczne stwienia typowego dla eutrofii i wysokà widzialnoÊç (4 m). • powierzchnia zwierciad∏a wody: 163,5 ha Na podstawie badaƒ z poczàtku lat 80-tych, wykonanych • g∏´bokoÊç maksymalna: 16,4 m w zlewni rzeki Jorki, jezioro Majcz Wielki okreÊlono jako • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,0 m zbiornik o niskiej produkcji pierwotnej, wysokiej przeêroczy- • obj´toÊç jeziora: 9862,8 tys. m3 stoÊci wód i niewielkich ubytkach tlenu w warstwie przydennej • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 9,8 km2 pod koniec letniej stagnacji (Bajkiewicz-Grabowska i inni 1989). Majcz Wielki zosta∏ uznany za jezioro mezotroficzne, Jezioro Majcz Wielki po∏o˝one jest oko∏o 10 km na zachód czyste, ale z niektórymi objawami eutrofizacji (kumulacja bio- od Miko∏ajek, na terenie gminy Piecki (powiat mràgowski), pierwiastków nad dnem i du˝a biomasa bentosu, w tym zw∏asz- w obr´bie Mazurskiego Parku Krajobrazowego. cza Chaoborusa). Badania przeprowadzone przez WIOÂ Jezioro Majcz Wielki jest zbiornikiem bifurkujàcym, cz´Êç w Olsztynie w roku 1996 wykaza∏y zbli˝onà do obecnej jakoÊç wody (oko∏o 1/3 odp∏ywu rocznego) skierowana jest za poÊred- wód jeziora i II klas´ czystoÊci (wynik punktacji 1,8). nictwem cieku bez nazwy, p∏ynàcego w okolicy NadleÊnictwa Majcz Wielki jest bardzo cennym jeziorem, zarówno ze Strza∏owo, do dorzecza Krutyni (Bajkiewicz-Grabowska i in- wzgl´du na jakoÊç wód, jak i malowniczoÊç krajobrazu oraz ni 1989). G∏ównym odp∏ywem jest Jorka (nazwa lokalna), wy- walory przyrodnicze. Wyst´pujàce w nim ∏àki ramienicowe sà p∏ywajàca z pó∏nocnego kraƒca zbiornika, a uchodzàca do je- rzadko spotykane w jeziorach województwa warmiƒsko-ma- ziora Inulec. Do po∏udniowej cz´Êci zbiornika uchodzi ciek bez zurskiego i dlatego zbiornik ten powinien byç obj´ty szczegól- nazwy, niosàcy wody z Majcza Ma∏ego. nà ochronà, zw∏aszcza przed narastajàcà presjà turystycznà. Zbiornik nie posiada punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ i nie zosta∏ zagospodarowany rekreacyjnie. Obserwuje si´ jed- JEZIORO MOKRE nak skutki narastajàcej presji turystycznej (np. zmniejszenie Po∏o˝enie jeziora zasi´gu wyst´powania makrofitów; Ciecierska 2004). W Lipo- • dorzecze: Krutynia – Pisa – Narew – Wis∏a wie dzia∏alnoÊç prowadzà 2 gospodarstwa agroturystyczne, zlo- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – kalizowano tam kilka dzia∏ek rekreacyjnych. WieÊ nie jest ska- Pojezierze Mazurskie nalizowana. Nad jeziorem – w Lipowie i w pobli˝u NadleÊnic- • wysokoÊç n.p.m.: 124,9 m twa Strza∏owo – sà 3 niezorganizowane kàpieliska. Podstawowe dane morfometryczne Jezioro Majcz Wielki charakteryzuje si´ umiarkowanà od- • powierzchnia zwierciad∏a wody: 841,0 ha pornoÊcià na wp∏ywy zlewni, odpowiadajàcà II kategorii po- • g∏´bokoÊç maksymalna: 51,0 m datnoÊci na degradacj´. Najbardziej korzystnymi wskaênikami • g∏´bokoÊç Êrednia: 12,7 m sà: procent wymiany wody w roku, wspó∏czynnik Schindlera • obj´toÊç jeziora: 107 334,0 tys. m3 oraz sposób zagospodarowania zlewni (przewaga lasów), naj- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 579,3 km2 mniej – procent stratyfikacji wód.

54 Jezioro Mokre znajduje si´ oko∏o 18 km na po∏udnie Wody jeziora wykazywa∏y wysokie zawartoÊci podstawowych od Mràgowa, w gminie Piecki (powiat mràgowski). Jest ono sk∏adników mineralnych, przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa obok Saska Wielkiego najwi´kszym zbiornikiem Pojezierza wynosi∏a 345 µS/cm i odpowiada∏a klasie III. Wskaêniki zawar- Mràgowskiego. Le˝y w obr´bie granic Mazurskiego Parku toÊci zwiàzków organicznych latem na powierzchni przyjmowa-

Krajobrazowego. W sàsiedztwie jeziora znajduje si´ kilka re- ∏y wartoÊci umiarkowane – ChZT-Cr waha∏o si´ od 23,4 mg O2/l zerwatów przyrody: „Krutynia” – rezerwat krajobrazowy, „Za- (cz´Êç Êrodkowa) do 29,4 mg O2/l (ploso pó∏nocne). kr´t” – rezerwat torfowiskowy, „Królewska sosna” – rezerwat W czasie cyrkulacji wiosennej st´˝enie fosforanów by∏o leÊny i „Czaplisko ¸awny Lasek” – rezerwat ornitologiczny. niskie (0,004 mg P/l). Fosfor ogólny nie przekracza∏ 0,07 mg Zbiornik obj´ty jest strefà ciszy. Przebiega przez niego malow- P/l, a zawartoÊç azotu ogólnego na ogó∏ by∏a ni˝sza od 1 mg niczy szlak kajakowy rzeki Krutyni. N/l. Chlorofil „a” tylko w cz´Êci pó∏nocnej by∏ wysoki, poza- Jezioro Mokre jest jeziorem rynnowym, posiada urozma- klasowy (38,4 mg/m3). Na pozosta∏ych stanowiskach wynosi∏ iconà i dobrze rozwini´tà lini´ brzegowà. Znajduje si´ nieco ponad 11 mg/m3 i mieÊci∏ si´ w granicach klasy II. na nim 5 wynios∏ych wysp, trzy le˝à w cz´Êci Êrodkowej zbior- WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a 2,5 i 2,8 m nika, dwie – w zatoce po∏udniowej. Jezioro otaczajà rozleg∏e w plosie po∏udniowym i Êrodkowym oraz 1,8 m w cz´Êci pó∏- lasy Puszczy Piskiej. nocnej. Latem poziom fosforu by∏ ni˝szy ni˝ wiosnà Jezioro Mokre zasilajà wody wielu dop∏ywów. Wi´ksze (0,026–0,03 mg P/l). Chlorofil „a” (wartoÊç Êrednia 22,6 z nich to: Krutynia, doprowadzajàca rocznie oko∏o 100 mln m3 mg/m3) by∏ podwy˝szony na wszystkich stanowiskach, a wi- wody (na odcinku poprzedzajàcym jezioro nosi ona nazw´ dzialnoÊç spad∏a do 1,3–1,5 m. Odtlenione wody naddenne Spychowska Struga); Nawiadka odprowadzajàca wody z pobli- plos najg∏´bszych wykazywa∏y umiarkowany poziom fosforu skich jezior (Mojtyny, Nawiady, Kie∏bonki) i Ga∏kówka – z je- i doÊç niski – jak na t´ stref´ – azotu amonowego. Miano coli ziora Ko∏owin. W pó∏nocno-wschodniej cz´Êci Mokre ∏àczy si´ typu ka∏owego wskazywa∏o na klas´ I. bezpoÊrednio z d∏ugim i wàskim Jeziorem Krutyƒskim, przeka- Sumaryczny wynik punktacji, wynoszàcy 2,0, kwalifikuje zujàc mu oko∏o 113 mln m3 wody rocznie. wody Jeziora Mokrego do II klasy czystoÊci. Wskaênikami nie- Przy kraƒcu po∏udniowym po∏o˝ona jest wieÊ Zgon, korzystnymi, odpowiadajàcymi klasie III lub pozaklasowymi a w niewielkiej odleg∏oÊci od brzegu pó∏nocno-zachodniego sà: przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa, chlorofil „a”, wi- (ju˝ poza granicami zlewni bezpoÊredniej) – Cierzpi´ty dzialnoÊç krà˝ka Secchiego oraz Êrednie nasycenie hypolim- i przy brzegu po∏udniowo-zachodnim – ¸awny Lasek. nionu tlenem. Warunki tlenowe hypolimnionu latem i badania Przed laty jezioro obfitowa∏o w sielaw´, obecnie przewa˝a- biologiczne (wysoka liczebnoÊç organizmów fitoplanktono- jà w nim leszcze, w´gorze, p∏ocie, liny i szczupaki (Waluga, wych z dominacjà sinic latem) sà symptomami niekorzystnych Chmielewski 1998). zmian zachodzàcych w zbiorniku. Do Jeziora Mokrego nie sà odprowadzane zanieczyszcze- Olszewski i Paschalski (1959) na podstawie badaƒ przepro- nia ze êróde∏ punktowych. Zbiornik jest wykorzystywany na ce- wadzonych w sierpniu 1951 roku stwierdzili, ˝e uk∏ad uwarstwie- le rekreacyjne i turystyczne. Znajdujà si´ nad nim 3 oÊrodki nia tlenowego mieÊci∏ si´ w typie ß-mezotrofii. WidzialnoÊç wypoczynkowe i kilka pól namiotowych. MiejscowoÊci le˝àce krà˝ka Secchiego wynosi∏a 2,4 m. Równie˝ na mezotroficzny w pobli˝u jeziora nie zosta∏y skanalizowane, obiekty rekreacyj- charakter jeziora wskazywa∏y badania OBiKÂ w Olsztynie z ro- ne wyposa˝one sà w zbiorniki bezodp∏ywowe. Jedynie OÊrodek ku 1983 (Komunikat nr 9, OBiKÂ 1985). Nasycenie hypolimnio- Turystyczny w Cierzpi´tach posiada oczyszczalni´ mechanicz- nu tlenem by∏o wtedy wysokie (Êrednio oko∏o 25%), a nad dnem no-biologicznà, funkcjonujàcà tylko w sezonie letnim (oko∏o 2 wyst´powa∏y jeszcze spore iloÊci tlenu (nawet 3,5 mg O2/l). Na- miesiàce). Oczyszczone Êcieki (ma∏e iloÊci) kierowane sà dre- tomiast w roku 1996 (Komunikat nr 22, WIOÂ Olsztyn 1997) na˝em rozsàczajàcym do ziemi w odleg∏oÊci nieco ponad 1 km warunki tlenowe hypolimnionu, w porównaniu do stwierdzo- od jeziora. nych w 1983 roku, uleg∏y drastycznemu pogorszeniu. Nadal jed- Jezioro Mokre wykazuje silnà odpornoÊç na degradacj´, nak wody jeziora zalicza∏y si´ do II klasy czystoÊci. zaliczono je do I kategorii (wynik punktacji – 1,29). Tylko dwa Oszacowany pod koniec lat osiemdziesiàtych ∏adunek fos- wskaêniki – wymiana wody w roku i wspó∏czynnik Schindlera foru ca∏kowitego ze êróde∏ zewn´trznych (sp∏yw powierzchnio- mieszczà si´ w granicach kategorii II, pozosta∏e odpowiadajà wy, turystyka, opad) by∏ niewielki w stosunku do ∏adunku do- kategorii I. O wysokiej odpornoÊci na wp∏ywy z zewnàtrz decy- puszczalnego, natomiast obcià˝enie, jakie niesie Krutynia, duje g∏ównie du˝a g∏´bokoÊç i silna stratyfikacja, a tym samym praktycznie by∏o równe ∏adunkowi niebezpiecznemu (Bajkie- statycznoÊç wód. OdpornoÊç t´ zwi´ksza przewaga lasów wicz-Grabowska i inni 1989). Autorzy na podstawie dost´p- w zlewni bezpoÊredniej oraz w strefie kontaktowo-brzegowej. nych badaƒ limnologicznych konkludowali, ˝e Jezioro Mokre Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- jest zbiornikiem o szczególnej czystoÊci wód (II klasa), s∏abo tynie na trzech stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych podatnym na degradacj´ i w s∏abym stopniu zeutrofizowanym, w najg∏´bszych partiach po∏udniowej zatoki (g∏´b. jednak doÊç silnie obcià˝onym ∏adunkiem fosforu ze êróde∏ an- maks. 15,3 m), plosa Êrodkowego (g∏´b. maks. 51,0 m) oraz tropogennych (turystyka) i ∏adunkiem niesionym przez rzek´. plosa pó∏nocnego (g∏´b. maks. 38,6 m). Obcià˝enie jeziora wysokim ∏adunkiem fosforu by∏o przyczynà W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora wykazywa∏y do- wyst´pujàcych ju˝ wtedy objawów eutrofizacji (np. pogarszanie bre warunki tlenowe. Wia∏ wtedy bardzo silny wiatr z po∏udnia, si´ warunków tlenowych w metalimnionie). powodujàcy przemieszczanie planktonu do cz´Êci pó∏nocnej, Utrzymanie dobrego stanu czystoÊci wód jeziora wymaga co znalaz∏o odbicie w wynikach badaƒ fizykochemicznych prowadzenia racjonalnej gospodarki w zlewni, polegajàcej i biologicznych. Latem st´˝enie tlenu w warstwie skokowej na redukcji dop∏ywu zanieczyszczeƒ g∏ównie z terenów zago- obni˝a∏o si´ a˝ do Êladów, a hypolimnion praktycznie by∏ od- spodarowanych rekreacyjnie oraz ze wsi po∏o˝onych w bliskim tleniony. sàsiedztwie zbiornika.

55 JEZIORO NARIE koÊci wód jeziora stanowi dzia∏alnoÊç rekreacyjna i grunty or- Po∏o˝enie jeziora ne znajdujàce si´ w zlewni zbiornika. • dorzecze: Mi∏akówka – Pas∏´ka Badania jeziora przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie na 5 sta- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie nowiskach pomiarowych, zlokalizowanych w najg∏´bszych par- • wysokoÊç n.p.m.: 104,6 m tiach poszczególnych plos. Podstawowe dane morfometryczne W czasie cyrkulacji wiosennej w ca∏ym jeziorze panowa∏y • powierzchnia zwierciad∏a wody: 1240,1 ha dobre warunki tlenowe. Latem na powierzchni temperatura • g∏´bokoÊç maksymalna: 43,8 m si´ga∏a blisko 24°C, a nasycenie wody tlenem wynosi- • g∏´bokoÊç Êrednia: 9,8 m ∏o 115–135% na stanowiskach g∏´bszych. Ârednie nasycenie • obj´toÊç jeziora: 124 607,7 tys. m3 hypolimnionu tlenem wynosi∏o od 9,8% (po∏udniowa cz´Êç po- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 88,7 km2 ∏udniowo-zachodniej zatoki) do 38% (wàska pó∏nocno-zachodnia zatoka). Tylko w warstwie skokowej zatoki Ponary tlen Jezioro Narie le˝y nieca∏e 5 km na wschód od Moràga, spada∏ do iloÊci Êladowych i hypolimnion by∏ ca∏kowicie odtle- w gminie Moràg. Wzd∏u˝ pó∏nocno-wschodniego i cz´Êci niony. Uk∏ad tlenowy wyst´pujàcy latem w po∏udniowych od- wschodniego brzegu biegnie granica mi´dzy gminami Moràg nogach i w pó∏nocno-zachodniej zatoce ma charakter hetero- i Mi∏akowo. Zbiornik znajduje si´ na terenie Narieƒskiego grady z minimum w metalimnionie, spotykanej w jeziorach Obszaru Chronionego Krajobrazu i jest obj´ty strefà ciszy. mezotroficznych. Jezioro Narie to obok Jezioraka Du˝ego najwi´ksze jezio- Wody jeziora Narie charakteryzujà si´ s∏abo alkalicznym ro Pojezierza I∏awskiego oraz jedno z wi´kszych pod wzgl´dem odczynem, niskà barwà (15–20 mg Pt/l) i doÊç wysokà zawar- zajmowanej powierzchni i ∏adniejszych zbiorników wojewódz- toÊcià podstawowych sk∏adników mineralnych. St´˝enia fos- twa warmiƒsko-mazurskiego. Sk∏ada si´ ono z 4 g∏ównych ba- foranów i azotu mineralnego wiosnà by∏y na ogó∏ niskie lub senów: odnogi po∏udniowo-wschodniej (g∏´b. maks. 40,3 m), umiarkowane i odpowiada∏y normom klasy I lub II. Fosfor odnogi po∏udniowo-zachodniej (maks. przeg∏´bienie 38,7 m), ca∏kowity wykazywa∏ wartoÊci umiarkowane, wartoÊç Êrednia pó∏nocno-wschodniej zatoki, traktowanej równie˝ jako odr´b- – 0,059 mg P/l. Azot ca∏kowity, poza zatokà Ponary, nie prze- ny zbiornik (zatoka Ponary, o g∏´b. maks. 18,2 m) oraz d∏ugiej kracza∏ 1 mg N/l. ZawartoÊç chlorofilu „a” by∏a ró˝na – – 5 km – i wàskiej – szerokoÊç maks. 0,7 km – odnogi pó∏noc- od 16,3 mg/m3 (zatoka pó∏nocno-zachodnia) do 46,4 mg/m3 no-zachodniej (g∏´b. maks. 43,8 m). Mi´dzy po∏udniowymi od- (zatoka Ponary). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego zawiera∏a si´ nogami znajduje si´ du˝y pó∏wysep Kretowiny. w granicach od 1,7 do 3,0 m. Latem st´˝enie fosforu ca∏kowi- Jezioro Narie le˝y w górnej cz´Êci zlewni Pas∏´ki, zasilane tego w epilimnionie by∏o zbli˝one do wartoÊci stwierdzanych jest wodami czterech pobliskich, niewielkich jezior: Peneper wiosnà lub ni˝sze. Azot ca∏kowity tak˝e kszta∏towa∏ si´ Du˝y i Peneper Ma∏y (Ponapry Du˝e i Ma∏e), Czarne oraz Tr´- na poziomie wartoÊci niskich i nie przekracza∏ 0,9 mg N/l. dla, a tak˝e wodami wielu ma∏ych cieków dop∏ywajàcych z oko- ZawartoÊç substancji organicznych by∏a zbli˝ona do przeci´t- licznych terenów. Wody odprowadzane sà Naryjskà Strugà nej (ChZT-Cr wynosi∏o 23,6–32,0 mg O2/l), a w zatoce Pona- (Narienkà) do jeziora Mildzie. ry – wyraênie podwy˝szona (38,0 mg O2/l). WidzialnoÊç krà˝- W niewielkiej odleg∏oÊci od zbiornika, jeszcze w grani- ka Secchiego waha∏a si´ od 3,1 do 4,2 m. Wody naddenne cach zlewni bezpoÊredniej, znajduje si´ cz´Êç wsi Ponary o niewielkich iloÊciach tlenu (0,2–2,5 mg O2/l) wykazywa∏y i Wilnowo, Kretowiny, cz´Êç Gulbit i Woryt Moràskich. podwy˝szone iloÊci fosforu i azotu amonowego, a w beztleno- MiejscowoÊci te spe∏niajà tak˝e funkcje wsi wypoczynko- wej strefie naddennej zatoki Ponary st´˝enia fosforu wych. Narie jest zbiornikiem bardzo atrakcyjnym pod wzgl´- ca∏kowitego i azotu amonowego by∏y wysokie (0,35 mg P/l dem rekreacyjnym. Znajdujà si´ nad nim oÊrodki wypoczyn- i 1,47 mg N/l). kowe i kilka du˝ych kompleksów dzia∏ek letniskowych zabu- Sumaryczny wynik oceny stanu czystoÊci dla ca∏ego jeziora dowanych i niezabudowanych. Wsie Bogaczewo i Gulbity sà wynosi 2,13 punktu i plasuje wody zbiornika w II klasie. Oce- skanalizowane, Êcieki sà odprowadzane na oczyszczalni´ na ∏àczna dla stanowisk g∏´bokich jest korzystniejsza (wynik w Moràgu. Kretowiny sà cz´Êciowo skanalizowane – Êcieki punktacji – 1,87). Dla zatoki Ponary jest ona gorsza (2,47 – po- z wi´kszoÊci obiektów rekreacyjnych kierowane sà na oczysz- granicze klasy II i III) i wskazuje na wy˝szy stan troficzny wód czalni´ w Kretowinach. OÊrodek wypoczynkowy w Bogacze- tego basenu. Warstwa stagnujàca latem by∏a pozbawiona tlenu, wie ma w∏asnà oczyszczalni´ i oczyszczone mechaniczno-bio- nad dnem stwierdzono wysokà kumulacj´ zwiàzków biogen- logicznie Êcieki (ma∏e iloÊci), po doczyszczeniu na tzw. filtrze nych. W warstwie trofogennej latem notowano wy˝szà ni˝ korzeniowym, w sezonie letnim odprowadza do jeziora. w pozosta∏ych plosach zawartoÊç azotu i fosforu, a tak˝e wy˝- Zgodnie z koncepcjà techniczno-ekonomicznà gospodarki szy chlorofil „a” i ni˝szà widzialnoÊç krà˝ka Secchiego. Miano Êciekowej teren przylegajàcy do jeziora Narie, podlegajàcy coli typu ka∏owego na wszystkich stanowiskach odpowiada- administracyjnie Gminie Moràg, ma byç do koƒca 2006 roku ∏o I klasie czystoÊci. w ca∏oÊci skanalizowany, a Êcieki b´dà kierowane na oczysz- Jezioro Narie by∏o badane przez OBiKÂ w Olsztynie w ro- czalni´ w Moràgu. Na 2004 rok planowano likwidacj´ ku 1977 w czasie stagnacji zimowej i stagnacji letniej (Komuni- oczyszczalni w Kretowinach i wybudowanie na jej miejscu kat nr 3, OBiKÂ 1977). Wynik klasyfikacji oparty na sumarycz- przepompowni Êcieków. Ponary, le˝àce w gminie Mi∏akowo, nej ocenie niepe∏nych danych, odniesionych do wprowadzane- nie sà skanalizowane. go wówczas systemu oceny jakoÊci jezior, wskazywa∏ na kla- Jezioro Narie wykazuje wysokà odpornoÊç na czynniki s´ II (Cydzik i inni 1982). Wyniki badaƒ hydrobiologicznych zlewniowe, kwalifikujàce zbiornik do I kategorii podatnoÊci równie˝ wskazywa∏y na dobrà jakoÊç wód jeziora. W plankto- na degradacj´. Sumaryczny wynik punktacji (1,43) jest bliski nie letnim przewa˝ali producenci z dominacjà organizmów oli- wartoÊci granicznej mi´dzy kategorià I i II. Zagro˝enie dla ja- gosaprobowych.

56 Badania wykonane przez WIOÂ w Olsztynie w roku 1994, sowego w Karwicy, odprowadzajàca Êcieki do dop∏ywu jeziora, podobnie jak obecne, Êwiadczy∏y o dobrym stanie czystoÊci od roku 2002 nie funkcjonuje, Êcieki gromadzone sà w zbior- wód jeziora Narie. Sumaryczny wynik punktacji (2,00) by∏ zbli- nikach bezodp∏ywowych. OÊrodek wypoczynkowy w Krzy˝ach ˝ony do uzyskanego na podstawie danych z roku 2004. Mniej (d. „Transmleczu” w Olsztynie) odprowadza Êcieki oczyszczo- korzystnie (pogranicze klasy II i III) kszta∏towa∏a si´ ocena ne mechaniczno-biologicznie i po defosfatacji do ziemi. Pozo- wód najp∏ytszej, pó∏nocno-wschodniej zatoki Ponary, do której sta∏e obiekty wypoczynkowe wyposa˝one sà w zbiorniki bez- do roku 1990 kierowane by∏y oczyszczone tylko mechanicznie odp∏ywowe. Funkcjonujàce w Rucianem-Nidzie (na terenie Êcieki jednego z oÊrodków wypoczynkowych (Planter, J´dry- dawnych Zak∏adów P∏yt PilÊniowych i Wiórowych) Laborato- chowska 1994). rium Badawczo-Produkcyjne Tworzyw Drewnopodobnych Zachowanie dobrego stanu czystoÊci wód wymaga prowa- „Lignolab” odprowadza do zag∏´bienia terenowego (oko- dzenia rozwa˝nej gospodarki w obr´bie zlewni, szczególnie ∏o 300 m od jeziora) wody poch∏odnicze oraz opadowe z tere- w zakresie rekreacji. Prowadzona obecnie przez Gmin´ Moràg nu zak∏adu. budowa kanalizacji sanitarnej na terenach przylegajàcych Jezioro Nidzkie zaliczono do II kategorii podatnoÊci do jeziora zapewne ograniczy dostaw´ zanieczyszczeƒ na degradacj´ (wynik punktacji 1,86). Najkorzystniejsze w oce- do zbiornika. nie wskaêniki zwiàzane sà ze zlewnià, sà to: intensywnoÊç wymiany wód, wspó∏czynnik Schindlera i ÊródleÊne po∏o˝enie. JEZIORO NIDZKIE Badania jakoÊci wód jeziora przeprowadzi∏a Delegatura Po∏o˝enie jeziora WIOÂ w Gi˝ycku na 3 stanowiskach pomiarowych, zlokalizo- • dorzecze: Pisa – Narew – Wis∏a wanych w plosie po∏udniowym (g∏´b. 21 m), w cz´Êci Êrodko- • region fizycznogeograficzny: Równina Mazurska – wej, na wysokoÊci zatoki Zamordeje Wielkie (g∏´b. 18 m) oraz Pojezierze Mazurskie w plosie pó∏nocnym, w pobli˝u Rucianego-Nidy (g∏´b. 14 m). • wysokoÊç n.p.m.: 117,7 m Pomiary termiczno-tlenowe w okresie wiosennym wskazy- Podstawowe dane morfometryczne wa∏y na warunki zbli˝one do homotermii, ale natlenienie wód • powierzchnia zwierciad∏a wody: 1818,0 ha plosa po∏udniowego by∏o zró˝nicowane. Na powierzchni st´˝e-

• g∏´bokoÊç maksymalna: 23,7 m nie tlenu wynosi∏o 18 mg O2/l, po czym obni˝a∏o si´ wolno. • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,2 m W dwumetrowej warstwie naddennej wyst´powa∏y tylko Êlady • obj´toÊç jeziora: 113 872,3 tys. m3 tlenu. Latem na powierzchni st´˝enie tlenu wynosi- 2 • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 202,0 km ∏o 9–10,5 mg O2/l, pod koniec epilimnionu spad∏o nawet do 1,1 mg O2/l (stanowisko po∏udniowe), a od 6–7 m tlen nie Jezioro Nidzkie jest najbardziej na po∏udnie wysuni´tym wyst´powa∏ i pojawi∏ si´ siarkowodór. zbiornikiem w zlewni Wielkich Jezior Mazurskich, po∏o˝onym PrzewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà (195 µS/cm) na obszarze Równiny Mazurskiej, w Êrodku Puszczy Piskiej. Êwiadczy o niskiej, charakterystycznej dla I klasy czystoÊci, za- Wi´ksza cz´Êç jeziora nale˝y do miasta i gminy Ruciane-Nida wartoÊci g∏ównych sk∏adników mineralnych. Wskaênik ChZT- (powiat piski), jedynie po∏udniowa odnoga znajduje si´ na te- -Cr latem na powierzchni przyjmowa∏ wartoÊci odpowiadajàce renie gminy Pisz. Zbiornik obj´ty jest ochronà rezerwatowà klasie II i III (24,0–31,3 mg O2/l). W czasie wiosennej cyrkula- (rezerwat leÊny „Jezioro Nidzkie”) z uwagi na ochron´ krajo- cji poziom fosforu i azotu by∏ umiarkowany lub podwy˝szony brazu Jeziora Nidzkiego i otaczajàcych je lasów. Ten krajobra- (0,09–0,14 mg P/l i 1,24–1,73 mg N/l). Chlorofil „a” przyjmo- zowy rezerwat podlega jednak silnej presji turystycznej – obo- wa∏ wartoÊci pozaklasowe (34–54 mg/m3), a widzialnoÊç wyno- wiàzujàce tu zakazy (strefa ciszy) bywajà niestety ∏amane (Dà- si∏a 0,8–1,3 m. Latem fosfor ca∏kowity na powierzchni by∏ ni˝- browski i inni 1999). szy ni˝ wiosnà (0,033–0,039 mg P/l), azot odpowiada∏ klasie III. Jezioro Nidzkie jest zbiornikiem rynnowym, ciàgnie si´ Nieco ni˝sza, ale nadal pozaklasowa w plosie po∏udniowym na d∏ugoÊci 23 km (szer. 0,2–3,5 km) od Rucianego-Nidy a˝ i Êrodkowym, by∏a zawartoÊç chlorofilu „a”. WidzialnoÊç spa- do wsi Wiartel, tworzàc klamr´ o prawie prostokàtnych ramio- d∏a do 0,4–0,8 m. Odtlenione wody nadenne wykazywa∏y wyso- nach. G∏ówne dop∏ywy to Wiartelnica, niosàca wody z jeziora kie st´˝enia zwiàzków fosforu (0,35–1,02 mg P/l) i azotu amo- Wiartel, dop∏yw z Jeziora JaÊkowskiego Du˝ego oraz ciek Ru- nowego (2,5–3,5 mg N/l). czaj. Odp∏yw wód nast´puje ku pó∏nocy, do jeziora Be∏dany, Ocena ogólna (wynik punktacji 2,73) plasuje Jezioro Nidz- dwiema drogami – poprzez Guziank´ Wielkà i Ma∏à oraz Wi- kie w III klasie czystoÊci. Na obni˝enie oceny wp∏yn´∏y g∏ów- grynià przez jezioro Wigryny. nie takie wskaêniki jak: Êrednie nasycenie hypolimnionu tle- Zlewni´ bezpoÊrednià w blisko 95% pokrywajà zwarte nem, fosforany i fosfor w warstwie naddenej, chlorofil „a” i wi- kompleksy Puszczy Piskiej. Przy pó∏nocnym kraƒcu jeziora le- dzialnoÊç krà˝ka Secchiego. ˝y Ruciane-Nida, w bliskiej odleg∏oÊci od brzegu pó∏nocno-za- Silne ubytki tlenowe i obecnoÊç siarkowodoru ju˝ od 9 m chodniego – leÊniczówka Pranie. Wsie po∏o˝one nad jeziorem stwierdzono w latach 50-tych (Olszewski i Paschalski 1959), – Krzy˝e, Karwica, JaÊkowo i Zamordeje – spe∏niajà tak˝e co niewàtpliwie Êwiadczyç mog∏o o silnym zeutrofizowaniu funkcje miejscowoÊci wypoczynkowych. W Krzy˝ach, Karwicy zbiornika. i JaÊkowie wyst´puje liczna zabudowa letniskowa. Nad brze- Badania Delegatury WIOÂ w Gi˝ycku, przeprowadzone gami jeziora zlokalizowano 11 oÊrodków wypoczynkowych w latach 1984/1985, 1990 i 1998 (Wróblewska 1998) wskazywa- i 14 pól namiotowych. Tylko JaÊkowo ma wodociàg, Êcieki gro- ∏y na klas´ II lub pogranicze klasy II i III (1984/1985 i 1998). madzone sà w zbiornikach bezodp∏ywowych. Pozosta∏e wsie Jezioro Nidzkie, pomimo umiarkowanej odpornoÊci na nie majà sieci wodociàgowej i nie zosta∏y skanalizowane. Je- degradacj´, posiada wody w znacznym stopniu zeutrofizowane zioro Nidzkie obecnie nie jest odbiornikiem zanieczyszczeƒ ze i mo˝na wnioskowaç, ˝e jest ono nadal zagro˝one z powodu êróde∏ punktowych. Oczyszczalnia OÊrodka Kolonijno-Wcza- silnej presji rekreacyjnej. Nale˝y wi´c po∏o˝yç nacisk na

57 uporzàdkowanie gospodarki Êciekowej w miejscowoÊciach le- Chlorofil „a” (5,2 mg/m3) mieÊci∏ si´ w granicach klasy I, wi- ˝àcych nad jeziorem oraz na przestrzeganie przepisów obowià- dzialnoÊç (4,0 m) tak˝e zawiera∏a si´ w klasie I. Wody nadden- zujàcych na terenach obj´tych ochronà rezerwatowà. ne, mimo panujàcych tam warunków beztlenowych, wykazywa- ∏y niskà kumulacj´ zwiàzków fosforu i azotu amonowego. Stan JEZIORO PROBARSKIE sanitarny, oceniony na podstawie wartoÊci miana coli typu Po∏o˝enie jeziora ka∏owego, by∏ bardzo dobry i spe∏nia∏ wymogi klasy I. Badania • dorzecze: Dajna – Guber – ¸yna biologiczne wykaza∏y wyst´powanie w obu okresach badaw- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – czych niskiej liczebnoÊci organizmów planktonowych i du˝à Pojezierze Mazurskie ró˝norodnoÊç gatunkowà, co jest typowe dla Êrodowisk • wysokoÊç n.p.m.: 138,7 m czystych. Podstawowe dane morfometryczne Ocena ogólna (wynik punktacji 1,33) wskazuje na bardzo • powierzchnia zwierciad∏a wody: 201,4 ha dobrà jakoÊç wód Jeziora Probarskiego, odpowiadajàcà I kla- • g∏´bokoÊç maksymalna: 31,0 m sie czystoÊci. Wi´kszoÊç okreÊlonych w niej wskaêników mie- • g∏´bokoÊç Êrednia: 9,2 m Êci∏a si´ w zakresach klasy I, a niekorzystne (pozaklasowe) by- • obj´toÊç jeziora: 18 571,7 tys. m3 ∏y jedynie warunki tlenowe hypolimnionu. • powierzchnia zlewni ca∏kowitej : 3,7 km2 Dane z roku 1950, z okresu wczesnojesiennego (Olszewski Jezioro Probarskie le˝y na terenie gminy Mràgowo (powiat i Paschalski 1959), wskazywa∏y na miernà eutrofi´. Poni˝ej epi- mràgowski), oko∏o 5 km na po∏udniowy wschód od Mràgowa, limnionu, pog∏´bionego ju˝ do 12,5 m, nast´powa∏ spadek st´- na Obszarze Chronionego Krajobrazu Otuliny Mazurskiego ˝enia tlenu i na 25 m wynosi∏o ono, podobnie jak latem 2004

Parku Krajobrazowego. Na jeziorze obowiàzuje strefa ciszy. roku, tylko 0,1 mg O2/l. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego by∏a wy- Wzd∏u˝ brzegu pó∏nocnego biegnie droga Miko∏ajki – Olsztyn, soka – 3,8 m. a wzd∏u˝ zachodniego i wschodniego – drogi lokalne. Dane limnologiczne, pochodzàce z lat siedemdziesiàtych Jezioro Probarskie jest zbiornikiem bezodp∏ywowym, nie (badania prowadzone przez Instytut Ekologii PAN w Dzieka- ma te˝ dop∏ywów wód powierzchniowych. Blisko jeziora znaj- nowie LeÊnym i Instytut Rybactwa Âródlàdowego w Olsztynie) dujà si´ zabudowania wsi Probark i Nowy Probark (strona za- pozwoli∏y na wnioskowanie, ˝e Jezioro Probarskie to jedno chodnia i pó∏nocno-zachodnia) oraz Kosewo (strona pó∏noc- z najczystszych mezotroficznych jezior na obszarze Mazurskie- no-wschodnia). MiejscowoÊci te nie sà jeszcze skanalizowane, go Parku Krajobrazowego i jego otuliny (Bajkiewicz-Grabow- rozpocz´ta zosta∏a budowa kanalizacji sanitarnej we wsiach ska i inni 1989). Autorzy opracowania stwierdzili, bioràc Probark i Kosewo. Zbiornik jest wykorzystywany rekreacyjnie, pod uwag´ warunki zlewniowe, ˝e zbiornik nale˝y uznaç znajdujà si´ nad nim 2 du˝e kempingi, hotel, pensjonat i go- „za wyraênie zagro˝ony dalszà eutrofizacjà, mimo ˝e stan eko- spodarstwo agroturystyczne. Nad jeziorem nie ma zorganizo- logiczny, jak dotychczas jest dobry, a eutrofizacja s∏abo za- wanych kàpielisk, choç z wypoczynku korzystajà mieszkaƒcy awansowana”. okolicznych wsi i wczasowicze. Póêniejsze dane pochodzà z 1984 i 1985 roku (Komunikat Dobre cechy naturalne powodujà, ˝e zbiornik wykazuje nr 10, OBiKÂ Olsztyn 1986). Wskazujà one na II klas´ czysto- znacznà odpornoÊç na wp∏ywy zlewniowe. Zosta∏ on zakwalifi- Êci wg wprowadzanego wówczas systemu oceny jakoÊci jezior, kowany do II kategorii, ale sumaryczny wynik punktacji (1,57) a wg obowiàzujàcej klasyfikacji wód powierzchniowych (z po- wskazuje na pogranicze kategorii I i II. Bliskie sàsiedztwo wsi mini´ciem wskaênika tlenowego; Cydzik i inni 1992) na klas´ I. i u˝ytkowanie rekreacyjne mogà w przysz∏oÊci przyczyniaç si´ Utrzymanie dotychczasowego stanu jakoÊci wód jeziora do przyspieszenia tempa eutrofizacji wód. Jezioro nie przyjmu- wymaga prowadzenia racjonalnej gospodarki w zlewni, zmie- je zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych. rzajàcej do eliminacji dop∏ywu zanieczyszczeƒ ze wsi, pól Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- uprawnych i terenów zagospodarowanych rekreacyjnie. tynie w najg∏´bszej, Êrodkowej partii zbiornika o g∏´bokoÊci maksymalnej 31 m. JEZIORO RYDZÓWKA W czasie badaƒ wiosennych wody wykazywa∏y dobre wa- Po∏o˝enie jeziora runki tlenowe. Latem w warstwie epilimnetycznej nasycenie • dorzecze: Rawda – Âwinia – (OÊwinka) – ¸yna – Prego∏a wód tlenem by∏o bliskie pe∏nego. W warstwie skokowej st´˝e- • region fizycznogeograficzny: Kraina Wielkich Jezior nie tlenu obni˝a∏o si´ i na granicy meta- i hypolimnionu wyno- Mazurskich – Pojezierze Mazurskie si∏o 3,9 mg O2/l. W hypolimnionie obserwowano dalszy spadek • wysokoÊç n.p.m.: 83,2 m st´˝enia tlenu a˝ do Êladów, a na 25 m tlen zanika∏. Ârednie na- Podstawowe dane morfometryczne sycenie hypolimnionu tlenem wynosi∏o tylko 6,3%. • powierzchnia zwierciad∏a wody: 490,3 ha Wody Jeziora Probarskiego posiadajà odczyn s∏abo alka- • g∏´bokoÊç maksymalna: 16,7 m liczny, barw´ równà 10 mg Pt/l. ZawartoÊç g∏ównych sk∏adni- • g∏´bokoÊç Êrednia: 6,2 m ków mineralnych by∏a doÊç niska; przewodnoÊç elektrolityczna • obj´toÊç jeziora: 30 936,9 tys. m3 w∏aÊciwa wiosnà wynosi∏a 202 µS/cm (klasa I). WartoÊci wskaê- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 29,7 km2 ników substancji organicznych (ChZT-Cr i BZT5) latem Êwiad- czà o umiarkowanym poziomie tych zwiàzków. Wiosnà st´˝e- Jezioro Rydzówka znajduje si´ nieca∏e 10 km na zachód nia fosforu i azotu ca∏kowitego by∏y niskie (0,019 mg P/l od W´gorzewa (powiat w´gorzewski). Zbiornik le˝y na Obsza- i 0,67 mg N/l). Chlorofil „a” (22,3 mg/m3) mieÊci∏ si´ w grani- rze Chronionego Krajobrazu Jeziora OÊwin i jest obj´ty strefà cach klasy III. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wyraênie wysoka ciszy. Pó∏wysep i wyspy na jeziorze sà rezerwatem faunistycz- – 3,1 m. Latem wody epilimnionu wykazywa∏y zbli˝one nym, utworzonym celem ochrony miejsc l´gowych ptactwa do stwierdzonych wiosnà wartoÊci fosforu i azotu ca∏kowitego. wodno-b∏otnego oraz miejsc odpoczynku ptaków przelotnych.

58 Rydzówka, jezioro wytopiskowe, po∏o˝one w pó∏nocnej zbyt wysokiej statycznoÊci wód), jak równie˝ nieuporzàdkowa- cz´Êci Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, jest wy∏àczone ze na gospodarka Êciekami w sàsiadujàcych wsiach. szlaku ˝eglugowego. Posiada ono skomplikowany uk∏ad hydro- Jezioro nie by∏o wczeÊniej badane przez WIOÂ. graficzny, wynikajàcy z po∏o˝enia na trasie Kana∏u Mazurskie- Dane z roku 1959 (Olszewski i inni 1978) wykaza∏y obec- go, którego budowa nie zosta∏a ukoƒczona. Praktycznie Ry- noÊç Êladowych iloÊci tlenu w hypolimnionie, wysokà (3 m) wi- dzówka nie ∏àczy si´ kana∏em z jeziorem Mamry – na odcinku dzialnoÊç krà˝ka Secchiego. Zbiornik oceniono jako bliski ta- mi´dzy jeziorami znajdujà si´ dwie cz´Êciowo wybudowane, chymiksji, eutroficzny. nieczynne Êluzy. Oko∏o 2 km od Mamr na Kanale znajduje si´ grodza, podpi´trzajàca Mamry (zwierciad∏o wody Mamr le˝y JEZIORO SASEK WIELKI na wysokoÊci 116 m n.p.m., a Rydzówki na 83 m n.p.m.). T´dy Po∏o˝enie jeziora poprowadzono dzia∏ wodny mi´dzy W´gorapà a ¸ynà (Podzia∏ • dorzecze: Sawica – Omulew – Narew – Wis∏a hydrograficzny Polski 1983). Poni˝ej jeziora Rydzówka, niedale- • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Mràgowskie – ko wsi Guja, znajduje si´ ukoƒczona Êluza Piaski. Na nieczyn- Pojezierze Mazurskie nych odcinkach Kana∏ Mazurski wype∏niony jest wodà i poro- • wysokoÊç n.p.m.: 139,0 m Êni´ty bujnà roÊlinnoÊcià. Podstawowe dane morfometryczne Jezioro zasilajà wody 6 rowów melioracyjnych. Do brzegu • powierzchnia zwierciad∏a wody: 869,3 ha po∏udniowego dop∏ywa ciek z niewielkiego jeziorka LeÊniewo, • g∏´bokoÊç maksymalna: 38,0 m który jest w∏àczony do systemu rowów melioracyjnych, oraz • g∏´bokoÊç Êrednia: 8,1 m ciek ÊródleÊny. Wody odprowadzane sà Rawdà do jeziora • obj´toÊç jeziora: 71 194,8 tys. m3 OÊwin. • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 171,8 km2 W pobli˝u zbiornika znajdujà si´ wsie LeÊniewo, Rydzówka oraz pojedyncze zabudowania Ró˝ewca. MiejscowoÊci te nie sà Jezioro Sasek Wielki le˝y nieca∏y kilometr na po∏udnie skanalizowane, nie majà te˝ wodociàgów. W Rydzówce i okoli- od Dêwierzut i oko∏o 7 km na pó∏nocny zachód od Szczytna, cach LeÊniewa wyst´puje liczna zabudowa rekreacyjna, na terenie gmin Dêwierzuty i Szczytno (powiat szczycieƒski). przy brzegu pó∏nocno-zachodnim znajduje si´ pole namiotowe. Ârodkowa cz´Êç brzegu zachodniego stanowi granic´ mi´dzy Jezioro Rydzówka nie posiada punktowych êróde∏ zanie- gminà Dêwierzuty i gminà Pasym. Zbiornik znajduje si´ czyszczeƒ. na Obszarze Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyƒskie- WartoÊci wskaêników, stanowiàcych podstaw´ oceny po- go, obj´ty jest strefà ciszy. datnoÊci jeziora na degradacj´, mieÊci∏y si´ w granicach kate- Sasek Wielki jest du˝ym, g∏´bokim jeziorem rynnowym, gorii I i II. Wyjàtek stanowi procent stratyfikacji wód (5,3% – wyciàgni´tym w kierunku po∏udnikowym (d∏ugoÊç maks. 12,4 poza kategoriami). Sumaryczny wynik oceny – II kategoria – km). Zbiornik zasilajà wody kilku dop∏ywów. Najwi´kszy wskazuje na umiarkowanà odpornoÊç na czynniki zlewniowe. z nich to ciek bez nazwy z pó∏nocy (lokalna nazwa Dêwierzut- Badania stanu jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura ka), z okolic Dêwierzut. Z pó∏nocy dop∏ywa tak˝e niewielki WIOÂ w Gi˝ycku na jednym stanowisku pomiarowym, zlokali- ciek bez nazwy z okolic Julianowa. Ponadto Sasek ∏àczy si´ ma- zowanym w najg∏´bszej cz´Êci jeziora. ∏ymi dop∏ywami z sàsiadujàcymi jeziorami: Ma∏szewskie, Li- W czasie cyrkulacji wiosennej wody uleg∏y ca∏kowitemu nowskie i Fr´cki. Z po∏udniowego kraƒca wyp∏ywa Sawica (Sa- wymieszaniu i wykazywa∏y dobre natlenienie od powierzchni ska), bioràca poczàtek z jeziora i odp∏ywajàca na po∏udnie do dna. Latem epilimnion si´gajàcy 6 m by∏ miernie natlenio- do Jeziora S´daƒskiego. Nad jeziorem, w obr´bie gminy ny (83–51%). W metalimnionie tlen spada∏ do Êladów, Dêwierzuty, znajdujà si´ dwa oÊrodki wypoczynkowe i pensjo- a od 8 m zanika∏ i pojawia∏ si´ siarkowodór. nat. Na terenie podlegajàcym gminie Szczytno dzia∏alnoÊç pro- PrzewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa, wynoszàca wio- wadzà te˝ dwa oÊrodki wypoczynkowe. Zabudowa letniskowa snà 300 µS/cm, wskazywa∏a na przeci´tnà zasobnoÊç w g∏ówne jest liczna, skupia si´ ona g∏ównie we wsiach Dàbrowa, Lino- sk∏adniki mineralne. Latem w powierzchniowej warstwie wody wo, a tak˝e w Piecach, Kobylosze i ¸ysej Górze. stwierdzono wysoki poziom substancji organicznych, o czym Sasek Wielki nie przyjmuje bezpoÊrednio zanieczyszczeƒ

Êwiadczy BZT5 (6,5 mg O2/l), odpowiadajàce klasie III, i poza- ze êróde∏ punktowych. Natomiast do dop∏ywu jeziora (cieku klasowy wskaênik ChZT-Cr (55,5 mg O2/l). Fosfor ca∏kowity spod Dêwierzut, zwanego Kana∏em Dêwierzuty), oko∏o 0,8 km z wartoÊci umiarkowanych (0,051 mg P/l) wiosnà wzrós∏ powy˝ej pó∏nocnego kraƒca jeziora, odprowadzane sà oczysz- do 0,14 mg P/l (klasa III) latem. Azot ca∏kowity na powierzch- czone mechaniczno-biologicznie i po defosfatacji Êcieki ni przyjmowa∏ wartoÊci umiarkowane lub by∏ podwy˝szony z oczyszczalni w Dêwierzutach. OÊrodek wypoczynkowy Dziel- (Êrednia – 1,28 mg N/l). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego obni˝y- nicowego Biura Finansów OÊwiaty – Warszawa-Wola w Koby- ∏a si´ z 1,6 m w okresie wiosennym do 1,0 m w czasie stagnacji losze posiada w∏asnà oczyszczalni´ mechaniczno-biologicznà, letniej, co korelowa∏o z zawartoÊcià chlorofilu „a” (14,7 mg/m3 wyposa˝onà w urzàdzenia stràcajàce fosfor, odprowadzajàcà – wiosna i 55,3 mg/m3 – lato). Êcieki (5,5 m3/d) do ziemi. Pozosta∏e obiekty wypoczynkowe Ocena ogólna (2,73 punktu) kwalifikuje wody Rydzówki wyposa˝one sà w zbiorniki bezodp∏ywowe. MiejscowoÊci le˝à- do III klasy czystoÊci, a wskaêniki takie jak: warunki tlenowe ce nad jeziorem, poza Dêwierzutami, nie sà skanalizowane. warstw g∏´bszych latem, ChZT-Cr, fosforany i fosfor ca∏kowity Jezioro Sasek Wielki wykazuje umiarkowanà odpornoÊç oraz azot amonowy w odtlenionej strefie naddenej, a tak˝e in- na degradacj´, zalicza si´ je do II kategorii (wynik punktacji – tensywnoÊç produkcji pierwotnej Êwiadczà o wysokiej ˝yznoÊci 1,86). Wszystkie uj´te w ocenie wskaêniki g∏ównie odpowiada- wód zbiornika. Utrzymywaniu si´ takiego stanu sprzyjajà do- jà II kategorii. p∏ywy silnie zeutrofizowanych cieków, mo˝liwoÊç zasilania Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsztynie warstwy trofogennej w biogeny ze strefy naddennej (przy nie- na 3 stanowiskach pomiarowych, wytyczonych w najg∏´bszych

59 plosach: pó∏nocnym (g∏´b. maks. 15,3 m), Êrodkowym (g∏´b. JEZIORO SUSKIE maks. 38,0 m) i po∏udniowym (28,2 m). Po∏o˝enie jeziora W okresie prowadzonych badaƒ wiosennych wody na po- • dorzecze: Liwa – Nogat wierzchni, do kilku metrów w g∏àb, wykazywa∏y przesycenie • region fizycznogeograficzny: Pojezierze I∏awskie tlenem, nad dnem zaznaczy∏ si´ ju˝ deficyt tlenowy (65–80% • wysokoÊç n.p.m.: 100,4 m nasycenia tlenem). Latem warstwa epilimnionu posiada∏a do- Podstawowe dane morfometryczne bre warunki tlenowe, natomiast w warstwie skokowej st´˝enie • powierzchnia zwierciad∏a wody: 62,7 ha tlenu obni˝a∏o si´ do iloÊci Êladowych. Hypolimnion by∏ ca∏ko- • g∏´bokoÊç maksymalna: 5,3 m wicie odtleniony. • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,4 m Wody jeziora Sasek Wielki charakteryzuje wysoka zawartoÊç • obj´toÊç jeziora: 1491,4 tys. m3 g∏ównych sk∏adników mineralnych, wiosnà przewodnoÊç elek- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 5,7 km2 trolityczna w∏aÊciwa by∏a pozaklasowa. Wskaênik ChZT-Cr, okreÊlany latem na powierzchni, tylko na stanowisku najp∏yt- Jezioro Suskie jest stosunkowo niewielkim, p∏ytkim zbior- szym, pó∏nocnym zbli˝a∏ si´ do wartoÊci granicznej mi´dzy nikiem po∏o˝onym w granicach miasta Susz (powiat i∏awski). klasà II i III. Na pozosta∏ych stanowiskach wykaza∏ nieco Zasilajà je wody kilku niewielkich dop∏ywów, na ogó∏ okreso- ni˝sze wartoÊci. Fosforany wiosnà by∏y niskie (0,004 mg P/l), wych. Odp∏yw odbywa si´ Kana∏em Suskim do Liwy. fosfor ca∏kowity nie przekracza∏ granic klasy I. Azot ca∏kowi- Wschodnià cz´Êç zlewni ca∏kowitej stanowià tereny u˝ytko- ty mieÊci∏ si´ w klasie II lub III. WartoÊci chlorofilu „a” ma- wane rolniczo, zachodnià – miasto Susz i tereny leÊne. W zlew- la∏y z pó∏nocy (38,7 mg/m3) na po∏udnie (14,5 mg/m3). Naj- ni bezpoÊredniej wyst´pujà ró˝ne formy u˝ytkowania, sà to: zani˝szà widzialnoÊç (1,4 m) zmierzono w plosie pó∏nocnym. budowania Susza, grunty orne, lasy, ∏àki i nieu˝ytki. Nad jezio- Latem poziom fosforu by∏ zbli˝ony do poziomu stwierdzone- rem znajduje si´ miejskie kàpielisko (zorganizowane), ale go wiosnà, a zawartoÊç azotu odpowiada∏a tylko klasie I. Za- od 1999 roku w∏adze sanitarne wprowadzi∏y na nim zakaz wartoÊç chlorofilu „a” uk∏ada∏a si´ podobnie jak wiosnà, ale kàpieli ze wzgl´du na kwestionowane parametry fizykoche- przyjmowa∏a ni˝sze wartoÊci (30 mg/m3 – stanowisko pó∏noc- miczne i stan sanitarny. ne i 9,2 mg/m3 – stanowisko po∏udniowe). WidzialnoÊç latem Jezioro Suskie wykazuje s∏abà odpornoÊç na czynniki zlew- wzros∏a nawet do 3 m w plosie po∏udniowym. Miano coli ty- niowe, g∏ównie z powodu cech morfometrycznych. Zosta∏o za- pu ka∏owego mieÊci∏o si´ w zakresie klasy I. Odtlenione wo- liczone do III kategorii podatnoÊci na degradacj´. Cechy zlew- dy naddenne obfitowa∏y w zwiàzki fosforu (0,17–0,47 mg P/l) niowe sà doÊç korzystne, ale bliskie sàsiedztwo miasta niewàt- i azot amonowy (1,50–3,85 mg N/l). Najwy˝sze wartoÊci tych pliwie wywiera ujemny wp∏yw na jakoÊç wód zbiornika. wskaêników stwierdzono w plosie pó∏nocnym, najp∏ytszym, Jezioro Suskie w roku 2004 by∏o jeszcze odbiornikiem wód do którego uchodzi ciek b´dàcy odbiornikiem Êcieków opadowych z cz´Êci miasta, odprowadzanych jednym wylotem z oczyszczalni w Dêwierzutach. Miano coli typu ka∏owego (wczeÊniej by∏o ich 5). Do jeziora dochodzi tak˝e wylot awaryj- odpowiada∏o klasie I. ny przepompowni Êcieków, w ostatnich latach nie zanotowano Ocena ogólna (wynik punktacji 2,47) pozwala zaliczyç wo- zrzutu zanieczyszczeƒ. dy Saska Wielkiego jeszcze do II klasy czystoÊci, jednak prak- Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ tycznie jest to pogranicze klas II i III. Najmniej korzystne, po- w Elblàgu na 3 stanowiskach, zlokalizowanych w najg∏´bszych zaklasowe wskaêniki to: Êrednie nasycenie hypolimnionu tle- partiach cz´Êci po∏udniowej, Êrodkowej i pó∏nocnej. nem, fosforany w wodach naddennych latem i przewodnoÊç Pomimo polimiktycznego charakteru zbiornika, w Êrodko- elektrolityczna w∏aÊciwa. Najwy˝sze wartoÊci wskaêników tro- wej najg∏´bszej partii, a tak˝e w cz´Êci po∏udniowej latem wy- ficznych stwierdzono w plosie pó∏nocnym. Sumaryczny wynik stàpi∏y wyraêne ubytki tlenu nad dnem, którego st´˝enie spa- punktacji (2,73) okreÊlony tylko dla najp∏ytszego plosa pó∏noc- d∏o nawet do 1,1 mg O2/l. nego wskazuje na obni˝onà jakoÊç wód (III klasa) i wy˝sze zeu- PrzewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa (354 µS/cm) wska- trofizowanie tej cz´Êci zbiornika. zuje na wysokà zawartoÊç g∏ównych sk∏adników mineralnych. Olszewski i Paschalski (1959) na podstawie badaƒ prze- Zaznaczy∏ si´ tu wp∏yw wód opadowych z miasta, jony sodowe prowadzonych w po∏owie sierpnia 1952 roku na dwóch sta- utrzymywa∏y si´ na poziomie 13–14 mg Na/l, a chlorkowe – nowiskach ocenili stan troficzny jeziora jako „zanikajàca me- 27–32 mg Cl/l. Wody jeziora sà bogate w substancje organicz- zotrofia”. WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a wtedy ne, ChZT-Cr (61 mg O2/l) latem by∏o pozaklasowe, a BZT5 2,1 i 2,5 m. (Êrednia 7,0 mg O2/l) mieÊci∏o si´ w zakresie klasy III. Latem Dane WIOÂ w Olsztynie z roku 1977 (Komunikat nr 3, na wszystkich stanowiskach stwierdzono bardzo wysokie, poza- OBiKÂ 1977) oraz z roku 1997 (Komunikat nr 23, klasowe wartoÊci azotu ca∏kowitego oraz bardzo wysokà, noto- WIOÂ 1997) wskazywa∏y na obni˝onà jakoÊç wód, czy- wanà w silnie prze˝yênionych zbiornikach, zawartoÊç chlorofi- li III klas´ czystoÊci. lu „a” (107–143 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego spad∏a Ochrona jeziora przed dalszà nadmiernà eutrofizacjà po- wtedy do 0,3 m. Miano coli typu ka∏owego w obu okresach ba- winna polegaç na minimalizowaniu dostawy substancji po- dawczych odpowiada∏o I klasie czystoÊci. ˝ywkowych ze êróde∏ punktowych i rozproszonych. Nale˝y Sumaryczny wynik punktacji (3,36) plasuje wody Jeziora mieç na uwadze zagro˝enia wynikajàce ze strony intensyw- Suskiego poza klasami. Wi´kszoÊç uwzgl´dnionych w ocenie nego u˝ytkowania rekreacyjnego i dop∏ywu zanieczyszczeƒ wskaêników nie odpowiada∏a normom. Dane pochodzàce z ro- ciekiem, do którego kierowane sà Êcieki z oczyszczalni ku 1995 wskazywa∏y na III klas´ czystoÊci. Dalszej degradacji w Dêwierzutach. zbiornika zapobiec mogà przedsi´wzi´cia ograniczajàce dosta- w´ zanieczyszczeƒ ze zlewni oraz zastosowanie odpowiednich zabiegów rekultywacyjnych.

60 JEZIORO TAUTY (TAFTOWO) Podstawowe dane morfometryczne Po∏o˝enie jeziora • powierzchnia zwierciad∏a wody: 162,3 ha • dorzecze: Taucki Potok – M∏yƒska Struga – Pas∏´ka • g∏´bokoÊç maksymalna: 4,2 m • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,3 m Pojezierze Mazurskie • obj´toÊç jeziora: 3701,6 tys. m3 • wysokoÊç n.p.m.: 56,1 m • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 8,3 km2 Podstawowe dane morfometryczne • powierzchnia zwierciad∏a wody: 83,8 ha Jezioro Tonka le˝y oko∏o 2 km na po∏udniowy zachód • g∏´bokoÊç maksymalna: 4,7 m od Lubomina, w gminie Lubomino (powiat lidzbarski). • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,2 m Zbiornik zasilajà wody niewielkich dop∏ywów o charakte- • obj´toÊç jeziora: 1878,0 tys. m3 rze okresowym. Odp∏yw nast´puje w kierunku pó∏nocno- • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 3,6 km2 -wschodnim Lubomiƒskà Strugà. Zlewnia ca∏kowita to teren u˝ytkowany g∏ównie rolniczo. Jezioro Tauty le˝y oko∏o 5 km na pó∏nocny zachód od Or- Lasy stanowià tylko 10% jej powierzchni. Natomiast w zlewni nety, w gminie Orneta (powiat lidzbarski), w obr´bie Obszaru bezpoÊredniej najwi´kszà powierzchni´ zajmujà lasy, porasta- Chronionego Krajobrazu Równiny Orneckiej. jàce strome stoki wokó∏ jeziora. Wyst´pujà w niej tak˝e pola Jezioro zasilajà wody niewielkiego rowu melioracyjnego, uprawne, ∏àki, pastwiska, tereny podmok∏e oraz cz´Êç zabudo- o charakterze okresowym. Odp∏yw nast´puje w kierunku po∏u- wy wsi Bia∏a Wola. WieÊ jest zwodociàgowana, posiada oczysz- dniowym, poprzez Taucki Potok, do M∏yƒskiej Strugi. Proces czalni´ Êcieków, których odbiornikiem jest Pas∏´ka. zarastania tego wyp∏yconego zbiornika jest najmocniej posu- Jezioro Tonka charakteryzuje si´ niskà naturalnà odporno- ni´ty w cz´Êci po∏udniowej, w rejonie odp∏ywu. Êcià na wp∏ywy zewn´trzne, zaliczono je do III kategorii podat- W zlewni ca∏kowitej dominujà tereny zalesione, tylko pó∏- noÊci na degradacj´. Najmniej korzystne sà wskaêniki zwiàza- nocno-wschodni skrawek zajmujà ∏àki, pastwiska oraz pola ne z parametrami morfometrycznymi. Zbiornik nie przyjmuje uprawne. Zlewnia bezpoÊrednia jest niemal ca∏kowicie pokryta zanieczyszczeƒ ze êróde∏ punktowych i w zasadzie nie jest za- lasami. W pobli˝u jeziora znajduje si´ pole biwakowe i pla˝a gospodarowany rekreacyjnie. Tylko po wschodniej stronie, z pomostem, wykorzystywana jako miejsce odpoczynku przez w odleg∏oÊci oko∏o 200 m od brzegów jeziora, zlokalizowano okolicznà ludnoÊç. W odleg∏oÊci oko∏o 250 m od jeziora kilka domków letniskowych. zlokalizowano domki letniskowe, wyposa˝one w zbiorniki bez- Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ odp∏ywowe. Planuje si´ skanalizowanie tego terenu, z odpro- w Elblàgu na jednym stanowisku pomiarowym. wadzeniem Êcieków na oczyszczalni´ w Pieni´˝nie. W czasie badaƒ wiosennych wody jeziora by∏y dobrze na- Cechy morfometryczne jeziora Tauty sà bardzo niekorzyst- tlenione (115–90%), latem pomimo polimiktycznego charak- ne (poza kategoriami), natomiast zlewniowe odpowiadajà ka- teru zbiornika, od 3 m w g∏àb wystàpi∏ widoczny deficyt tleno- tegoriom I i II. Sumaryczna ocena wskazuje jednak na wysokà wy (oko∏o 70% nasycenia pe∏nego). podatnoÊç zbiornika na degradacj´ i plasuje go w III kategorii. PrzewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa wiosnà (303 µS/cm) Badania jakoÊci wód przeprowadzi∏a Delegatura WIOÂ oraz st´˝enia g∏ównych kationów i anionów wskazujà na prze- w Elblàgu na dwóch stanowiskach pomiarowych. ci´tnà mineralizacj´ wód jeziora. Wskaêniki zawartoÊci sub-

W czasie badaƒ wiosennych wody na powierzchni wykazy- stancji organicznych latem – ChZT-Cr (34,4 mg O2/l) i BZT5 wa∏y wysokie przesycenie tlenem (nawet ponad 140%). Latem (7,2 mg O2/l) – odpowiada∏y III klasie. Zwraca uwag´ wysoka warunki tlenowe tak˝e by∏y dobre (nasycenie bliskie pe∏nego). zawartoÊç fosforu ca∏kowitego latem (klasa III) i wysoki po- Wody jeziora Tauty cechuje przeci´tna zawartoÊç g∏ównych ziom azotu ca∏kowitego. Chlorofil „a” w obu okresach by∏ po- sk∏adników mineralnych oraz wysoka, ponadnormatywna iloÊç zaklasowy i wynosi∏ powy˝ej 50 mg/m3, a widzialnoÊç krà˝ka substancji organicznych latem (ChZT-Cr – 56 mg O2/l). Latem Secchiego nie przekracza∏a 1 m. Miano coli mieÊci∏o si´ w gra- stwierdzono wysoki, odpowiadajàcy klasie III, poziom fosforu nicach klasy I. i azotu ca∏kowitego. Chlorofil „a” by∏ wtedy bardzo wysoki Ocena ogólna (wynik punktacji 2,82) Êwiadczy o obni˝onej (ponad 60 mg/m3), a widzialnoÊç krà˝ka Secchiego spad∏a jakoÊci wód jeziora Tonka i III klasie czystoÊci. Wi´kszoÊç do 0,5–0,6 m. Miano coli typu ka∏owego mieÊci∏o si´ w grani- okreÊlonych wskaêników mieÊci∏a si´ w zakresach klasy III lub cach klasy I. nie odpowiada∏a normom. Podobnà ocen´ uzyska∏ WIOÂ Sumaryczna ocena (2,73) kwalifikuje wody jeziora Tauty w Olsztynie w roku 1997 (Komunikat nr 23). do III klasy czystoÊci. Wskaêniki decydujàce o obni˝eniu klasyfikacji to: ChZT-Cr, azot ca∏kowity, azot mineralny, chlorofil JEZIORO UKIEL (KRZYWE) „a”, sucha masa sestonu oraz widzialnoÊç krà˝ka Secchiego. Po∏o˝enie jeziora Dane Delegatury WIOÂ w Elblàgu z roku 1993 tak˝e wskazy- • dorzecze: Kortówka – ¸yna wa∏y na znaczne zeutrofizowanie zbiornika i III klas´ czystoÊci. • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – Pojezierze Mazurskie JEZIORO TONKA • wysokoÊç n.p.m.: 106,0 m Po∏o˝enie jeziora Podstawowe dane morfometryczne • dorzecze: Lubomiƒska Struga – Drw´ca Warmiƒska – • powierzchnia zwierciad∏a wody: 412,0 ha Pas∏´ka • g∏´bokoÊç maksymalna: 43,0 m • region fizycznogeograficzny: Pojezierze Olsztyƒskie – • g∏´bokoÊç Êrednia: 10,6 m Pojezierze Mazurskie • obj´toÊç jeziora: 43 611,5 tys. m3 • wysokoÊç n.p.m.: 93,8 m • powierzchnia zlewni ca∏kowitej: 25,9 km2

61 Jezioro Ukiel le˝y w granicach administracyjnych Olsztyna, Chlorofil „a” mieÊci∏ si´ w granicach klasy II (ploso Gutkow- w jego pó∏nocno-zachodniej cz´Êci. Jest to du˝y, g∏´boki zbior- skie – 12 mg/m3), klasy III (ploso ¸upstychskie i Przejma – nik, sk∏adajàcy si´ z 4 plos – Gutkowskie, Przejma, ¸upstych- 22,4 i 18 mg/m3) lub nie odpowiada∏ normom (ploso Olsztyƒ- skie i Olsztyƒskie – po∏àczonych przew´˝eniami i wyp∏ycenia- skie – 41 mg/m3). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego wynosi∏a mi. Zbiornik zasila kilka ma∏ych cieków. Odp∏yw – Kortówka – od 1,5 m (ploso Olsztyƒskie) do 3,2 m (cz´Êç Gutkowska). La- prowadzi wody do Jeziora Kortowskiego. tem fosfor ca∏kowity na powierzchni by∏ ni˝szy ni˝ wiosnà, Cz´Êç pó∏nocna – Gutkowska – ma powierzchni´ 117,9 ha a st´˝enie azotu ca∏kowitego zbli˝one. Chlorofil „a” zawiera∏ si´ i g∏´bokoÊç maksymalnà 43 m. Jest ona otoczona polami w granicach od 7,2 mg/m3 (ploso Gutkowskie) do 18,0 mg/m3 uprawnymi i zabudowà dzielnic Olsztyna – Gutkowo i Likusy. (ploso Przejma). WidzialnoÊç krà˝ka Secchiego spad∏a do war- Ploso Êrodkowe – Przejma – ∏àczàce pozosta∏e cz´Êci zbiorni- toÊci charakterystycznych dla klasy III (1,0–1,5 m). Odtlenione ka, o powierzchni 84,9 ha i g∏´bokoÊci maksymalnej 40 m, ota- wody naddenne obfitowa∏y w zwiàzki fosforu i azotu – najni˝szà czajà lasy i pola uprawne. Najbardziej wysuni´ta na zachód za- zasobnoÊç w fosforany, fosfor ca∏kowity oraz azot amonowy toka zwana ¸upstychskà ma powierzchni´ 85,4 ha i g∏´bokoÊç stwierdzono w cz´Êci Gutkowskiej i Przejmie (0,23 i 0,25 mg P/l maksymalnà 32 m. Otaczajà jà pola uprawne i lasy, przy brze- oraz 0,59 i 0,6 mg N/l), najwy˝szà w plosie Olsztyƒskim gu zachodnim le˝y osiedle ¸upstych. Cz´Êç Olsztyƒska zajmu- (0,42 mg P/l i 1,36 mg N/l). Miano coli typu ka∏owego w obu je powierzchni´ 120,4 ha, jej g∏´bokoÊç maksymalna wyno- okresach badawczych spe∏nia∏o wymogi klasy I. si 20 m (dane Katedry In˝ynierii Ochrony Ârodowiska Uniwer- Ocena ogólna (wynik punktacji 2,27) wskazuje na II klas´ sytetu Warmiƒsko-Mazurskiego w Olsztynie). W pobli˝u plosa czystoÊci wód jeziora. Nale˝y przy tym podkreÊliç, ˝e znaczne Olsztyƒskiego, praktycznie ju˝ poza granicami zlewni bezpo- odtlenienie wód hypolimnionu latem, zw∏aszcza plos ¸up- Êredniej, znajduje si´ osiedle domków jednorodzinnych Dajtki. stychskiego i Olsztyƒskiego, wysoka kumulacja zwiàzków fos- Zabudowa osiedlowa i obiekty rekreacyjne znajdujàce si´ foru i azotu w odtlenionych strefach naddennych, podwy˝szo- w obr´bie zlewni bezpoÊredniej zbiornika lub jego bliskim sà- ne lub wysokie wartoÊci chlorofilu „a” oraz struktura i liczeb- siedztwie w wi´kszoÊci sà skanalizowane i poza ¸upstychem noÊç organizmów planktonowych mogà byç symptomami wzra- pod∏àczone ju˝ do sieci kanalizacyjnej miasta. stajàcego zanieczyszczenia Jeziora Ukiel. Najkorzystniejszy Jezioro Ukiel nie przyjmuje zanieczyszczeƒ ze êróde∏ wynik punktacji – 2,07 – uzyskano dla cz´Êci Gutkowskiej. punktowych. Potencjalnym zagro˝eniem przez wiele lat by∏y Olszewski i Paschalski (1959) na podstawie badaƒ przepro- nieskanalizowane tereny osiedli Olsztyna: Gutkowo, Dajtki, wadzonych na poczàtku lat 50. dokonali oceny poszczególnych Likusy i ¸upstych. Osiedla te, poza ¸upstychem, pod koniec plos jeziora Ukiel, traktujàc je jako odr´bne zbiorniki. lat 90-tych zosta∏y pod∏àczone do sieci kanalizacji miejskiej. W plosie Gutkowskim stwierdzono, podobny do obecnego, Jezioro jest wykorzystywane rekreacyjnie, znajdujà si´ nad nim uk∏ad termiczno-tlenowy latem i zbli˝onà widzialnoÊç krà˝ka liczne obiekty wypoczynkowe. Secchiego. Lepsze od obecnych warunki tlenowe wyst´powa∏y Ocena podatnoÊci na degradacj´ – II kategoria – plasuje w plosie Przejma. Autorzy okreÊlili poszczególne plosa jako jezioro Ukiel w rz´dzie zbiorników umiarkowanie odpornych miernie lub przeci´tnie eutroficzne, a nawet – w przypadku na wp∏ywy zlewniowe. Wynik punktacji – 1,57 – jest bliski war- plosa Przejma – o cechach ß-mezotrofii. toÊci granicznej mi´dzy kategorià I i II. Niekorzystnà wartoÊç Jezioro Ukiel by∏o badane przez OBiKÂ w Olsztynie w ro- wykazuje iloraz obj´toÊci jeziora i d∏ugoÊci linii brzegowej. ku 1976 (Komunikat nr 1 OBiKÂ, 1976). Stan czystoÊci wód Sposób zagospodarowania zlewni bezpoÊredniej (ró˝norod- wykazywa∏ pewne zró˝nicowanie w obr´bie zbiornika. Mia∏o to noÊç) wskazuje wprawdzie na kategori´ II, ale bliskie sàsiedz- zwiàzek zarówno z ukszta∏towaniem misy jeziornej ka˝dej two osiedli mieszkaniowych Olsztyna i narastajàca presja re- z cz´Êci, jak równie˝ z wp∏ywem antropogennym. Niepe∏ne da- kreacyjna przyczyniajà si´ niewàtpliwie do niekorzystnych ne z okresu letniej stagnacji, przyrównane do nowego systemu trendów obserwowanych w ostatnich latach w jeziorze. oceny jakoÊci jezior, wskazywa∏y na I klas´ w obr´bie plos Gut- Badania stanu czystoÊci wód przeprowadzi∏ WIOÂ w Olsz- kowskiego i Przejma i II klas´ w cz´Êci ¸upstychskiej i Olsztyƒ- tynie na czterech stanowiskach pomiarowych, zlokalizowanych skiej (Cydzik i inni 1982). w najg∏´bszych partiach poszczególnych plos: Gutkowskiego, Jezioro Ukiel od lat jest obiektem badaƒ Zak∏adu Limno- ¸upstychskiego, Przejmy i Olsztyƒskiego. logii Fizycznej Katedry Chemii i Technologii Wody i Âcieków W okresie prowadzonych badaƒ wiosennych wody jeziora ART w Olsztynie – obecnie Katedry In˝ynierii Ochrony Âro- by∏y ca∏kowicie wymieszane i dobrze natlenione. Latem war- dowiska UWM w Olsztynie (Mientki i M∏yƒska 1979; Mient- stwa epilimnionu wykazywa∏a nasycenie tlenem bliskie pe∏ne- ki i inni 1994; Mientki i inni 1996a; Mientki i inni 1996b). go (ploso Gutkowskie) lub przesycenie tlenem (zatoki ¸up- Uzyskane dane pozwoli∏y autorom na wnioskowanie, ˝e stan stychska i Olsztyƒska). Warstwy g∏´bsze cz´Êci Gutkowskiej troficzny jeziora ulega∏ pogorszeniu od cz´Êci Gutkowskiej, posiada∏y najlepsze warunki tlenowe – Êrednie nasycenie hypo- przez Przejm´, cz´Êç ¸upstychskà do Olsztyƒskiej. W po∏owie limnionu tlenem wynosi∏o tu 17,6%. Warstwy stagnujàce plos lat 90., w porównaniu do roku 1974, nastàpi∏ wzrost st´˝eƒ ¸upstychskiego i Olsztyƒskiego by∏y pozbawione tlenu. azotu i fosforu. Cz´Êç Gutkowska i Przejma przesz∏y ZasobnoÊç zbiornika w substancje organiczne by∏a umiarko- od ß-mezotrofii do eutrofii. Najbardziej widoczne pogorsze- wana, o czym Êwiadczà wartoÊci ChZT-Cr i BZT5 latem na ponie jakoÊci wód nastàpi∏o w cz´Êci Gutkowskiej i Przejma, wierzchni (odpowiednio 23,4–29,2 mg O2/l oraz 1,6–2,2 mg O2/l). najmniejsze – w Olsztyƒskiej. Stwierdzono niekorzystne W czasie badaƒ wiosennych st´˝enie fosforu ca∏kowitego nie zmiany wi´kszoÊci okreÊlonych wskaêników, w tym pewien by∏o wysokie (Êrednia – 0,081 mg P/l). Podobnie umiarkowany wzrost st´˝enia chlorków. jeszcze poziom wykazywa∏ azot ca∏kowity (Êrednia – 0,97 mg N/l). Zahamowanie przyspieszenia wzrostu ˝yznoÊci wód jeziora Azot mineralny zmienia∏ si´ w granicach 0,23–0,42 mg N/l, wymaga skutecznej ochrony przed degradujàcym wp∏ywem a st´˝enie fosforanów by∏o doÊç wysokie (Êrednia – 0,043 mg P/l). miasta i rosnàcà presjà rekreacyjnà.

62 Podsumowanie denaÊcie jezior zaliczono do II kategorii, a osiem – do III. Wo- dy tylko jednego zbiornika (Probarskiego) odpowiada∏y I kla- Wyniki ocen jezior badanych w 2004 roku podano w tabeli 10. sie czystoÊci, czterech (Domowego Ma∏ego i Du˝ego, Kinkajm- Dwa jeziora (Mokre i Narie) cechuje bardzo wysoka od- skiego i Suskiego) nie odpowiada∏y normom. Wi´kszoÊç jezior pornoÊç na degradacj´ (kategoria I), trzy (Domowe Ma∏e, Gu- (13) zaliczono do zbiorników wykazujàcych dobrà jakoÊç zianka Wielka i KaraÊ) – bardzo niska (poza kategoriami). Je- wód, II klasy czystoÊci.

