Theater Netwerk Nederland

BOEKMANSTICHTING

sociaal-wLceriiv.. eii vct;rlic^ t'nijtcc' trum over Kunst cn 'ultuur

Herengracht 415 1017 BP Amsterdam 020-243736

Activiteiten psychologische positie van de Handboeken Recente publikaties kunstena(a)r(es), kunstvakonderwijs, kunstzinnige vorming, organisaties in □ Verzamelen en ordenen van de kunstensector en kunstenaars- Onder redactie van vertegenwoor- □ Het belastingformulier 1986 literatuur over het maatschappelijk verenigingen (inclusief hun beleid), dig(st)ers van de Boekmanstichting, voor kunstenaars door Otto functioneren van alle vormen van juridische aspecten van kunst, de Federatie van Kunstenaars- Volkman, 1987. (f9,-) kunst en over het cultuurbeleid van auteursrecht, kunst en publiek, verenigingen en het Nationaal □ Boekmankrant. Kunstbeleid en overheden in binnen- en buitenland. sponsoring/mecenaat, musea en Overleg voor Gewestelijke Cultuur verkiezingen 1986. (f2,50) □ Voorlichting door middel van eigen monumentenzorg. stelt de Boekmanstichting een serie □ Liberalisme, kunst, politiek. publikaties, zoals onderzoeks- De bibliotheek is geabonneerd op losbladige handboeken samen met Beschouwingen over kunstbeleid, verslagen, literatuurlijsten, meer dan 150 tijdschriften waaruit informatie over landelijke en onder red. van Hans van Duiken en aanwinstenlijsten van de bibliotheek. relevante artikelen worden provinciale organisaties, subsidies en Klaas Groenveld. Uitgave van de □ Studies van de eigen weten- gedocumenteerd. regelingen op het terrein van de Teldersstichting en de Boekman- schappelijke medewerkers over De collectie is alfabetisch en kunsten. stichting, 1986. (f12,50) aspecten van het kunsten cultuur- systematisch gecatalogiseerd, sinds Verschenen zijn het Handboek □ Kunst- en cultuurbeleid. beleid en de ontwikkeling daarvan. 1983 met behulp van de UDC- Beeldende Kunst en het Handboek De provincie naast rijk en gemeente, □ Vertalen van onderzoekswensen kunstcode. Letteren. Het Handboek Theater onder red. van Roel Pots en Marjolein en stimuleren van onderzoek op het Tweemaandelijks verschijnt een verschijnt binnenkort. van der Tweel. Uitgave van de terrein van kunst en cultuur aan aanwinstenlijst waarin ook boek- De Handboeken worden uitgegeven provincie Noord-Holland en de universiteiten en andere weten- besprekingen worden opgenomen. bij de Staatsuitgeverij. Boekmanstichting, 1985. (flO,-) schappelijke instellingen. Een gratis abonnement is hierop □ De provinciale kulturele raad. □ Publikatie van wetenschappelijke mogelijk. Uitgave van het NOGC en de studies en beschouwingen over Boekmanstichting, 1985. (f6,50) kunsten cultuurbeleid in heden en De bibliotheek is openbaar □ Christen-democratie kunst verleden in de eigen reeks toegankelijk. Boekmanstudies politiek, onder red. van Hans van Jaarboeken onder de titel ‘Kunst en Openingstijden: van maandag t/m Duiken en Kees Klop. Uitgave van het beleid in Nederland’. vrijdag 9 tot 17 uur. Wetenschappelijk Instituut van het D Organisatie van en medewerking Tenminste eenmaal per jaar CDA en de Boekmanstichting, 1984. aan conferenties en manifestaties verschijnt bij uitgeverij Van Gennep (f7.50) over kunsten cultuurpolitiek. een deel van de reeks Boekman- □ Tony Jansen en jan Rogier. studies; Kunsten beleid in Kunstbeleid in Amsterdam 1920- De werkzaamheden worden verricht Cupo Nederland. 1940. Dr. E. Boekman en de in overleg met het Directoraat- De redactie van de Boekmanstudies socialistische gemeentepolitiek. Generaal Culturele Zaken van het wordt gevormd door Hans van Verschenen bij de SUN, 1983. (flO,-) Ministerie van Welzijn, Volks- Ongeveer honderd tijdschriften op Duiken, Jan Kassies, Cas Smithuijsen □ Jan Kassies. Op zoek naar gezondheid en Cultuur. De Minister het gebied van kunst en cultuur en Marjolein van der Tweel. cultuur. Verzamelde opstellen. van WVC subsidieert de Boekman- worden in een samenwerkings- Verschenen bij de SUN, 1980. stichting. verband van bibliotheken en In het eerste deel van de Boekman- (f12,50) documentatie-instellingen, de studies staan drie opstellen: Culturele Pool (CUPO), toegankelijk □ Hans van Duiken. De cultuur- In voorjaar 1987 zullen verschijnen: gemaakt. politieke opvattingen van professor Bibliotheek G. van der Leeuw (1890-1950). □ Penna van den Burg en Jan Kassies. □ Truus Gubbels. Kunst en commu- Kunstenaars in Nederland! Om nisme in Nederland, 1945-1976. eenheid en zeggenschap. De Federatie □ Annemieke Hoogenboom. De rijks- De collectie van de bibliotheek van Kunstenaarsverenigingen en de overheid en de moderne beeldende bestaat uit ± 25.000 boeken, nota’s, Voorlichting en Raad voor de Kunst 1942-1950. In de kunst in Nederland, 1795-1848. rapporten etc. over de documentatie reeks Boekmanstudies, uitgegeven maatschappelijke betekenis van In het tweede deel van de Boekman- bij Van Gennep. beeldende kunsten, architectuur, studies staan: □ Pieter Ligthart. muziek, literatuur, theater, film en Schriftelijke en mondelinge □ Marlou Thijssen. De Maatschappij Toneelbeleid in Nederland vanaf massacommunicatie in binnen- en verzoeken om informatie en Arti et Amicitiae, 1839-1970. 