Tabela 10. Charakterystyka jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w roku 2004

Powierzchnia G∏´bokoÊç Obj´toÊç Rok ostatnich Klasa czystoÊci Kategoria Nazwa jeziora Dorzecze Powiat zwierciad∏a maks. badaƒ – klasa w 2004 roku – podatnoÊci na [ha] [m] [tys. m3] czystoÊci wynik punktacji degradaj´ Bartàg ¸yna olsztyƒski 72,3 15,2 4694,8 b.d. III (3,07) II Be∏dany Pisa – Narew – Wis∏a piski 940,6 46 94847,6 1998 – III II (2,27) II* i ** Domowe Du˝e Omulew – Narew – Wis∏a szczycieƒski 62,1 5,4 1749,8 1985 – NON NON (3,55) III* Domowe Ma∏e Omulew – Narew – Wis∏a szczycieƒski 11,4 3,8 255,2 1985 – NON NON (3,36) p.kat.* Gardzieƒ Osa – Wis∏a i∏awski 85,5 2,1 1020,9 1996 – II II (2,20) III Guzianka Ma∏a Pisa – Narew – Wis∏a piski 36,8 13,3 989,9 1998 – II II (2,33) p.kat. Guzianka Wielka Pisa – Narew – Wis∏a piski 59,6 25,5 3894,6 1998 – II II (2,47) III Kalwa Kiermas – Pisa – Wadàg szczycieƒski 562,2 31,7 39468,6 1997 – III III (2,73) II** KaraÊ Gaç – Osa – Wis∏a i∏awski/nowomiejski 423,3 2,8 2639,1 1998 – II II (2,40) p.kat. Kie∏piƒskie Wel – Drw´ca – Wis∏a nowomiejski 60,8 11 3706,4 1993 – II II (2,40) II Kinkajmskie Pisa Pn. – ¸yna bartoszycki 95,5 1,7 902,1 1997 – NON NON (3,50) III Ko∏owin Krutynia – Pisa – Narew mràgowski 78,2 7,2 3138,2 1989 – I II (1,64) III Kukowino ¸aêna Str.– E∏k – Biebrza olecki 128,2 14,1 7422,1 b.d. II (2,40) II Majcz Wielki Krutynia – Pisa – Narew mràgowski 163,5 16,4 9862,8 1996 – II II (1,93) II Mokre Krutynia – Pisa – Narew mràgowski 841 51 107334 1996 – II II (2,0) I Narie Mi∏akówka – Pas∏´ka ostródzki 1240,1 43,8 124607,7 1994 – II II (2,13) I* Nidzkie Pisa – Narew – Wis∏a piski 1818 23,7 113872,3 1998 – II III (2,73) II Probarskie Dajna – Guber – ¸yna mràgowski 201,4 31 18571,7 1984 – II *** I (1,33) II Rydzówka Rawda – OÊwinka – ¸yna w´gorzewski 490,3 16,7 30936,9 b.d. III (2,73) II Sasek Wielki Sawica – Omulew – Narew szczycieƒski 869,3 38 71194,8 1997 – III II (2,47) II** Suskie Liwa – Nogat i∏awski 62,7 5,3 1491,4 1994 – III NON (3,36) III Tauty M∏yƒska Struga – Pas∏´ka lidzbarski 83,8 4,7 1878 1993 – III III (2,73) III Tonka Drw´ca Warm.– Pas∏´ka lidzbarski 162,3 4,2 3701,6 1997 – III III (2,82) III Ukiel (Krzywe) Kortówka – ¸yna olsztyƒski 412 43 43611,5 1982 – II II (2,27) II

* – Êcieki odprowadzane do jeziora bezpoÊrednio; ** – Êcieki odprowadzane do dop∏ywu jeziora; *** – wg niepe∏nych danych z okresu stagnacji letniej

LITERATURA nych w latach 1979–1983. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1988. Bajkiewicz-Grabowska E., Hillbricht-Ilkowska A., Kajak Z., Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas czystoÊci jezior Polski KufelL.: Charakterystyka fizjograficzna zlewni i limnologicz- badanych w latach 1984–1988. PIOÂ Warszawa 1992. na wi´kszych jezior, ich stan troficzny i czystoÊç wód, podat- Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas czystoÊci jezior Polski noÊç na eutrofizacj´ i aktualne zagro˝enia. W: Jeziora Mazur- badanych w latach 1989–1993. PIOÂ Warszawa 1995. skiego Parku Krajobrazowego. Stan eutrofizacji, kierunki Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas stanu czystoÊci jezior ochrony. Opracowanie zbiorowe pod red. A. Hillbricht-Il- Polski badanych w latach 1994–1998. Inspekcja Ochrony kowskiej. PAN 1989. Ârodowiska, Warszawa 2000, seria „Biblioteka monitorin- Bojakowska I. 2001. Kryteria oceny zanieczyszczenia osadów gu Êrodowiska”. wodnych. Przeglàd Geologiczny, 3, 213–218. Dàbrowski S., Polakowski B., Wo∏os L.: Obszary chronione Ciecierska H.: Charakterystyka roÊlinnoÊci jezior (Mazurskiego i pomniki przyrody województwa warmiƒsko-mazurskiego. Parku Krajobrazowego): Jegocin Wielki, Ko∏owin, Kuc, Olsztyn 1999. Majcz Wielki, Mokre, Probarskie. Maszynopis, Katedra Drozd H., Lossow K., Wi´c∏awski F. 1974. Morfometria i che- Botaniki i Ochrony Przyrody UWM Olsztyn, 2004. mizm dwóch jezior w Szczytnie. Zesz. Nauk. ART Olsz- Choiƒski A.: Katalog jezior Polski. Cz´Êç druga: Pojezierze tyn, 3: 11–27. Mazurskie. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznaƒ 1991. Katalog jezior Polski. 1954. Dokumentacja Geograficzna. Insty- Cydzik D., Kudelska D., Soszka H.: Atlas stanu czystoÊci jezior tut Geografii PAN, Warszawa. Polski badanych w latach 1974–1978. Instytut Kszta∏towa- Kudelska D., Jab∏oƒski J., Zakrzewska E.: Metodyka pomiarów nia Ârodowiska, Warszawa 1982. i oceny stanu czystoÊci jezior – wytyczne. MGTiOÂ, Warsza- Cydzik D., Soszka H.: Atlas stanu czystoÊci jezior Polski bada- wa 1975.

63 Kudelska D., Cydzik D., Soszka H.: Kryteria oceny jakoÊci wód Olszewski P., Paschalski J. 1959. Wst´pna charakterystyka lim- stojàcych. Instytut Kszta∏towania Ârodowiska, Warsza- nologiczna niektórych jezior Pojezierza Mazurskiego. Zesz. wa 1979. Nauk. WSR Olsztyn, 4: 1–109. Kudelska D., Cydzik D., Soszka H. 1980. Instrukcja wdro˝enio- Olszewski P., Tadajewski A., Lossow K., Wi´c∏awski F. 1978. wa systemu oceny jakoÊci jezior (wersja robocza). Instytut Wst´pna charakterystyka limnologiczna niektórych jezior Po- Kszta∏towania Ârodowiska, Warszawa. jezierza Mazurskiego. Cz´Êç II. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, Kudelska D., Cydzik D., Soszka H.: Wytyczne monitoringu pod- nr 7: 1–80. stawowego jezior. PIOÂ, Warszawa 1994, seria „Biblioteka Podzia∏ hydrograficzny Polski. IMGW Warszawa, 1983 monitoringu Êrodowiska”. Planter M., J´drychowska G.: Ocena stanu czystoÊci jeziora Na- Komunikaty o stanie czystoÊci jezior województwa olsztyƒskiego rie. WIOÂ Olsztyn 1994. OBiKÂ Olsztyn: nr 3 (1977), nr 4 (1978), nr 9 (1985), nr 10 Puzio M.: Obcià˝enie jeziora Kalwa ∏adunkiem biogenów dopro- (1986), nr 11 (1987), nr 15 (1990) oraz Komunikat WIOÂ wadzanych ze zlewni poÊredniej w roku 1997/98. Praca magi- Olsztyn nr 23, cz´Êç II – Ocena stanu czystoÊci jezior woje- sterska, ART Olsztyn 1999. wództwa olsztyƒskiego (1998). Program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska na lata 1998–2002. Lossow K. 1965. Obserwacje stanu zanieczyszczenia jeziora PIOÂ, G∏ówny Inspektor Ochrony Ârodowiska, seria „Bi- Be∏dany. Zesz. Nauk. WSR Olsztyn, t. 20, nr 427: 99–114. blioteka monitoringu Êrodowiska”, Warszawa 1998. Mientki C., M∏yƒska I. 1979. Hydrochemical properties of the Program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska na lata 2003 –2005. Ukiel Lake at Olsztyn. Pol. Arch. Hydrobiol., 26, 1/2: 27–40. PIOÂ, G∏ówny Inspektor Ochrony Ârodowiska, seria „Bi- Mientki C., Teodorowicz M., WiÊniewski G.: Stan troficzny je- blioteka monitoringu Êrodowiska”, Warszawa 2003. ziora Ukiel (Jezioro Krzywe) w Olsztynie w latach 1991–1994. Raport dot. wp∏ywu wód opadowych do jezior miejskich. Opra- Etap IV: Opracowanie koƒcowe. ART Olsztyn, maszyno- cowanie Wydzia∏u Rozwoju Miasta Urz´du Miejskiego pis 1994. w Szczytnie, 2004. Mientki C., Teodorowicz M., Dunalska J., WiÊniewski G. 1996 a. Ustawa z dnia 24 paêdziernika 1974 r. Prawo wodne, Dz. U. Physical and chemical water properties of Ukiel Lake in Olsz- z 1974 r., nr 33, poz. 230. tyn, 1991–1993. Pol. Arch. Hydrobiol., 43, 3: 287–297. Waluga J., Chmielewski H.: Jeziora okolic Olsztyna. Seria: Prze- Mientki C., Teodorowicz M., WiÊniewski G. 1996 b. The chan- wodniki W´dkarskie,. IRS Olsztyn 1998. ges in trophic conditions of the Ukiel Lake. Olsztyn, Wróblewska H.: Monitoring Wielkich Jezior Mazurskich. Wyniki years 1974–1993. Pol. Arch. Hydrobiol. 43, 3: 299–309. badaƒ z lat 1990–1998. WIOÂ Suwa∏ki 1998, seria „Biblio- MiÊkiewicz G.: Obcià˝enie jeziora Kalwa ∏adunkiem biogenów teka monitoringu Êrodowiska”. doprowadzanych ze zlewni bezpoÊredniej w roku 1997/98. Praca magisterska, ART Olsztyn 1999.

64 2,5 5 7,5

Osa 13,5 Jezioro 0 300 m 5 5 1 Miko∏ajskie 0 100 200 m 2,5

0 150 m 5 10

5 2 20 1 0 600 m 15 5 1 7,2 15

2 5 16 20 1 10 11

20 0 500 m 1 15 14,1 1 10 Krutynia 10 10

Ryc. 26. Jezioro Gardzieƒ 5 5 Ryc. 31. Jezioro Kie∏piƒskie 2,5 3 10 Osa 1 15 25 7,5 20 27 5 2,5 5 29 15 20 do Jeziora Ryc. 33. Jezioro Ko∏owin Mokrego 25 3 34 0 200 m 31,7 30

2,5 30 25 Ryc. 29. Jezioro Kalwa 2 5 20 jezioro 13,4 1 10 Kalwa Be∏dany 1 25 15 0,5 0 300 m 1 10

5 1 25 jezioro Guzianka Du˝a 20

Ryc. 27. Jezioro Guzianka Ma∏a 0 300 m

0,5 1 1,5 20 0,5 15 1 1,8 0,5 1 1,5 1 1 1 1,5 jezioro Guzianka Ma∏a 1 1,5 5 1 2 14,8 5 0,5 10 0 200 m 1 2 1 5 1,5 1,5 Ryc. 32. Jezioro Kinkajmskie 1 1 1 Wigrynia 0,5 1 15 10 0,5 1 11 10,9 0,5 1 0,5 20 25,9 10,5 15 0,5 1,5 1 odp∏yw 10 do Jeziora Dudeckiego 16 0,5 15 5 2 1 7,5 13 2 2,5 5 10 jezioro 5 0,5 1 2,8 5 Guzianka Ma∏a 0 300 m 1,5 0,5 2 1,5 5 1 1,4 1 2,5 2,3 1 1,5 2 7,5 1,5 1 Ryc. 25. Jezioro Be∏dany 2,5 7,5

2,5 10 5 12,5 Ryc. 30. Jezioro KaraÊ Gaç 1 Ryc. 28. Jezioro Guzianka Wielka 6,5 5 Ryc. 34. Jezioro Kukowino dop∏yw z Jeziora Ma∏ego dop∏yw z Jeziora Nidzkiego 7,5 10 5 7,5 dop∏yw z jeziora Ko∏owin 5 13,4 kana∏ 10 Naryjska Struga 10 do jeziora Inulec 2,5 22,5 5 19 15 15 20 20 5 7,5 5 5 15 10 15 20 10 10 10 5 11 24,5 8,1 10 odp∏yw do jeziora 15 15 Guzianka Du˝a dop∏yw Wiartelnica 20 1 22,1 20 31 11,1 z jeziora 25 Krutynia 5 15 30 10 10 JaÊkowo Du˝e 0 300 m 30 0 600 m 0 300 m 35

20 Wigrynia 0 300 m 10 12,5 5 15 13,3 10 20 3 3 2530 10 5 5 2,5 5 5 Ryc. 39. Jezioro Probarskie 0,8 10 40 20 10,4 30 1 9,1 5 16,4 5 2 15 16 12,7 10 12,5 10 12 10 15,3 5 15 6,95 7,5 15 20 15 7,5 12,5 5 10 10 5 7,5 5 5 1,952,5 2,5 2,5 10 5 2,5 7,5 5 10 Nawiadka 5 5 5 5 10 10 15 15 13,6 25 10 10 16,3 5 5 10 12,5 5 20 5 30 15 5 5 10 10 45 15 4 10 15 20 10 Ryc. 35. Jezioro Majcz Wielki 5 20 5 29,3 10 10 10 25 15 5 5 5 20 10 20 5 12 2 2520 15 10 15 1 25 4045 14,8 30 10 2 kana∏ 0 600 m 5 15 5 3 10 15 15 z jeziora 10 20 15 15 1 10 Majcz Ma∏y 32,5 5 10 40,8 5 10 30 10 10 10 5 20 5 20 5 15 Ryc. 37. Jezioro Narie 10 Ryc. 38. Jezioro Nidzkie 15 10 Dêwierzutka 5 10 5 10 5 5 Dop∏yw z Jeziora Ma∏szeweckiego 5 5 10 5 Ryc. 36. Jezioro Mokre 5 Ruczaj 1

5 10 Kana∏ 1 0 200 m 2,5 Mazurski 5 Krutynia 0100 200 m 10 5 5 1

Lu bo ga miƒska Stru 3 0 200 m 10 0 300 600 m 4,5 5 10 Rawda

10 5 10 1 0100 200 m 1 2,5 5

1 2,5 15

2,5 1 15 4,3 1 2 25 5 5,3 28 Dop∏yw z Jeziora 1 10 1 2,5 Linowskiego 5 2 15 25 20 4,7 2 10 15 1 2,5 5 15 5 Ryc. 44. Jezioro Tonka 15 5 10 3 20 2,5 1 5 Ryc. 43. Jezioro Tauty 3

2,5 1520 nieczynny Kana∏ 1 10 Mazurski Ryc. 41. Jezioro Sasek Wielki Ryc. 42. Jezioro Suskie Ryc. 40. Jezioro Rydzówka

Sawica

5 3. MONITORING ZALEWU WIÂLANEGO

3.1. Stan czystoÊci wód Zalewu WiÊlanego wodnego i b∏otnego) oraz obszary chronionego krajobrazu rzeki Elblàg i Jeziora Dru˝no. Zalew WiÊlany jest rozleg∏ym akwenem morskich wód we- Po∏udniowe wybrze˝e Zalewu, od Elblàga do Fromborka, wn´trznych, podzielonym granicà paƒstwowà na cz´Êç polskà zajmuje wznoszàca si´ na wysokoÊç 197,6 m n.p.m. Wysoczy- (Zalew WiÊlany) i rosyjskà (Kaliningradskij Zaliv). Polska zna Elblàska. Znaczna wysokoÊç Wysoczyzny przyczyni∏a si´ cz´Êç Zalewu jest g∏ównym ramieniem ujÊciowym cieków ˝u- do powstania g∏´bokich rozci´ç erozyjnych, w których p∏ynà ∏awskich, zbierajàcych i odprowadzajàcych do morza wody strumienie koƒczàce swój bieg w Zalewie WiÊlanym. Stoki z delt Szkarpawy, Tugi, Nogatu i Elblàga. Zalew, jako zbiornik i wàwozy Wysoczyzny porastajà lasy mieszane (z bukiem i d´- wód s∏onawych, znajduje si´ pod znacznym wp∏ywem wód bem). Znajduje si´ tu Park Krajobrazowy „Wysoczyzna Elblà- morskich poprzez CieÊnin´ Pilawskà. ska”, rezerwaty przyrody: Buki Wysoczyzny Elblàskiej (zespó∏ buczyny pomorskiej), Kadyƒski Las (starodrzew d´bowo-bu- Podstawowe dane morfometryczne: kowy), Pióropusznikowy Jar (stanowisko pióropusznika stru- • powierzchnia ca∏kowita: 838 km2 siego) oraz obszary chronionego krajobrazu Wysoczyzny El- (w tym na obszarze Polski 328 km2) blàskiej Wschód i Wysoczyzny Elblàskiej Zachód. • d∏ugoÊç ca∏kowita: 91 km Na wschód od Fromborka, w kierunku granicy z Federacjà • szerokoÊç: od 6,8 do 13 km Rosyjskà, ciàgnie si´ wzd∏u˝ Zalewu Wybrze˝e Staropruskie. • g∏´bokoÊç maksymalna: 4,4 m (w cz´Êci polskiej); Jest to nisko po∏o˝ona równina akumulacji rzecznej i brzego- 5,1 m (w cz´Êci rosyjskiej) wej, rozpoÊcierajàca si´ od Fromborka po ujÊcie Prego∏y. • g∏´bokoÊç Êrednia: 2,4 m (w cz´Êci polskiej); W cz´Êci polskiej obejmuje delty Baudy i Pas∏´ki. Równin´ po- 2,8 m (w cz´Êci rosyjskiej) rastajà przewa˝nie ∏àki. Znajdujà si´ te˝ pola uprawne. Na jej • d∏ugoÊç linii brzegowej: 270 km teren si´ga obszar chronionego krajobrazu rzeki Baudy. • obj´toÊç wód: 2,3 km3 Ca∏a polska cz´Êç Zalewu WiÊlanego, ze wzgl´du na walory przyrodnicze, zosta∏a uj´ta w Europejskiej Sieci Ekologicz- Najwi´kszym dop∏ywem Zalewu jest rosyjska rzeka Prego- nej – NATURA 2000. ∏a. Z polskich dop∏ywów do najwi´kszych nale˝à: Pas∏´ka, El- Wp∏yw na jakoÊç wód Zalewu majà zanieczyszczenia ze blàg, Nogat, Bauda i Szkarpawa. êróde∏ punktowych (tab. 11), zanieczyszczenia wnoszone rze- Od Zatoki Gdaƒskiej Zalew odgradza piaszczysty wa∏ z wy- kami (tab. 12) oraz sp∏ywy obszarowe, pochodzàce g∏ównie dmami, przekraczajàcymi wysokoÊç 30 m, powsta∏ymi z rolniczych terenów ˚u∏aw. pod wp∏ywem dzia∏alnoÊci fal i dryfu piasków pochodzàcych Badaniami Zalewu WiÊlanego, wykonywanymi w ramach z abrazji brzegów Pó∏wyspu Sambii, zwany Mierzejà WiÊlanà. monitoringu regionalnego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Wydmy porasta bór mieszany z przewagà sosny. Na Mierzei Ârodowiska w Olsztynie – Delegatura w Elblàgu zajmuje si´ utworzono Park Krajobrazowy „Mierzeja WiÊlana” oraz rezer- od 1993 roku. Lokalizacj´ stanowisk pomiarowych przedsta- waty przyrody: Kàty Rybackie (starodrzew sosnowy i miejsca wiono na mapie 9. W 2004 roku monitoring regionalny Zale- l´gowe kormoranów), Buki Mierzei WiÊlanej w Przebrnie (na- wu ograniczono i wykonano w marcu (na wybranych stanowi- turalne stanowisko buka). skach pomiarowych) oraz kwietniu, czerwcu i sierpniu. Po∏udniowo-zachodnie wybrze˝e Zalewu obejmujà ˚u∏awy W II pó∏roczu 2004 roku natomiast pilota˝owo wykonano WiÊlane. Jest to nisko po∏o˝ona równina, utworzona przez badania Zalewu WiÊlanego w ramach programu Monitoringu akumulacj´ namu∏ów rzecznych, o powierzchni ca∏kowi- Ba∏tyku Helcom COMBINE. Badania te realizowano tej 2460 km2. Znajdujà si´ tu rezerwaty: Z∏ota Wyspa, Zatoka przy wspó∏pracy z Instytutem Meteorologii i Gospodarki Elblàska, Jezioro Dru˝no (chroniàce miejsca l´gowe ptactwa Wodnej – Oddzia∏ Morski w Gdyni. Lokalizacj´ stanowisk

Tabela 11. Bilans ∏adunków zanieczyszczeƒ odprowadzonych w 2004 roku do wód Zalewu WiÊlanego z punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ województw warmiƒsko-mazurskiego i pomorskiego

Rodzaj Êcieków/ IloÊç Êcieków ¸adunki zanieczyszczeƒ [Mg/rok] Nazwa 3 typ oczyszczalni [m /rok] BZT5 ChZT-Cr Azot ca∏kowity Fosfor ca∏kowity województwo warmiƒsko-mazurskie Oczyszczalnia Êcieków komunalne; mechaniczno-biologiczna 265 120 28,4 67,1 1,6 0,3 w Tolkmicku Oczyszczalnia Êcieków komunalne; mechaniczno-biologiczna 301 190 1,0 11,9 4,6 0,8 we Fromborku z chemicznym stràcaniem fosforu województwo pomorskie Oczyszczalnia Êcieków komunalne; mechaniczno-biologiczna 367 464 1,2 21,1 1,0 0,3 w Krynicy Morskiej Oczyszczalnia Êcieków komunalne; mechaniczno-biologiczna 13 908 0,9 1,1 0,2 0,1 w Piaskach Razem 947 682 31,5 101,2 7,4 1,5

65 Tabela 12. Bilans ∏adunków zanieczyszczeƒ wniesionych w 2004 roku do wód Zalewu WiÊlanego rzekami z terenu województw warmiƒsko-mazurskiego i pomorskiego Przep∏yw ¸adunki zanieczyszczeƒ [Mg/rok] Lp. Nazwa rzeki 3 QÊr. [m /s] BZT5 ChZT-Cr Zawiesina ogólna Azot ca∏kowity Fosfor ca∏kowity województwo pomorskie 1 Wis∏a Królewiecka 0,8 75,9 999,3 210,0 69,8 3,3 2 Szkarpawa 2,35 148,6 2734,7 557,3 119,6 10,4 województwo warmiƒsko-mazurskie 3 Nogat 7,1 561,3 5792,6 1571,6 664,6 42,7 4 Cieplicówka 0,75 78,3 697,3 166,0 68,1 5,5 5 Elblàg 8,6 788,7 9382,3 4079,3 908,3 73,4 6 Dàbrówka 0,085 6,4 69,9 80,6 8,5 1,0 7 Kamionka 0,08 6,1 38,2 50,6 5,7 0,9 8 Suchacz 0,045 3,7 20,2 25,6 3,9 0,7 9 Olszanka 0,06 5,1 58,6 104,3 5,6 0,6 10 Grabianka 0,12 9,1 119,5 155,6 10,7 1,7 11 Stradanka 0,22 19,5 232,4 229,6 20,6 2,5 12 Narusa 0,3 24,7 271,3 497,1 29,5 3,5 13 Bauda 2,7 176,7 2467,5 4012,9 215,2 33,3 14 Pas∏´ka 16,75 1165,3 13877,5 5296,8 1281,8 68,8 Suma: 3069,4 36761,3 17037,3 3411,9 248,3 pomiarowych przedstawiono na mapie 10. Zakres oznaczeƒ tanów, azotynów, amoniaku, azotu ca∏kowitego, fosforanów, w programie Helcom COMBINE obejmowa∏ nast´pujàce fosforu ca∏kowitego, krzemianów, chlorofilu „a”, liczebnoÊç wskaêniki: temperatur´ wód, temperatur´ powietrza, zasole- i sk∏ad gatunkowy oraz biomas´ fito- i zooplanktonu. nie, przezroczystoÊç, pH, st´˝enie tlenu rozpuszczonego, azo-

Mapa 9. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie WiÊlanym i jego dop∏ywach (monitoring regionalny)

66 Mapa 10. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie WiÊlanym (monitoring Ba∏tyku Helcom COMBINE)

3.1.1. Omówienie wyników badaƒ wykonanych w 2004 roku

[‰] min max Êr. W 2004 roku temperatura powietrza, mierzona podczas pobo- 6 ru prób, waha∏a si´ od 2,3°C (grudzieƒ) do 21,8°C (sierpieƒ), 5 temperatura wody natomiast od 1,5°C (grudzieƒ) do 21,2 °C 4 (sierpieƒ). Ârednia wartoÊç (14,8°C) by∏a nieco ni˝sza od ana- 3 logicznej z roku 2003 i od Êredniej z lat 1993–2003 (ryc. 45). 2 1 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 [°C] min max Êr. 30 25 Ryc. 46. Zasolenie wód Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 20 15 i od 5,38 mg O2/l (sierpieƒ) do 10,96 mg O2/l (grudzieƒ) w war- 10 stwie naddennej. Maksymalne st´˝enie odnotowano w marcu. 5 W ca∏ej masie wody wystàpi∏o wówczas przesycenie wód tle- 0 nem (113–118%). Przesycenie wód tlenem, b´dàce wynikiem 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 intensywnych zakwitów fitoplanktonu, wystàpi∏o tak˝e w nie- których rejonach Zalewu w czerwcu (110–127%) i sierpniu Ryc. 45. Temperatura wód Zalewu WiÊlanego w trakcie poboru (108–109%). Ârednia wartoÊç st´˝enia tlenu rozpuszczonego prób w latach 1993–2004 by∏a wy˝sza w porównaniu z analogicznà z roku 2003, natomiast ni˝sza od Êredniej z lat 1993–2003 (ryc. 47). W warstwie Zasolenie wód Zalewu mierzone równie˝ w trakcie poboru przydennej nie stwierdzono wyst´powania siarkowodoru. prób waha∏o si´ od 0,9‰ (kwiecieƒ) do 4‰ (grudzieƒ). Âred- Zakwity fitoplanktonu powodowa∏y wzrost odczynu wód, nia wartoÊç (2,9‰) by∏a ni˝sza od Êredniej z roku 2003 który w 2004 roku zmienia∏ si´ od 6,8 w marcu do 9,49 we i od Êredniej z lat 1994–2003 (ryc. 46). wrzeÊniu i by∏y równie˝ jednà z przyczyn ograniczenia przezro- Wody Zalewu WiÊlanego by∏y dobrze natlenione. St´˝enie czystoÊci wahajàcej si´ w 2004 roku pomi´dzy 10 a 100 cm. tlenu rozpuszczonego waha∏o si´ od 7,7 mg O2/l (czerwiec) Ârednia wartoÊç z pomiarów pH w 2004 roku by∏a ni˝sza za- do 14,6 mg O2/l (marzec) w powierzchniowej warstwie wody równo w porównaniu do Êredniej z roku 2003 jak i do Êredniej

67 z lat 1993–2003 (ryc. 48). W przypadku przezroczystoÊci (sierpieƒ). Ârednia roczna (68,36 mg/m3) by∏a wy˝sza w porów- stwierdzono odwrotnà zale˝noÊç – Êrednia z wykonanych po- naniu do Êredniej z roku poprzedniego i do Êredniej miarów by∏a wy˝sza od analogicznej z roku 2003 i od Êredniej z lat 1994–2003 (ryc. 50). Niemal przez ca∏y sezon pomiarowy z lat 1994–2003 (ryc. 49). st´˝enia chlorofilu „a” by∏y wy˝sze od Êwiadczàcej o eutrofizacji Kolejnym wskaênikiem intensywnoÊci zakwitów fitoplank- wartoÊci granicznej 30,0 mg/m3, podanej w za∏àczniku do rozpo- tonu w wodzie jest chlorofil „a”. St´˝enie chlorofilu „a” w 2004 rzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 23.12.2002 roku w spra- roku zmienia∏o si´ od 1,25 mg/m3 (czerwiec) do 147,82 mg/m3 wie kryteriów wyznaczania wód wra˝liwych na zanieczyszczenia zwiàzkami azotu ze êróde∏ rolniczych. Zalew WiÊlany od lat cha- rakteryzujà wysokie st´˝enia chlorofilu „a”, a dodatkowo od ro-

[mg O2/l] min max Êr. ku 2001 obserwowany jest wzrost st´˝eƒ tego wskaênika. 30 ZawartoÊç zwiàzków azotu w 2004 roku (tab. 13) niewiele 25 ró˝ni∏a si´ od stwierdzonej w roku 2003. Ârednie st´˝enia nie od- 20 biega∏y tak˝e od wartoÊci Êrednich z lat 1996–2003 (ryc. 52 i 53). 15 W 2004 roku wystàpi∏y ni˝sze, zarówno w porównaniu 10 z rokiem poprzednim, jak i ze Êrednià z lat 1993–2003, 5 st´˝enia fosforanów i fosforu ca∏kowitego (tab. 13; ryc. 54 0 i 55). Pomimo tego, w sierpniu wartoÊci st´˝eƒ fosforu ca∏ko- 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 witego przekracza∏y, bàdê by∏y bliskie wartoÊci granicznej 0,3 mg P/l Êwiadczàcej o wyst´powaniu eutrofizacji (za∏àcznik Ryc. 47. St´˝enie tlenu rozpuszczonego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 [cm] przezroczystoÊç chlorofil „a” [mg/m3] 60 80 [pH] min max Êr. 50 10 60 40 9 30 40

8 20 chlorofil „a” przezroczystoÊç 20 7 10 0 0 6

5 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ryc. 51. St´˝enia chlorofilu „a” i przezroczystoÊç wód Zalewu Ryc. 48. Odczyn wód Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 WiÊlanego w latach 1994–2004

[cm] min max Êr. [mg N/l] min max Êr. 120 7 100 6 5 80 4 60 3 2 40 brak 1 danych 20 0

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ryc. 52. St´˝enia azotu azotanowego w wodach Zalewu WiÊlanego Ryc. 49. PrzezroczystoÊç wód Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 w latach 1996–2004

[mg/m3] min max Êr. 528 247 200 [mg N/l] min max Êr. 5 150 4 3 100 2 50 1 0 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ryc. 50. St´˝enia chlorofilu „a” w wodach Zalewu WiÊlanego Ryc. 53. St´˝enia azotu ca∏kowitego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 w latach 1996–2004

68 min max Êr. [mg PO4/l] [mg SiO4/l] min max Êr. 1,6 100 1,4 1,2 80 1,0 60 0,8 0,6 40 0,4 0,2 20 0 0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

Ryc. 54. St´˝enia fosforanów w wodach Zalewu WiÊlanego Ryc. 56. St´˝enia krzemianów rozpuszczonych w wodach Zalewu w latach 1993–2004 WiÊlanego w latach 2001–2004

[mg P/l] min max Êr. [mg O /l] BZT , ChZT-Mn BZT ChZT-Mn ChZT-Cr ChZT-Cr [mg O /l] 0,8 2 5 5 2 0,7 20 70 0,6 60 15 0,5 50 0,4 40 10 30 0,3 5 20 0,2 10 0,1 0 0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ryc. 55. St´˝enia fosforu ca∏kowitego w wodach Zalewu WiÊlanego Ryc. 57. WartoÊci BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr w wodach Zalewu w latach 1994–2004 WiÊlanego w latach 1993–2004 do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 23.12.2002 r. w spra- -Mn jak i ChZT-Cr, kszta∏towa∏a si´ na poziomie roku 2003 wie kryteriów wyznaczania wód wra˝liwych na zanieczyszcze- i by∏a ni˝sza w porównaniu ze Êrednià z lat 1994–2003 (ryc. 57). nia zwiàzkami azotu ze êróde∏ rolniczych). Sanitarnà jakoÊç wód Zalewu oceniono w oparciu o warto- Rok 2004 by∏ kolejnym, w którym kontynuowano oznacza- Êci miana coli typu ka∏owego oraz NPL (najbardziej prawdo- nie rozpuszczonych krzemianów (tab. 13). Ârednia roczna nie- podobna liczba bakterii coli typu ka∏owego) w 100 ml wody. wiele odbiega∏a od Êredniej z lat 2001–2003 (ryc. 56). Miano coli waha∏o si´ od 1,1 do >3,3, natomiast NPL od <30 ZawartoÊç materii organicznej w wodach Zalewu WiÊlane- do 90 w 100 ml wody (ryc. 58). go szacowano stosujàc wskaêniki BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, które w 2004 roku oznaczano w marcu, kwietniu, czerwcu NPL coli typu ka∏owego w 100 ml wody min max Êr. i sierpniu (BZT5) oraz w kwietniu, czerwcu i sierpniu (ChZT- -Mn i ChZT-Cr). Otrzymane st´˝enia mieÊci∏y si´ w zakresach: 100000000 10000000 • BZT5: od 2,3 do 8,7 mg O2/l, Êrednia z wykonanych ba- 1000000 daƒ 4,96 mg O2/l; 100000 10000 • ChZT-Mn: od 7,41 do 11,29 mg O2/l, Êrednia z wykona- 1000 nych badaƒ 9,24 mg O2/l; 100 • ChZT-Cr: od 35,72 do 56,09 mg O2/l, Êrednia z wykona- 10 1 nych badaƒ 47,44 mg O2/l.

ZawartoÊç ∏atworozk∏adalnych zwiàzków organicznych, wy- 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 ra˝onych w BZT5, by∏a wy˝sza w porównaniu z rokiem 2003 i wy˝sza w porównaniu ze Êrednià z lat 1993–2003. IloÊç trudno- Ryc. 58. Stan sanitarny wód Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 rozk∏adalnej materii organicznej, wyra˝onej zarówno w ChZT- wed∏ug wartoÊci NPL

Tabela 13. Zakresy st´˝eƒ oraz Êrednie wartoÊci roczne zwiàzków biogenicznych w wodach Zalewu WiÊlanego w 2004 roku Wskaênik Minimum Maksimum Ârednia roczna Azot amonowy mg N-NH4/l 0,016 sierpieƒ, wrzesieƒ 0,57 marzec 0,0891 Azot azotynowy mg N-NO2/l 0,0012 sierpieƒ, wrzesieƒ 0,018 kwiecieƒ 0,0058 Azot azotanowy mg N-NO3/l 0,026 sierpieƒ, wrzesieƒ 1,95 marzec 0,3652 Azot ca∏kowity mg N/l 0,673 czerwiec 5,79 grudzieƒ 1,9358 Fosforany mg PO4/l 0,015 sierpieƒ 0,22 sierpieƒ 0,093 Fosfor ca∏kowity mg P/l 0,02 marzec 0,51 sierpieƒ 0,162 Krzemiany rozpuszczone mg SiO4/l 1,32 grudzieƒ 28,26 wrzesieƒ 14,44

69 W 2004 roku, raz w sezonie, oznaczono w wodach Zalewu – niskà przezroczystoÊcià, st´˝enie wybranych metali ci´˝kich (w formie rozpuszczonej) – dobrym natlenieniem (w trakcie badaƒ prowadzonych oraz pestycydów chloroorganicznych. Otrzymane wartoÊci za- w 2004 roku nie stwierdzono wyst´powania siarkowodoru mieszczono w tabeli 14. w strefie przydennej), – intensywnymi zakwitami fitoplanktonu; • Zaobserwowane tendencje: Wnioski – utrzymujàce si´ przesycenie tlenem powierzchniowej warstwy wód zwiàzane z intensywnà fotosyntezà • Zalew WiÊlany, du˝y, p∏ytki zbiornik przybrze˝ny Morza zachodzàcà w zbiorniku, Ba∏tyckiego, znajduje si´ w zasi´gu oddzia∏ywania wód – rosnàce st´˝enia chlorofilu „a”, morskich, Êcieków wprowadzanych ze êróde∏ punktowych – malejàce st´˝enia fosforanów i fosforu ca∏kowitego, oraz zanieczyszczeƒ wnoszonych rzekami; – dobry stan sanitarny. • Wody Zalewu WiÊlanego charakteryzujà si´: – du˝à zmiennoÊcià zasolenia,

Tabela 14. St´˝enia wybranych metali ci´˝kich i pestycydów chloroorganicznych w wodach Zalewu WiÊlanego w 2004 roku

Metale ci´˝kie Minimum Maksimum W´glowodory chloroorganiczne Minimum Maksimum Cynk mg Zn/l 0,0008 0,01 Á-HCH [lindan] µg/l <0,001 <0,001 Nikiel mg Ni/l <0,001 0,002 DDE µg/l 0,002 0,006 Kadm mg Cd/l <0,0001 <0,0001 DDD µg/l 0,009 0,015 O∏ów mg Pb/l <0,001 <0,001 DDT µg/l 0,003 0,003 Miedê mg Cu/l 0,001 0,011 DMDT [metoksychlor] µg/l <0,01 <0,01

3.2. Dop∏ywy Zalewu WiÊlanego Podsumowanie

Stan czystoÊci Zalewu WiÊlanego kszta∏tuje si´ mi´dzy in- • Z dwunastu przebadanych dop∏ywów – 2 wprowadza∏y wo- nymi pod wp∏ywem zasilajàcych akwen wód Êródlàdowych, dy III klasy (Nogat i Pas∏´ka), 8 wprowadza∏o wody IV kla- wnoszàcych zanieczyszczenia komunalne, przemys∏owe i ob- sy i 2 klasy V (Grabianka i Olszanka). szarowe. Wzorem lat ubieg∏ych, równolegle z badaniami Zale- • Wyniki badaƒ wykaza∏y, ˝e nie wystàpi∏y wody w I i II klasie wu WiÊlanego, Delegatura w Elblàgu kontynuowa∏a badania jakoÊci. jakoÊci przyujÊciowych odcinków 12 rzek zasilajàcych Zalew – • Wskaênikami decydujàcymi o klasie jakoÊci by∏y przede Nogat, Elblàg, Cieplicówka, Dàbrówka, Kamionka, Suchacz, wszystkim: barwa, substancje biogenne (azot Kjeldahla, fos- Olszanka, Grabianka, Stradanka, Narusa, Bauda i Pas∏´ka. for ogólny i fosforany), zawiesina ogólna i liczba bakterii co- Badania te stanowi∏y podstawy do okreÊlenia bilansu ∏adunku li typu ka∏owego. zanieczyszczeƒ wniesionych w 2004 roku (tab. 12). Opisy do- • Wysokie wartoÊci przewodnoÊci elektrolitycznej i chlorków wy- p∏ywów Zalewu przedstawiono w poprzednich Raportach. st´pujàce w wodach rzeki Elblàg, Nogatu i Cieplicówki zwiàza- W roku 2004 badania przeprowadzono 10 razy a rzek´ Pas∏´- ne by∏y z wlewami s∏onawych wód Zalewu WiÊlanego na sku- k´ w miejscowoÊci Nowa Pas∏´ka kontrolowano co 2 tygodnie tek silnych wiatrów z sektora pó∏nocnego. (ppk nale˝y do sieci reperowej). Ocen´ jakoÊci wód rzeki El- • Najwi´kszy wp∏yw na Zalew WiÊlany wywierajà rzeki o znacz- blàg i Pas∏´ki przedstawiono w rozdziale „Monitoring rzek” nych przep∏ywach – Nogat, Elblàg, Pas∏´ka i Bauda. (I. 1). Ocen´ jakoÊci pozosta∏ych dop∏ywów przedstawiajà ryci- • Krótkie potoki (Dàbrówka, Kamionka, Suchacz, Olszanka, ny 59, 60, 61. Klas´ wód okreÊlono zgodnie z rozporzàdzeniem Grabianka, Stradanka i Narusa) zaliczane do typu górskie- Ministra Ârodowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie spo- go, ze wzgl´du na szybki przep∏yw, niosà du˝e iloÊci zawiesi- sobu klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchnio- ny pochodzenia naturalnego. wych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz • Pod wzgl´dem sanitarnym dop∏ywy Zalewu WiÊlanego po- sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu. siada∏y wody g∏ównie niezadowalajàcej (IV) i z∏ej jakoÊci (V klasa).

MATERIA¸Y èRÓD¸OWE

Ocena stanu czystoÊci rzek badanych w roku 2004. Wojewódzki Inspektorat w Olsztynie, Delegatura w Elblàgu. Maszyno- pis. Elblàg 2005.

70 Rzeka A. Nogat Cieplicówka A. Dàbrówka Kamionka Suchacz Olszanka Km B. 2,9 2,5 B. 1 0,5 0,1 0,5

Temperatura wody °C 1. 18,6 17,6 1. 15,4 16,5 13,7 14,5 Zapach krotnoÊç 2. 22 2. 1221 Barwa mg Pt/l 3. 61 65 3. 55 51 41 74 Zawiesina ogólna mg/l 4. 17,1 17,0 4. 62 35 35 144 Odczyn pH 5. 7,1–7,9 7,1–8,1 5. 7,2–8,1 7,2–8,1 7,3–8,1 7,1–8,3 Tlen rozpuszczony mg O2/l 6. 5,2 3,8 6. 8,2 8,7 9,3 9,3 BZT5 mg O2/l 7. 5,9 7,7 7. 3,53 3,9 4,0 5,7 ChZT-Mn mg O2/l 8. 8,9 9,1 8. 12,8 9,1 7,2 14,4 ChZT-Cr mg O2/l 9. 31,1 38,8 9. 56,2 20,3 19,6 49,7 Amoniak mg NH4/l 10. 1,38 1,61 10. 0,69 1,39 1,29 0,75 Azot Kjeldahla mg N/l 11. 3,12 2,89 11. 1,31 2,18 4,27 4,24 Azotany mg NO3/l 12. 17,27 30,37 12. 15,54 7,0 8,41 14,08 Azotyny mg NO2/l 13. 0,25 0,164 13. 0,102 0,105 0,151 0,085 Azot ogólny mg N/l 14. 7,04 7,51 14. 4,85 3,04 6,18 7,44 Fosforany mg PO4/l 15. 0,56 1,35 15. 0,97 1,26 0,8 0,75 Fosfor ogólny mg P/l 16. 0,32 0,62 16. 0,58 0,64 0,65 0,5 PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 17. 1480 1760 17. 880 630 600 510 Substancje rozp. og. mg/l 18. 536 1114 18. 408 335 377 328 ZasadowoÊç ogólna mg CaCO3/l 19. 159 163 19. 200 200 237 132 Siarczany mg SO4/l 20. 52,3 48,7 20. 24,9 19,3 19,6 27,9 Chlorki mg Cl/l 21. 174,0 219 21. 16,3 16,2 17,4 15,2 Wapƒ mg Ca/l 22. 92,5 88 22. 83,7 77,5 82,7 78,0 Magnez mg Mg/l 23. 13,2 16,7 23. 11,9 12,2 16,1 9,7 Arsen mg As/l 24. <0,01 24. Bar mg Ba/l 25. 0,043 25. Bor mg B/l 26. 0,139 26. Chrom og. mg Cr/l 27. 0,018 27. Chrom +6 mg Cr/l 28. 0,0086 28. Cynk mg Zn/l 29. 0,011 0,006 29. 0,002 0,002 0,002 0,003 Glin mg Al/l 30. 0,086 30. Kadm mg Cd/l 31. <0,0001 <0,0001 31. 0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 Mangan mg Mn/l 32. 0,143 32. Miedê mg Cu/l 33. 0,002 0,001 33. 0,002 <0,001 <0,001 0,003 Nikiel mg Ni/l 34. <0,001 34. O∏ów mg Pb/l 35. <0,001 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 Rt´ç mg Hg/l 36. 0,0001 36. Selen mg Se/l 37. <0,01 37. ˚elazo mg Fe/l 38. 0,07 38. WWA µg/l 39. 0,05 39. Pestycydy µg/l 40. 0,02 40. Subst. pow. cz. an. mg/l 41. 0,017 0,015 41. 0,014 0,016 0,013 0,012 Chlorofil „a” µg/l 42. 64,0 83,0 42. 15,7 3,4 7,8 16,1 B. coli fek. n/100ml 43. 430 90 43. 11000 110000 110000 1100000

Ocena zbiorcza 44. III IV 44. IV IV IV V I klasa II klasa III klasa IV klasa Ryc. 59. Ocena jakoÊci wód Nogatu i Cieplicówki Ryc. 60. Ocena jakoÊci wód Dàbrówki, Kamionki, rzeki Suchacz V klasa w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) i Olszanki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych)

A. Grabianka Stradanka Narusa Bauda B. 2,5 0,4 4,1 4,2

1. 12,8 23,2 13,5 14,1 2. 1211 3. 73 74 60 91 4. 436 117 301 204 5. 7,1–8,2 7,1–8,3 7–7,9 7–7,9 6. 8,5 9,2 7,4 7,4 7. 4,2 7,1 5,9 3,3 8. 17,5 18,1 14,5 15,8 9. 71,9 48,5 46,3 46,6 10. 1,2 1,14 1,22 0,97 11. 4,71 4,87 3,83 1,93 12. 10,1 8,94 10,36 7,44 13. 0,138 0,217 0,128 0,135 14. 7,01 6,9 6,07 3,63 15. 1,05 0,93 0,7 0,86 16. 1,04 0,84 0,76 0,74 17. 440 440 460 500 18. 277 305 309 337 19. 118 128 128 163 20. 17,2 16,7 20,8 28,8 21. 14,3 15,5 17,2 18 22. 59,4 69,1 73,5 85,7 23. 8,0 11,3 9,6 11,1 24. 25. 26. 27. 28. 29. 0,003 0,003 0,004 0,002 30. 31. <0,0001 <0,0001 <0,0001 <0,0001 32. 33. 0,001 0,001 0,001 0,001 34. 35. <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 36. 37. 38. 39. 40. 41. 0,013 0,011 0,019 0,024 42. 8,4 21,7 7,9 10,9 43. 15000 15000 46000 11000

44. V IV IV IV

Ryc. 61. Ocena jakoÊci wód Grabianki, Stradanki, Narusy i Baudy w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych)

71 4. OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD

4.1. Wprowadzenie Nie ustalono jeszcze warunków referencyjnych dla poszczegól- nych typów rzek, wobec których, zgodnie z Dyrektywà, nale˝y WejÊcie Polski do Unii Europejskiej wymaga dostosowania dokonywaç oceny stanu ekologicznego, tj. stopnia odchylenia sposobu oceny jakoÊci i klasyfikacji wód w naszym kraju od stanu referencyjnego. do praktyki europejskiej. Ramowa Dyrektywa Wodna k∏adzie W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- szczególny nacisk na stan ekologiczny i rol´ badaƒ biologicz- ska przeprowadzi∏ badania makrofauny dennej w 4 punktach nych w tym zakresie. Podstawà dla oceny ekologicznej powin- pomiarowo-kontrolnych: 1) rzeka ¸yna w miejscowoÊci Redy- ny byç wyst´powanie i liczebnoÊç okreÊlonych grup roÊlin kajny, 2) rz. Szkotówka w miejscowoÊci Rogó˝, 3) rzeka Kier- i zwierzàt. Biologicznym komponentom jakoÊci przypisuje si´ mas w miejscowoÊci Barczewo, 4) rzeka ¸yna w miejscowoÊci obecnie zasadnicze znaczenie, bowiem stan organizmów ˝y- Stopki na granicy Paƒstwa. Wyniki badaƒ i klasyfikacj´ przed- wych Êwiadczy o warunkach zdrowotnych ekosystemu. W ob- stawiono w tabeli 15. szarze badaƒ monitoringowych, zgodnie z RDW, nale˝y oce- We wszystkich badanych punktach pomiarowych stwier- niç 4 biologiczne elementy jakoÊci: dzono dobry stan ekologiczny, charakterystyczny dla wód czy- fitoplankton – sk∏ad taksonomiczny, zag´szczenie, wyst´powa- stych i nieznacznie zanieczyszczonych. Wsz´dzie wyst´powa∏a nie zakwitów; du˝a ró˝norodnoÊç taksonomiczna. Znaczny udzia∏ w liczeb- makrobezkr´gowce – sk∏ad taksonomiczny, zag´szczenie, takso- noÊci mia∏y Chironomidae i Oligochaeta, w rzece Szkotówce ny wra˝liwe, ró˝norodnoÊç; stwierdzono dominacj´ Trichoptera. makrofity i fitobentos – sk∏ad taksonomiczny, obfitoÊç; ichtiofauna – sk∏ad taksonomiczny, liczebnoÊç, gatunki wra˝liwe, struktura wiekowa. 4.3. Stan ekologiczny wybranych jezior w Êwietle oceny metodà makrofitoindykacji

4.2. Stan ekologiczny wybranych rzek Oceny stanu ekologicznego jezior dokonano zgodnie z zalece- na podstawie badaƒ makrozoobentosu niami Ramowej Dyrektywy Unii Europejskiej (2000), polskà metodà makrofitoindykacji (MFI, Rejewski 1981 – zmienio- SpoÊród elementów biologicznych do oceny stanu ekologiczne). Makrofitowy stan ekologiczny wybranych jezior, zgodnie nego cieków najpowszechniej stosowane sà makrobezkr´gow- z wartoÊciami makrofitowego wskaênika stanu ekologicznego ce. Pod pojćiem fauny dennej rozumie si´ organizmy zwierz´- (MWSE), okreÊlono obecnie jako bardzo dobry lub dobry ce ˝yjàce w osadach dennych oraz na powierzchni kamieni, ro- (tab. 16). W zbiornikach tych, ze wzgl´du na du˝à przeêroczy- Êlin i innych przedmiotów zanurzonych w wodzie. Rzeki i po- stoÊç wody, roÊlinnoÊç wyst´powa∏a do znacznych g∏´bokoÊci toki zamieszkuje bardzo bogata i zró˝nicowana fauna bezkr´- (5,0–6,0 m), dlatego wskaênik zasiedlenia (Z) uzyska∏ du˝e gowców. Sà to w g∏ównej mierze larwy i poczwarki owadów wartoÊci. Fitolitoral tworzy∏ bardzo du˝o zbiorowisk roÊlin- (j´tki, widelnice, chruÊciki, pluskwiaki, chrzàszcze, muchówki), nych, dobrze rozwini´te by∏y strefy roÊlinnoÊci zanurzonej których stadia imaginalne w wi´kszoÊci wypadków wylatujà (charofity i elodeidy). Szczególne znaczenie ma strefa ramie- z wody oraz wirki, skàposzczety, pijawki, mićzaki, skorupiaki nic (charofity), poniewa˝ jest to grupa bardzo wra˝liwych ga- sp´dzajàce ca∏e ˝ycie w wodzie. tunków wskaênikowych. Na potrzeby monitoringu do warunków polskich zosta∏a Wieloletnie badania wskazujà na zmieniajàcy si´ charakter zaadoptowana angielska metoda oceny jakoÊci – indeks roÊlinnoÊci, ale utrzymujàcy si´ bardzo dobry lub dobry stan BMWP. WartoÊç indeksu uzyskuje si´ sumujàc punkty przypi- ekologiczny jezior. We wszystkich zbiornikach wykazano na- sane poszczególnym rodzinom znalezionym w próbach zarów- wet wzrost wartoÊci wskaênika MWSE, np. Jezioro Probarskie no iloÊciowych jak i jakoÊciowych ze standardowej tabeli. Po- zaklasyfikowano do grupy stanu bardzo dobrego, gdy w 1995 nadto do biologicznej oceny jakoÊci rzek w Polsce zapropono- tylko do dobrego. W jeziorach: Jegocin, Mokre i Probarskie wano, jako drugi element oceny, indeks bioró˝norodnoÊci wzros∏a powierzchnia fitolitoralu, a wić zasiedlenie roÊlinno- – stosunek liczby rodzin wyst´pujàcych na stanowisku do ca∏- Êci (roÊlinnoÊç wyst´puje g∏´biej) z powodu poprawy warun- kowitej liczebnoÊci fauny w przeliczeniu na powierzchni´ 1 m2. ków Êwietlnych wód. Indeks bioró˝norodnoÊci ma znaczenie weryfikujàce wynik We wszystkich zbiornikach stwierdzano dobrze rozwini´tà klasyfikacji przeprowadzonej wed∏ug indeksu BMWP-PL. Ta stref´ roÊlinnoÊci zanurzonej, w wielu uleg∏a nawet zwi´kszeniu, metodyka oceny na podstawie makrofauny nie jest jeszcze jednak obserwowano niepokojàce objawy zmniejszania strefy w pe∏ni zgodna z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej. charofitów, które Êwiadczà o przyspieszonej sukcesji jezior.

Tabela 15. Klasyfikacja wód na podstawie badaƒ makrobezkr´gowców Stanowisko badawcze Index BMWP-PL Klasa Indeks bioró˝norodnoÊci Klasa Ostateczna klasyfikacja Rz. ¸yna w miejscowoÊci Redykajny 81 II 6,92 I II Rz. ¸yna w miejscowoÊci Stopki 101 I 6,6 I I Rz. Kiermas w miejscowoÊci Barczewo 70 II 5,41 II II Rz. Szkotówka w miejscowoÊci Rogó˝ 114 I 7,9 I I

72 dobry dobry dobry dobry bardzo dobry bardzo dobry bardzo dobry bardzo dobry umiarkowany umiarkowany ekologicznego ekologiczny zior szuwar szuwar Powierzchnia stref Powierzchnia roÊlinnoÊci Makrofitowy charofity elodeidy nymfeidy [ha] [%]* [m] Z wysoki turzycowy MWSE 2003 24,7 31,6 22 1,9 1,10 41,9 3,4 11,6 42,3 0,8 0,418 19972004 47,91995 50,71998 37,62000 39,8 70,62004 69,6 24 43,2 68,61996 29 42,6 68,62004 41,9 30 103,1 41,9 5,01995 32 133,6 6,02004 19 12,3 27 15,9 68,6 6,01986 1,51 71,6 31 5,51996 1,58 34,1 31 5,01998 35,5 31,4 5,01999 1,80 24,2 30,02000 26 1,80 40,2 3,0 24,8 27,3 20 1,73 30,9 4,0 25,0 1,80 31,7 33,1 26,4 65,9 28 31,9 28,9 65,6 5,0 1,06 18 33,8 52,2 6,0 1,37 21 1,1 52,9 4,4 22 0,2 5,0 4,3 18 1,49 14,9 6,1 1,0 1,55 15,7 13,9 32,0 1,5 1,0 41,1 1,4 1,2 1,39 18,1 1,6 1,6 9,9 38,2 1,07 2,3 9,0 3,8 18,4 1,16 2,4 28,5 1,11 2,0 24,5 30,5 47,0 0,9 1,17 26,0 60,9 0,0 0,3 1,2 0,4 17,4 73,3 0,6 0,618 5,6 0,8 43,3 17,9 20,3 0,3 0,621 1,0 20,2 7,1 34,8 0,6 42,2 0,604 10,5 1,9 0,4 29,7 0,605 11,0 0,625 40,9 5,3 0,653 0,2 16,6 67,7 0,1 66,1 0,439 0,537 8,5 52,9 64,8 1,4 1,0 0,559 0,617 0,7 0,7 0,639 0,399 0,440 0,388 0,431 Jezioro Powierzchnia Liczba Zasi´g Wskaênik [% fitolitoralu] wskaênik stanu Stan Rok Rok badaƒ fitolitoralu zbiorowisk makrofitów zasiedlenia** Jegocin Majcz Wielki Mokre Probarskie Ko∏owin * procent powierzchni jeziora zaj´ty przez fitolitoral ** Wskaênik zasiedlenia – Z=powierzchnia izobaty 2,5 m/powierzchnia ca∏ego fitolitoralu Tabela 16. Strukturalno-przestrzennaTabela charakterystyka roÊlinnoÊci litoralu i wskaêniki makrofitowej oceny stanu ekologicznego je

73 Na uwag´ zas∏uguje p∏ytkie jezioro Ko∏owin, które w 1984 wczeÊniej wyst´powa∏y – stan jeziora okreÊlono jako umiarko- roku uleg∏o katastrofie ekologicznej (zatrucie pestycydem). wany. Wyniki kolejnych badaƒ roÊlinnoÊci po wy∏owieniu to∏- Nie mia∏o to jednak skutków negatywnych w odniesieniu pygi (1996 r.) wskazywa∏y na polepszajàcà si´ jakoÊç wód, na- do roÊlinnoÊci i w roku 1986 makrofitowy stan ekologiczny stàpi∏a rekolonizacja ramienic, które w 2003 roku zajmowa∏y okreÊlono jako bardzo dobry, fitolitoral zajmowa∏ 40,2% ca∏e- prawie 42,0% fitolitoralu, przy czym roÊlinnoÊç wyst´powa∏a go jeziora, wyró˝niono wiele zbiorowisk ramienic, które zaj- nadal do g∏´bokoÊci 2,0 m, a fitolitoral zajmowa∏ 31,6% po- mowa∏y 24,5% fitolitoralu. Zapewne inne skutki katastrofy wierzchni ca∏ego jeziora. W jeziorze Ko∏owin uk∏ady fitoceno- i póêniejsze zarybienie to∏pygà spowodowa∏o silnà degradacj´ tyczne by∏y nadal niestabilne, chocia˝ stan ekologiczny w 2003 jeziora. Badania roÊlinnoÊci przeprowadzone w 1996 roku wy- roku okreÊlono jako dobry. kaza∏y ca∏kowity brak rozleg∏ych ∏àk ramienicowych, które tam

5. MONITORING WÓD NA TERENACH WIEJSKICH

Program „Ochrona Êrodowiska na terenach wiejskich” zosta∏ W ramach realizowanego programu wykonywane sà nast´- uruchomiony przez Narodowy Fundusz Ochrony Ârodowiska pujàce oznaczenia: i Gospodarki Wodnej, przy wspó∏pracy z Ministerstwem Âro- w wodach podziemnych – pomiar poziomu wody w piezometrach dowiska i wsparciu finansowym Âwiatowego Funduszu dla Âro- (w m p.p.t), temperatura wód (°C), przewodnictwo elektrolitycz- dowiska (GEF), Skandynawskiej Korporacji Finansowania ne w∏aÊciwe (µS/cm), zapach, barwa (mg Pt/l), odczyn wody (pH),

Ârodowiska (NEFCO) oraz Banku Âwiatowego (WB). Celem potencja∏ redoks (mV), tlen rozpuszczony (mg O2/l), azot azota- Projektu jest propagowanie, wspieranie i dofinansowanie no- nowy (mg N-NO3/l), azot azotynowy (mg N-NO2/l), azot amono- woczesnego rolnictwa stosujàcego zasady ochrony Êrodowiska wy (mg N-NH4/l), fosforany (mg PO4/l); gruntowo-wodnego przed zanieczyszczeniem pochodzàcym w wodach powierzchniowych – stan wody (cm), temperatura wód z produkcji zwierz´cej. Podstawowym elementem Projektu jest (°C), przewodnictwo elektrolityczne w∏aÊciwe (µS/cm), zapach, dofinansowanie i wsparcie instytucjonalno-doradcze w zakre- barwa (mg Pt/l), odczyn wody (pH), potencja∏ redoks (mV), tlen sie budowy zbiorników na gnojowic´ i p∏yt obornikowych. Za- rozpuszczony (mg O2/l), azot azotanowy (mg N-NO3/l), azot azo- daniem zaprojektowanego i wdro˝onego w ramach Projektu tynowy (mg N-NO2/l), azot amonowy (mg N-NH4/l), azot ogólny systemu monitorowania Êrodowiska jest natomiast dostarcze- Kjeldahla (mg N/l), fosforany (mg PO4/l), utlenialnoÊç (mg O2/l). nie danych pozwalajàcych oceniç stan istniejàcy oraz zmiany Ocen´ jakoÊci wód wykonano w oparciu o rozporzàdzenie zachodzàce w zlewniach, w miar´ realizacji inwestycji chronià- Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfika- cych Êrodowisko. Wykonanie projektu powinno przyczyniç si´ cji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziem- do zmniejszenia ∏adunku zwiàzków biogennych sp∏ywajàcych nych, sposobu monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników do Morza Ba∏tyckiego. i prezentacji stanu tych wód. Rozporzàdzenie wprowadzi∏o pi´ç W województwie warmiƒsko-mazurskim sieç monitoringo- klas jakoÊci wód: wà utworzono na terenie dwóch obiektów: na Polderze K´p- • klasa I – wody bardzo dobrej jakoÊci niewo (powiat elblàski, gmina Markusy) i w zlewni cieku Anio- • klasa II – wody dobrej jakoÊci ∏owo (powiat elblàski, gmina Pas∏´k). Badaniami obj´to wody • klasa III – wody zadowalajàcej jakoÊci podziemne (Polder K´pniewo, zlewnia cieku Anio∏owo) i po- • klasa IV – wody niezadowalajàcej jakoÊci wierzchniowe (zlewnia cieku Anio∏owo). Zgodnie z umowà za- • klasa V – wody z∏ej jakoÊci. wartà z NFOÂiGW wody podziemne badane sà raz w kwarta- WartoÊci graniczne badanych wskaêników zanieczyszczeƒ le, natomiast wody powierzchniowe raz w miesiàcu. przedstawiono w tabelach 17 i 18.

Tabela 17. WartoÊci graniczne wybranych wskaêników jakoÊci wody w klasach jakoÊci wód podziemnych (wg za∏. nr 3 do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku)

Lp. Wskaênik jakoÊci wody Jednostka WartoÊci graniczne w klasach I–V 1. Temperatura °C 6-10 12 16 25 >25 2. PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 400 2500 2500 3000 >3000 3. Odczyn pH 6,5-9,0 <6,5 lub >9,5

4. Tlen rozpuszczony mg O2/l 1 0,5 0,5 0,1 <0,1

5. Amoniak mg NH4/l 0,1 0,5 0,65 3 >3

6. Azotany mg NO3/l 10 25 50 100 >100

7. Azotyny mg NO2/l 0,01 0,05 0,1 0,25 >0,25

8. Fosforany mg PO4/l 0,05 0,2 1 5 >5

74 Tabela 18. WartoÊci graniczne wybranych wskaêników jakoÊci wody w klasach jakoÊci wód powierzchniowych (wg za∏. nr 1 do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku)

WartoÊci graniczne w klasach I–V Lp. Wskaênik jakoÊci wody Jednostka I II III IV V Wskaêniki fizyczne 1. Temperatura wody °C 22 24 26 28 >28 2. Zapach krotnoÊç 1 3 10 20 >20 3. Barwa mg Pt/l 5 10 20 50 >50 4. Odczyn pH 6,5–8,5 6,0–8,5 6,0–9,0 5,5–9,0 <5,5 lub >9,0 Wskaêniki tlenowe

5. Tlen rozpuszczony mg O2/l 7 6 5 4 <4

6. ChZT-Mn mg O2/l 3 6 12 24 >24 Wskaêniki biogenne

7. Amoniak mg NH4/l 0,5 1 2 4 >4 8. Azot Kjeldahla mg N/l 0,5 1 2 4 >4

9. Azotany mg NO3/l 5 15 25 50 >50

10. Azotyny mg NO2/l 0,03 0,1 0,5 1,0 >1,0

11. Fosforany mg PO4/l 0,2 0,4 0,7 1,0 >1,0 Wskaêniki zasolenia 12. PrzewodnoÊç w 20°C µS/cm 500 1000 1500 2000 >2000

5.1 Omówienie wyników badaƒ • piezometr 3A monitoruje wody podziemne nap∏ywajàce z gospodarstwa i znajduje si´ pomi´dzy g∏ównym zbior- POLDER K¢PNIEWO nikiem na gnojowic´ a p∏ytà obornikowà Zgodnie z podzia∏em fizyczno-geograficznym Polski Polder le- • piezometr 3B – jest punktem uzupe∏niajàcym piezo- ˝y we wschodniej cz´Êci ˚u∏aw WiÊlanych. Pod wzgl´dem mor- metr 3A i znajduje si´ na pastwisku przylegajàcym bez- fologicznym jest to delta Wis∏y – nisko po∏o˝ona równina poÊrednio do budynków gospodarczych utworzona przez akumulacj´ namu∏ów rzecznych. Polder po- • piezometr 4 – znajduje si´ równie˝ na pastwisku przyle- rozcinany jest g´stà siecià rowów melioracyjnych zbierajàcych gajàcym do budynków gospodarczych, w pobli˝u rowu wody z okolicznych terenów. Kierunek przep∏ywu oraz wyso- zbierajàcego wody z pastwiska oraz z terenu, po∏o˝onego koÊç zalegania wody zale˝y przede wszystkim od prac odwod- w pobli˝u gospodarstwa bez urzàdzeƒ nieniowych. Obszary rolnicze u˝ytkowane sà pod upraw´ zbó˝ dwa (P5, P6) zainstalowano na terenie gospodarstwa nie i buraków cukrowych oraz jako u˝ytki zielone. Na Polderze posiadajàcego urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko sieç obserwacyjnà wód podziemnych wykonano w dwóch go- przed zanieczyszczeniem z produkcji zwierzćej: spodarstwach zajmujàcych si´ hodowlà krów mlecznych. Pie- • piezometr P5 – monitoruje wody nap∏ywajàce z gospo- zometry rozmieszczono nast´pujàco: darstwa i znajduje si´ w pobli˝u, posadowionej bezpo- trzy (P3A, P3B, P4) zlokalizowano na terenie gospodar- Êrednio na gruncie, pryzmy obornika stwa wyposa˝onego w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko • piezometr P6 – znajduje si´ przy rowie melioracyjnym przed zanieczyszczeniem pochodzàcym z produkcji p∏ynàcym w kierunku gospodarstwa z urzàdzeniami zwierzćej (p∏yt´ obornikowà, zbiornik na gnojowic´, chroniàcymi Êrodowisko, w miejscu bezpoÊrednio nie na- zbiornik na odcieki): ra˝onym na zanieczyszczenia z produkcji zwierzćej.

Punkty monitoringu wód podziemnych

Zabudowania gospodarstwa wyposa˝onego w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko

Zabudowania gospodarstwa bez urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko

Elblàg K´pniewo

P4 Kana∏ Modry Pas∏´k P3B P3A P6 P5

Ryc. 62. Polder K´pniewo – sieç monitoringu lokalnego wód podziemnych

75 Wykonane w 2004 roku badania jakoÊci wód kwalifikujà szczególnie w piezometrze P5 po∏o˝onym bezpoÊrednio wody podziemne Polderu K´pniewo, zarówno na terenie go- przy pryzmie z obornikiem. Ze wzgl´du na wysokie st´˝enia spodarstwa z urzàdzeniami chroniàcymi Êrodowisko, jak i bez, azotanów wody podziemne na terenie tego gospodarstwa mo˝- do V klasy czystoÊci, czyli wód z∏ej jakoÊci. Wskaêniki decydu- na uznaç za wra˝liwe na zanieczyszczenia zwiàzkami azotu po- jàce o klasyfikacji zestawiono w tabeli 19. Wy˝sze wartoÊci st´- chodzàcymi ze êróde∏ rolniczych. ˝eƒ badanych wskaêników zanieczyszczeƒ wystàpi∏y w gospodarstwie nieposiadajàcym urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko,

Tabela 19. Polder K´pniewo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2004 roku

Numer otworu obserwacyjnego Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji wód podziemnych Minimum Maksimum Amoniak [mg NH /l] 3,19 5,418 P3A V 4 Tlen rozpuszczony [mg O2/l] nw* 0,7

P3B V Amoniak [mg NH4/l] 1,935 5,18

P4 V Amoniak [mg NH4/l] 1,14 4,1 Przewodnictwo elektrolityczne w∏. [µS/cm] 2730 10430

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] nw* 0,95

P5 V Azotany [mg NO3/l] 22,15 287,95

Azotyny [mg NO2/l] 1,316 5,264

Amoniak [mg NH4/l] 12,18 1145

Fosforany [mg PO4/l] 0,12 24,0

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] nw* 1,5

P6 V Amoniak [mg NH4/l] 0,645 4,696

Fosforany [mg PO4/l] 0,22 5,62 * – nie wykryto

03.02.04 03.06.04 04.08.04 01.12.04 [mg O2/l] 03.02.04 03.06.04 04.08.04 01.12.04 [mg NH4/l] 1145 108,4 219,3 4 12 3,5 3 10 2,5 8 2 6 1,5 4 1 0,5 2 0 0 P3A P3B P4 P5 P6 P3A P3B P4 P5 P6

Ryc. 63. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach podziemnych Ryc. 65. ZawartoÊç amoniaku w wodach podziemnych Polderu Polderu K´pniewo w 2004 roku K´pniewo w 2004 roku

03.02.04 03.06.04 04.08.04 01.12.04 03.02.04 03.06.04 04.08.04 01.12.04 [mg NO /l] [mg PO4/l] 3 5,62 287,95 24,0 40 5 4,5 35 4 30 3,5 25 3 20 2,5 15 2 10 1,5 1 5 0,5 0 0 P3A P3B P4 P5 P6 P3A P3B P4 P5 P6

Ryc. 64. ZawartoÊç azotanów w wodach podziemnych Polderu Ryc. 66. ZawartoÊç fosforanów w wodach podziemnych Polderu K´pniewo w 2004 roku K´pniewo w 2004 roku

76 ZLEWNIA CIEKU ANIO¸OWO Punkty obserwacyjne wód podziemnych rozmieszczono na- Ciek Anio∏owo (d∏ugoÊç 7,2 km; powierzchnia zlewni 18,2 km2) st´pujàco: uchodzàcy do b´dàcej dop∏ywem Jeziora Dru˝no, rzeki Elszki • P1 – poni˝ej miejscowoÊci Anio∏owo. Monitoruje wody znajduje si´ w po∏udniowej cz´Êci mezoregionu Wysoczyzny podziemne nap∏ywajàce z Anio∏owa oraz rozleg∏ych Elblàskiej. Pod wzgl´dem morfologicznym le˝y na stokach Wy- u˝ytków. soczyzny Elblàskiej. Cechà charakterystycznà zlewni jest sto- • P2A – powy˝ej miejscowoÊci Anio∏owo. Monitoruje wo- sunkowo ma∏y udzia∏ obszarów bezodp∏ywowych (12,4%) dy podziemne z terenów rolniczych pozbawionych sie- w stosunku do powierzchni zlewni ca∏kowitej. dlisk ludzkich i gospodarstw rolnych. Pe∏ni równie˝ rol´ Sieç badawczà, sk∏adajàcà si´ z punktów obserwacyjnych piezometru t∏owego. jakoÊci wód podziemnych (trzy piezometry) i wód powierzch- • P2B – umieszczono w pobli˝u P2A w celu monitorowania niowych (dwa przekroje pomiarowo-kontrolne), umieszczono górnej warstwy wód podziemnych nap∏ywajàcych z tere- w górnej cz´Êci zlewni. nów u˝ytków rolnych. Stanowi równie˝ piezometr rezer- wowy w przypadku zaniku wody w piezometrze P2A. Wykonane w 2004 roku badania zakwalifikowa∏y wody podziemne poni˝ej Anio∏owa do IV klasy czystoÊci (wody o nieza- dowalajàcej jakoÊci), natomiast wody podziemne powy˝ej Anio∏owa do III klasy czystoÊci (wody o zadowalajàcej jakoÊci). Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji zestawiono w tabeli 20.

05.02.04 03.06.04 03.08.04 02.12.04 Punkty monitoringu wód podziemnych [mg O2/l] Punkty monitoringu wód powierzchniowych 6 Zabudowania gospodarstw wyposa˝onych 5 w urzàdzenia chroniàce Êrodowisko P2B P2A 4

Q2R2W2 3 2 1 ANIO¸OWO 0 P1 P2A P2B

Ryc. 68. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach podziemnych P1 zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku

05.02.04 03.06.04 03.08.04 02.12.04 Q1R1W1 [mg NO3/l] 25,25 2,5

1,5 Ciek Anio∏owo

0,5 Elszka 0 P1 P2A P2B

Ryc. 67. Zlewnia cieku Anio∏owo – sieç monitoringu lokalnego wód Ryc. 69. ZawartoÊç azotanów w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku

Tabela 20. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2004 roku Numer otworu obserwacyjnego Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji wód podziemnych Minimum Maksimum

Azotyny [mg NO2/l] 0,01 0,135

P1 IV Amoniak [mg NH4/l] 0,142 1,935

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] nw* 5,4

Azotyny [mg NO2/l] 0,026 0,056

P2A III Fosforany [mg PO4/l] 0,02 0,41

Tlen rozpuszczony [mg O2/l] 0,2 2,8

Azotyny [mg NO2/l] 0,013 0,053 Azotany [mg NO /l] 0,18 25,25 P2B III 3 Amoniak [mg NH4/l] 0,129 0,65

Fosforany [mg PO4/l] 0,04 0,52 * – nie wykryto

77 05.02.04 03.06.04 03.08.04 02.12.04 09.01.04 05.02.04 22.03.04 19.04.04 [mg NH4/l] 24.05.04 02.06.04 27.07.04 16.08.04 2 [mg O2/l] 21.09.04 26.10.04 24.11.04 06.12.04 1,8 14 1,6 12 1,4 1,2 10 1 8 0,8 0,6 6 0,4 4 0,2 2 0 P1 P2A P2B 0 ppk Anio∏owo ppk Bogaczewo

Ryc. 70. ZawartoÊç amoniaku w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku Ryc. 72. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku

05.02.04 03.06.04 03.08.04 02.12.04 [mg PO4/l] 09.01.04 05.02.04 22.03.04 19.04.04 0,6 24.05.04 02.06.04 27.07.04 16.08.04 [mg NO3/l] 21.09.04 26.10.04 24.11.04 06.12.04 0,5 8 0,4 7

0,3 6 5 0,2 4 0,1 3 0 2 P1 P2A P2B 1 0 Ryc. 71. ZawartoÊç fosforanów w wodach podziemnych zlewni ppk Anio∏owo ppk Bogaczewo cieku Anio∏owo w 2004 roku Ryc. 73. ZawartoÊç azotanów w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku

Przekroje pomiarowe badania wód powierzchniowych zlo- 09.01.04 05.02.04 22.03.04 19.04.04 kalizowano: 24.05.04 02.06.04 27.07.04 16.08.04 21.09.04 26.10.04 24.11.04 06.12.04 • przekrój Bogaczewo (Q1R1) majàcy na celu zbilansowa- [mg NH4/l] nie ∏adunku ze zlewni, poni˝ej Anio∏owa przy drodze 1,6 1,4 krajowej E-7, na odcinku Bogaczewo – Zielony Gràd 1,2 • przekrój Anio∏owo (Q2R2) monitorujàcy jakoÊç wód po- 1 wierzchniowych niezawierajàcych zanieczyszczeƒ z miejsc 0,8 gromadzenia gnojowicy i obornika, powy˝ej miejscowoÊci 0,6 Anio∏owo. 0,4 W oparciu o badania wykonane w 2004 roku wody cieku 0,2 Anio∏owo zakwalifikowano do IV klasy czystoÊci w przekroju 0 Anio∏owo (Q2R2) i do V klasy czystoÊci w przekroju Bogacze- ppk Anio∏owo ppk Bogaczewo wo (Q1R1). Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji zestawiono w tabeli 21. Ryc. 74. ZawartoÊç amoniaku w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku

Tabela 21. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód powierzchniowych w 2004 roku Przekrój pomiarowy Klasa czystoÊci Wskaêniki decydujàce o klasyfikacji Minimum Maksimum Barwa [mg Pt/l] 23 181

Anio∏owo (Q2R2) IV ChZT-Mn [mg O2/l] 6,1 27,9 Azot ogólny Kjeldahla [mg N/l] 0,83 2,58

Fosforany [mg PO4/l] 0,17 0,77 Barwa [mg Pt/l] 18 184 Bogaczewo (Q1R1) V Fosforany [mg PO4/l] 0,39 1,35

78 09.01.04 05.02.04 22.03.04 19.04.04 09.01.04 05.02.04 22.03.04 19.04.04 24.05.04 02.06.04 27.07.04 16.08.04 24.05.04 02.06.04 27.07.04 16.08.04 21.09.04 26.10.04 24.11.04 06.12.04 [mg N/l] 21.09.04 26.10.04 24.11.04 06.12.04 [mg PO4/l] 4 1,5 3,5 1,25 3 1 2,5 2 0,75

1,5 0,5 1 0,5 0,25 0 0 ppk Anio∏owo ppk Bogaczewo ppk Anio∏owo ppk Bogaczewo

Ryc. 75. ZawartoÊç azotu ogólnego Kjeldahla w wodach cieku Anio∏owo Ryc. 76. ZawartoÊç fosforanów w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku w 2004 roku

Wnioski • W zlewni cieku Anio∏owo, zarówno w odniesieniu do wód podziemnych, jak i powierzchniowych, wody lepszej jakoÊci • Wyniki badaƒ prowadzonych w ramach programu „Ochrona wyst´powa∏y powy˝ej miejscowoÊci. Po przep∏ynićiu przez Êrodowiska na terenach wiejskich” wskazujà na zró˝nicowa- Anio∏owo nast´powa∏o pogorszenie ich jakoÊci. nie jakoÊci wód podziemnych i powierzchniowych. Wody pod- • Realizacja programu „Ochrona Êrodowiska na terenach ziemne charakteryzujà si´ gorszymi parametrami, szczegól- wiejskich” przyczynia si´ do ciàg∏ego wzrostu iloÊci urzà- nie w przypadku zwiàzków azotu i tlenu rozpuszczonego. dzeƒ chroniàcych Êrodowisko przed zanieczyszczeniem po- • Na Polderze K´pniewo z∏e parametry fizyko-chemiczne chodzàcym z produkcji zwierzćej. Badania monitoringowe stwierdzono zarówno w piezometrach znajdujàcych si´ pozwolà, w d∏u˝szym okresie czasu, oceniç wp∏yw tych inwe- na terenie gospodarstwa posiadajàcego urzàdzenia chronià- stycji na jakoÊç wód. ce Êrodowisko przed zanieczyszczeniem z produkcji zwierz´- cej, jak i na terenie gospodarstwa bez urzàdzeƒ. Jest to zwià- zane z faktem objćia badaniami, bardzo wra˝liwych na zanieczyszczenia, p∏ytkich wód gruntowych. Poziom tych wód jest sztucznie regulowany, co pozbawia je szans uczestnicze- nia w naturalnym obiegu wód.

79 Fot. J. Fot. ¸aêniewski II. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH

1. WPROWADZENIE

Krajowy monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i de- je jako charakterystyczne dla oceny obszarowego rozk∏adu pozycji zanieczyszczeƒ do pod∏o˝a wprowadzono jako jeden zanieczyszczeƒ, a tym samym dostarczajà danych pozwalajà- z podsystemów Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska w 1998 cych na wnioskowanie o zagro˝eniu wnoszonymi zanieczysz- roku. Celem tego monitoringu jest okreÊlanie w skali kraju czeniami nie tylko w skali lokalnej, ale równie˝ dla wi´kszych rozk∏adu ∏adunków zanieczyszczeƒ wprowadzanych z mokrym obszarów. opadem (wet-only) do pod∏o˝a w ujćiu czasowym i prze- Na wszystkich stacjach zbierany jest w sposób ciàg∏y opad strzennym. Jednostkà nadzorujàcà, z ramienia GIOÂ, dzia∏al- atmosferyczny mokry (wet-only) i analizowany w cyklach mie- noÊç systemu monitoringu chemizmu opadów jest Wroc∏awski sićznych. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone Oddzia∏ Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, który sà pomiary i obserwacje wysokoÊci i rodzaju opadu, kierunku prowadzi bank danych, przygotowuje raporty i opracowania i pr´dkoÊci wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto zgodnie z wytycznymi, wspó∏pracuje z GIOÂ i WIOÂ. Labora- na ka˝dej stacji monitoringowej zbierane sà próbki dobowe torium IMGW we Wroc∏awiu jest odpowiedzialne za prowa- opadów i na bie˝àco, po up∏ywie doby opadowej, bezpoÊrednio dzenie testów jakoÊci analiz w laboratoriach WIOÂ w zakresie na stacji wykonywany jest pomiar ich odczynu (pH). Miesićz- oznaczanych parametrów oraz wdra˝anie optymalnych meto- ne próbki opadów analizowane sà na zawartoÊç zwiàzków kwa- dyk analitycznych. Sieç stacji sk∏ada si´ z 25 stacji pomiaro- sotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ci´˝kich), tj. wych chemizmu opadów. Sà to stacje synoptyczne IMGW, na zawartoÊç chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azo- na których prowadzone sà obserwacje i pomiary parametrów tu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, so- meteorologicznych, majàce istotny wp∏yw na chemizm opadów du, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, ˝elaza, o∏owiu, kadmu, atmosferycznych w danym miejscu i czasie. Stacje zosta∏y wyty- niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest te˝ odczyn (pH) powane na podstawie danych klimatycznych, które kwalifikujà opadów oraz przewodnoÊç elektryczna w∏aÊciwa.

2. CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJA DO POD¸O˚A W OBSZARZE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO

Próbki pobierano w Stacji IMGW w Olsztynie, w próbkach do- Wnioski bowych mierzono pH, a analizy fizyczno-chemiczne w prób- kach miesi´cznych wykona∏o laboratorium WIOÂ w Olsztynie. • Roczny ∏adunek jednostkowy badanych substancji zdepono- Wyniki pomiarów iloÊci wody opadowej w 2003 r. zareje- wany na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego by∏ strowanej na 162 punktach pomiaru wysokoÊci opadu repre- mniejszy ni˝ Êredni dla ca∏ego obszaru Polski. zentujàcych Êrednie pole opadowe dla obszaru Polski (w tym 11 • Najmniejsze obcià˝enie powierzchniowe wystàpi∏o w pona obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego) oraz wyni- wiatach oleckim i go∏dapskim. W powiecie go∏dapskim ki analiz sk∏adu opadów z 25 stacji monitoringowych w kraju mia∏o miejsce najni˝sze, w stosunku do pozosta∏ych powia- (w tym 1 z obszaru województwa) poddano analizie przy u˝yciu tów, obcià˝enie ∏adunkami siarczanów, azotynów i azota- komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS). Wy- nów, azotu amonowego, azotu ogólnego, magnezu, cynku, korzystujàc model generujàcy rozk∏ad przestrzenny badanych miedzi, ˝elaza, o∏owiu, niklu, manganu i jonów wodoro- substancji na obszarze Polski w siatce 8x8 km, interpretowany wych. dalej w programie MapInfo, oszacowano ich wielkoÊci ∏adun- • Ocena wyników pi´cioletnich badaƒ monitoringowych chemi- ków jednostkowych i ca∏kowitych obcià˝ajàcych województwo zmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeƒ warmiƒsko-mazurskie, jego poszczególne powiaty. Obliczone do pod∏o˝a prowadzonych w okresie lat 1999–2003 wykaza∏a, dane przedstawiono w tabeli 22. Porównanie wielkoÊci mokrej ˝e depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzo- depozycji na obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego nych wraz z opadami na obszar województwa warmiƒsko-ma- w latach 1999–2003 przedstawiono na rycinie 77. zurskiego dla wszystkich sk∏adników charakteryzowa∏a si´,

81 przy pewnym zró˝nicowaniu, zmianami spadkowymi, a ca∏- czeƒ obszarowych i nie mo˝e byç pomijana w ogólnym bilan- kowite roczne obcià˝enie powierzchniowe obszaru woje- sie zanieczyszczeƒ zwiàzanych z ocenà stanu Êrodowiska na- wództwa warmiƒsko-mazurskiego w 2003 roku ∏adunkiem turalnego regionu. badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry zmala∏o, w porównaniu do Êredniej z poprzednich lat MATERIA¸Y èRÓD¸OWE badaƒ, o 22,3%, przy ni˝szej Êredniorocznej sumie wysoko- Êci opadów o 14%. Wyniki badaƒ monitoringowych w województwie warmiƒsko-ma- • Depozycja zanieczyszczeƒ atmosferycznych, pomimo obser- zurskim w 2003 roku, IMGW Oddzia∏ we Wroc∏awiu, wowanych tendencji malejàcych wielu sk∏adników w wielole- Zak∏ad Badania JakoÊci Zasobów Wodnych, Wroc∏aw, ciu 1999–2003, stanowi nadal znaczàce êród∏o zanieczysz- listopad 2004 rok.

Siarczany Chlorki Azotyny i azotany Azot amonowy 25 8 4 6 5 20 6 3 15 4 4 2 3 /ha* rok /ha* rok - -2 10 4 2 5 2 1

kg N/ha* rok kg N/ha* rok 1 kg Cl kg SO 0 0 0 0 200 200 200 200 400 400 400 400 mm mm mm mm 600 600 600 600 800 800 800 800

Azot ogólny Fosfor ogólny Sód Potas 16 0,7 6 3,0 0,6 5 2,5 12 0,5 4 2,0 0,4 8 0,3 3 1,5 2 1,0 4 0,2 kg N/ha* rok 0,1 1 0,5 0 0 0 0 200 200 200 200 400 400 400 400 mm mm kg P/ha* rok mm kg Na/ha* rok mm kg K/ha* rok 600 600 600 600 800 800 800 800

Wapƒ Magnez Cynk Miedê 7 1,2 0,5 0,04 6 1,0 0,4 0,03 5 0,8 4 0,3 0,6 0,02 3 0,2 2 0,4 0,1 0,01 1 0,2 0 0,0 0,0 0,00 200 200 200 200 400 400 400 mm kg Zn/ha* rok 400 mm kg Ca/ha* rok mm kg Mg/ha* rok 600 mm kg Cu/ha* rok 600 600 600 800 800 800 800 ˚elazo O∏ów Kadm Nikiel 0,16 0,040 0,0025 0,008 0,12 0,030 0,0020 0,006 0,0015 0,08 0,020 0,004 0,0010 0,04 0,010 0,0005 0,002 0,00 0,000 0,0000 0,000 200 200 200 200 400

400 400 mm kg Cd/ha* rok 400 mm kg Fe/ha* rok mm kg Pb/ha* rok mm kg Ni/ha* rok 600 600 600 600 800 800 800 800 Chrom ogólny Mangan Jony wodorowe 0,004 0,05 0,10 Rok badaƒ 1999 r. 0,003 0,04 0,08 0,03 0,06 0,002 2000 r.

0,02 /ha* rok 0,04 + 0,001 0,01 0,02 kg H kg Cr/ha* rok kg Mn/ha* rok 2001 r. 0,000 0,00 0,00 200 200 200 2002 r. 400 400

400 mm mm mm 2003 r. 600 600 600 800 800 800

Ryc. 77. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego w poszczególnych latach 1999–2003 (wielkoÊci ∏adunków w kg/ha*rok) i Êrednioroczne sumy opadów (mm)

82 Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku [∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach/rok]

Wskaêniki -2 - - - Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Siarczany [SO4 ] Chlorki [Cl ] Azotyny+azotany [NNO2 +NO3 ] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 11,24 1471 7,39 967 2,26 296 2 braniewski Braniewo 1204,54 13,47 1623 8,47 1020 2,53 305 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 14,96 1409 7,21 679 2,53 238 4 elblàski Elblàg 1430,55 13,88 1986 8,97 1283 2,55 365 5 e∏cki E∏k 1111,87 9,75 1084 4,63 515 1,94 216 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 9,79 1095 4,45 498 1,96 219 7 i∏awski I∏awa 1385,00 14,72 2039 8,07 1118 2,71 375 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 10,36 1257 4,40 534 2,16 262 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 10,83 1001 6,43 594 2,27 210 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 10,51 1120 4,40 469 2,18 232 11 nidzicki Nidzica 960,70 15,43 1482 7,39 710 2,69 258 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 14,54 1011 7,70 535 2,59 180 13 olecki Olecko 873,83 9,33 815 4,72 412 1,81 158 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 10,94 3107 5,67 1610 2,38 676 15 ostródzki Ostróda 1764,89 12,31 2173 6,06 1070 2,47 436 16 piski Pisz 1776,17 10,81 1920 4,88 867 2,18 387 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 11,02 2130 4,32 835 2,35 454 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 8,96 692 4,93 381 1,69 130 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 9,80 680 4,46 309 1,97 137 20 Elblàg Elblàg 79,52 14,63 116 10,49 83 2,58 21 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 11,36 100 5,03 44 2,41 21

Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku [∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach/rok] (cd.)

Wskaêniki

+ Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Azot amonowy [NNH4 ] Azot ogólny [Nog.] Fosfor ogólny [Pog.] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 3,62 474 6,98 913 0,220 28,8 2 braniewski Braniewo 1204,54 4,08 491 7,86 947 0,247 29,8 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 4,73 446 9,30 876 0,240 22,6 4 elblàski Elblàg 1430,55 4,10 587 7,98 1142 0,257 36,8 5 e∏cki E∏k 1111,87 3,33 370 6,39 710 0,157 17,5 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 3,42 383 6,48 725 0,166 18,6 7 i∏awski I∏awa 1385,00 4,42 612 8,46 1172 0,249 34,5 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 3,77 457 6,97 845 0,167 20,3 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 3,70 342 6,90 638 0,195 18,0 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 3,83 408 7,09 755 0,172 18,3 11 nidzicki Nidzica 960,70 5,01 481 9,82 943 0,248 23,8 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 4,34 302 8,24 573 0,240 16,7 13 olecki Olecko 873,83 3,11 272 6,08 531 0,160 14,0 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 3,89 1105 7,17 2036 0,179 50,8 15 ostródzki Ostróda 1764,89 4,09 722 7,57 1336 0,193 34,1 16 piski Pisz 1776,17 3,82 678 7,18 1275 0,185 32,9 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 4,10 793 7,48 1446 0,165 31,9 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 2,88 222 5,78 446 0,163 12,6 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 3,44 239 6,50 451 0,166 11,5 20 Elblàg Elblàg 79,52 4,06 32 8,14 65 0,283 2,3 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 4,03 35 7,31 64 0,167 1,5

83 Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku [∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach/rok] (cd.)

Wskaêniki Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Sód [Na] Potas [K] Wapƒ [Ca] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 4,42 578 1,27 166 4,28 560 2 braniewski Braniewo 1204,54 4,60 554 1,43 172 5,13 618 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 3,85 363 1,59 150 6,86 646 4 elblàski Elblàg 1430,55 4,86 695 1,49 213 5,27 754 5 e∏cki E∏k 1111,87 3,19 355 1,22 136 4,93 548 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 3,16 354 1,21 135 4,87 545 7 i∏awski I∏awa 1385,00 4,47 619 1,46 202 6,10 845 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 2,97 360 1,22 148 4,83 586 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 3,73 345 1,16 107 3,96 366 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 2,96 315 1,24 132 4,82 513 11 nidzicki Nidzica 960,70 3,94 379 1,63 157 6,80 653 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 4,25 295 1,43 99 6,29 437 13 olecki Olecko 873,83 3,47 303 1,19 104 5,13 448 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 3,31 940 1,10 312 4,04 1147 15 ostródzki Ostróda 1764,89 3,35 591 1,18 208 4,87 860 16 piski Pisz 1776,17 3,35 595 1,32 234 5,16 917 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 2,74 530 1,23 238 4,73 914 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 3,84 296 1,18 91 5,35 413 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 3,17 220 1,20 83 4,87 338 20 Elblàg Elblàg 79,52 5,66 45 1,62 13 5,31 42 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 2,77 24 1,06 9 4,37 38

Wskaêniki Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Magnez [Mg] Cynk [Zn] Miedê [Cu] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 0,73 96 0,224 29,3 0,0335 4,4 2 braniewski Braniewo 1204,54 0,82 99 0,239 28,8 0,0346 4,2 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 0,90 85 0,282 26,6 0,0373 3,5 4 elblàski Elblàg 1430,55 0,84 120 0,239 34,2 0,0345 4,9 5 e∏cki E∏k 1111,87 0,49 54 0,167 18,6 0,0206 2,3 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 0,53 59 0,175 19,6 0,0218 2,4 7 i∏awski I∏awa 1385,00 0,85 118 0,227 31,4 0,0343 4,8 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 0,57 69 0,208 25,2 0,0271 3,3 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 0,69 64 0,232 21,4 0,0347 3,2 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 0,56 60 0,211 22,5 0,0263 2,8 11 nidzicki Nidzica 960,70 0,93 89 0,308 29,6 0,0409 3,9 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 0,82 57 0,213 14,8 0,0318 2,2 13 olecki Olecko 873,83 0,50 44 0,147 12,8 0,0194 1,7 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 0,68 193 0,239 67,9 0,0379 10,8 15 ostródzki Ostróda 1764,89 0,73 129 0,233 41,1 0,0337 5,9 16 piski Pisz 1776,17 0,55 98 0,202 35,9 0,0241 4,3 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 0,58 112 0,224 43,3 0,0311 6,0 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 0,49 38 0,127 9,8 0,0178 1,4 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 0,54 37 0,176 12,2 0,0223 1,5 20 Elblàg Elblàg 79,52 0,88 7 0,242 1,9 0,0353 0,3 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 0,68 6 0,237 2,1 0,0344 0,3

84 Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku [∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach/rok] (cd.)

Wskaêniki Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia ˚elazo [Fe] O∏ów [Pb] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 0,120 15,7 0,0081 1,06 2 braniewski Braniewo 1204,54 0,147 17,7 0,0093 1,12 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 0,136 12,8 0,0076 0,72 4 elblàski Elblàg 1430,55 0,155 22,2 0,0098 1,40 5 e∏cki E∏k 1111,87 0,069 7,7 0,0061 0,68 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 0,071 7,9 0,0059 0,66 7 i∏awski I∏awa 1385,00 0,154 21,3 0,0090 1,25 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 0,079 9,6 0,0064 0,78 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 0,110 10,2 0,0075 0,69 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 0,080 8,5 0,0065 0,69 11 nidzicki Nidzica 960,70 0,140 13,4 0,0079 0,76 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 0,145 10,1 0,0086 0,60 13 olecki Olecko 873,83 0,062 5,4 0,0056 0,49 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 0,112 31,8 0,0071 2,02 15 ostródzki Ostróda 1764,89 0,122 21,5 0,0075 1,32 16 piski Pisz 1776,17 0,081 14,4 0,0068 1,21 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 0,086 16,6 0,0067 1,30 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 0,056 4,3 0,0053 0,41 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 0,071 4,9 0,0059 0,41 20 Elblàg Elblàg 79,52 0,175 1,4 0,0112 0,09 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 0,107 0,9 0,0068 0,06

Wskaêniki Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Kadm [Cd] Nikiel [Ni] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 0,00097 0,127 0,0068 0,89 2 braniewski Braniewo 1204,54 0,00114 0,137 0,0091 1,10 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 0,00110 0,104 0,0061 0,57 4 elblàski Elblàg 1430,55 0,00121 0,173 0,0095 1,36 5 e∏cki E∏k 1111,87 0,00099 0,110 0,0027 0,30 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 0,00094 0,105 0,0028 0,31 7 i∏awski I∏awa 1385,00 0,00128 0,177 0,0090 1,25 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 0,00091 0,110 0,0032 0,39 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 0,00084 0,078 0,0063 0,58 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 0,00095 0,101 0,0032 0,34 11 nidzicki Nidzica 960,70 0,00109 0,105 0,0061 0,59 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 0,00127 0,088 0,0088 0,61 13 olecki Olecko 873,83 0,00092 0,080 0,0025 0,22 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 0,00079 0,224 0,0055 1,56 15 ostródzki Ostróda 1764,89 0,00092 0,162 0,0071 1,25 16 piski Pisz 1776,17 0,00107 0,190 0,0031 0,55 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 0,00091 0,176 0,0035 0,68 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 0,00093 0,072 0,0023 0,18 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 0,00092 0,064 0,0028 0,19 20 Elblàg Elblàg 79,52 0,00137 0,011 0,0106 0,08 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 0,00076 0,007 0,006 0,05

85 Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku [∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach/rok] (cd.)

Wskaêniki Lp. Powiat Siedziba Powierzchnia Chrom [Cr] Mangan [Mn] Jon wodorowy [H+] [km2] kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok kg/ha*rok ton/rok 1 bartoszycki Bartoszyce 1308,54 0,0018 0,236 0,0252 3,30 0,0353 4,62 2 braniewski Braniewo 1204,54 0,0017 0,205 0,0295 3,55 0,0379 4,57 3 dzia∏dowski Dzia∏dowo 942,03 0,0021 0,198 0,0337 3,17 0,0228 2,15 4 elblàski Elblàg 1430,55 0,0018 0,257 0,0301 4,31 0,0392 5,61 5 e∏cki E∏k 1111,87 0,0015 0,167 0,0193 2,15 0,0182 2,02 6 gi˝ycki Gi˝ycko 1118,74 0,0016 0,179 0,0195 2,18 0,0183 2,05 7 i∏awski I∏awa 1385,00 0,0017 0,235 0,0324 4,49 0,0350 4,85 8 k´trzyƒski K´trzyn 1212,97 0,0016 0,194 0,0224 2,72 0,0229 2,78 9 lidzbarski Lidzbark Warmiƒski 924,42 0,0016 0,148 0,0246 2,27 0,0373 3,45 10 mràgowski Mràgowo 1065,23 0,0015 0,160 0,0226 2,41 0,0232 2,47 11 nidzicki Nidzica 960,70 0,0022 0,211 0,0357 3,43 0,0280 2,69 12 nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie 695,01 0,0016 0,111 0,0308 2,14 0,0311 2,16 13 olecki Olecko 873,83 0,0016 0,140 0,0179 1,56 0,0154 1,35 14 olsztyƒski Olsztyn 2840,29 0,0014 0,398 0,0261 7,41 0,0401 11,39 15 ostródzki Ostróda 1764,89 0,0015 0,265 0,0276 4,87 0,0352 6,21 16 piski Pisz 1776,17 0,0016 0,284 0,0223 3,96 0,0212 3,77 17 szczycieƒski Szczytno 1933,10 0,0015 0,290 0,0251 4,85 0,0296 5,72 18 go∏dapski Go∏dap 771,93 0,0017 0,131 0,0164 1,27 0,0122 0,94 19 w´gorzewski W´gorzewo 693,43 0,0016 0,111 0,0197 1,37 0,0187 1,30 20 Elblàg Elblàg 79,52 0,002 0,016 0,0317 0,25 0,0439 0,35 21 Olsztyn Olsztyn 87,89 0,0013 0,011 0,0261 0,23 0,0362 0,32

86 Pomiar ha∏asu Pomiar komunikacyjnego w Olsztynie. J. Fot. Rydek III. HA¸AS

Ha∏as jest drganiem mechanicznym rozprzestrzeniajàcym si´ gorie: ha∏as instalacyjny tradycyjnie zwany przemys∏owym i ha- w powietrzu w postaci fal akustycznych o cz´stotliwoÊciach ∏as komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy). i nat´˝eniach stwarzajàcych ucià˝liwoÊç dla ludzi. Ze wzgl´du Rolniczo-turystyczny charakter województwa warmiƒsko- na powszechnoÊç wyst´powania ha∏asu, w∏aÊciwe kszta∏towa- mazurskiego sprawia, ˝e podstawowym êród∏em ha∏asu, decy- nie klimatu akustycznego staje si´ aktualnie jednym z prioryte- dujàcym o klimacie akustycznym tego terenu jest komunikacja towych zadaƒ w dziedzinie ochrony Êrodowiska. drogowa. Podstawowym technicznym wskaênikiem oceny poziomu Badania Êrodowiska pod kàtem ucià˝liwoÊci akustycznej ha∏asu w Êrodowisku, lub ogólnej oceny stanu klimatu aku- w 2004 roku prowadzone by∏y w ramach planowej dzia∏alnoÊci stycznego jest równowa˝ny poziom dêwi´ku wyra˝any w decy- kontrolnej i interwencyjnej oraz badanie stopnia ucià˝liwoÊci belach (dB). Ha∏as pochodzenia antropogenicznego wyst´pu- ha∏asu komunikacyjnego w Elblàgu i na trasach prowadzàcych jàcy w Êrodowisku, mo˝na podzieliç na dwie podstawowe kate- do przejÊç granicznych z Obwodem Kaliningradzkim.

1. DOPUSZCZALNE POZIOMY HA¸ASU

Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony Êrodowiska • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 9 stycz- przed ha∏asem jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo nia 2002 roku w sprawie wartoÊci progowych poziomów ha∏asu ochrony Êrodowiska (Dz. U. Nr 62, poz 627). Kryteria oceny ha- (Dz. U. Nr 8, poz. 81). ∏asu w Êrodowisku okreÊlajà: • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów ha∏asu w Êro- dowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841)

Tabela 23. Dopuszczalne poziomy ha∏asu, powodowanego w Êrodowisku przez poszczególne grupy êróde∏ ha∏asu, z wy∏àczeniem ha∏asu powodowanego przez linie energetyczne oraz starty, làdowania i przeloty statków powietrznych

Dopuszczalny poziom ha∏asu wyra˝ony równowa˝nym poziomem dêwi´ku A w dB Instalacje i pozosta∏e obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe* êróde∏ ha∏asu Lp. Przeznaczenie terenu Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej równy równy korzystnym, kolejnym korzystnej godzinie 16 godzinom 8 godzinom godzinom dnia nocy a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 1. 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy zwiàzanej ze sta∏ym lub 2. wielogodzinnym pobytem dzieci i m∏odzie˝y 55 50 50 40 c. Tereny domów opieki d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3. 60 50 55 45 b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z us∏ugami rzemieÊlniczymi * WartoÊci okreÊlone dla dróg i linii kolejowych stosuje si´ tak˝e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych

87 Tabela 23. Dopuszczalne poziomy ha∏asu, powodowanego w Êrodowisku przez poszczególne grupy êróde∏ ha∏asu, z wy∏àczeniem ha∏asu powodowanego przez linie energetyczne oraz starty, làdowania i przeloty statków powietrznych (cd.)

Dopuszczalny poziom ha∏asu wyra˝ony równowa˝nym poziomem dêwi´ku A w dB Instalacje i pozosta∏e obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe * êróde∏ ha∏asu Lp. Przeznaczenie terenu Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej równy równy korzystnym, kolejnym korzystnej godzinie 16 godzinom 8 godzinom godzinom dnia nocy c. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe poza miastem 3. 60 50 55 45 d. Tereny zabudowy zagrodowej a. Tereny w strefie Êródmiejskiej miast powy˝ej 100 tys. mieszkaƒców ze zwartà zabudowà mieszkaniowà 4. 65 55 55 45 i koncentracjà obiektów administracyjnych, handlowych i us∏ugowych * WartoÊci okreÊlone dla dróg i linii kolejowych stosuje si´ tak˝e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych

Tabela 24. WartoÊci progowe poziomu ha∏asu w Êrodowisku

WartoÊç progowa poziomu ha∏asu wyra˝ona równowa˝nym poziomem dêwi´ku A w dB Instalacje i pozosta∏e obiekty i grupy Drogi lub linie kolejowe * êróde∏ ha∏asu Lp. Przeznaczenie terenu Pora dnia – przedzia∏ Pora nocy – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ Pora dnia – przedzia∏ czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej równy równy korzystnym, kolejnym korzystnej godzinie 16 godzinom 8 godzinom godzinom dnia nocy 1. a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45 2. a. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem 60 50 – – a. Tereny zabudowy zwiàzanej ze sta∏ym lub 3. wielogodzinnym pobytem dzieci i m∏odzie˝y 65 60 60 50 b. Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki spo∏ecznej 4. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57 * WartoÊci okreÊlone dla dróg i linii kolejowych stosuje si´ tak˝e dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym

Oceniajàc klimat akustyczny nale˝y braç pod uwag´ higie- Oceniajàc klimat akustyczny w zakresie ha∏asu komunika- niczny aspekt wp∏ywu ha∏asu na cz∏owieka, kiedy przekrocze- cyjnego stosowana jest równie˝ skala pomocnicza (tab. 25; Ku- nie poziomów progowych powodowaç mo˝e ryzyko utraty charski 1989). zdrowia. Paƒstwowy Zak∏ad Higieny opracowa∏ na podstawie badaƒ ankietowych skal´ subiektywnej ucià˝liwoÊci ha∏asu komunikacyjnego, przyjmujàc wartoÊci:

• ma∏a ucià˝liwoÊç LAeq < 52 dB • Êrednia ucià˝liwoÊç 52 < LAeq ≤ 62 dB • du˝a ucià˝liwoÊç 63 ≤ LAeq ≤ 70 dB • bardzo du˝a ucià˝liwoÊç LAeq > 70 dB

Tabela 25. Komfort akustyczny

LAeq [dB] Opis warunków Dzieƒ Noc Pe∏ny komfort akustyczny <50 <40 Przeci´tne warunki akustyczne 50–60 40–50 Przeci´tne zagro˝enie akustyczne 60–70 50–60 Wysokie zagro˝enie >70 >60

88 2. HA¸AS INSTALACYJNY

W 2004 roku na obszarze województwa warmiƒsko-mazurskie- puszczalnego poziomu ha∏asu. Zak∏ady, w których stwierdzono go przeprowadzono 51 kontroli w zakresie ucià˝liwoÊci aku- przekroczenie dopuszczalnego poziomu dêwi´ku, podano stycznej, w tym 33 z pomiarem ha∏asu. SpoÊród ogólnej iloÊci w tabeli 26. przeprowadzonych kontroli, 14 dotyczy∏o dzia∏aƒ zwiàzanych Stwierdzenie przekroczeƒ dopuszczalnych norm emisji ha∏asu z interwencjà ludnoÊci. Skargi dotyczy∏y pogorszenia klimatu do Êrodowiska, okreÊlonych decyzjà w∏aÊciwego organu, stano- akustycznego na terenach zabudowy mieszkaniowej, graniczà- wi podstaw´ do podj´cia przez WIOÂ dzia∏aƒ zmierzajàcych cej z obiektami emitujàcymi ha∏as. W wyniku przeprowadzo- do wyeliminowania ucià˝liwoÊci êróde∏ dêwi´ku. W efekcie na- nych kontroli wydano 39 zarzàdzeƒ pokontrolnych i 6 decyzji st´puje sta∏y wzrost liczby zak∏adów, dostosowujàcych si´ administracyjnych nak∏adajàcych kary za przekroczenia do- do obowiàzujàcych dopuszczalnych poziomów ha∏asu.

Tabela 26. Wykaz zak∏adów, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dêwi´ku [w dB] w 2004 roku

WielkoÊç przekroczenia [dB] Lp. Zak∏ad Gmina Powiat Dzieƒ Noc 1 Hipermarket „Tesco” w Olsztynie Olsztyn olsztyƒski grodzki 14,0 nie stwierdzono 2 „Multi-Las” Sp. z o.o. w Dobrym MieÊcie Dobre Miasto olsztyƒski 1,8 nie kontrolowano 3 „Kowmar” Zak∏ad Kamieniarski w Olsztynie Olsztyn olsztyƒski grodzki 1,8 10,6 4 „Jurand” Browary Warmiƒsko-Mazurskie Sp. z o.o. w Olsztynie Olsztyn olsztyƒski grodzki 8,8 nie kontrolowano 5 Zak∏ad Przemys∏u Drzewnego „Trak” w Mi´dzylesiu Ostróda ostródzki 2,0 nie kontrolowano 6 „Safilin-Polska” Sp. z o.o. Oddzia∏ w Szczytnie Szczytno szczycieƒski 5,6 17,8 7 „Poldrew” Sp. z o.o. w Lidzbarku Lidzbark dzia∏dowski 5,1 nie kontrolowano 8 „Mazur Direkt” Sp. z o.o. Zak∏ad nr 23 w Mràgowie Mràgowo mràgowski 5,6 7,4 9 „WolnoÊç” Sp. z o.o. w Elblàgu Elblàg elblàski grodzki nie stwierdzono 7,7 10 Centrum Handlowe „Ogrody” w Elblàgu Elblàg elblàski grodzki 2,3 nie stwierdzono 11 Scena VIP s. c. w Elblàgu, ul. Nowowiejska Elblàg elblàski grodzki nie pracuje 7,2 12 Odlewnia ˚eliwa i Metali Nie˝elaznych „Orwo” s. c. w Pas∏´ku Pas∏´k elblàski 9,4 nie pracuje 13 „Mistra” Przedsi´biorstwo Wielobran˝owe w Nowej Wsi I∏awa i∏awski 1,7 nie pracuje 14 Tartak w Krzyka∏ach Orneta lidzbarski 2,0 nie pracuje 15 „Szk∏o” Knapik, Malewicz Sp. jawna Lidzbark Warmiƒski Lidzbark Warmiƒski lidzbarski 5,2 nie kontrolowano 16 „Poltaren” Sp. z o.o. w miejscowoÊci Bemowizna Braniewo braniewski 8,2 nie pracuje

3. HA¸AS KOMUNIKACYJNY

3.1. Monitoring ha∏asu drogowego na trasach nikacyjnego wyraênie wp∏ywa∏ ruch lokalny. Rejestracje pojaz- przygranicznych dów poruszajàcych si´ w trakcie pomiarów po ul. Mazurskiej wskazywa∏y, ˝e wi´kszoÊç to pojazdy miejscowe. W Gronowie Na granicy Polski z Rosjà dzia∏ajà trzy drogowe przejÊcia gra- i Bezledach ruch pojazdów by∏ znacznie mniejszy. Przy czym niczne: Gronowo, Bezledy i Go∏dap. Wszystkie sà czynne ca∏à w Bezledach odnotowano znacznie wi´kszy ruch samochodów dob´ i majà status mi´dzynarodowy. ci´˝arowych. Pomierzone nat´˝enia dêwi´ku LAeq zawiera∏y si´ Badania ha∏asu drogowego wykonano w 4 punktach zloka- w przedziale od 66,3 dB w Gronowie do 68,9 dB w Go∏dapi. lizowanych w trzech miejscowoÊciach przygranicznych: Niewielkie ró˝nice nat´˝enia dêwi´ku w poszczególnych punk- • Gronowo (pow. braniewski) przy drodze krajowej nr 54 tach Êwiadczà o wyrównanym stanie akustycznym przy drogach • Bezledy (pow. bartoszycki) przy drodze krajowej nr 51 prowadzàcych do granicy. Âredni wyliczony poziom ha∏asu • Go∏dap (pow. go∏dapski) przy drodze krajowej nr 65. w badanych punktach wyniós∏ 67,5 dB. Celem rozpocz´tych w 2004 roku pomiarów by∏o rozpozna- WartoÊç progowa w oparciu o obowiàzujàce rozporzàdze- nie, czy wzd∏u˝ tych tras wyst´pujà tereny zagro˝one ha∏asem nie Ministra Ârodowiska z dnia 9 stycznia 2002 roku w sprawie komunikacyjnym, czyli wymagajàce podj´cia w pierwszej kolej- wartoÊci progowych poziomów ha∏asu, dla terenów mieszkal- noÊci dzia∏aƒ wyciszajàcych i opracowania programów dzia∏a- nych wynosi 75 dB, zaÊ przy szko∏ach – 65 dB (teren zabudowy nia zmierzajàcych do zmniejszenia ucià˝liwoÊci akustycznej. zwiàzanej ze sta∏ym lub czasowym pobytem dzieci i m∏odzie˝y Pomiarom towarzyszy∏o zebranie danych dotyczàcych pa- – Bezledy). rametrów ruchu, tj. nat´˝enia ruchu pojazdów z uwzgl´dnie- Charakterystyk´ punktów pomiarowych oraz wyniki badaƒ niem struktury ruchu. èród∏em ha∏asu na badanym terenie by- przedstawiono w tabelach 27, 28 i 29. ∏y przede wszystkim samochody osobowe i ci´˝arowe (tak˝e autobusy). Najwi´ksze nat´˝enie ruchu pojazdów zanotowano w Go∏dapi. Z obserwacji wynika∏o, ˝e na poziom ha∏asu komu-

89 Tabela 27. Charakterystyka punktów pomiarowych

Lp. Usytuowanie punktu Budynki nara˝one D∏ugoÊç badanego Odleg∏oÊç budynków pomiarowego odcinka [km] od kraw´dzi drogi [m] 1 Gronowo – przy bud. nr 1 Nr 1, 2a, 2b, 2 1,0 10,0 2 Bezledy – przy gimnazjum Nr 13-17, szko∏a podstawowa, gimnazjum 1,0 20,0 3a Go∏dap, ul. Mazurska nr 10–12 Nr 10, 12 0,21 2,5 3b Go∏dap, ul. Mazurska nr 23 Nr 23 0,22 5,0

Tabela 28. Zestawienie Êrednich wartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku LAeq w badanych przekrojach pomiarowych z nat´˝eniem ruchu i liczbà osób zagro˝onych ha∏asem

Nat´˝enie ruchu Lp. Usytuowanie punktu L (Êr) Liczba budynków Liczba osób Aeq [liczba pojazdów /godz.] pomiarowego [dB] zagro˝onych zagro˝onych ogó∏ ci´˝. 1 Gronowo – przy bud. nr 1 66,3 150 6 4 16 2 Bezledy – przy gimnazjum 67,1 158 23 8 130 3a Go∏dap ul. Mazurska nr 10–12 68,9 322 27 2 63 3b Go∏dap ul. Mazurska nr 23 67,7 361 23 1 11

Tabela 29. Zestawienie Êrednich wartoÊci poziomu równowa˝nego dêwi´ku w punktach z poziomem dopuszczalnym i progowym ha∏asu

Przekroczenie Przekroczenie Lp. Usytuowanie punktu L (Êr) Poziom Poziom Aeq poziomu poziomu pomiarowego [dB] dopuszczalny progowy dopuszczalnego progowego 1 Gronowo – przy bud. nr 1 66,3 60 6,3 75 – 2 Bezledy – przy gimnazjum 67,1 55 12,1 65 2,1 3a Go∏dap, ul. Mazurska nr 10–12 68,9 60 8,9 75 – 3b Go∏dap, ul. Mazurska nr 23 67,7 60 7,7 75 –

Przeprowadzone pomiary ha∏asu drogowego w rejonie 3.2. Monitoring terenów zagro˝onych ha∏asem przejÊç granicznych z Obwodem Kaliningradzkim wykaza∏y, ˝e: w Elblàgu • we wszystkich badanych punktach wystàpi∏y przekroczenia wartoÊci dopuszczalnych ha∏asu; poziom dêwi´ku waha∏ si´ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie De- od 66,3 dB do 68,9 dB; Êredni wyliczony poziom ha∏asu w 4 legatura w Elblàgu w 2004 roku w ramach monitoringu ha∏asu punktach obserwacji wyniós∏ 67,5 dB; drogowego na terenie miasta Elblàga wykona∏ pomiary pozio- • przy elewacji budynków mieszkalnych w Gronowie i Go∏dapi mu dêwi´ku w 3 punktach pomiarowych, w których nie stwierdzono przekroczenia poziomu progowego dêwi´ku; w latach minionych stwierdzano przekroczenia dopuszczal- • przekroczenie wartoÊci progowych wystàpi∏o w miejscowoÊci nych norm, zlokalizowanych przy ulicach: 1) ul. 12 Lutego 8, Bezledy przy ogrodzeniu szko∏y (obiekt podlegajàcy szcze- 2) ul. Robotnicza 10, 3) ul. Robotnicza 36. Pomiary wykonano gólnej ochronie) o 2,1 dB; powtórzenie pomiarów ha∏asu w dniu powszednim w porze dziennej w godzinach od 9.00 przy elewacji budynku, potwierdzi lub wykluczy to miejsce do 14.00 w czasie wyst´powania przeci´tnego nat´˝enia ruchu, z „terenów zagro˝onych ha∏asem”; z wy∏àczeniem okresów, w których notuje si´ lokalne spi´trze- • wskaênik naruszenia stopnia klimatu akustycznego dla te- nie (np. zwi´kszona ruchliwoÊç w godzinach popo∏udniowych renów mieszkalnych po∏o˝onych przy trasach prowadzàcych w piàtek) czy te˝ warunki ruchu silnie ograniczonego (np. kor-

do granicy wyniós∏ LAN 8,7 dB, co jest charakterystyczne dla ki uliczne bàdê sytuacje temu sprzyjajàce jak ruch z ograniczo- terenów o du˝ej ucià˝liwoÊci ha∏asu; nà pr´dkoÊcià). Pomiarom towarzyszy∏o zebranie danych doty- • wed∏ug skali ucià˝liwoÊci ha∏asu ustalonej przez Paƒstwowy czàcych parametrów ruchu. èród∏em ha∏asu na badanym tere- Zak∏ad Higieny, wyniki pomiarów dowodzà, ˝e na du˝à nie by∏y przede wszystkim samochody osobowe i ci´˝arowe ucià˝liwoÊç ha∏asu nara˝onych jest ok. 190 osób zamieszku- (tak˝e autobusy) oraz tramwaje. Procentowy udzia∏ pojazdów jàcych (lub przebywajàcych – uczniowie) w budynkach usy- w kszta∏towaniu klimatu akustycznego obrazuje rycina 78. tuowanych przy drogach prowadzàcych do punktów granicz- Uzyskane wyniki badaƒ przedstawiono w tabeli 30 i zobra- nych. zowano na rycinie 79.

90 [dB]LAeq Nat´˝enie ruchu [poj./h] lekkie ci´˝kie tramwaje 75 1700 74 1600 73 1500 86,5 12,93 0,57 72 71 1400 Poziom dêwi´ku Poziom 70 1300 Nat´˝enie ruchu 123 50 60 70 80 90 100 Punkt pomiarowy

Ryc. 78. Procentowy udzia∏ pojazdów w kszta∏towaniu klimatu Ryc. 79. Porównanie poziomu dêwi´ku w danym punkcie akustycznego z nat´˝eniem ruchu

Tabela 30. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonane w 2004 roku (pomiary dzienne we wrzeÊniu) na terenie Elblàga Odleg∏oÊç Poziom Nat´˝enie ruchu Punkt budynku Czas Lmax Lmin WartoÊç WartoÊç Liczba [poj./h] od kraw´dzi pomiaru ha∏asu dopuszczalna progowa osób pomiarowy L [dB] [dB] jezdni [min] eq [dB] [dB] nara˝onych Pojazdy Pojazdy Pojazdy [m] [dB] ogó∏em lekkie ci´˝kie 10 73,9 87,4 52,6 1782 1632 150 Nr 1 10 73,9 89,4 53,9 1602 1416 186 12 Lutego 8 2,5 10 73,8 89,8 52,565 75 100 1524 1284 240 Ârednia 73,87 88,97 53,0 1636 1444 192 10 71,8 90,6 55,7 1452 1236 204+ 12 tramwajów Nr 2 10 73,0 95,8 53,8 1338 1110 228 Robotnicza 10 4,3 10 72,2 90,6 55,660 75 60 1518 1254 234+30 tramwajów Ârednia 72,3 92,3 55,03 1436 1200 222+14 tramwajów 10 71,2 88,0 54,3 1422 1296 114+12 tramwajów Nr 3 10 72,4 90,4 51,6 1554 1314 228+12 tramwajów 1,3 Robotnicza 36 10 70,6 83,7 52,860 75 30 1404 1218 174+12 tramwajów Ârednia 71,4 87,3 52,9 1460 1276 172+12 tramwajów

Âredni poziom dêwi´ku w analizowanych punktach pomiarowych waha∏ si´ pomi´dzy wartoÊcià 71,4 dB odnotowanà przy ulicy Robotniczej 36 a 73,87 dB zaobserwowanà w punk- Lmin LAeq Lmax Poziom dopuszczalny cie nr 1 zlokalizowanym przy ulicy 12 Lutego. Wysoki poziom [dB] 100 100 ha∏asu na ulicy 12 Lutego 8 zwiàzany jest z du˝ym nat´˝eniem 80 ruchu pojazdów (1636 pojazdów/h) z 11,73% udzia∏em pojaz- 60 50 dów ci´˝kich. 40 20 Poziom dêwi´ku Poziom Badania prowadzone w 2004 roku na terenie Elblàga 0 0 wykaza∏y, ˝e w przebadanych pod wzgl´dem akustycznym 123 punktach, poziom równowa˝ny ha∏asu przekracza∏ dopuszczal- Punkty pomiarowe nà wartoÊç, która w zale˝noÊci od kategorii terenu wynosi 60–65 dB. WielkoÊci przekroczeƒ poziomu dopuszczalnego w poszczególnych punktach pomiarowych zobrazowano na ry- Ryc. 80. Zestawienie wyników pomiarów poziomu dêwi´ku cinie 80, a w tabeli 31 zestawiono dane pokazujàce stopieƒ na- w punktach pomiarowych na terenie Elblàga w 2004 roku ruszenia klimatu akustycznego. w stosunku do poziomu dopuszczalnego Najwy˝sze przekroczenie dopuszczalnego poziomu dêwi´- ku (o 12,3 dB) i najwy˝szy stopieƒ naruszenia klimatu aku- Tabela 31. Stopieƒ naruszenia klimatu akustycznego stycznego zarejestrowano na ulicy Robotniczej 10 (punkt nr 2), (przekroczenie dopuszczalnego poziomu dêwi´ku) przy Êrednim nat´˝eniu ruchu 1436 pojazdów/h, z 16,43% w stosunku do liczby osób nara˝onych na ten ha∏as udzia∏em pojazdów ci´˝kich. Przekroczenie Nr punktu dopuszczalnego m1-liczba osób Wskaênik pomiarowego poziomu dêwi´ku nara˝onych M [dB] 1. 8,87 100 67,09 2. 12,3 60 95,89 3. 11,4 30 38,41

91 Tabela 32. Wyniki pomiarów poziomu dêwi´ku w punktach 1–3 w latach 2001–2004

Rok badaƒ 2001 2002 2003 2004 Numer punktu pomiarowego 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

Maksymalny poziom dêwi´ku – Lmax 95,2 89,6 90,4 93,9 91,7 95,1 96,8 91,5 90,9 88,97 92,3 87,3

Âredni równowa˝ny poziom dêwi´ku Leq(Êr) 75,6 75,0 74,9 76,0 74,1 76,4 75,5 73,3 73,5 73,87 72,3 71,4

Minimalny poziom dêwi´ku – Lmin b.d. b.d. b.d. 53,6 54,6 57,3 52,0 53,8 55,1 53,0 55,03 52,9

LAeq Nat´˝enie ruchu

[dB][poj./h] [dB] [poj./h] [dB] [poj./h] 78 2000 80 2000 80 2000 76 75 1000 75 1000 1000 74 70 720 70 0 65 0 Poziom dêwi´ku Poziom Poziom dêwi´ku Poziom dêwi´ku Poziom Nat´˝enie ruchu Nat´˝enie ruchu Nat´˝enie ruchu 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

Punkt nr 1 na ul. 12 Lutego 8 Punkt nr 2 na ul. Robotniczej 10 Punkt nr 3 na ul. Robotniczej 36

Ryc. 81. Zmiany równowa˝nego poziomu dêwi´ku i nat´˝enia ruchu pojazdów w poszczególnych punktach pomiarowych w latach 2001–2004

W tabeli 32 i na rycinie 81 przedstawiono tendencje zmian • Interwencje w zakresie ha∏asu dotyczà przede wszystkim poziomów ha∏asu. drobnych zak∏adów rzemieÊlniczych oraz obiektów handlo- W 2004 roku zaobserwowano nieznaczny spadek poziomu wych i us∏ugowych zlokalizowanych w obr´bie zabudowy ha∏asu w porównaniu z rokiem 2003. Zanotowano o 1 dB ni˝szà mieszkaniowej; wartoÊç LAeq w punkcie nr 2 ni˝ w roku ubieg∏ym, a w punkcie nr 3 • Niekorzystny wp∏yw ha∏asu Êrodowiskowego na stan zdro- przy ulicy Robotniczej 36 o 2,1 dB. Na ulicy 12 Lutego (punkt wia spo∏eczeƒstwa wymaga dzia∏aƒ zmierzajàcych do jego nr 1) wartoÊç równowa˝nego poziomu dêwi´ku spad∏a o 1,63 dB ograniczenia poprzez stosowanie zabezpieczeƒ akustyczno- i tym samym nie zosta∏a przekroczona wartoÊç progowa poziomu -budowlanych, w∏aÊciwà lokalizacj´ obiektów i odpowiednià dêwi´ku (75 dB), co mia∏o miejsce w poprzednich latach. organizacj´ ruchu samochodów oraz popraw´ nawierzchni Popraw´ warunków akustycznych w badanych punktach dróg i stanu technicznego pojazdów. pomiarowych mo˝na t∏umaczyç lepszym stanem technicznym pojazdów poruszajàcych si´ po drogach. Istotnym kierunkiem dzia∏aƒ w zakresie zmniejszenia ucià˝liwoÊci ha∏asu jest LITERATURA mi´dzy innymi dba∏oÊç o stan nawierzchni. Metody prognozowania ha∏asu komunikacyjnego. Biblioteka Monitoringu Ârodowiska, Warszawa 1996; Podsumowanie i wnioski Metody pomiarów ha∏asu zewn´trznego w Êrodowisku. Bibliote- ka Monitoringu Ârodowiska, Warszawa 1996; • PowszechnoÊç wyst´powania ha∏asu i jego niekorzystny Polska Norma PN-ISO 1996-1. Akustyka. Opis i pomiary ha∏asu wp∏yw na jakoÊç Êrodowiska przyrodniczego i stan zdrowot- Êrodowiskowego. Podstawowe wielkoÊci i procedury; ny spo∏eczeƒstwa powoduje, ˝e w∏aÊciwe kszta∏towanie kli- Stan klimatu akustycznego w kraju w Êwietle badaƒ WIOÂ. Bi- matu akustycznego powinno byç jednym z priorytetowych blioteka Monitoringu Ârodowiska, Warszawa 2002; zadaƒ w dziedzinie ochrony Êrodowiska; Wskaêniki metodyczne opracowania planu akustycznego miasta • Klimat akustyczny Êrodowiska w województwie warmiƒsko- Êredniej wielkoÊci. Biblioteka Monitoringu Ârodowiska, -mazurskim kszta∏towany jest g∏ównie przez ha∏as komuni- Warszawa 1998; kacyjny, a w szczególnoÊci drogowy; Zanieczyszczenie Êrodowiska ha∏asem w Êwietle badaƒ WIOÂ • Ha∏as emitowany przez zak∏ady produkcyjne i us∏ugowe ma w 1999 roku. Biblioteka Monitoringu Ârodowiska, Warsza- charakter lokalny i stanowi ucià˝liwoÊç dla niewielkiego wa 2000; procentu ludnoÊci; Zanieczyszczenie Êrodowiska ha∏asem w Êwietle badaƒ WIOÂ. • Dzia∏alnoÊç kontrolna i interwencyjna WIOÂ wykazuje du˝à Biblioteka Monitoringu Ârodowiska, Warszawa 2004; skutecznoÊç w likwidowaniu ucià˝liwoÊci akustycznej w obiek- Kucharski r. J.: Wp∏yw rozwoju motoryzacji na wielkoÊç emisji tach, w których prowadzona jest dzia∏alnoÊç gospodarcza; ha∏asu. Zespó∏ Rzeczoznawców TUP, Warszawa 1989.

92 Pomiar t∏a Pomiar pola elektromagnetycznego w Olsztynie. A. Fot. Zbanyszek IV. POLE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJÑCE

Szybki rozwój elektroniki i zwiàzanych z nià technologii powo- mogà naruszaç prawid∏owy przebieg w∏asnych procesów elek- duje ciàg∏y wzrost liczby urzàdzeƒ wytwarzajàcych pole elektromagnetycznych wewnàtrz komórki, tkanki czy narzàdu, po- tryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne. Ka˝de urzàdzenie wodujàc zaburzenia przemian chemicznych i reakcji enzyma- zasilane pràdem elektrycznym jest êród∏em pola elektroma- tycznych. SzkodliwoÊç pola elektromagnetycznego jest zale˝- gnetycznego (PEM), które rozchodzi si´ z pr´dkoÊcià Êwiat∏a na od jego nat´˝enia, cz´stotliwoÊci oraz czasu oddzia∏ywania. w otaczajàcej nas przestrzeni. Wynika stàd, ˝e pola elektroma- Najpowszechniej wyst´pujàcymi instalacjami b´dàcymi gnetyczne otaczajà nas wsz´dzie. Wytwarzane sà przez urzà- êród∏ami pól elektromagnetycznych, które majà istotny wp∏yw dzenia u˝ywane w domu, np. suszarki do w∏osów, golarki, od- na ogólny poziom pól w Êrodowisku sà linie elektroenergetycz- biorniki telewizyjne, monitory ekranowe komputerów, telefo- ne oraz instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i ra- ny bezprzewodowe czy telefony komórkowe oraz przez sieci diolokacyjne takie jak: stacje bazowe telefonii komórkowej, zasilajàce nasze domy (zmienne pole o ma∏ej cz´stotliwoÊci 50 stacje radiowe, telewizyjne. Instalacje te sà przedmiotem zain- Hz). W du˝ych miastach usytuowane sà liczne anteny stacji ba- teresowania Inspekcji Ochrony Ârodowiska. zowych telefonii komórkowej, linie elektroenergetyczne ni- Podstawowe regulacje prawne dotyczàce ochrony przed po- skiego i Êredniego napi´cia, trakcje tramwajowe i kolejowe. lami elektromagnetycznymi zawiera ustawa z dnia 27 kwiet- Wytwarzane w ich otoczeniu pola elektromagnetyczne, w dal- nia 2001 roku – Prawo ochrony Êrodowiska (art. 121–122). szej odleg∏oÊci od ich êród∏a rozchodzà si´ w postaci fal elek- Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapew- tromagnetycznych, które nak∏adajà si´ na siebie, interferujà, nieniu jak najlepszego stanu Êrodowiska poprzez utrzymanie za∏amujà na przeszkodach, odbijajà si´, przenikajà przez prze- poziomów pól elektromagnetycznych poni˝ej dopuszczalnych szkody lub sà przez nie poch∏aniane. W ten sposób powstaje lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie pozio- ciàgle zmieniajàce si´ sztuczne Êrodowisko elektromagnetycz- mów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalne, nazywane równie˝ smogiem elektromagnetycznym. nych, gdy poziomy te nie sà dotrzymane. Rozporzàdzenie Mi- Promieniowanie elektromagnetyczne obejmuje bardzo nistra Ârodowiska z dnia 30 paêdziernika 2003 roku okreÊla szerokie spektrum cz´stotliwoÊci – od 0 do 1023 Hz, a pola elek- dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w Êrodowi- tromagnetyczne zaliczane do tzw. promieniowania niejonizu- sku, zró˝nicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudow´ jàcego stanowià tylko jego cz´Êç, obejmujàcà cz´stotliwoÊci mieszkaniowà, miejsc dost´pnych dla ludnoÊci oraz zakresy od 0 Hz do 300 GHz. cz´stotliwoÊci pól elektromagnetycznych, a tak˝e sposoby Oddzia∏ywanie biologiczne PEM na cz∏owieka jest ró˝no- sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elek- rodne i wià˝e si´ z efektem termicznym i nietermicznym. Ener- tromagnetycznych. gia pola poch∏oni´ta przez organizm zamienia si´ w ciep∏o, co Sprawdzenia dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól objawia si´ wzrostem temperatury cia∏a. Efekty nietermiczne elektromagnetycznych w Êrodowisku dokonuje si´ metodà

Promieniowanie niejonizujàce Promieniowanie jonizujàce

Niskie cz´stotliwoÊci Fale radiowe Podczerwieƒ Nadfiolet Promieniowanie rentgenowskie X

Âwiat∏o widzialne 1 kHz 1 MHz 1 GHz 3 6 9 110102 10 104 105 10 107 108 10 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023

Cz´stotliwoÊç

Ryc. 82. Zakres cz´stotliwoÊci promieniowania elektromagnetycznego

93 pomiaru pól elektromagnetycznych w Êrodowisku w otoczeniu BIBLIOGRAFIA instalacji wytwarzajàcych takie pola. Pomiary wykonuje si´: 1. bezpoÊrednio po pierwszym uruchomieniu instalacji; Anio∏czyk H.: Ekspozycja zawodowa i komunalna na pola elek- 2. ka˝dorazowo w razie zmiany warunków pracy instalacji, tromagnetyczne wielkiej cz´stotliwoÊci (od urzàdzeƒ stosowa- o ile zmiany te mogà mieç wp∏yw na zmian´ poziomów pól nych w gospodarce narodowej), materia∏y konferencyj- elektromagnetycznych, których êród∏em jest ta instalacja. ne XX Szko∏y Jesiennej PTBR, s. 131–146, Zakopa- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie ne 2004. prowadzi rejestr pozwoleƒ wydanych na emitowanie pól elek- Jutrowska E. i wsp.: Raport o stanie Êrodowiska województwa tromagnetycznych oraz rejestr instalacji emitujàcych do Êrodo- kujawsko-pomorskiego w 2002 roku, s. 175–177, Byd- wiska promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujàce goszcz 2003. (obiekty radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komór- kowej). W 2004 roku wykonano pilota˝owe pomiary poziomu pól elektromagnetycznych o cz´stotliwoÊciach radiowych, emitowane przez 4 obiekty/instalacje – stacje bazowe telefonii ko- mórkowej: 1. Miko∏ajki, ul. Prusa; 2. Olsztyn, pl. Konstytucji 3 Maja 4; 3. Olsztyn, ul. Jagielloƒczyka 32; 4. Olsztyn, ul. Dybowskiego 10. Sk∏adowa elektryczna wartoÊci nat´˝enia pola elektromagnetycznego w zakresie cz´stotliwoÊci od 900 MHz do 2000 MHz wynosi∏a od 0,00 V/m do 2,20 V/m, natomiast w zakresie od 23 GHz do 38 GHz od 0,00 V/m do 1,38 V/m. Nie stwierdzono przekroczeƒ poziomów pól elektromagnetycznych w Êrodowisku.

94 Automatyczny pobornik py∏u PM10 na budynku G∏àb WSSE w Olsztynie. P. Fot. V. POWIETRZE

JakoÊç powietrza atmosferycznego jest okreÊlana w ramach o Inspekcji Ochrony Ârodowiska. W obszarze województwa war- badaƒ prowadzonych w dwóch systemach: Monitoringu Ocze- miƒsko-mazurskiego badania wykonujà: Wojewódzka Stacja kiwanych Efektów i KorzyÊci Zdrowotnych, wynikajàcego z re- Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowe Stacje Sanitarno- alizacji Narodowego Programu Zdrowotnego, oraz Paƒstwo- -Epidemiologiczne oraz Wojewódzki Inspektorat Ochrony wego Monitoringu Ârodowiska, utworzonego mocà ustawy Ârodowiska w Olsztynie.

1. OCENA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO NA PODSTAWIE BADA¡ WYKONANYCH PRZEZ STACJE SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE

W roku 2004 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologicz- 1.2. Lokalizacja stacji pomiarowych i organizacja badaƒ na w Olsztynie przy udziale Granicznej Stacji Sanitarno-Epi- demiologicznej w Elblàgu i Powiatowych Stacji Sanitarno-Epi- Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w ro- demiologicznych kontynuowa∏a badania zanieczyszczenia po- ku 2004, podobnie jak w latach ubieg∏ych, badania prowadzo- wietrza atmosferycznego na zasadach okreÊlonych przez no na obszarze 11 miast w pi´tnastu stacjach pomiarowych. G∏ównego Inspektora Sanitarnego. Pomiarami st´˝eƒ Êredniodobowych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i py∏u zawieszonego obj´to: Olsztyn – 173,3 tys. mieszkaƒców (dwie stacje zanieczyszczeƒ podstawowych i jed- 1.1. Zasady organizacji sieci stacji pomiarowych na stacja py∏u PM10), Elblàg – 127,7 tys. mieszkaƒców (trzy stacje zanieczyszczeƒ podstawowych i jedna stacja py∏u PM10), Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne województwa warmiƒsko- E∏k – 55,5 tys. mieszkaƒców, Ostród´ – 33,6 tys. mieszkaƒców, -mazurskiego prowadzà badania zanieczyszczenia powietrza: I∏aw´ – 32,5 tys. mieszkaƒców, Gi˝ycko – 29,7 tys. mieszkaƒ- 1) w stacjach sieci nadzoru ogólnego, nadzorowanej przez ców, K´trzyn – 28,4 tys. mieszkaƒców, Szczytno – 26,1 tys. Paƒstwowy Zak∏ad Higieny, w ramach Monitoringu mieszkaƒców, Bartoszyce – 25,6 tys. mieszkaƒców, Mràgowo Oczekiwanych Efektów i KorzyÊci Zdrowotnych, wyni- – 22,0 tys. mieszkaƒców i Dzia∏dowo – 20,9 tys. mieszkaƒców. kajàcych z realizacji Narodowego Programu Zdrowot- Stacje pomiarowe w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 oraz nego i funkcjonujàcego na obszarach miejskich w aspek- w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12 sà zlokalizowane w rejo- cie oceny nara˝enia zdrowia ludnoÊci; badania prowa- nie Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie i okreÊlone jako stacje typu „S”. dzone sà w miastach liczàcych powy˝ej 20 tysi´cy miesz- Sà one w∏àczone do sieci podstawowej (krajowej) monitoringu kaƒców i w uzdrowiskach; powietrza w Paƒstwowym Monitoringu Ârodowiska. Pozosta- 2) w stacjach sieci podstawowej (krajowej) w ramach mo- ∏e 11 stacji to stacje typu „M” – zlokalizowane w rejonach naj- nitoringu powietrza b´dàcego cz´Êcià „Paƒstwowego wy˝szych st´˝eƒ w mieÊcie lub stacje typu S – zlokalizowane Monitoringu Ârodowiska”, którego celem jest: uzyska- w rejonie Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie – dzia∏ajà w ramach sieci nie informacji o poziomach substancji w powietrzu we nadzoru ogólnego. wszystkich strefach, identyfikacja obszarów wymagajà- W Elblàgu przy ul. Hetmaƒskiej 30 funkcjonuje stacja lo- cych poprawy jakoÊci powietrza oraz Êledzenie tendencji kalna, usytuowana w dzielnicy z przewagà gospodarstw ogrze- zmian st´˝eƒ wybranych wskaêników zanieczyszczeƒ wanych paleniskami indywidualnymi, w pobli˝u skrzy˝owania w skali kraju zarówno na obszarach miejskich jak i poza- o du˝ym nat´˝eniu ruchu drogowego. miejskich. W Olsztynie na stanowisku pomiarowym przy ul. ˚o∏nier- Stacje te nale˝à te˝ do sieci nadzoru ogólnego. skiej 16 od poczàtku 2002 roku pobierany jest py∏ PM10, oznaczany wagowo, z separacjà frakcji poni˝ej 10 µm. W ramach programu Phare zakupiono aspiratory py∏u PM10, które

95 zainstalowano na stanowiskach pomiarowych w miastach stosowane przy opracowywaniu danych o imisji zanieczyszczeƒ o najwy˝szych st´˝eniach py∏u zawieszonego: w Elblàgu (ul. atmosfery, i porównywane z wartoÊciami normatywnymi. Królewiecka 146 – rejon Êrednich st´˝eƒ w mieÊcie) i w Dzia∏- W tabelach nr 34–40 podano Êrednie st´˝enia roczne i se- dowie (pl. Biedrawy – rejon najwy˝szych st´˝eƒ w mieÊcie). Po- zonowe oraz najwy˝sze oznaczone st´˝enie 24-godzinne. nadto w pyle PM10 pobieranym w Olsztynie i Dzia∏dowie oznaczano st´˝enie o∏owiu, kadmu, niklu i miedzi. Oznaczenie 1.4.1. Dopuszczalne poziomy st´˝eƒ substancji w powietrzu metali wykonano w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Âro- dowiska w Olsztynie. Kryterium oceny stanowi∏y wartoÊci dopuszczalne okreÊlone Badania zanieczyszczeƒ w powietrzu prowadzono metoda- w Rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 mi manualnymi. Âredniodobowe próbki pobierano metodà roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substan- wolnej aspiracji, aspiratorami przeliczajàcymi obj´toÊci pobra- cji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji nego powietrza na warunki normalne temperatury i ciÊnienia, w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych we wszystkie dni w roku w Olsztynie i w Elblàgu, a w pozosta- poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796) ∏ych miastach – co pi´ç dni. oraz – dla kadmu, miedzi i niklu nieuwzgl´dnionych w w/w Oznaczanie py∏u metodà reflektometrycznà wykonywano rozporzàdzeniu – w za∏àczniku nr 1 do Rozporzàdzenia Mini- tylko w laboratoriach WSSE w Olsztynie i Elblàgu. stra Ârodowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartoÊci odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1/2003 poz. 12). 1.3. Kontrola jakoÊci badaƒ 1.4.2. Dwutlenek azotu Laboratoria Inspekcji Sanitarnej stosujà wewn´trznà kontrol´ jakoÊci badaƒ. Od 1992 roku laboratoria WSSE w Olsztynie W przyrodzie tlenki azotu powstajà w ∏uku elektrycznym i Elblàgu uczestniczà, za ka˝dym razem z wynikiem pozytyw- w czasie wy∏adowaƒ atmosferycznych (burze), naturalnym ich nym, w mi´dzylaboratoryjnych badaniach bieg∏oÊci organizo- êród∏em sà te˝ po˝ary i erupcje wulkanów. wanych przez Instytut Medycyny Pracy w ¸odzi, w zakresie Tlenki azotu tworzà si´ w wyniku reakcji mi´dzy azotem oznaczania dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. i tlenem we wszystkich procesach spalania. Na terenie naszego W roku 2003 Laboratorium WSSE uzyska∏o certyfikat województwa nie ma zak∏adów przemys∏u chemicznego produ- akredytacyjny Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie kujàcych nawozy azotowe czy rafinerii, szacuje si´, ˝e g∏ównym oznaczania py∏u PM10. êród∏em dwutlenku azotu jest komunikacja samochodowa i energetyka.

1.4. Omówienie wyników badaƒ St´˝enia Êrednioroczne Ârednie roczne st´˝enia dwutlenku azotu w roku 2004 kszta∏- Prezentowanà ocen´ zanieczyszczenia powietrza przygotowa- towa∏y si´ od 14 µg/m3 w E∏ku do 33 µg/m3 w Ostródzie, a wi´c no w oparciu o Êredniodobowe wyniki badaƒ st´˝eƒ zanie- poni˝ej Êredniorocznego st´˝enia dopuszczalnego. W porów- czyszczeƒ gazowych i py∏owych. Wszystkie uzyskane w ciàgu naniu z rokiem poprzednim wzros∏y lub utrzymywa∏y si´ na po- roku wyniki badaƒ imisji sà zgromadzone i opracowywane dobnym poziomie (tab. 34, ryc. 83). Najwy˝sze st´˝enia zano- w programie komputerowym „Monitorowanie Atmosfery”. towano w stacjach pomiarowych usytuowanych w okolicach ru- W ramach tego programu sà wyliczane parametry statystyczne, chliwych skrzy˝owaƒ i dróg tranzytowych.

[µg/m3] 2001 2002 2003 2004 45 40 35

2 30 25 20 st´˝enie NO 15 10 5 0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc 83. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku azotu w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004

96 Tabela 34. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2002–2004

Dwutlenek azotu [µg/m3]

Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze Ârednie st´˝enie Êrednie roczne st´˝enie 24-godzinne w sezonie letnim grzewczym 2002 17 44 16 17 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2003 16 55 15 18 2004 14 40 13 16 2002 29 46 32 25 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2003 25 66 25 25 2004 22 50 21 23 2002 20 59 17 22 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2003 20 67 17 24 2004 20 58 17 23 2002 20 71 16 23 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2003 21 54 18 24 2004 24 67 22 27 2002 23 80 20 26 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2003 24 56 20 27 2004 23 60 20 26 2002 31 54 31 31 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2003 24 49 23 26 2004 23 43 22 24 2002 18 34 15 20 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2003 21 56 18 25 2004 23 50 21 24 ul. Mickiewicza 17 2002 14 35 13 14 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2003 17 37 14 20 ul. Toruƒska 6a 2004 14 40 12 15 2002 17 37 15 19 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2003 16 28 16 17 2004 17 35 18 16 2002 28 48 29 28 10. I∏awa ul. Andersa 8 2003 29 57 30 28 2004 23 14 20 26 2002 27 53 28 26 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2003 25 47 27 24 2004 25 52 23 28 2002 39 59 40 39 12. Mràgowo ul. Królewiecka 60b 2003 41 55 41 41 2004 32 55 31 33 2002 38 49 36 40 13. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2003 32 54 30 35 2004 33 53 31 34 2002 22 41 23 20 14. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2003 19 56 17 20 2004 16 29 16 16

3 Dopuszczalny poziom NO2 w powietrzu (µg/m )* w 2004 r. 52** –

* wg rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. nr 87, poz. 796) ** liczone jako st´˝enie Êrednie w roku kalendarzowym

97 St´˝enia Êredniodobowe Êrednie st´˝enie NO2 w okresie letnim ni˝ grzewczym w mia- WartoÊci Êredniodobowych st´˝eƒ dwutlenku azotu na stano- stach, w których latem bardzo nasila si´ ruch samochodowy wiskach pomiarowych w Olsztynie przedstawia rycina 84, w El- zwiàzany z turystykà, a stacje pomiarowe usytuowane sà blisko blàgu – rycina 85, w pozosta∏ych miastach – rycina 86. dróg tranzytowych (I∏awa, Mràgowo, K´trzyn). Najwy˝sze st´- Z analizy rozk∏adu st´˝eƒ Êredniodobowych w ciàgu roku ˝enia Êredniodobowe w sezonie grzewczym zanotowano w El- wynika, ˝e ró˝nice mi´dzy st´˝eniami w sezonach grzewczym blàgu (58 µg/m3 – ul. Zajchowskiego i 67 µ/m3 – ul. Kalenkie- i letnim sà niewielkie. Zwiàzane jest to ze znacznym udzia∏em wicza), a w sezonie letnim w Mràgowie (55 µg/m3) oraz 3 êróde∏ mobilnych w emisji NO2. Charakterystyczne jest wy˝sze w Dzia∏dowie (50 µg/m ).

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska 16 Olsztyn, ul. Niepodleg∏oÊci 16 60

St´˝enie 30

0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 109 121 133 145 157 169 181 193 205 217 229 249 253 265 277 289 301 313 325 337 349 361 dzieƒ

Ryc. 84. St´˝enie Êredniodobowe dwutlenku azotu w Olsztynie – rok 2004

[µg/m3] Elblàg, ul. Zajchowskiego 12 Elblàg, ul. Kalenkiewicza 25 Elblàg, ul. Hetmaƒska 30 80

St´˝enie 40

0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 109 121 133 145 157 169 181 193 205 217 229 249 253 265 277 289 301 313 325 337 349 361 dzieƒ

Ryc. 85. St´˝enie Êredniodobowe dwutlenku azotu w Elblàgu – rok 2004

[µg/m3] Bartoszyce Dzia∏dowo E∏k Gi˝ycko I∏awa K´trzyn Mràgowo Ostróda Szczytno

St´˝enie 30

0 1 5 9 13172125293337414549535761656973 nr pomiaru

Ryc. 86. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku azotu w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 (pomiar co 5 dni)

98 1.4.3. Dwutlenek siarki St´˝enia Êrednioroczne Ârednioroczne st´˝enia dwutlenku siarki waha∏y si´ od 2 µg/m3 Naturalnym êród∏em tlenków siarki sà po˝ary i erupcje wulkanów. na wi´kszoÊci stanowisk pomiarowych do 8 µ/m3 (20% warto- Na terenie naszego województwa g∏ównym êród∏em dwu- Êci dopuszczalnej) w Dzia∏dowie, a wi´c poni˝ej Êredniorocz- tlenku siarki sà paleniska przemys∏owe i domowe, spalajàce nego st´˝enia dopuszczalnego i utrzymywa∏y si´ na poziomie paliwa sta∏e, zw∏aszcza w´giel kamienny (zawierajàcy siark´) podobnym do stwierdzonego w roku 2003 (tab. 35, ryc. 87). w celach energetycznych.

Tabela 35. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2002–2004

Dwutlenek siarki [µg/m3]

Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze oznaczone Ârednie st´˝enie Êrednie roczne st´˝enie 24-godzinne w sezonie letnim grzewczym 2002 3 38 1 4 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2003 2 24 1 4 2004 2 10 1 2 2002 2 32 1 3 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2003 2 22 1 3 2004 2 13 1 2 2002 2 24 0 3 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2003 2 27 1 3 2004 2 27 1 3 2002 2 24 1 3 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2003 2 26 1 3 2004 2 30 1 3 2002 3 47 1 6 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2003 3 41 1 5 2004 3 29 1 5 2002 2 19 1 4 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2003 3 32 1 5 2004 2 23 1 4 2002 9 73 1 18 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2003 7 41 1 14 2004 8 54 1 14 ul. Mickiewicza 17 2002 1 13 0 2 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2003 2 12 1 3 ul. Toruƒska 6a 2004 2 11 1 2 2002 3 18 1 5 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2003 2 9 1 4 2004 2 10 1 2 2002 2 12 1 3 10. I∏awa ul. Andersa 8 2003 2 17 1 3 2004 1 13 1 2 2002 2 17 1 3 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2003 2 32 2 3 2004 2 9 1 3 2002 3 25 1 4 12. Mràgowo ul. Królewiecka 60b 2003 2 10 1 3 2004 2 9 1 3 2002 6 31 1 11 13. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2003 3 31 1 6 2004 2 22 1 2 2002 2 8 1 2 14. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2003 2 3 1 2 2004 1 4 1 2

3 Dopuszczalny poziom SO2 w powietrzu (µg/m )* w 2004 r. 20** 150 wyjaÊnienia jak do tabeli 34

99 [µg/m3] 2001 2002 2003 2004 12

10 2 8

6 st´˝enie SO 4

0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc. 87. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku siarki w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004

St´˝enia Êredniodobowe G∏ównym êród∏em dwutlenku siarki na terenie naszego WartoÊci Êredniodobowych st´˝eƒ dwutlenku siarki na sta- województwa jest spalanie paliw sta∏ych w celach energetycz- nowiskach pomiarowych w Olsztynie przedstawia rycina 88, nych, co potwierdzajà wyniki badaƒ st´˝eƒ Êredniodobowych. w Elblàgu – rycina 89, w pozosta∏ych miastach – rycina 90. Ârednie st´˝enie dwutlenku siarki w okresie grzewczym jest

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska 16 Olsztyn, ul. Niepodleg∏oÊci 16 14 12 10 8

St´˝enie 6 4 2 0 1 18 35 52 69 86 103 120 137 154 171 188 205 222 239 256 273 290 307 324 341 358 dzieƒ

Ryc. 88. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w Olsztynie – rok 2004

3 [µg/m ] Elblàg, ul. Zajchowskiego 12 Elblàg, ul. Kalenkiewicza 25 Elblàg, ul. Hetmaƒska 30 45

40 35 30 25 St´˝enie 20

15 10

0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 109 121 133 145 157 169 181 193 205 217 229 241 253 265 277 289 301 313 325 337 349 361 dzieƒ

Ryc. 89. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w Elblàgu – rok 2004

100 [µg/m3] Bartoszyce Dzia∏dowo E∏k Gi˝ycko I∏awa K´trzyn Mràgowo Ostróda Szczytno

40 St´˝enie 30

0 1 5 9 13172125293337414549535761656973 nr pomiaru

Ryc. 90. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 (pomiar co 5 dni) od dwóch do dziewi´ciu razy wy˝sze ni˝ w okresie letnim. wa˝ jest tania, a próbki do okreÊlenia st´˝eƒ 24-godzin- Mniejsze ró˝nice wyst´pujà w dzielnicach, gdzie wi´kszoÊç bu- nych mogà byç pobierane jednoczeÊnie z próbkami dynków pod∏àczonych jest do du˝ych, centralnych kot∏owni lub do badania dwutlenku siarki; stosowane jest ogrzewanie gazowe, a wi´c i zimà st´˝enia Êred- • wagowà z separacjà frakcji o Êrednicy ziaren do 10 µm, niodobowe dwutlenku siarki sà tam ni˝sze. charakteryzujàcà si´ znacznà obj´toÊcià powietrza prze- Maksymalne st´˝enie Êredniodobowe wynios∏o 54 µg/m3 puszczanego przez filtr i pozwalajàcà na bezpoÊredni po- (36% wartoÊci dopuszczalnej) w Dzia∏dowie i w Elblàgu miar zawartoÊci frakcji py∏u zawieszonej w powietrzu, przy ul. Kalenkiewicza – 30 µg/m3 (20% wartoÊci dopuszczal- która mo˝e przedostawaç si´ do górnych dróg oddecho- nej). Oba te stanowiska pomiarowe usytuowane sà w centrum wych wraz z wdychanym powietrzem. Py∏ mierzony tà miasta, w ciasnej zabudowie, opalanej g∏ównie przez ma∏e, lo- metodà jest nazywany py∏em PM10. Dodatkowà zaletà kalne kot∏ownie w´glowe. tej metody jest du˝a obj´toÊç pobranej próbki i w konse- W sezonie letnim wi´kszoÊç oznaczonych st´˝eƒ Êrednio- kwencji iloÊç py∏u wystarczajàca do oznaczeƒ zawartoÊci dobowych kszta∏tuje si´ na poziomie 0–1 µg/m3. innych substancji mogàcych wywieraç niekorzystny Âredniodobowe st´˝enia dwutlenku siarki pozostawa∏y wp∏yw na zdrowie, np. metali ci´˝kich. Metoda ta zaleca- na ca∏ym badanym obszarze znacznie poni˝ej wartoÊci norma- na jest do oceny jakoÊci atmosfery pod wzgl´dem zanie- tywnej. czyszczenia py∏em w krajach nale˝àcych do Unii Euro- pejskiej, ale jest droga ze wzgl´du na wysoki koszt zaku- 1.4.4. Py∏ zawieszony pu i eksploatacji aspiratora py∏u PM10. Opisane powy˝ej metody oparte sà na ró˝nych zasadach: Naturalnym êród∏em py∏u sà po˝ary, erupcje wulkanów, roÊli- zbierane sà inne frakcje py∏u, a przez filtr przepuszczane sà ny (py∏ki traw i drzew, zarodniki grzybów) oraz tzw. pylenie znaczàco ró˝ne iloÊci powietrza. Uzyskane obiema metodami wtórne powodowane przez wiatry unoszàce py∏ z powierzchni wyniki sà praktycznie nieporównywalne, dlatego te˝ zosta∏y ziemi w okresach suchych. omówione oddzielnie. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki na terenie naszego województwa g∏ównym êród∏em py∏u sà paleniska prze- 1.4.4.1. Py∏ zawieszony oznaczany metodà reflektometrycznà (R) mys∏owe i domowe, spalajàce paliwa sta∏e. èród∏em py∏u (sa- dzy) jest równie˝ nieca∏kowite spalanie w êle wyregulowanych St´˝enia Êrednioroczne silnikach samochodowych. Ârednioroczne wartoÊci st´˝eƒ py∏u zawieszonego zamieszczono Pomiary st´˝enia py∏u zawieszonego wykonywano dwiema w tabeli 36 i na rycinie 91. W roku 2004 Êrednie roczne st´˝enia metodami: py∏u zawieszonego kszta∏towa∏y si´ w zakresie od 6 µg/m3 • reflektometrycznà, której zasada polega na ocenie stop- w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej do 21 µg/m3 (50 % wartoÊci do- nia zaczernienia filtra, przy ma∏ej obj´toÊci przepuszczo- puszczalnej) w Dzia∏dowie i w Elblàgu – 22 µg/m3 (przy ul. Het- nego powietrza. Py∏ mierzony tà metodà bywa te˝ nazy- maƒskiej). Stanowisko pomiarowe przy ul. ˚o∏nierskiej w Olsz- wany py∏em R, py∏em reflektometrycznym lub py∏em tynie usytuowane jest stosunkowo wysoko, na poziomie czwar- czarnym („black smoke”). Metoda powy˝sza nie w pe∏ni tego pi´tra, w budynku po∏o˝onym na wzgórzu, co mo˝e byç odzwierciedla faktyczny stan zanieczyszczenia atmosfery przyczynà stwierdzania tu ni˝szych st´˝eƒ py∏u zawieszonego ni˝ py∏em, poniewa˝ przy jej pomocy oznaczane jest przede w innych dzielnicach o podobnym systemie ogrzewania (wi´k- wszystkim st´˝enie py∏u ze êróde∏ emitujàcych czarne szoÊç budynków pod∏àczona jest do centralnej sieci ciep∏owni- czàstki niespalonego w´gla, a nie jest uwzgl´dniany czej). WysokoÊç po∏o˝enia sondy ma wp∏yw zw∏aszcza na pobie- udzia∏ py∏ów jasnych, drobnych aerozoli powstajàcych ranie py∏u z komunikacji i z pylenia wtórnego. w wyniku przemian fotochemicznych itp. Metoda ta jest W stosunku do dwóch ubieg∏ych lat st´˝enia py∏u utrzymu- powszechnie stosowana do ocen porównawczych, ponie- jà si´ na podobnym poziomie.