1950. Subsidiëring en advisering. buitenland, met de nadruk op literatuur over kunsten □ Paul Hefting. De Dienst voor □ Tony Jansen. Nederland. cultuurbeleid worden beantwoord Esthetische Vormgeving van de PTT. Bedrijfsmonumenten en overheid Onderwerpen die bijzondere door de aan de Boekmanstichting □ Warna Oosterbaan Martinius. De in Nederland. Rijk, provincie, aandacht krijgen bij de aanschaf zijn: verbonden documentalistes. Zij kunsten in het parlement, 1984-1985. gemeente. kunstbeleid {rijks-, provinciaal, stellen ook literatuurlijsten samen □ Truus Gubbels en Tineke Pronk. regionaal en gemeentelijk kunst- over actuele thema’s en sectoren van Kroniek van kunst en beleid in beleid), sociale, economische en kunstbeleid. Nederland. Boekmanstlchtinn-Biblfotheek Herengracht 415 - iü17 BP Amsterdam 87-86 Tei.: 243736/243737/243738/243739 CULTUUR IN ALLE STATEN NEDERLAND is een land met een complex geïnterviewd; wat hebben zij gedurende de afgelo- bestuursapparaat. Gemiddeld drie keer in pen zittingsperiode betekend voor het culturele de vier jaar naar het stemhokje, telkens klimaat van hun provincie? voor een andere volksvertegenwoordiger: een Als tegenmelodie klinkt de stem uit de provin- raadslid, een kamerlid, een statenlid. ciale binnenlanden. Hoe ervaren Overijsselaren De nationale staat is een verankerd begrip. De zélf hun gewestelijke cultuur, floreert de kunst in grens heeft iets officieels met slagbomen en pas- een ver weggestopte provincieplaats? Leeft de poorten. Werkloosheid, milieu en defensie, dat zijn Limburger zich artistiek anders uit dan de Fries? allemaal zaken waar een landelijke regering iets En komen de staten daaraan tegemoet? aan moet doen. Dat is duidelijk. Als bestuurlijke Wat valt er nog te noteren aan rellen en ach- eenheid spreken ook stad of dorp aan. Hier wordt terklap? Journalisten verhalen over prestigesla- gewoond, gewerkt en gewinkeld. Als er iets mis- gen, successen en blunders tot in de verre uithoe- gaat in de directe omgeving, is de burgemeester of ken van ons land. Provincies worden opgehemeld de wethouder de eerst verantwoordelijke. of neergesabeld: de een vestigt z’n hoop op een toekomst vol cultuur, de ander rekent definitief af En don is er nog de provincie die op 18 maart 1987 met de culturele knevels die zijn provinciale jeugd van een nieuw bestuur moet worden voorzien. Wat tot een hel maakten. doet die provincie? Iets met waterhuishouding en energie. Op het eerste gezicht lijkt zo’n provincie Hang naar allure, opgelopen frustratie, geman- niet meer dan een hulpkantoor van het rijk, of een keerde profilering: de psychologische kant van de bundeling van gemeenten. cultuurpolitiek concentreert zich rond het begrip De werkelijlAeid is anders. In ieder geval voor provincialisme. In de emotionele huishouding van de trits kunst, cultuur en beleid is de provincie de provinciaal schijnen gevoelens van superiori- allerminst een vage tussenlaag in het openbaar teit en minderwaardigheid afwisselend de over- besiuur. Daarvoor zijn er te veel eigen aspiraties hand te hebben. De randstad tegen de rest van en dadendrang. Nederland. Minister Brinkman laat hierover iets los in een Kunst, cultuur en politiek in de twaalf provincies, interview: twaalf provinciale coterieën als tegen- daar gaat het om in dit magazine. Desgevraagd is wicht voor de stadse elite. een groot aantal scribenten aan het werk getogen En er is meer. Dit magazine onthult de provin- om de cultuur te bekijken vanuit de provincie en ciehuizen als prestigeobjecten; de machtsstrijd de provincie vanuit de cultuiu*. tussen gemeenten en provincies; het falen van de Kenmerkend voor deze publikatie is de ver- eendrachtigheid in het overheidsoptreden: van scheidenheid, zeker gemeten naar de BOEKMAN- kunstbeleid tot stuivertje wisselen. En de kaalslag KRANT1986 die wij uitbrachten ter gelegenheid in Hengelo: de keerzijde van de beleidsnouveau- van de Tweede Kamerverkiezingen van dat jaar. té’s, waarmee de gewesten nationale sier maken. De ene provincie is duidelijk de andere niet. Wij bedoelen privatisering en commercie. Moge de hoogteverschillen in Nederland gering . De cultuur en de provinciale politiek. In alle zijn, de culturele kleur wisselt sterk per provincie. staten klinkt optimisme door in de verkiezings- En dan valt het op hoe verschillend wordt gedacht programma’s over de eigen cultuur. Optimisme over de provinciale taak inzake kunst en cultuur. ook bij de bestuurders van de nieuwe overkoepe- De scala loopt van een welhaast müitante auto- ling van het provinciale belang: het Interprovin- nomie - met het accent op het streekeigene - tot ciaal Overleg. Men maakt zich op om het rijk een grote mate van interprovinciale eensgezind- gezamenlijk het hoofd te bieden opdat ieder voor heid. Met daartussen alle mogelijke varianten. zich cultureel kan schitteren. Is dat niet te hoog gegrepen? Wat voor bijdragen treft u aan in CULTUUR IN ALLE STATEN? Dit magazine schept duidelijkheid. De staten Naast een algemene verkenning wordt het cultu- hebben de anonimiteit achter zich gelaten. De rele landschap in al zijn glooiingen beschreven in jaren des onderscheids lijken aangebroken. De overzichtsartikelen: beeldende kimst, popmuziek, provincies zullen zich moeten waarmaken ten regionale omroep, het dans- en toneelbestel, de opzichte van de gemeenten, het rijk en elkaar. monumenten, de amateurkunst, de architectuur, De vestigingsstrijd van de provinciale kunst is fUm, opera, musea en aanverwante terreinen. begonnen, de randstad wordt de zee ingedreven. Telkens wordt aangegeven welk aandeel de pro- De modale stemmer zal weten dat de provinciale vincies hebben in de overheidspatronage. staten niet overbodig zijn. Ter afwisseling maken de provincies stuk voor Wie nu gaat stemmen, drukt zijn stempel niet stuk him opwachting. De Commissarissen der alleen op vier nieuwe jaren van gereguleerde Koningin geven elk bij wijze van introductie een waterhuishouding en energievoorziening, maar persoonlijke impressie van hun provincie als cul- ook op de wijze waarop de provincie de kunst en tuurdomein. de cultuur ruimtelijk en bestuurlijk gaat ordenen. De twaalf Gedeputeerden voor Cultuur zijn