101 Tabela 36. Wyniki pomiarów st´˝eƒ py∏u zawieszonego R metodà reflektometrycznà na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego – lata 2002–2004

Py∏ zawieszony [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Najwy˝sze Ârednie st´˝enie Cz´stoÊç Êrednie st´˝enie w sezonie przekraczania roczne 24-godzinne letnim grzewczym w roku*** 2002 7 58 5 10 0 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2003 6 45 3 10 0 2004 6 53 4 8 0 2002 12 61 10 13 0 2. Olsztyn ul. Niepodleg∏oÊci 16 2003 10 66 7 13 1 2004 9 39 7 12 0 2002 15 135 6 23 6 3. Elblàg ul. Zajchowskiego 12 2003 16 107 5 27 14 2004 14 128 5 22 9 2002 11 152 4 18 5 4. Elblàg ul. Kalenkiewicza 25 2003 11 88 4 19 3 2004 10 129 4 16 6 2002 23 201 8 38 24 5. Elblàg ul. Hetmaƒska 30 2003 24 158 7 42 60 2004 20 140 6 33 26 2002 17 79 10 25 10 6. Bartoszyce ul. Boh. Warszawy 7 2003 19 66 9 30 5 2004 18 65 8 27 20 2002 22 99 10 35 20 7. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2003 23 122 9 38 20 2004 21 121 8 34 20 ul. Mickiewicza 17 2002 12 33 9 15 0 8. E∏k ul. Mickiewicza 17 2003 9 33 4 14 0 ul. Toruƒska 6a 2004 8 25 5 12 0 2002 12 33 7 17 0 9. Gi˝ycko ul. Suwalska 3 2003 8 33 4 13 0 2004 8 51 4 13 0 2002 14 85 9 20 15 10. I∏awa ul. Andersa 8 2003 13 89 6 20 5 2004 8 70 4 11 5 2002 15 99 7 23 5 11. K´trzyn pl. Pi∏sudskiego 5 2003 11 46 4 18 0 2004 15 57 6 24 5 2002 9 62 6 13 0 12. Mràgowo ul. Królewiecka 60b 2003 10 45 6 13 0 2004 8 36 4 12 0 2002 12 47 8 16 0 13. Ostróda ul. Czarneckiego 45 2003 11 57 5 16 0 2004 9 46 6 12 0 2002 15 59 11 15 0 14. Szczytno ul. Sk∏odowskiej 8 2003 10 46 7 14 0 2004 11 45 7 15 0 Dopuszczalny poziom py∏u w powietrzu (µg/m3)* w 2004 r. 41,6** 55 35 wyjaÊnienia jak do tabeli 34 *** wartoÊç przeliczona na rok (366 dni), je˝eli iloÊç pomiarów by∏a mniejsza ni˝ 366

102 [µg/m3] 2001 2002 2003 2004 30

15 st´˝enie 10

0 I∏. Sz. Dz. Mr. E∏k K´t. Ost. Gi˝. Bar. El. Zaj. El. Kal. Ol. ˚o∏. El. Het. Ol. Niep. stanowisko pomiarowe

Ryc 91. St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego R w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004

St´˝enia Êredniodobowe st´˝enie py∏u w okresie grzewczym jest kilkakrotnie wy˝sze ni˝ WartoÊci Êredniodobowych st´˝eƒ py∏u zawieszonego na stano- w okresie letnim. Najwy˝sze st´˝enia wystàpi∏y w sezonie wiskach pomiarowych w Olsztynie przedstawia rycina 92, w El- grzewczym, w czasie niskich temperatur. Maksymalne st´˝enie blàgu – rycina 93, w pozosta∏ych miastach – rycina 94. Êredniodobowe zanotowano w Elblàgu (140 µg/m3 przy ul. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki wyraênie wi- Hetmaƒskiej, 129 µg/m3 przy ul. Kalenkiewicza i 128 µg/m3 daç „sezonowoÊç” st´˝eƒ Êredniodobowych py∏u R. Ârednie przy ul. Zajchowskiego) oraz w Dzia∏dowie (121 µg/m3).

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska 16 Olsztyn, ul. Niepodleg∏oÊci 16 60

St´˝enie 30

0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 109 121 133 145 157 169 181 193 205 217 229 249 253 265 277 289 301 313 325 337 349 361

dzieƒ

Ryc. 92. St´˝enia Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w Olsztynie – rok 2004

[µg/m3] Elblàg, ul. Zajchowskiego 12 Elblàg, ul. Kalenkiewicza 25 Elblàg, ul. Hetmaƒska 30

160

140 120

100

St´˝enie 80 60

40 20

0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 109 121 133 145 157 169 181 193 205 217 229 249 253 265 277 289 301 313 325 337 349 361 dzieƒ

Ryc. 93. St´˝enie Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w Elblàgu – rok 2004

103 [µg/m3] Bartoszyce Dzia∏dowo E∏k Gi˝ycko I∏awa K´trzyn Mràgowo Ostróda Szczytno

140

120

100

80 St´˝enie 60

0 1 5 9 13172125293337414549535761656973 nr pomiaru

Ryc. 94. St´˝enia Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 (pomiar co 5 dni)

W wielu miastach naszego województwa (Elblàg, Dzia∏dowo, I∏awa, Bartoszyce, K´trzyn) stwierdzono st´˝enia Êredniodobo- Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Królewiecka Dzia∏dowo, pl. Biedrawy we py∏u wy˝sze od normatywnego. Rozporzàdzenie Ministra [µg/m3] Ârodowiska dopuszcza takà sytuacj´ najwy˝ej 35 razy w roku. 35 30 1.4.4.2. Py∏ zawieszony oznaczany metodà wagowà (PM10) 25 20 st´˝enie Stanowiska pomiarowe py∏u PM10 oznaczanego metodà 15 wagowà sà zlokalizowane w Olsztynie (ul. ˚o∏nierska – rejon 10 Êrednich st´˝eƒ), w Elblàgu (ul. Królewiecka 146 – równie˝ re- 5 jon Êrednich st´˝eƒ) i w Dzia∏dowie (pl. Biedrawy – rejon naj- 0 wy˝szych st´˝eƒ w mieÊcie). Aspiratory w Elblàgu i Dzia∏dowie 2002 2003 2004 rok zosta∏y zakupione w 2003 roku w ramach programu Phare i za- instalowane na stanowiskach pomiarowych w miastach o naj- Ryc. 95. St´˝enia Êrednioroczne py∏u PM10 w województwie wy˝szych st´˝eniach py∏u zawieszonego. warmiƒsko-mazurskim Do roku 2003 w Elblàgu przy ul. Hetmaƒskiej (rejon najwy˝szych st´˝eƒ py∏u) istnia∏o stanowisko pobierania py∏u St´˝enia Êredniodobowe PM10, ale ze wzgl´du na brak Êrodków finansowych na napra- WartoÊci Êredniodobowych (24-godzinne) st´˝eƒ py∏u PM10 w´ wyeksploatowanego aspiratora zlikwidowano je. przedstawia rycina 96. We wszystkich stacjach pomiarowych stwierdzono przekro- St´˝enia Êrednioroczne czenia wartoÊci dopuszczalnej 55 µg/m3, niemniej jednak cz´- Ârednioroczne wartoÊci st´˝eƒ py∏u PM10 zamieszczono stoÊç przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku mieÊci si´ w tabeli 37 (ryc. 95). w dopuszczalnych granicach (35 razy). Tak wi´c wartoÊci norma- Na wszystkich stanowiskach pomiarowych st´˝enia te kszta∏- tywne zawarte w rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia towa∏y si´ poni˝ej wartoÊci dopuszczalnej. 6 czerwca 2002 roku by∏y dotrzymane.

Tabela 37. Wyniki pomiarów st´˝enia py∏u PM10 – lata 2002–2004

Py∏ PM10 [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Cz´stoÊç Êrednie w sezonie 24-godzinne przekraczania roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze w roku*** 2002 30 30 29 1 134 23 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2003 27 19 35 1 128 24 2004 22 17 26 2 98 9 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 21 32 11 1 137 31 3. Elblàg ul. Królewiecka 146 2004 18 25 12 2 131 7 Dopuszczalny poziom py∏u w powietrzu (µg/m3)* w 2004 r. 41,6** 55 35 wyjaÊnienia jak do tabeli 34 *** wartoÊç przeliczona na rok (366 dni), je˝eli iloÊç pomiarów by∏a mniejsza ni˝ 366

104 [µg/m3] Olsztyn Dzia∏dowo Elblàg

160

140

120

100

St´˝enie 80

0 1 18 35 52 69 86 103 120 137 154 171 188 205 222 239 256 273 290 307 324 341 358

dzieƒ

Ryc. 96. St´˝enia 24-godzinne py∏u PM10 – rok 2004

1.4.5. Metale ci´˝kie oznaczane w pyle PM10

[ng/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Dzia∏dowo, pl. Biedrawy Metale ci´˝kie zawarte w py∏ach nie ulegajà, jak to si´ dzieje 12 z innymi zanieczyszczeniami, rozk∏adowi w Êrodowisku, natomiast mogà kumulowaç si´ w poszczególnych elementach eko- 10 systemu (np. w glebie lub roÊlinach). Metale ci´˝kie emitowa- 8

ne sà do powietrza przede wszystkim z procesów spalania pa- st´˝enie 6 liw sta∏ych, wyjàtek stanowi tu o∏ów, gdzie ponad 10% emisji 4 pochodzi z transportu drogowego (benzyny o∏owiowe). 2 WartoÊci dopuszczalne 0 o∏ów kadm miedê nikiel

Ocen´ poziomu o∏owiu w powietrzu przeprowadzono zgodnie z rozporzàdzeniem Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 Ryc. 97. St´˝enia Êrednioroczne metali w pyle PM10 w 2004 roku roku, natomiast st´˝enia kadmu, miedzi i niklu oceniano wg Rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartoÊci odniesienia dla niektórych substancji w po- St´˝enia Êrednioroczne metali przedstawia rycina 97, nato- wietrzu (Dz. U. Nr 1/2003 poz. 12). miast st´˝enia 24-godzinne – ryciny 98 i 99.

[ng/m3] kadm miedê nikiel o∏ów 16 14 12 10 8

St´˝enie 6 4 2 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69

nr pomiaru

Ryc. 98. St´˝enie 24-godzinne metali w pyle PM10 w Olsztynie, ul. ˚o∏nierska 16 – rok 2004 (wartoÊci Êrednie z pi´ciu kolejnych dni)

105 [ng/m3] kadm miedê nikiel o∏ów 40

35 30 25

St´˝enie 20 15 10

5 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69

nr pomiaru

Ryc. 99. St´˝enie 24-godzinne metali w pyle PM10 w Dzia∏dowie, pl. Biedrawy – rok 2004 (wartoÊci Êrednie z pi´ciu kolejnych dni)

O∏ów Miedê St´˝enia Êrednioroczne o∏owiu by∏y bardzo niskie, kszta∏towa- ZawartoÊç miedzi w pyle PM10, podobnie jak o∏owiu i kadmu, ∏y si´ na poziomie 1% wartoÊci dopuszczalnej (tab. 38). Mak- by∏a niewielka – wynosi∏a 0,5–2% wartoÊci odniesienia (tab. 40). symalne st´˝enie 24-godzinne w roku 2004 wynosi∏o 0,037 Maksymalne st´˝enie 24-godzinne w roku 2004 wynosi∏o µg/m3 w Dzia∏dowie. 0,07 µg/m3 (Dzia∏dowo).

Kadm Nikiel St´˝enia Êrednioroczne kadmu równie˝ by∏y niewielkie, do 5% ZawartoÊç niklu w pyle PM10, podobnie jak innych metali, jest wartoÊci odniesienia (tab. 39). Maksymalne oznaczone st´˝e- niewielka, ok. 5% wartoÊci odniesienia (tab. 41). Maksymalne nie 24-godzinne w roku 2004 wynosi∏o 0,004 µg/m3 (Olsztyn). st´˝enie Êredniodobowe w roku 2004 wynosi∏o 0,004 µg/m3 (Dzia∏dowo).

Tabela 38. Wyniki pomiarów st´˝enia o∏owiu w latach 2003–2004

O∏ów [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0073 0,0072 0,0091 0,0009 0,0314 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0047 0,0042 0,0052 0,0009 0,0140 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 0,0072 0,0046 0,0098 0,0006 0,0370 2003 0,7** Dopuszczalny poziom Pb w powietrzu (µg/m3)* – 2004 0,6** wyjaÊnienia jak do tabeli 34

Tabela 39. Wyniki pomiarów st´˝enia kadmu w latach 2003–2004

Kadm [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0004 0,00042 0,00052 0,00007 0,00178 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0003 0,00019 0,00033 <0,000094 0,00411 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 0,0005 0,00048 0,00060 <0,00015 0,00196

WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,01**

* wg rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartoÊci odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 1/2003 poz. 12) ** liczone jako st´˝enie Êrednie w roku kalendarzowym

106 Tabela 40. Wyniki pomiarów st´˝enia miedzi w latach 2003–2004

Miedê [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 2003 0,0052 0,0052 0,0041 0,0009 0,0587 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2004 0,0033 0,0034 0,0031 0,0015 0,006 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 0,0114 0,0079 0,0148 0,0013 0,070

WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,6** wyjaÊnienia jak do tabeli 39

Tabela 41. Wyniki pomiarów st´˝enia niklu w latach 2003–2004

Nikiel [µg/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Rok badaƒ St´˝enie Ârednie st´˝enie St´˝enie Êrednie w sezonie 24-godzinne roczne letnim grzewczym najni˝sze najwy˝sze 0,0024 0,0021 0,0026 0,0004 0,0097 1. Olsztyn ul. ˚o∏nierska 16 2003 0,0012 0,0011 0,0013 0,0003 0,0022 2. Dzia∏dowo pl. Biedrawy 5 2004 0,0010 0,0009 0,0012 0,0002 0,004

WartoÊç odniesienia uÊredniona dla roku (µg/m 3)* 0,025** wyjaÊnienia jak do tabeli 39

1.5. Dynamika zmian Êredniorocznych st´˝eƒ 1.5.1. Dwutlenek azotu zanieczyszczeƒ podstawowych St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku azotu na przestrzeni Dynamik´ zmian Êredniorocznych st´˝eƒ podstawowych zanie- lat 1984–2004 na obu wymienionych stanowiskach ilustruje ry- czyszczeƒ powietrza atmosferycznego przedstawiono na przy- cina 100. St´˝enia Êrednioroczne utrzymywa∏y si´ na zbli˝onym k∏adzie stacji pomiarowych wchodzàcych w sk∏ad sieci krajowej poziomie (ok. 20 µg/m3). W wielkoÊci emisji dwutlenku azotu monitoringu powietrza tj. w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 znaczny udzia∏ majà êród∏a mobilne, ale oba te stanowiska po- oraz w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12. miarowe sà usytuowane z dala od najbardziej ruchliwych ulic Stacja pomiarowa w Olsztynie przy ul. ˚o∏nierskiej 16 zo- w mieÊcie. sta∏a za∏o˝ona w roku 1989, a stacja pomiarowa w Elblàgu przy ul. Zajchowskiego 12 funkcjonuje od roku 1980 (poczàt- kowo badano tam tylko st´˝enie py∏u zawieszonego) z przerwà w latach 1989-1992 spowodowanà remontem budynku, w któ- rym mieÊci si´ stacja pomiarowa.

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 30

St´˝enie 15

1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 rok

Ryc. 100. St´˝enie Êrednioroczne NO2 w latach 1984–2004

107 1.5.2. Dwutlenek siarki w latach dziewi´çdziesiàtych, choç spadek jego wartoÊci nie za- wsze by∏ równomierny (ryc. 102). Maksymalnà wartoÊç oma- Rycina 101 ilustruje zmiennoÊç Êredniorocznych st´˝eƒ dwu- wiane st´˝enie osiàgn´∏o w Elblàgu w roku 1982 (55 µg/m3), co tlenku siarki w latach 1982–2004. St´˝enia wykaza∏y bardzo zwiàzane by∏o z wyst´powaniem du˝ej liczby mroênych dni wyraênà, systematycznà tendencj´ spadkowà, zw∏aszcza od po- (wi´ksza emisja zanieczyszczeƒ ze êróde∏ energetycznych). czàtku lat dziewi´çdziesiàtych, z wyjàtkiem roku 1996 – wystà- W latach osiemdziesiàtych równie˝ w Olsztynie w kilku stano- pi∏a zwi´kszona emisja podczas mroênej zimy. wiskach pomiarowych (np. przy ul. Dworcowej) obserwowano st´˝enia Êrednie roczne py∏u zawieszonego powy˝ej 50 µg/m3. 1.5.3. Py∏ zawieszony R W latach dziewi´çdziesiàtych zmniejsza∏y si´ st´˝enia py∏u zawieszonego, choç w Elblàgu w okresie doÊç mroênych zim w la- St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego oznaczanego meto- tach 1995–1997 Êrednioroczne st´˝enia py∏u dochodzi∏y dà reflektometrycznà wykazujà tendencj´ malejàcà, zw∏aszcza do 30 µg/m3.

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 50 45 40 35 30 25 St´˝enie 20 15 10 5 0

1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 rok

Ryc. 101. St´˝enie Êrednioroczne SO2 w latach 1982–2004

[µg/m3] Olsztyn, ul. ˚o∏nierska Elblàg, ul. Zajchowskiego 60

30 St´˝enie 20

1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 rok

Ryc. 102. St´˝enie Êrednioroczne py∏u zawieszonego R w latach 1981–2004

Podsumowanie w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych • Analiza danych za 2004 rok pozwala wnioskowaç, ˝e jakoÊç poziomów niektórych substancji (Dz. U. nr 87/2002, powietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim jest do- poz. 796). bra. – W stosunku do roku ubieg∏ego w wi´kszoÊci przypadków – St´˝enia Êrednie roczne badanych zanieczyszczeƒ nie nastàpi∏ spadek zanotowanych st´˝eƒ Êrednich rocznych lub przekracza∏y wartoÊci dopuszczalnych okreÊlonych w rozpo- utrzyma∏y si´ praktycznie na tym samym poziomie, wzrost rzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku rz´du kilku, kilkunastu procent zaobserwowano jedynie w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w przypadku dwutlenku azotu w 4 stacjach pomiarowych.

108 – Przekroczenie dopuszczalnych wartoÊci st´˝eƒ 24-godzin- • W ostatnich latach nastàpi∏a znaczna poprawa jakoÊci po- nych wystàpi∏o jedynie w przypadku py∏u zawieszonego (za- wietrza w województwie warmiƒsko-mazurskim. notowano to w pi´ciu miastach województwa) i py∏u PM10 • Szczególnie wa˝ne z punktu widzenia ograniczenia iloÊci (w trzech miastach województwa). Nie stwierdzono jednak dwutlenku siarki i likwidacji zapylenia powietrza sà dzia∏a- przekroczenia dopuszczalnej cz´stoÊci przekraczania war- nia podejmowane przez w∏adze samorzàdowe i spó∏dzielnie toÊci 24-godzinnej. mieszkaniowe na rzecz ograniczenia niskiej emisji, tj. po- • Powy˝sza ocena nie wyklucza jednak tego, ˝e lokalnie mogà przez likwidacje osiedlowych kot∏owni i pod∏àczanie budyn- wyst´powaç sytuacje niepomyÊlne dla zdrowia mieszkaƒców, ków mieszkalnych do miejskiej sieci ciep∏owniczej czy te˝ kiedy dodatkowo wyst´puje zwi´kszona emisja spalin samo- modernizacje kot∏owni i zamiany czynnika grzewczego chodowych, zanieczyszczeƒ przemys∏owych lub zanieczysz- na bardziej przyjazny Êrodowisku – olej lub gaz. Równie˝ za- czeƒ powstajàcych przy niepe∏nym spalaniu paliw sta∏ych k∏ady przemys∏owe zobowiàzane sà ograniczaç emisj´ zanie- w paleniskach domowych i w starych, wyeksploatowanych czyszczeƒ powietrza. Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeƒ kot∏owniach, zw∏aszcza w ciasnej zabudowie miejskiej. Ten komunikacyjnych sprzyja modernizacja i przebudowa dróg, ostatni przypadek wyraênie mo˝na by∏o zaobserwowaç a zw∏aszcza budowa obwodnic umo˝liwiajàcych wyprowa- na poczàtku 2004 roku, kiedy mroêne dni spowodowa∏y dzenie ruchu tranzytowego z zabudowy miejskiej. Wszystkie wzrost 24-godzinnych st´˝eƒ dwutlenku siarki i py∏u na ta- te dzia∏ania przyczyniajà si´ do zmniejszenia iloÊci zanie- kich w∏aÊnie obszarach. czyszczeƒ emitowanych do atmosfery. • Analizujàc lokalizacj´ stanowisk pomiarowych i uzyskiwane w nich wyniki badaƒ nale˝y stwierdziç, ˝e znacznie lepsze warunki zdrowotne pod wzgl´dem jakoÊci powietrza sà na obszarach zaopatrywanych w ciep∏o z centralnych cie- p∏owni lub zmodernizowanych kot∏owni lokalnych, z dala od tras komunikacyjnych o du˝ym nasileniu ruchu.

2. JAKOÂå POWIETRZA W ÂWIETLE BADA¡ WIOÂ WYKONANYCH STACJÑ MOBILNÑ

2.1. Cel wykonania pomiarów 2.2. Wyniki badaƒ

Stacja mobilna do pomiarów imisji pos∏u˝y∏a do monitorowa- Pomiary st´˝eƒ zanieczyszczeƒ powietrza wykonano w miesià- nia podstawowych zanieczyszczeƒ powietrza w wybranych mia- cach, w których mo˝na spodziewaç si´ najwy˝szych wartoÊci stach województwa – Mràgowie, Bartoszycach, K´trzynie i I∏a- st´˝eƒ zanieczyszczeƒ gazowych i py∏owych w ciàgu roku, czyli wie. Ambulans umo˝liwia wykonanie pomiarów w dowolnym w miesiàcach okresu grzewczego. miejscu. Miejsce pomiarów wyznaczono tam, gdzie mo˝na by- Lokalizacj´ miejsc pomiarowych i terminy pomiarów po- ∏o oceniç stan t∏a miejskiego, a wi´c z dala od ruchu samocho- dano w tabeli 42. dowego i od emitorów przemys∏owych. W tabeli 43 oraz na rycinach 103–107 przedstawiono war-

Szczegó∏owy opis stacji mobilnej by∏ zamieszczony w po- toÊci minimalne, maksymalne i Êrednie st´˝eƒ substancji NO2, przednich Raportach o stanie Êrodowiska. SO2, py∏ PM10 i CO, w ró˝nych okresach uÊredniania, oraz od- niesienie do poziomów dopuszczalnych.

Tabela 42. Miejsca i terminy postoju stacji mobilnej

Termin pomiarów Miasto Lokalizacja stanowiska pomiarowego 8.03.2004–29.03.2004 Mràgowo ul. Wojska Polskiego, teren by∏ej Jednostki Wojskowej 21.10.2004–16.11.2004 Bartoszyce ul. Nad ¸ynà 5A, teren Przedszkola Publicznego nr 9 16.11.2004–7.12.2004 K´trzyn ul. Wojska Polskiego 9, boisko szkolne, Gimnazjum nr 2 14.12.2004–4.01.2005 I∏awa ul. Che∏miƒska 1, boisko sportowe, OÊrodek Psychoedukacji Profilaktyki Uzale˝nieƒ i Pomocy Rodzinie

109 Tabela 43. Zestawienie wartoÊci st´˝eƒ substancji

Lokalizacja stacji mobilnej Liczba Okres Douszczalny poziom w 2004 r. przypadków Substancja WartoÊç St´˝enie [µg/m3] uÊredniania (dop. poziom+margines tolerancji) przekroczeƒ [µg/m3] Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa w roku minimalna 2,5 0,8 1,0 1,0 260 NO 1 godzina maksymalna 112,6 140,6 100,8 48,1 18 2 (200+60) Êrednia 15,2 9,9 14,2 14,4 minimalna 0,0 12,5 13,3 18,5 380 SO 1 godzina maksymalna 64,4 47,5 150,3 101,5 24 2 (350+30) Êrednia 13,6 24,7 25,6 33,0 minimalna 2,3 13,2 1,8 19,9 150 24 godziny maksymalna 35,9 36,4 66,2 45,3 3 (150+0) Êrednia 14,1 24,5 25,0 32,8 minimalna 6,6 2,6 5,8 11,6 55 61,0 98,3 35 Py∏ PM10 24 godziny maksymalna (1 dzieƒ powy˝ej 55) 49,1 43,5 (4 dni powy˝ej) (50+5) Êrednia 26,8 20,8 21,1 46,3 minimalna 357 319 397 724 12000 CO 8 h kroczàca maksymalna 1328 1514 1382 1949 - (10000+2000) Êrednia 714 632 726 1254 ] 60 60 60 60 3 ] 3 [µg/m 2 150 150 150 150 [µg/m 2 200 200 200 200 st´˝enie SO st´˝enie NO

32,8 24,5 25 15,2 9,9 14,2 14,4 14,1

Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa

margines tolerancji brak marginesu tolerancji st´˝eƒ dobowych dwutlenku siarki w 2004 r. poziom dopuszczalny poziom dopuszczalny Êrednia st´˝eƒ jednogodzinowych dwutlenku azotu Êrednia st´˝eƒ jednogodzinowych dwutlenku siarki

Ryc. 103. Ârednia ze st´˝eƒ jednogodzinnych dwutlenku azotu Ryc. 105. Ârednia ze st´˝eƒ dobowych dwutlenku siarki mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku

30 30 30 30 5555 ] 3 50 ] 3 50 50 50 [µg/m 2 350 350 350 350 46,3 st´˝enie SO 26,8

st´˝enie py∏u PM10 [µg/m 20,8 21,1

13,6 24,7 25,6 33

Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa

margines tolerancji margines tolerancji poziom dopuszczalny poziom dopuszczalny Êrednia st´˝eƒ jednogodzinowych dwutlenku siarki Êrednia st´˝eƒ dobowych py∏u PM10

Ryc. 104. Ârednia ze st´˝eƒ jednogodzinnych dwutlenku siarki Ryc. 106. Ârednia ze st´˝eƒ dobowych py∏u PM10 mierzonych mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku stacjà mobilnà w 2004 roku

110 2000 2000 2000 2000 ] 3

10000 10000 10000 10000 st´˝enie CO [µg/m

714 632 726 1254

Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa Ryc. 107. Ârednia ze st´˝eƒ 8-godzinnych kroczàcych margines tolerancji tlenku w´gla mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku poziom dopuszczalny Êrednia st´˝eƒ 8 godzinnych kroczàcych tlenku w´gla

2.3. Warunki meteorologiczne Podsumowanie

Równolegle z pomiarami st´˝eƒ zanieczyszczeƒ w powietrzu • Uzyskane w toku badaƒ w 2004 r. poziomy st´˝eƒ SO2, NO2, prowadzono ciàg∏e pomiary meteorologiczne. W tabeli 44 po- NOX, CO – Êrednie godzinowe i dobowe, nie przekraczajà dano wartoÊci minimalnych, maksymalnych oraz Êrednich pa- dopuszczalnych poziomów st´˝eƒ. rametrów meteorologicznych w miejscach monitorowania po- • Badania wykaza∏y, ˝e wystàpi∏o przekroczenie wartoÊci do- wietrza. puszczalnych w odniesieniu do py∏u PM10, w dwóch punktach pomiarowych – w Mràgowie i I∏awie. Liczba dni z prze- kroczeniami by∏a niewielka., jednak Êrednia z ca∏ego cyklu pomiarowego w I∏awie, by∏a bliska wartoÊci dopuszczalnej.

Tabela 44. WartoÊci minimalne parametrów meteorologicznych ze Êrednich 1-godzinnych

Lokalizacja stacji mobilnej Parametr WartoÊç Mràgowo Bartoszyce K´trzyn I∏awa minimalna 972,2 996,8 974,1 978,6 CiÊnienie atmosferyczne maksymalna 1016,6 1024,6 1014,3 1013,1 [hPa] Êrednia 1001,7 1009,2 999,1 994,8 minimalna - 4,1 - 0,6 - 7,1 - 5,8 Temperatura maksymalna +14,6 +19,0 +8,4 +8,8 [°C] Êrednia +4,3 +8,2 +1,3 +1,9 minimalna 0,0 0,0 0,0 0,3 Pr´dkoÊç wiatru maksymalna 5,2 3,0 9,8 5,8 [m/s] Êrednia 1,3 0,5 2,0 2,5 minimalna 36,6 47,9 51,5 61,7 WilgotnoÊç powietrza maksymalna 92,8 92,8 92,8 93,8 [%] Êrednia 74,6 82,7 84,7 86,1 minimalna 0° (≈ S) 0° (≈ S) 7° (≈ S) 10° (≈ N) Kierunek wiatru maksymalna 360° (≈ N) 359° (≈ N) 353° (≈ N) 355° (≈ S) Êrednia 170° (≈ S) 187° (≈ S) 223° (≈ SSW) 150° (≈ SSE) minimalna 0,0 0,0 0,0 0,0 Nas∏onecznienie maksymalna 604,5 399,5 299,4 124,7 [W/m2] Êrednia 70,5 30,3 13,4 7,6

111 3. SYSTEM AUTOMATYCZNYCH POMIARÓW ZANIECZYSZCZE¡ POWIETRZA

3.1. Wprowadzenie

Przepisy Prawa ochrony Êrodowiska – ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku, a tak˝e dyrektywa 96/62/KE w sprawie oceny i zarzàdzania jakoÊcià powietrza wymagajà prowadzenia po- miarów zanieczyszczeƒ powietrza na obszarze ca∏ego kraju. Do przeprowadzenia corocznej oceny jakoÊci powietrza we- d∏ug okreÊlonych standardów (art. 89 ustawy POÂ) dla terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego zobowiàzany jest WIOÂ w Olsztynie. W celu wzmocnienia infrastruktury monitoringu jakoÊci powietrza w województwie, WIOÂ w Olsztynie wystàpi∏ do Urz´du Komitetu Integracji Europejskiej z wnioskiem o modernizacj´ sieci monitoringu powietrza i wprowadzenie automatyzacji pomiarów. Wniosek zosta∏ rozpatrzony pozytywnie i ze Êrodków rezerwy celowej bud˝etu paƒstwa na koszt integracji z Unià Europejskà zosta∏y przyznane fundusze na dwie automatyczne stacje monitoringu powietrza. Ryc. 109. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Ostródzie W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowi- ska w Olsztynie zaczà∏ uruchamianie systemu automatycznych Stacje w Olsztynie i Ostródzie zosta∏y wyposa˝one w takie pomiarów zanieczyszczeƒ powietrza. same urzàdzenia do pomiarów zanieczyszczeƒ powietrza oraz Budowa systemu rozpocz´∏a si´ od zakupu i uruchomienia w takie same urzàdzenia meteorologiczne. Parametry mierzo- automatycznych stacji monitoringu powietrza w miastach Olsz- ne na ka˝dej z nich to: tyn i Ostróda. Sà to automatyczne stacje pomiarów wybranych • dwutlenek siarki – analizator MLU100E zanieczyszczeƒ w powietrzu wraz z równoleg∏ymi pomiarami • tlenki azotu (NO, NO2, NOx) – analizator MLU200E meteorologicznymi. Majà one za zadanie mierzyç miejskie t∏o • tlenek w´gla – analizator MLU300E zanieczyszczeƒ powietrza w rejonach dzielnic mieszkaniowych. • ozon troposferyczny – analizator MLU400E W sk∏ad systemu wchodzi równie˝ centrala, sk∏adajàca si´ • py∏ zawieszony PM10 – analizator TEOM1400a z serwera, zbierajàcego dane pomierzone oraz system prezen- • temperatura powietrza tacji danych poprzez sieç internetowà. • ciÊnienie atmosferyczne W grudniu 2004 roku zosta∏y zakupione kolejne stacje. Pla- • promieniowanie ca∏kowite nuje si´ lokalizacj´ tych stacji w miejscowoÊciach: Elblàg, Mrà- • wilgotnoÊç wzgl´dna gowo i Go∏dap. Ich uruchomienie i w∏àczenie do systemu prze- • opad atmosferyczny widuje si´ na rok 2005. • kierunek wiatru • pr´dkoÊç wiatru – sk∏adowa pozioma i pionowa.

3.2. Automatyczne stacje monitoringu powietrza Stacje pomiarowe wyposa˝one sà w Datalogger CS Mk3, zbierajàcy i zapisujàcy dane pomiarowe z wszystkich przyrzà- Lokalizacj´ automatycznych stacji monitoringu powietrza dów co 5 sekund. Wyniki po uÊrednieniu sà przekazywane wybrano tak, aby mierzy∏y one stan t∏a miejskiego. Stacja za poÊrednictwem sieci internetowej do centrali systemu. w Olsztynie zosta∏a zainstalowana na terenie przedszkola w dzielnicy mieszkaniowej Zatorze, przy ul. Puszkina. Stacja w Ostródzie znajduje si´ równie˝ w dzielnicy mieszkaniowej, na terenie przedszkola przy ul. Chrobrego.

Ryc. 108. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Olsztynie Ryc. 110. Wyposa˝enie stacji pomiarowej

112 System prezentacji danych, oparty jest na serwerze repliku- jàcym Êrednie godzinowe wartoÊci z pomiarów i przedstawia- niu ich za poÊrednictwem sieci internetowej na stronie www. Strona jest ogólnie dost´pna, jej adres: http://olsztyn.csms.com.pl. Na stronie tej prezentowane sà aktualne wartoÊci Êrednich jednogodzinowych st´˝eƒ zanieczyszczeƒ powietrza oraz parame- trów meteorologicznych. Dost´pne sà te˝ szczegó∏owe informacje dotyczàce lokalizacji i charakterystyki poszczególnych stacji oraz przyrzàdów pomiarowych. Na stronie mo˝na spraw- dziç dane archiwalne, porównaç te same parametry na ró˝nych stacjach, a tak˝e uzyskaç dane o dopuszczalnych poziomach st´˝eƒ zanieczyszczeƒ powietrza.

Ryc. 111. Uk∏ad poboru powietrza do pomiarów zanieczyszczeƒ oraz czujniki meteorologiczne

3.3. Centrala systemu i prezentacja wyników

Centrala systemu jest umiejscowiona w siedzibie WIOÂ w Olsztynie. System gromadzenia danych pomiarowych zosta∏ zbudowany na aplikacji CS5. Serwer zbierajàcy dane pomiarowe ∏àczy si´ co godzin´ z ka˝dà ze stacji i pobiera uÊrednione do 1 godziny wszystkie mierzone parametry. Nast´pnie dane sà zapisywane, podlegajà weryfikacji i zostajà archiwizowane. System umo˝liwia zdalnà konfiguracj´ stacji, podglàd aktual- nych parametrów wszystkich przyrzàdów pomiarowych oraz zbieranie dodatkowych informacji dla kontroli jakoÊci badaƒ. Ryc. 112. Strona internetowa http://olsztyn.csms.com.pl

4. OCENA ROCZNA JAKOÂCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE

Pierwszà, wst´pnà ocen´ jakoÊci powietrza przeprowadzono nych instytucji prowadzàcych badania na obszarze wojewódz- w oparciu o dane z roku 2001 (Raport o stanie Êrodowiska wo- twa. Wykorzystano wyniki pomiarów wykonywanych przez: jewództwa warmiƒsko-mazurskiego w roku 2001). Obecnie Wo- • Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne (Monitoring Oczeki- jewódzki Inspektor Ochrony Ârodowiska stosownie do wymo- wanych Efektów i KorzyÊci Zdrowotnych) gów Prawa ochrony Êrodowiska (art. 89) co roku dokonuje oce- • Instytut Ochrony Ârodowiska (Stacja Kompleksowego ny poziomu substancji w powietrzu w ka˝dej strefie, a nast´p- Monitoringu Ârodowiska w Diablej Górze) nie dokonuje klasyfikacji stref. Ocen´ przeprowadza si´ zgod- • Instytut Badawczy LeÊnictwa (Monitoring Lasów) nie z rozporzàdzeniem Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerw- • WIOÂ – pomiary wykonane za pomocà stacji mobilnej, ca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu. pomiary wykonane metodami pasywnymi, pomiary Rocznej oceny jakoÊci powietrza województwa warmiƒsko-ma- z dwóch automatycznych stacji pomiarów ciàg∏ych. zurskiego dokonano z uwzgl´dnieniem dwóch grup kryteriów: W wyniku przeprowadzonej analizy danych, powietrze we 1) ze wzgl´du na ochron´ zdrowia ludzi, oceniajàc poziom wszystkich strefach województwa (powiatach) oceniono jako benzenu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, o∏owiu, klasy A. ozonu, tlenku w´gla, py∏u PM10 (w przypadku obszarów ochrony uzdrowiskowej, uwzgl´dniono bardziej rygory- MATERIA¸Y èRÓD¸OWE

styczne kryteria dla pi´ciu substancji – SO2, NO2, CO, Pb, C6H6); Ocena roczna jakoÊci powietrza. Opracowanie WIOÂ. 2) ze wzgl´du na ochron´ roÊlin, oceniajàc poziom dwu- Olsztyn 2005. tlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. Ocen´ jakoÊci powietrza przeprowadzono pos∏ugujàc si´ programem komputerowym OR v3.0, w oparciu o dane zgromadzone w WIOÂ, uzyskane w ramach prac w∏asnych oraz in-

113 Fot. J. Fot. ¸aêniewski VI. GLEBY WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO W ÂWIETLE BADA¡ OKR¢GOWEJ STACJI CHEMICZNO- -ROLNICZEJ W OLSZTYNIE

W latach 2001–2004 Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rolnicza Badane próbki reprezentowa∏y u˝ytki rolne województwa w Olsztynie na zlecenie producentów rolnych wykona∏a anali- warmiƒsko-mazurskiego o powierzchni 299 879,27 ha (25%). zy 111 787 próbek gleby, okreÊlajàc w nich odczyn, zawartoÊç Ocen´ poziomu zawartoÊci badanych sk∏adników przepro- przyswajalnych form makroelementów (fosforu, potasu, ma- wadzono pos∏ugujàc si´ wartoÊciami granicznymi podanymi gnezu) oraz mikroelementów (boru, manganu, miedzi, ˝elaza, w tabelach 45–54. cynku) w 1345 wytypowanych próbkach.

1. CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO

1.1. Odczyn gleb Ênych i kwaÊnych w stosunku do okresu 1998–2001. Du˝y udzia∏ gleb kwaÊnych i bardzo kwaÊnych jest powa˝nà przy- Odczyn gleb wyra˝any w jednostkach pH, okreÊlany w wycià- czynà s∏abej efektywnoÊci nawo˝enia mineralnego, niskich gach 1 N wodnego roztworu chlorku potasu (pHKCl) lub w wy- plonów roÊlin, nawet tych tolerujàcych zakwaszenie, zwi´kszo- ciàgach wodnych (pHH2O), jest cechà gleby decydujàcà o prze- nego pobrania metali ci´˝kich przez roÊliny, a w konsekwencji biegu wielu procesów w Êrodowisku glebowym. Wywiera du˝y obni˝enia jakoÊci p∏odów rolnych, spadku ˝yznoÊci, itp. Do- wp∏yw na rozwój i zasiedlenie gleb przez mikroorganizmy, zdol- prowadzenie odczynu gleb województwa warmiƒsko-mazur- noÊci sorpcyjne, przyswajalnoÊç sk∏adników pokarmowych, bio- skiego do w∏aÊciwego (pHKCl>5,5) jest wa˝nym zadaniem dost´pnoÊç i fototoksycznoÊç metali ci´˝kich, rozwój roÊlin itp. do rozwiàzania. Optimum pH dla rozwoju wi´kszoÊci roÊlin uprawnych mieÊci si´ w przedziale 6,0–7,0. Odczyn gleb kszta∏tujà czynniki naturalne (∏ugowanie) i antropogeniczne, mi´dzy innymi zanieczysz- 1.2. ZawartoÊç makroelementów w glebach czenie Êrodowiska przyrodniczego zwiàzkami zakwaszajàcymi (zwiàzki siarki i azotu), nawo˝enie mineralne, przy równocze- 1.2.1. Fosfor snym braku lub niskim poziomie zu˝ycia wapna nawozowego. Do oceny odczynu gleb przyj´to pićiostopniowà skal´ wy- èród∏em fosforu glebowego sà zwiàzki fosforowe znajdujàce ra˝onà w jednostkach pH. si´ w skale pierwotnej, z której gleba powsta∏a, oraz rozmaite W tabeli 55 przedstawiono wielkoÊç przebadanych po- materia∏y mineralne i organiczne doprowadzane do gleby. Mi- wierzchni u˝ytków rolnych w poszczególnych powiatach, pro- nera∏em fosforowym znajdujàcym si´ prawie we wszystkich centowy udzia∏ gleb w pićiu klasach kwasowoÊci gleb oraz po- ska∏ach krystalicznych jest apatyt. Cz∏owiek wprowadza trzeby wapnowania (badania z okresu lat 2001–2004). do gleb, w celu u˝yênienia, ró˝ne nawozy fosforowe, rozmaite Gleby bardzo kwaÊne stanowi∏y 22%, a kwaÊne 38% po- materia∏y roÊlinne, np. resztki po˝niwne lub nawozy zielone. wierzchni u˝ytków rolnych w województwie. ¸àcznie gleby bar- Jak z tego wynika, fosfor w glebach wyst´powaç mo˝e zarów- dzo kwaÊne i kwaÊne, a wić wymagajàce wapnowania stanowi- no w formie mineralnej, jak i organicznej. ∏y 60%, gleby lekko kwaÊne, wymagajàce okresowo wapnowa- Dla potrzeb doradztwa rolniczego Okr´gowa Stacja Che- nia tzw. wapnowania zachowawczego – 25%, a o odczynie obo- miczno-Rolnicza w Olsztynie oznacza fosfor przyswajalny dla j´tnym – 13%. Tylko 2% gleb u˝ytków rolnych województwa roÊlin wed∏ug metody Egnera-Riehma. W tabeli 56 przedsta- charakteryzowa∏o si´ odczynem alkalicznym (w poziomie or- wiono procentowy udzia∏ gleb zasobnych w przyswajalny fosfor no-próchniczym). w pićiostopniowej skali w odniesieniu do powiatów (badania Wyniki badaƒ przeprowadzonych przez Okr´gowà Stacj´ z okresu lat 2001–2004). Chemiczno-Rolniczà w Olsztynie wykazujà, ˝e w ostatnich W skali województwa, gleby o bardzo niskiej i niskiej za- czterech latach nieco zwi´kszy∏ si´ udzia∏ gleb bardzo kwa- sobnoÊci przyswajalnego fosforu stanowi∏y 38% u˝ytków rol-

115 nych, Êredniej – 29%, a wysokiej i bardzo wysokiej – 33%. ZawartoÊç przyswajalnego boru przedstawiono w tabeli 57. W ostatnich czterech latach zmniejszy∏ si´ nieco udzia∏ gleb W województwie 90% przebadanych gleb u˝ytków rolnych o bardzo niskiej i niskiej zawartoÊci fosforu (3%). wykazuje niskà zasobnoÊç boru, 9% – Êrednià, a 1% – wysokà.

1.2.2. Potas 1.3.2. Mangan

Potas dostaje si´ do gleb ze ska∏ zawierajàcych minera∏y pota- Mangan wyst´puje prawie we wszystkich ska∏ach magmowych, sowe, podczas procesu wietrzenia. Do najwa˝niejszych mine- podczas gdy osadowe zawierajà na ogó∏ niewielkie jego iloÊci. ra∏ów potasowych stanowiàcych pierwotne êród∏o potasu gle- Znajduje si´ w formie rozmaitych minera∏ów, g∏ównie w posta- bowego nale˝à: ortoklaz, muskowit i biotyt. Stàd zale˝nie ci tlenków, fosforanów, krzemianów i glinokrzemianów. Pod- od stopnia zwietrzenia materia∏u skalnego mo˝na znaleêç po- czas procesu wietrzenia przedostaje si´ do roztworu, skàd zo- tas zarówno w nieroz∏o˝onych ca∏kowicie krzemianach i glino- staje wiàzany przez koloidy glebowe, w których wyst´puje krzemianach potasowych, jak i w czàstkach ilastych stanowià- w formie wymiennej lub niewymiennej. Najwi´ksze iloÊci tego cych koƒcowy produkt ich rozk∏adu. Sà to dwa najwa˝niejsze pierwiastka wykazujà wierzchnie warstwy niektórych r´dzin êród∏a potencjalnego zapasu potasu dla roÊlin. dewoƒskich, niektórych mad oraz gleb powsta∏ych z ∏upków. ZawartoÊç przyswajalnego potasu w skali województwa ob- Najmniej ogólnego manganu posiada∏y wierzchnie warstwy razuje tabela 56. niektórych gleb wytworzonych z piaskowców, piaskowych gleb Gleby o bardzo niskiej i niskiej zasobnoÊci stanowi∏y 29% bielicowych, r´dzin i gleb torfowych stagnowych. Jednym przebadanych u˝ytków rolnych, Êredniej – 39%, a wysokiej z czynników wp∏ywajàcych na przyswajalnoÊç magnezu dla ro- i bardzo wysokiej – 32%. W ostatnich czterech latach zmniej- Êlin jest odczyn gleby. Ze wzrostem pH gleby nast´puje spadek szy∏ si´ udzia∏ gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoÊci pota- iloÊci Mn w roÊlinie. su (o 4%), a powierzchnia gleb bogatych w ten sk∏adnik zwi´k- ZawartoÊç przyswajalnego manganu w skali województwa szy∏a si´ (o 5%). obrazuje tabela 57. Gleby o niskiej zasobnoÊci manganu stanowi∏y 3%, o Êred- 1.2.3. Magnez niej – 92%, a wysokiej – 5% przebadanych u˝ytków rolnych.

Magnez dostaje si´ do gleb ró˝nymi drogami. Jednà z nich jest 1.3.3. Miedê proces wietrzenia minera∏ów zawierajàcych magnez. Do tego rodzaju minera∏ów nale˝à przede wszystkim krzemiany ma- Miedê znajduje si´ w siatce krystalicznej niektórych pierwot- gnezowe, takie jak oliwin, serpentyn, talk, hornblendy, augity, nych minera∏ów skalnych. Podczas wietrzenia dostaje si´ ona biotyty. Obok surowców mineralnych tak˝e resztki organiczne do roztworu glebowego, skàd zostaje albo stràcona w formie dostajàce si´ do gleby oraz próchnica stanowiç mogà êród∏o nierozpuszczalnych soli (siarczki, w´glany, fosforany), albo za- magnezu w glebie. sorbowana przez koloidy obecne w glebie. Ogólna zawartoÊç ZasobnoÊç u˝ytków rolnych w przyswajalny magnez, prze- miedzi w glebie jest du˝a i waha si´ od kilku do kilkudziesi´ciu badanych w latach 2001–2004, przedstawiono w tabeli 56. mg/kg Cu. Zale˝y ona od ró˝nych czynników, mi´dzy innymi U˝ytki rolne o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magne- od rodzaju materia∏u skalnego, z którego gleba powsta∏a. Tak zu stanowi∏y 31% powierzchni przebadanych gleb, o Êredniej np. gleby wytworzone ze ska∏ wylewnych (magmowych) majà – 30%, a wysokiej i bardzo wysokiej – 39%. ZawartoÊç magne- na ogó∏ dostatecznà iloÊç miedzi. Najmniej miedzi zawierajà zu w analizowanym okresie 2001–2004 nie uleg∏a wyraênym gleby zbielicowane i torfowe. Wi´cej mo˝na znaleêç w glebach zmianom, wzgl´dem zawartoÊci stwierdzonej w latach murszowych i glejowych. Z objawami niedoboru miedzi spo- 1998–2001. tkaç si´ mo˝na na glebach piaszczystych, ubogich w minera∏y ilaste, oraz na glebach organicznych, zawierajàcych specyficz- ne substancje próchniczne. 1.3. ZawartoÊç mikroelementów w glebach ZawartoÊç przyswajalnej miedzi w skali województwa obrazuje tabela 57. 1.3.1. Bor Gleby o niskiej zasobnoÊci w miedê stanowi∏y 53% przebadanych u˝ytków, o Êredniej – 45%, a tylko 2% o wysokiej. Praêród∏em boru w glebach sà borokrzemiany i boroglinokrze- miany. Z tych ostatnich najbardziej rozpowszechnione sà tur- 1.3.4. ˚elazo maliny. IloÊç boru w glebie zale˝y w du˝ym stopniu od rodzaju ska∏y macierzystej. Gleby wytworzone ze ska∏ magmowych z re- ˚elazo zajmuje stanowisko poÊrednie mi´dzy makro- i mikro- gu∏y zawierajà znacznie mniejsze iloÊci boru ni˝ gleby powsta∏e pierwiastkami, ∏àczàc w sobie niektóre cechy, zarówno jed- ze ska∏ osadowych, np. wapieni. Szczególnie du˝e iloÊci boru nych, jak i drugich. I tak, gdy podobnie do makropierwiastków, zawierajà ska∏y osadowe morskie w zwiàzku ze znacznà iloÊcià znaleêç je mo˝na w glebie w doÊç du˝ych iloÊciach, natomiast tego pierwiastka w wodzie morskiej. Stàd te˝ gleby m∏ode po- minimalne zapotrzebowanie roÊlin uprawnych na ˝elazo stawia wsta∏e z osadów morskich sà bogate w bor. Najwi´ksze iloÊci je w rz´dzie pierwiastków Êladowych. ˚elazo wyst´puje w gle- boru w glebach polskich znajdowano w torfach niskich, zaÊ bie w formie najrozmaitszych zwiàzków chemicznych. Najcz´- w piaskach brolicowych najmniejsze. Poza typem gleby, czynni- Êciej jest zwiàzane z kwasem krzemowym, fosforowym, siarkà kiem decydujàcym o iloÊci boru dost´pnego dla roÊlin jest od- albo pod postacià tlenków i wodorotlenków, trój- lub dwuwar- czyn gleby. Ze wzrostem pH spada iloÊç boru rozpuszczonego toÊciowe. W przypadku z∏ych stosunków powietrznych i wod- w wodzie. nych w glebach, tworzà si´ warunki sprzyjajàce procesom re-

116 dukcji. Zwiàzki ˝elaza trójwartoÊciowego nadajà glebom bar- nicznà np. na torfowiskach, bowiem próchnica wià˝e silnie w´ ˝ó∏tà, brunatnà lub czerwonà, a zwiàzki ˝elaza dwuwarto- cynk, dajàc z nim pewne kompleksy organocynkowe, trudno Êciowego barw´ jasnoszarà z odcieniem niebieskim lub zielo- dost´pne dla roÊlin. Pod tym wzgl´dem cynk przypomi- nym. na miedê. Pewne iloÊci zapasowego i niezb´dnego dla roÊlin ZawartoÊç przyswajalnego ˝elaza w skali województwa ob- cynku glebowego stale ulegajà uruchamianiu, a poza tym do- razuje tabela 57. prowadzany jest do gleby z niektórymi nawozami mineralnymi Wi´kszoÊç przebadanych u˝ytków rolnych oceniono jako (np. superfosfatem) i naturalnymi, zw∏aszcza (obornikiem). Êredniozasobne – 96%. Gleby o niskiej zasobnoÊci stanowi- ZawartoÊç przyswajalnego cynku w skali wojewódzkiej ob- ∏y 1%, a o wysokiej 3%. razuje tabela 57. Gleby o niskiej zasobnoÊci w cynk stanowi∏y 32% przeba- 1.3.5. Cynk danych u˝ytków, o Êredniej – 58%, a o wysokiej 10%.

W glebie cynk wyst´puje w siatce ró˝nych minera∏ów pierwot- LITERATURA nych, jak w biotycie, augicie i hornblendach. W tej formie jest dla roÊlin trudno dost´pny. Podczas procesów wietrzenia cynk 1. Mieczys∏aw Koter: Chemia rolna. PWN W-wa 1987. dostaje si´ do roztworu, skàd albo zostaje zasorbowany przez 2. Synteza wyników badania gleb w latach 2001–2004. koloidy glebowe pod postacià jonów Zn++ albo stràcony w for- Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Olsztynie, 2004. mie trudno rozpuszczalnych soli np. fosforan cynku. Ârednia 3. Zalecenia nawozowe – cz´Êç I. Wydanie II. IUNG Pu∏awy 1990. zawartoÊç cynku w glebach wahaç si´ mo˝e od 10 do 1000 mg/kg. 4. Polskie Towarzystwo Nawozowe. Nawozy i nawo˝enia 1/2000. W glebach uprawnych znaleêç mo˝na przeci´tnie od 25 do 300 IUNG Pu∏awy 2000. mg/kg. Wyst´powania objawów niedoboru cynku mo˝na spo- 5. Polskie Towarzystwo Nawozowe. Nawozy i nawo˝enie 4/2002. dziewaç si´ szczególnie na glebach zasobnych w materi´ orga- IUNG. Pu∏awy 2002.

Liczby graniczne do wyceny kwasowoÊci, potrzeb wapnowania i zawartoÊci przyswajalnych form makroelementów w glebach*

Tabela 45. Przedzia∏y odczynu gleb oznaczonego w 1 N KCl

Barwa znaków na mapach OkreÊlenie odczynu Zakres pH bràzowa bardzo kwaÊny do 4,5 czerwona kwaÊny 4,6–5,5 ˝ó∏ta lekko kwaÊny 5,6–6,5 niebieska oboj´tny 6,6–7,2 zielona zasadowy od 7,3

Tabela 46. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb mineralnych (gruntów ornych)

Barwa znaków Ocena potrzeb Kategoria agronomiczna gleb – pH w 1 N KCL na mapach wapnowania Bardzo lekkie Lekkie Ârednie Ci´˝kie bràzowa konieczne do 4,0 do 4,5 do 5,0 do 5,5 czerwona potrzebne 4,1–4,5 4,6–5,0 5,1–5,5 5,6–6,0 ˝ó∏ta wskazane 4,6–5,0 5,1–5,5 5,6–6,0 6,1–6,5 niebieska ograniczone 5,1–5,5 5,6–6,0 6,1–6,5 6,6–7,0 zielona zb´dne od 5,6 od 6,1 od 6,6 od 7,1

Tabela 47. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb mineralnych (u˝ytków zielonych) Tabela 48. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb organicznych

Barwa znaków Ocena potrzeb pH gleby oznaczone Barwa znaków Ocena potrzeb pH gleby oznaczone na mapach wapnowania w 1 N KCl na mapach wapnowania w 1 N KCl bràzowa konieczne do 4,5 bràzowa konieczne do 4,0 czerwona potrzebne 4,6–5,0 czerwona potrzebne 4,1–4,5 ˝ó∏ta wskazane 5,1–5,5 ˝ó∏ta wskazane 4,6–5,0 niebieska ograniczone 5,6–6,0 zielona zb´dne od 5,1 zielona zb´dne od 6,1

117 Tabela 49. Ocena zawartoÊci fosforu w glebach mineralnych Tabela 50. Ocena zawartoÊci fosforu w glebach organicznych oznaczonego metodà Egnera-Riehma oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCL

Barwa znaków Ocena zawartoÊci w mg na 100 g gleby Barwa znaków Ocena zawartoÊci w mg na 100 g suchej masy gleby na mapach w przeliczeniu na P2O5 na mapach w przeliczeniu na P2O5 bràzowa bardzo niska do 5,0 bràzowa bardzo niska do 40,0 czerwona niska 5,1–10,0 czerwona niska 41–60,0 ˝ó∏ta Êrednia 10,1–15,0 ˝ó∏ta Êrednia 61–80,0 niebieska wysoka 15,1–20,0 niebieska wysoka 81–120,0 zielona bardzo wysoka od 20,1 zielona bardzo wysoka od 121,0

Tabela 51. Ocena zawartoÊci potasu w glebach mineralnych oznaczonego metodà Egnera-Riehma w przeliczeniu na K2O w mg na 100 g gleby

Barwa znaków Ocena Kategoria agronomiczna gleb na mapach zawartoÊci Bardzo lekkie Lekkie Ârednie Ci´˝kie bràzowa bardzo niska do 2,5 do 5,0 do 7,5 do 10,0 czerwona niska 2,6–7,5 5,1–10,0 7,6–12,5 10,1–15,0 ˝ó∏ta Êrednia 7,6–12,5 10,1–15,0 12,6–20,0 15,1–25,0 niebieska wysoka 12,6–17,5 15,1–20,0 20,1–25,0 25,1–30,0 zielona bardzo wysoka od 17,6 od 20,1 od 25,1 od 30,1

Tabela 52. Ocena zawartoÊci potasu w glebach organicznych oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCL

Barwa znaków Ocena zawartoÊci w mg na 100 g suchej masy gleby na mapach w przeliczeniu na K2O bràzowa bardzo niska do 30,0 czerwona niska 31,0–60,0 ˝ó∏ta Êrednia 61,0–90,0 niebieska wysoka 91,0–120,0 zielona bardzo wysoka od 121,0

Tabela 53. Ocena zawartoÊci magnezu w glebach mineralnych oznaczonego metodà Schachtschabela w przeliczeniu na Mg w mg na 100 g gleby

Barwa znaków Ocena Kategoria agronomiczna gleb na mapach zawartoÊci Bardzo lekkie Lekkie Ârednie Ci´˝kie bràzowa bardzo niska do 1,0 do 2,0 do 3,0 do 4,0 czerwona niska 1,1–2,0 2,1–3,0 3,1–5,0 4,1–6,0 ˝ó∏ta Êrednia 2,1–4,0 3,1–5,0 5,1–7,0 6,1–10,0 niebieska wysoka 4,1–6,0 5,1–7,0 7,1–9,0 10,1–14,0 zielona bardzo wysoka od 6,1 od 7,1 od 9,1 od 14,1

Tabela 54. Ocena zawartoÊci magnezu w glebach organicznych oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCl

Barwa znaków OkreÊlenie zawartoÊci ZawartoÊç Mg na mapach w mg na 100 g gleby bràzowa bardzo niska do 20,0 czerwona niska 21,0–40,0 ˝ó∏ta Êrednia 41,0–80,0 niebieska wysoka 81,0–120,0 zielona bardzo wysoka od 121,0

* IUNG, „Zalecenia nawozowe”, Pu∏awy 1990 IUNG, „Zalecenia nawozowe”, Pu∏awy 1996

118 (udzia∏ procentowy) Gleby wymagajàce wapnowania r 103, poz. 652, 1998 rok (w 1 N KCL) Procentowy Procentowy udzia∏ gleb o odczynie <4,5 4,6–5,5 5,6–6,5 6,6–7,2 >7,2 Bardzo kwaÊne KwaÊne Lekko kwaÊne Oboj´tne Zasadowe Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zb´dne [ha] Przebadana Przebadana powierzchnia Razem województwo 299879,27 22 38 25 13 2 35 19 15 11 20 12 bartoszycki3 braniewski4 dzia∏dowski5 elblàski6 e∏cki7 gi˝ycki 27235,848 i∏awski 21820,309 18968,68 k´trzyƒski lidzbarski 17508,10 23 9054,17 34417,75 31 30 15508,20 25398,60 11224,40 16 41 50 38 6 22 21 13 42 25 27 17 22 32 16 39 33 10 33 44 2 8 23 30 29 31 1 9 24 0 20 43 2 10 20 42 0 5 51 3 5 35 1 3 21 38 0 23 19 31 11 34 31 16 21 46 15 16 17 10 20 20 18 11 21 7 13 13 11 17 18 10 11 16 4 11 19 19 13 16 12 10 28 47 16 15 7 1011 mràgowski12 nidzicki13 nowomiejski14 go∏dapsko-olecki 15 olsztyƒski 16 ostródzki 7769,6117 szczycieƒski 18246,70 23287,33 piski 6420,67 15731,31 26994,43 5 16111,11 10 26 19 4182,07 25 24 26 29 20 39 27 37 34 25 44 31 46 20 32 23 27 30 26 21 10 19 21 12 10 26 4 8 10 5 3 3 12 16 17 1 3 31 20 39 14 3 15 41 19 29 12 16 19 22 15 15 23 16 14 14 15 16 15 15 14 9 15 10 43 14 38 8 6 39 26 18 11 13 35 37 Lp. Powiat* u˝ytków rolnych Tabela 55. Odczyn iTabela potrzeby wapnowania gleb na przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych * podzia∏ administracyjny zgodny z rozporzàdzeniem Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 roku w sprawie utworzenia powiatów Dz. N U.

119 Bardzo Niska Ârednia Wysoka Bardzo Bardzo we) O) Magnez (Mg) 2 Niska Ârednia Wysoka Bardzo Bardzo ) (K Potas 5 O 2 Niska Ârednia Wysoka [ha] niska wysoka niska wysoka niska wysoka Przebadana Fosfor (P powierzchnia u˝ytków rolnych Bardzo Razem województwo 299 879,27 8 30 29 16 17 8 21 39 18 14 11 20 30 20 19 1 bartoszycki2 braniewski3 dzia∏dowski4 elblàski5 e∏cki6 27 235,84 gi˝ycki7 21 820,30 i∏awski8 18 968,68 k´trzyƒski9 7 lidzbarski 17 508,10 14 4 31 9 054,17 34 417,75 41 7 15 508,20 25 398,60 17 32 11 224,40 12 27 7 27 5 32 4 16 35 15 10 35 28 25 25 25 14 37 24 28 8 15 27 22 29 3 24 14 13 23 3 18 24 18 15 12 9 17 10 4 25 33 24 12 13 39 8 38 19 25 5 2 27 26 4 25 27 39 10 25 9 37 23 18 41 19 22 43 8 41 12 45 5 18 8 19 17 26 23 11 21 15 8 20 5 27 10 25 1 12 25 7 29 14 10 27 6 7 8 23 20 20 21 28 13 12 32 18 34 23 19 36 34 7 26 31 26 41 22 17 26 27 22 15 11 30 26 10 mràgowski11 nidzicki12 nowomiejski13 go∏dapsko-olecki14 olsztyƒski15 7 769,61 ostródzki16 18 szczycieƒski 246,70 23 287,3317 64 20,67 piski 4 15 731,31 17 4 4 26 994,43 16 111,11 30 41 8 22 17 5 12 33 4 182,07 23 32 35 23 34 27 16 8 10 27 22 17 24 31 17 30 9 16 17 39 12 21 3 31 17 6 18 8 18 16 16 16 32 4 31 24 34 49 5 15 29 41 18 27 29 20 21 22 12 14 47 18 26 46 12 33 21 9 8 23 8 18 2 26 10 25 13 6 10 3 10 21 10 27 16 19 17 28 38 9 21 27 27 32 31 21 25 7 32 12 23 24 31 29 14 20 20 9 21 19 15 14 17 40 6 8 20 13 Lp. Powiat* Tabela 56. ZasobnoÊç gleb w na przyswajalne makroelementy, przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych (udzia∏y procento * objaÊnienie jak do tab. 55

120 owe) Bor Mangan Miedê ˚elazo Cynk Niska Ârednia Wysoka Niska Ârednia Wysoka Niska Ârednia Wysoka Niska Ârednia Wysoka Niska Ârednia Wysoka Razem województwo 90 9 1 3 92 5 53 45 2 1 96 3 32 58 10 12 bartoszycki3 braniewski4 dzia∏dowski5 elblàski6 e∏cki 907 gi˝ycki 948 i∏awski 1009 k´trzyƒski 10 lidzbarski 73 6 0 100 0 98 23 100 0 74 0 0 95 2 9 4 0 24 0 0 0 5 0 88 0 0 2 77 100 0 0 3 0 0 98 7 23 0 0 99 50 88 2 100 50 91 100 1 99 45 12 0 52 49 2 0 1 34 5 56 39 0 1 58 0 65 61 42 0 100 9 40 0 67 1 39 2 97 0 0 2 93 33 1 0 8 3 0 59 7 0 0 99 2 90 45 100 41 98 17 0 0 96 47 2 0 41 63 2 100 2 12 8 6 38 0 20 0 47 84 30 73 21 100 48 4 56 21 0 5 14 10 mràgowski11 nidzicki12 nowomiejski13 go∏dapsko-Olecki14 olsztyƒski15 95 ostródzki16 100 100 szczycieƒski17 92 piski 5 77 0 0 8 96 100 0 23 0 0 0 100 0 4 1 0 0 0 0 1 0 0 98 4 100 100 0 97 0 1 1 0 94 0 2 0 100 95 54 2 58 20 32 0 20 4 46 42 80 76 67 80 83 69 0 24 0 0 1 17 0 30 6 0 1 0 100 0 0 1 94 0 100 99 0 99 19 1 0 100 0 0 69 0 1 97 35 0 40 13 100 12 16 2 62 60 40 72 0 22 62 37 3 60 0 15 78 22 0 60 0 0 80 3 20 Lp. Powiat* Tabela 57. ZasobnoÊç gleb Tabela w na przyswajalne mikroelementy, przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych (udzia∏y procent * objaÊnienie jak do tab. 55

121 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb kwaÊnych LUBAWSKIE i bardzo kwaÊnych NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 11. Udzia∏ gleb kwaÊnych i bardzo kwaÊnych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego*

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w fosfor NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 12. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci fosforu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego*

122 BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w potas NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 13. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci potasu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego*

BRANIEWO

BARTOSZYCE GO¸DAP W¢GORZEWO

LIDZBARK WARMI¡SKI ELBLÑG K¢TRZYN GI˚YCKO OLECKO

OLSZTYN E¸K MRÑGOWO

OSTRÓDA PISZ I¸AWA

SZCZYTNO NOWE MIASTO Procent gleb o niskiej i bardzo LUBAWSKIE niskiej zasobnoÊci w magnez NIDZICA do 20% 21–40% 41–60% DZIA¸DOWO 61–80% 81–100%

Mapa 14. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magnezu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego*

* podzia∏ administracyjny zgodny z rozporzàdzeniem Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 roku w sprawie utworzenia powiatów Dz. U. Nr 103, poz. 652

123 Pomiary Pomiary emisji gazów na sk∏adowisku odpadów. G∏àb P. Fot. VII. ODPADY

Odpady stanowià êród∏o zanieczyszczenia wszystkich elemen- • ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o obowiàzkach przedsi´- tów Êrodowiska. Dlatego gospodarka nimi powinna byç trakto- biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz wana priorytetowo. o op∏acie produktowej i op∏acie depozytowej (Dz. U. nr 63, Dzia∏ania w ochronie Êrodowiska przed zagro˝eniami poz. 639 z póên. zm.), powodowanymi odpadami polegaç powinny na zapobieganiu • ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy powstawaniu odpadów, redukcji ich iloÊci, powtórnym wyko- – Prawo ochrony Êrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie rzystaniu oraz unieszkodliwieniu w sposób bezpieczny dla niektórych ustaw (Dz. U. nr 100, poz. 1085), zdrowia ludzkiego i Êrodowiska. • ustawa z dnia 13 wrzeÊnia 1996 roku o utrzymaniu czysto- Zagadnienia gospodarki odpadami w polskim prawie regu- Êci i porzàdku w gminach (Dz. U. nr 132, poz. 622 z póên. zm.). lujà nast´pujàce ustawy: W Unii Europejskiej podstaw´ prawnà w zakresie gospo- • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony Êro- darki odpadami stanowià: dowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z póên. zm.), • Dyrektywa Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów (tzw. • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Dyrektywa Ramowa) nr 62, poz. 628 z póên. zm.), • Dyrektywa Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów nie- • ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpa- bezpiecznych. dach opakowaniowych (Dz. U. nr 63, poz. 638),

1. MONITORING GOSPODARKI ODPADAMI NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO

W ramach realizacji Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska Nadzór merytoryczny nad monitoringiem prowadzi Insty- Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Ârodowiska prowadzà tut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Oddzia∏ monitoring gospodarki odpadami. Zamiejscowy Centrum Gospodarki Odpadami w Katowicach. Pozyskiwanie danych niezb´dnych do oceny gospodarki W roku 2004 w województwie warmiƒsko-mazurskim mo- odpadami odbywa si´ na podstawie ustawy Prawo ochrony Êro- nitoringiem obj´to wszystkie odpady powstajàce w wyniku dowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz. 627, dzia∏alnoÊci gospodarczej, wytworzone przez 297 podmiotów z póên. zm.) oraz na podstawie ustawy o odpadach z dnia 27 gospodarczych i jednostek organizacyjnych bran˝ przemys∏u: kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz. 628, z póên. zm.) wraz mi´snego, mleczarskiego, drzewnego i piwowarskiego. Moni- z rozporzàdzeniami wykonawczymi. toringiem obj´to równie˝ wszystkie placówki szpitalne w woje- W województwie warmiƒsko-mazurskim monitoring odpa- wództwie, niektóre lecznice weterynaryjne oraz wi´ksze zak∏a- dów powstajàcych w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospo- dy energetyczne, firmy transportowe i przedsi´biorstwa wodo- darczej realizowany jest przez WIOÂ w Olsztynie i jego Dele- ciàgów i kanalizacji. gatury w Elblàgu i Gi˝ycku. WIOÂ prowadzi równie˝ ewidencj´ sk∏adowisk odpadów Informacje o rodzajach i iloÊciach wytwarzanych odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim oraz instalacji do ter- oraz sposobach post´powania z nimi, uzyskane na podstawie micznego unieszkodliwiania odpadów. Dane gromadzone sà ankiet i uzupe∏niane wynikami z kontroli wydzia∏u inspekcji, w bazach: KARTA SK¸ADOWISK, KARTA SPALARNI. gromadzone sà w wojewódzkiej bazie danych SIGOP-W (Sys- tem Informatyczny Gospodarki Odpadami Przemys∏owymi).

125 2. ODPADY PRZEMYS¸OWE

2.1. Pochodzenie i wytwarzanie odpadów powstajàcych Najwi´kszà iloÊç odpadów w 2004 roku na terenie woje- w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej wództwa wytworzyli nast´pujàcy producenci: • Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanalizacji Sp. z o.o. Wytwarzane na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w Olsztynie – 90 439,5 Mg, odpady pochodzà g∏ównie z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci, • „Alstom Power” Sp. z o.o. w Warszawie, Oddzia∏ w El- z procesów termicznych (g∏ównie ze spalania surowców ener- blàgu – 53 959,5 Mg, g∏ównie odpady z odlewnictwa ˝e- getycznych), z oczyszczalni Êcieków oraz z przetwórstwa drew- laza, rdzenie i formy odlewnicze, odpady z powierzchnio- na, produkcji p∏yt i mebli. wej obróbki metali, Dane o iloÊci odpadów przemys∏owych dotyczà 297 zak∏a- • Okr´gowa Spó∏dzielnia Mleczarska w Gi˝ycku – 48 650,3 Mg, dów uj´tych w wojewódzkiej bazie SIGOP-W. • „Michelin Polska” SA – 47 961,9 Mg, W 2004 roku w województwie warmiƒsko-mazurskim • Masarnia „Matis”, Sp. z o.o. w Ró˝nowie – 45 641,9 Mg, w wyniku prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej powsta- • „Grupa ˚ywiec” SA – Browar w Elblàgu – 42 804,2 Mg, ∏o 864,6 tys. Mg odpadów. • Fabryka „Sklejka-Pisz” SA – 41 145 Mg, W województwie warmiƒsko-mazurskim najwi´cej odpa- • Elblàskie Przedsi´biorstwo Wodociàgów i Kanaliza- dów pochodzàcych z sektora gospodarczego powsta∏o w po- cji Sp. z o.o. w Elblàgu – 27 613,9 Mg, g∏ównie komunal- wiatach: ne osady Êciekowe, • Olsztynie, powiecie grodzkim – 183,9 tys. Mg, • „FS Favorit Furniture Szczytno” Sp. z o.o. – 23 864,8 Mg, • Elblàgu, powiecie grodzkim – 168,5 tys. Mg, • „Swedwood Poland” SA, Oddzia∏ w Lubawie – 22 697 Mg. • i∏awskim – 116,4 tys. Mg, ¸àcznie w zak∏adach tych powsta∏o 51,4% ogólnej iloÊci • gi˝yckim – 58,1 tys. Mg, odpadów przemys∏owych wytworzonych na terenie wojewódz- • ostródzkim – 47,9 tys. Mg. twa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku (wg bazy SIGOP-W). W powiatach tych wytworzono 574,8 tys. Mg, co stanowi∏o Podobnie jak w latach ubieg∏ych dominowa∏y odpady oko∏o 66% wszystkich odpadów przemys∏owych uj´tych w ba- z czterech grup: zie SIGOP-W. • odpady z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci (grupa 02) Najmniej odpadów powsta∏o w powiatach: lidzbarskim, el- – 268,4 tys. Mg (g∏ównie z przemys∏u mleczarskiego, mi´- blàskim, w´gorzewskim i braniewskim. snego, produkcji napojów alkoholowych), Bilans wytworzonych odpadów przemys∏owych w poszcze- • odpady z procesów termicznych (grupa 10) – 219,2 tys. Mg gólnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego (g∏ównie ˝u˝le i popio∏y lotne z elektrowni, elektrocie- w 2004 roku przedstawia tabela 58. p∏owni i kot∏owni, odpady z odlewnictwa ˝elaza),

Tabela 58. Bilans odpadów przemys∏owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego wed∏ug bazy SIGOP-W w 2004 roku (w Mg)

Unieszkodliwione Lp. Powiat Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 1. bartoszycki 18 204,178 7,216 17 433,851 88,660 675,000 2. braniewski 9 207,864 73,670 5 817,781 55,643 3 260,770 3. dzia∏dowski 29 341,044 0,314 23 936,598 5 354,562 50,300 4. elblàski 4 653,805 1 169,873 2 275,534 68,338 1 140,060 5. e∏cki 33 931,621 375,372 29 991,942 2 377,985 1 213,140 6. gi˝ycki 58 064,257 316,474 56 941,080 42,474 823,500 7. go∏dapski 3 591,502 9,076 3 071,172 8,686 512,400 8. i∏awski 116 403,700 7 096,891 106 153,792 1 396,167 1 756,850 9. k´trzyƒski 15 842,604 36,556 15 086,238 22,699 734,300 10. lidzbarski 3 694,999 1,830 3 161,110 52,918 479,140 11. m. Elblàg 168 534,303 27 525,055 139 797,245 653,465 558,538 12. m. Olsztyn 183 956,269 66 482,982 117 481,009 1 190,674 1 379,628 13. mràgowski 21 197,108 2 098,628 16 079,161 3 620,301 198,510 14. nidzicki 11 805,347 1,482 11 526,020 46,941 238,200 15. nowomiejski 16 603,884 0,500 13 052,763 27,021 3 523,600 16. olecki 21 378,813 16,093 21 130,547 23,998 209,232 17. olsztyƒski 16 125,228 26,610 15 615,817 183,315 324,890 18. ostródzki 47 890,266 1 914,694 44 023,755 1 329,886 642,130 19. piski 43 388,510 615,495 42 115,196 80,014 1 174,370 20. szczycieƒski 34 546,953 20,850 34 463,084 126,689 47,700 21. w´gorzewski 6 279,623 41,702 6 158,223 26,167 295,440 SUMA 864 641,877 107 831,365 725 311,918 16 776,603 19 237,698

126 • odpady z oczyszczalni Êcieków (grupa 19) – 202,2 tys. Mg Zgodnie z definicjami ustawowymi: (g∏ównie ustabilizowane osady Êciekowe), • odzysk oznacza wszelkie dzia∏ania, nie stwarzajàce za- • odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i me- gro˝enia dla ˝ycia, zdrowia ludzi lub dla Êrodowiska, pobli (grupa 03) – 128,6 tys. Mg. legajàce na wykorzystaniu odpadów w ca∏oÊci lub w cz´- Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzonych w woje- Êci, lub prowadzàce do odzyskania z odpadów substancji, wództwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku ilustruje ryci- materia∏ów lub energii i ich wykorzystania, okreÊlone na 113. w za∏àczniku do ustawy, • unieszkodliwianie – to poddanie odpadów procesom przekszta∏ceƒ biologicznych, fizycznych lub chemicznych 2.2. Gospodarowanie odpadami okreÊlonych w za∏àczniku do ustawy, w celu doprowadze- nia ich do stanu, który nie stwarza zagro˝enia dla ˝ycia, Pod poj´ciem gospodarowania odpadami rozumie si´ zbiera- zdrowia ludzi lub dla Êrodowiska. nie, transport, odzysk, unieszkodliwianie odpadów, a tak˝e Z ogólnej iloÊci 864,6 tys. Mg wytworzonych odpadów nadzór nad tego rodzaju dzia∏aniami oraz nad miejscami przemys∏owych w województwie warmiƒsko-mazurskim – 725,3 unieszkodliwiania odpadów. tys. Mg zosta∏o poddane odzyskowi, 16,8 tys. Mg – unieszkodli- Podstawowà zasadà gospodarowania odpadami jest zapo- wiono (w sposób inny ni˝ przez sk∏adowanie), 107,8 tys. Mg bieganie ich powstawaniu poprzez dà˝enie do stosowania ni- – zmagazynowano na terenie zak∏adów, 19,2 tys. Mg – uniesz- skoodpadowych technologii produkcji oraz zapewnienia zgod- kodliwiono przez sk∏adowanie. nego z zasadami ochrony Êrodowiska odzysku lub unieszkodli- Sposób post´powania z odpadami przemys∏owymi wed∏ug wienia. grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku w oparciu o baz´ SIGOP-W przedstawia tabela 59.

Tabela 59. Gospodarka odpadami przemys∏owymi wed∏ug grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku w oparciu o baz´ SIGOP-W

Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu Unieszkodliwione Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 02 – odpady z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci 268 457,712 1,110 260 541,714 6 841,027 93,580 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i mebli 128 581,293 585,358 127 902,302 0,850 185,245 04 – odpady z przemys∏u skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 655,600 73,600 975,000 0,000 0,000 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, czyszczenia gazu 6,000 0,000 0,000 6,000 0,000 ziemnego 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 0,305 0,036 0,004 0,271 0,000 produktów przemys∏u chemii nieorganicznej 07 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania 3 550,733 128,656 3 461,701 17,333 0,000 produktów przemys∏u chemii organicznej 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), 624,068 42,300 32,145 571,737 7,220 kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 09 – odpady z przemys∏u fotograficznego i us∏ug fotograficznych 46,849 0,035 24,514 22,485 0,000 10 – odpady z procesów termicznych 219 235,973 4 251,468 218 568,844 0,000 621,300 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materia∏ów i z procesów 71,780 0,000 41,200 30,580 0,000 hydrometalurgii metali nie˝elaznych 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej 7 485,713 64,855 6 383,137 579,121 462,600 obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw 640,966 28,940 286,525 344,100 0,000 (z wy∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 14 – odpady z rozpuszczalników organicznych, ch∏odziw 2,018 0,245 0,714 1,264 0,000 i propelentów (z wy∏àczeniem grup 07 i 08) 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te 8 053,447 164,413 7 702,424 90,808 210,185 w innych grupach 16 – odpady nieuj´te w innych grupach 3 569,841 156,222 3 166,495 346,223 16,090 17 – odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej 15 776,659 364,015 14 968,302 57,317 582,650 (w∏àczajàc gleb´ i ziemi´ z terenów zanieczyszczonych)

127 Tabela 59. Gospodarka odpadami przemys∏owymi wed∏ug grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku w oparciu o baz´ SIGOP-W (cd.)

Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu Unieszkodliwione Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 18 – odpady medyczne 738,756 2,619 0,000 736,406 0,000 19 – odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania 202 219,960 101 964,946 80 775,888 7 096,160 12 648,886 wody pitnej i wody do celów przemys∏owych 20 – odpady komunalne ∏àcznie z frakcjami gromadzonymi 4 924,203 2,546 481,007 34,920 4 409,942 selektywnie Suma 864 641,877 107 831,365 725 311,918 16 776,603 19 237,698

Bilans masowy odpadów nie zamyka si´ w obr´bie jednego ro- wa spalarnia do termicznego unieszkodliwiania odpadów me- ku, poniewa˝ wytwarzane odpady, ze wzgl´dów g∏ównie ekono- dycznych i weterynaryjnych. Jest to pierwsza na terenie woje- micznych, sà wykorzystywane lub unieszkodliwiane w innych latach. wództwa warmiƒsko-mazurskiego instalacja tego typu, funkcjo- W 2004 roku do odzysku skierowano oko∏o 84% odpadów nujàca poza obiektami s∏u˝by zdrowia. Rocznie spalarnia pochodzenia przemys∏owego. unieszkodliwiaç b´dzie oko∏o 300 Mg odpadów a w nag∏ych wy- W najwi´kszych iloÊciach odzyskiwane by∏y odpady z na- padkach iloÊç ta mo˝e byç zwi´kszona do 450 Mg na rok. st´pujàcych grup: Do koƒca roku 2004 spalono jedynie 1,43 Mg odpadów medycz- • popio∏y lotne ze spalania w´gla kamiennego i ˝u˝le, wyko- nych i weterynaryjnych w celu sprawdzenia sprawnoÊci instalacji. rzystane w 99,7% (w budownictwie drogowym, do produk- Zgodnie z art. 7 pkt. 3 ustawy o odpadach, jeÊli odpady nie cji materia∏ów budowlanych, niwelacji terenów i dróg), mog∏y zostaç poddane odzyskowi, to winny zostaç poddane ta- • odpady z przetwórstwa drewna i produkcji mebli, wyko- kim procesom unieszkodliwiania, aby sk∏adowane by∏y wy∏àcz- rzystane w 99,5% (g∏ównie do celów energetycznych nie te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób by∏o i w ogrodnictwie), niemo˝liwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione • odpady organiczne z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci, z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. wykorzystane w 97% (pasze dla zwierzàt, produkcja kom- W 2004 roku iloÊç odpadów przemys∏owych przeznaczo- postu, nawozy), nych do sk∏adowania wynios∏a 19,2 tys. Mg. • odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowa- W województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku funk- niu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania cjonowa∏y trzy sk∏adowiska odpadów przemys∏owych: sk∏ado- wody pitnej i wody do celów przemys∏owych, wykorzysta- wisko w Jagodnie, w∏aÊciciel – Elektrociep∏ownia Elblàg ne prawie w 40%. (w 2004 roku nie z∏o˝ono odpadów), sk∏adowisko SzerokopaÊ, Odpady, których powstaniu nie uda∏o si´ zapobiec lub któ- w∏aÊciciel – Syndyk Masy Upad∏oÊciowej Izolacja SA Nidzica rych nie uda∏o si´ poddaç odzyskowi kierowane sà do unieszko- (w 2004 nie z∏o˝ono odpadów) i powsta∏e w 2004 roku sk∏ado- dliwienia. W 2004 roku procesom unieszkodliwienia poddano wisko odpadów niebezpiecznych w Pó∏wsi (gmina Zalewo, po- ∏àcznie 36 tys. Mg odpadów przemys∏owych w tym 19,2 tys. Mg wiat i∏awski) – nale˝àce do Przedsi´biorstwa Us∏ug Komunal- poprzez sk∏adowanie. nych Sp. z o.o., przeznaczone do sk∏adowania materia∏ów izo- Odpady, które unieszkodliwiono w sposób inny ni˝ sk∏ado- lacyjnych zawierajàcych azbest. W 2004 roku przyj´to wanie to: tu 127,951 Mg odpadów zawierajàcych azbest (wg katalogu od- • odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej, padów klasyfikowane jako 170605). Zgodnie z rozporzàdze- • odpadowa tkanka zwierz´ca i pad∏e zwierz´ta, niem z dnia 27 wrzeÊnia 2001 roku, w sprawie katalogu odpa- • odpady z produkcji, przygotowania i stosowania farb, la- dów (Dz. U. nr 112/2001, poz. 1206), odpady zawierajàce kierów, klejów, azbest klasyfikowane sà jako odpady niebezpieczne z przypisa- • produkty nie odpowiadajàce wymaganiom oraz przeter- nymi nast´pujàcymi kodami: minowane lub nieprzydatne do u˝ytku, 060701* – odpady azbestowe z elektrolizy, • oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw. 061304* – odpady z przetwarzania azbestu, Najcz´Êciej stosowanà metodà unieszkodliwiania odpadów 101181* – odpady zawierajàce azbest (z hutnictwa szk∏a), poza sk∏adowaniem jest metoda termiczna. Na terenie woje- 101309* – odpady zawierajàce azbest z produkcji elemen- wództwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku funkcjonowa∏y tów cementowo-azbestowych, dwie spalarnie odpadów medycznych: Spalarnia Odpadów 150111* – opakowania z metali zawierajàce niebezpieczne, Medycznych w Bartoszycach (przyj´to do unieszkodliwie- porowate elementy wzmocnienia konstrukcyj- nia 155,170 Mg odpadów medycznych) i Spalarnia Odpadów Me- nego (np. azbest) w∏àcznie z pustymi pojemni- dycznych „Olmedica” Sp. z o.o. w Olecku (przyj´to 127,650 Mg). kami ciÊnieniowymi, Do maja 2004 roku utylizacj´ tego rodzaju prowadzi∏ te˝ „Total 160111* – ok∏adziny hamulcowe zawierajàce azbest, Service” PHU w Olsztynie (przyj´to 65,344 Mg). Cz´Êç odpadów 160212* – materia∏y izolacyjne zawierajàce azbest, medycznych unieszkodliwiana jest równie˝ poza województwem. 170605* – materia∏y konstrukcyjne zawierajàce azbest. W paêdzierniku 2004 roku na terenie Zak∏adu Gospodarki (*oznacza odpad niebezpieczny – wg katalogu odpadów) Odpadami Komunalnymi w Olsztynie zosta∏a uruchomiona no-

128 W praktyce najcz´Êciej spotykanymi wyrobami azbestowy- jest ogrodzony, posiada pas zieleni izolacyjnej o szeroko- mi sà p∏yty i rury azbestowo-cementowe. Najwi´ksze zagro˝e- Êci 10 m. Na sk∏adowisku nie ma aparatury kontrolno-pomiaro- nie niosà odpady w postaci py∏u azbestowego uwalniajàcego si´ wej. Przepisy nie zobowiàzujà do prowadzenia monitoringu podczas prac zwiàzanych z ich demonta˝em. Usuwanie odpa- na sk∏adowiskach na których sk∏adowane sà wy∏àcznie odpady dów azbestowych z miejsc ich wyst´powania, jako materia∏ów pochodzàce z budowy, remontów i rozbiórek. Sk∏adowisko po- stwarzajàcych szczególne zagro˝enie dla Êrodowiska, oraz ich siada uregulowany stan formalno-prawny. Zgodnie z zatwier- zabezpieczenie w czasie transportu, podlega odpowiednim wy- dzonà instrukcjà eksploatacji odpady o kodach 170601 i 170605 maganiom (sprawy te regulujà odpowiednie rozporzàdzenia). powinny byç sk∏adowane warstwami o gruboÊci oko∏o 2 m, na- Odpady zawierajàce azbest nie mogà byç poddawane odzy- st´pnie przesypywane warstwà ziemi, piasku o gruboÊci oko- skowi. Nale˝y je umieszczaç wy∏àcznie na sk∏adowiskach odpa- ∏o 0,4 m. Sk∏adowanie powinno zakoƒczyç si´ na poziomie 2 m dów niebezpiecznych lub na wydzielonych kwaterach sk∏ado- poni˝ej poziomu terenu otoczenia, a nast´pnie wype∏nione wisk odpadów komunalnych. gruntem do poziomu terenu zgodnie z rozporzàdzeniem MÂ Sk∏adowisko odpadów niebezpiecznych w Pó∏wsi (pierwsze z dnia 24.03.2003 roku w sprawie szczegó∏owych wymagaƒ doty- tego typu sk∏adowisko w województwie) o pojemnoÊci 22 000 czàcych lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni´cia, jakim po- m3, zajmuje powierzchni´ 15 368 m2. Posiada ono uszczelnione winny odpowiadaç poszczególne typy sk∏adowisk odpadów. dno (geomembrana – folia o gruboÊci 0,6 mm, 40 cm warstwa Na zrekultywowanym w 2003 roku sk∏adowisku „Stomilu piasku, 10 cm warstwa humusu), na dnie kwatery u∏o˝ony jest Olsztyn” SA (obecnie „Michelin Polska” SA) w Gutkowie pro- drena˝, który zbiera odcieki do zbiornika, które nast´pnie kie- wadzony jest monitoring wód podziemnych i konserwacja za- rowane sà do oczyszczalni Êcieków w Pó∏wsi. Teren sk∏adowiska budowy biologicznej.

3. ODPADY NIEBEZPIECZNE

WÊród odpadów przemys∏owych specyficznà grup´ stanowià Powiatami, na terenie których wytworzono najwi´ksze ilo- odpady niebezpieczne, z którymi post´powanie, ze wzgl´du Êci odpadów niebezpiecznych by∏y: na charakter i poziom zagro˝enia wymaga stosowania specjal- • olsztyƒski grodzki – 1 088,502 Mg, nych procedur i szczególnej kontroli. • i∏awski – 607,828 Mg , Ogólne zasady post´powania z odpadami niebezpiecznymi • elblàski grodzki – 421,631 Mg, w prawodawstwie Unii Europejskiej okreÊla Dyrektywa Ra- • e∏cki – 129,469 Mg. dy 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych. W pra- Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powia- wie polskim gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi regu- tach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku luje ustawa o odpadach i rozporzàdzenia wykonawcze. przedstawiono w tabeli 61. èród∏em powstawania odpadów niebezpiecznych jest dzia- Najwi´ksze iloÊci odpadów niebezpiecznych wytwarzajà: ∏alnoÊç przemys∏owa i us∏ugowa. Ponadto odpady te powstajà • „Michelin Polska” SA w Olsztynie – 675,065 Mg, w gospodarstwach domowych, s∏u˝bie zdrowia i szkolnictwie. • I∏awskie Zak∏ady Naprawy Samochodów SA w I∏awie Rodzaje odpadów niebezpiecznych wyszczególnia za∏àcznik – 516,238 Mg, do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 27 wrzeÊnia 2001 • „Alstom Power” Sp. z o.o. w Elblàgu – 160,467 Mg, roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. nr 112, poz. 1206). • Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie – 125,080 Mg, Wed∏ug danych WIOÂ w 2004 roku na terenie wojewódz- • Wojewódzki Szpital Zespolony w Elblàgu – 82,430 Mg, twa wytworzono 2 895,085 Mg odpadów niebezpiecznych. Sta- • Miejski Szpital Zespolony w Olsztynie – 77,725 Mg, nowi∏y one 0,33% wszystkich odpadów przemys∏owych powsta- • Szpital Powiatowy im. Jana Paw∏a II w Bartoszycach ∏ych w województwie warmiƒsko-mazurskim (SIGOP-W). Od- – 53,196 Mg, pady te pochodzà od 253 wytwórców odpadów, uj´tych w wo- • Zak∏ad Elektrotechniki Motoryzacyjnej w E∏ku – 45,515 Mg, jewódzkiej bazie SIGOP-W. • Szpital Powiatowy im. W∏adys∏awa Biegaƒskiego w I∏a- Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2001–2004 wie – 43,340 Mg, w województwie warmiƒsko-mazurskim (wg bazy SIGOP-W) • „Pro Medica” w E∏ku Sp. z o.o. Mazurskie Centrum przedstawiono w tabeli 60. Zdrowia – 36,823 Mg.

Tabela 60. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2001–2004*

Rok IloÊç odpadów niebezpiecznych 2001 2002 2003 2004 Ogó∏em wytworzonych w Mg 2 419,2 2 651,6 2 282,4 2 895,1 Ogó∏em wytworzonych w % 100 100 100 100 Odzyskanych i unieszkodliwionych w inny sposób ni˝ sk∏adowanie w % 94,7 95,8 97,4 98,8 Sk∏adowanych w % 0,7 1,3 0,3 0,2 Magazynowanych na terenie zak∏adu w % 5,3 4,1 4,6 3,4 * suma wartoÊci procentowych nie jest równa 100, poniewa˝ zagospodarowano tak˝e odpady tymczasowo magazynowane z lat ubieg∏ych

129 Tabela 61. Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku (w Mg)

Unieszkodliwione Lp. Powiat Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 1. bartoszycki 90,928 1,406 6,600 82,921 0,000 2. braniewski 40,611 0,939 0,450 39,222 0,000 3. dzia∏dowski 14,393 0,214 3,887 10,322 0,000 4. elblàski 38,900 0,778 1,545 36,577 0,000 5. e∏cki 129,469 4,352 19,260 112,415 0,000 6. gi˝ycki 43,622 6,137 1,000 38,700 0,000 7. go∏dapski 12,616 3,275 3,818 8,486 0,000 8. i∏awski 607,828 3,115 3,205 601,508 0,000 9. k´trzyƒski 45,909 2,176 24,838 21,178 0,000 10. lidzbarski 43,746 0,030 0,489 43,226 0,000 11. m. Elblàg 421,631 4,818 56,723 360,090 0,000 12. m. Olsztyn 1 088,502 60,718 750,892 320,526 0,000 13. mràgowski 31,385 1,620 19,185 15,842 0,000 14. nidzicki 48,124 0,474 1,000 46,941 0,000 15. nowomiejski 21,151 0,000 0,250 20,901 0,000 16. olecki 26,380 0,982 2,520 23,793 0,000 17. olsztyƒski 29,876 0,610 4,755 25,115 0,000 18. ostródzki 38,028 0,803 13,449 24,375 0,000 19. piski 39,946 1,209 5,519 35,020 0,000 20. szczycieƒski 57,022 3,800 2,653 44,689 6,700 21. w´gorzewski 25,016 1,102 1,561 25,562 0,000 SUMA 2 895,085 98,560 923,600 1 937,408 6,700

Powy˝sze podmioty wytworzy∏y ∏àcznie prawie 63% odpa- • grupa 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw (z wy- dów niebezpiecznych powsta∏ych w województwie (wg bazy SI- ∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) GOP-W). – 640,966 Mg, Wytworzone w 2004 roku odpady niebezpieczne zagospo- • grupa 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i me- darowano w nast´pujàcy sposób: chanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucz- • poddano odzyskowi 923,600 Mg, nych – 608,005 Mg, • unieszkodliwiono w sposób inny ni˝ poprzez sk∏adowa- • grupa 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny nie 1 937,408 Mg, do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne • sk∏adowano 6,700 Mg, nieuj´te w innych grupach – 494,462 Mg. • tymczasowo gromadzono 98,560 Mg. Udzia∏ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloÊci od- Najwi´ksze iloÊci odpadów niebezpiecznych w 2004 roku padów niebezpiecznych ilustruje rycina 114. w województwie wytworzono w grupach: Bilans odpadów niebezpiecznych wg grup odpadów w 2004 • grupa 18 – odpady medyczne – 734,018 Mg, roku w województwie przedstawiono w tabeli 62.

Tabela 62. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów (w Mg) w 2004 roku Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu Unieszkodliwione Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 02 – odpady z rolnictwa i przetwórstwa ˝ywnoÊci 24,000 0,000 0,000 24,000 0,000 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p∏yt i mebli 1,273 0,000 1,123 0,150 0,000 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, czyszczenia gazu ziemnego 6,000 0,000 0,000 6,000 0,000 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemys∏u chemii nieorganicznej 0,301 0,036 0,004 0,267 0,000 07 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemys∏u chemii organicznej 7,740 1,550 0,000 6,190 0,000 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania pow∏ok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 45,655 2,970 6,719 36,244 0,000 09 – odpady z przemys∏u fotograficznego i us∏ug fotograficznych 46,151 0,035 24,012 22,289 0,000 10 – odpady z procesów termicznych 2,100 0,100 2,000 0,000 0,000

130 Tabela 62. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów (w Mg) w 2004 roku (cd.) Odpady [Mg] Kod i nazwa odpadu Unieszkodliwione Wytworzone Magazynowane Odzysk Poza sk∏adowaniem Przez sk∏adowanie 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materia∏ów i z procesów hydrometalurgii metali nie˝elaznych 30,580 0,000 0,000 30,580 0,000 12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych 608,005 1,080 29,810 577,515 0,000 13 – oleje odpadowe i odpady ciek∏ych paliw (z wy∏àczeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 640,966 28,940 286,525 344,100 0,000 14 – odpady z rozpuszczalników organicznych, ch∏odziw i propelentów (z wy∏àczeniem grup 07 i 08) 2,018 0,245 0,714 1,264 0,000 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te w innych grupach 494,462 40,168 425,500 62,331 0,000 16 – odpady nieuj´te w innych grupach 182,484 16,490 140,592 41,680 0,000 17 – odpady z budowy, remontów i demonta˝u obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (w∏àczajàc gleb´ i ziemi´ z terenów zanieczyszczonych) 41,711 3,048 6,600 26,787 6,700 18 – odpady medyczne 734,018 2,597 0,000 731,690 0,000 19 – odpady z instalacji i urzàdzeƒ s∏u˝àcych zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni Êcieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemys∏owych 27,620 1,300 0,000 26,320 0,000

Suma 2 895,085 98,560 923,600 1 937,408 6,700

WÊród odpadów niebezpiecznych wyró˝nia si´ grupy odpa- Województwo warmiƒsko-mazurskie posiada jedno sk∏a- dów, wymagajàce szczególnych zasad post´powania. Sà to mi´- dowisko odpadów niebezpiecznych w Pó∏wsi (opisane w pod- dzy innymi: odpady zawierajàce PCB, oleje odpadowe, azbest, rozdziale 2.2) oraz dwie kwatery przeznaczone do sk∏adowania substancje zubo˝ajàce warstw´ ozonowà, pestycydy, zu˝yte tego rodzaju odpadów, zlokalizowane na sk∏adowiskach odpa- urzàdzenia elektryczne i elektroniczne, odpady medyczne i we- dów komunalnych w Elblàgu i I∏awie (kwatery do rotacyjnego terynaryjne. gromadzenia odpadów niebezpiecznych) oraz kwater´ tymcza- Szczególne zasady gospodarowania tymi odpadami zosta∏y sowego gromadzenia w Braniewie. Kwatera na sk∏adowisku okreÊlone w rozdziale 5 ustawy o odpadach. w Elblàgu przyj´∏a w 2004 roku 44,376 Mg odpadów niebez- Odpady niebezpieczne, które nie zosta∏y poddane odzy- piecznych. By∏y to: odpady zawierajàce azbest, oleje silnikowe, skowi ani unieszkodliwieniu w inny sposób ni˝ przez sk∏adowa- sorbenty, farby, Êwietlówki, lampy wy∏adowcze, przetermino- nie, umieszcza si´ na sk∏adowiskach odpadów niebezpiecznych wane chemikalia i leki, baterie, akumulatory, sprz´t elektrycz- lub w specjalnych kwaterach, wydzielonych na sk∏adowiskach ny i elektroniczny. W kwaterach w Braniewie i I∏awie nie przy- odpadów komunalnych. j´to w omawianym roku odpadów niebezpiecznych.

4. REALIZACJA PROGRAMU LIKWIDACJI MOGILNIKÓW W WOJEWÓDZTWIE WARMI¡SKO-MAZURSKIM

4.1. Wst´p Centralny system rozdzielnictwa oraz niskie ceny Êrodków ochrony roÊlin w latach 1950–1970 spowodowa∏y nadmierne Problem bezu˝ytecznych i przeterminowanych pestycydów nagromadzenie si´ przeterminowanych preparatów. w Polsce wynika z b∏´dnej gospodarki Êrodkami ochrony ro- Wydana przez Central´ Rolniczych Spó∏dzielni „Samopo- Êlin, a szczególnie ich dystrybucji i produkcji. W poprzednim moc Ch∏opska” w Warszawie Instrukcja nr 1/71 z 21 maja 1971 ustroju liczy∏ si´ przede wszystkim tona˝ Êrodków, ich iloÊç roku zaleca∏a budow´ tzw. mogilników do sk∏adowania odpadów i realizacja tzw. planu centralnego, a nie ich jakoÊç, skutecz- pestycydowych (zalecano wykorzystywanie równie˝ bunkrów). noÊç, czy te˝ bezpieczeƒstwo stosowania w Êrodowisku, jak W ten sposób najtaƒsza wówczas metoda sta∏a si´ finalnie i w kontakcie z cz∏owiekiem. najdro˝szà – nie uwzgl´dniono bowiem wydatków na naprawy

131 obiektów (ulegajà erozji, rozszczelniajà si´), wydatków na mo- wp∏ywu sk∏adowisk przeterminowanych Êrodków ochrony ro- nitoring sk∏adowisk, jak równie˝ najwi´kszych wydatków, któ- Êlin (mogilników) na Êrodowisko geologiczne w województwie re ponosimy obecnie – likwidacj´ mogilników. warmiƒsko-mazurskim” (Warszawa 2000), polega na: Mogilniki stanowià jeden z najwa˝niejszych problemów eko- 1. otwarciu zbiorników betonowych, wydobyciu odpadów logicznych w naszym regionie, stwarzajà one zagro˝enie nie tylko wraz z opakowaniami zgromadzonych w mogilnikach dla zdrowia i ˝ycia mieszkaƒców. W pracach badawczych udoku- (983 Mg), mentowano rozprzestrzenianie si´ zanieczyszczeƒ pochodzàcych przepakowaniu do atestowanych pojemników, ze sk∏adowisk z przeterminowanymi pestycydami zarówno przetransportowaniu do miejsca unieszkodliwienia, ich w gruntach, jak i w warstwie wodonoÊnej. Na ska˝enie najbardziej unieszkodliwieniu termicznym w spalarni posiadajàcej nara˝one sà êród∏a wody pitnej, podziemne zbiorniki wodne oraz stosowne zezwolenia (Spalarnia – LOBBE Sp. z o.o. powierzchniowe zbiorniki wodne s∏u˝àce rybactwu i rekreacji, w Dàbrowie Górniczej), stanowiàce najwi´kszy walor przyrodniczy Warmii i Mazur. 2. wydobyciu zbiorników betonowych i ich unieszkodliwie- Zarzàd Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego realizujàc niu (350 Mg), „Strategi´ rozwoju spo∏eczno-gospodarczego województwa wydobyciu i unieszkodliwieniu zanieczyszczonego grun- warmiƒsko-mazurskiego” podjà∏ dzia∏ania majàce na celu li- tu (5400 Mg), kwidacj´ mogilników na terenie województwa. Realizacja tego 3. rekultywacji Êrodowiska gruntowo-wodnego po usuni´- zadania przyczyni si´ do spe∏nienia wymogów Konwencji ciu odpadów niebezpiecznych z mogilników (50 000 m2). Sztokholmskiej, dotyczàcej trwa∏ych zanieczyszczeƒ organicz- W roku 2003 zosta∏o przeprowadzone post´powanie nych oraz celów okreÊlonych w „Planie gospodarki odpadami o udzieleniu zamówienia publicznego w trybie przetargu dla województwa warmiƒsko-mazurskiego na lata 2003–2006 nieograniczonego, w wyniku którego wy∏oniono wykonawc´ z uwzgl´dnieniem perspektywy na lata 2007–2010”. zadania. W dniu 10.01.2004 roku zosta∏a zawarta umowa z Fir- mà Hydrogeotechnika Sp. z o.o. z siedzibà w Kielcach na kwo- t´ 5 238 014,00 z∏. W trakcie wykonywania zamówienia okaza- 4.2. Realizacja zadania ∏o si´, ˝e iloÊci pestycydów, gruzu, ska˝onej ziemi zdecydowa- nie przekraczajà szacowane iloÊci podane w S.I.W.Z., co wp∏y- Przygotowanie Programu, finansowanie wa na znaczne przekroczenie kosztów zadania. Zarzàd Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego wystàpi∏ Zosta∏ opracowany program, w którym zaplanowano komplek- z wnioskiem do Urz´du Zamówieƒ Publicznych o zgod´ sowe rozwiàzanie problemu mogilników w ca∏ym województwie. na zwi´kszenie zamówienia publicznego z wolnej r´ki Wojewódzki program likwidacji przeterminowanych Êrod- na przedmiotowe zadanie o 20% (kwota w wysoko- ków ochrony roÊlin zak∏ada∏ likwidacj´ 16 mogilników oraz 14 Êci 1 047 602,00 z∏). Wniosek zosta∏ rozpatrzony pozytywnie. magazynów, w których szacunkowo zdeponowanych by∏o oko- ¸àcznie kwota na realizacj´ zadania wynosi 6 285 616,00 z∏. ∏o 983 Mg przeterminowanych Êrodków ochrony roÊlin (tab. 63). Powy˝sza umowa finansowana jest z nast´pujàcych êróde∏: Proces likwidacji mogilników zgodnie z przygotowanà Spe- • NFOÂiGW w Warszawie – 50%, cyfikacjà Istotnych Warunków Zamówienia, która zosta∏a • Fundacja EkoFundusz w Warszawie – 30%, oparta o opracowanie inwentaryzacyjne (Przeglàd ekologicz- • WFOÂiGW w Olsztynie, Bud˝et Województwa, Samo- ny) Paƒstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie rzàdy gminne i powiatowe oraz RDLP w Olsztynie pod kierunkiem dr. Stanis∏awa Wo∏okowicza pt. „Badania i ANR w Olsztynie – 20%.

Tabela 63. Mogilniki w województwie warmiƒsko-mazurskim wed∏ug inwentaryzacji PIG w Warszawie

IloÊç komór z kr´gów betonowych IloÊç pestycydów, chemikaliów (olejów) Lp. MiejscowoÊç, gmina, powiat wraz z opakowaniami, szacunek [szt.] [Mg] 1. Kamiennik Wielki, gm. Milejewo, pow. Elblàg 2 stare, 1 nowy 57,00 2. Czerwonka, gm. Biskupiec, pow. Olsztyn 30 31,60 3. Lipowa Góra, gm. Szczytno, pow. Szczytno 24 100,00 4. Kotkowo, gm. ¸ukta, pow. Ostróda 33 70,00 5. Rywociny, gm. Dzia∏dowo, pow. Dzia∏dowo 134 160,00 6. W´gajty, gm. Jonkowo, pow. Olsztyn 23 56,00 7. Woz∏awki, gm. Bisztynek, pow. Bartoszyce 7 15,40 8. Babi´ta, gm. Piecki, pow. Mràgowo 1 31,48 9. Cierzpi´ty, gm. Piecki, pow. Mràgowo 26 75,00 10. Kobiela, gm. Kiwity, pow. Lidzbark Warmiƒski 16 21,60 11. Siniec, gm. Srokowo, pow. K´trzyn 11 28,30 12. Ró˝yna, gm. S´popol, pow. Bartoszyce 1 14,00 13. Warlity Wielkie, gm. Ostróda , pow. Ostróda 9 20,00 14. Konopki Wielkie, gm. Mi∏ki, pow. Gi˝ycko 5 studni, 2 bunkry 189,50 15. Matyski, gm. W´gorzewo, pow.Gi˝ycko 35 57,70 16. Nowe Guty, gm. Orzysz, pow. Pisz 20 35,50 17. Magazyny 19 19,00 Razem 983,00

132 Prace likwidacyjne (paêdziernik 2004 – czerwiec 2005) Mogilnik w Ró˝ynie, gm. S´popol, pow. Bartoszyce Wed∏ug specyfikacji mogilnik po∏o˝ony w Ró˝ynie na dzia∏ce Nad- Prace likwidacyjne prowadzone przez firm´ wykonawczà roz- leÊnictwa Bartoszyce winien stanowiç jeden bunkier poniemiecki pocz´∏y si´ 20 paêdziernika 2004 roku, a zakoƒczy∏y 30 czerw- z ∏adunkiem 14 Mg pestycydów – faktycznie na terenie opisywane- ca 2005 roku. Podczas wykonywanych robót stwierdzono istot- go mogilnika zlokalizowano i zlikwidowano pestycydy znajdujàce ne niezgodnoÊci co do iloÊci ska˝onego gruzu po konstrukcjach si´ w dwóch bunkrach poniemieckich w iloÊci 44,96 Mg. betonowych, ska˝onej ziemi, jak i samych przeterminowanych Mogilnik w Konopkach Wielkich gm. Mi∏ki, pow. Gi˝ycko pestycydów, wyszczególnionych w specyfikacji istotnych wa- Mogilnik po∏o˝ony jest w odleg∏oÊci 500 m od jeziora Ublik runków zamówienia. W zwiàzku z powy˝szym w ramach umo- Wielki na wysoczyênie morenowej. wy podstawowej, jak i umowy na zamówienie dodatkowe (20% Wystàpi∏a na tym mogilniku sytuacja wyjàtkowa, poniewa˝ zgod- wartoÊci zamówienia podstawowego), iloÊci wymienione nie z publikacjà Paƒstwowego Instytutu Geologicznego w War- w specyfikacji wystarczy∏y na likwidacj´ dziesi´ciu mogilników szawie, pestycydy w iloÊci 189 Mg zmagazynowane mia∏y byç w 2 z zak∏adanych w programie szesnastu. bunkrach oraz w 5 betonowych studniach. Po wst´pnym rozpo- Zlikwidowane mogilniki wed∏ug wyszczególnienia: znaniu i przeprowadzonych pracach, zlokalizowano 37 studni Mogilnik w Warlitach Wielkich gm. Ostróda, pow. Ostróda wype∏nionych pestycydami w iloÊci 424,24 Mg, pomi´dzy stud- Mogilnik po∏o˝ony w odleg∏oÊci 800 m od jeziora Szelàg Wielki. niami i w najbli˝szym otoczeniu studzien stwierdzono sk∏adowa- W dokumentacji przedwykonawczej wyszczególniono 9 studni nie pestycydów luzem, bez izolacji. Ponadto odkryto punktowe z kr´gów betonowych z ∏adunkiem oko∏o 20 Mg pestycydów, sk∏adowiska (wykopane do∏y) z luzem zdeponowanymi pestycy- natomiast w trakcie prac zlokalizowano 32 studnie. dami, równie˝ bez jakiejkolwiek izolacji. Ziemia w otoczeniu ¸àcznie z silosów wydobyto i wywieziono do spalarni 53,59 Mg studni oraz do∏ów z luzem sk∏adowanymi pestycydami by∏a silnie przeterminowanych Êor. ska˝ona i w znaczny sposób zwi´kszy∏a si´ jej ogólna masa prze- Podczas wydobywania pestycydów z betonowych silosów od- znaczona do unieszkodliwienia. Natomiast bunkry wymienione kryto i wydobyto odpady przeterminowanych Êor z dwóch do- w opracowaniu PIG w Warszawie, to kompletnie zdewastowane ∏ów ziemnych, w których sk∏adowano je bez ˝adnego zabezpie- ruiny i gruzy, w których nigdy nie sk∏adowano pestycydów. czenia. Mogilnik w Nowych Gutach, gm. Orzysz, pow. Pisz Mogilnik w Rywocinach, gm. Dzia∏dowo, pow. Dzia∏dowo Mogilnik usytuowany na terenie leÊnym w odleg∏oÊci oko- Jeden z najwi´kszych mogilników w województwie, ca∏kowicie ∏o 800 m od jeziora Âniardwy. zlikwidowany, teren zrekultywowano. Mogilnik stanowi∏y 134 Wed∏ug opracowania PIG w Warszawie mogilnik powinien silosy z których wydobyto i unieszkodliwiono 229,97 Mg pesty- sk∏adaç si´ z 20 studni z ∏àcznym ∏adunkiem oko∏o 35,50 Mg. cydów (160 Mg wg inwentaryzacji PIG w Warszawie). Natomiast podczas prac odkryto 57 betonowych studzienek Mogilnik w Kotkowie, gm. ¸ukta, pow. Ostróda z których wydobyto 56,14 Mg przeterminowanych pestycydów. Po∏o˝ony w otoczeniu m∏odego lasu, w odleg∏oÊci 1200 m od je- Mogilnik w Woz∏awkach, gm. Bisztynek, pow. Bartoszyce ziora Gil. Usytuowany na wzniesieniu otoczonym polami uprawnymi. W dokumentacji przetargu wyszczególniono 33 studnie z kr´- Najbli˝sza zabudowa mieszkalna znajduje si´ w odleg∏oÊci gów betonowych z ∏adunkiem 70 Mg, natomiast w trakcie prac oko∏o 500 m. Wed∏ug dokumentacji przedwykonawczej, na te- odkryto 44 studnie z ∏adunkiem 81,27 Mg. renie dzia∏ki o powierzchni oko∏o 0,5 ha wykonano 7 studzie- Mogilnik w Cierzpi´tach gm. Piecki, pow. Mràgowo nek z zawartoÊcià 15,4 Mg przeterminowanych pestycydów. Po∏o˝ony w otulinie Mazurskiego Parku Krajobrazowego, W trakcie prac likwidacyjnych wykopano 8 studzienek o g∏´bo- w odleg∏oÊci 1300 m od rezerwatu przyrody – jezioro Mokre. koÊci przekraczajàcej 3,5 m. Przy czterech studniach odkryto Jedyny, w którym odnotowano mniejszà iloÊç pestycydów niewielkie do∏y, w których sk∏adowano pestycydy luzem bez (50,64 Mg) od zak∏adanych 75 Mg. izolacji. ¸àcznie z terenu mogilnika do spalarni wywiezio- Studnie mogilnika jak równie˝ ich dna i pokrywy zachowa∏y no 17,1 Mg przeterminowanych odpadów. bardzo dobry stan szczelnoÊci. Magazyny z przeterminowanymi Êrodkami ochrony roÊlin Mogilnik w Babi´tach gm. Piecki, pow. Mràgowo Z czternastu magazynów wyszczególnionych w S.I.W.Z., pesty- Mogilnik stanowi∏ bunkier poniemiecki, po∏o˝ony na terenie cydy znajdowa∏y si´ tylko w siedmiu, a ∏àczna ich masa wynio- NadleÊnictwa Strza∏owo. s∏a 4,7 Mg. Po otwarciu bunkra ∏àcznie wydobyto, a nast´pnie przetrans- Ogó∏em w ramach programu likwidacji mogilników na tere- portowano do spalarni 12,90 Mg przeterminowanych pestycy- nie województwa warmiƒsko-mazurskiego na dzieƒ 30.06.2005 dów oraz odpadów po opakowaniach. Po oczyszczeniu pod∏óg roku zlikwidowano 1063,56 Mg przeterminowanych pestycy- oraz Êcian wewnàtrz bunkra, pod∏ogi jak i teren w okolicy wej- dów, zdeponowanych w mogilnikach i magazynach (tab. 64). Êcia bunkra zosta∏ pokryty màczkà dolomitowo-wapiennà (sor- bent mineralny). WejÊcie bunkra zosta∏o zamurowane, a nast´pnie przysypane ziemià. Mogilnik w W´gajtach gm. Jonkowo, pow. Olsztyn Po∏o˝ony w dawnym wyrobisku kopalni ˝wiru i piasku. W dokumentacji przetargu wyszczególniono 23 studnie z kr´- gów betonowych z ∏adunkiem 56 Mg, jednak˝e w trakcie prac odkopano 34 studnie, z których wydobyto i unieszkodliwiono w spalarni 88,06 Mg.

133 Tabela. 64. Wykaz zlikwidowanych obiektów na dzieƒ 30.06.2005 roku

Dane po przeprowadzonych Dane wg specyfikacji przetargu Ró˝nica w planowanym wydobyciu pracach likwidacyjnych Lp. Mogilnik IloÊç zbiorników IloÊç pestycydów IloÊç zbiorników IloÊç pestycydów IloÊç zbiorników IloÊç pestycydów betonowych wraz z opakowaniami betonowych wraz z opakowaniami betonowych wraz z opakowaniami [szt.] [Mg] [szt.] [Mg] [szt.] [Mg] 1. Warlity Wielkie, gm. Ostróda 9 20 32 53,59 +23 +33,59 2. Rywociny, gm. Dzia∏dowo - 160 134 229,97 - +69,97 3. Kotkowo, gm. ¸ukta 33 70 44 81,27 +11 +11,27 4. Cierzpi´ty, gm. Piecki 26 75 28 50,64 +2 -24,36 5. W´gajty, gm. Jonkowo 23 56 34 88,05 +11 +32,05 6. Konopki Wielkie, gm. Mi∏ki 5 studni, 2 bunkry 189 37 424,24 +32 +235,24 7. Ró˝yna, gm. S´popol 1 bunkier 14 2 bunkry 44,96 +1 bunkier +30,96 8. Babi´ta, gm. Piecki 1 bunkier 31,5 1 bunkier 12,90 - -18,6 9. Nowe Guty, gm. Orzysz 20 35,50 57 56,14 +37 +20,64 10. Woz∏awki, gm. Bisztynek 7 15,40 8 17 +1 +1,6 11. Magazyny 14 19 7 4,7 - -14,3 Razem 685,4 1063,56 378,16

Tabela 65. Mogilniki pozosta∏e do likwidacji

Dane wg specyfikacji przetargu Lp. Mogilnik IloÊç zbiorników betonowych IloÊç pestycydów wraz z opakowaniami [szt.] [Mg] 1. Siniec, gm. Srokowo 11 28,30 2. Matyski, gm. W´gorzewo 35 57,70 3. Kobiela, gm. Kiwity 16 21,60 4. Kamiennik Wielki, gm. Milejewo 3 57,00 5. Lipowa Góra, gm. Szczytno 24 100,00 6. Czerwonka, gm. Biskupiec 30 31,60 7. Krosno, gm. Orneta * 6 25,00 Razem 321,2

* mogilnik zlokalizowany i rozpoznany w trakcie realizacji programu

Podsumowanie • Powy˝sza sytuacja spowodowa∏a, i˝ realizacja programu likwidacji mogilników w województwie warmiƒsko-mazur- • Zakres rzeczowy wykonanych prac w stosunku do planowa- skim zosta∏a podzielona na dwa etapy. nego na poszczególnych obiektach zosta∏ sumarycznie • W ramach pierwszego etapu, który zakoƒczy∏ si´ w czerw- znacznie przekroczony. cu 2005 roku, zosta∏o ca∏kowicie zlikwidowanych wraz z re- • Z dziesi´ciu obiektów, na których odbywa∏y si´ prace oraz kultywacjà terenu 10 mogilników (tab. 64). z magazynów wywieziono i zutylizowano o 378,16 Mg prze- • W drugim etapie, który b´dzie realizowany w latach terminowanych pestycydów wi´cej ni˝ planowano (przekro- 2005–2006, po nowej procedurze przetargowej, zostanie ca∏- czenie ponad 50%). kowicie zlikwidowanych wraz z rekultywacjà terenu 7 mogil- • Na wszystkich obiektach planowano zutylizowaç 350 Mg kon- ników (tab. 65) z ∏àcznà masà oko∏o 320 Mg przeterminowa- strukcji betonowych, w których zdeponowane by∏y pestycydy, nych pestycydów. Jednak˝e przyjmujàc wskaênik wydobycia a wydobyto ponad 1150 Mg z 10 zlikwidowanych mogilników. na podstawie dotychczasowych prac (1063,46 / 685,4 • Planowano unieszkodliwiç 5400 Mg ska˝onej ziemi = 1,55), ca∏kowita masa mo˝e przekroczyç nawet 500 Mg. na wszystkich mogilnikach, a na 10 obiektach unieszkodliwiono 6385 Mg. • Do likwidacji pozosta∏o w ramach przedmiotowego programu jeszcze szeÊç mogilników, ponadto ju˝ w trakcie realizacji programu zlokalizowano i rozpoznano jeszcze jeden mogilnik w gminie Orneta z szacunkowym ∏adunkiem oko∏o 25 Mg. Ogó∏em ∏àczna masa przeterminowanych pestycydów do likwidacji wed∏ug danych zawartych w S.I.W.Z. wynosi oko∏o. 320 Mg (tab. 65).

134 5. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Przyst´pujàc do Unii Europejskiej, Polska zobowiàza∏a si´ W roku tym na terenie województwa warmiƒsko-mazur- do dotrzymania pewnych standardów, równie˝ w zakresie go- skiego funkcjonowa∏y 74 sk∏adowiska odpadów innych ni˝ nie- spodarki odpadami komunalnymi. Dotyczy to mi´dzy innymi bezpieczne i oboj´tne (zgodnie z ustawà o odpadach sk∏adowi- zamknićia sk∏adowisk nie spe∏niajàcych okreÊlonych w prawie ska odpadów komunalnych nazywane sà sk∏adowiskami inny- wymogów, osiàgnićia wysokich poziomów selektywnego zbie- mi ni˝ niebezpieczne i oboj´tne). Wykaz funkcjonujàcych sk∏a- rania, odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, zu˝yte- dowisk odpadów komunalnych przedstawia tabela 66 a ich roz- go sprz´tu elektrycznego i elektronicznego i innych rodzajów mieszczenie mapa 15. odpadów oraz redukcji iloÊci sk∏adowanych komunalnych od- Najwićej odpadów komunalnych przyj´to w 2004 roku padów ulegajàcych biodegradacji. na sk∏adowiska w: Dane statystyczne dotyczàce gospodarowania odpadami • ¸´gajnach, pow. olsztyƒski – 69 134,0 Mg (2003 r. komunalnymi w Polsce wskazujà na istotne opóênienia w do- – 68 187,0 Mg), chodzeniu do unijnych standardów, co wskazuje na potrzeb´ • Elblàgu – 50 522,4 Mg (2003 r. – 53 278,0 Mg), przebudowy systemu gospodarki odpadami komunalnymi. • Siedliskach, pow. e∏cki – 21 071,6 Mg (2003 r. – 20 304,0 Mg), W dokumencie „Koncepcja systemu gospodarki odpadami ko- • Rudnie, pow. ostródzki – 14 100,0 Mg (2003 r. – 16 600,0 Mg), munalnymi w Polsce” z listopada 2004 roku zawarto wiele pro- • Polskiej Wsi, pow. mràgowski – 13 832,2 Mg (2003 r. pozycji zmian w ustawie o utrzymaniu czystoÊci i porzàdku – 11 960,0 Mg), w gminach. • Linowie, pow. szczycieƒski – 12 657,6 Mg (2003 r. W chwili obecnej prowadzenie gospodarki odpadami ko- – 12 985,6 Mg), munalnymi nale˝y do zadaƒ w∏asnych gminy, zgodnie z ustawà • Wysiece, pow. bartoszycki – 12 470,0 Mg (2003 r. o utrzymaniu czystoÊci i porzàdku w gminach z dnia 13 wrze- – 14 486,4 Mg). Ênia 1996 roku (Dz. U. nr 132, poz. 622 z póên. zm.). Techniczne wyposa˝enie sk∏adowisk odpadów komunal- Nale˝y podkreÊliç, ˝e post´powanie z odpadami komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim: nymi musi odbywaç si´ na podstawie przepisów ustawy o odpa- • uszczelnienie – 61%, dach z 27 kwietnia 2001 roku. • instalacja do zbierania odcieków – 34%, Zgodnie z ustawà o odpadach, zadania te powinny realizo- • instalacja do ujmowania gazu wysypiskowego – 11%, waç gminy na podstawie planów gospodarki odpadami. • waga – 15%, Pod pojćiem odpady komunalne (zgodnie z definicjà za- • kompaktor – 22%, wartà w ustawie o odpadach) rozumie si´ odpady powstajàce • spychacz – 86%, w gospodarstwach domowych, a tak˝e odpady niezawierajàce • brodzik dezynfekcyjny – 43%, odpadów niebezpiecznych pochodzàce od innych wytwórców • pas zieleni – 88%. odpadów, które ze wzgl´du na swój charakter lub sk∏ad sà po- Procent sk∏adowisk komunalnych, na których prowadzony dobne do odpadów powstajàcych w gospodarstwach domowych. by∏ monitoring: Sk∏adowanie jest nadal podstawowym sposobem na uniesz- • wód podziemnych – 46%, kodliwienie odpadów komunalnych zarówno w naszym woje- • wód powierzchniowych – 16%, wództwie, jak te˝ w ca∏ej Polsce. • wód odciekowych – 13,5%, W polskim prawodawstwie problematyk´ sk∏adowania • gazu sk∏adowiskowego – 5%. i sk∏adowisk odpadów obok ustawy o odpadach regulujà nast´- Zarzàdzajàcy sk∏adowiskami zobowiàzani sà mi´dzy inny- pujàce akty wykonawcze: mi do przedstawienia przeglàdu ekologicznego sk∏adowiska, • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 24 mar- uzyskania decyzji zatwierdzajàcej instrukcj´ eksploatacji sk∏a- ca 2003 roku w sprawie szczegó∏owych wymagaƒ dotyczàcych lo- dowiska, uzyskania przez kierownika obiektu Êwiadectwa kwa- kalizacji, budowy, eksploatacji i zamknićia, jakim powinny od- lifikacji, prowadzenia ewidencji odpadów. powiadaç poszczególne typy sk∏adowisk odpadów (Dz. U. nr 61, Na koniec 2004 roku 51% kierowników obiektów posiada- poz. 549), ∏o ustawowo wymagane kwalifikacje, na 92% sk∏adowisk pro- • rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dnia 9 grud- wadzono ewidencj´ przyjmowanych odpadów, a 89% posiada- nia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków ∏o decyzj´ zatwierdzajàcà instrukcj´ eksploatacji. prowadzenia monitoringu sk∏adowisk odpadów (Dz. U. nr 220, Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy poz. 1858), – Prawo ochrony Êrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie • rozporzàdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 paêdzier- niektórych ustaw (Dz. U nr. 100, poz. 1085) zobowiàza∏a organ, nika 2002 roku w sprawie rodzajów odpadów, które mogà byç któremu przed∏o˝ono przeglàd ekologiczny, do wydania decy- sk∏adowane w sposób nieselektywny (Dz. U. nr 191, poz. 1595), zji, okreÊlajàcej termin zamknićia bàdê modernizacji sk∏ado- W Unii Europejskiej zasady sk∏adowania odpadów okreÊla wiska. Zarzàdzajàcy istniejàcym sk∏adowiskiem odpadów jest Dyrektywa Rady 99/31/WE w sprawie sk∏adowania odpadów. obowiàzany do dostosowania jego funkcjonowania do wyma- Wed∏ug danych WIOÂ, uzyskanych od zarzàdzajàcych sk∏a- gaƒ okreÊlonych w przepisach w terminie nie póêniej ni˝ do dowiskami oraz gmin, w 2004 roku na terenie województwa 31 grudnia 2009 roku. Je˝eli po tym dniu istniejàce sk∏adowi- warmiƒsko-mazurskiego powsta∏o oko∏o 321,3 tys. Mg odpa- sko odpadów b´dzie eksploatowane niezgodnie z przepisami, dów komunalnych, a stan nagromadzenia na koniec 2004 roku wojewódzki inspektor ochrony Êrodowiska wyda decyzj´ o jego wyniós∏ oko∏o 7028,3 tys. Mg. zamknićiu.

135 zamkni´cia Sk∏adowisko przewidziane do dostosowania 2005 - - 2005 - - art. 33 ust. 2 pkt 1* art. 33 ust. 2 pkt 2* art. 33 ust. 6* Monitoring podziemne, gaz (badany komponent) wody powierzchniowe, wody powierzchniowe, podziemne, odcieki, gaz [Mg] IloÊç odpadów nagromadzonych [Mg] przyj´ta w 2004 r. IloÊç odpadów 5,34 5 665,7 42 598,8 wody podziemne, odcieki brak decyzji [ha] ca∏kowita sk∏adowiska Powierzchnia Ekologiczny Ekologiczny Zwiàzek Gmin „Dzia∏dowszczyzna” 1. Bartoszyce2. Bisztynek Wysieka4. Bisztynek Frombork5. Lelkowo6. Urzàd Miasta Bartoszyce Pieni´˝no7. Urzàd Gminy i Miasta Bisztynek Wilcz´ta Frombork8. Lelkowo Dzia∏dowo9. ˚ugienie Lidzbark Welski Urzàd Wilcz´taMiasta i Gminy Frombork 11,44 Ciechanówko Zakrzewo 23,04 Urzàd Gminy Lelkowo Urzàd Miasta i Gminy Pieni´˝no Urzàd Gminy Wilcz´ta Urzàd Gminy Lidzbark Welski 1 282,7 12 470,0 3,99 10 408,6 98 067,3 2,25 254,2 0,70 wody podziemne, odcieki 1,23 wody podziemne 345,0 1,16 6 772,5 66,5 2005 898,5 25 762,4 10,2 2005 wody podziemne 6 968,0 898,5 - 4 422,7 brak - wody podziemne, odcieki wody podziemne - brak - brak decyzji - spe∏nia wymogi brak decyzji - - 2005 - 2005 3. Braniewo Braniewo Urzàd Miasta Braniewo 21,00 9 145,2 104 116,8 Lp. Gmina MiejscowoÊç W∏aÊcieciel obiektu 10. Rybno11. Gronowo Elblàskie12. Markusy13. Nowy Dwór Elblàski M∏ynary14. D´bieƒ Urzàd Gminy Gronowo Elblàskie Pas∏´k15. Rychliki Stare Dolno B∏udowo Urzàd Gminy Rybno Robity Urzàd Gminy Markusy 1,50 Barzyna17. E∏k18. Urzàd Miasta i Gminy M∏ynary Prostki19. 415,3 Stare Juchy Urzàd Miasta i Gminy Pas∏´k Urzàd Gminy Rychliki20. Gi˝ycko21. 3 844,8 Siedliska Stare Juchy WiÊniowo KruklankiE∏ckie 5,5822. 5,40 3,00 Mi∏ki23. Urzàd Gminy Prostki Mi∏ki24. Urzàd Gminy Stare Juchy 15,30 Âwidry Ryn25. 565,6 Urzàd Miasta i Gminy E∏k Kruklanki 296,0 220,0 Wydminy brak 5,08 Miechy 4 882,3 5 449,6 Rydzewo 12 001,0 Urzàd Gminy Kruklanki Urzàd Miasta Gi˝ycko 2 259,8 Wydminy Knis 107 257,6 721,7 Urzàd Gminy Mi∏ki 2,74 1,80 25,49 Urzàd Gminy Mi∏ki wody podziemne wody podziemne Urzàd Gminy Wydminy 6 508,9 wody podziemne brak Urzàd Gminy Ryn 21 071,6 225,0 510,8 1,82 10,84 wody powierzchniowe 429 479,2 brak decyzji 5 621,0 5 893,2 wody powierzchniowe, odcieki 10 222,0 435,0 0,30 10,00 3,00 brak decyzji 545 869,3 brak decyzji 10 047,0 - brak decyzji 1,71 899,0 brak brak 600,6 1 805,6 brak decyzji wody brak podziemnedecyzji wody podziemne 1 429,9 1 067,0 39 016,8 3 852,5 - 55 711,0 - - - - brak brak 2005 brak brak 2009 2009 ------2005 2005 - - - - - 2005 2005 2005 2005 16. Elblàg Elblàg Urzàd Miasta Elblàg 10,00 50 522,4 475 309,6 powiat bartoszycki powiat braniewski powiat dzia∏dowski powiat elblàski Elblàg-powiat grodzki powiat e∏cki powiat gi˝ycki Tabela 66. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk Tabela odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku

136 brak decyzji - 2009 - - 2009 - wody podziemne, powierzchniowe, odcieki wody powierzchniowe, podziemne wody powierzchniowe, podziemne 11,10 6 579,5 281 035,2 wody podziemne - - 2005 „Komunalnik” Sp. z o.o. 26. Banie Mazurskie27. Dubeninki28. Banie Mazurskie Dubeninki29. Go∏dap Urzàd Gminy Banie Mazurskie30. Bludzie I∏awa31. ˚ytkiejmy Kisielice32. KoÊmidry Lubawa33. Susz Urzàd Gminy Dubeninki34. Urzàd Gminy Dubeninki 1,70 Zalewo35. I∏awa P∏awty Wielkie Zalewo Urzàd Miasta Go∏dap Samp∏awa36. Urzàd Gminy Kisielice K´trzyn 237,037. Susz Gajdy Korsze Urzàd Miasta I∏awa38. Urzàd Gminy Lubawa Pó∏wieÊ Reszel 1 361,1 1,95 1,58 Ma˝any Urzàd Gminy i Miasta Susz ¸ankiejmy Urzàd Miasta i 40.Gminy Zalewo Urzàd Miasta Zalewo 1,97 Srokowo 47,0 D´bnik/Worp∏awki 28,041. 1,00 K´trzyn Sp. SATER z o.o. Urzàd Gminy Reszel Lidzbark Warmiƒski Urzàd Gminy 42.Korsze brak 1 352,9 Orneta Medyny 11,60 3 391,0 9,40 Srokowo 3 614,043. 724,8 1,00 Miko∏ajki 20,0044. 13 478,5 Mràgowo 3 384,8 4 512,0 Urzàd Miasta Lidzbark Warmiƒski Nowy Dwór Urzàd Gminy Srokowo45. 22 424,1 1,13 1 329,0 Janowiec KoÊcielny 434,046. wody podziemne, odcieki 17,36 - 43 Ze∏wàgi061,5 brak 264 951,0 Janowo Majki47. brak WieÊ Polska 1,50 Urzàd Miasta i Gminy Orneta Koz∏owo 5,48 107 532,948. 336,0 wody podziemne 5 452,1 Nidzica 2 496,3 10,00 2005 Urzàd Miasta 49.w Mràgowie Urzàd Miasta i wody Gminy podziemneMiko∏ajki 2 781,0 Janowo-Glinki 2 236,4 Biskupiec 200950. Urzàd Gminy Janowiec KoÊcielny 415 906,3 336,0 Koz∏owo wody podziemne Kurz´tnik 1 198,6 1,53 Kanigowo - Urzàd 12 Gminy 681,0 Janowo 2005 24 793,3 - 6,40 - brak ¸àkorz 312 349,2 2005 brak (od 01.01.2005 r.) wody podziemne - Urzàd Gminy Koz∏owo Lipowiec 2,71 90,0 2005 Urzàd Miasta w Nidzicy 0,37 10,00 1 475,4 2009 - wody podziemne 2009 Urzàd Gminy Biskupiec 2 673,6 - brak Urzàd Gminy Kurz´tnik 3 359,0 - 13 832,2 69 242,8 2005 245,6 - - 1,38 43 481,0 131 794,3 - uruchomiono w 2004 - - 3 756,4 0,60 4,87 - - wody podziemne, odcieki 151,7 brak - 1,85 - 583,0 4 brak367,8 6,24 brak decyzji 1 054,4 2005 brak - 2 680,7 48 219,9 3 263,5 brak decyzji 2 266,2 2004 - 15 976,3 73 377,0 - brak wody podziemne - brak 2009 brak brak decyzji - brak - 2005 2009 - 2005 2009 - - - 2009 - - - 2009 - - - 39. Reszel Pudwàgi Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej powiat go∏dapski powiat i∏awski powiat k´trzyƒski powiat lidzbarski powiat mràgowski powiat nidzicki powiat nowomiejski

137 zamkni´cia brak prawomocnej decyzji Sk∏adowisko przewidziane do dostosowania - - 2005 art. 33 ust. 2 pkt 1* art. 33 ust. 2 pkt 2* art. 33 ust. 6* Monitoring podziemne, gaz (badany komponent) wody powierzchniowe, wody powierzchniowe, podziemne [Mg] IloÊç odpadów nagromadzonych których ustaw (Dz. nr U. 100, poz. 1085 z póên. zm.) [Mg] przyj´ta w 2004 r. IloÊç odpadów [ha] ca∏kowita sk∏adowiska Powierzchnia Urzàd Gminy Budry 0,36 0,0 313,6 brak - - 2005 Suma 393,15 321 322,1 7 028 324,2 Olszewo W´gorzewskie Gmina MiejscowoÊç W∏aÊcieciel obiektu 51. Kowale Oleckie52. Olecko53. Âwi´tajno Sto˝ne54. Wieliczki Olecko Âwi´tajno Urzàd Gminy Kowale Oleckie56. Niedêwiedzkie Biskupiec57. Dobre Miasto58. Urzàd Gminy Âwi´tajno Urzàd Gminy Wieliczki Urzàd Miasta i Gminy DywityOlecko59. Gietrzwa∏d60. Biskupiec PodleÊna Gietrzwa∏d61. 2,80 Kolno62. Olsztynek Dywity Unieszewo Urzàd Gminy Biskupiec Urzàd Gminy Dobre Miasto Biesal63. 2,75 Moràg 403,664. 1,09 Ostróda Urzàd Gminy Gietrzwa∏d 1,20 Górowo Wilkowo Urzàd Gminy Dywity65. 5 601,0 2 455,8 Orzysz66. Urzàd Gminy Gietrzwa∏d 105,9 Pisz Z∏otna67. 151,8 Rudno Urzàd Miasta Olsztynek Ruciane-Nida Urzàd Gminy Kolno 292 458,0 2,20 5,2768. 2 623,5 Rozogi Góra69. Wólka 952,1 Szczytno 5 636,0 1,70 Urzàd Miasta Moràg brak Kocio∏ Du˝y 4 525,9 Urzàd Gminy Ostróda70. odcieki 1,00 Budry71. 1,31 71 840,6 Budry Rozogi 51 72.415,5 307,6 Urzàd Miasta Urzàd i Urzàd Miasta Gminy Miasta i Piszi Gminy Gminy OrzyszRuciane-Nida Linowo Budry 5,00 brak73. brak Pozezdrze 348,774. 0,75 345,0 W´gorzewo 1 659,0 Dowiaty - wody podziemne 4843,6 Urzàd Gminy Rozogi 2005 Urzàd Miasta Szczytna 1,77 brak 12,00 2 708,3 1 893,3 Popio∏y 18,00 Pozezdrze 185,4 Czerwony Dwór 2,40 50 610,6 2005 Urzàd Gminy Budry 6,30 1 137,0 6 995,4 2005 14 100,0 Urzàd Gminy W´gorzewo 2009 2005 3 359,4 Urzàd Gminy brakPozezdrze - Urzàd Gminy Budry 3 131,6 wody powierzchniowe 5 397,5 105 773,8 180 166,0 75 215,5 brak 2005 brak - 1,70 15 985,7 1,53 - - 63 873,0 - - brak wody podziemne - 2005 12 657,6 3,40 0,80 - 114,2 brak wody podziemne 1,40 - wody podziemne 154 809,8 - - 0,49 - 5 443,8 2 442,4 115,1 - - - 0,0 2005 wody podziemne, odcieki - 2005 31 285,8 brak decyzji 2005 0,0 1 205,2 2005 2009 wody podziemne 2 556,4 2005 - - - 281,6 brak decyzji - - - brak - brak - brak 2005 - - - brak - 2005 - brak decyzji ------2005 2005 2005 55. Barczewo ¸´gajny Urzàd Miasta Olsztyn 11,50 69 134,0 1 996 980,7 powiat olecki powiat olsztyƒski powiat ostródzki powiat piski powiat szczycieƒski powiat w´gorzewski Tabela 66. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk Tabela odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku (cd.) * art. 33 ustawy z dnia 27 o lipca wprowadzeniu 2001 ustawy r. – Prawo ochrony Êrodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie nie

138 Do dostosowania funkcjonowania do wymagaƒ okreÊlonych • 1059,22 Mg (2003 r. – 1024,5 Mg) makulatury, w przepisach zosta∏o zakwalifikowanych 38 sk∏adowisk odpa- • 3,2 Mg (2003 r. – 2,81 Mg) aluminium, dów komunalnych, do wstrzymania dzia∏alnoÊci (najpóêniej • 665,36 Mg (2003 r. – 401,67 Mg) szk∏a, w 2009 roku) – 18. W przypadku 17 nie podj´to jeszcze decyzji. • 9,03 Mg z∏omu. W lipcu 2004 roku wycofano z eksploatacji sk∏adowisko Zak∏ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi przyjà∏ rów- w Gajdach (gm. Zalewo, pow. i∏awski). Odpady z terenu gminy nie˝ odpady niebezpieczne: Zalewo sk∏adowane sà na nowo otwartym sk∏adowisku w Pó∏wsi • 7599 szt. Êwietlówek liniowych, lamp wy∏adowczych (rozpoczćie eksploatacji – lipiec 2004). Od 1 stycznia 2004 i kompaktowych, roku zaprzestano przyjmowania odpadów komunalnych na sk∏a- • 4,688 Mg baterii i akumulatorów, dowisko w Kierwinach (gm. Kiwity, pow. lidzbarski), a 1 grudnia • 1,06 Mg zu˝ytych urzàdzeƒ elektrycznych i elektronicznych. na sk∏adowisko w Unieszewie. Sk∏adowisko w Lelkowie (gm. Ponadto zebrano w 2004 roku – 6,24 Mg odpadów wielko- Lelkowo, pow. braniewski) cz´Êciowo zamkni´te w 2003 roku gabarytowych. posiada decyzj´ na zamknićie do dnia 31.12.2005 roku i rekul- Na terenie Elblàga selektywnà zbiórkà zajmuje si´ Zak∏ad tywacj´ o kierunku rolniczym. W 2004 roku otwarto równie˝ no- Utylizacji Odpadów, który w 2004 roku ustawi∏ na terenie mia- we sk∏adowisko w Ciechanówku (pow. dzia∏dowski). sta 591 pojemników do zbiórki makulatury, tworzyw sztucz- Do zadaƒ gminy zgodnie z ustawà o czystoÊci i porzàdku nych i szk∏a (w 2003 r. – 507 szt.). Odzyskano: w gminie nale˝y równie˝ zorganizowanie selektywnej zbiórki • 247,71 Mg makulatury, odpadów. Informacje na temat wywiàzania si´ z tego obowiàz- • 178,21 Mg tworzyw sztucznych, ku przez gminy na terenie województwa warmiƒsko-mazur- • 249,87 Mg szk∏a. skiego zawiera mapa 15. Poza wymienionymi rodzajami odpadów segregowane sà Selektywnà zbiórkà z terenu Olsztyna zajmuje si´ Zak∏ad równie˝ w specjalnych pojemnikach: puszki aluminiowe po na- Gospodarki Odpadami Komunalnymi, który w 2004 roku usta- pojach (52 pojemniki na terenie miasta), przeterminowane wi∏ na terenie miasta: leki (w aptekach ustawiono 37 pojemników), zu˝yte baterie • 21 pojemników KP-7 do selektywnej zbiórki odpadów (85 szt. w placówkach oÊwiatowych). • 13 klatek do selektywnej zbiórki papieru Ponadto na terenie miasta utworzono dla mieszkaƒców •1241 pojemników do selektywnej zbiórki, w tym: 4 punkty gromadzenia odpadów niebezpiecznych typu komu- – 419 pojemników do selektywnej zbiórki tworzyw nalnego. sztucznych Nadal dobrze funkcjonuje wprowadzona w 2000 roku – 438 pojemników do selektywnej zbiórki papieru „workowa” forma zbiórki odpadów komunalnych, która obej- – 384 pojemniki do selektywnej zbiórki szk∏a opakowa- muje ju˝ w tej chwili 3100 gospodarstw domowych w dziesićiu niowego. dzielnicach Elblàga. W 2004 roku iloÊç w ten sposób odzyska- W 2004 roku odzyskano w ten sposób nast´pujàcà iloÊç su- nych odpadów wynios∏a 282,58 Mg. rowców wtórnych: • 157,46 Mg (2003 r. – 103,78 Mg) tworzyw sztucznych,

6. G¸ÓWNE KIERUNKI DZIA¸A¡ W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI

• Zwi´kszenie odzysku odpadów przemys∏owych, • utworzenie stacji recyklingowo-demonta˝owych, w których • stworzenie systemu zbierania i unieszkodliwiania odpadów wycofane z eksploatacji auta poddawane b´dà profesjonal- niebezpiecznych wysegregowanych z odpadów komunalnej obróbce, nych, • zwi´kszenie poziomu wykorzystania osadów Êciekowych, • podniesienie skutecznoÊci selektywnej zbiórki odpadów komu- • stosowanie technologii ma∏o- i bezodpadowych. nalnych i obj´cie nià wszystkich mieszkaƒców województwa, • maksymalne ograniczenie iloÊci odpadów deponowanych na sk∏adowiskach poprzez budow´ lub modernizacj´ instalacji Podsumowanie do odzysku odpadów, w tym instalacji do kompostowania lub do fermentacji beztlenowej odpadów biodegradowalnych, • Realizujàc program Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, • dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej sk∏adowisk Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie kwalifikujàcych si´ do modernizacji, prowadzi monitoring gospodarki odpadami. W roku 2004 • zamykanie sk∏adowisk nieefektywnych i nie spe∏niajàcych w województwie warmiƒsko-mazurskim monitoringiem ob- wymogów ochrony Êrodowiska, j´to odpady powstajàce w wyniku dzia∏alnoÊci gospodarczej, • rekultywacja nieczynnych sk∏adowisk odpadów, wytworzone przez 297 podmiotów gospodarczych i jednostek • dalsza likwidacja mogilników i rekultywacja terenów po mo- organizacyjnych bran˝ przemys∏u: mi´snego, mleczarskie- gilnikach, go, drzewnego i piwowarskiego oraz wszystkie placówki szpi- • likwidacja starych sk∏adowisk odpadów przemys∏owych i na- talne, niektóre lecznice weterynaryjne, wi´ksze zak∏ady gromadzonych na nich odpadów, energetyczne, firmy transportowe i przedsi´biorstwa wodo- • unieszkodliwienie urzàdzeƒ zawierajàcych PCB, ciàgów i kanalizacji.

139 • W województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku po- kwatery przeznaczone do sk∏adowania tego rodzaju odpa- wsta∏o 864,6 tys. Mg odpadów przemys∏owych (dane WIOÂ dów, zlokalizowane na sk∏adowiskach odpadów komunal- – na podstawie bazy SIGOP-W). Wytwarzane na terenie wo- nych w Elblàgu, I∏awie oraz kwatera tymczasowego groma- jewództwa odpady pochodzà g∏ównie z rolnictwa i przetwór- dzenia w Braniewie. stwa ˝ywnoÊci, z procesów termicznych, z oczyszczalni Êcie- • Zlikwidowano wraz z rekultywacjà terenu 10 mogilników ków oraz z przetwórstwa drewna, produkcji p∏yt i mebli. Êrodków ochrony roÊlin (pierwszy etap). • Z ogólnej iloÊci 864,6 tys. Mg powsta∏ych odpadów przemys∏o- • Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie nadal wych w województwie warmiƒsko-mazurskim – 725,3 tys. Mg bazuje g∏ównie na sk∏adowaniu odpadów na sk∏adowiskach. zosta∏o poddane odzyskowi, 16,8 tys. Mg – unieszkodliwiono W 2004 roku eksploatowano 74 sk∏adowiska, na które z∏o˝o- (w sposób inny ni˝ przez sk∏adowanie), 107,8 tys. Mg – ma- no oko∏o 321,3 tys. Mg odpadów komunalnych. Do dostoso- gazynowano na terenie zak∏adów, 19,2 tys. Mg – unieszkodli- wania funkcjonowania do wymagaƒ okreÊlonych w przepi- wiono przez sk∏adowanie. sach zosta∏o zakwalifikowanych 38 sk∏adowisk odpadów ko- • W 2004 roku na terenie województwa warmiƒsko-mazur- munalnych, do wstrzymania dzia∏alnoÊci (najpóêniej w 2009 skiego 253 jednostki gospodarcze (dane WIOÂ – SIGOP-W) roku) – 18. W przypadku 17 nie podj´to jeszcze decyzji, jed- wytworzy∏y 2 895,085 Mg odpadów niebezpiecznych. Odzy- no sk∏adowisko uznano za spe∏niajàce wymagania ochrony skano i unieszkodliwiono w inny sposób ni˝ sk∏adowa- Êrodowiska okreÊlone przepisami. nie 98,8% odpadów niebezpiecznych. • W wi´kszoÊci gmin nadal nie zosta∏ rozwiàzany problem se- • W województwie znajduje si´ jedno sk∏adowisko odpadów lektywnej zbiórki odpadów. niebezpiecznych (w Pó∏wsi gm. Zalewo, pow. i∏awski), dwie

12 – odpady z kszta∏towania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, rybo∏ówstwa, leÊnictwa, powierzchni metali i tworzyw sztucznych ∏owiectwa oraz przetwórstwa ˝ywnoÊci 13 – oleje i odpady ciek∏ych paliw (z wy∏àczeniem olejów 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji p∏yt i mebli jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) 10 – odpady z procesów termicznych 15 – odpady opakowaniowe, sorbenty, tkaniny do wycierania, 19 – odpady z oczyszczalni Êcieków materia∏y filtracyjne i ubrania ochronne nieuj´te w innych grupach pozosta∏e odpady z innych grup 18 – odpady medyczne pozosta∏e odpady z innych grup

5,3% 14,4% 23,4% 31,0% 21,0%

25,4% 14,9% 22,1% 25,4% 17,1%

Ryc. 113. Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzonych w 2004 roku Ryc. 114. Procentowy udzia∏ poszczególnych grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim wed∏ug bazy SIGOP-W w ogólnej iloÊci wytworzonych odpadów niebezpiecznych (dane WIOÂ)

Likwidacja mogilnika Êrodków ochrony roÊlin w Konopkach Wielkich. Likwidacja mogilnika Êrodków ochrony roÊlin w Konopkach Wielkich. Fot.: materia∏y Urz´du Marsza∏kowskiego w Olsztynie Fot.: materia∏y Urz´du Marsza∏kowskiego w Olsztynie

140 LEGENDA komunalnych przemys∏owych niebezpiecznych mogilniki Ê. o. r. mogilniki odp. przem. mogilniki zlikwidowane gminy prowadzàce selektywnà odpadów zbiórk´ Sk∏adowiska odpadów: 0 5 km Mapa 15. Lokalizacja sk∏adowisk odpadów (czynnych) i mogilników na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku

141 Pomiar emisji Pomiar zanieczyszczeƒ powietrza w Morlinach. G∏àb P. Fot. VIII. DZIA¸ALNOÂå KONTROLNA WIOÂ

Do zakresu dzia∏alnoÊci kontrolnej Wojewódzkiego Inspektoratu • dzia∏dowskiego, Ochrony Ârodowiska w Olsztynie, wynikajàcego z ustawy z dnia 20 • szczycieƒskiego, lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Ârodowiska (Dz. U. Nr 112, • mràgowskiego, poz. 982 z 2002 r., z póêniejszymi zmianami) nale˝y w szczególnoÊci: • k´trzyƒskiego, • kontrola przestrzegania przepisów o ochronie Êrodowi- • ostródzkiego. ska i racjonalnym u˝ytkowaniu zasobów przyrody, Delegatura WIOÂ w Elblàgu kontrolami obejmuje nast´- • kontrola przestrzegania decyzji ustalajàcych warunki pujàce powiaty: u˝ytkowania Êrodowiska, • elblàski grodzki i ziemski, • udzia∏ w post´powaniu dotyczàcym lokalizacji inwestycji, • braniewski, • udzia∏ w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które • bartoszycki, mogà pogorszyç stan Êrodowiska oraz urzàdzeƒ chronià- • lidzbarski, cych Êrodowisko przed zanieczyszczeniem, • i∏awski, • kontrola eksploatacji urzàdzeƒ chroniàcych Êrodowisko • nowomiejski. przed zanieczyszczeniem, Zasi´g dzia∏ania Delegatury WIOÂ w Gi˝ycku obejmuje • podejmowanie decyzji wstrzymujàcych dzia∏alnoÊç prowa- nast´pujàce powiaty: dzonà z naruszeniem wymagaƒ zwiàzanych z ochronà Êrodo- • gi˝ycki, wiska lub naruszeniem warunków korzystania ze Êrodowiska, • go∏dapski, • wspó∏dzia∏anie w zakresie ochrony Êrodowiska z organa- • olecki, mi kontrolnymi, organami Êcigania i wymiaru sprawiedli- • piski, woÊci oraz organami administracji rzàdowej i samorzàdu • e∏cki, terytorialnego, • w´gorzewski. • inicjowanie dzia∏aƒ tworzàcych warunki zapobiegania W sk∏ad Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowi- powa˝nym awariom oraz usuwania ich skutków i przy- ska w Olsztynie wchodzà: wracania Êrodowiska do stanu w∏aÊciwego, • Wydzia∏ Inspekcji, • kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i od- • Wydzia∏ Monitoringu Ârodowiska, padach opakowaniowych, • Laboratorium, • kontrola przestrzegania przepisów o obowiàzkach przed- • Wydzia∏ Bud˝etu i Finansów, si´biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpa- • Wydzia∏ Administracyjno-Techniczny, dami oraz o op∏acie produktowej i op∏acie depozytowej. • samodzielne stanowiska pracy. W sk∏ad Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowi- W sk∏ad Delegatur Wojewódzkiego Inspektoratu wchodzà: ska w Olsztynie wchodzà tak˝e: • Dzia∏y Inspekcji, • Delegatura WIOÂ w Elblàgu, • Dzia∏y Monitoringu Ârodowiska, • Delegatura WIOÂ w Gi˝ycku. • Laboratoria, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie • Dzia∏y Administracyjno-Techniczne, prowadzi swà dzia∏alnoÊç na terenie nast´pujàcych powiatów: • samodzielne stanowiska pracy. • olsztyƒskiego grodzkiego i ziemskiego, • nidzickiego,

1. PODSUMOWANIE DZIA¸ALNOÂCI KONTROLNEJ W 2004 ROKU

W ewidencji zak∏adów kontrolowanych przez Wojewódzki In- W 2004 roku przeprowadzono ogó∏em 707 kontroli spektorat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie znajduje si´ 1480 (tab. 68), w tym: zak∏adów, z których 522 zaplanowano do kontroli w 2004 roku. 157 podstawowych, Skontrolowano 588 podmiotów (tab. 67 i ryc. 115). 428 sprawdzajàcych, 122 interwencyjnych.