Colofon Eindredactie; h^olein van der Tweel Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een BOEKMANMAGAZINE is een uitgave van de Boek- Fotoredactie; Nienke Huizinga subsidie van het Ministerie van Welzijn, Volksgezond- ouinstichting ter gelegenheid van de verkiezingen van Vormgeving en lay-out: Thijs van Delden GVN heid en Cultuur en het Interprovinciaal Overleg Wel- de provinciale staten op 18 maart 1987. Bureaumedewerkers: Dick Molter, Mies van Splunter, zijn. Jacqueline Dekker-Retel, Manke Lindhout Boekmanstichting Samenstelling en redactie; Hans van Duiken, Roel Pots, Advertentieacquisitie: Tineke gronk Herengracht 415 Cas Smithuijsen m.m.v. Frederieke Cannegieter en Cor Druk: Dijkman & Co, Amsterdam 1017 BP Amsterdam Wijn Druk omslag: Heiermann & Co telefoon: (020)-24.37.36. DE IJSBREKER HET CENTRUM VOOR DE NIEUWSTE MUZIEK

WIST U dat er in De Ijsbreker van 1980 tot en met 1986

1433 concerten werden gegeven, waar in totaal 1777 Nederlandse composities (inclusief 109 premières) en 3686 buitenlandse composities (inclusief 209 premières) werden uitgevoerd door 661 ensembles 1280 solisten en 27 koren

foto: Frans Schellekens

WIST U OOK dat de Ijsbreker 3 eeuwen geleden al bestond?

De historie van de Ijsbreker is onderwerp van het boek ”EEN BRES IN DE STAD” dat begin april zal verschijnen en geschreven is door GEERT MAK. Het 96 pagina’s tellende boek beschrijft de tumultueuze geschiedenis van het 300 jaar oude café de Ijsbreker aan de Amsterdamse Amstel, evenals de start en stormachtige groei van de Ijsbreker als centrum voor hedendaagse muziek.