143 Tabela 67. Liczba zak∏adów kontrolowanych przez WIOÂ w latach 2003 i 2004

Liczba zak∏adów Liczba zak∏adów Liczba zak∏adów obj´tych kontrolà Liczba zak∏adów obj´tych kontrolà Komórka w ewidencji w 2003 r. w ewidencji w 2004 r. organizacyjna WIOÂ WIOÂ WIOÂ wg stanu na Procent w stosunku wg stanu na Procent w stosunku 31.12.2003 r. Razem do zak∏adów 31.12.2004 r. Razem do zak∏adów w ewidencji w ewidencji Razem 1428 674 47 1480 588 40 Wydzia∏ Inspekcji w Olsztynie 521 289 55 521 290 56 Delegatura w Elblàgu 550 267 49 589 188 32 Delegatura w Gi˝ycku 357 118 33 370 110 30

spektora Ochrony Ârodowiska w listopadzie 2003 roku. W przyj´tych 19 celach kontrolnych tylko „korzystanie Cykl wojewódzki Kontrole na wniosek GIOÂ Cykl kontrolny GIOÂ z wód do celów rybackich” traktuje si´ jako zadanie lokalne, Kontrole planowe Kontrole interwencyjne natomiast pozosta∏e – jako cele g∏ówne. 1. Wype∏nianie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez prowadzàcych instalacje wymagajàce pozwolenia zintegrowanego 8 9 122 27 W ramach realizacji tego celu przeprowadzono 10 kontroli, obejmujàc 7 instalacji wymagajàcych pozwolenia zintegrowanego. W 5 instalacjach stwierdzono naruszenia przepisów. 2. Wype∏nianie wymagaƒ ochrony Êrodowiska przez prowadzàcych instalacje, którzy uzyskujà pozwolenia w zakresie poszczególnych komponentów pod warunkiem podjćia realizacji zadaƒ zapewnia- jàcych nieprzekraczanie standardów jakoÊci Êrodowiska Cel ten by∏ realizowany jako g∏ówny w 38 podmiotach gospodarczych. Nieprawid∏owoÊci stwierdzono w 34 instalacjach. 541 Przeprowadzono w tym zakresie 43 kontrole. Wi´kszoÊç obiek- tów b´dàcych w ewidencji WIOÂ podlega obowiàzkowi posia- Ryc. 115. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2004 roku dania pozwoleƒ sektorowych w zakresie poszczególnych kom- ponentów Êrodowiska. 3. Ochrona zasobów wód, w szczególnoÊci podziemnych, stanowià- Podczas 212 kontroli dokonano pomiarów lub pobrano cych êród∏o zaopatrzenia ludnoÊci w wod´ do picia i potrzeb gospo- próbki do analiz fizykochemicznych. darczych W wyniku przeprowadzonych kontroli podstawowych, spraw- W 2004 roku cel ten nie by∏ realizowany samodzielnie. W wi´k- dzajàcych i interwencyjnych podj´te zosta∏y nast´pujàce dzia∏ania szoÊci zak∏adów przy przeprowadzaniu kontroli w zakresie pokontrolne: wydano 408 zarzàdzeƒ pokontrolnych, 17 wniosków przestrzegania wymagaƒ ochrony Êrodowiska w ró˝nych kom- skierowano do administracji rzàdowej i samorzàdowej z proÊbà ponentach, kontrolowano równie˝ lokalne ujćia wody. Zada- o podjćie stosownych dzia∏aƒ w zwiàzku ze stwierdzonymi w czanie zosta∏o zrealizowane w trakcie 21 kontroli w 20 zak∏adach, sie kontroli nieprawid∏owoÊciami, w tym: 8 do administracji sa- w 11 z nich stwierdzono nieprawid∏owoÊci. morzàdowej i 9 do administracji rzàdowej. 4. Eliminacja odprowadzania do jezior i innych odbiorników nie- Na∏o˝ono 33 mandaty na kwot´ 6650 z∏otych. oczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych Êcieków W stosunku do 92 zak∏adów wszcz´to post´powanie admi- W roku 2004 przeprowadzono 194 kontrole w 172 zak∏adach. nistracyjne w sprawie wymierzenia kar pieni´˝nych za przekro- W 122 obiektach stwierdzono naruszenia wymagaƒ ochrony czenie ustalonych warunków korzystania ze Êrodowiska; ogó- Êrodowiska. Wi´kszoÊç kontrolowanych zak∏adów posiada∏a ∏em wymierzono 173 kary za przekroczenie tych warunków, nowe pozwolenia wodnoprawne, wydane na podstawie Rozpo- z czego: 103 za wprowadzanie do wód lub do ziemi Êcieków rzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 8.07.2004 roku (Dz. U. nieodpowiadajàcych wymaganym warunkom, 59 za przekro- Nr 168) w sprawie warunków, jakie nale˝y spe∏niaç przy wprowa- czenie dopuszczalnej emisji do powietrza oraz 11 za przekro- dzaniu Êcieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji czenie dopuszczalnego poziomu ha∏asu. szczególnie szkodliwych dla Êrodowiska wodnego. Podczas przeprowadzania kontroli w zakresie gospodarki Êciekowej nie pobierano próbek Êcieków do analiz fizykochemicznych – ocen 1.1. Realizacja przyj´tych celów kontrolnych w 2004 roku pracy oczyszczalni dokonywano g∏ównie na podstawie wyników analiz przedstawianych przez kontrolowany zak∏ad. Opracowujàc plan kontroli na rok 2004 kierowano si´ zasada- 5. Przestrzeganie wymagaƒ w zakresie eksploatacji sk∏adowisk od- mi okreÊlonymi w „Instrukcji przeprowadzania kontroli przez padów oraz prawid∏owego post´powania z odpadami przez ich wy- inspektorów Inspekcji Ochrony Ârodowiska” oraz w „Wytycz- twórców nych do planowania dzia∏alnoÊci organów Inspekcji Ochrony Przeprowadzono 110 kontroli w 98 zak∏adach, w 55 przypad- Ârodowiska w 2004 roku”, zatwierdzonych przez G∏ównego In- kach stwierdzono naruszenia wymagaƒ ochrony Êrodowiska.

144

prób do analizy do prób w tym: z pomiarem lub poborem poborem lub pomiarem z tym: w

awarii Liczba Ogó∏em

powa˝nej

wystàpienia przypadków faktycznie ukoƒczy∏y przedsi´wzi´cie ukoƒczy∏y faktycznie

kar Liczba przedsi´wzi´cie ukoƒczyç powinny podmiotów,

z odroczenia

które korzystajà

z mocy prawa mocy z Liczba WIOÂ decyzji z

post´powaƒ

wynikajàcych egzekucyjnych

samorzàdowej Liczba rzàdowej

wniosków

do organów administracji

Kwota w z∏ w Kwota

Liczba Ogó∏em karnych

mandatów

Liczba spraw, w któych orzeczono win´ orzeczono któych w spraw, Liczba

Liczba Ogó∏em

do sàdów wniosków grodzkich Liczba spraw, w których orzeczono win´ orzeczono których w spraw, Liczba

Liczba

Êcigania Ogó∏em wniosków

do organów

Liczba zarzàdzeƒ pokontrolnych zarzàdzeƒ Liczba

Liczba sk∏adowisk odpadów w ewidencji WIOÂ (ogó∏em) WIOÂ ewidencji w odpadów sk∏adowisk Liczba

w tym: skontr. w okresie spraw. okresie w skontr. tym: w Liczba WIOÂ ewidencji w podmiotów

ze Êrodowiska korzystajàcych

kontrole interwencyjne z pomiarem z interwencyjne kontrole

kontrole interwencyjne kontrole

kontrole sprawdzajàce z pomiarem z sprawdzajàce kontrole kontrole sprawdzajàce kontrole

w tym: kontrole podstawowe z pomiarem z podstawowe kontrole

Liczba kontroli

kontrole podstawowe kontrole

do analizy (ogó∏em) analizy do

z pomiarem lub poborem prób prób poborem lub pomiarem z Ogó∏em 707 212 157 11 428 180 122 21 1480 588 83 408 1 - - - 33 6650 9 8 - - 23 12 8 1 Tabela 68. Dzia∏alnoÊç Tabela kontrolna w 2004 roku

145 6. Przestrzeganie wymagaƒ w zakresie post´powania z substancja- Natomiast w stosunku do 16 pozosta∏ych podmiotów podj´to mi stwarzajàcymi szczególne zagro˝enie dla Êrodowiska – PCB stosowne dzia∏ania pokontrolne. Ten cel kontrolny realizowano ju˝ w 2003 roku, ujawniajàc wie- 15. Przestrzeganie przepisów w zakresie gospodarowania niektóry- le zaniedbaƒ i nieprawid∏owoÊci. Kontrole przeprowadzone mi odpadami oraz uiszczania op∏aty produktowej w 2004 roku wykaza∏y, ˝e w wyniku wydanych uprzednio zarzà- W 14 na 19 skontrolowanych obiektów stwierdzono nieprawi- dzeƒ pokontrolnych, posiadacze urzàdzeƒ mogàcych zawieraç d∏owoÊci w zakresie gospodarowania odpadami opakowanio- PCB stopniowo wdro˝yli procedury post´powania w zakresie wymi, a tak˝e naliczania i uiszczania op∏aty produktowej. Po- wykorzystania i przemieszczania PCB. Przeprowadzono 9 kon- wy˝sze kontrole dotyczy∏y g∏ównie dzia∏alnoÊci zwiàzanej z ob- troli w 9 zak∏adach, w 4 z nich stwierdzono nieprawid∏owoÊci. rotem produktami opakowaniowymi. 7. Przestrzeganie wymagaƒ dotyczàcych termicznego przekszta∏ca- 16. Wnoszenie op∏at za gospodarcze korzystanie ze Êrodowiska nia odpadów W trakcie przeprowadzanych kontroli sprawdzano wype∏nia- Skontrolowano 5 zak∏adów, w tym w 3 stwierdzono naruszenia nie przez przedsi´biorców obowiàzku wnoszenia op∏at za go- wymogów ochrony Êrodowiska. spodarcze korzystanie ze Êrodowiska. Skierowano 66 wnio- 8. Przestrzeganie wymagaƒ w zakresie transportu materia∏ów nie- sków do Urz´du Marsza∏kowskiego, informujàcych o niewno- bezpiecznych szeniu op∏at przez zak∏ady. Wzorem lat ubieg∏ych, w roku 2004 wspólnie z Policjà uczest- 17. Ograniczenie ucià˝liwoÊci zak∏adów umieszczonych na listach niczono w dzia∏aniach pod kryptonimem „Niebezpieczne prze- wojewódzkich wozy”. Przeprowadzono ogó∏em 12 akcji, w trakcie których Przeprowadzono 5 kontroli sprawdzajàcych w 3 zak∏adach skontrolowano 47 pojazdów. Kontrole nie wykaza∏y zaniedbaƒ umieszczonych na liÊcie wojewódzkiej. Wykaza∏y one nieprze- w zakresie przestrzegania przepisów ADR, wykrywano nato- strzeganie przepisów w zakresie ochrony Êrodowiska. miast szereg drobnych usterek technicznych pojazdów. 18. Korzystanie z wód do celów rybackich (cel lokalny) 9. Ograniczenie ucià˝liwoÊci zwiàzanych z ponadnormatywnà emi- W ramach realizacji tego celu przeprowadzono kontrol´ w 1 sjà ha∏asu gospodarstwie rybackim, nie stwierdzajàc uchybieƒ. Dla po- W roku 2004 przeprowadzono 33 kontrole w 30 zak∏adach, równania w roku 2003, na skontrolowane 4 obiekty nieprawi- z których w 18 stwierdzono nieprawid∏owoÊci. Pomiarów nat´- d∏owoÊci stwierdzono tylko w jednym. ˝enia ha∏asu dokonywano g∏ównie w obiektach, w których pod- 19. Przestrzeganie zasad post´powania z substancjami zubo˝ajàcy- czas poprzednich kontroli stwierdzano niedotrzymywanie mi warstw´ ozonowà norm ha∏asu. Przeprowadzono kontrole 3 podmiotów gospodarczych, 10. Ograniczenie zanieczyszczeƒ emitowanych do powietrza ze êró- stosujàcych substancje kontrolowane. Mia∏y one na celu de∏ technologicznych oraz energetycznych rozpoczćie tworzenia bazy danych, bowiem brak by∏o rozpo- Przeprowadzono 110 kontroli w 104 zak∏adach. Nieprawid∏o- rzàdzeƒ wykonawczych do ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. woÊci stwierdzono w 74 jednostkach. o substancjach zubo˝ajàcych warstw´ ozonowà (Dz. U. Nr 121 11. Ocena realizacji obowiàzków wynikajàcych z przeciwdzia∏ania poz. 1263). W 2005 roku utworzony zostanie pe∏ny rejestr pod- powa˝nym awariom miotów u˝ywajàcych substancje kontrolowane. Przeprowadzono 72 kontrole w 52 zak∏adach, w tym 4 kontrole zak∏adów o du˝ym ryzyku i 4 kontrole zak∏adów o zwi´kszonym ryzyku. W 39 zak∏adach stwierdzono nieprawid∏owoÊci 1.2. Realizacja cyklów kontrolnych wymagajàce podjćia dzia∏aƒ pokontrolnych. 12. Ograniczenie ucià˝liwoÊci dla Êrodowiska obiektów Wojska W 2004 roku zrealizowano tak˝e 4 ogólnokrajowe cykle kon- Polskiego trolne GIOÂ, przeprowadzajàc 27 kontroli w 21 jednostkach Kontrole obiektów wojskowych w 2004 roku przeprowadzone organizacyjnych. by∏y w 4 jednostkach wojskowych, w 2 stwierdzono nieprawi- Cykl kontrolny GIOÂ w zakresie oceny wype∏niania wymogów d∏owoÊci. ochrony Êrodowiska przez wybrane browary 13. Ocena wype∏niania przez inwestorów wymagaƒ ochrony W ramach tego cyklu kontrolà obj´to wskazane przez GIOÂ Êrodowiska browary, tj. „Elbrewery” SA w Elblàgu (dawniej Elbrewery W 2004 roku przeprowadzono 38 kontroli w zwiàzku z otrzy- Company Ltd Sp. z o. o.), który z dniem 15 listopada zmieni∏ manymi zawiadomieniami o zakoƒczeniu budowy i zamiarze nazw´ na Grupa ˚ywiec SA, i Browary Warmiƒsko-Mazurskie przystàpienia do u˝ytkowania budowanych, rozbudowywanych „Jurand” Sp. z o.o. w Olsztynie. Celem kontroli by∏o dokona- lub modernizowanych obiektów lub instalacji. Wydano 4 decy- nie oceny przestrzegania wymogów ochrony Êrodowiska zje z art. 56 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane i przedstawienie istoty ewentualnych problemów zwiàzanych (Dz. U. Nr 207 z 2003 poz. 2016 z póên. zm.), wyra˝ajàce z wype∏nianiem ww. wymagaƒ. sprzeciw oddaniu do u˝ytku instalacji. Ponadto wydano 4 decy- Cykl kontrolny GIOÂ w zakresie wype∏niania wymogów ochrony zje ustalajàce termin usunićia naruszeƒ ochrony Êrodowiska Êrodowiska przez podmioty uczestniczàce w systemie uiszczania dla instalacji niespe∏niajàcych wymagaƒ ochrony Êrodowiska. op∏aty produktowej 14. Przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opako- Na podstawie wytycznych, WIOÂ w Olsztynie przeprowadzi∏ waniowych kontrole 3 przedsi´biorstw, które podlegajà obowiàzkowi Kontrolà obj´to 24 podmioty podlegajàce obowiàzkom wyni- przestrzegania przepisów ustawy z dnia 11.05.2001 roku o obo- kajàcym z ustawy z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach wiàzkach przedsi´biorców w zakresie gospodarowania niektórymi i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63 poz. 638 z póên. odpadami oraz o op∏acie produktowej i op∏acie depozytowej (Dz. zm.). Tylko 8 spoÊród skontrolowanych zak∏adów w∏aÊciwie U. Nr 63, poz. 639) i samodzielnie realizujà obowiàzki okreÊlo- wywiàzywa∏o si´ z obowiàzków na∏o˝onych powy˝szà ustawà. ne w powy˝szej ustawie. Nie podj´to w stosunku do skontrolo-

146 wanych jednostek, obj´tych obowiàzkiem uiszczenia op∏aty 1.4. Kontrole przeprowadzone na wniosek produktowej, dzia∏aƒ pokontrolnych. o podjćie interwencji Cykl GIOÂ „Ocena oczyszczalni Êcieków komunalnych zlokalizowanych w aglomeracjach o równowa˝nej liczbie mieszkaƒców rów- W 2004 roku wp∏yn´∏o 197 wniosków o podjćie interwencji, nej i powy˝ej 15 000” z czego 55 do Delegatury WIOÂ w Elblàgu, 51 do Delegatury W ramach realizacji tego cyklu przeprowadzono kontrole 11 WIOÂ w Gi˝ycku i 91 do WIOÂ w Olsztynie. W roku 2003 ta- oczyszczalni Êcieków zlokalizowanych w aglomeracjach o rów- kich interwencji by∏o 254. nowa˝nej liczbie mieszkaƒców równej i powy˝ej 15 000. Z ogólnej liczby 197 wniosków o podjćie interwencji 123 Cykl kontrolny GIOÂ dotyczàcy przestrzegania wymagaƒ ochrony (62%) rozpatrzono we w∏asnym zakresie, do za∏atwienia wg Êrodowiska przez wielkoprzemys∏owe fermy tuczu trzody chlewnej kompetencji przekazano 74 wnioski. wymagajàcych uzyskania pozwolenia zintegrowanego Grupy problemowe rozpatrywanych wniosków o podjćie do 31.12.2004 roku interwencji w zestawieniu liczbowym przedstawiajà si´ nast´- Wytypowano i skontrolowano ∏àcznie 5 obiektów tuczu trzody pujàco: chlewnej. Przeprowadzone wiosnà 2004 roku kontrole spraw- • ochrona czystoÊci wód i gospodarka Êciekowa – dzajàce i podstawowe wykaza∏y, ˝e wszystkie obiekty funkcjo- 58 interwencji, nujà bez prawomocnych pozwoleƒ emisyjnych w zakresie • ochrona powietrza – 42 interwencje, wprowadzania zanieczyszczeƒ do powietrza z wylotów wenty- • gospodarka odpadami – 42 interwencje, lacyjnych budynków inwentarskich oraz z otwartych zbiorni- • ochrona przed ha∏asem – 29 interwencji, ków na gnojowic´ i pryzm obornika. • ochrona przyrody (6 interwencji, Cykl wojewódzki „kontrola jednostek p∏ywajàcych” • dzia∏alnoÊç inwestycyjna i eksploatacyjna urzàdzeƒ Wojewódzki cykl kontroli jednostek p∏ywajàcych obejmowa∏ wodnych – 6 interwencji, armatorów prywatnych, prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodar- • sprawy zwiàzane ze stosowaniem prawa górniczego czà w zakresie przewozów pasa˝erskich po Wielkich Jeziorach i geologicznego – 2 interwencje, Mazurskich. Wspólnie z przedstawicielami Urz´du ˚eglugi • sprawy ró˝ne – 12 interwencji. Âródlàdowej w Gi˝ycku przeprowadzono kontrole 8 armato- rów. Stwierdzone naruszenia dotyczy∏y braku umów z jednost- Z przeprowadzonych w 2004 roku kontroli wynika, ˝e sys- kà posiadajàcà uregulowania prawne w tym zakresie na odbiór tematycznie zmniejsza si´ liczba zak∏adów emitujàcych po- odpadów statkowych, zawierajàcych oleje lub smary. Ponadto nadnormatywne iloÊci zanieczyszczeƒ do Êrodowiska. Zmia- skontrolowano dostosowanie wyposa˝enia technicznego jedna ta spowodowana jest z jednej strony coraz wi´kszà Êwiado- nostek do wymogów zawartych w rozporzàdzeniu Ministra In- moÊcià w∏aÊcicieli zak∏adów o konsekwencjach finansowych, frastruktury z dnia 21 maja 2003 roku w sprawie warunków gro- jakie niesie nieprzestrzeganie wymagaƒ ochrony Êrodowiska, madzenia, przechowywania i usuwania odpadów i Êcieków ze z drugiej – bardzo z∏à sytuacjà finansowà zak∏adów produkcyj- statków ˝eglugi Êródlàdowej (Dz. U. Nr 104, poz. 973). Wyda- nych, wymuszajàcà ograniczenia produkcji, rezygnacje z pracy no 6 zarzàdzeƒ pokontrolnych, a w 2 przypadkach skierowano w porze nocnej lub likwidacje zak∏adów. Poprawa nast´puje wnioski do Urz´du ˚eglugi Âródlàdowej w Gi˝ycku o rozwa˝e- równie˝ dzi´ki wyposa˝aniu maszyn i urzàdzeƒ w coraz spraw- nie mo˝liwoÊci cofnićia Êwiadectwa ˝eglugowego z powodu niejsze zabezpieczenia, skuteczniej redukujàce emitowane u˝ytkowania statków bez zbiorników akumulujàcych Êcieki. do Êrodowiska zanieczyszczenia. W zakresie gospodarki Êcie- Urzàd ˚eglugi Âródlàdowej powiadomi∏ o bezzw∏ocznym ure- kowej obserwuje si´ nadal wzrost liczby jednostek, g∏ównie gulowaniu gospodarki Êciekowej na tych jednostkach. w bran˝y komunalnej, które przystàpi∏y do modernizacji bàdê budowy urzàdzeƒ oczyszczajàcych Êcieki w celu redukcji zanie- czyszczeƒ odprowadzanych do Êrodowiska. Wi´kszoÊç kontro- 1.3. Kontrole przeprowadzone na wniosek GIOÂ lowanych obiektów stanowi∏y ma∏e, lokalne oczyszczalnie gminne o niewielkiej przepustowoÊci. Z cyklu kontrolnego W zakresie realizacji Dyrektywy 94/62/WE w sprawie opako- oczyszczalni Êcieków w miastach powy˝ej 10 000 mieszkaƒców waƒ i odpadów opakowaniowych, kontrole wykaza∏y, i˝ do naj- (o RLM wynoszàcej ca 15 000) w zakresie spe∏niania przez nie cz´stszych nieprawid∏owoÊci mo˝na zaliczyç: wymagaƒ rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z dnia 29 listo- • nieterminowe i b∏´dne sporzàdzenie sprawozdaƒ, pada 2002 roku w sprawie warunków, jakie nale˝y spe∏niç • nieterminowe uiszczanie op∏aty, przy wprowadzaniu Êcieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie • przekazywanie odpadów odbiorcy, który nie posiada substancji szczególnie szkodliwych dla Êrodowiska wodnego wy- stosownej decyzji, nika∏o, ˝e du˝e oczyszczalnie Êcieków to obiekty nowoczesne, • brak naliczania op∏aty na niektóre opakowania, a procesy technologiczne w nich prowadzone najcz´Êciej za- • niezgodna z ewidencjà iloÊç opakowaƒ wyeksportowa- pewniajà usuwanie w stopniu wystarczajàcym substancji zanie- nych, czyszczajàcych, w tym tak˝e biogenów. Niektóre wi´ksze ko- • nieosiàgnićie wymaganego poziomu odzysku i recyklingu, munalne oczyszczalnie Êcieków zacz´∏y wykorzystywaç rolni- • brak sprawozdaƒ za 2003 rok do Urz´du Marsza∏kow- czo osady Êciekowe, odst´pujàc tym samym od sk∏adowania ich skiego o masie przywiezionych z zagranicy i masie wywie- na wysypiskach komunalnych. Wzrasta te˝ liczba podmiotów zionych za granic´ opakowaƒ. prowadzàcych ewidencje odpadów z oczyszczalni, zgodnie Do wszystkich skontrolowanych podmiotów wystosowano z obowiàzujàcymi przepisami. Coraz wićej gmin stara si´ po- zarzàdzenia pokontrolne, a w jednym przypadku skierowano zyskaç fundusze unijne na budow´ sieci wodociàgowej i kana- tak˝e pismo informujàce do marsza∏ka. lizacyjnej, z zamiarem skierowania Êcieków do jednej gminnej oczyszczalni.

147 Wymagania stawiane jakoÊci produkcji zmuszajà jednostki st´puje jedna lub wi´cej niebezpiecznych substancji, prowa- organizacyjne do wdra˝ania polityki zarzàdzania jakoÊcià nie dzàce do natychmiastowego powstania zagro˝enia ˝ycia lub tylko od strony technologicznej, ale równie˝ w aspekcie ochro- zdrowia ludzi lub Êrodowiska lub powstania takiego zagro˝enia ny Êrodowiska. Wed∏ug posiadanych przez nas informacji, za- z opóênieniem”. k∏adami na terenie naszego województwa, które wdro˝y∏y sys- WIOÂ prowadzi rejestr zak∏adów posiadajàcych znaczne tem zarzàdzania Êrodowiskowego ISO 14001 sà: iloÊci substancji niebezpiecznych, tj. potencjalnych sprawców • Alstom Power – Flow Systems – Elblàg, awarii. Ogó∏em zarejestrowano 59 zak∏adów, w tym 4 zaliczo- • Alstom Power Sp. z o.o. – Elblàg, ne do zak∏adów o du˝ym ryzyku wystàpienia powa˝nej awarii • ABB Marine Sp. z o.o. – Elblàg, i 5 do zak∏adów o zwi´kszonym ryzyku. • As-Dom SA – Olsztyn, W obszarze województwa warmiƒsko-mazurskiego g∏ówne • Elbrewery Company LTDS – Elblàg, zagro˝enia stwarzajà zak∏ady posiadajàce ∏atwopalne gazy • Philips Lighting Farel Mazury Sp. z o.o. – K´trzyn, skroplone, gaz ziemny, produkty destylacji ropy naftowej oraz • Polnord SA, Zak∏ad Produkcji Elementów Fasadowych niektóre zak∏ady przetwórstwa spo˝ywczego stosujàce amo- – Elblàg, niak w instalacjach ch∏odniczych. • Swedwood Poland SA – Lubawa, W 2004 roku w zakresie powa˝nych awarii skontrolowa- • ZWSE Olsztyn SA – Olsztyn, no 85 jednostek gospodarczych, wydano 49 zarzàdzeƒ pokon- • Gunnebo Baltiv Sp. z o.o. – Orneta, trolnych. • PWiK Olsztyn – Olsztyn, Na wypadek wystàpienia zdarzenia o znamionach powa˝- • 110 Szpital Wojskowy w Elblàgu – Elblàg, nej awarii prowadzone sà ca∏odobowe dy˝ury. Plany dy˝urów • Odlewnia „Elzamech” Sp. z o.o. – Elblàg, przekazywane sà do Departamentu Przeciwdzia∏ania Powa˝- • Stomil-Olsztyn SA, nym Awariom G∏ównego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska • Zak∏ad Elektroniki Motoryzacyjnej Sp. z o.o. w E∏ku, z/s w Gdaƒsku, Centrum Zarzàdzania Kryzysowego Warmiƒ- • Es-System Sp. z o.o. w Wilkasach k. Gi˝ycka, sko-Mazurskiego Urz´du Wojewódzkiego w Olsztynie, Woje- • „Prawda” Sp. z o.o. w Olecku, wódzkiej Komendy Stra˝y Po˝arnej i Powiatowych Komend • Zak∏ady Mi´sne „Mazury” SA w E∏ku. Stra˝y Po˝arnej oraz Starostw. W porównaniu z rokiem 2003 liczba ich wzros∏a o 5. W sprawach zwalczania powa˝nych awarii WIOÂ wspó∏- W trakcie wdra˝ania systemu ISO 14001 sà: „Sery Pas∏´k” Sp. dzia∏a∏ z Paƒstwowà Stra˝à Po˝arnà, organami administracji z o.o. w Pas∏´ku i „Warmia Dairy” Sp. z o.o. w Lidzbarku War- rzàdowej, samorzàdowej, Policjà, Paƒstwowà Inspekcjà Sani- miƒskim. tarnà, Inspekcjà Transportu Drogowego, organami Nadzoru Budowlanego. Stosowane formy wspó∏pracy z ww. instytucjami i jednostkami kontrolnymi polega∏y na: 1.5. Ochrona Êrodowiska przed powa˝nymi awariami • wspólnych kontrolach z Policjà z zakresu „Niebezpieczne przewozy”, Dzia∏ania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Ârodowiska • wspó∏pracy z PSP podczas interwencji, na skutek zaist- w Olsztynie w zakresie zapobiegania wystàpieniu powa˝nych nienia zdarzeƒ awaryjnych, awarii wynikajà z przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 ro- • wspólnych kontrolach z Okr´gowym Inspektoratem Pra- ku Prawo ochrony Êrodowiska, jak równie˝ ustawy z dnia 20 lip- cy w zakresie realizacji tematu „Zapobieganie zagro˝e- ca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Ârodowiska. niom czynnikami chemicznymi.” Definicj´ powa˝nej awarii okreÊlono w Prawie ochrony Êro- dowiska, art. 3 pkt 23 – oznacza ona „zdarzenie, w szczególno- Êci emisj´, po˝ar lub eksplozj´, powsta∏e w trakcie procesu przemys∏owego, magazynowania lub transportu, w których wy-

148 Fot. J. Fot. ¸aêniewski IX. STACJA KOMPLEKSOWEGO MONITORINGU ÂRODOWISKA „PUSZCZA BORECKA” W DIABLEJ GÓRZE

1. WPROWADZENIE

Stacja Kompleksowego Monitoringu Ârodowiska „Puszcza Bo- • wp∏ywem kwaÊnych deszczy na proces zakwaszania gleb; recka” w Diablej Górze, nale˝àca do Instytutu Ochrony Ârodo- • dokumentowaniem stanu Êrodowiska na potrzeby two- wiska w Warszawie, jest jednà ze stacji pracujàcych w ramach rzonych obszarów chronionych; Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, nadzorowanego przez • problemami turystyki. G∏ówny Inspektorat Ochrony Ârodowiska. Od 1994 roku bierze Stacja realizuje nast´pujàce zadania: udzia∏ w realizacji Programu Wspó∏pracy w Dziedzinie Monito- • prowadzenie zintegrowanego monitoringu Êrodowiska ringu i Oceny Przenoszenia Zanieczyszczeƒ Powietrza na Du˝e przyrodniczego na obszarze zalesionej, pagórkowatej, Odleg∏oÊci w Europie (EMEP). Stacja jest zlokalizowana w po- m∏odoglacjalnej wysoczyzny morenowej; wiecie gi˝yckim na terenie gminy Kruklanki, z dala od oÊrodków • badanie wp∏ywu niskich st´˝eƒ zanieczyszczenia atmosfe- przemys∏owych, szlaków komunikacyjnych i du˝ych skupisk lud- ry na funkcjonowanie ekosystemów leÊnych i jeziornych; noÊci. Nie podlega wp∏ywom lokalnych êróde∏ emisji zanieczysz- • dostarczanie informacji na temat st´˝eƒ i osiadania pod- czeƒ atmosfery, wód i gleb. Jako Stacja Bazowa realizuje pro- stawowych zanieczyszczeƒ atmosfery z uwzgl´dnieniem gram Zintegrowanego Monitoringu Ârodowiska Przyrodniczego transportu transgranicznego; na obszarze zalesionej, pagórkowatej, m∏odoglacjalnej wysoczy- • badanie przep∏ywu jonów w uk∏adzie: atmosfera – zny morenowej w zlewni. Jednym z celów jej dzia∏ania jest do- woda – szata roÊlinna – gleba w zlewni jeziornej. starczanie informacji na temat st´˝eƒ i osiadania podstawowych Opisane w tym rozdziale wyniki badaƒ obejmujà okres zanieczyszczeƒ atmosfery z uwzgl´dnieniem ich transgraniczne- lat 1993–2004 i sà kontynuacjà informacji z lat 1997–1998 go transportu oraz okreÊlanie d∏ugookresowych tendencji zmian i 1998–2001 zawartej w Raporcie o stanie Êrodowiska na obsza- zanieczyszczenia atmosfery i wód na poziomie t∏a. Realizowany rze województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 1997–1998 jest program badania przep∏ywu jonów w uk∏adzie: atmosfera – (Raport… 2000) i w Raporcie o stanie Êrodowiska na obszarze woda – szata roÊlinna – gleba w zlewni jeziornej. Prace badaw- województwa warmiƒsko-mazurskiego w roku 2001 (Raport… cze nakierowane sà na Êledzenie wp∏ywu niskich st´˝eƒ zanie- 2002). czyszczeƒ atmosfery oraz kwaÊnych opadów na funkcjonowanie Prezentowane poni˝ej wyniki badaƒ uzyskano w wi´kszoÊci ekosystemów leÊnych i jeziornych. w ramach zadaƒ Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska, reali- Badania prowadzone na Stacji Puszcza Borecka zwiàzane zowanych na zlecenie G∏ównego Inspektoratu Ochrony Ârodo- sà z nast´pujàcymi, najistotniejszymi problemami polityki eko- wiska, finansowanych ze Êrodków Narodowego Funduszu logicznej regionu: Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej. • eutrofizacjà jezior; • oddzia∏ywaniem niskich st´˝eƒ zanieczyszczeƒ atmosfery na ekosystemy leÊne;

2. OPIS FIZJOGRAFICZNY

Zlewnia jeziora ¸´kuk znajduje si´ w mezoregionie Pojezierza Pogranicze obszarów Gór Pi∏ackich i Puszczy Boreckiej two- E∏ckiego, makroregionu Pojezierza Mazurskiego, na terenie rzy swoisty krajobraz zlewni jeziora ¸´kuk, obfitujàcy w pagóry, podprowincji Pojezierza Wschodnioba∏tyckiego. strome zbocza i bezodp∏ywowe niecki. Kuluminacj´ terenu zlew- Pojezierze E∏ckie, zwane Mazurami Garbatymi, nie stanowi ni stanowi wzgórze o wysokoÊci 217,4 m n.p.m. UjÊcie wód zlew- jednolitego regionu fizycznogeograficznego. Najwy˝szà, pó∏noc- ni do jeziora Go∏dapiwo znajduje si´ na wysokoÊci 117,3 m n.p.m. nà cz´Êç Pojezierza stanowi Wa∏ Gór Pi∏ackich oraz przyleg∏y, Maksymalna ró˝nica wysokoÊci terenu wynosi wi´c oko∏o 100 m. silnie pagórkowaty mikroregion Puszczy Boreckiej. Spadki terenu w zlewni przekraczajà 20°, a Êrednie wynoszà 4–7°.

149 Jezioro ¸´kuk po∏o˝one jest na d∏ugoÊci geograficznej Na terenie zlewni jeziora ¸´kuk wyst´pujà ˝yzne i dobrze wschodniej 22°02' i na szerokoÊci geograficznej pó∏noc- uwilgotnione gleby, sprzyjajàce bogactwu flory i ró˝norodnoÊci nej 54°08'. Rz´dna zwierciad∏a wody po∏o˝ona jest na wysoko- biocenoz, które zachowa∏y znaczny stopieƒ naturalnoÊci, Êci 127 m n.p.m. Powierzchnia jeziora wynosi 22 ha, zaÊ po- zw∏aszcza w Puszczy Boreckiej. Lasy sà wysokopienne, bogate wierzchnia zlewni jeziora wynosi 14,1 km2. w gatunki, z bujnie rozwini´tà warstwà podszytu i obfitym ru- Pod∏o˝e krystaliczne wyst´puje na g∏´bokoÊci oko- nem. Dominuje Êwierk pospolity, cz´sto przy znaczàcym udzia- ∏o 1500 m. Na nim zalegajà ska∏y osadowe paleozoiku, mezo- le drzew liÊciastych (przewaga siedlisk leÊnych), a w miejscach zoiku (trias, jura, kreda) i kenozoiku. Ostatnie spoczywajà wilgotnych olcha czarna i jesion wynios∏y. Âwierk wyst´puje na górnej kredzie (opoki, gezy, rzadziej piaski kwarcowe zwykle z grabem, d´bem szypu∏kowym, lipà drobnolistnà, i glaukonitowe). Mià˝szoÊç utworów kredowych wynosi oko- miejscami z sosnà zwyczajnà. Na omawianym terenie wyst´pu- ∏o 250 m. je wi´kszoÊç podstawowych zespo∏ów leÊnych, typowych dla Zlewnia jeziora ¸´kuk znajduje si´ w zlewni W´gorapy pó∏nocno-wschodniej Polski. W zlewni jeziora ¸´kuk dominu- (dorzecze Prego∏y). Stanowi ona górnà cz´Êç zlewni cieku jà fitocenozy leÊne. uchodzàcego do jeziora Go∏dapiwo. Na obszarze Puszczy Boreckiej wyst´puje oko∏o 40 gatun- Jezioro ¸´kuk ma d∏ugoÊç linii brzegowej oko∏o 2 km. Ob- ków roÊlin chronionych oraz bardzo wiele gatunków roÊlin j´toÊç jeziora, oszacowana na podstawie planu batymetryczne- rzadkich, które nie sà obj´te ochronà prawnà, w tym wiele go, wynosi w przybli˝eniu 110 tys. m3. Przyjmuje ono wody z nich na obszarze zlewni jeziora ¸´kuk. z czterech dop∏ywów. Trzy z nich, majàce ujÊcia we wschodniej Stwierdzono wyst´powanie 141 gatunków ptaków, a wÊród i po∏udniowo-wschodniej cz´Êci jeziora, odwadniajà oko∏o nich wiele gatunków zagro˝onych wygini´ciem. Du˝a liczba 95% powierzchni zlewni. miejsc wyst´powania i cz´sto znaczna wielkoÊç populacji stwa- Wody z jeziora ¸´kuk odp∏ywajà w pó∏nocno-zachodnim rza prawdopodobieƒstwo d∏ugoterminowego przetrwania po- kierunku, do jeziora Go∏dapiwo. pulacji tych gatunków. Cennà grupà sà ptaki drapie˝ne. Gmina Kruklanki, na terenie której znajduje si´ Stacja Wst´pna inwentaryzacja wykaza∏a istnienie gniazd or∏a bielika, KMÂ „Puszcza Borecka”, ma wybitnie leÊno-rolniczy charak- rybo∏owa, myszo∏owa, go∏´biarza i innych. Zarejestrowano ter u˝ytkowania ziemi. Grunty orne stanowià tu tylko oko- równie˝ obecnoÊç bociana czarnego. ∏o 20% powierzchni, ∏àki i pastwiska 13%, a lasy 53%. Po- Urozmaicona rzeêba terenu, ró˝norodnoÊç i naturalnoÊç wierzchnia terenów u˝ytkowanych do celów komunikacyjnych siedlisk stwarzajà dobre warunki rozwoju zwierzàt ∏ownych. oraz obszarów zaj´tych przez osiedla i kopalnie nie osiàgn´∏a Wyst´puje tu m.in. ˝ubr na wolnoÊci (drugie miejsce po Pusz- znaczàcego udzia∏u. Drogi stanowià oko∏o 3%, koleje 0,1%, czy Bia∏owieskiej). Spotykane sà tak˝e du˝e drapie˝niki (ryÊ, a osiedla 1,5% powierzchni terenu gminy. DoÊç znaczny jest wilk), zaÊ pospolicie wyst´pujà ma∏e (lis, jenot, borsuk, ku- udzia∏ nieu˝ytków (oko∏o 5,7% powierzchni gruntów). na leÊna, tchórz i pi˝mak).

3. WYBRANE WYNIKI BADA¡ Z LAT 1993–2004

3.1. Warunki meteorologiczne (6,8°C) okresem w ciàgu ostatnich jedenastu lat (ryc. 116). Po rekordowo ciep∏ym okresie 2000–2002 nastàpi∏y przeci´tne Charakterystyk´ warunków meteorologicznych oparto na wy- lata 2003–2004, o wzgl´dnie ciep∏ych miesiàcach listopad–gru- nikach ciàg∏ych pomiarów automatycznych, prowadzonych dzieƒ, z mroênym okresem styczeƒ-luty i przeci´tnym sezonem na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” od roku 1994. W analizie letnim. W roku 2004 bardzo ciep∏y by∏ tylko sierpieƒ, a ponad danych pomiarowych pos∏u˝ono si´ Êrednimi wartoÊciami dobowymi nast´pujàcych parametrów meteorologicznych: temperatura powietrza, wysokoÊç opadów atmosferycznych, RH WS TA wzgl´dna wilgotnoÊç powietrza, us∏onecznienie, nat´˝enie pro- 9 85 mieniowania s∏onecznego oraz pr´dkoÊç i kierunek wiatru. 8 Charakterystyka parametrów meteorologicznych i wybra- 7 83 nych wskaêników klimatycznych ma na celu aktualizacj´ do- 6 tychczasowej wiedzy o zmianach klimatycznych w pó∏nocno- 81 5 -wschodnim regionie Polski i spodziewanych jego zmianach WS [m/s]

4 RH [%] w najbli˝szym okresie. W tym te˝ celu za∏àczono historyczny 79

TA [°C] TA 3 opis ekstremalnych warunków i zdarzeƒ meteorologicznych 2 w rejonie Stacji „Puszcza Borecka” w okresie 1994–2004. 77 1 0 75 3.1.1. Temperatura powietrza 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Jednym z g∏ównych parametrów meteorologicznych jest temperatura powietrza, której wartoÊci dobowe: Êrednie, maksy- Ryc. 116. Ârednie roczne wartoÊci temperatury powietrza TA, malne i minimalne obliczono na podstawie Êrednich 1-godzin- pr´dkoÊci wiatru WS i wilgotnoÊci wzgl´dnej powietrza RH nych wartoÊci. Klimatyczny rok 2004 okaza∏ si´ przeci´tnym na Stacji w latach 1994–2004

150 przeci´tnie ciep∏ym miesiàcem by∏ kwiecieƒ, wrzesieƒ i paê- -wschodnich (4%). Jak wynika z rys. 117 kszta∏t ró˝y wiatrów dziernik. W sierpniu temperatury nie przekracza∏y jed- tylko nieznacznie odbiega od kszta∏tu dla okresu 1994–2003, nak 30°C, co si´ zdarza∏o w poprzednich latach. Najzimniej- zwi´kszy∏ si´ udzia∏ wiatrów z kierunków zachodnich i wschod- szym miesiàcem by∏ styczeƒ, w którym najni˝sza temperatura nich g∏ównie kosztem wiatrów po∏udniowo-zachodnich i po∏u- chwilowa wynios∏a -21°C. dniowo-wschodnich. Wzgl´dnie ciep∏y kwiecieƒ i okres jesienny mia∏y wp∏yw Podobnie jak w ostatnich 4 latach wzros∏a nieco cz´stoÊç na okres wegetacyjny, który rozpoczà∏ si´ 5 kwietnia, a zakoƒ- wyst´powania wiatrów pó∏nocnych, która jest stale niska g∏ów- czy∏ si´ 4 listopada. Liczba dni wegetacyjnych, która wynio- nie z powodu orografii terenu i sàsiedztwa pobliskiego kom- s∏a 214 dni by∏a wy˝sza od przeci´tnej wartoÊci (209 dni) z lat pleksu leÊnego Puszczy Boreckiej. poprzednich. Charakterystyk´ klimatycznà dope∏niajà wskaê- Ârednia pr´dkoÊç wiatru w roku 2004 (2,7 m/s), podobnie niki przedstawione w tabeli 69. Generalnie mo˝na stwierdziç, jak w roku ubieg∏ym, by∏a ni˝sza od przeci´tnej z wielolecia ˝e pomimo spadku Êredniej rocznej temperatury powietrza (2,9 m/s), lecz w ciàgu roku – doÊç zró˝nicowana. Najni˝sze w ostatnich dwóch latach zauwa˝alna jest tendencja wzrostowa wartoÊci Êrednie miesi´czne wystàpi∏y w styczniu i sierpniu temperatury w ostatnim 11-leciu. (ok. 2,2 m/s), a najwy˝sze w okresie luty–kwiecieƒ. Zarejestro- wano maksymalne wartoÊci chwilowe, które w marcu i wrze- 3.1.2. WilgotnoÊç wzgl´dna powietrza Êniu dochodzi∏y do 20 m/s, w listopadzie dochodzi∏y nawet do 26 m/s i nale˝a∏y do najwy˝szych w wieloleciu. WilgotnoÊç wzgl´dna powietrza (RH) w roku 2004 wynio- Nale˝y podkreÊliç, ˝e wyst´powanie silnych wiatrów (cz´- s∏a 79,6% i by∏a o 1,5% ni˝sza od Êredniej wieloletniej. Z anali- sto jedno- lub dwudniowych) zarówno w zimnej, jak i ciep∏ej zy Êrednich miesi´cznych wartoÊci wynika, ˝e w okresie ciep∏ym po∏owie roku jest zjawiskiem coraz cz´Êciej rejestrowanym (V–X) by∏a nieco powy˝ej wartoÊci przeci´tnej, a w okresie w ostatnich 5 latach na Stacji „Puszcza Borecka”. ch∏odnym (XI–IV) wyraênie poni˝ej przeci´tnej wartoÊci, g∏ównie z powodu cz´stych nap∏ywów suchych mas powietrza 3.1.4. Opady w kwietniu z kierunków po∏udniowo-wschodnich. Rekordowo niska wilgotnoÊç w kwietniu i wzgl´dnie wysoka w lipcu mia∏a WysokoÊç opadu w roku 2004 wynios∏a 723,9 mm i by∏a wy˝sza wp∏yw na stosunkowo du˝e zró˝nicowanie wilgotnoÊciowe od przeci´tnej wartoÊci z okresu 1994–2003. w ciàgu roku. Du˝e zró˝nicowanie wyst´puje te˝ w skali wielo- Najwy˝sze opady wystàpi∏y w czerwcu i sierpniu, a nie lecia (ryc. 116). W latach 1997–1999 wilgotnoÊç by∏a wysoka, w lipcu, jak zwykle bywa∏o. Spowodowane by∏y wysokimi su- a w latach 2002–2004 – wyjàtkowo niska. Mimo ˝e w ostatnich mami dobowymi (34,2 mm), jak równie˝ cz´sto wyst´pujàcymi trzech latach wilgotnoÊç stale ros∏a, osiàgajàc w roku 2004 war- opadami (14–19 dni). Kwiecieƒ i wrzesieƒ by∏y miesiàcami su- toÊç bliskà przeci´tnej (81%), to w skali ubieg∏ego 11-lecia ma chymi pod wzgl´dem opadów (rys. 118). wyraênà tendencj´ spadkowà.

3.1.3. Kierunek i pr´dkoÊç wiatru PR SR SO 170 760 740 Pomiary anemometryczne wykaza∏y, ˝e w rejonie Stacji domi- 160 720 ] nowa∏y w 2004 roku wiatry zachodnie (24%), podobnie jak 2 700 150 680 w ciàgu ostatnich 4 lat. Znaczny by∏ udzia∏ wiatrów wschodnich 660

SR [W/m 140 640 (17%) i po∏udniowo-wschodnich (15%). Podobnie, jak w la- 620 600

130 PR [mm] tach ubieg∏ych najmniejszy by∏ udzia∏ wiatrów pó∏nocno- 580 120 560 540 SO [h/mies] 110 520 500 1994–2003 (Cisze=5%) 100 480 2004 (Cisze=7%) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

WD N Ryc. 118. Ârednie roczne wartoÊci nat´˝enia promieniowania (SR) i us∏onecznienia (SO) oraz sumy roczne opadu (PR) na Stacji NW NE w latach 1994–2004

WysokoÊç opadów dla ciep∏ej po∏owy roku (V–X) jest wy- raênie wy˝sza od opadów dla ch∏odnej po∏owy roku. Ta prze- W E waga opadów letnich nad zimowymi wynios∏a w roku 2004 62% i by∏a tylko nieco wi´ksza od wartoÊci przeci´tnej (61%). Liczba dni z opadem generalnie spada od rekordowe- go 1998 roku (193 dni), lecz w 2004 roku osiàgn´∏a jednà SW SE z wy˝szych wartoÊci 188 dni i by∏a powy˝ej przeci´tnej. Nale˝y podkreÊliç, ˝e rok 2004 by∏ rekordowy pod wzgl´dem ca∏kowi- S tego czasu opadu (rejestrowany z rozdzielczoÊcià 1-godzinnà), który wyniós∏ 1064 godziny i by∏ o 265 godzin d∏u˝szy od prze- Ryc. 117. Ró˝a wiatrów w 2004 roku na tle Êrednich z lat 1994–2003 ci´tnej wartoÊci rocznej.

151 Mo˝na stwierdziç, ˝e by∏ to kolejny rok z przewagà opadów 1996 – najzimniejszy (5,5°C) i najmniej opadowy (494 mm) letnich nad zimowymi i doÊç bogaty w opady, podobnie jak rok z najd∏u˝ej zalegajàcà pokrywà Êniegu (135 dni). W marcu rok 1994 i 1998 oraz 2001, który by∏ rekordowy. wskutek wysokich opadów Êniegu (79 cm) i silnych wiatrów wystàpi∏ parali˝ komunikacyjny w skali regionu (zawieje i za- 3.1.5. Promieniowanie s∏oneczne miecie). Wiosnà wystàpi∏y najwy˝sze Êrednie st´˝enia ozonu (113 µg/m3), dochodzàce chwilami (w kwietniu) do 220 µg/m3. Us∏onecznienie rzeczywiste, informujàce o czasie dop∏ywu 1997 – w grudniu zalega∏ obszerny uk∏ad wy˝owy o rekor- energii s∏onecznej do pod∏o˝a wynios∏o w 2004 roku 1672 go- dowym ciÊnieniu (1030,7 hPa na wys. 2 m n.p.g.). dziny i nale˝y do najwy˝szych wartoÊci w ostatnim jedenastole- 1998 – najbardziej wilgotny (85%) i bardzo deszczowy rok ciu (ryc. 118). Najbardziej us∏onecznionymi miesiàcami by∏ (749 mm) do czego przyczyni∏ si´ g∏ównie czerwiec (164 mm), kwiecieƒ (245 h) i sierpieƒ (260 h). We wzgl´dnie ch∏odniej- który by∏ tak˝e rekordowo niski pod wzgl´dem Êredniego nat´- szym i opadowym maju i czerwcu oraz ch∏odniejszym i ma∏o ˝enia promieniowania s∏onecznego (108 W/m2). opadowym lipcu czas nas∏onecznienia by∏ wyraênie ni˝szy 1999 – w lutym wystàpi∏o rekordowo niskie ciÊnie- od Êredniej wieloletniej. Do miesićy o najmniejszym us∏o- nie 955,1 hPa. We wrzeÊniu istnia∏o du˝e zagro˝enie po˝arowe necznieniu mo˝na zaliczyç listopad i grudzieƒ zarówno w roku lasów z powodu suszy, natomiast w grudniu (04.12) bardzo sil- ubieg∏ym, jak i w 2004. na wichura (>27 m/s) dokona∏a zniszczeƒ w Puszczy Boreckiej Nat´˝enie ca∏kowitego promieniowania s∏onecznego (SR), i spowodowa∏a koniecznoÊç usunićia 96 626 m3 drewna z po- zale˝ne od po∏o˝enia S∏oƒca oraz g∏ównie od zachmurzenia walonego lasu. i zm´tnienia (zanieczyszczenia) atmosfery ma przebieg roczny 2000 – najcieplejszy rok (8,2°C), z najkrócej zalegajàcà podobny do us∏onecznienia. Maksymalne wartoÊci wystàpi∏y (48 dni) pokrywà Ênie˝nà. Wiosenny i jesienny okres suszy w okresie marzec–lipiec i by∏y przeci´tnymi wartoÊciami stwarza∏ zagro˝enie po˝arowe. Zamarzajàcy deszcz (okiÊç) dla 11-lecia. Jednak maksymalne wartoÊci nat´˝enia promie- i póêniej mokry Ênieg, padajàcy na prze∏omie 2000 i 2001 roku niowania w ciàgu doby (1299 W/m2) by∏y bliskie wartoÊci re- dokona∏ spustoszenia w drzewostanie i liniach energetycznych kordowej w wieloleciu. w regionie pó∏nocno-wschodnim Polski. Spowodowa∏ wielo- W lipcu, najbardziej s∏onecznym miesiàcu, Êrednie nat´˝enie dniowy parali˝ energetyczny i komunikacyjny oraz koniecz- promieniowania (212 W/m2) by∏o tylko o 1 W/m2 wy˝sze od Êred- noÊç usunićia 49 294 m3 drewna z powalonego lasu. niej wieloletniej, ale a˝ o 46 W/m2 ni˝sze od rekordowej wartoÊci 2001 – najbardziej opadowy rok (757 mm) z rekordowà zarejestrowanej w maju 2000 roku. Generalnie mo˝na stwier- intensywnoÊcià (11,5 mm/h) w lipcu (155 mm). Zanotowano dziç, ˝e pomimo spadku nat´˝enia promieniowania w ostatnich najwi´ksze dotychczasowe chwilowe nat´˝enie ca∏kowitego dwóch latach istnieje tendencja wzrostowa dla 11-lecia. promieniowania s∏onecznego (1333 W/m2).

3.1.6. Wskaêniki klimatyczne Tabela 69. Wskaêniki klimatyczne dla Stacji w latach 1994–2004 Okres 2004 1994–2003 Przedstawiona charakterystyka wybranych wskaêników klima- Liczba dni charakterystycznych (z T): tycznych jest oparta na Êrednich i ekstremalnych wartoÊciach wegetacyjnych (T≥5°C) 214 209 dobowych parametrów meteorologicznych z okresu 1994–2004. przymrozkowych (Tmin<0°C) 122 125 W tabeli 69 zestawiono liczby dni charakterystycznych dla mroênych (Tmax<0°C) 47 48 roku 2004 i okresu poprzedzajàcego 1994–2003. umiark. mroênych (Tmin<-10°C) 23 21 Ocieplenie w ostatnich latach w rejonie Stacji mia∏o naj- bardzo mroênych (Tmax<-10°C) 1 4 wi´kszy wp∏yw na wyd∏u˝enie si´ okresu wegetacyjnego. Zare- goràcych (Tmax>25°C) 13 25 jestrowano tak˝e zwi´kszenie liczby dni z opadem powy- upalnych (Tmax>30°C) 0 3 ˝ej 1 mm i dni z wilgotnoÊcià wzgl´dnà poni˝ej 60%. Mo˝na Liczba dni z wiatrami: te˝ zauwa˝yç, ˝e w 2004 roku mniej by∏o dni z temperaturami bardzo s∏abymi (<2 m/s) 117 113 ekstremalnymi, czyli dni bardzo mroênych, goràcych i upal- s∏abymi (2–5 m/s) 224 226 nych oraz wi´cej dni z wiatrami s∏abymi. umiarkowanymi (5–10 m/s) 25 25 silnymi (>10) 0 1 3.1.7. Zjawiska ekstremalne Dominujàce kierunki wiatru W, E, SE SE, SW, W Liczba dni z wilgotnoÊcià: W rejonie Stacji „Puszcza Borecka” w ostatnich latach zaobser- ca∏k. zachmurzonych (Us=0) 89 91 wowano nasilajàce si´ ekstremalne zjawiska meteorologiczne, z wilgotnoÊcià wzgl´dnà<60% 30 23 takie jak: susza, huraganowe wiatry o porywach oko∏o 30 m/s z wilgotnoÊcià wzgl´dnà>60% 336 342 i Ênie˝no-lodowe opady (okiÊç) niszczàce drzewa i linie energe- Liczba dni z opadem: tyczne, intensywne opady (deszczu lub Êniegu), a zw∏aszcza za- >0,1 mm 189 170 wieje i zamiecie Ênie˝ne, stanowiàce zagro˝enia ekologiczne bardzo s∏abym (1=h<0,1 mm) 53 61 i przyczyniajàce si´ do zak∏óceƒ komunikacji w skali lokalnej >1,0 mm 134 107 i regionalnej. >10,0 mm 14 17 Na stacji zaobserwowano w ostatnim dziesi´cioleciu eks- Miesiàce charakterystyczne: 2004 1994–2003 tremalne warunki meteorologiczne o ró˝nej skali oddzia∏ywa- najcieplejszy sierpieƒ lipiec nia, których krótkie charakterystyki prezentowane sà poni˝ej. najzimniejszy styczeƒ luty 1994 – w rekordowo upalnym lipcu (34,5 °C) notowano 3-ty- najbardziej s∏oneczny lipiec maj godniowy okres suszy, stanowiàcy zagro˝enie po˝arowe lasów. najmniej s∏oneczny styczeƒ grudzieƒ

152 2002 – rok o upalnym lecie z rekordowym us∏onecznieniem Tabela 70. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia badanych dobowym (15,1 godziny). Po mroênej zimie w marcu zanotowano zanieczyszczeƒ powietrza. Stacja KMÂ „Puszcza Borecka”, najwy˝szy poziom wód podziemnych. W styczniu wystàpi∏y hura- 1993–2004 ganowe, niszczycielskie wiatry (27 m/s), które spowodowa∏y N (NH4 ) N (NO3) 3 S-SO2 N-NO2 S-SO4 O3 koniecznoÊç usunićia 50 190 m powalonych drzew i odnowienia Rok 3 3 3 NH3 +NH4 HNO3 +NO3 3 [µg/m ] [µg/m ] [µg/m ] 3 3 [µg/m ] drzewostanu. W lipcu ponownie wystàpi∏y jeszcze silniejsze [µg/m ] [µg/m ] wiatry (ok. 35 m/s), które spowodowa∏y koniecznoÊç usunićia 1993 2,36 1,47 1,30 309 810 m3 drewna (rzeczywista wartoÊç b´dzie znana w 2006 r.). 1994 2,42 0,99 1,23 1,72 0,50 Susza w sierpniu i wrzeÊniu stwarza∏a zagro˝enie po˝arowe. 1995 2,26 0,73 1,13 1,65 0,55 2003 – rok o wysokim przeci´tnym nat´˝eniu promienio- 1996 2,46 1,13 1,71 1,80 0,83 65 wania s∏onecznego, rekordowo niskiej temperaturze powietrza 1997 1,40 1,15 1,26 1,37 0,65 56 w styczniu (-28,5°C) i najni˝szej dobowej wilgotnoÊci wzgl´d- 1998 1,49 0,62 1,25 1,24 0,64 59 nej powietrza w maju (35%). We wrzeÊniu zanotowano najni˝- 1999 1,25 1,16 0,93 1,16 0,57 64 szy poziom wód podziemnych (o 1,2 m ni˝szy od stanu maksy- malnego w ostatnim 10-leciu). 2000 1,04 0,97 0,80 1,39 0,48 59 2004 – rok deszczowy, o najwy˝szej rocznej wartoÊci czasu 2001 0,63 0,68 0,87 1,37 0,53 59 trwania opadów atmosferycznych, która wynios∏a 1064 godziny 2002 0,81 0,77 0,88 1,78 0,58 62 oraz najni˝szej wartoÊci Êredniej miesićznej wilgotnoÊci 2003 0,84 0,76 0,81 1,31 0,74 60 wzgl´dnej powietrza, która w kwietniu wynios∏a 61,1%. 2004 0,66 0,72 0,66 1,70 0,97 60 W dniu 18 listopada zanotowano, w czasie przechodzenia fron- tu ch∏odnego z intensywnymi opadami deszczu, maksymalne, dziewi´çdziesiàtych (tab. 70). W stosunku do wartoÊci obser- dochodzàce do 26 m/s porywy wiatru z kierunków zachodnich. wowanych rok wczeÊniej zanotowano spadek Êredniego rocz-

21 wrzeÊnia wystàpi∏y wstrzàsy podziemne o sile 4–5 stopni nego st´˝enia zwiàzków siarki: SO2 (o 22%) i SO4 (o 19%) w skali Richtera (o godzinie 13.00 i 15.30 czasu lokalnego) oraz dwutlenku azotu (o 5%) a wzrost Êredniego rocznego st´- z epicentrum w okolicach Baltijska. Wstrzàsy te w rejonie Sta- ˝enia zwiàzków azotu: sumy amoniaku i jonów amonowych cji by∏y wyraênie odczuwalne, a w wielu miejscach pó∏nocno- (o 30%) i sumy tlenowych zwiàzków azotu (o 12%). -wschodniej Polski wywo∏a∏y uszkodzenia budynków (Suwa∏ki) Wyniki pomiarów st´˝enia dwutlenku siarki i dwutlenku i panik´ wÊród ludnoÊci. azotu uzyskane w 2004 roku odniesiono do wartoÊci dopuszczalnych dla dwóch kryteriów: ochrony zdrowia i ochrony roÊlin, okreÊlonych w rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska 3.2. Zanieczyszczenia powietrza z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów Pod wzgl´dem stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycz- niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla nego rok 2004 nie odbiega∏ znaczàco od lat minionych. Wza- dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. 87/2002 jemne relacje mi´dzy poszczególnymi zanieczyszczeniami z dn. 27.06.2002 r.). Ârednia roczna wartoÊç st´˝enia SO2 wy- i podstawowe charakterystyki statystyczne nie ró˝ni∏y si´ wiele nios∏a 6,6% dopuszczalnego st´˝enia ze wzgl´du na ochron´ od obserwowanych wczeÊniej. roÊlin. WartoÊci dobowe st´˝enia SO2, normowane dla kryte- Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia badanych zanieczyszczeƒ rium ochrony zdrowia, nie zosta∏y ani razu przekroczone. powietrza utrzyma∏y si´ na poziomie bardzo zbli˝onym do Maksymalne dobowe st´˝enie SO2 stanowi∏o 11,6% wartoÊci obserwowanych w ostatnich siedmiu latach (ryc. 119). dopuszczalnej. Ârednie roczne st´˝enie NO2 osiàgn´∏o 7,9% Dla wi´kszoÊci badanych sk∏adników wyniki uleg∏y zbli˝eniu. dopuszczalnego st´˝enia ze wzgl´du na ochron´ roÊlin (okreÊlo- 3 W ostatnich latach dynamika zmian Êrednich rocznych nego dla NOx jako 30 (µg/m ) i 5,9% wartoÊci dopuszczalnej wartoÊci st´˝enia zanieczyszczeƒ powietrza (poza sumami ze wzgl´du na ochron´ zdrowia (okreÊlonego dla NO2 zwiàzków azotu) by∏a mniejsza ni˝ w pierwszej po∏owie lat jako 40 µg/m3). Dla pozosta∏ych badanych zanieczyszczeƒ (oprócz ozonu omówionego w dalszej cz´Êci) nie okreÊlono wartoÊci dopuszczalnych st´˝eƒ w powietrzu. S-SO2 N-NO2 S-SO4 Podobnie jak w latach poprzednich, w 2004 roku obserwo- N(NH +NH ) N(HNO +NO ) 3,0 3 4 3 4 wano charakterystyczny czasowy przebieg wartoÊci st´˝enia zwiàzków siarki: wi´ksze wartoÊci wystàpi∏y w sezonie ch∏od- 2,5 nym, a mniejsze w ciep∏ym, przy czym w ch∏odnych miesiàcach 2,0 ] st´˝enia siarki w postaci dwutlenku by∏y na ogó∏ wi´ksze ni˝ 3 w postaci siarczanów, zaÊ w ciep∏ym pó∏roczu sytuacja by∏a od-

[µg/m 1,5 wrotna. Poza sezonem grzewczym Êrednie miesi´czne wartoÊci 1,0 st´˝enia dwutlenku siarki i siarczanów (w przeliczeniu na S) nie przekracza∏y lub by∏y bliskie 0,5 µg/m3, co jest rzadko spo- 0,2 tykane w innych regionach kraju. 0,0 Roczny przebieg wartoÊci st´˝enia dwutlenku azotu – podobnie jak w poprzednich latach – charakteryzowa∏ si´ wyst´- 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 powaniem wi´kszych wartoÊci w ch∏odnym pó∏roczu, a mniej- Ryc. 119. Ârednie roczne st´˝enia podstawowych zanieczyszczeƒ szych w ciep∏ym i by∏ zbli˝ony do przebiegu st´˝enia dwutlen- powietrza na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” w latach 1993–2004 ku siarki w powietrzu.

153 W przypadku kwasu azotowego i azotanów w aerozolu Przekroczenia te wystàpi∏y w okresie wrzesieƒ–grudzieƒ, a nie (oznaczanych jako suma) Êrednie roczne st´˝enie wzros∏o w okresie kwiecieƒ–sierpieƒ, co jest pewnà anomalià w ostat- w stosunku do poziomu obserwowanego rok wczeÊniej, nich latach. przy czym wy˝sze wartoÊci st´˝enia wyst´powa∏y w miesiàcach WartoÊç wskaênika AOT 40, liczonego w okresie maj– zimowo-wiosennych, a ni˝sze w miesiàcach letnich. lipiec, normowanego dla kryterium ochrony roÊlin wynio- W wi´kszoÊci miesi´cy obserwowano dominacj´ azotu s∏a 2320 µg/m3h i okaza∏a si´ znacznie ni˝sza od wartoÊci w roku w postaci dwutlenku nad sumà azotu w postaci kwasu azotowe- ubieg∏ym, nie przekraczajàc wartoÊci dopuszczalnej. go i azotanów (w poprzednich latach mia∏o to miejsce we Przytoczone wy˝ej wyniki pozwalajà na stwierdzenie, ˝e wszystkich miesiàcach, w roku 2003 i 2004 tylko w 8). w 2004 roku Êrednie roczne st´˝enie ozonu by∏o na poziomie Beztlenowe zwiàzki azotu oznaczane by∏y na Stacji w po- przeci´tnym. staci sumy amoniaku (gaz) i jonów amonowych (aerozol). WartoÊci st´˝enia dwutlenku w´gla w przyziemnej war-

Ârednie roczne st´˝enie NH3+NH4 wzros∏o w stosunku do po- stwie atmosfery w rejonie Stacji „Puszcza Borecka”, zale˝ne przedniego roku, osiàgajàc wartoÊç bliskà obserwowanej od aktywnoÊci biosfery, warunków meteorologicznych i dzia- w 2003 roku. W przebiegu wartoÊci st´˝enia beztlenowych ∏alnoÊci cz∏owieka wykazujà pewnà cyklicznoÊç. Z pomiarów zwiàzków azotu nie zaobserwowano w roku 2004 zmian sezo- prowadzonych w latach 1998–2004 wynika, ˝e st´˝enie CO2 nowych, jakie obserwuje si´ w przypadku zwiàzków tlenowych. osiàga najwy˝sze wartoÊci zimà, wiosnà i jesienià, natomiast WartoÊci obserwowane w sezonie ciep∏ym by∏y nieznacznie ni˝- najni˝sze przypada na lato. Cykl ten jest zwiàzany z aktywno- sze od obserwowanych w sezonie ch∏odnym, jednak najni˝sze Êcià biosfery (od wiosny do jesieni) i wzmo˝onym spalaniem wartoÊci wystàpi∏y w lipcu i w lutym. paliw energetycznych w sezonie zimowym. W 2004 roku Êrednie roczne st´˝enie ozonu wynio- W 2004 roku Êrednie roczne st´˝enie dwutlenku w´gla wy- s∏o 60 µg/m3 i by∏o równe przeci´tnej wartoÊci dla wielolecia nios∏o 377 ppm i by∏o nieco ni˝sze od przeci´tnej z lat ubie- (1996–2003). Jak wynika z ryciny 120, st´˝enie ozonu w ro- g∏ych (383 ppm), ale nieco wy˝sze ni˝ w ubieg∏ych dwóch la- ku 2004 nieco spad∏o w stosunku do ubieg∏ych dwóch lat. tach (ryc. 120). W okresie szeÊciu lat widoczna jest tendencja

Najwy˝sze wartoÊci Êrednie miesi´czne w roku 2004 obser- spadkowa st´˝enia CO2. wowano w okresie luty–kwiecieƒ, podobnie jak w latach ubie- W roku 2004 zaobserwowano, podobnie jak w ostatnich 3 g∏ych oraz w listopadzie i grudniu, a nie w sierpniu, jak najcz´- latach, wi´kszà amplitud´ zmian Êrednich wartoÊci miesi´cz- Êciej bywa∏o. Zwykle te˝ w tych okresach obserwowano najwy˝- nych w stosunku do przeci´tnej amplitudy z okresu 1998–2003, sze wartoÊci Êrednie dobowe i godzinne. W roku 2004 maksy- czego przyczynà by∏y wzgl´dnie niskie wartoÊci w okresie malnà Êrednià godzinnà wartoÊç zarejestrowano w listopadzie marzec–czerwiec. Najni˝sze wartoÊci Êrednie dobowe, podob- (136 µg/m3), w miesiàcu o zwykle niskich st´˝eniach, co jest nie jak w latach poprzednich, obserwowane by∏y w okresie pewnà anomalià i rekordowym wynikiem ostatniego 9-lecia. maj–lipiec. Najwy˝sze wartoÊci Êrednie dobowe obserwowano W ciep∏ej po∏owie roku wyst´powa∏y przeci´tne st´˝enia ozo- w listopadzie i w sierpniu, jak najcz´Êciej bywa∏o. W porze let- nu, jedynie w maju i sierpniu zanotowano wyraêny spadek war- niej st´˝enie dwutlenku w´gla by∏o na poziomie nieco ni˝szym toÊci wzgl´dem Êredniej z wielolecia. od Êrednich z lat ubieg∏ych. W tym okresie wyst´powa∏y te˝ Maksymalna 8-godzinna Êrednia kroczàca wartoÊç st´˝enia ekstremalne wartoÊci Êredniogodzinne, mieszczàce si´ w szero- ozonu w okresie od godziny 8.00 do 20.00, przekroczy∏a war- kim przedziale: od 314 ppm do 447 ppm. toÊç dopuszczalnà 120 µg/m3, okreÊlonà dla kryterium ochrony zdrowia w rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektó- 3.3. Opady atmosferyczne rych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopusz- 3.3.1. Chemizm opadów atmosferycznych na otwartej czalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. 87/2002 przestrzeni z dn. 27.06.2002 r.) tylko w ciàgu trzech dni roku 2004. Rok 2004 by∏ jednym z bogatszych w opady, z okresu 1993–2004, kiedy prowadzone by∏y na Stacji Bazowej „Puszcza Borecka” cià- O3 CO2 g∏e badania chemizmu opadów atmosferycznych – czwartym 68 400 z kolei pod wzgl´dem wielkoÊci sumy rocznej opadu i trzecim

64 395 pod wzgl´dem iloÊci dni z opadami. Pod tym wzgl´dem ró˝ni∏ si´ bardzo od poprzedniego roku, który by∏ jednym z najsuchszych 390 62 od 1994 roku. W ciàgu roku zanotowano 188 dni z opadami, ] 3 385 60 a roczna suma wysokoÊci opadu osiàgn´∏a 723,9 mm. W stosun-

380 [ppm]

2 ku do poprzedniego roku suma opadów by∏a o 143,5 mm wy˝sza, 58 CO

Ozon [µg/m 375 a liczba dni z opadami zwi´kszy∏a si´ o 36. Najwi´kszà sum´ mie- 56 370 si´cznà opadu zanotowano w czerwcu, a niewiele ni˝szà w sierpniu (ponad 100 mm). Najmniej opadów spad∏o w kwietniu, ale 54 365 suma miesi´czna by∏a niemal3-krotnie wy˝sza ni˝ w najsuchszym 52 360 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 miesiàcu poprzedniego roku (marcu). W 2004 roku wystàpi∏a przewaga opadów w sezonie ciep∏ym (od maja do paêdziernika) nad opadami w sezonie ch∏odnym (XI–XII i I–IV) – tym samym Ryc. 120. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia ozonu (O3) i dwutlenku zosta∏a utrzymana typowa dla tego rejonu Polski, obserwowa- w´gla (CO ) na Stacji w latach 1994–2004 2 na od lat dominacja opadów ciep∏ego pó∏rocza.

154 Sk∏ad chemiczny opadów kszta∏towany by∏ w wieloleciu W roku 2004 st´˝enia jonów (przeliczone na µeq/dm3) przez wiele zmieniajàcych si´ z roku na rok czynników. Udzia∏ uk∏ada∏y si´ w kolejnoÊci NH4>SO4>NO3>H>Cl>Ca>Na> poszczególnych zanieczyszczeƒ w sk∏adzie opadów ulega∏ pew- Mg>K, podobnie jak rok wczeÊniej. Wzrós∏ udzia∏ jonów wo- nym wahaniom, co prowadzi∏o do zmiany uk∏adu dominujà- dorowych w sk∏adzie opadów atmosferycznych. cych sk∏adników. W ciàgu 7 lat hydrologicznych najwi´kszy by∏ WartoÊci Êredniego rocznego st´˝enia g∏ównych jonów ba- udzia∏ procentowy jonów siarczanowych, w ciàgu 4 lat – jonów danych w opadach i wielkoÊci sumarycznych ∏adunków wno- amonowych (ryc. 121), a w pierwszym roku badaƒ ciàg∏ych do- szonych z opadami do pod∏o˝a w latach 1993–2004 zgroma- minowa∏y jony wodorowe (niski odczyn opadów). Najmniejszy dzono w tabeli 69. by∏ zwykle udzia∏ potasu i magnezu. Opady w roku 2004 (ryc. 122) charakteryzowa∏y si´ lekko obni˝onym odczynem i nieznacznà przewodnoÊcià – wed∏ug klasyfikacji przyjmowanej w programie Zintegrowanego Mo-

S-SO4 N-NO3 Cl H N-NH4 nitoringu Ârodowiska Przyrodniczego [1, 2, 3]. Ca Na K Mg

2004 znacznie obni˝one lekko obni˝one normalne 2003 40 2002 2001 35 znacznie

2000 podwy˝szona 30 1999 1994 1998 25 1993 2000 [µS/cm]

1997 1995 lekko PrzewodnoÊç 20 1996 2001 1996 podwy˝szona 1999 1998 1997 1995 15 2002 2004 1994 2003 10 1993 nieznaczna 4,00 4,10 4,20 4,30 4,40 4,50 4,60 4,70 4,80 4,90 5,00 5,10 5,20 0% 50% 100% pH

Ryc. 121. Udzia∏ procentowy sk∏adników opadów w poszczególnych Ryc. 122. Odczyn i przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa opadów latach

Tabela 71. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia i sumaryczne ∏adunki zanieczyszczeƒ wniesione do pod∏o˝a z opadami w latach 1993–2004

St´˝enie

Rok h S-SO4 N-NO3 N-NH4 Cl Na K Mg Ca pH H [mm] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [µg/dm3] 1993 701,7 0,83 0,48 0,58 0,71 0,437 0,192 0,097 0,450 4,16 70 1994 739,7 1,03 0,59 0,64 0,91 0,406 0,207 0,082 0,444 4,38 42 1995 699,1 0,85 0,46 0,76 0,64 0,251 0,322 0,073 0,332 4,46 34 1996 494,1 0,94 0,51 0,74 0,67 0,204 0,370 0,072 0,417 4,46 35 1997 611,0 0,59 0,48 0,55 0,71 0,277 0,163 0,064 0,276 4,79 16 1998 749,2 0,67 0,45 0,44 0,52 0,223 0,152 0,060 0,249 4,73 19 1999 653,1 0,59 0,46 0,43 0,44 0,212 0,163 0,064 0,253 4,66 22 2000 571,8 0,61 0,46 0,55 0,66 0,253 0,239 0,060 0,170 4,45 36 2001 756,5 0,62 0,39 0,53 0,46 0,161 0,125 0,052 0,221 4,72 19 2002 654,4 0,54 0,42 0,51 0,47 0,212 0,103 0,059 0,299 4,79 16 2003 580,4 0,45 0,34 0,43 0,43 0,181 0,114 0,044 0,195 4,81 15 2004 723,9 0,49 0,38 0,45 0,44 0,165 0,115 0,046 0,206 4,72 19 ¸adunek [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] 1993 583 334 410 495 307 134 68 316 49 1994 762 437 474 675 301 153 61 328 31 1995 593 321 533 449 175 225 51 232 24 1996 515 282 407 367 112 203 40 228 19 1997 363 291 332 425 166 98 38 164 10 1998 499 334 338 386 167 114 45 185 14 1999 388 300 282 286 141 106 42 171 14 2000 348 264 316 379 144 137 34 97 20 2001 470 297 407 355 123 95 40 171 14 2002 356 275 329 321 145 67 38 191 11 2003 264 198 247 249 105 66 25 113 9 2004 380 302 345 465 200 90 44 163 14

155 Tym samym mieÊci∏y si´ w klasach pH i przewodnoÊci typowych dla ostatnich lat (poza rokiem 2000), charakteryzujàc si´ ST¢˚ENIE wi´kszym odczynem i mniejszà przewodnoÊcià ni˝ w latach 90. (1994–96). Po raz drugi w historii pomiarów na Stacji WysokoÊç opadu S-SO4 N-NO3 Cl (po roku 2003) Êrednia roczna wartoÊç przewodnoÊci elektro- 1,2 800 litycznej w∏aÊciwej opadów okreÊlona zosta∏a jako nieznaczna. 1,0 W stosunku do roku poprzedniego odczyn opadu zmniej- 600 0,8 ] 3

szy∏ si´ o 0,11 jednostek pH. Tym samym Êredni roczny odczyn [mm] opadów spad∏ do poziomu notowanego pod koniec lat 90., by∏ 0,6 400 [mg/m ni˝szy od wartoÊci z lat 2001–2003. W roku 2003 zanotowano 0,4 200 najwy˝szà wartoÊç odczynu pH w okresie badaƒ na Stacji. Ten- 0,2 dencja wzrostowa zosta∏a zahamowana. 0,0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 60

50 ¸ADUNEK

40 WysokoÊç opadu S-SO4 N-NO3 Cl 29% 27% 28% 1000 30 800

Liczba przypadków 20

10 10% 600 ] [mm] 5% 1% 2 0 400 <4,1 4,1–4,6 4,6–5,1 5,1–6,1 6,1–6,5 >6,5 [mg/m 200 Ryc. 123. Cz´stoÊç wyst´powania opadów o okreÊnonym odczynie w roku 2004 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Niemal39% (rok wczeÊniej 35%) dobowych próbek opadów charakteryzowa∏o si´ odczynem znacznie obni˝onym (pH poni˝ej 4,6), przy czym w stosunku do roku 2003 wzros∏a Ryc. 124. Ârednie roczne st´˝enia i sumaryczne ∏adunki anionów liczba próbek o pH mniejszym od 4,1 (z 6% do 10%). Pozosta- wniesione do pod∏o˝a z opadami na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” w latach 1994–2004 ∏e to próbki o pH lekko obni˝onym i normalnym dla opadów (ryc. 123). SzeÊç procent próbek wykazywa∏o odczyn wi´kszy Najwi´ksze wartoÊci Êrednich miesićznych st´˝enia anio- od 6,1, co jest uznawane za wartoÊç podwy˝szonà dla opadów. nów zanotowano w miesiàcach wiosennych, charakteryzujàcych W miesiàcach ch∏odnego pó∏rocza Êrednie miesićzne war- si´ ma∏ymi wysokoÊciami opadów – marcu i kwietniu. ¸adunki toÊci odczynu opadów niewiele przekracza∏y wartoÊç 4,5. siarczanów, azotanów i chlorków wniesione do pod∏o˝a z opa- W ciàgu dwóch miesićy ciep∏ego sezonu Êrednia miesićz- dami by∏y najwi´ksze w miesiàcach bogatych w opady: czerwcu na wartoÊç odczynu pH przekroczy∏a 5,0 (w poprzednim roku i sierpniu oraz w marcu i paêdzierniku (wysokie st´˝enie). w ciàgu pićiu miesićy – co nie by∏o spotykane w minionych Podobnie jak w przypadku anionów Êrednie roczne st´˝e- latach). Rozpi´toÊç Êrednich miesićznych wartoÊci odczynu nia kationów wykazywa∏y w wieloleciu tendencj´ spadkowà, osiàgn´∏a w 2004 roku niemal jednà jednostk´ (0,98) pH. osiàgajàc w ostatnich latach wartoÊci mniejsze ni˝ na poczàtku W przebiegu Êrednich wartoÊci przewodnoÊci opadów za- wielolecia 1994–2004. znacza si´ zmiennoÊç sezonowa odwrotna do przebiegu obser- Najbardziej znaczàce spadki obserwowano dla jonów amo- wowanego dla odczynu – w sezonie ch∏odnym wartoÊci by∏y nowych, wapnia i sodu. Najmniejszà zmiennoÊç z roku na rok na ogó∏ wy˝sze ni˝ w sezonie ciep∏ym. obserwuje si´ w przypadku magnezu. W stosunku do poprzed- Generalnie mo˝na stwierdziç, ˝e w 2004 roku Êrednie war- niego roku st´˝enia wszystkich g∏ównych kationów nie uleg∏y toÊci st´˝enia badanych anionów utrzyma∏y si´ na poziomie wi´kszym zmianom (ryc. 125). ni˝szym ni˝ na poczàtku okresu obj´tego badaniami W roku 2003 w wi´kszoÊci przypadków ∏adunki kationów (1994, 1995), zbli˝onym do obserwowanego w ostatnich latach, osiàgn´∏y wartoÊci najmniejsze lub bardzo zbli˝one do naj- i osiàgn´∏y wartoÊci nieznacznie wy˝sze ni˝ rok wczeÊniej mniejszych w wieloleciu 1994–2003. W roku 2004 – wskutek (ryc. 124). Tendencja malejàca jest najwyraêniej widocz- znaczàcego wzrostu rocznej sumy wysokoÊci opadów – ∏adunki na w przypadku st´˝enia siarczanów, nieco mniej – w przypad- kationów zwi´kszy∏y si´, osiàgajàc wartoÊci zbli˝one do tych, ku chlorków i azotanów. W roku 2004 na zmian´ wielkoÊci su- które zanotowano w 2002 roku. marycznych ∏adunków w stosunku do roku minionego mia∏a W przypadku kationów zmiany sezonowe wielkoÊci st´˝e- wp∏yw roczna suma wysokoÊci opadów. Dla wszystkich anio- nia w opadach by∏y tak˝e widoczne. Dla jonów amonowych, nów sumaryczny ∏adunek wniesiony do pod∏o˝a z opadami wapnia, potasu i magnezu najwi´ksze wartoÊci notowano w roku 2004 by∏ wi´kszy od obserwowanego rok wczeÊniej, któ- w okresie wiosennym, z maksimum w ubogim w opady kwiet- ry by∏ najmniejszy w okresie obj´tym ciàg∏ymi pomiarami niu. Dla wapnia wysokà wartoÊç Êredniego miesićznego st´˝e- i osiàgnà∏ poziom obserwowany w roku 2002 (poza Cl). Ponad- nia zanotowano tak˝e w sierpniu – miesiàcu bardzo bogatym to – po raz kolejny – wartoÊci te by∏y bardzo do siebie zbli˝one w opady. Dla wszystkich badanych kationów ∏adunki wniesio- dla poszczególnych anionów (czego nie obserwowano w po- ne do pod∏o˝a z opadami by∏y wi´ksze w drugiej po∏owie roku. czàtkowych latach badaƒ). Wiàza∏o si´ to z faktem, ˝e sumy opadów w tym okresie by∏y

156 3.3.2. Chemizm opadów podkoronowych i sp∏ywu po pniach

ST¢˚ENIE WysokoÊç opadu N-NH4 Na Rok hydrologiczny 2004 by∏ pierwszym po wieloletniej prze- K Mg Ca rwie, pe∏nym rokiem badania opadów podkoronowych i sp∏y- 1,0 800 wów po pniach drzew na powierzchni leÊnej. Stanowiska do zbierania próbek opadów podkoronowych i sp∏ywów usta- 0,8 600 wiono pod Êwierkiem, grabem i d´bem. Zbierane by∏y zlewane ]

3 0,6 próbki miesi´czne opadów. [mm] 400 Sk∏ad chemiczny opadów jest modyfikowany po przejÊciu [mg/m 0,4 wody opadowej przez korony drzew, w sposób zale˝ny od ro- 200 0,2 dzaju drzewa i pory roku. Dla ka˝dego drzewostanu obliczono wspó∏czynniki koncentracji okreÊlone jako stosunek st´˝enia 0,0 0 danego sk∏adnika w opadzie podkoronowym pod drzewosta-

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 nem lub w opadzie sp∏ywajàcym po pniu drzew do st´˝enia tego sk∏adnika w opadzie na otwartej przestrzeni. Na rycinie 126 ¸ADUNEK zaprezentowano przyk∏adowe wspó∏czynniki koncentracji dla WysokoÊç opadu N-NH4 Na K Mg Ca wartoÊci Êrednich rocznych st´˝enia g∏ównych jonów w opa- 800 dach podkoronowych.