WEESPERZIjDE 2 3 1 0 9 1 EC AMSTERDAM Reserveren: maandag t/m vrijdag, 10-17 uur, 020-681805 Bèl voor concert-informatie de IJSBREKER MUZIEKLIjN: 020-939093 INHOUD

Boekmanstlchtlno-BfbUotheek Herengracht 4"it> - <017 BP Arristerdam TeL; 243736/243737/243738/243739

KUNSTBELEID MUZIEK □ de provincie en het cultuurbeleid 5 □ orkesten en educatie 28 □ de financiering van de podiumkunsten 16 ' □ opera, privilege voor de randstad? 47 □ onevenwichtigheid bij de kunstzinnige □ ruimte voor eigentijdse muziek noodzakelijk 116 vorming 54 □ indrukwekkend aanbod van poppodia □ de vereveningsoperatie, Willem Sutherland in de provincie 141 blikt terug 58 □ de provincie en de stedelijke cultuur, ADVISERING een discussie 71, 73 D Culturele Raden bezinnen zich □ Brinkman: 'kunstenaars reizen niet graag', over hun positie 153 een interview 77 □ het NOGC doet nog steeds mee 153 □ ipo Cultuur wordt ipo Welzijn, een gesprek 106 □ Culturele Raad Friesland 154 □ de introspectie van de kunstenaars- o Culturele Raad Zuid-Holland 156 organisaties 177 □ Culturele Raad Drenthe 157

PROVINCIALISME STEMMEN UIT DE REGIO □ het verlangen naar de grote stad 31 □ onvrede met Limburgs cultuurbeleid 43 □ typering van een achterhaald begrip 53 □ Noordhollandse bouwplannen bedreigen beschermd stadsgezicht 56 BEELDENDE KUNST □ Zeeuws-Vlaanderen koestert isolement 88 □ rijk, provincie, beeldende kunst 40 □ landschapskunst in Flevoland 100 □ extra geld voor beeldende kunst □ bunkers in Noord-Holland, in de provincie 84 een fotoreportage 104 □ de privatisering van een Almelose TONEEL/THEATER/FILM schouwburg 111 □ dans laat provincies koud 93 □ Gelderland is dichterbij dan □ Theater Netwerk Nederland 119 de mensen denken 125 Q poppentheater vraagt om erkenning 135 D Utrecht verliest van Utrecht 131 □ film 146 □ kunstbeleid in Zuid-Holland afhankelijk □ jeugdtheater verdient vaste plaats van grote steden 139 in de regio 150 □ conflicten over Drentse identiteit 158

OMROEP/MUSEA/ARCHITECTUUR □ provinciehuizen, POLITIEK het prestige van de provincie 12 □ de Gedeputeerden voor Cultuur 22 □ rijksbijdrageregeling monumentenzorg, □ partijprogramma's, een analyse 64 karig en onduidelijk 37 □ de WO en het kunstbeleid 90 □ regionale omroep en het rijk 98 □ de PVDA en het kunstbeleid 117 □ provinciaal museumbeleid 109 □ het CDA en het kunstbeleid 130

DE COMMISSARISSEN VAN DE KONINGIN GEDEPUTEERDEN VOOR CULTUUR OVER HUN PROVINCIE GEÏNTERVIEWD 20, 39, 46, 58, 70, 87, 97,108,113,129, 137,152 26, 34, 49, 61, 75, 91,102,114,121,133,143,147 BOEKMANMAGAZINE 3 DONEMUSirJSu NEOEZNTSZTK AMSTERDAM

HET HUIS VAN DE BESTE NEDERLANDSE MUZIEK

■ Steeds meer filmliefhebbers zien dal De Filmkrant I ■ Orkestwerken ■ het enige Nederlandse filmblad is dal maandelijks ■ waardevoiie kritieken, nieuws, gossip en informatie ■ brengt. Kamermuziek ■ De Fiimkranl is gratis verkrijgbaar op meer dan 100 ■ plaatsen in Nederiand, Vocale composities ■ IJ kunt 'm óók een jaarlang thuis gestuurd krijgen. ■ Wordt donateur en stort f 25.- (of meer) op posl- Tijdschrift Key Notes ■ giro 5393 395 of Amro Bank 4386 55 370 l.n,v. ■ Stichting Fuurland in Amsterdam o.v.v. ’donateur Grammofoonplatenserie Composers’ Voice ■ De Filmkrant’. ■ De Filmkrant is er iedere maand in de eerste week. “ Catalogi gratis op aanvraag ■ meestal eerder! I DE HLMKRANT _ ■ het grootste filmblad van Nederland ^

PAULUS POTTERSTRAAT 14, 1071 CZ AMSTERDAM TELEFOON 020-764436 ALERT galerie agenda amsterdam

U kunt nu voor slechts ƒ30,- per jaar op de hoogte blijven van het Amsterdamse gailerie-gebeuren. Alert geeft maandelijks een overzicht van de tentoonstellingen in praktisch alle Amsterdamse galeries en: foto's van een groot aantal tentoonstellingen een handige plattegrond een overzicht van de openingen f f o.v. RVD n ^ ^5,- on 'galerieberichten'