600 Âwierk Grab Dàb ] [mm]

2 400

H [mg/m 200 Ca 0 Mg 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 K

Na Ryc. 125. Ârednie roczne st´˝enia i sumaryczne ∏adunki kationów wniesione do pod∏o˝a z opadami na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” Cl w latach 1994–2004 N-NH4 wi´ksze, a dodatkowo dla wi´kszoÊci kationów st´˝enie tak˝e N-NO3 osiàga∏o wi´ksze wartoÊci. Dla wszystkich kationów ∏adunki S-SO by∏y najwi´ksze w najbogatszych w opady miesiàcach: czerwiec 4 i sierpieƒ, a w przypadku jonów amonowych – w paêdzierniku. 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Od roku 2003 próbki opadów do oznaczania zawartoÊci metali ci´˝kich by∏y pobierane jako opad mokry do osobnego Ryc. 126. Wspó∏czynniki koncentracji dla wartoÊci Êrednich kolektora, a próbek nie przelewano na czas przechowywania rocznych st´˝enia g∏ównych jonów dla ró˝nych typów drzewostanu i transportu ze szklanych butelek, do których zosta∏y zebrane. Ârednie miesi´czne st´˝enie metali ci´˝kich osiàga∏o war- W wartoÊciach wspó∏czynnika koncentracji zaznaczajà si´ toÊci od kilku do kilkudziesi´ciu setnych µg/dm3 w przypadku wyraênie zarówno ró˝nice pomi´dzy badanymi sk∏adnikami, chromu, kadmu i arsenu i od jednego do kilku µg/dm3 w przy- jak i pomi´dzy gatunkami drzew. WartoÊci 1 – odpowiadajàcej padku miedzi, niklu, o∏owiu i cynku (tab. 72). st´˝eniu równemu temu, które zosta∏o zmierzone w opadach na otwartej przestrzeni – nie przekroczy∏ wspó∏czynnik kon- Tabela 72. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia i sumaryczne ∏adunki centracji jonów wodorowych oraz jonów amonowych pod drze- metali ci´˝kich wniesione do pod∏o˝a z opadami w 2004 roku wami liÊciastymi. Najwi´ksze wartoÊci zanotowano dla potasu, St´˝enie wapnia i magnezu pod wszystkimi gatunkami drzew, przy czym As Cd Cr Cu Ni Pb Zn w przypadku potasu najwi´kszy wspó∏czynnik odnotowano dla [µg/dm3] [µg/dm3] [µg/dm3] [µg/dm3] [µg/dm3] [µg/dm3] [µg/dm3] d´bu, a dla wszystkich pozosta∏ych sk∏adników – dla Êwierka. 0,23 0,10 0,08 1,68 1,21 1,26 4,78 Wyraênie zaznaczy∏a si´ ró˝nica wielkoÊci wspó∏czynnika koncentracji dla drzew iglastych (Êwierka) i liÊciastych (grabu i d´- ¸adunek bu): o ile dla drzew liÊciastych dla wi´kszoÊci sk∏adników war- [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] [mg/m2] toÊci tego wspó∏czynnika by∏y do siebie zbli˝one, to dla Êwier- 0,167 0,074 0,056 1,221 0,878 0,915 3,471 ka by∏y one na ogó∏ 2–3-krotnie wy˝sze. Stwierdzono rekordowo wysokie wartoÊci wspó∏czynnika koncentracji manganu, W stosunku do roku 2003, gdy zapoczàtkowano badania przy czym najwi´kszà wartoÊç zanotowano dla grabu (122), na- metali ci´˝kich nowà metodà, w roku 2004 uzyskano mniejsze st´pnie dla Êwierka (117), a najmniejszà dla d´bu (79). wartoÊci st´˝enia badanych metali ci´˝kich. ¸adunki wi´kszoÊci Podobne zale˝noÊci obserwowano w przypadku sp∏ywu metali – poza As, Cr i Pb – by∏y natomiast wi´ksze w roku 2004 po pniach, przy czym wspó∏czynniki koncentracji osiàga∏y (mniejsze st´˝enie zosta∏o skompensowane przez zwi´kszonà wi´ksze wartoÊci ni˝ dla opadów podkoronowych. Najwi´kszy sum´ wysokoÊci opadu). wzrost st´˝enia w sp∏ywach po pniach obserwowano w prób-

157 kach zebranych na Êwierku i d´bie. SpoÊród badanych sk∏adni- nie wysokich opadów w czerwcu. Sprzyja∏y temu wysokie tem- ków najwi´ksze wzbogacenie po sp∏ynićiu opadów po pniach peratury powietrza, wysuszony grunt i wzgl´dnie niskie opady drzew mia∏o miejsce dla manganu i potasu. deszczu w lipcu. Najwi´kszà wartoÊcià Êrednià rocznà odczynu charaktery- W stosunku do ubieg∏ego roku poziom wód jeziora by∏ wy˝- zowa∏y si´ opady zebrane pod d´bem i grabem. Jedynie odczyn szy o oko∏o 6 cm i zbli˝ony do przeci´tnego poziomu opadów zebranych pod Êwierkiem by∏ ni˝szy od opadu z lat 1994–2003. Na zmiany poziomu wód majà wp∏yw w ostat- na otwartej przestrzeni. WartoÊci pH opadów sp∏ywajàcych nich kilku latach bobry, które okresowo doÊç skutecznie hamujà po pniach grabów by∏y wy˝sze ni˝ pH opadów badanych odp∏yw wody z jeziora. Podobnie, jak w latach ubieg∏ych wody je- na otwartej przestrzeni. Dynamika zmian odczynu próbek ziora podnios∏y si´ wyraênie w paêdzierniku, g∏ównie z powodu sp∏ywu po pniach Êwierków i d´bów by∏a du˝o wi´ksza ni˝ wysokich i cz´stych opadów w tym miesiàcu. Proces ten jednak w przypadku próbek opadów zbieranych na otwartej przestrze- zosta∏ zapoczàtkowany ju˝ w sierpniu, bogatym w opady deszczu. ni i próbek sp∏ywów po pniach grabów. W kszta∏towaniu od- Na niski stan wód jeziornych w okresie letnim mia∏ wp∏yw czynu sp∏ywu po pniach mniejszà rol´ odgrywa fakt, czy bada- bardzo s∏aby dop∏yw wody z cieków zasilajàcych w okresie li- ne drzewo nale˝y do gatunków liÊciastych czy iglastych (co jest piec–wrzesieƒ. Dop∏ywy prawie ca∏kowicie przesta∏y zasilaç je- wyraêne dla opadów podkoronowych). zioro pod koniec lipca. Jak wynika z ryciny 127 odp∏yw jednost- Najmniejsze wartoÊci przewodnoÊci zanotowano dla opa- kowy by∏ znaczàcy tylko w okresie od listopada 2003 do czerw- dów na otwartej przestrzeni (kilkanaÊcie µS/cm), a nast´pnie ca 2004 roku. W pozosta∏ych miesiàcach by∏ bardzo s∏aby, bli- dla opadów podkoronowych i sp∏ywów po pniach grabów (kil- ski zera. Dopiero opady w paêdzierniku, podobnie jak w roku kadziesiàt µS/cm) oraz opadów pod koronami d´bów. Przebie- ubieg∏ym, znacznie zwi´kszy∏y odp∏yw jednostkowy wskutek gi wartoÊci Êrednich wykazywa∏y niewielkà zmiennoÊç z miesià- podniesienia poziomu wód jeziora. ca na miesiàc. WartoÊci przewodnoÊci w zakresie od stu do kil- kuset µS/cm by∏y charakterystyczne dla sp∏ywów po pniach 3.4.1. W∏asnoÊci fizyczno-chemiczne wód jeziora Êwierków i d´bów oraz opadów zebranych pod koronami Êwier- ków. Przebieg Êrednich miesićznych wartoÊci przewodnoÊci W∏asnoÊci fizyczne i chemiczne wód jeziornych w roku hydro- opadów charakteryzowa∏ si´ wystàpieniem wyraênych zmian se- logicznym 2004 by∏y na ogó∏ zbli˝one do przeci´tnych zonowych dla próbek zebranych pod drzewami i niemal bra- z lat 1994–2003. W warstwie przypowierzchniowej jeziora kiem zmiennoÊci dla próbek zebranych na otwartej przestrzeni. bardzo bliskie przeci´tnych by∏y wartoÊci pH (8,1–8,2), zasadowoÊci (64–66 mg Ca/dm3) i przewodnoÊci elektrolitycznej (32–33 mS/m), co Êwiadczy o doÊç stabilnym poziomie mi- 3.4. Wody powierzchniowe i podziemne neralizacji wód w badanym okresie. Wody jeziora ¸´kuk cha- rakteryzujà si´ przewodnoÊcià w granicach 27–39 mS/m, Êwiad- ¸´kuk jest jednym z dziesićiu jezior ogólnopolskiej sieci je- czàcà o ich znacznym zmineralizowaniu, spowodowanym g∏ów- zior reperowych i jako taki podlega szczególnemu nadzorowi. nie du˝à zawartoÊci wapnia (45–70 mg/dm3). Sumaryczne opady w roku hydrologicznym 2004 nale˝a∏y Jak pokazano na rycinie 128, wyraênie wy˝sze ni˝ w latach do najwy˝szych w ostatnim 11-leciu i mia∏y wp∏yw na warunki ubieg∏ych by∏y st´˝enia zwiàzków azotu amonowego (NH4) hydrologiczne zlewni jeziora ¸´kuk. Wzgl´dnie wysokie opa- i fosforu fosforanowego (PO4) oraz nieco wy˝sze st´˝enia ta- dy, które wystàpi∏y w okresie listopad–grudzieƒ 2003 roku kich jonów jak: sód, potas, wapƒ i magnez – pierwiastków wy- przyczyni∏y si´ do podniesienia poziomu wód jeziora ju˝ p∏ukiwanych z pod∏o˝a. Podobnie jak w latach ubieg∏ych, naj- w styczniu 2004 roku. Nale˝y zaznaczyç, ˝e na poczàtku stycz- wi´kszym ich „dostawcà” by∏y dop∏ywy. nia pojawi∏a si´ na jeziorze pokrywa lodowa, która zanik∏a Zaobserwowano wyraêne tendencje wzrostowe (w latach

1 kwietnia, a wi´c o ponad dwa tygodnie wczeÊniej ni˝ w roku 1994–2004) st´˝eƒ nast´pujàcych jonów: N-NH4, P-PO4, K, Ca, ubieg∏ym. Maksymalny poziom wód jeziora (drugie maksimum Mg i Al, którego st´˝enie w roku 2004 osiàgn´∏o rekordowà wiosenne) wystàpi∏ w maju, a nie w marcu, jak cz´sto bywa∏o. wartoÊç Êrednià 62,8 µg/m3. W nast´pnych miesiàcach poziom wody (ryc. 127) stale si´ obni˝a∏ osiàgajàc najni˝sze wartoÊci w lipcu, pomimo wzgl´d- Ârednia 1994–2003 Ârednia 2004 (201 a) 110 ] 3 100

Opad 2004 Odp∏yw 100 [mm]–2004 Stan jeziora 2004 ] 3 90 140 70 80 (lód od 10 I 2004 do 1 IV 2004) 70 120 60 60 100 50 50 , Fe, Mn, Al, Zn, Pb [µg/dm Na, K,Ca [mg/dm Mg, 4 80 40 4, 40 30

60 30 , N-NH 4

Cl, S-SO 20 Stan jeziora [cm]

40 20 P-PO 10 Opad [mm] Odp∏yw 20 10 0 Cl S-SO4 N-NH4 P-PO4 Na K Mg Ca Fe Al Zn 0 0 XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X Ryc. 128. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia wybranych jonów Ryc. 127. Miesi´czne stany jeziora oraz opady i odp∏ywy w jeziorze ¸´kuk (przy powierzchni) w roku hydrologicznym 2004 jednostkowe na cieku 100 w 2004 roku na tle lat 1994–2003

158 Po „suchym” ubieg∏ym roku, charakteryzujàcym si´ znacznym Na ich miejscu pojawiajà si´ inne gatunki znoszàce zacienienie. spadkiem zawartoÊci ˝elaza, jego Êrednie st´˝enie (90 µg/dm3) Z tego powodu w asocjacjach gràdowych obserwujemy dwa w 2004 by∏o nadal ni˝sze od przeci´tnej wartoÊci (104 µg/dm3). szczyty rozwoju roÊlinnoÊci – wiosenny i póênoletni (jesienny). W warstwie naddennej na g∏´bokoÊci 11 m (ryc. 129) st´˝e- nie fosforanów ros∏o od wiosennego okresu wymieszania wód w jeziorze do wrzeÊnia. W przypadku zwiàzków siarki jej mak- zró˝nicowanie liczby gatunków wiosennych Anemone nemorosa symalne st´˝enie wystàpi∏o w maju i by∏o rekordowo wysokie 12 11 9 13 (10 mg/dm3). Wy˝sze wartoÊci od Êrednich wieloletnich osià- 10 12 8 13 gn´∏y st´˝enia zwiàzków azotu (NH4 iNO3) i fosforanów (PO4) oraz nieco wy˝sze takich pierwiastków jak: sód, potas, wapƒ 12 14 12 17 i magnez, czyli podobnie jak w warstwie przypowierzchniowej 16 15 13 13 jeziora. Wyraênie te˝ zarysowa∏a si´ tendencja wzrostowa st´-

˝eƒ zwiàzków azotu azotanowego oraz potasu, wapnia i miedzi. Galium odoratum Stellaria holostea

Ârednia 1994–2003 Ârednia 2004 (201 c) 180 ]

3 160 ] 3 140

120 Hepatica nobilis Ficaria verna

100

80 , Fe, Mn, Al, Zn, Pb [µg/dm Na, K,Ca [mg/dm Mg, 4 4, 60 , N-NH

4 40 Cl, S-SO

P-PO 20

0 0 r,+ 1 2 3 4 5 Cl S-SO4 N-NH4 P-PO4 Na K Mg Ca Fe Al Zn IloÊciowoÊç w skali Brauna-Blanqet'a

Ryc. 129. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia wybranych jonów Ryc. 130. Zró˝nicowanie liczby gatunków na poletkach oraz w jeziorze ¸´kuk (warstwa przydenna) w roku hydrologicznym rozmieszczenie i obfitoÊç wyst´powania wybranych geofitów 2004 na tle lat 1994–2003 PrzezroczystoÊç wód (mierzona krà˝kiem Secchiego) w ro- Zdj´cia fitosocjologiczne z 16 poletek badawczych 10x10 m ku 2004 by∏a zbli˝ona do Êredniej wieloletniej (2,6 m). W cià- wykonano metodà Brauna-Blanquet'a (ryc. 130). Na 16 polet- gu roku widoczna jest jej zmiennoÊç sezonowa – od 1,7 kach badawczych odnotowano 21 gatunków roÊlin w warstwie do 3,3 m. W wieloleciu wartoÊci Êrednie roczne niewiele od sie- runa, z czego 8 wczeÊniej nie by∏o notowanych. Sà to: bie odbiega∏y. Nie zaobserwowano te˝ wyraênej tendencji 1. zawilec gajowy Anemone nemorosa spadkowej, czy wzrostowej przezroczystoÊci wody. 2. zawilec ˝ó∏ty Anemone ranuncoloides Wzgl´dnie niskie (w stosunku do Êredniej wieloletniej) by- 3. ˝ywiec bulwkowaty Dentaria bulbifera ∏o Êrednie st´˝enie chlorofilu, którego wartoÊci w ciàgu ro- 4. czworolist pospolity Paris quadrifolia ku 2004 waha∏y si´ w granicach od 1,4 µg/dm3 w listopadzie 5. podkolan zielonawy Planthera chlorantha ubieg∏ego roku do 33,2 µg/dm3 w kwietniu 2004 roku. W ska- 6. miodunka çma Pulmonaria obscura li 11-lecia wartoÊci Êrednie roczne ulega∏y znacznym waha- 7. ziarnop∏on wiosenny Vesicaria verna niom, zw∏aszcza w ciàgu ostatnich czterech lat. Zaobserwowa- 8. fio∏ek leÊny Viola silvestris no niewielkà tendencj´ wzrostowà, g∏ównie z powodu du˝ych wartoÊci st´˝eƒ w ciep∏ych latach 2001–2002. 3.6. Epifity nadrzewne

3.5. Struktura i dynamika szaty roÊlinnej Do obserwacji wytypowano 8 gatunków porostów nadrzewnych (epifitycznych), w tym 3 taksony o plechach krzaczkowa- Sta∏a powierzchnia fitosocjologiczna zosta∏a za∏o˝ona w 1997 tych, 3 – listkowatych i 2 – skorupiastych (tab. 73). Obserwacje roku na po∏udniowym stoku Diablej Góry w dobrze wykszta∏- prowadzono na dziesi´ciu stanowiskach (130–139) rozmiesz- conym p∏acie gràdu – Stellario-Carpinetum. Fitocenozy gràdo- czonych na obszarze zlewni badawczej. we zwykle sà to wielogatunkowe, cieniste lasy liÊciaste. Rozbu- Rok 2004 by∏ drugim rokiem obserwacji zmian zachodzàcych dowane, zwarte i ulistnione korony drzew istotnie zacieniajà w populacji epifitów nadrzewnych. W porównaniu do roku 2002 dno lasu. Z powodu niedoboru Êwiat∏a cz´Êç gatunków swój ca- stwierdzono szereg zmian powierzchni plech monitorowanych ∏y cykl ˝yciowy (wytworzenie kwiatów, nasion i innych organów porostów. Na czterech powierzchniach badawczych sumaryczne przetrwalnych) przeprowadza wczesnà wiosnà, od marca pokrycie monitorowanymi porostami spad∏o (ryc. 131), na pi´- do maja, przed rozwojem liÊci. Wraz ze wzrostem stopnia zacie- ciu wzros∏o – w tym na powierzchni 136 znacznie, a na jednej nienia organy nadziemne gatunków wiosennych zamierajà. pozosta∏o bez zmian.

159 Tabela 73. Wykaz gatunków obj´tych monitoringiem, ich forma morfologiczna oraz status prawny

Lp. Nazwa ∏aciƒska Nazwa polska Forma morfologiczna Status prawny 1. Evernia prunastri màkla tarniowa krzaczkowaty chroniony 2. Hypogymnia physodes pustu∏ka p´cherzykowata listkowaty - 3. Melanelia fuliginosa przylepka okopcona listkowaty chroniony 4. Parmelia sulcata tarczownica bruzdkowana listkowaty - 5. Pertusaria amara otwornica gorzka skorupiasty - 6. Phlyctis argena rozsypek srebrzysty skorupiasty - 7. Pseudovernia furfuracea màklik otr´biasty krzaczkowaty chroniony 8. Ramalina farinacea odno˝yca màczysta krzaczkowaty chroniony

100 2002 2004 Bór bagienny Las mieszany Gràd 25 21 20 14 50 15 10

5 4

0 0 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 Ryc. 133. Liczba gatunków Carabidae w ró˝nych typach siedlisk w 2004 roku Ryc. 131. Wyra˝one w procentach pokrycie powierzchni poszczególnych stanowisk przez monitorowane gatunki porostów w 2002 i 2004 roku

Bór bagienny Las mieszany Gràd 2002 2004 250 11% 21% 227 210 219 28% 200

29% 28% 141 141 150 129 26% 100 97 94 59 10% 46 0% 50 0% 5 77 8% 3% 12% 11% 9% 1% 0 3% V VI VII VIII IX

Evernia prunastri Hypogymia physodes Melanelia fuliginosa Ryc. 134. Przebieg ∏ownoÊci ogólnej Carabidae w ró˝nych typach siedlisk Parmelia sulcata Pertusaria amara Phylictis argena w 2004 roku Pseudovernia furfuracea Ramalina farinacea Carabidae z∏owionych w ró˝nych typach siedlisk w okresie Ryc. 132. Procentowy udzia∏ gatunków porostów w skali od maja do wrzeÊnia 2004 roku. Na rycinie 134 przedstawiono wszystkich stanowisk obserwacyjnych natomiast miesi´czne zmiany liczby z∏owionych osobników. Pierwszy rok badaƒ prowadzonych nad tà rodzinà nie po- Najwy˝sze fluktuacje zanotowano w przypadku Evernia zwala na wyciàganie zbyt daleko idàcych wniosków, mo˝na na- prunastri (spadek z 11% udzia∏u we wszystkich powierzchniach tomiast stwierdziç, ˝e du˝a liczebnoÊç populacji wskazuje w 2002 roku do 3% w 2004 roku) oraz w przypadku Pertusaria na dobre warunki Êrodowiskowe ich rozwoju. amara (wzrost z 11% w 2002 roku do 21% w 2004 roku). W pozosta∏ych przypadkach zmiany nie by∏y tak znaczàce (ryc. 132). LITERATURA

3.7. Fauna bezkr´gowa 1. Jansen, W., Block, A., Knaack, J., 1988. KwaÊne deszcze, Hi- storia, powstawanie, skutki, Aura 4. W roku 2004 rozpocz´to badania fauny bezkr´gowców. Wyty- 2. LeÊniok, M., Opo∏ka-Gàdek, J., 1993. Zanieczyszczenie opa- powano siedem powierzchni badawczych: dów atmosferycznych w strefie transgranicznego przep∏ywu • w gràdzie – 3 powierzchnie zanieczyszczeƒ Polski po∏udniowej, Materia∏y konferencyj- • w lesie mieszanym – 3 powierzchnie ne: VI Konferencja naukowa. Chemizm opadów atmosfe- • w borze bagiennym – 1 powierzchnia rycznych, wód powierzchniowych i podziemnych, W ciàgu sezonu zebrano 34 próbki i wys∏ano do analizy ¸ódê 16–18 IX 1993, Wyd. Uniwersytetu ¸ódzkiego, ¸ódê. do Kielc, gdzie w Akademii Âwi´tokrzyskiej dokonano wst´p- 3. Turzaƒski, K., Godzik, B., 1996. Mokra depozycja zanieczysz- nego ich opracowania. czeƒ w rejonie krakowskim. Chemizm i oddzia∏ywanie kwa- Na ka˝dej z powierzchni obserwacyjnych za∏o˝ono pi´ç pu- Ênych deszczy na Êrodowisko przyrodnicze, sesja naukowa ∏apek Barbera. Na rycinie 133 przedstawiono liczb´ gatunków Jeziory 10.06.96., B. Walna (red.), Poznaƒ.

160 Fot. J. Fot. ¸aêniewski X. DZIA¸ALNOÂå WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ÂRODOWISKA I GOPODARKI WODNEJ

1. WPROWADZENIE

Zadania i zakres funkcjonowania Funduszu okreÊlajà ustawy: Ponadto Wojewódzki Fundusz wspó∏pracuje z instytucjami Prawo ochrony Êrodowiska i Prawo wodne. i organizacjami statutowo dzia∏ajàcymi na rzecz ochrony Êro- Nowelizacja ustawy o ochronie i kszta∏towaniu Êrodowiska dowiska. z dnia 3 kwietnia 1993 roku, która wesz∏a w ˝ycie z dniem Znaczàce efekty przynosi wspó∏praca z: 3 czerwca 1993 roku, nada∏a Wojewódzkim Funduszom osobo- • Narodowym Funduszem Ochrony Ârodowiska i Gospodarki woÊç prawnà. Wodnej w Warszawie G∏ównà przes∏ankà utworzenia Wojewódzkiego Funduszu W 2004 roku Narodowy Fundusz uczestniczy∏ w dofinansowa- by∏o wydzielenie publicznych Êrodków finansowych i kierowa- niu 4 projektów z województwa warmiƒsko-mazurskiego, nie ich na cele bezpoÊrednio zwiàzane z ekologià. Ârodki Fun- w tym 1 z zakresu ochrony powierzchni ziemi (likwidacja mo- duszu sta∏y si´ wa˝nym instrumentem realizacji d∏ugotrwa∏ej gilników), 2 – ochrony powietrza i 1 – rolnictwa ekologicznego strategii ochrony Êrodowiska. (zawarto umowy z 43 rolnikami w ramach programu „Ochro- Podstaw´ wyboru zadaƒ do dofinansowania przez Fundusz na Ârodowiska w Rolnictwie”). stanowià: Strategia Rozwoju Spo∏eczno-Gospodarczego Wojewódz- ¸àczna kwota pozyskanego dofinansowania z NFOÂiGW twa Warmiƒsko-Mazurskiego z dnia 24.07.2000 roku, przyj´ta wynios∏a 7 619 000,00 z∏. uchwa∏à Sejmiku Samorzàdowego Województwa Warmiƒsko- JednoczeÊnie warto zaznaczyç przesuni´cie ci´˝aru zadaƒ -Mazurskiego oraz Kierunki Przedsi´wzi´ç Priorytetowych Woje- finansowanych bezpoÊrednio ze Êrodków Narodowego Fundu- wódzkiego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej szu. Sà to du˝e projekty, o oddzia∏ywaniu regionalnym i zna- w Olsztynie, zatwierdzane przez Rad´ Nadzorczà Funduszu. czàcym efekcie ekologicznym. Zasady, organizacj´ i tryb dzia∏ania WFOÂiGW w Olszty- Nale˝y równie˝ w tym miejscu wspomnieç, ˝e WF skorzy- nie okreÊla Statut nadany Uchwa∏à nr 51/291/02 Zarzàdu Woje- sta∏ w 2004 roku z innej formy pomocy ze Êrodków NF dla re- wództwa Warmiƒsko-Mazurskiego z dnia 10 wrzeÊnia 2002 roku, alizowanych zadaƒ z terenu naszego województwa. Zosta∏a za- uzgodniony z ministrem w∏aÊciwym do spraw Êrodowiska. ciàgni´ta po˝yczka w kwocie 20 mln z∏. Umo˝liwia to dofinan- Rok 2004 by∏ szóstym rokiem dzia∏alnoÊci Wojewódzkiego sowanie mniejszych zadaƒ, choç istotnych dla naszego regionu. Funduszu w województwie warmiƒsko-mazurskim. Tym samym, w∏àczajàc kwot´ udzielonej po˝yczki, ∏àczna po- Wojewódzki Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki moc Narodowego Funduszu w 2004 roku wynios∏a 27,6 mln z∏. Wodnej w Olsztynie wspó∏pracuje z jednostkami na szczeblu • Fundacjà EKOFUNDUSZ w Warszawie województwa – Departamentem Ochrony Ârodowiska oraz De- W 2004 roku EKOFUNDUSZ uczestniczy∏ w dofinansowaniu 2 partamentem Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Urz´du projektów z województwa warmiƒsko-mazurskiego, przy czym Marsza∏kowskiego, a tak˝e Wydzia∏em Ârodowiska i Rolnictwa oba zadania by∏y z zakresu ochrony powierzchni ziemi. ¸àcz- Urz´du Wojewódzkiego w Olsztynie. na kwota pozyskanego dofinansowania wynios∏a 3 401 076,54 z∏. Wspó∏praca dotyczy takich zagadnieƒ jak: • Bankiem Ochrony Ârodowiska SA • ustalanie wojewódzkich priorytetów ekologicznych, Wspó∏praca Wojewódzkiego Funduszu z BOÂ SA pozwala • realizacja zadaƒ wspomaganych finansowo przez Fundusz. na udzielanie przez Bank preferencyjnych kredytów na ochro- Kolejnym partnerem Funduszu jest Wojewódzki Inspekto- n´ Êrodowiska w formie kredytów ze Êrodków w∏asnych Banku, rat Ochrony Ârodowiska w Olsztynie, z którym wspó∏praca do- z dop∏atami Wojewódzkiego Funduszu do oprocentowania. tyczy nast´pujàcego zakresu: Reasumujàc, wspó∏prac´ z innymi instytucjami finansujà- • informacji o stanie Êrodowiska, wykorzystywanej dla two- cymi ochron´ Êrodowiska, mo˝na stwierdziç, ˝e zaanga˝owane rzenia listy zadaƒ priorytetowych, dofinansowywanych Êrodki Wojewódzkiego Funduszu (5,8 mln z∏) umo˝liwi∏y pozy- przez Fundusz, skanie dodatkowych funduszy w kwocie oko∏o 16,3 mln z∏. Tym • potwierdzania efektów ekologicznych osiàgni´tych przez samym 1 z∏ ze Êrodków WF umo˝liwi∏ absorpcj´ blisko kolej- zrealizowane inwestycje, dofinansowywane przez Fundusz. nych 3 z∏ (2,80).

161 Rola Wojewódzkiego Funduszu w pozyskiwaniu • „System zagospodarowania odpadów komunalnych w Olsz- Êrodków z funduszy europejskich tynie. Budowa Zak∏adu Unieszkodliwiania Odpadów.”. Projekty te by∏y na ró˝nym poziomie zaawansowania i go- Z dniem 1 maja 2004 roku Polska sta∏a si´ pe∏noprawnym towoÊci do ubiegania si´ o Êrodki z Funduszu SpójnoÊci. cz∏onkiem Unii Europejskiej i od tej daty mog∏a w pe∏ni korzy- W zwiàzku z powy˝szym, przez ca∏y rok wnioskodawcy prowa- staç z funduszy europejskich. dzili prace nad przygotowaniem pe∏nych aplikacji ww. przed- WÊród wielu instrumentów finansowych Unii Europejskiej si´wzi´ç, które po sprawdzeniu przez stron´ polskà zostanà najwi´ksze znaczenie dla zadaƒ z zakresu ochrony Êrodowiska wys∏ane do Komisji Europejskiej. Zakres tych prac by∏ koordy- majà Fundusz SpójnoÊci i fundusze strukturalne. nowany i monitorowany przez Zespó∏ Funduszy Europejskich. Wojewódzki Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Dzi´ki wspólnej pracy wnioskodawców z WFOÂiGW, Wodnej w Olsztynie jest instytucjà, do której sk∏adane sà wnio- w pierwszym przypadku wnioskodawca – miasto Elblàg ski planowanych zadaƒ do dofinansowania z Funduszu Spójno- – w imieniu swoim, jak i pićiu oÊciennych gmin, przygotowa∏ Êci z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego. Projekty niezb´dne dokumenty we w∏asnym zakresie. wp∏ywajàce do WF sà oceniane pod wzgl´dem formalnym Miasto Olsztyn, jako wnioskodawca, po licznych spotka- i po ich weryfikacji, przekazywane sà do NFOÂiGW, który pro- niach i konsultacjach zawar∏o porozumienia z gminami Zwiàz- wadzi dalsze procedury. ku Gmin Warmiƒskich, powiatu szczycieƒskiego oraz ze Koordynacjà dzia∏aƒ w WF z zakresu Funduszu SpójnoÊci zaj- Zwiàzkiem Gmin „Czyste Mazury”. Wnioskodawca ten wystà- muje si´ powo∏any w 2004 roku Zespó∏ Funduszy Europejskich. pi∏ do NFOÂiGW za poÊrednictwem Wojewódzkiego Fundu- Zespó∏ ten zosta∏ wyodr´bniony z pracowników meryto- szu o Êrodki w ramach pomocy technicznej na przygotowanie rycznych WF, którzy przeszli szereg szkoleƒ w zakresie zasad niezb´dnej dokumentacji, umo˝liwiajàcej skuteczne aplikowa- wdra˝ania funduszy europejskich, a tak˝e przygotowywania nie do Funduszu SpójnoÊci. i analiz wniosków wraz z niezb´dnymi dokumentami (m. in. Równie˝ kolejne 2 projekty, znajdujàce si´ na przygotowy- studia wykonalnoÊci, procedury OOS). wanej przez WF Wojewódzkiej LiÊcie Przedsi´wzi´ç do dofi- Pod kàtem przygotowania do wdra˝ania funduszy europej- nansowania z Funduszu SpójnoÊci – 1) „Regulacja gospodarki skich WF wygospodarowa∏ pomieszczenia biurowe, poniós∏ te˝ wodno-Êciekowej w gminach Regionu Wielkich Jezior Mazur- koszty zwiàzane z ich wyposa˝eniem w niezb´dny sprz´t biurowy. skich”, gdzie wnioskodawcà jest Fundacja Ochrony Wielkich W∏aÊciwa koordynacja przedsi´wzi´ç, ich przygotowanie Jezior Mazurskich w imieniu 31 gmin oraz 2) „Zak∏ad utyliza- i pomoc wnioskodawcom, to w 2004 roku blisko 70 spotkaƒ, cji odpadów komunalnych wraz ze sk∏adowiskiem w Siedli- w których brali udzia∏ przedstawiciele WF z Zespo∏u Funduszy skach”, gdzie wnioskodawcà jest Komunalny Zwiàzek Gmin Europejskich. Powiatu E∏ckiego w imieniu gmin powiatów: e∏ckiego, go∏dap- Fundusz prowadzi równie˝ szereg dzia∏aƒ informacyjnych skiego, oleckiego i grajewskiego (woj. podlaskie) – zosta∏y z zakresu funduszy europejskich, ze szczególnym uwzgl´dnie- wskazane do pomocy technicznej, której celem b´dzie przygo- niem Funduszu SpójnoÊci w formie: towanie wymaganych dokumentów, umo˝liwiajàcych z∏o˝enie • opracowania i zamieszczenia materia∏ów informacyjnych wniosku do Funduszu SpójnoÊci. W ramach tych prac ma zo- na stronie internetowej www.wfosigw.olsztyn.pl, staç okreÊlony szczegó∏owy zakres geograficzny, rzeczowy, fi- • prezentacji zasad oraz warunków dofinansowania przed- nansowy przedsi´wzićia, jak równie˝ ma byç przeprowadzo- si´wzi´ç poprzez udzia∏ w seminariach i konferencjach na szczegó∏owa analiza instytucjonalna i organizacyjna, zapew- organizowanych przez ró˝ne instytucje, niajàca trwa∏oÊç realizowanego zadania. • opracowania i zamieszczenia materia∏ów informacyjnych Pierwszy projekt zosta∏ zbudowany dzi´ki dzia∏aniom Wo- w Êrodkach masowego przekazu. jewódzkiego Funduszu oraz decyzji w∏adz poszczególnych Warto podkreÊliç, ˝e dzia∏alnoÊç WF w zakresie przygoto- jednostek samorzàdów. W poczàtkowej fazie samorzàdy wania przedsi´wzi´ç do ubiegania si´ o Êrodki z Funduszu zg∏osi∏y 3 ma∏e zadania, które nie spe∏nia∏y wielu kryteriów SpójnoÊci, jest realizowana wy∏àcznie ze Êrodków w∏asnych. z jednej strony, z drugiej zaÊ wzajemnie pokrywa∏y si´ teryto- Wojewódzki Fundusz w zakresie przygotowania do absorp- rialnie. Poprzez po∏àczenie tych ma∏ych przedsi´wzi´ç, stwo- cji Êrodków z Funduszu SpójnoÊci w 2004 roku by∏ kontrolowa- rzono projekt, którego znaczenie dla Krainy Wielkich Jezior ny przez Najwy˝szà Izb´ Kontroli, która w swym wystàpieniu z zakresu gospodarki wodno-Êciekowej zosta∏o dostrze˝one stwierdzi∏a w∏aÊciwy stopieƒ przygotowania do tej funkcji. przez Komitet Sterujàcy dla Funduszu SpójnoÊci i Ministra Podj´te dzia∏ania zaowocowa∏y przygotowaniem wielu lo- Ârodowiska. kalnych inicjatyw w formie uporzàdkowanych wniosków. Drugie przedsi´wzićie, równie˝ w oparciu o prac´ WF W pierwszej fazie do WF wp∏yn´∏o 14 wst´pnych wniosków oraz samorzàdowców, ewoluuje od pierwotnie zg∏oszonej wer- do dofinansowania z Funduszu SpójnoÊci. W wielu przypadkach sji w kierunku stworzenia nowego podejÊcia do gospodarki od- nie spe∏nia∏y one okreÊlonych kryteriów, m.in. mia∏y za niskà padami na terenie Mazur. Prace nadal trwajà, lecz ich dotych- wartoÊç, nie obejmowa∏y okreÊlonej populacji mieszkaƒców itp. czasowy efekt ju˝ zosta∏ dostrze˝ony. W trakcie prac nad zg∏oszonymi przedsi´wzićiami, liczba Innym, równie wa˝nym instrumentem finansowym UE sà projektów mala∏a, ale powstawa∏y z nich zadania, które spe∏- fundusze strukturalne. Dzia∏ania z zakresu ochrony Êrodowi- nia∏y wymagania okreÊlone przez Komisj´ Europejskà. ska b´dà wspó∏finansowane z Europejskiego Funduszu Roz- W 2004 roku z województwa warmiƒsko-mazurskiego zo- woju Regionalnego (ERDF) i realizowane g∏ównie w ramach sta∏y wskazane przez Ministra Ârodowiska 2 projekty do dofi- dwóch programów operacyjnych: Zintegrowanego Programu nansowania: Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) oraz Sekto- • „Racjonalizacja gospodarki odpadami komunalnymi rowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjnoÊci i rekultywacja sk∏adowisk w Elblàgu.”, przedsi´biorstw” (SPO WKP).

162 W przypadku ZPORR-u organem odpowiedzialnym Elementy pozytywne to: za prawid∏owy przebieg procedur wyboru projektów w woje- • w∏àczenie WFOÂiGW do procedur przygotowania zadaƒ wództwie jest Urzàd Marsza∏kowski. z Funduszu SpójnoÊci, Natomiast za dzia∏anie 2.4. SPO WKP (dotyczàce inwesty- •sygnalizowanie roli WFOÂiGW jako regionalnej instytucji cji z zakresu ochrony Êrodowiska) jest odpowiedzialny Naro- odpowiedzialnej za zadania z zakresu ochrony Êrodowiska, dowy Fundusz Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej • aktywny udzia∏ WF w kreowaniu regionalnej polityki w Warszawie. z zakresu ochrony Êrodowiska poprzez prowadzenie sze- Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku, w obowià- rokiej akcji promocyjnej i szkoleniowej. zujàcych procedurach nie przewidziano udzia∏u Wojewódzkie- Elementy negatywne to: go Funduszu. • brak WF w procedurach zwiàzanych z absorpcjà fundu- O ile jest to zrozumia∏e przy dzia∏aniu 2.4. dotyczàcym du- szy strukturalnych, ˝ych przedsi´biorstw, to przy ZPORR trudno uzasadniç wy∏à- • nieokreÊlona rola WF w kolejnym okresie programowa- czenie WF z fazy naboru i selekcji projektów dotyczàcych in- nia 2007–2013, westycji z zakresu ochrony Êrodowiska. Tym bardziej, ˝e WF • budowanie nowych jednostek organizacyjnych Urz´du dysponuje odpowiednim potencja∏em technicznym i ludzkim Marsza∏kowskiego odpowiedzialnych za fundusze struk- oraz ponad dziesi´cioletnim doÊwiadczeniem w finansowaniu turalne od podstaw, bez próby wykorzystania lub w∏àcze- projektów regionalnych. nia istniejàcych struktur WF, Podsumowujàc, udzia∏ Wojewódzkiego Funduszu w pozy- • brak koordynacyjnej roli Urz´du Marsza∏kowskiego wo- skiwaniu Êrodków europejskich, mo˝na zauwa˝yç zarówno po- bec podmiotów, realizujàcych zadania z zakresu ochrony zytywne, jak i negatywne aspekty obowiàzujàcych procedur. Êrodowiska.

2. DZIA¸ALNOÂå INWESTYCYJNA

2.1. Ochrona powietrza atmosferycznego • py∏ów o 890 Mg/a, • tlenku w´gla o 1 034 Mg/a. Zadania realizowane przy pomocy finansowej Wojewódzkiego Rok 2004 to kolejny rok wzmo˝onej dzia∏alnoÊci WFO- Funduszu z zakresu ochrony atmosfery (tab. 74) mia∏y na celu: ÂiGW w zakresie inwestycji z wykorzystaniem odnawialnych • ograniczenie emisji zanieczyszczeƒ do powietrza wskutek: êróde∏ energii. – modernizacji istniejàcych kot∏owni i systemów ciepl- Na 41 zawartych umów z zakresu ochrony atmosfery, a˝ nych z wykorzystaniem Odnawialnych èróde∏ Energii, w 19 przypadkach zastosowano odnawialne êród∏a energii – energetycznego wykorzystania biomasy poprzez pro- (46,3%). Wi´kszoÊç realizowanych zadaƒ z tego zakresu doty- dukcj´ biopaliw, czy∏a wykorzystania energetycznego biomasy w postaci zr´b- – modernizacji istniejàcych kot∏owni ze zmianà paliw ków drewna i odpadów drzewnych. Wynika to m.in. z dost´p- na niskoemisyjne, noÊci tego rodzaju paliwa, jak i te˝ upowszechnienia si´ tech- – dzia∏aƒ, prowadzàcych do zmniejszenia zu˝ycia paliwa, nologii spalania. Wykorzystanie tego rodzaju paliwa, oprócz a zatem do ograniczenia emisji zanieczyszczeƒ; osiàgni´cia efektu ekologicznego, przyczynia si´ równie˝ • racjonalizacj´ wytwarzania i u˝ytkowania ciep∏a polega- do aktywizacji gospodarczej ca∏ego regionu. jàcà na: Przyk∏adem wykorzystania energii s∏onecznej jest inwesty- – kompleksowej modernizacji systemów energetycznych cja realizowana przez RDLP w Olsztynie wraz z NadleÊnictwa- z uj´ciem êród∏a, przesy∏u oraz odbioru ciep∏a, mi Mràgowo, Strza∏owo i Spychowo. W 49 leÊniczówkach, po- – dzia∏aniach podnoszàcych efektywnoÊç przesy∏u ciep∏a ∏o˝onych ma terenie LeÊnego Kompleksu Promocyjnego „La- (sieci preizolowane). sy Mazurskie”, do podgrzewania c.w.u. wykorzystane zostanà Inwestycje powsta∏e na podstawie umów zawartych w 2004 kolektory s∏oneczne. Wybór tych obiektów, oprócz oczywiste- roku stworzà warunki m. in. do zmniejszenia: go efektu ekologicznego, by∏ podyktowany dodatkowym efek- • emisji dwutlenku w´gla o 34 265 Mg/a, tem edukacyjnym – jest to promocja odnawialnych êróde∏ • emisji dwutlenku siarki o 346 Mg/a, energii w regionie, w którym przebywa bardzo du˝o turystów.

Tabela 74. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Firma Agro-Ekoturystyczna „Platte” Modernizacja systemu grzewczego w gospodarstwie agroturystycznym w Gietrzwa∏dzie 2 Olsztyƒska Szko∏a Wy˝sza w Olsztynie Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego obiektów OSW w Olsztynie 3 Przedsi´biorstwo Paƒstwowej Komunikacji Modernizacja kot∏owni w´glowej na gazowà zintegrowanej z kolektorem s∏onecznym Samochodowej w Bartoszycach 4 „T´czowy Dom” Dom Pomocy Spo∏ecznej Modernizacja systemu grzewczego w DPS „T´czowy Dom” w E∏ku dla Dzieci prowadzony przez Zgromadzenie Zakonne Sióstr Benedyktynek Misjonarek

163 Tabela 74. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 5 Gmina Miko∏ajki Kompleksowy program termomodernizacji i wymiany instalacji grzewczej w budynku SP w Olszewie z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii 6 Baltic Investment Sp. z o.o. Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego z wykorzystaniem biomasy 7 Olsztyƒska Hodowla Ziemniaka Zmniejszenie emisji zanieczyszczeƒ poprzez wymian´ suszarni zbó˝ z w´glowej na olejowà i Nasiennictwa OLZNAS-CN Spó∏ka z o.o. 8 Spó∏dzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko- Kompleksowa termodernizacja budynków SMLW „Pas∏´czanka” w Pas∏´ku -W∏asnoÊciowa „Pas∏´czanka” 9 Lubawska Spó∏ka Komunalna Sp. z o.o. Modernizacja systemu cieplnego miasta Lubawy 10 Gmina Banie Mazurskie Kompleksowe rozwiàzanie systemu grzewczego w szkole w Baniach Mazurskich 11 Gmina Moràg Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego w szkole podstawowej nr 2 w Moràgu 12 Gmina Janowo Kompleksowa modernizacja systemu grzewczego w budynku szko∏y podstawowej w Janowie 13 „Orfa” Ma∏gorzata Janowska Termomodernizacja budynku mieszkalno-us∏ugowego w Wydminach 14 Gmina Rozogi Termomodernizacja Szko∏y Podstawowej w Rozogach 15 Gmina Rozogi Termomodernizacja dwóch budynków administracyjnych Urz´du Gminy w Rozogach 16 Zak∏ad Produkcyjny „Czmuda” SA Kompleksowe rozwiàzanie gospodarki ciep∏owniczej zak∏adu produkcyjnego „Czmuda” SA w oparciu o odnawialne êród∏a enegii 17 Gmina Dywity Kompleksowe rozwiàzanie systemu ciep∏owniczego z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii 18 Powiat Mràgowski Modernizacja kot∏owni z w´glowej na gazowà w Domu Pomocy Spo∏ecznej w Mràgowie 19 Powiat Mràgowski Modernizacja kot∏owni w ZS nr 2 w Mràgowie 20 Zak∏ad Produkcyjno-Handlowo-Us∏ugowy Wytwarzanie biopaliwa sta∏ego z odpadów drzewnych „Quercus” Mariusz Stachowicz 21 Szpital Powiatowy im. Jana Paw∏a Modernizacja systemu grzewczego z termomodernizacjà Szpitala w Bartoszycach w Bartoszycach 22 Zak∏ad Drzewny „Napiwoda” Spó∏ka z o.o. Modernizacja kot∏owni z wykorzystaniem biomasy 23 NadleÊnictwo Mràgowo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 15 obiektach na terenie NadleÊnictwa Mràgowo 24 Powiat K´trzyƒski Modernizacja systemu grzewczego oraz termomodernizacja Domu Pomocy Spo∏ecznej w K´trzynie 25 Parafia Rzymskokatolicka Modernizacja kot∏owni co. z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii pw. Êw. Jana Chrzciciela w Lubawie 26 NadleÊnictwo Spychowo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 19 obiektach na terenie NadleÊnictwa Spychowo 27 NadleÊnictwo Strza∏owo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 15 obiektach na terenie NadleÊnictwa Strza∏owo 28 ZMiUW w Olsztynie Modernizacja systemu grzewczego Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnego ZMiUW w Olsztynie 29 Muzeum K. I. Ga∏czyƒskiego w Praniu Modernizacja instalacji co. w budynku Muzeum im. K. I. Ga∏czyƒskiego w Praniu 30 Okr´gowy Inspektorat SW w Olsztynie Modernizacja kot∏owni z w´glowej na gazowà w Oddziale Zewn´trznym Aresztu Âledczego w Olsztynie 31 Centrum Kultury i Wspó∏pracy Termomodernizacja obiektu Centrum Kultury i Wspó∏pracy Mi´dzynarodowej „Âwiatowit” w Elblàgu Mi´dzynarodowej w Elblàgu 32 Parafia Rzymskokatolicka Kompleksowe rozwiàzanie systemu ciep∏owniczego Parafii Rzymskokatolickiej pw. Êw. Aposto∏ów Piotra i Paw∏a pw. Êw. Aposto∏ów Piotra i Paw∏a w Kiwitach w Kiwitach z wykorzystaniem odnawialnych êróde∏ energii 33 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Modernizacja systemu grzewczego z termorenowacjà Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Olsztynie w Olsztynie 34 Wojewódzki Inspektorat Transportu Ograniczenie emisji zanieczyszczeƒ z procesu spalania paliw w silnikach pojazdów samochodowych Drogowego w Olsztynie 35 Sàd Okr´gowy w Elblàgu Termomodernizacja budynku Sàdu Okr´gowego w Elblàgu 36 Uniwersytet Miko∏aja Kopernika w Toruniu Przy∏àczenie do miejskiej sieci ciep∏owniczej budynku Stacji Limnologicznej w I∏awie 37 Komenda Wojewódzka Policji w Olsztynie Uciep∏ownienie kompleksu przy ul. Pstrowskiego 3 w Olsztynie 38 NadleÊnictwo Spychowo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 19 obiektach na terenie NadleÊnictwa Spychowo 39 NadleÊnictwo Mràgowo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 15 obiektach na terenie NadleÊnictwa Mràgowo 40 NadleÊnictwo Strza∏owo Modernizacja systemów grzewczych z zastosowaniem instalacji solarnych w 15 obiektach na terenie NadleÊnictwa Strza∏owo 41 Parafia Grecko-Katolicka Zmniejszenie zanieczyszczeƒ w wyniku modernizacji kot∏owni z w´glowej na gazowà w Parafialnym OÊrodku Pomocy w Górowie I∏aweckim Charytatywnej i Edukacji Ekologicznej

164 2.2. Ochrona wód i gospodarka wodna • budow´ jednej zak∏adowej podczyszczalni Êcieków o przepu- stowoÊci 2,5 m3/d, pod kàtem redukcji zanieczyszczeƒ odpro- Realizacja zadaƒ w dziedzinie ochrony wód i gospodarki wod- wadzanych do kanalizacji miejskiej; nej (tab. 75) skupia∏a si´ na dzia∏aniach zwiàzanych z: • wybudowanie sieci kolektorów sanitarnych, grawitacyjnych • ochronà czystoÊci jezior ze szczególnym uwzgl´dnieniem i t∏ocznych, o ∏àcznej d∏ugoÊci 50 369 mb oraz 100 szt. prze- zlewni jeziora Wadàg, Zalewu WiÊlanego, jezior warmiƒ- pompowni (w tym 78 szt. przydomowych) umo˝liwiajàcych skich i mazurskich; doprowadzenie do oczyszczalni do 515,4 m3/d Êcieków. • ochronà czystoÊci wód w zlewniach wybranych rzek: Na szczególnà uwag´, zas∏uguje realizacja zadaƒ wspó∏fi- Drw´cy, Krutyni, Narwi, ¸yny, Pas∏´ki, Pisy i innych rzek nansowanych ze Êrodków SAPARD, które dotyczy∏y ochrony w zlewni Zalewu WiÊlanego; wód i w wyniku których wykonano: • ochronà czystoÊci wód w zlewniach rzek i jezior poprzez: • 32 085 mb kolektorów sanitarnych t∏ocznych i grawitacyj- – realizacj´ zadaƒ dotyczàcych budowy, rozbudowy i mo- nych, umo˝liwiajàcych odprowadzenie dodatkowo 330 m3/d dernizacji oczyszczalni Êcieków, Êcieków; – budow´ lub rozbudow´ kanalizacji sanitarnej ze szcze- • modernizacj´ i budow´ oczyszczalni Êcieków (2 szt.), co po- gólnym uwzgl´dnieniem kolektorów opaskowych odpro- zwoli∏o na zwi´kszenie przepustowoÊci do 750 m3/d Êcieków; wadzajàcych Êcieki poza zlewni´ bezpoÊrednià jezior, • modernizacj´ 4 stacji uzdatniania wody – efektem jest – ograniczenie sp∏ywu zanieczyszczeƒ obszarowych po- poprawa stanu zaopatrzenia ludnoÊci w wod´ i spe∏nie- przez budow´ separatorów na kanalizacji deszczowej, nie norm jakoÊci wody zgodnie z dyrektywami unijnymi. wykonanie barier fitosanitarnych, – budow´ p∏yt gnojowych i zbiorników na gnojowic´; Rolnictwo Ekologiczne • ochronà zasobów wód podziemnych bez izolacji; • budowà i modernizacjà stacji uzdatniania wody; Innym aspektem ochrony wód by∏o prowadzenie dzia∏aƒ inwe- • zwi´kszeniem zasobów wodnych poprzez realizacj´ za- stycyjnych wÊród rolników. Wojewódzki Fundusz we wspó∏pra- daƒ, zwiàzanych z ma∏à retencjà na obszarach rolnych cy z Narodowym Funduszem Ochrony Ârodowiska i Gospodar- i leÊnych. ki Wodnej przystàpi∏ w 2004 roku do realizacji programu Realizacja umów, zawartych w 2004 roku przyniesie wy- Ochrona Ârodowiska w Rolnictwie. mierne efekty ekologiczne i rzeczowe: G∏ównym celem programu by∏a ochrona Êrodowiska natural- • redukcj´ ∏adunku zanieczyszczeƒ: nego naszego województwa poprzez ograniczenie sp∏ywu do wód

– BZT5 – o 281,3 kg/d, zanieczyszczeƒ pochodzàcych z rolnictwa, a jednoczeÊnie dosto- –Nog – o 51,5 kg/d; sowanie polskich gospodarstw rolnych do standardów Unii Eu- • wybudowanie 2 nowych oczyszczalni Êcieków bytowo-go- ropejskiej obowiàzujàcych w zakresie ochrony Êrodowiska. spodarczych o ∏àcznej przepustowoÊci 580 m3/d; Z pomocy finansowej Funduszy skorzysta∏o 43 rolników, • rozbudow´ i modernizacj´ 2 oczyszczalni Êcieków pod kà- na ∏àcznà kwot´ ponad 1,5 mln z∏ (w tym ze Êrodków NFOÂiGW tem zwi´kszenia przepustowoÊci o 460 m3/d oraz dostoso- – 1 000 000 z∏). wania technologii do wymogów Unii Europejskiej; W ramach Programu wybudowano 43 zbiorniki na gnojów- • modernizacj´ i rozbudow´ 7 stacji uzdatniania wody k´ i gnojowic´ o pojemnoÊci ∏àcznej 12 997 m3 oraz 6 p∏yt obor- pod kàtem zwi´kszenia zdolnoÊci filtracji 3 024 m3/d; nikowych o ∏àcznej powierzchni 902,4 m2.

Tabela 75. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Gmina Gietrzwa∏d Budowa sieci wodociàgowej i kanalizacji sanitarnej w rejonie miejscowoÊci ¸ajsy – Gietrzwa∏d 2 „Saria” Sp. z o.o. w D∏ugim Borku Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni Êcieków w Zak∏adzie w D∏ugim Borku 3 Gmina Reszel Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w miejscowoÊci Pilec 4 Gmina Reszel Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w miejscowoÊci Wola, ¸´˝any – gmina Reszel 5 Gmina Ostróda Kanalizacja sanitarna i sieç wodociàgowa w miejscowoÊci Mi´dzylesie 6 Gmina Âwiàtki Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i t∏ocznej z przepompowniami w miejscowoÊciach Kwiecewo – Âwiàtki 7 Gmina Budry Kompleksowy program poprawy jakoÊci wody w gminie Budry 8 Gmina Rybno Rozbudowa stacji uzdatniania wody oraz uj´cia wody w miejscowoÊci Rybno 9 PWiK Sp. z o. o. w Piszu Budowa kanalizacji sanitarnej z przepompowniami Êcieków w Piszu 10 Gmina Lubomino Budowa kanalizacji sanitarnej ul. Kajki, Baranowskiego, Szymanowskiego i Âwierczewskiego 11 Gmina Grunwald Budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni Êcieków w Zybu∏towie 12 Gmina Ryn Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowoÊci Knis i Knis Podewsie 13 Gmina Rozogi Modernizacja stacji uzdatniania wody w Rozogach oraz budowa sieci wodociàgowej 14 Gmina Lubomino Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni Êcieków w E∏dytach Wielkich 15 OHZiN „OLZNAS-CN” Sp. z o.o. w Olsztynie Modernizacja stacji uzdatniania wody w Lipowinie 16 PWiK Sp. z o. o. w Piszu Wyposa˝enie oczyszczalni Êcieków w Piszu w stacj´ zlewnà Êcieków 17 Gmina Dàbrówno Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w miejscowoÊci Dàbrówno 18 Miasto Górowo I∏aweckie Modernizacja oczyszczalni Êcieków w Górowie I∏aweckim 19 Gmina Olsztynek Budowa kanalizacji sanitarnej t∏ocznej Maróz – Waplewo

165 Tabela 75. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 20 Gmina Biskupiec (pow. nowomiejski) Budowa kanalizacji sanitarnej z przepompowniami Êcieków w miejscowoÊci ¸àkorz 21 Gmina Ostróda Budowa sieci kanalizacji sanitarnej, grawitacyjnej i t∏ocznej w miejscowoÊci Lubajny 22 Gmina Kowale Oleckie Rozbudowa stacji uzdatniania wody Sto˝ne wraz z siecià wodociagowà 23 Gmina Dàbrówno Kompleksowa modernizacja systemu dostawy wody dla miejscowoÊciach Dàbrowa – Gardyny – Osiekowo 24 Miasto Biskupiec Likwidacja nadzwyczajnych zagro˝eƒ Êrodowiska we wsi Kobu∏ty 25 Zarzàd Melioracji i Urzàdzeƒ Wodnych Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej wraz z separatorami w Olsztynie 26 Paƒstwowa Inspekcja Ochrony RoÊlin Budowa oczyszczalni Êcieków laboratoryjnych w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony RoÊlin i Nasiennictwa i Nasiennictwa Wojewódzki Inspektorat w siedzibie w Elblàgu i Olsztynie w Olsztynie 27 Gmina Budry Kompleksowy program poprawy jakoÊci wody w gminie Budry – dop∏ata do oprocentowania kredytu 28 Miasto Górowo I∏aweckie Modernizacja oczyszczalni Êcieków w Górowie I∏aweckim – dop∏ata do oprocentowania kredytu 29 Gmina Kisielice Budowa sieci kanalizacyjnej z przy∏àczami i przepompowniami dla msc. ¸odygowo, Lim˝a, Sobiewola, Kisielice – dop∏ata do oprocentowania kredytu

2.3. Ochrona powierzchni ziemi poddany rekultywacji. Realizacja tego zadania spowodowa∏a likwidacj´ odpadów niebezpiecznych w iloÊci oko∏o 983 Mg Realizacja zadaƒ w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi i zapobieg∏a rozprzestrzenieniu si´ zanieczyszczeƒ. (tab. 76) skupi∏a si´ na dzia∏aniach zwiàzanych z: • likwidacjà sk∏adowisk odpadów niebezpiecznych z prze- Selektywna zbiórka odpadów terminowanymi Êrodkami ochrony roÊlin (mogilniki); • utylizacjà odpadów zawierajàcych azbest; W celu zintensyfikowania selektywnej zbiórki odpadów na te- • organizacjà i wdra˝aniem selektywnej zbiórki odpadów; renie województwa warmiƒsko-mazurskiego Wojewódzki Fun- • modernizacjà zak∏adu recyklingu odpadów; dusz finansowa∏ zarówno jednostki samorzàdu terytorialnego, • budowà sk∏adowisk odpadów komunalnych; spó∏ki komunalne, jak i prywatne przedsi´biorstwa. Zadania • rekultywacjà zamkni´tych wysypisk odpadów komunalnych; polega∏y m.in. na zakupie sprz´tu i pojemników do selektywnej • modernizacjà opryskiwaczy rolniczych. zbiórki, pracach budowlanych zwiàzanych z miejscem gromadzenia i sortowania odpadów. Realizacja przedsi´wzi´ç z tego Likwidacja sk∏adowisk odpadów niebezpiecznych (mogilniki) zakresu, ma umo˝liwiç zmniejszenie iloÊci odpadów trafiajà- cych na sk∏adowiska oraz odzysk surowców wtórnych tj. st∏ucz- W ramach opracowanego przez Samorzàd Województwa, wo- ki szklanej, makulatury i tworzyw sztucznych o 5 866 Mg/a. jewódzkiego programu likwidacji przeterminowanych Êrodków ochrony roÊlin, za∏o˝ono likwidacj´ 16 mogilników. Zadanie, Rekultywacja zamkni´tych sk∏adowisk odpadów komunalnych wspó∏finansowane przez WF, polega∏o na wydobyciu Êrodków ochrony roÊlin wraz z opakowaniami zgromadzonymi w mogil- Rekultywacji poddano dwa zamkni´te sk∏adowiska odpadów nikach, przepakowaniu ich do atestowanych pojemników komunalnych w miejscowoÊci Ciechanówko – gm. Lidzbark i transporcie do spalarni odpadów niebezpiecznych w celu uty- i Gronowo Górne – gm. Elblàg. Wskutek przeprowadzonej re- lizacji. Teren sk∏adowania odpadów niebezpiecznych zosta∏ kultywacji odzyskano tereny o ∏àcznej powierzchni ponad 11 ha.

Tabela 76. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powierzchni ziemi, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Jan Pieƒkowski PPHU „Papa Jan” Modernizacja zak∏adu recyklingu odpadów 2 „Recykling” Jerzy Malgrem UnowoczeÊnienie zak∏adu zbiórki odpadów opakowaniowych 3 Miasto Elblàg Gronowo Górne, rekultywacja zamkni´tego wysypiska odpadów – etap I 4 Przedsi´biorstwo Gospodarki Komunalnej Selektywna zbiórka odpadów komunalnych – etap II „Komunalnik” Sp. z o.o. w K´trzynie 5 Ekologiczny Zwiàzek Gmin Selektywna zbiórka odpadów komunalnych na terenie Ekologicznego Zwiàzku Gmin „Dzia∏dowszczyzna” „Dzia∏dowszczyzna” 6 Gmina Orneta Selektywna zbiórka odpadów komunalnych na terenie miasta i gminy Orneta 7 Gmina Lidzbark Budowa nowego sk∏adowiska odpadów oraz rekultywacja starego wysypiska w miejscowoÊci Ciechanówko 8 Przedsi´biorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. Selektywna zbiórka odpadów na terenie dzia∏ania Przedsi´biorstwa Oczyszczania Sp. z o. o. w Moràgu w Moràgu 9 OHZiN „OLZNAS-CN” Sp. z o.o. w Olsztynie Wymiana pokrycia dachowego z eternitu na oborach w Stacji Hodowli RoÊlin w Pisanicy 10 Zak∏ad Us∏ug Komunalnych Sp. z o.o. Zakup samochodu do zbiórki i wywozu odpadów komunalnych z terenu miasta i gminy Barczewo w Barczewie 11 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wymiana pokrycia dachu z p∏yt azbestowych w siedzibie Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej 12 Warmiƒsko-Mazurska Izba Rolnicza Modernizacja opryskiwaczy w województwie warmiƒsko-mazurskim w Olsztynie

166 3. DZIA¸ALNOÂå NIEINWESTYCYJNA

3.1. Zapobieganie i likwidacja powa˝nych awarii Ochrona Êrodowiska przed powa˝nà awarià oznacza zapobieganie zdarzeniom, mogàcym powodowaç awari´ oraz ogra- Powa˝na awaria to zdarzenie, w szczególnoÊci emisja, po˝ar niczenie jej skutków dla ludzi i Êrodowiska. W 2004 roku w wy- lub eksplozja, powsta∏e w trakcie procesu przemys∏owego, ma- niku dofinansowania zadaƒ z tej dziedziny, wyposa˝ono bazy gazynowania lub transportu, w których wyst´puje jedna lub jednostek OSP i PSP w sprz´t ratownictwa techniczno-ekolo- wi´cej niebezpiecznych substancji, prowadzàce do natychmia- gicznego. Zakupiono 11 specjalistycznych wozów. stowego powstania zagro˝enia ˝ycia lub zdrowia ludzi lub Êro- dowiska lub powstania takiego zagro˝enia z opóênieniem.

Tabela 77. Wykaz inwestycji z zakresu powa˝nych awarii, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Gmina Dywity Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 2 Niepubliczny Zak∏ad Opieki Zdrowotnej Doposa˝enie w sprz´t techniczny wodnych patroli ratowniczych w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich „Impuls” 3 Starostwo Powiatowe Pisz Program podnoszenia bezpieczeƒstwa p.po˝. kompleksu referencyjnego na terenie pokl´skowym Puszczy Piskiej 4 Gmina Markusy Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 5 Gmina Nidzica Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 6 Gmina Dêwierzuty Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 7 Gmina Dzia∏dowo Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 8 Gmina Âwi´tajno Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 9 Gmina Pieni´˝no Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 10 Gmina W´gorzewo Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 11 Gmina Mi∏om∏yn Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 12 Gmina Rybno Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 13 Gmina Go∏dap Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 14 Gmina Jedwabno Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 15 Powiat braniewski Doposa˝enie w sprz´t ratownictwa techniczno-ekologicznego 16 Samorzàd Województwa Likwidacja sk∏adowisk odpadów niebezpiecznych z przeterminowanymi Êrodkami ochrony roÊlin Warmiƒsko-Mazurskiego

3.2. Ochrona przyrody dze Zwierzàt jako gatunek silnie zagro˝ony wygini´ciem. Po- pulacj´ ˝ó∏wia b∏otnego okreÊla si´ na terenie kraju Realizacja zadaƒ z dziedziny ochrony przyrody (tab. 78) doty- na 700–800 osobników. Na terenie naszego województwa znaczy∏a przede wszystkim: nych jest 26 stanowisk tego gatunku. • ochrony bioró˝norodnoÊci fauny i flory, Do zadaƒ, które sà od lat wspierane przez Fundusz, mo˝na • sporzàdzenia planów ochrony i waloryzacji przyrodniczej zaliczyç zwalczanie warrozy u pszczó∏. Zakupiony lek korzyst- rezerwatów, nie wp∏ynà∏ na ograniczenie populacji powszechnie wyst´pujà- • tworzenia bazy danych ekologicznego systemu obszarów cego paso˝yta Varroa destructor w 17 360 rodzinach pszczelich. chronionych. Na uwag´ zas∏uguje równie˝ zadanie realizowane przez Opracowana baza danych ekologicznego systemu obsza- Zespó∏ Parków Krajobrazowych Pojezierza I∏awskiego rów chronionych umo˝liwi s∏u˝bom ochrony przyrody m.in. i Wzgórz Dylewskich pn.: Ochrona starych alei Êródpolnych Par- uzgadnianie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, ku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego jako siedlisk ginàcych uzgadnianie projektów budowlanych, opiniowanie projektów owadów, przy wspó∏udziale Êrodków Fundacji EkoFundusz planów zagospodarowania przestrzennego, realizacj´ zadaƒ oraz gmin. Celem podj´tych dzia∏aƒ jest zabezpieczenie, wynikajàcych z programu europejskiej sieci ekologicznej NA- w d∏ugiej skali czasowej, stanowisk pachnicy d´bowej, gatunku TURA 2000, uzgadnianie projektów inwestycji realizujàcych zagro˝onego w skali Polski i Europy. Pachnica d´bowa podle- cel publiczny na terenach poddanych ochronie, okreÊlenie po- ga ochronie na mocy Konwencji Berneƒskiej. Chrzàszcz ten ∏o˝enia przedsi´wzi´ç w stosunku do przebiegu granic obsza- zosta∏ równie˝ umieszczony w Polskiej Czerwonej Ksi´dze rów chronionych, itd. Zwierzàt. Na terenie Parku i Obszarów Chronionych Krajo- Do zadaƒ o du˝ym znaczeniu dla ochrony zasobów przy- brazu Pojezierza I∏awskiego w wyniku przeprowadzonej rodniczych, realizowanych przy wspó∏udziale WF, mo˝na zali- w 2003 roku waloryzacji stwierdzono najwy˝sze zag´szczenie czyç ochron´ stanowisk ˝ó∏wia b∏otnego. Jest to gatunek obj´- tego chrzàszcza w Polsce – wykryto 114 drzew zasiedlonych ty Êcis∏à ochronà. Wymieniony jest w Polskiej Czerwonej Ksi´- przez tego owada.

167 Tabela 78. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony przyrody, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Przedsi´biorstwo Energetyki Cieplnej Zakup urzàdzenia do rozdrabniania drewna Sp. z o.o. w Piszu 2 Gmina Olecko Ochrona bioró˝norodnoÊci fauny i flory wyst´pujàcej w dorzeczu rz. Lega i jez. Olecko Wielkie – etap II 3 Gmina Moràg Ochrona i zagospodarowanie u˝ytku ekologicznego „Rozlewisko Moràskie” 4 Gmina Pisz Usuni´cie skutków nawa∏nicy z dnia 4 lipca 2002 roku w parkach miejskich miasta Pisz – etap II 5 NadleÊnictwo Olsztyn Utrzymanie oÊrodka rehabilitacji ptaków 6 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Oznakowanie granic rezerwatu „Jezioro Dru˝no” 7 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Plany ochrony i waloryzacja przyrodnicza wybranych rezerwatów przyrody 8 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Dofinansowanie bie˝àcego funkcjonowania oÊrodka rehabilitacji zwierzàt przy ZPK w Jerzwa∏dzie 9 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Opracowanie strategii rozwoju turystyki ˝eglarskiej poprzez stworzenie sieci portów ratowniczo-˝eglarskich na obszarze WJM 10 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Monitoring stanu akwenów wodnych na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego 11 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Zasady korzystania ze szlaku rzeki Krutyni w celach turystycznych 12 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Aktywna ochrona stanowisk ˝ó∏wia b∏otnego 13 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Leczenie drzew pomnikowych – Aleja D´bowa w Sztynorcie Wielkim 14 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Inwentaryzacja roÊlin i zwierzàt obj´tych Êcis∏à ochronà 15 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Baza danych ekologicznego systemu obszarów chronionych 16 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski VI Mi´dzynarodowe liczenie bociana bia∏ego na terenie Parku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego i Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich 17 Wojewódzki Zwiàzek Pszczelarzy Dofinansowanie zwalczania warrozy u pszczó∏ 18 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Ochrona starych alei Êródpolnych Parku Krajobrazowego Pojezierza I∏awskiego 19 Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian” Czynna ochrona p∏omykówki w powiecie dzia∏dowskim 20 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Opracowanie i przygotowanie do druku monografii: Dendroflora parków miejskich w województwie warmiƒsko-mazurskim 21 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Zakup oprogramowania GIS (System Informacji Geograficznej) do efektywnego zarzàdzania walorami przyrodniczymi województwa warmiƒsko-mazurskiego 22 NadleÊnictwo Elblàg Wykonanie wiaty turystycznej „Parasol” w parku miejskim „Ba˝antarnia” w Elblàgu

3.3. Edukacja ekologiczna majàce charakter mi´dzynarodowych programów badawczych, Zielony Pakiet, Obserwator Przyrody, Mni- W 2004 roku WF wspiera∏ dzia∏ania zwiàzane z edukacjà szek Lekarski czy Program Ekozespo∏ów, w którym w ro- ekologicznà realizowane g∏ównie poprzez: ku bie˝àcym uczestniczy∏o 4226 dzieci i 321 nauczycieli, 1) Elblàskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Elblàgu, • organizacj´ szkoleƒ, warsztatów, prelekcji dla nauczycie- 2) Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej Gi˝ycko, li z terenu ca∏ego województwa, które majà na celu m.in. 3) Olsztyƒskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Olsztynie, podniesienie ich kwalifikacji zawodowych. W bie˝àcym 4) Dzia∏dowskie Centrum Edukacji Ekologicznej w Dzia∏dowie, roku z zaj´ç skorzysta∏o 2080 nauczycieli, 5) E∏ckie Stowarzyszenie Ekologiczne w E∏ku, • dofinansowanie i wspó∏organizacj´ zaj´ç terenowych 6) Parki Krajobrazowe, dzieci i m∏odzie˝y, poprzez m.in. wyposa˝anie uczestni- 7) NadleÊnictwa, ków w przewodniki, wypo˝yczenie niezb´dnego sprz´tu 8) Muzeum Warmii i Mazur – Dzia∏ Przyrody w Olsztynie, do przeprowadzenia zaj´ç, 9) Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego. • udzielanie pomocy w organizowaniu sejmików szkol- Dofinansowanie Centrów Edukacji Ekologicznej ze Êrod- nych, konkursów i wystaw o tematyce ekologicznej, ków WF w roku 2004 wynios∏o ∏àcznie 545 575 z∏. Ârodki te • wspieranie, koordynowanie i upowszechnianie szeregu przeznaczone zosta∏y, zgodnie z dzia∏aniami statutowymi Cen- kampanii i akcji ekologicznych takich jak „Wiosenne trów, na wspieranie, rozpowszechnianie oraz koordynowanie Sprzàtanie Warmii i Mazur”, i prowadzenie edukacji ekologicznej na terenie województwa • wspó∏organizacj´ Olimpiady Wiedzy Ekologicznej warmiƒsko-mazurskiego. na szczeblu szkolnym, regionalnym i wojewódzkim, Centra wspó∏pracujà z blisko 1100 placówkami oÊwiatowy- • dofinansowanie prenumeraty czasopism ekologicznych mi, przedszkolnymi oraz organizacjami pozarzàdowymi. do szkó∏ oraz wzbogacanie szkolnych bibliotek ekolo- Wspierajà nie tylko finansowo realizacj´ zadaƒ majàcych gicznych. na celu edukacj´ spo∏eczeƒstwa, w tym g∏ównie dzieci i m∏o- Nowà form´ dofinansowania zadaƒ z zakresu edukacji eko- dzie˝y, ale sà tak˝e zasobnym êród∏em wiedzy merytorycznej logicznej ze Êrodków WF w roku 2004 stanowi∏y zorganizowa- i metodycznej. ne przez Zwiàzek Harcerstwa Polskiego OÊrodek Szkolenio- Centra Edukacji swoje cele statutowe realizujà poprzez: wo-Wypoczynkowy „Perkoz” warsztaty edukacyjne dla dzieci • koordynacj´ i wspieranie prowadzonych przez szko∏y i m∏odzie˝y oraz nauczycieli. W 3-dniowych zaj´ciach eduka- programów i projektów edukacyjnych m.in. Globe i Greek, cyjnych uczestniczy∏o 500 dzieci i m∏odzie˝y, które wybrane

168 zosta∏y przez Centra Edukacji Ekologicznej. Warsztaty obej- tatów by∏o podniesienie kwalifikacji zawodowych nauczycieli mowa∏y m.in. zajćia dydaktyczne w terenie, dobrane w zale˝- oraz przekazanie im umiej´tnoÊci samodzielnego organizowa- noÊci od wymagaƒ i zapotrzebowania uczestników, zaintereso- nia i przeprowadzania zaj´ç terenowych w oparciu o najprost- waƒ lub zaawansowania programowego grupy oraz przygoto- sze i ogólnodost´pne pomoce dydaktyczne. wanie przez uczestników samodzielnego projektu z tematyki Kontynuowano organizacj´ konkursów ekologicznych. poruszanej na przeprowadzanych zajćiach edukacyjnych. Za- Przeprowadzono: jćia by∏y prowadzone przez specjalistów z zakresu leÊnictwa, 1. Konkurs fotograficzny gleboznawstwa, ichtiologii, biologii i ochrony Êrodowiska. Re- W dwóch kategoriach amatorskiej i profesjonalnej, pod wspól- alizowane w trakcie trwania warsztatów treÊci programowe nym has∏em Woda bogactwem Warmii i Mazur. Do konkursu mia∏y na celu m.in. kreowanie w∏aÊciwych postaw proekolo- zg∏oszono 33 prace, z czego 10 zosta∏o nagrodzonych, bàdê wy- gicznych oraz uwra˝liwienie uczestników na otaczajàce Êrodo- ró˝nionych. Nagrodzone w kategorii profesjonalnej zdjćie wisko naturalne. wykonane przez Pana Ireneusza Dziugie∏, wykorzystano w ma- W 2-dniowych warsztatach dla nauczycieli w zakresie pro- teria∏ach promujàcych WFOÂiGW w Olsztynie; wadzenia terenowych form edukacji ekologicznej wzi´∏o 2. Konkurs na plakat ekologiczny udzia∏ 155 uczestników. Byli to nauczyciele przyrody, biologii, W trzech kategoriach wiekowych: szko∏a podstawowa, gimna- geografii i ochrony Êrodowiska ze szkó∏ wszystkich szczebli zjum, szko∏a ponadgimnazjalna. Do konkursu zg∏oszono 24 edukacyjnych. Zajćia prowadzili pracownicy naukowo-dydak- plakaty. Przyznano 7 nagród, w tym 4 grupowe dla Zespo∏u tyczni Uniwersytetu Warmiƒsko-Mazurskiego, kadra dydak- Placówek Specjalnych w Olsztynie, Szko∏y Podstawowej tyczna OÊrodka „Perkoz” oraz specjaliÊci z Warmiƒsko-Mazur- nr 12 w Elblàgu i Szko∏y Podstawowej w Tolkmicku oraz 3 wy- skiego OÊrodka Doskonalenia Nauczycieli. Program warszta- ró˝nienia; tów obejmowa∏ udzia∏ w zajćiach terenowych, wyk∏ady i pre- 3. Wydawnictwa wspomagajàce edukacj´ ekologicznà zentacje dotyczàce pracy z projektami ekologicznymi i przygo- Wyró˝niono artyku∏ pani Haliny Bielawskiej, publikowany towaniem zaj´ç terenowych. Celem przeprowadzonych warsz- na ∏amach magazynu „Kurek Mazurski” pt.: „Âcieki w jeziorze”.