Voor een abonnement en/of meer informatie kunt U bellen: 020-222893

^ lïfcvoórfjïJjSW

^/0-674787, te/exVj Kloveniersburgwal 115, 1011 KC Amsterdam DE PROVINCIE EN HET KUNST- EN CULTUURBELEID; SCHETS VAN EEN ONTWIKKELING Roel Pots beleidsmedewerker culturele zaken van de provincie Noord-Holland

De noordelijke ‘provinciën’ die zich al dan niet op te treden, oftewel; om taakuitoefening is dat de provincie in 1579 in de Unie van Utrecht beleid te voeren. Hiernaast groeide in vrijwel aUe gevallen een ‘schar- aaneensloten tegen de Spaanse over- het aantal provinciale activiteiten nierfunctie’ veiT^t. Dit houdt in dat heerser bezaten afzonderlijk grote door zogenaamd medebewind, waarde rol van de provincie zich, vooral zelfstandigheid. Tot 1795, toen Fran- bij provincies - binnen op rijksni- met betrekking tot de nieuwe taken, se troepen ons land binnendrongen, veau ingestelde wetten of regelingen met name richt op situaties waarin bleef dit zo. De Nederlandse Repu- - bepaalde faken kregen toebedeeld. overheidstaken op drie niveaus (rijk, bliek was te beschouwen als een In 1962 werd door invoering van de provincies en gemeenten) zijn ver- statenbond ‘waarbij de provincies nieuwe provinciewet (de vorige da- deeld. mogen worden gezien ais in federa- teerde uit 1850) één van de belang- In bijna alle gevallen hebben de tief verband samenwerkende staten rijkste beperkingen voor het provin- taken van de provincies hierbij een met ieder een bijzonder krachtig ge- ciale bestuur opgeheven. Tot dat jaar bemiddelend karakter. Concreet be- fundeerde autonomie’.' mochten provinciale staten maxi- tekent dit dat de taken van de pro- Aan deze grote zelfstandigheid maal twee keer per jaar vergaderen. vincies zich vanuit een intermediaire werd aan het eind van de achttiende Mede door opheffing van deze beper- positie toespitsen op beleidsactivi- eeuw een eind gemaakt door de king werd de ruimte voor het voeren teiten in de sfeer van coördinatie, komst van de Fransen. Vanaf 1810 van actiever beleid sterk vergroot. planning, advisering, progamme- werden de provincies onderdeel van ring, stimulering, spreiding enzo- een extreem centralistisch georgani- voort. Het gaat er hierbij om dat de seerde eenheidsstaat, het Franse kei- NIEUWE TAKEN provincies als goed geoliede schar- zerrijk. Vrees voor federalisme was nieren tussen het rijk en de gemeen- één van de belangrijkste oorzaken De positie van de provincies werd ten opereren. van het feit dat de provincies, ook na tevens aanzienlijk beïnvloed door de de nederlaag van Napoleon, binnen in de jaren zestig en zeventig ge- het Koninkrijk der Nederlanden groeide tendens om te decentralise- HET KUNST- EN (1815) slechts minimale taken kregen ren. In toenemende mate werden en CULTUURBELEID toebedeeld. Deze bestonden tot de worden de provincies geroepen tot Tweede Wereldoorlog voornamelijk medebewind en/of tot het uitvoeren Naar aanleiding van de genoemde uit het toezicht houden op de ge- van door het rijk gedecentraliseerde veranderingen zijn de laatste jaren meentebesturen en de waterstaat. taken. Als voorbeelden kunnen wor- enkele studies gepubliceerd met den genoemd taken op het gebied veelzeggende titels als: VAN VERRE van milieu, ziekenhuisvoorzienin- VRIEND NAAR GOEDE BUUR? en DE gen, volkshuisvesting, economische VERANDERENDE PROVINCIE’. In de IN de tijd van wederopbouw zaken, ruimtelijke ordening, welzijn, laatste publikatie stellen de onder- werd de provinciale bestuurs- onderwijs, cultuur, recreatie en zoekers vast dat ‘de’ provincie niet zorg geleidelijk aan verbreed. Zo maatschappelijke voorzieningen. bestaat. Hiermee wordt bedoeld dat, werd in 1950 de zogenaamde streek- Een blik op de veranderingen in hoewel de beleidsterreinen in de planbevoegdheid aan provinciale het takenpakket van de provincies praktijk dezelfde zijn, de invulling staten opgedragen. Tevens gingen levert een grillig beeld op. Op som- van het gevoerde beleid op de afzon- provincies in toenemende mate over mige beleidsterreinen veranderde derlijke gebieden vaak zeer verschil- tot het voeren van zgn. autonoom aanzienlijk meer dan op andere; ook lend is. De vraag is of deze constate- beleid op verschillende beleidster- de aard van de toegenomen taken ring ook geldt voor het kunsten reinen zoals natuurbescherming, re- verschilt sterk. Tevens bestaan tus- cultuurbeleid. creatie en cultuur. sen de provincies onderling opval- Het antwoord op deze vraag is niet De provincies hebben evenals de lende verschillen omtrent de wijze en eensluidend. gemeenten bij autonoom beleid de de zwaarte waarmee verschillende vrijheid om op terreinen door de taken worden ingevuld. rijkswet- of -regelgeving vrijgelaten Een belangrijk kenmerk van de BOEKMANMAGAZINE 5 Overeenkomsten zelfs de grootste post op de kimsten Het verschil in beleidsintensiviteit cultuurbegroting. vindt men terug, wanneer wordt Een overeenkomst tussen de provin- Ten aanzien van de audio-visuele geïnventariseerd hoe de afzonderlij- cies is dat zij alle een kunsten media voeren slechts enkele provin- ke provincies vooralsnog omgaan cultuurbeleid voeren en dat ze ‘sinds cies een beleid. Zo heeft Noord- met gedecentraliseerde verantwoor- Thorbecke’ in principe zelf geen uit- Holland een eigen filmproduktie- delijkheden (bij voorbeeld op het spraken doen omtrent kwalitatief- fonds en wordt een gestructureerd gebied van de podiumkunsten en artistieke aangelegenheden binnen stimuleringsbeleid gevoerd ten aan- beeldende kunst). De wijze waarop dat beleid. In de praktijk betekent zien van de in die provincie gevestig- deze tot op heden worden ingevuld, dit dat alle subsidieverzoeken die op de filmhuizen. hangt veelal samen met de bestaande artistieke kwaliteit moeten worden Verdere overeenkomsten in het be- autonome bestuurstraditie bij de beoordeeld, worden voorgelegd aan leid van de provincies onderling lig- verschillende provincies. Bij po- externe deskundigen. In de meeste gen in het gegeven dat op alle deel- diumkunsten valt dit af te lezen uit provincies wordt dit gedaan door terreinen beleid wordt gevoerd in de de manier waarop de verschillende culturele raden, die als zodanig bin- sfeer van spreiding, coördinatie, sti- provincies hun gelden uit de vereve- nen het provinciale kunsten cul- mulering, advisering, ontwikkeling, ningsoperatie (zie verderop) hebben tuurbeleid eenzelfde taak vervullen instandhouding enzovoort. Hierbij aangewend en op het terrein van de als de Raad voor de Kunst op rijksni- worden alle provincies geconfron- beeldende kunsten uit de wijze veau. teerd met het probleem van de taak- waarop de sinds 1984 gedecentrali- Een andere overeenkomst tussen verdeling tussen de drie overheden. seerde gelden van de ‘Tijdelijke de provincies is het gegeven dat er De kernvraag is in dit verband rijksbijdrageregeling bevordering (evenmin als bij de andere overhe- welke overheidslaag voor welk deel provinciale beeldende kunst’ worden den*) weinig politieke meningsver- van het beleid verantwoordelijk is. besteed. In dit laatste geval is een schillen bestaan over de hoofddoel- Deze vraag werd urgenter naarmate aantal provincies stante pede over- stellingen van het kunsten cultuur- de discussie over het al dan niet gegaan tot het ontwikkelen van een beleid. Vrijwel alle (in elk geval alle decentraliseren van het kunsten eigen ‘breed’ beleid, terwijl in andere grote) politieke partijen onderschrij- cultuurbeleid zich verder ontwikkel- provincies deze gelden zonder veel ven de algemene doelstellingen die de. Op dit moment is het probleem omhaal werden ‘doorgedecentrali- werden geformuleerd in de rijksnota van de taakafbakening overzichtelij- seerd’ naar gemeenten en/of enkele KUNST EN KUNSTBELEID (1976), name- ker geworden, maar zeker nog niet grote instellingen (zoals musea en lijk het ontwikkelen en in stand opgelost; wel bestaat thans over de kunstuitlenen). houden van culturele waarden (de hoofdlijnen een redelijke mate van ontwikkelings- en conserverings- overeenstemming. doelsteUing); het toegankelijk ma- Beleid in beweging ken van culturele objecten en manifestaties (de spreidingsdoelstelling) Verschillen