Tabela 79. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Gmina Olecko Modernizacja obiektu z przeznaczeniem na oÊrodek edukacji ekologicznej dla dzieci i m∏odzie˝y „Zielona klasa” 2 „Edytor” Sp. z o.o. Wydanie wk∏adki ekologicznej „G∏os Eko” 3 Polskie Radio Regionalna Rozg∏oÊnia Puls ziemi – raport ekologiczny Radia Olsztyn w Olsztynie Radio Olsztyn SA 4 Samorzàd Województwa Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej Warmiƒsko-Mazurskiego 5 Samorzàd Województwa Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej Warmiƒsko-Mazurskiego 6 Gmina Miejska Szczytno Konferencja pt. „DziÊ i jutro energetyki cieplnej” 7 „Inter” SA Publikacja materia∏ów z zakresu ochrony Êrodowiska w magazynie „Puls Regionu” 8 Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2004 9 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja ogólnopolskiego konkursu Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski 10 E∏ckie Stowarzyszenie Ekologiczne Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2004 11 NadleÊnictwo Kudypy LeÊne Arboretum Warmii i Mazur 12 Komitet Okr´gowy Olimpiady Olimpiada Wiedzy i Umiej´tnoÊci Rolniczych Wiedzy i Umiej´tnoÊci Rolniczych 13 Dzia∏dowskie Centrum Edukacji Ekologicznej Realizacja zadaƒ z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2004 14 Stowarzyszenie In˝ynierów i Techników Konkurs pt.: „Mój Las” LeÊnictwa i Drzewnictwa w Olsztynie 15 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Edukacja ekologiczna w BPK – konkursy o tematyce ekologicznej 16 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Utworzenie i oznakowanie Êcie˝ki przyrodniczo-edukacyjnej „¸àkorek” 17 Przedsi´biorstwo Oczyszczania Modernizacja i wyposa˝enie Gminnego Centrum Edukacji Ekologicznej w Moràgu Sp. z o.o. w Moràgu 18 Stowarzyszenie „Cz∏owiek i Przyroda” Ochrona porostów na obszarach chronionych Euroregionu Niemen 19 Gmina Stawiguda Konkurs „Estetyczna zagroda 2004 wsi RuÊ” 20 Gmina Olecko Wyposa˝enie oÊrodka edukacji ekologicznej dla dzieci i m∏odzie˝y „Zielona klasa” 21 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja Festynu Ekologicznego z okazji Mi´dzynarodowego Dnia Ziemi 22 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja Pikniku Ekologicznego z okazji Âwiatowego Dnia Ochrony Ârodowiska 23 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja biwaku ekologicznego – Poznajemy histori´ i przyrod´ Kadyn 24 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wydawnictwa promujàce walory przyrodnicze, krajobrazowe PKWE i okolic jeziora Dru˝no 25 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Konkurs ogólnopolski „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski” 26 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wydanie mapy administracyjno-turystycznej województwa warmiƒsko-mazurskiego

169 Tabela 79. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 27 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wzbogacenie oferty edukacyjnej Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej 28 Komitet Ochrony Or∏ów Ochrona ptaków drapie˝nych – program edukacyjny 29 Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Budowa Êcie˝ki przyrodniczo-edukacyjnej w miejscowoÊci Kruklanki 30 Gmina Miejska Szczytno Konferencja pt. „Pozwolenia zintegrowane” 31 Zwiàzek Harcerstwa Polskiego, OÊrodek Warsztaty dla nauczycieli w zakresie prowadzenia terenowych zaj´ç form edukacji ekologicznej Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Perkoz” w Waszecie 32 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Doposa˝enie OÊrodka Edukacji Ekologicznej „Ekoczar” w Czarnym Bryƒsku 33 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Wydanie przewodnika po G-LPK 34 Wojewoda Kujawsko-Pomorski Edukacja ekologiczna w G-LPK 35 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Konkurs ekologiczny „Patrz´–myÊl´–opisuj´” 36 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wydanie folderu informacyjnego MPK 37 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Druk wersji polskiej przewodnika ilustrowanego MPK – wyd. II 38 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Druk wersji angielskiej i niemieckiej folderu Êcie˝ka przyrodnicza – okolice ¸uknajna 39 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wyposa˝enie OÊrodka Edukacji Przyrodniczo-Kulturowej MPK w Krutyni 40 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wydanie broszury Szkolna Êcie˝ka dydaktyczna – Rezerwat Krutynia 41 „Ka-eM” Sp. z o.o. Poznajemy pomniki przyrody oraz faun´ i flor´ pod ochronà 42 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Kurs dla przewodników po Welskim Parku Krajobrazowym 43 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Organizacja warsztatów ekologicznych „Ja i moje Êrodowisko w WPK” 44 Miejski Dom Kultury Mi´dzynarodowy Festiwal Piosenki Ekologicznej 45 Paƒstwowa Wy˝sza Szko∏a Zawodowa Doposa˝enie w sprz´t laboratoryjny pracowni studenckich PWSZ w Elblàgu w Elblàgu 46 Instytut Melioracji i U˝ytków Zielonych Opracowanie prognoz produkcji rolnej i rolniczych zanieczyszczeƒ obszarowych w Falentach 47 Powiat k´trzyƒski Festiwal ekologiczny – Czysty Powiat 48 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski IX Mi´dzywojewódzki Konkurs Wiedzy Przyrodniczo – Ekologicznej 49 Warmiƒsko-Mazurska Izba Rolnicza Szkolenie rolników z województwa warmiƒsko-mazurskiego ze szczególnym uwzgl´dnieniem ochrony Êrodowiska w Olsztynie 50 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Konferencja naukowa nt.: „Rewitalizacja obszarów wiejskich Warmii i Mazur” 51 Powiat dzia∏dowski Druk materia∏ów pokonferencyjnych z zakresu planowania technologii kompostowania osadów Êciekowych 52 Powiat nowomiejski Dzia∏ania edukacyjne na rzecz ochrony rzeki Drw´cy 53 Gospodarstwo Pomocnicze Regionalnego Konferencja nt.: „Mo˝liwoÊci produkcji i wykorzystania wierzby energetycznej” Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Starym Polu 54 Gospodarstwo Pomocnicze Wojewódzkiego Edukacja ekologiczna ekorozwoju obszarów wiejskich OÊrodka Doradztwa Rolniczego w Olsztynie 55 NadleÊnictwo Olsztyn Sprzàtanie lasów na terenie NadleÊnictwa Olsztyn 56 Muzeum Warmii i Mazur Zakup eksponatów zoologicznych dla Muzeum Przyrody w Olsztynie 57 Powiat gi˝ycki Konferencja nt. „Bezpieczeƒstwo ekologiczne inwestycji turystycznych na terenie WJM” 58 Regionalna Dyrekcja Lasów Paƒstwowych Realizacja programu radiowego o tematyce przyrodniczej w Olsztynie 59 Zarzàd Wojewódzki Zwiàzku M∏odzie˝y Olimpiada M∏odych Producentów Rolnych uwzgl´dniajàca za∏o˝enia kodeksu dobrej praktyki rolniczej Wiejskiej 60 Regionalna Dyrekcja Lasów Paƒstwowych Wydanie tomiku poezji leÊnej w Olsztynie 61 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Wyjazd dzieci do Czech jako nagroda za zaj´cie I miejsca w konkursie „Poznajemy Parki Krajobrazowe w Polsce” 62 Warmiƒsko-Mazurska Regionalna Konferencja nt: „Warmiƒsko-Mazurska Agroturystyka w UE” Organizacja Turystyczna 63 Warmiƒsko-Mazurska Regionalna Prezentacja dzia∏aƒ zwiàzanych z ochronà Êrodowiska w województwie warmiƒsko-mazurskim Organizacja Turystyczna 64 Ârodkowo-Europejskie Centrum Szkolenia Edukacja ekologiczna spo∏eczeƒstwa w ramach dzia∏ania MCEE M∏odzie˝y 65 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski XXVIII Krajowa Konferencja Naukowa z cyklu: Rejonizacja chwastów segetalnych 66 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Raport o stanie Êrodowiska województwa w roku 2003 67 Stowarzyszenie Ekologiczno-Artystyczne Promocja dzia∏aƒ proÊrodowiskowych w ramach letniego jarmarku sztuki i r´kodzie∏a „R´kà Dzie∏o”

170 Tabela 79. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku (cd.) Lp. Beneficjent Nazwa zadania 68 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski Wydanie materia∏ów pokonferencyjnych dotyczàcych ekonomicznych i ekologicznych aspektów gospodarki przestrzennej 69 Zak∏ad Gospodarki Odpadami Komunalnymi Konkurs „Super segregator olsztyƒski” upowszechniajàcy wiedz´ ekologicznà z zakresu selektywnej zbiórki odpadów Sp. z o.o. i recyklingu 70 NadleÊnictwo Spychowo Promocja walorów przyrodniczych regionu poprzez organizacj´ pleneru malarsko-rzeêbiarskiego 71 NadleÊnictwo Spychowo Doposa˝enie w sprz´t oraz adaptacja sali konferencyjnej LeÊnego OÊrodka Edukacji Ekologicznej NadleÊnictwa Spychowo 72 NadleÊnictwo Spychowo Warsztaty studenckie pn. Perspektywiczne kierunki rozwoju prowadzonej edukacji przyrodniczo-leÊnej na terenie LKP Lasy Mazurskie 73 Zwiàzek Harcerstwa Polskiego, OÊrodek Edukacja ekologiczna dzieci i m∏odzie˝y z terenu województwa warmiƒsko-mazurskiego Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Perkoz” w Waszecie 74 E∏ckie Stowarzyszenie Ekologiczne Ekorozwój w Powiecie E∏ckim – dodatek tematyczny do miesi´cznika Ekopartner 75 Komenda Powiatowa Paƒstwowej Stra˝y Doposa˝enie w sprz´t sali edukacyjnej Komendy Powiatowej PSP w Olecku Po˝arnej w Olecku 76 Samorzàd Województwa V Samorzàdowe Forum Ekologiczne Warmiƒsko-Mazurskiego 77 Zwiàzek Gmin Kana∏u Ostródzko-Elblàskiego Opracowanie i druk Programu Rozwoju Turystyki Obszaru Kana∏u Elblàskiego i Pojezierza I∏awskiego i Pojezierza I∏awskiego 78 Agencja Produkcyjno-Reklamowa ALEX Ârodowisko – telewizyjny magazyn ekologiczny 79 Agencja Artystyczna „Viper” Puls Ziemi – telewizyjny magazyn ekologiczny 80 Fundacja Green Park Edukacja ekologiczna w ramach akcji „3xE” dla województwa warmiƒsko-mazurskiego 81 Stowarzyszenie „Przyjaciele Helu” ˚ycie Ba∏tyku – utworzenie komputerowej bazy ba∏tyckich organizmów i biotopów 82 Gmina Gi˝ycko Âcie˝ka przyrodniczo-edukacyjna w miejscowoÊci Wilkasy 83 Przedsi´biorstwo Oczyszczania I Forum Edukacji Ekologicznej dla nauczycieli i animatorów ekologii Sp. z o.o. w Moràgu 84 Radio Warmia-Mazury „WA-MA” SA Krajobraz Ziemi – konkursy ekologiczne dla s∏uchaczy Radia Wa-Ma 85 Gospodarstwo Pomocnicze Regionalnego Konferencja pt.: Mo˝liwoÊci produkcji i wykorzystania wierzby energetycznej na terenie województwa Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa warmiƒsko-mazurskiego i Obszarów Wiejskich w Starym Polu 86 Gmina Srokowo Organizacja IV Mi´dzynarodowego Pleneru Malarskiego 87 Gospodarstwo Pomocnicze Wojewódzkiego Nowe technologie w ochronie Êrodowiska – Mi´dzynarodowe targi ekologiczne POLEKO 2004 OÊrodka Doradztwa Rolniczego w Olsztynie 88 Gospodarstwo Pomocnicze Wojewódzkiego Szkolenie wyjazdowe do Szwecji nt. odnawialnych êróde∏ energii OÊrodka Doradztwa Rolniczego w Olsztynie 89 Muzeum Warmii i Mazur Wystawa fotograficzna – ˝yjàcy Êwiat jezior Warmii i Mazur 90 NadleÊnictwo Maskuliƒskie Doposa˝enie w sprz´t LeÊnego OÊrodka Edukacji Ekologicznej 91 NadleÊnictwo Gi˝ycko Sala edukacyjna w Lesie Miejskim w Gi˝ycku jako element istniejàcej Êcie˝ki przyrodniczo-edukacyjnej 92 NadleÊnictwo Elblàg Przystosowanie terenu przy szkó∏ce leÊnej Buczyna na cele edukacyjne 93 NadleÊnictwo Maskuliƒskie Wykonanie Êcie˝ki dydaktycznej przy wy∏uszczarni nasion na terenie NadleÊnictwa Maskuliƒskie 94 Mazurskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Organizacja konferencji poÊwi´conej podsumowaniu akcji Sprzàtamy Mazury Ratunkowe 95 Polskie Towarzystwo Turystyczno- Promocja wartoÊci przyrodniczych Mazur w kwartalniku „Jaçwie˝” -Krajoznawcze Zarzàd Oddzia∏u 96 Uniwersytet Warmiƒsko- Mazurski VIII Mi´dzynarodowy Akademicki Konkurs Filmów i Fotografii o tematyce ekologicznej VIDEKO 2004 97 Gospodarstwo Pomocnicze Regionalnego Konferencja pn.: Wierzba jako surowiec do produkcji paliw Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Starym Polu

3.4. Monitoring Êrodowiska krojów pomiarowo-kontrolnych), 10 dop∏ywów Zalewu WiÊla- nego, 20 jezior (w okresie cyrkulacji wiosennej i stagnacji let- Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku, niej) oraz Zalew WiÊlany. Dodatkowo przeprowadzono bada- przy udziale Êrodków Wojewódzkiego Funduszu, prowadzone nia jezior zagro˝onych nadmiernym rozwojem sinic (jeziora: by∏y dwa rodzaje monitoringu Êrodowiska: Bartà˝ek, Ukiel, Domowe Du˝e i Domowe Ma∏e). Mia∏y one Monitoring regionalny wód powierzchniowych – jest reali- na celu ocen´ jakoÊci wód zbiorników w kontekÊcie ich przy- zowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska datnoÊci do celów rekreacyjnych oraz pod kàtem gospodarki w Olsztynie ju˝ od kilku lat. Obejmuje on pobór prób, analiz´ rybackiej. wody i opracowanie wyników badaƒ w formie komunikatów. Monitoring powietrza – zakres badaƒ realizowanych przez Tà formà monitoringu w 2004 roku obj´to 41 rzek (105 prze- WIOÂ obejmowa∏ pomiary zanieczyszczeƒ powietrza (imisji):

171 py∏u PM10, SO2, NOx, CO, THC (sumy w´glowodorów) w 6 na jeziorach znajdujàcych si´ w w systemie Wielkich Je- punktach pomiarowych w seriach trzytygodniowych (Ostróda, zior Mazurskich. Dzi´ki dofinansowaniu ze Êrodków I∏awa, Bartoszyce, Mràgowo, K´trzyn, Gi˝ycko). Wykonano Funduszu poprawie ulegnie bezpieczeƒstwo i jakoÊç pro- tak˝e analizy zawartoÊci Pb oraz Cu, Cd, Ni w pyle PM10, po- wadzenia badaƒ monitoringowych na Wielkich Jeziorach branym przez stacje pomiarowe Inspekcji Sanitarnej w Dzia∏- Mazurskich, najd∏u˝szego na Mazurach szlaku ˝eglugo- dowie i Olsztynie. wego; Dofinansowano równie˝ zadania z zakresu doposa˝enia • Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsz- w sprz´t i aparatur´ potrzebnà do prowadzenia badaƒ monito- tynie na aparatur´ do monitorowania poziomu promie- ringu. Dofinansowanie otrzymali m. in.: niowania jonizujàcego w powietrzu atmosferycznym, gle- • Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ârodowiska w Olszty- bie, wodzie i produktach spo˝ywczych oraz aparatur´ nie na modernizacj´ ma∏ego statku Bosmina, s∏u˝àcego do monitorowania stanu sanitarnego wody w kàpieli- do monitorowania czystoÊci wód powierzchniowych skach na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego.

Tabela 80. Wykaz inwestycji z zakresu monitoringu, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku Lp. Beneficjent Nazwa zadania 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno- Zakup aparatury pomiarowej w ramach Paƒstwowego Monitoringu Ârodowiska -Epidemiologiczna w Olsztynie 2 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Monitoring wód powierzchniowych jezior: Bartàg, Ukiel, Domowe Du˝e i Domowe Ma∏e 3 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Monitoring regionalny wód powierzchniowych 4 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Modernizacja i dostosowanie sprz´tu do prowadzenia badaƒ monitoringu Êrodowiska 5 Wojewódzka Stacja Sanitarno- Zakup aparatury do prowadzenia badaƒ monitoringowych kàpielisk -Epidemiologiczna w Olsztynie 6 Samorzàd Województwa Usprawnienie systemu monitorowania op∏at Warmiƒsko-Mazurskiego 7 Okr´gowa Stacja Chemiczno-Rolnicza Zakup analizatora rt´ci do badaƒ Êrodowiskowych z siedzibà w Olsztynie 8 Wojewoda Warmiƒsko-Mazurski Rozszerzenie badaƒ monitoringowych powietrza 9 Samorzàd Województwa Rejestracja filmowa dokumentujàca stan mogilników w województwie warmiƒsko-mazurskim Warmiƒsko-Mazurskiego 10 Powiatowa Stacja Sanitarno- Zakup sprz´tu elektronicznego do przetwarzania i analizy danych Epidemiologiczna w Szczytnie

Braniewo Lelkowo Dubeninki Tolkmicko Frombork S´popol Budry Banie P∏oskinia Górowo Mazurskie Go∏dap I∏aweckie Pieni´˝no Barciany Milejewo W´gorzewo Bartoszyce Elblàg Wilcz´ta Srokowo M∏ynary Korsze Kowale Oleckie Orneta Pozedrze Gronowo Lidzbark Kiwity Elblàskie Warmiƒski Bisztynek K´trzyn Kruklanki Pas∏´k Godkowo Lubomino Gi˝ycko Olecko Markusy Reszel Mi∏akowo Âwi´tajno Rychliki Dobre Miasto Kolno Wydmiany Jeziorany Wieliczki Moràg Ryn Âwiàtki Mi∏ki Stare Juchy Ma∏dyty Mràgowo Biskupiec Zalewo Dywity Sorkwity E∏k Kalinowo Jonkowo Barczewo ¸ukta OLSZTYN Orzysz Mi∏om∏yn Miko∏ajki Susz Gietrzwa∏d Piecki Dêwierzuty Prostki Purda Ruciane- Ostróda -Nida Stawiguda Pasym Pisz Kisielice I∏awa Bia∏a Piska Olsztynek Szczytno Lubawa Grunwald Âwi´tajno Jedwabno Biskupiec Nowe Miasto Lubawskie Dàbrówno Rozogi Grodziczno Wielbark Kurz´tnik Rybno Nidzica ochrona przyrody Koz∏owo Janowo ochrona wód i gospodarka wodna edukacja ekologiczna Lidzbark Janowiec P∏oÊnica Dzia∏dowo KoÊcielny ochrona atmosfery powa˝ne awarie

I∏owo-Osada ochrona powierzchni ziemi monitoring

Mapa 16. Zadania z zakresu ochrony Êrodowiska realizowane w 2004 roku przy udziale WFOÂiGW w Olsztynie

172 Po˝ar stacji Po˝ar beznynowej w Elblàgu. materia∏y Fot. PSP XI. DZIA¸ALNOÂå PA¡STWOWEJ STRA˚Y PO˚ARNEJ W ZAKRESIE OCHRONY ÂRODOWISKA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMI¡SKO-MAZURSKIEGO

Dzia∏alnoÊç Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej w zakresie ochrony cych skutki po˝aru, kl´ski ˝ywio∏owej lub innego miejscowego przeciwpo˝arowej polega na realizacji przedsi´wzi´ç, majà- zagro˝enia. W∏aÊciwa prognoza, monitorowanie oraz anali- cych na celu ochron´ ˝ycia, zdrowia, mienia lub Êrodowiska za zagro˝eƒ nie dopuszczajà do powstania oraz ograniczajà przed po˝arem, kl´skà ˝ywio∏owà lub innym miejscowym za- skutki powsta∏ych zdarzeƒ. gro˝eniem poprzez mi´dzy innymi zapobieganie powstawaniu Analiza zdarzeƒ wyst´pujàcych na terenie województwa i rozprzestrzenianiu si´ po˝aru, kl´ski ˝ywio∏owej lub innego warmiƒsko-mazurskiego wskazuje, i˝ do g∏ównych grup zali- miejscowego zagro˝enia. Rozumie si´ przez to zapewnienie czamy: koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomoÊciom • zagro˝enia po˝arowe; i ruchomoÊciom oraz tworzenie warunków organizacyjnych • zagro˝enia powodziowe; i formalnoprawnych zapewniajàcych ochron´ ludzi i mienia, • zagro˝enia chemiczne i ekologiczne; a tak˝e przeciwdzia∏ajàcych powstawaniu lub minimalizujà- • zagro˝enia komunikacyjne.

1. ZAGRO˚ENIA PO˚AROWE

Szczególne zagro˝enia o charakterze po˝arowym dotyczyç mogà: zwarta zabudowa, o palnych elementach konstrukcyjnych • obszarów leÊnych w okresach wzmo˝onej palnoÊci oraz obiektów. W szczególnoÊci dotyczy to cz´Êci dzielnic na terenie w wyniku braku opadów w okresie letnim (susze); miast: Olsztyna, Elblàga i E∏ku. Zagro˝enie po˝arowe na tere- • miejscowoÊci, gdzie wyst´pujà obiekty budowlane nach wiejskich nasila si´ w okresie wzmo˝onej palnoÊci traw w zwartej i palnej zabudowie; oraz w okresie braku opadów deszczu (susze), dochodzi wtedy • zak∏adów przemys∏owych, na terenie których w proce- do wielu po˝arów w gospodarstwach rolnych. Wzrost zagro˝e- sach produkcyjnych wykorzystuje si´ materia∏y niebez- nia po˝arami odnotowuje si´ w budynkach mieszkalnych pieczne; w okresie jesienno-zimowym, na co ma wp∏yw u˝ytkowanie do- • materia∏ów i pó∏produktów magazynowanych w obrocie datkowych urzàdzeƒ grzewczych i tym samym przecià˝anie in- hurtowym. stalacji elektrycznej oraz uszkodzenia kominów spalinowych Lasy województwa warmiƒsko-mazurskiego zajmujà 1/3 w wyniku ich niew∏aÊciwej konserwacji. powierzchni ca∏ego regionu, tj. oko∏o 8 tys. km2. Obszary leÊne Zagro˝enia po˝arami w zak∏adach przemys∏owych, na tere- województwa zaliczone sà do I, II i III kategorii niebezpie- nie których magazynuje si´ materia∏y niebezpieczne, oraz po- czeƒstwa po˝arowego. Najwi´ksze zagro˝enie stwarza drzewo- ˝arami materia∏ów i pó∏produktów magazynowanych w obro- stan sosnowy. cie hurtowym, mogàcych emitowaç do atmosfery, wody i grun- W przewa˝ajàcej cz´Êci nadleÊnictw wyst´pujà drzewosta- tu niebezpieczne zwiàzki chemiczne – mogà w konsekwencji ny iglaste, Êwierkowo-sosnowe i mieszane, z wyraênà przewagà doprowadziç do katastrofy ekologicznej. drzewostanów iglastych, bo dochodzàcych a˝ do oko∏o 95% ogólnej powierzchni. Najwi´ksze zagro˝enie wyst´puje w nad- leÊnictwach: Spychowo, Jedwabno, Wielbark i Nidzica. Struktura po˝arów Przy kompleksach leÊnych zlokalizowane sà wa˝ne z punktu widzenia zagro˝enia obiekty: Z ogólnej liczby 6965 po˝arów najwi´cej po˝arów zanotowano: • baza paliw Gutkowo; • 2945 – w obiektach takich jak: • baza paliw Marcinkowo; – Êmietniki – 1714 (25%); • Stacja Redukcyjna Gazu Olsztyn-Kortowo. – trawy i trawniki – 744 (11%); We wszystkich miastach województwa zagro˝enie po˝arowe • 1950 – uprawy i rolnictwo, w tym: wyst´puje g∏ównie w cz´Êciach staromiejskich, gdzie dominuje – nieu˝ytki – 1389 (20%);

173 • 1343 – w obiektach mieszkalnych, w tym: Po˝ary lasów nale˝à równie˝ do zdarzeƒ sezonowych. Po- – budynki jednorodzinne – 462 (6,6%); dobnie jak w rolnictwie, wzrost po˝arów odnotowujemy – budynki wielorodzinne – 603 (8,7%). wiosnà, kiedy temperatury sà wysokie, wilgotnoÊç powietrza Po˝ary traw, trawników i nieu˝ytków stanowi∏y ∏àcznie po- niska, a Êció∏k´ leÊnà stanowià wyschni´te, zesz∏oroczne pozo- nad 31% wszystkich po˝arów zanotowanych w 2004 roku. sta∏oÊci roÊlinne. SezonowoÊç wyst´powania przedstawia si´ G∏ówny wp∏yw mia∏y na to warunki atmosferyczne oraz niska nast´pujàco: ÊwiadomoÊç spo∏eczeƒstwa o szkodliwoÊci wypalania suchych traw i pozosta∏oÊci roÊlinnych. Wszystkie wy˝ej wymienione styczeƒ – 0 grupy obiektów nie podlegajà kontrolom prewencyjnym. luty – 0 marzec – 3 SezonowoÊç zdarzeƒ kwiecieƒ – 56 maj – 15 W 2004 roku, podobnie jak w latach ubieg∏ych, mo˝na by∏o za- czerwiec – 13 uwa˝yç sezonowoÊç wyst´powania po˝arów. Liczba ich w po- lipiec – 3 szczególnych miesiàcach przedstawia si´ nast´pujàco: sierpieƒ – 6 wrzesieƒ – 5 styczeƒ – 380 paêdziernik – 0 luty – 395 listopad – 0 marzec – 646 grudzieƒ – 0 kwiecieƒ – 2321 maj – 452 Do g∏ównych przyczyn powstania po˝arów w 2004 roku na- czerwiec – 349 le˝a∏y: lipiec – 339 • nieostro˝noÊç osób doros∏ych (1206), sierpieƒ – 387 • nieostro˝noÊç osób nieletnich (111), wrzesieƒ – 487 • wady i nieprawid∏owa eksploatacja urzàdzeƒ i instalacji paêdziernik – 333 elektrycznych (220), listopad – 406 • wady urzàdzeƒ grzewczych (589), grudzieƒ – 470 • wady Êrodków transportu (94), • wy∏adowania atmosferyczne (27), Najwi´kszy wzrost po˝arów odnotowano w okresie wiosen- • podpalenia (3547), nych prac polowych, gdy wypalane sà ∏àki. • inne przyczyny (171).

2. ZAGRO˚ENIE POWODZIOWE

Najwi´ksze zagro˝enie powodziowe wyst´puje na terenie po- przesuwanie si´ mas wody Zalewu WiÊlanego w g∏àb làdu wiatu elblàskiego oraz cz´Êciowo braniewskiego. Wynika to (g∏ównie na tereny Wyspy Nowakowskiej), stwarzajàc tym sa- z nizinnego i depresyjnego ukszta∏towania powierzchni oraz mym szczególne zagro˝enie powodziowe. z sàsiedztwa obszaru znacznie wy˝szego (Wzniesienia Elblà- D∏ugotrwa∏e oraz nag∏e i obfite opady deszczu mogà powo- skie). W przypadku nasilenia wiatrów pó∏nocnych, wyst´puje dowaç lokalne zalania i podtopienia ulic w miastach oraz na terenach wiejskich. Dotyczy to g∏ównie cz´Êci pó∏nocno-zachodniej województwa oraz okolic Nowego Miasta Lubawskiego. Zagro˝enie powodziowe stwarza równie˝ gwa∏towne topnienie du˝ej iloÊci Êniegu oraz zatory kry na ciekach wodnych. Spi´- trzenia kry i du˝a iloÊç wody z topniejàcego Êniegu powodujà wylanie rzek na pobliskie tereny. Oprócz zagro˝eƒ powodziowych, powsta∏ych na skutek wa- runków atmosferycznych, mogà wyst´powaç powodzie powsta- ∏e na skutek uszkodzeƒ i awarii budowli wodnych. Do takich zagro˝eƒ mo˝na zaliczyç: • wa∏ ziemny na zbiorniku wodno-rekreacyjnym w Góro- wie I∏aweckim; • jaz na rzece I∏awka; • jaz w Samborowie; • Kana∏ Jerzwa∏d (gmina Zalewo).

Usuwanie skutków powodzi z Z∏otowie, powiat i∏awski, marzec 2004 roku. Fot.: Materia∏y PSP

174 3. ZAGRO˚ENIE CHEMICZNE I EKOLOGICZNE

Na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego potencjalne Najwi´ksze zagro˝enie stwarzajà obiekty, w których stosuje zagro˝enie ekologiczne i chemiczne zwiàzane jest z: si´ w procesach technologicznych amoniak i dwutlenek siarki. Za- • zak∏adami przemys∏owymi, w których stosuje si´, przetwa- k∏ady posiadajàce najwi´kszà iloÊç amoniaku (powy˝ej 5 Mg) to: rza lub magazynuje toksyczne Êrodki przemys∏owe (TSP); • Ch∏odnia Sk∏adowa w Olsztynie; • transportem TSP, które sà przewo˝one Êrodkami komu- • Ch∏odnia SA w E∏ku; nikacji drogowej i kolejowej. • „Indykpol” w Olsztynie; Zagro˝enia te sà szczególnie istotne z punktu widzenia • Ch∏odnia „Z∏otniki” w E∏ku; skutków, jakie mogà za sobà pociàgnàç w zwiàzku z niekontro- • „Elbrevery” – Browar w Elblàgu; lowanà emisjà niebezpiecznych substancji chemicznych. • Zak∏ady Mi´sne w E∏ku; Najbardziej niebezpieczne zwiàzki stosowane w przemyÊle • „Ekodrób” w I∏awie; i transporcie na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego, to: • „Polska ˚ywnoÊç” w Olsztynku; • amoniak; • „ICC Sery” w Pas∏´ku. • chlor; Zak∏adem stosujàcym w procesie technologicznym dwutle- • dwutlenek siarki; nek siarki jest Zak∏ad Przemys∏u Ziemniaczanego w I∏awie, • produkty ropopochodne, w szczególnoÊci benzyny i oleje który posiada ponad 5 Mg tej toksycznej substancji. nap´dowe; W ostatnich latach daje si´ zaobserwowaç sta∏à tendencj´ • gaz propan-butan; wzrostowà liczby transportów materia∏ów niebezpiecznych, • kwasy i zasady. zwi´kszy∏a si´ równie˝ iloÊç przewozów tych materia∏ów tranzy- Na terenie województwa znajdujà si´ cztery zak∏ady o du- tem przez województwo. Znaczne zagro˝enie mogà powodowaç ˝ym ryzyku wystàpienia powa˝nej awarii przemys∏owej: toksyczne Êrodki przemys∏owe przewo˝one transportem drogo- • „Petrogaz” Redaki Sp. z o.o. Susz (powiat i∏awski); wym i kolejowym. Najwi´kszym zagro˝eniem majàcym wp∏yw • „Orlen-Gaz” – Rozlewnia Gazu Propan-Butan Krusze- na bezpieczeƒstwo ludnoÊci oraz Êrodowiska jest przewóz tok- wiec (powiat k´trzyƒski); sycznych Êrodków przemys∏owych przez du˝e oÊrodki miejskie • Terminal Prze∏adunkowy „Eurochem” Kotki (powiat k´- i tereny o du˝ym znaczeniu turystycznym i krajobrazowym. trzyƒski); W przesz∏oÊci wyst´powa∏y przypadki awarii i katastrof cy- • Rozlewnia gazu p∏ynnego „Shell Gaz” Spychowo (powiat stern kolejowych, powodujàce zagro˝enia lokalne. szczycieƒski). Transportem kolejowym i drogowym przewozi si´ ró˝nego Oprócz zak∏adów o du˝ym ryzyku wystàpienia powa˝nej rodzaju toksyczne Êrodki przemys∏owe (TSP), najcz´Êciej sà to awarii przemys∏owej na terenie województwa znajduje si´ pi´ç substancje ropopochodne, propan-butan, amoniak – czyli zak∏adów o zwi´kszonym ryzyku wystàpienia powa˝nej awarii zwiàzki, które w warunkach awarii mogà stanowiç znaczne za- przemys∏owej: gro˝enie po˝arowe i wybuchowe oraz toksyczne i ekologiczne. • Zak∏ad Produktów Naftowych CPN nr 13 ChruÊciel (po- Transport TSP przez teren województwa przebiega dwoma wiat elblàski); szlakami. G∏ówny prowadzi od strony Gdaƒska, Torunia • Polski Koncern Naftowy „Orlen” – Baza Magazynowa i Dzia∏dowa do w´z∏a kolejowego w I∏awie i dalej przez Ostró- Olsztyn (Gutkowo); d´, Olsztyn, Korsze w kierunku granicy paƒstwowej. Znacznie • Rozlewnia Gazu „Saga-Plus” Sp. z o.o. Barczewo (po- rzadziej u˝ytkowany jest drugi szlak – od strony Dzia∏dowa wiat olsztyƒski); przez Nidzic´ w kierunku Ostro∏´ki. • Gazownia Miejska Pisz (powiat piski); • Gazownia E∏k (powiat e∏cki).

4. ZDARZENIA WYWO¸ANE SI¸AMI NATURY

W roku 2004 iloÊç zdarzeƒ wiàzanych z niesprzyjajàcymi wa- monitorowaniu stanów alarmowych na ciekach wodnych oraz runkami pogodowymi wynios∏a prawie 3000. Raz wystàpi∏o za- analizowaniu potrzeb w zakresie ewentualnego u˝ycia si∏ gro˝enie powodziowe zwiàzane z lokalnymi przyborami wód i Êrodków. W powiecie k´trzyƒskim zalaniu uleg∏o oko- – g∏ównie w pó∏nocnej cz´Êci województwa, dwukrotnie zazna- ∏o 300 ha pól, ∏àk i terenów nieu˝ytkowych, natomiast w powie- czy∏ si´ wp∏yw silnych wiatrów, raz wystàpi∏o trz´sienie ziemi cie braniewskim og∏oszono alarm powodziowy, polegajàcy oraz raz nastàpi∏a wzmo˝ona palnoÊç traw zwiàzana z dzia∏alna cogodzinnym monitorowaniu stanu rzeki Pas∏´ki. noÊcià cz∏owieka. Silne wiatry Przybory wód Okres pierwszy zwiàzany z przejÊciem silnej wichury przez te- Obejmowa∏y one okres od 6 do 8 lutego 2004 roku. Zwiàzane ren województwa nastàpi∏ 21 marca 2004 roku. Usuwanie skut- by∏y z lokalnymi przyborami na skutek topnienia Êniegu i opa- ków trwa∏o do 23 marca 2004 roku. Ogó∏em w dniach 21–23 dów deszczu. Dzia∏ania s∏u˝b ratowniczych polega∏y na sta∏ym marca zanotowano 302 zdarzenia, które likwidowa∏o:

175 ku zg∏oszeniach telefonicznych z powiatów, Wojewódzkie Sta- nowisko Koordynacji Ratownictwa poleci∏o wszystkim jednost- kom stra˝y po˝arnej przekazywaç na bie˝àco informacje doty- czàce zdarzeƒ spowodowanych wstrzàsami. O wystàpieniu wstrzàsów ziemi na terenie województwa zostali powiadomieni: • Warmiƒsko-Mazurski Komendant Wojewódzki PSP; • Centrum Zarzàdzania Kryzysowego Wojewody; • Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony LudnoÊci. Po zebraniu informacji z terenu województwa potwierdzi∏o si´, ˝e wstrzàsy by∏y odczuwalne na obszarze ca∏ego wojewódz- twa. Jednostki stra˝y po˝arnej nie by∏y wzywane do ˝adnych dzia∏aƒ zwiàzanych z tym zdarzeniem. Najbardziej nara˝onymi Usuwanie skutków wichury w Ostródzie, listopad 2004 roku. Fot.: materia∏y PSP na niebezpieczeƒstwo byli mieszkaƒcy budynków wysokich. W Olsztynie i Braniewie ewakuowano ludzi ze szko∏y (Szko∏a • 119 zast´pów PSP; Podstawowa nr 3 w Braniewie) i biurowców (np. Olsztyn „Eu- • 132 zast´py OSP w KSRG; ropa Center”). • 36 zast´pów OSP pozosta∏ych. Oficer dy˝urny WSKR skontaktowa∏ si´ telefonicznie z In- Ogó∏em w usuwaniu skutków wichury wzi´∏o udzia∏ 287 stytutem Geofizyki PAN w Warszawie. Z udzielonych informa- zast´pów stra˝y po˝arnej. cji wynika∏o, ˝e sygna∏y o wystàpieniu wstrzàsów sp∏ywa∏y Okres drugi, zwiàzany z przejÊciem silnej wichury przez te- do Instytutu z bezobs∏ugowych stacji sejsmologicznych, roz- ren województwa, mia∏ miejsce w dniach 18–19 listopada 2004 mieszczonych w miejscowoÊciach: Suwa∏ki, Górka Klasztor- roku. Usuwanie skutków trwa∏o do 20 listopada 2004 roku. na ko∏o Pi∏y, Warszawa, Ksià˝, Ojców i Kalwaria Pac∏awska. Ogó∏em w dniach 18–19 listopada zanotowano 570 zdarzeƒ, Przypuszczalnà przyczynà wystàpienia na naszym terenie które likwidowa∏o: wstrzàsów by∏ proces podnoszenia si´ górotworu Skandynawii. • 337 zast´pów PSP; Epicentrum zosta∏o zlokalizowane na pó∏noc od Pó∏wyspu • 269 zast´pów OSP w KSRG; Sambijskiego (Obwód Kaliningradzki). Zgodnie z informacja- • 80 zast´pów OSP pozosta∏ych. mi otrzymanymi z Ministerstwa Nadzwyczajnych Zagro˝eƒ Ogó∏em w usuwaniu skutków wichury wzi´∏o udzia∏ 726 za- Obwodu Kaliningradzkiego, podobne wstrzàsy, nieodczuwalne st´pów stra˝y po˝arnej. na terytorium Warmii i Mazur, mia∏y miejsce w 1993 roku oraz w marcu 1997 roku. Trz´sienie ziemi na terenie pó∏nocnej Polski O godzinie 15.33 nastàpi∏y kolejne wstrzàsy o sile 5,2 stopnia w skali Richtera, po nich WSKR odnotowa∏o 5 zg∏oszeƒ 21 wrzeÊnia 2004 roku oko∏o godz. 13.05 na terenie woje- zwiàzanych z pojawieniem si´ rys na budynkach, p´kni´ç Êcian, wództwa warmiƒsko-mazurskiego odnotowano wstrzàsy ziemi obluzowanych elementów budynków. Podczas tych zdarzeƒ o sile 4,5 stopnia w dziesi´ciostopniowej skali Richtera. Po kil- wspó∏pracowano z inspektorami nadzoru budowlanego.

5. åWICZENIA W ROZLEWNI GAZU P¸YNNEGO W REDAKACH (POWIAT I¸AWSKI)

24 wrzeÊnia 2004 roku przeprowadzono çwiczenia pod kryptoni- odpowiedzialnych za organizowanie i kierowanie dzia∏a- mem „Redaki 2004”, polegajàce na zasymulowaniu wycieku ga- niami ratowniczymi; zu p∏ynnego do otoczenia, po∏àczonego z wybuchem Bleve gazu. • doskonalenie dowodzenia na szczeblu poziomu taktycznego åwiczenia przeprowadzono w nast´pujàcych etapach: i strategicznego podczas bardzo du˝ych akcji ratowniczych; • çwiczenia si∏ zak∏adowych; • doskonalenie dowodzenia i koordynacji dzia∏aƒ ratowni- • çwiczenia si∏ KSRG powiatu i∏awskiego oraz sztabu po- czych przy wspó∏pracy dwóch sztabów (szczebla taktycz- ziomu taktycznego; nego i strategicznego); • çwiczenia si∏ KSRG spoza powiatu oraz wydzielonych si∏ • sprawdzenie systemu powiadamiania spo∏eczeƒstwa Warmiƒsko-Mazurskiej Brygady Odwodowej oraz sztabu o zagro˝eniu oraz organizacji ewakuacji podczas wystà- poziomu strategicznego. pienia awarii; G∏ównym celem çwiczeƒ by∏o sprawdzenie zewn´trznego • sprawdzenie poziomu wyszkolenia ratowników oraz go- planu operacyjno-ratowniczego zak∏adu du˝ego ryzyka – Roz- towoÊci operacyjno-technicznej si∏ i Êrodków wchodzà- lewni Gazu P∏ynnego „Orlen-Gaz” w Redakach. cych w sk∏ad Warmiƒsko-Mazurskiej Brygady Odwodo- W trakcie çwiczeƒ realizowane by∏y nast´pujàce zagadnienia: wej, funkcjonujàcych w ramach KSRG; • rozpoznanie operacyjne zak∏adu pod wzgl´dem elemen- • sprawdzenie dzia∏ania systemu ∏àcznoÊci dowodzenia tów stwarzajàcych szczególne zagro˝enie; i wspó∏dzia∏ania na trzech poziomach dowodzenia; • sprawdzenie procedur dzia∏ania s∏u˝b ratowniczych w za- • analiza zabezpieczenia logistycznego na potrzeby akcji kresie alarmowania i dysponowania jednostek oraz osób ratowniczej.

176 åwiczenia prowadzono w oparciu o si∏y i Êrodki: WOO „Jurand”, dowództwa i sztabu WMBO oraz inne • rozlewni gazu, przewidziane w wewn´trznym planie ope- si∏y i Êrodki WMBO, uznane za zasadne; racyjno-ratowniczym; • województwa kujawsko-pomorskiego (aplikacyjnie). • powiatu i∏awskiego; åwiczenia pozwoli∏y na sprawdzenie w praktyce funkcjo- • województwa: samochód w´˝owy z pompà i samochód nowania zewn´trznego planu operacyjno-ratowniczego w Roz- cysterna z KP PSP w Ostródzie; lewni Gazu P∏ynnego w Redakach. Wszystkie cele postawione • kompanii gaÊniczej WOO „Dru˝no”, kompanii gaÊniczej w za∏o˝eniach do çwiczeƒ zrealizowano w ca∏oÊci.

6. RATOWNICTWO CHEMICZNO-EKOLOGICZNE

Do zwalczania zagro˝eƒ z zakresu ratownictwa chemiczno- Liczba interwencji grup ratownictwa chemiczno-ekologicz- -ekologicznego na terenie województwa warmiƒsko-mazur- nego oraz zast´pów ratownictwa chemiczno-ekologicznego skiego przeznaczone sà si∏y i Êrodki jednostek ratowniczo-ga- w rozbiciu na powiaty przedstawia si´ nast´pujàco: Êniczych Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej: • 1 samochód ci´˝ki ratownictwa chemicznego (Olsztyn); Poza terenem Powiat Teren powiatu Razem • 3 samochody lekkie ratownictwa chemicznego (I∏awa, powiatu Gi˝ycko, E∏k); Olsztyn 48 - 48 • 1 samochód ratownictwa chemiczno-ekologicznego (Elblàg). Elblàg 8 - 8 Wymienione si∏y i Êrodki sà wystarczajàce, jednak w przy- E∏k 6 1 7 padku wystàpienia zagro˝enia przekraczajàcego potencja∏ ra- I∏awa 49 - 49 towniczy powiatu mo˝na uruchomiç grupy specjalistyczne ra- Gi˝ycko 3 - 3 townictwa chemicznego i chemiczno-ekologicznego: W´gorzewo 3 - 3 • 2 o specjalnoÊci ratownictwa chemiczno-ekologicznego (Olsztyn, E∏k); Razem: 118 • 2 o specjalnoÊci ekologicznej (Elblàg, Nowe Miasto Lu- bawskie); W porównaniu do roku 2003, liczba interwencji w zakresie • kompani´ specjalnà przystosowanà do ratownictwa eko- ratownictwa chemiczno-ekologicznego wzros∏a z 45 (2003 r.) logicznego na wodach Êródlàdowych w ramach Central- do 118 (2004 r.). nego Odwodu Operacyjnego.

MATERIA¸Y èRÓD¸OWE

Opracowanie roczne – „Realizacja zadaƒ ochrony przeciwpo- ˝arowej woj. warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku.”

177 9 16 9 2 Braniewo Bartoszyce W´gorzewo 3 6 Go∏dap 1 4 2 Lidzbark W. 7 4 K´trzyn 9 3 Elblàg 18 Olecko 3 Gi˝ycko 48 Mràgowo 2 E∏k 9 14 27 Olsztyn 1

1 2 1 Ostróda Pisz I∏awa 2 1 10 5 Szczytno 17 Nowe Miasto Lub. 7 Nidzica IloÊci i rodzaje dzia∏aƒ Dzia∏dowo 12 16 Dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem drzew z budynków, 4 25 zabezpieczaniem zerwanego dachu, usuwaniem oberwanej rynny, usuwaniem zerwanych dachówek. 241 Dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem drzew powalonych lub uszkodzonych w obr´bie dróg i posesji.

6 Dzia∏ania zwiàzane z liniami i instalacjami energetycznymi Przy usuwaniu skutków zwiàzanych z przejÊciem gwa∏townej wichury przez teren woj. warmiƒsko- oraz na trakcjach PKP. -mazurskiego (ogó∏em 275 zdarzeƒ) uczestniczy∏o ∏àcznie 287 zast´pów stra˝y po˝arnych (1359 stra˝aków), w tym: JRG PSP – 119 zast´pów, 428 osób, OSP w ksrg – 132 zast´pów, 3 Dzia∏ania zwiàzane z wypompowywaniem wody 746 druhów, oraz OSP pozosta∏e – 36 zast´pów, 185 druhów. z zalanych gara˝y.

Mapa 17. Dzia∏ania jednostek Stra˝y Po˝arnych województwa warmiƒsko-mazurskiego w dniu 21.03.2004 roku od godz. 3.30 do godz. 24.00 zwiàzanych z przejÊciem gwa∏townej wichury – pr´dkoÊç wiatru do 20 m/s

61 10 2 15 80 15 36 21 48 Braniewo 1 2 1 1 6 3 1 16 16 Go∏dap 20 34 W´gorzewo 28 39 K´trzyn 22 13 5 Lidzbark W. 12 2 Bartoszyce 1 1 10 60 1 2 Elblàg 15 31 1 Olecko 8 33 5 6 Gi˝ycko 74 18 17 16 41 Mràgowo E∏k 7 Ostróda 18 14 1 14 87 Olsztyn 2 2 1 14 5 19 I∏awa Pisz 9 21 1 10 1 Szczytno Nowe Miasto Lub. 19 1 7 IloÊci i rodzaje dzia∏aƒ Nidzica 15 7 Dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem drzew z budynków, 12 Dzia∏dowo 48 zabezpieczaniem zerwanego dachu, usuwaniem oberwanej rynny, 1 usuwaniem zerwanych dachówek. 2 411 Dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem drzew powalonych lub uszkodzonych w obr´bie dróg i posesji. 14 Dzia∏ania zwiàzane z liniami i instalacjami energetycznymi oraz na trakcjach PKP. Przy usuwaniu skutków zwiàzanych z wystàpieniem silnych wiatrów na terenie woj. warmiƒsko- -mazurskiego (ogó∏em 570 zdarzeƒ) uczestniczy∏o ∏àcznie 726 zast´pów stra˝y po˝arnych 10 Inne dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem skutków wichury. (2904 stra˝aków) w tym: JRG PSP – 377 zast´pów, 1102 osób, OSP w ksrg – 269 zast´pów, OSP pozosta∏e – 80 zast´pów, 442 druhów. 8 Dzia∏ania zwiàzane z usuwaniem skutków powalenia drzew na samochody.

Mapa 18. Dzia∏ania jednostek Stra˝y Po˝arnych województwa warmiƒsko-mazurskiego w dniach 18.11.2004 roku od godz. 6.00 do 19.11.2004 roku do godz. 12.00 zwiàzanych z przejÊciem gwa∏townej wichury – pr´dkoÊç wiatru do 25 m/s

178 SPIS TABEL

Tabela 1. Ocena jakoÊci wód rzek badanych w 2004 roku ...... 23 Tabela 2. Procent wyników wykonanych oznaczeƒ mieszczàcych si´ w poszczególnych klasach ...... 26 Tabela 3. Wskaêniki i ich normatywy dla 3 klas czystoÊci wód jeziorowych ...... 32 Tabela 4. Wskaêniki i ich normatywy dla 3 kategorii podatnoÊci jezior na degradacj´ ...... 33 Tabela 5. Charakterystyka jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w latach 1987–2003 ...... 34 Tabela 6. Jeziora województwa warmiƒsko-mazurskiego o powierzchniach powy˝ej 1000 ha ...... 41 Tabela 7. Jeziora województwa warmiƒsko-mazurskiego o g∏´bokoÊciach powy˝ej 40 m ...... 42 Tabela 8. Jeziora województwa warmiƒsko-mazurskiego o pojemnoÊciach misy jeziorowej powy˝ej 100 000 tys. m3 ...... 43 Tabela 9. Wyniki oceny podatnoÊci na degradacj´ oraz klasyfikacji wód jezior badanych przez WIOÂ na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 1987–2003 ...... 44 Tabela 10. Charakterystyka jezior województwa warmiƒsko-mazurskiego, badanych w roku 2004 ...... 63 Tabela 11. Bilans ∏adunków zanieczyszczeƒ odprowadzonych w 2004 roku do Wód Zalewu WiÊlanego z punktowych êróde∏ zanieczyszczeƒ województwa warmiƒsko-mazurskiego i pomorskiego ...... 65 Tabela 12. Bilans ∏adunków zanieczyszczeƒ wniesionych w 2004 roku do wód Zalewu WiÊlanego rzekami z terenu województw warmiƒsko-mazurskiego i pomorskiego ...... 66 Tabela 13. Zakresy st´˝eƒ oraz Êrednie wartoÊci roczne zwiàzków biogenicznych w wodach Zalewu WiÊlanego w 2004 roku ...... 69 Tabela 14. St´˝enia wybranych metali ci´˝kich i pestycydów chloroorganicznych w wodach Zalewu WiÊlanego w 2004 roku ...... 70 Tabela 15. Klasyfikacja wód na podstawie badaƒ makrobezkr´gowców ...... 72 Tabela 16. Strukturalno-przestrzenna charakterystyka roÊlinnoÊci litoralu i wskaêniki makrofitowej oceny stanu ekologicznego jezior ...... 73 Tabela 17. WartoÊci graniczne wybranych wskaêników jakoÊci wody w klasach jakoÊci wód podziemnych (wg za∏. nr 3 do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku) ...... 74 Tabela 18. WartoÊci graniczne wybranych wskaêników jakoÊci wody w klasach jakoÊci wód powierzchniowych (wg za∏. nr 1 do rozporzàdzenia Ministra Ârodowiska z 11 lutego 2004 roku) ...... 75 Tabela 19. Polder K´pniewo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2004 roku ...... 76 Tabela 20. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód podziemnych w 2004 roku ...... 77 Tabela 21. Zlewnia cieku Anio∏owo – wartoÊci ekstremalne wskaêników decydujàcych o klasyfikacji wód powierzchniowych w 2004 roku ...... 78 Tabela 22. Obcià˝enie powierzchniowe poszczególnych powiatów województwa warmiƒsko-mazurskiego substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2003 roku (∏adunki jednostkowe w kg/ha*rok i ∏adunki ca∏kowite w tonach /rok) ...... 83 Tabela 23. Dopuszczalne poziomy ha∏asu, powodowanego w Êrodowisku przez poszczególne grupy êróde∏ ha∏asu, z wy∏àczeniem ha∏asu powodowanego przez linie energetyczne oraz starty, làdowania i przeloty statków powietrznych ...... 87 Tabela 24. WartoÊci progowe poziomu ha∏asu w Êrodowisku ...... 88 Tabela 25. Komfort akustyczny ...... 88 Tabela 26. Wykaz zak∏adów, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dêwi´ku (w dB) w 2004 roku ...... 89 Tabela 27. Charakterystyka punktów pomiarowych ...... 90

Tabela 28. Zestawienie Êrednich wartoÊci równowa˝nego poziomu dêwi´ku LAeq w badanych przekrojach pomiarowych z nat´˝eniem ruchu i liczbà osób zagro˝onych ha∏asem ...... 90 Tabela 29. Zestawienie Êrednich wartoÊci poziomu równowa˝nego dêwi´ku w punktach z poziomem dopuszczalnym i progowym ha∏asu ...... 90 Tabela 30. Wyniki pomiarów ha∏asu drogowego wykonane w 2004 roku (pomiary dzienne we wrzeÊniu) na terenie Elblàga . . . . . 91 Tabela 31. Stopieƒ naruszenia klimatu akustycznego (przekroczenie dopuszczalnego poziomu dêwi´ku) w stosunku do liczby osób nara˝onych na ten ha∏as ...... 91 Tabela 32. Wyniki pomiarów poziomu dêwi´ku w punktach 1–3 w latach 2001–2004 ...... 92

Tabela 34. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku azotu NO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2002–2004 ...... 97

Tabela 35. Wyniki pomiarów st´˝eƒ dwutlenku siarki SO2 na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w latach 2002–2004 ...... 99 Tabela 36. Wyniki pomiarów st´˝eƒ py∏u zawieszonego R metodà reflektometrycznà na terenie województwa warmiƒsko–mazurskiego – lata 2002–2004 ...... 102

179 Tabela 37. Wyniki pomiarów st´˝enia py∏u PM10 – lata 2002–2004 ...... 104 Tabela 38. Wyniki pomiarów st´˝enia o∏owiu w latach 2003–2004 ...... 106 Tabela 39. Wyniki pomiarów st´˝enia kadmu w latach 2003–2004 ...... 106 Tabela 40. Wyniki pomiarów st´˝enia miedzi w latach 2003–2004 ...... 107 Tabela 41. Wyniki pomiarów st´˝enia niklu w latach 2003–2004 ...... 107 Tabela 42. Miejsca i terminy postoju stacji mobilnej ...... 109 Tabela 43. Zestawienie wartoÊci st´˝eƒ substancji ...... 110 Tabela 44. WartoÊci minimalne parametrów meteorologicznych ze Êrednich 1-godzinnych ...... 111 Tabela 45. Przedzia∏y odczynu gleb oznaczonego w 1 N KCl ...... 117 Tabela 46. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb mineralnych (gruntów ornych) ...... 117 Tabela 47. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb mineralnych (u˝ytków zielonych) ...... 117 Tabela 48. OkreÊlenie potrzeb wapnowania gleb organicznych ...... 117 Tabela 49. Ocena zawartoÊci fosforu w glebach mineralnych oznaczonego metodà Egnera-Riehma ...... 118 Tabela 50. Ocena zawartoÊci fosforu w glebach organicznych oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCl ...... 118 Tabela 51. Ocena zawartoÊci potasu w glebach mineralnych oznaczonego metodà Egnera-Riehma

w przeliczeniu na K2O w mg na 100 g gleby ...... 118 Tabela 52. Ocena zawartoÊci potasu w glebach organicznych oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCl ...... 118 Tabela 53. Ocena zawartoÊci magnezu w glebach mineralnych oznaczonego metodà Schachtschabela w przeliczeniu na Mg w mg na 100 g gleby ...... 118 Tabela 54. Ocena zawartoÊci magnezu w glebach organicznych oznaczonego w wyciàgu 0,5 N HCl ...... 118 Tabela 55. Odczyn i potrzeby wapnowania gleb na przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych ...... 119 Tabela 56. ZasobnoÊç gleb w przyswajalne makroelementy na przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych (udzia∏y procentowe) ...... 120 Tabela 57. ZasobnoÊç gleb w przyswajalne mikroelementy na przyk∏adzie badanych w latach 2001–2004 u˝ytków rolnych (udzia∏y procentowe) ...... 121 Tabela 58. Bilans odpadów przemys∏owych wytworzonych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego wed∏ug bazy SIGOP-W w 2004 roku (w Mg) ...... 126 Tabela 59. Gospodarka odpadami przemys∏owymi wed∏ug grup odpadów w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku w oparciu o baz´ SIGOP-W ...... 127 Tabela 60. Bilans odpadów niebezpiecznych w latach 2001–2004* ...... 129 Tabela 61. Bilans odpadów niebezpiecznych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku (w Mg) ...... 130 Tabela 62. Bilans odpadów niebezpiecznych wed∏ug grup odpadów (w Mg) w 2004 roku ...... 130 Tabela 63. Mogilniki w województwie warmiƒsko-mazurskim wed∏ug inwentaryzacji PIG w Warszawie ...... 132 Tabela 64. Wykaz zlikwidowanych obiektów na dzieƒ 30.06.2005 roku ...... 134 Tabela 65. Mogilniki pozosta∏e do likwidacji ...... 134 Tabela 66. Wykaz funkcjonujàcych sk∏adowisk odpadów komunalnych w województwie warmiƒsko-mazurskim w 2004 roku ...... 136 Tabela 67. Liczba zak∏adów kontrolowanych przez WIOÂ w latach 2003 i 2004 ...... 144 Tabela 68. Dzia∏alnoÊç kontrolna w 2004 roku ...... 145 Tabela 69. Wskaêniki klimatyczne dla Stacji w latach 1994–2004 ...... 152 Tabela 70. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia badanych zanieczyszczeƒ powietrza. Stacja KMÂ „Puszcza Borecka”, 1993–2004 ...... 153 Tabela 71. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia i sumaryczne ∏adunki zanieczyszczeƒ wniesione do pod∏o˝a z opadami w latach 1993–2004 ...... 155 Tabela 72. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia i sumaryczne ∏adunki metali ci´˝kich wniesione do pod∏o˝a z opadami w 2004 roku ...... 157 Tabela 73. Wykaz gatunków obj´tych monitoringiem, ich forma morfologiczna oraz status prawny ...... 160 Tabela 74. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powietrza, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 163 Tabela 75. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 165 Tabela 76. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony powierzchni ziemi, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 166 Tabela 77. Wykaz inwestycji z zakresu powa˝nych awarii, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 167 Tabela 78. Wykaz inwestycji z zakresu ochrony przyrody, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 168 Tabela 79. Wykaz inwestycji z zakresu edukacji ekologicznej, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku . . . . . 169 Tabela 80. Wykaz inwestycji z zakresu monitoringu, dofinansowanych przez WFOÂiGW w Olsztynie w 2004 roku ...... 172

180 SPIS RYCIN

Rycina 1. Ocena jakoÊci wód rzeki Kumieli, Srebrnego Potoku i Babicy w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) . . . wklejka 30/31 Rycina 2. Ocena jakoÊci wód Marwickiej M∏ynówki, Brzeênicy, Balewki, Tiny i Fiszewki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 3. Ocena jakoÊci wód Sa∏y, Sirwy i Brzezinki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 4. Ocena jakoÊci wód rzeki Burzanki, Kowalewki i Elszki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) . . . . wklejka 30/31 Rycina 5. Ocena jakoÊci wód Dajny, Sajny i Liwny w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 6. Ocena jakoÊci wód ¸yny w Redykajnach (1) i Stopkach (2) w 2004 roku oraz Drw´cy w Rodzonem (1); 1 – wg wartoÊci maksymalnych, 2 – wg percentyla 90 ...... wklejka 30/31 Rycina 7. Ocena jakoÊci wód rzek Elblàg i Dzierzgoƒ w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 8. Ocena jakoÊci wód W´gorapy i rzeki E∏k w 2004 roku (1 – wg wartoÊci maksymalnych, 2 – wg percentyla 90) ...... wklejka 30/31 Rycina 9. Ocena jakoÊci wód rzeki Gawlik i Kana∏u Wydmiƒskiego w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) . . . . wklejka 30/31 Rycina 10. Ocena jakoÊci wód rzeki Go∏dapy w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 11. Ocena jakoÊci wód rzeki Guber w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 12. Ocena jakoÊci wód Kana∏u Elblàskiego w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 13. Ocena jakoÊci wód rzeki Kiermas-KoÊno w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 14. Ocena jakoÊci wód rzeki Krutyni w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 15. Ocena jakoÊci wód rzeki Marózki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 16. Ocena jakoÊci wód rzeki Omulwi i jej dop∏ywów w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 17. Ocena jakoÊci wód rzeki Pas∏´ki w przekrojach Pelnik (1) i Nowa Pas∏´ka (2) w 2004 roku (1 – wg wartoÊci maksymalnych; 2 – wg percentyla 90) ...... wklejka 30/31 Rycina 18. Ocena jakoÊci wód rzeki Radziei w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 19. Ocena jakoÊci wód rzeki Szkotówki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 20. Ocena jakoÊci wód rzeki Wàskiej w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... wklejka 30/31 Rycina 21. Klasyfikacja rzek badanych przez WIOÂ Olsztyn w 2004 roku (108 przekrojów pomiarowo-kontrolnych = 100%) ...... 31 Rycina 22. Parametry decydujàce o klasyfikacji – cz´stoÊç wyst´powania (w 108 badanych przekrojach pomiarowo-kontrolnych) ...... 31 Rycina 23. Ocena stanu czystoÊci jezior badanych w latach 1987–2003 ...... 33 Rycina 24. Ocena podatnoÊci na degradacj´ jezior badanych w latach 1987–2003 ...... 33 Rycina 25. Jezioro Be∏dany ...... wklejka 64/65 Rycina 26. Jezioro Gardzieƒ ...... wklejka 64/65 Rycina 27. Jezioro Guzianka Ma∏a ...... wklejka 64/65 Rycina 28. Jezioro Guzianka Wielka ...... wklejka 64/65 Rycina 29. Jezioro Kalwa ...... wklejka 64/65 Rycina 30. Jezioro KaraÊ ...... wklejka 64/65 Rycina 31. Jezioro Kie∏piƒskie ...... wklejka 64/65 Rycina 32. Jezioro Kinkajmskie ...... wklejka 64/65 Rycina 33. Jezioro Ko∏owin ...... wklejka 64/65 Rycina 34. Jezioro Kukowino ...... wklejka 64/65 Rycina 35. Jezioro Majcz Wielki ...... wklejka 64/65 Rycina 36. Jezioro Mokre ...... wklejka 64/65 Rycina 37. Jezioro Narie ...... wklejka 64/65 Rycina 38. Jezioro Nidzkie ...... wklejka 64/65 Rycina 39. Jezioro Probarskie ...... wklejka 64/65 Rycina 40. Jezioro Rydzówka ...... wklejka 64/65 Rycina 41. Jezioro Sasek Wielki ...... wklejka 64/65 Rycina 42. Jezioro Suskie ...... wklejka 64/65 Rycina 43. Jezioro Tauty ...... wklejka 64/65 Rycina 44. Jezioro Tonka ...... wklejka 64/65 Rycina 45. Temperatura wód Zalewu WiÊlanego w trakcie poboru prób w latach 1993–2004 ...... 67 Rycina 46. Zasolenie wód Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 ...... 67 Rycina 47. St´˝enie tlenu rozpuszczonego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 ...... 68 Rycina 48. Odczyn wód Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 ...... 68 Rycina 49. PrzezroczystoÊç wód Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 ...... 68 Rycina 50. St´˝enia chlorofilu „a” w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 ...... 68 Rycina 51. St´˝enia chlorofilu „a” i przezroczystoÊç wód Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 ...... 68 Rycina 52. St´˝enia azotu azotanowego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1996–2004 ...... 68

181 Rycina 53. St´˝enia azotu ca∏kowitego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1996–2004 ...... 68 Rycina 54. St´˝enia fosforanów w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 ...... 69 Rycina 55. St´˝enia fosforu ca∏kowitego w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1994–2004 ...... 69 Rycina 56. St´˝enia krzemianów rozpuszczonych w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 2001–2004 ...... 69

Rycina 57. WartoÊci BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr w wodach Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 ...... 69 Rycina 58. Stan sanitarny wód Zalewu WiÊlanego w latach 1993–2004 wed∏ug wartoÊci NPL ...... 69 Rycina 59. Ocena jakoÊci wód Nogatu i Cieplicówki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... 71 Rycina 60. Ocena jakoÊci wód Dàbrówki, Kamionki, rzeki Suchacz i Olszanki w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... 71 Rycina 61. Ocena jakoÊci wód Grabianki, Stradanki, Narusy i Baudy w 2004 roku (wg wartoÊci maksymalnych) ...... 71 Rycina 62. Polder K´pniewo – sieç monitoringu lokalnego wód podziemnych ...... 75 Rycina 63. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach podziemnych Polderu K´pniewo w 2004 roku ...... 76 Rycina 64. ZawartoÊç azotanów w wodach podziemnych Polderu K´pniewo w 2004 roku ...... 76 Rycina 65. ZawartoÊç amoniaku w wodach podziemnych Polderu K´pniewo w 2004 roku ...... 76 Rycina 66. ZawartoÊç fosforanów w wodach podziemnych Polderu K´pniewo w 2004 roku ...... 76 Rycina 67. Zlewnia cieku Anio∏owo – sieç monitoringu lokalnego wód ...... 77 Rycina 68. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 77 Rycina 69. ZawartoÊç azotanów w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 77 Rycina 70. ZawartoÊç amoniaku w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 78 Rycina 71. ZawartoÊç fosforanów w wodach podziemnych zlewni cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 78 Rycina 72. ZawartoÊç tlenu rozpuszczonego w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 78 Rycina 73. ZawartoÊç azotanów w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 78 Rycina 74. ZawartoÊç amoniaku w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 78 Rycina 75. ZawartoÊç azotu ogólnego Kjeldahla w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 79 Rycina 76. ZawartoÊç fosforanów w wodach cieku Anio∏owo w 2004 roku ...... 79 Rycina 77. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa warmiƒsko-mazurskiego w poszczególnych latach 1999–2003 (wielkoÊci ∏adunków w kg/ha*rok) i Êrednioroczne sumy opadów (mm) ...... 82 Rycina 78. Procentowy udzia∏ pojazdów w kszta∏towaniu klimatu akustycznego ...... 91 Rycina 79. Porównanie poziomu dêwi´ku w danym punkcie z nat´˝eniem ruchu ...... 91 Rycina 80. Zestawienie wyników pomiarów poziomu dêwi´ku w punktach pomiarowych na terenie Elblàga w 2004 roku w stosunku do poziomu dopuszczalnego ...... 91 Rycina 81. Zmiany równowa˝nego poziomu dêwi´ku i nat´˝enia ruchu pojazdów w poszczególnych punktach pomiarowych w latach 2001–2004 ...... 92 Rycina 82. Zakres cz´stotliwoÊci promieniowania elektromagnetycznego ...... 93 Rycina 83. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku azotu w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004 ...... 96 Rycina 84. St´˝enie Êredniodobowe dwutlenku azotu w Olsztynie – rok 2004 ...... 98 Rycina 85. St´˝enie Êredniodobowe dwutlenku azotu w Elblàgu – rok 2004 ...... 98 Rycina 86. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku azotu w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 (pomiar co 5 dni) ...... 98 Rycina 87. St´˝enia Êrednioroczne dwutlenku siarki w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004 ...... 100 Rycina 88. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w Olsztynie – rok 2004 ...... 100 Rycina 89. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w Elblàgu – rok 2004 ...... 100 Rycina 90. St´˝enia Êredniodobowe dwutlenku siarki w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 ...... 101 Rycina 91. St´˝enia Êrednioroczne py∏u zawieszonego R w województwie warmiƒsko-mazurskim w latach 2001–2004 . . . . . 103 Rycina 92. St´˝enia Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w Olsztynie – rok 2004 ...... 103 Rycina 93. St´˝enia Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w Elblàgu – rok 2004 ...... 103 Rycina 94. St´˝enia Êredniodobowe py∏u zawieszonego R w miastach województwa warmiƒsko-mazurskiego – rok 2004 (pomiar co 5 dni) ...... 104 Rycina 95. St´˝enia Êrednioroczne py∏u PM10 w województwie warmiƒsko-mazurskim ...... 104 Rycina 96. St´˝enia 24-godzinne py∏u PM10 – rok 2004 ...... 105 Rycina 97. St´˝enia Êrednioroczne metali w pyle PM10 w 2004 roku ...... 105 Rycina 98. St´˝enie 24-godzinne metali w pyle PM10 w Olsztynie, ul. ˚o∏nierska 16 – rok 2004 (wartoÊci Êrednie z pi´ciu kolejnych dni) ...... 105 Rycina 99. St´˝enie 24-godzinne metali w pyle PM10 w Dzia∏dowie, pl. Biedrawy – rok 2004 (wartoÊci Êrednie z pi´ciu kolejnych dni) ...... 106

Rycina 100. St´˝enie Êrednioroczne NO2 w latach 1984–2004 ...... 107 Rycina 101. St´˝enie Êrednioroczne SO2 w latach 1982–2004 ...... 108 Rycina 102. St´˝enie Êrednioroczne py∏u zawieszonego R w latach 1981–2004 ...... 108 Rycina 103. Ârednia ze st´˝eƒ jednogodzinnych dwutlenku azotu mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku ...... 110

182 Rycina 104. Ârednia ze st´˝eƒ jednogodzinnych dwutlenku siarki mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku ...... 110 Rycina 105. Ârednia ze st´˝eƒ dobowych dwutlenku siarki mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku ...... 110 Rycina 106. Ârednia ze st´˝eƒ dobowych py∏u PM10 mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku ...... 110 Rycina 107. Ârednia ze st´˝eƒ 8-godzinnych kroczàcych tlenku w´gla mierzonych stacjà mobilnà w 2004 roku ...... 111 Rycina 108. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Olsztynie ...... 112 Rycina 109. Automatyczna stacja monitoringu powietrza w Ostródzie ...... 112 Rycina 110. Wyposa˝enie stacji pomiarowej ...... 112 Rycina 111. Uk∏ad poboru powietrza do pomiarów zanieczyszczeƒ oraz czujniki meteorologiczne ...... 113 Rycina 112. Strona internetowa http://olsztyn.csms.com.pl ...... 113 Rycina 113. Rodzaje odpadów przemys∏owych wytworzonych w 2004 roku w województwie warmiƒsko-mazurskim wed∏ug bazy SIGOP-W ...... 140 Rycina 114. Procentowy udzia∏ poszczególnych grup odpadów w ogólnej iloÊci wytworzonych odpadów niebezpiecznych (dane WIOÂ) ...... 140 Rycina 115. Liczba kontroli przeprowadzonych w 2004 roku ...... 144 Rycina 116. Ârednie roczne wartoÊci temperatury powietrza TA, pr´dkoÊci wiatru WS i wilgotnoÊci wzgl´dnej powietrza RH na Stacji w latach 1994–2004 ...... 150 Rycina 117. Ró˝a wiatrów w 2004 roku na tle Êrednich z lat 1994–2003 ...... 151 Rycina 118. Ârednie roczne wartoÊci nat´˝enia promieniowania (SR) i us∏onecznienia (SO) oraz sumy roczne opadu (PR) na Stacji w latach 1994–2004 ...... 151 Rycina 119. Ârednie roczne st´˝enia podstawowych zanieczyszczeƒ powietrza na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” w latach 1993–2004 ...... 153

Rycina 120. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia ozonu (O3) i dwutlenku w´gla (CO2) na Stacji w latach 1994–2004 ...... 154 Rycina 121. Udzia∏ procentowy sk∏adników opadów w poszczególnych latach ...... 155 Rycina 122. Odczyn i przewodnoÊç elektrolityczna w∏aÊciwa opadów ...... 155 Rycina 123. Cz´stoÊç wyst´powania opadów o okreÊlonym odczynie w roku 2004 ...... 156 Rycina 124. Ârednie roczne st´˝enia i sumaryczne ∏adunki anionów wniesione do pod∏o˝a z opadami na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” w latach 1994–2004 ...... 156 Rycina 125. Ârednie roczne st´˝enia i sumaryczne ∏adunki kationów wniesione do pod∏o˝a z opadami na Stacji KMÂ „Puszcza Borecka” w latach 1994–2004 ...... 157 Rycina 126. Wspó∏czynniki koncentracji dla wartoÊci Êrednich rocznych st´˝enia g∏ównych jonów dla ró˝nych typów drzewostanu ...... 157 Rycina 127. Miesi´czne stany jeziora oraz opady i odp∏ywy jednostkowe na cieku 100 w 2004 roku ...... 158 Rycina 128. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia wybranych jonów w jeziorze ¸´kuk (przy powierzchni) w roku hydrologicznym 2004 na tle lat 1994–2003 ...... 158 Rycina 129. Ârednie roczne wartoÊci st´˝enia wybranych jonów w jeziorze ¸´kuk (warstwa przydenna) w roku hydrologicznym 2004 na tle lat 1994–2003 ...... 159 Rycina 130. Zró˝nicowanie liczby gatunków na poletkach oraz rozmieszczenie i obfitoÊç wyst´powania wybranych geofitów ...... 159 Rycina 131. Wyra˝one w procentach pokrycie powierzchni poszczególnych stanowisk przez monitorowane gatunki porostów w 2002 i 2004 roku ...... 160 Rycina 132. Procentowy udzia∏ gatunków porostów w skali wszystkich stanowisk obserwacyjnych ...... 160 Rycina 133. Liczba gatunków Carabidae w ró˝nych typach siedlisk w 2004 roku ...... 160 Rycina 134. Przebieg ∏ownoÊci ogólnej Carabidae w ró˝nych typach siedlisk w 2004 roku ...... 160

183 SPIS MAP

Mapa 1. JakoÊç wód rzek województwa warmiƒsko-mazurskiego badanych w 2004 roku ...... wklejka 26/27 Mapa 2. JakoÊç wód Gubra i jego dop∏ywów: Dajny, Sajny i Liwny ...... 27 Mapa 3. JakoÊç wód rzeki Gawlik z dop∏ywem – Kana∏ Wydmiƒski ...... 28 Mapa 4. JakoÊç wód rzeki W´gorapy i Go∏dapy z dop∏ywami: dop∏yw z Jab∏oƒskich, dop∏yw z rejonu Siedliska (ciek Alina) i kana∏ Bro˝ajcki (odnoga Go∏dapy) ...... 28 Mapa 5. JakoÊç wód Kiermas ...... 29 Mapa 6. JakoÊç wód Krutyni ...... 29 Mapa 7. JakoÊç wód Marózki ...... 30 Mapa 8. JakoÊç wód Omulwi i jej dop∏ywów ...... 30 Mapa 9. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie WiÊlanym i jego dop∏ywach (monitoring regionalny) ...... 66 Mapa 10. Lokalizacja stanowisk pomiarowych na Zalewie WiÊlanym (monitoring Ba∏tyku Helcom COMBINE) ...... 67 Mapa 11. Udzia∏ gleb kwaÊnych i bardzo kwaÊnych w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego . . . . . 122 Mapa 12. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci fosforu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 122 Mapa 13. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci potasu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 123 Mapa 14. Udzia∏ gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartoÊci magnezu w poszczególnych powiatach województwa warmiƒsko-mazurskiego ...... 123 Mapa 15. Lokalizacja sk∏adowisk odpadów (czynnych) i mogilników na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego w 2004 roku ...... 141 Mapa 16. Zadania z zakresu ochrony Êrodowiska realizowane w 2004 roku przy udziale WFOÂiGW w Olsztynie ...... 172 Mapa 17. Dzia∏ania jednostek Stra˝y Po˝arnych województwa warmiƒsko-mazurskiego w dniu 21.03.2004 roku od godz. 3.30 do godz. 24.00 zwiàzanych z przejÊciem gwa∏townej wichury – pr´dkoÊç wiatru do 20 m/s ...... 178 Mapa 18. Dzia∏ania jednostek Stra˝y Po˝arnych województwa warmiƒsko-mazurskiego w dniach 18.11.2004 roku od godz. 6.00 do 19.11.2004 roku do godz. 12.00 zwiàzanych z przejÊciem gwa∏townej wichury – pr´dkoÊç wiatru do 25 m/s ...... 178

184 ISBN 83-7217-258-7