Ondanks bovengenoemde gegevens en het bevorderen van de mogelijk- zou het onjuist zijn om de huidige heid voor de bevolking om in cultu- De verschillen in het beleid tussen de situatie af te doen als een statisch rele waarden te participeren (de par- diverse provincies liggen vooral in de gegeven. Daarvoor is het kunsten ticipatiedoelstelling) . wijze waarop binnen de deelterrei- cultuurbeleid in zijn geheel het afge- nen de concrete beleidsactiviteiten lopen decennium te veel in beweging Verschillen tussen de partijen zitten worden vormgegeven. Deze verschil- geweest. Meer gerechtvaardigd lijkt gewoonlijk in accenten die binnen len zijn in financieel volume (niet het om te constateren dat onder het beleid kunnen worden gelegd (zo voor niets als eerste genoemd) en invloed van grote veranderingen (de staat bij de christendemocraten con- aard van het beleid fors te noemen. decentralisatie en de daaraan ver- servering - maar niet altijd - in de Inzake de financiële verschillen bonden nieuwe taken) het beleid bij belangstelling, terwijl bij de socialis- verwijzen wij naar het artikel over de verschillende provincies nog niet ten meer accenten worden gelegd op de financiën in deze publikatie en de is uitgekristalliseerd en dat nog veel sociale spreiding en participatie. daarbij behorende overzichten. De te doen valt op het gebied van onder- Aangezien de colleges van gedepu- verschillen in de aard van het beleid linge afstemming van en samenhang teerde staten in de meeste gevaUen kunnen worden vernomen uit de be- in het beleid. zeer breed van samenstelling zijn grotingstoelichtingen en - indien Terugkomend op de veranderde (zoals in Noord-HoUand waar WD, aanwezig - de inhoud van (deel)no- positie van de provincie in het alge- CDA, PVDA en CPN thans deel uitma- ta’s omtrent het per provincie gemeen blijkt dat deze gegevens voor ken van gedeputeerde staten) is de voerde beleid. vele andere beleidsterreinen dan die consensus omtrent het kimsten cul- De beleidsverschillen kunnen wor- van het kunsten cultuurbeleid ook tuurbeleid bij de provincies wellicht den verklaard uit het feit dat het opgaan. Het is in dit verband niet nog groter dan op rijksniveau. kunsten cultuurbeleid van de pro- voor niets dat onlangs is besloten om Wanneer we bezien met welke on- vincies zich in eerste aanleg als auto- het Interprovinciaal Overleg (IPO), derdelen van kimsten cultuurbeleid noom beleid heeft ontwikkeld. In een waarin de provincies een grotere de provincies zich bezighouden, dan aantal provincies ging dat voorspoe- beleidsafstemming en een ‘eendrach- blijkt dat alle een beleid voeren op dig en kreeg het beleid een duidelijk tiger’ optreden naar de andere over- het gebied van: beeldende kunsten, geprofileerde positie tussen de ande- heden trachten te bewerkstelligen, muziek, theater, amateuristische re beleidsgebieden. ingrijpend te reorganiseren. kunstbeoefening en kimstzinnige In andere gevallen verliep deze vorming (AKKV), monumentenzorg en ontwikkeling minder vlot. Verkla- musea. ringen hiervoor kunnen worden ge- DE ONDERDELEN Op het terrein van de audio- zocht in de sfeer van de intensiteit visuele media (‘film’) en taal- en van bestuurlijke acmdacht en de be- Zoals vermeld voeren aUe provincies letterkunde is dit niet het geval. staande culturele ‘infrastructuur’. een beleid op het gebied van beel- Laatstgenoemd beleid beperkt zich Zeer concreet: hoe groot was de dende kunsten, muziek, theater, voornamelijk tot activiteiten in de aandacht binnen de provinciale be- amateuristische kunstbeoefening en drie noordelijke provincies, waarbij stuurscolleges voor het beleidsge- kunstzinnige vorming (AKKV), monu- Friesland - niet verwonderlijk - ver- bied en hoe sterk was de lobby mentenzorg en musea. Hoewel u el- reweg het meest actief is. Het is daar vanuit ‘het veld’. ders in deze publikatie nadere uit- 6 BOEKMANMAGAZINE eenzettingeri over deze beleidsgebieden kunt vinden, geven wij in dit algemene kader kort aan wat de belangrijkste kenmerken zijn van het beleid op de onderscheiden deelterreinen.

Beeldende kunsten In 1986 gaven de gezamenlijke provincies ruim 10,4 miljoen uit voor het beleid voor de beeldende kunst. Ver- reweg het grootste deel van dit bedrag (ruim 6,8 miljoen) bestaat uit een sinds 1984 gedecentraliseerde geldstroom die onder de naam ‘Tij- delijke rijksbijdrageregeling bevordering provinciale beeldende kunst’ (BPBK) via het ministerie vém wvc over de provincies wordt verdeeld. (Eenzelfde soort geldstroom gaat hiernaast naar de vier grootste steden.) Deze financiële middelen komen voort uit de (veel grotere) bezuinigingen op de BKR. Het verschil tussen de genoemde bedragen, ruim 3,6 miljoen, betreft autonoom beleid, met andere woorden de financiële middelen die de provincies zelf al voor beeldende kunstbeleid op hun begrotingen hadden staan. De aard en het budget van dit beleid verschilt sterk per provincie. Van eenheid is weinig sprake. Als verklaring hiervoor geldt de aard van het autonome beleid dat zich gewoonlijk naar aanleiding van ad hoc-situaties heeft ontwikkeld en veelal zijn vorm heeft gekregen naar aanleiding van signalen (subsidieverzoeken) uit het veld. In bepaalde gevallen betekent dit dat in een aantal provincies een vrij brede scala van beleidsactiviteiten is , ontstaan (als subsidiemogelijkheden voor: in die zin dat enkele provincies zich miljoen - uit de Provincie- en Ge- kunst op scholen, bruikleenvergoe- Lijken af te vragen of het wel de meentefondsen. Op een beschrijving dingen, documentatie, kunstuitleen- moeite loont om een breed program- van dit ingrijpende proces komen wij instellingen, regionale expositiecen- ma op poten te zetten met het risico nog nader terug. tra, tentoonstellingen, aankopen, opdat als dit is ontwikkeld, de geld- Deze herstructureringsoperatie drachten), terwijl de andere provin- stroom wordt beëindigd. had tot gevolg dat de provincies cies zich beperken tot enkele van vanaf 1985 een geheel eigen beleid deze activiteiten. gingen voeren (wat overigens voor Eenzelfde beeld levert de BPBK op. Muziek een deel, naast de koppelsubsidies, Uit een onlangs in opdracht van wvc uiteraard al het geval was). Dit eigen uitgevoerd onderzoek naar het ge- In 1986 gaven de provincies ruim 5,5 beleid geeft een vrij pluriform beeld bruik van de regeling in 1984 en miljoen uit voor muziekbeleid. Het in zowel karakter als budget. 1985, blijkt dat enkele provincies een karakter van het provinciale mu- Sommige provincies hebben rela- breed programma hebben opgezet, ziekbeleid is sterk veranderd onder tief ruime budgetten voor bij voor- terwijl dit proganama zich in de invloed van de zogenaamde her- beeld koorbegeleidingen, terwijl an- andere provincies voorlopig beperkt structureringsoperatie van de po- dere provincies op dit terrein geen tot één of twee onderdelen. Hoewel diumkunsten. Tot op dat moment beleid voeren. Soortgelijke verschil- de door het ministerie gestelde voor- waren de provincies (en een aantal len bestaan op vrijwel alle andere waarden beperkt zijn en dus ruimte gemeenten) met het rijk verbonden onderdelen (als kamermuziek, pop, laten voor een eigen invulling, moe- in koppelsubsidieverhoudingen ten jazz en geïmproviseerde muziek, ei- ten de verschillen mede worden ver- behoeve van symfonie-orkesten (en gentijds klassiek, muzikaal drama, klaard uit het feit dat de situaties in theatergezelschappen). oude muziek, educatieve activitei- de provincies onderling verschillend Met ingang van 1985 nam het rijk ten). zijn (bijvoorbeeld de aantallen beel- de subsidiëring in zijn geheel over Inzake het verschil in budget is het dende kunstenaars en beeldende (met uitzondering van instellingen in volgende illustratief. De provincie kunstinstellingen), dat de regeling de drie grootste steden waarmee een Overijssel besteedde in 1986 nog geen pog maar kort van kracht is en dat stelsel van gedeelde financiering anderhalve ton aan muziekbeleid, het beleid zich in feite nog moet bleef bestaan). Men moet hierbij niet terwijl Zuid-HoUand meer dan an- ontwikkelen. Het tijdelijke karakter vergeten dat het rijk de subsidie- derhalf miljoen beschikbaar had. van de regeling speelt hierbij een rol ovemame ‘financierde’ met geld - 56 Verklaringen voor deze verschillen BOEKMANMAGAZINE 7 in de sfeer van het autonome beleid den gesteld voor bij voorbeeld activi- 17 miljoen ten behoeve van musea. worden gezocht in het feit dat het teiten van consulenten muzikale vor- De bedragen en activiteiten per pro- beleid sinds de herstructurerings- ming in het basis-onderwijs en het vincie verschillen sterk. Zo besteed- operatie nog volop in ontwikkeling sociaal-culturele werk, (koor)diri- de de provincie Drenthe in 1986 een is. genten-cursussen, kaderbijscho- relatief hoog bedrag (ruim 4 miljoen) lingscursussen, bestuurskadercur- aan het functioneren van één provin- sussen, studiedagen. Als centrale ciaal museum, terwijl andere provin- Theater aandachtsgebieden (waarop de steun- cies aanmerkelijk lagere bedragen functies zich richten) kunnen wor- besteedden aan meer musea en een In 1986 gaven de provincies samen den genoemd (amateuristische) acti- aantal faciliteiten. bijna 9,4 miljoen uit voor activiteiten viteiten in de sfeer van muziek, beel- In het algemeen kunnen in het op het gebied van toneel en dans. dende vorming, dans en toneel. museumbeleid twee niveaus worden Evenals het muziekbeleid was het In het algemeen kan worden ge- onderscheiden. In de eerste plaats toneelbeleid onderdeel van genoem- steld dat het AKKv-beleid sinds de subsidiëren alle provincies (al dan de herstructureringsoperatie. rijksregelgeving (waarbinnen het niet samen met een of meer 2mdere Het autonome beleid inzake thea- autonome beleid moest worden ge- overheden) één of meer musea. Met ter geeft nog grotere verschillen te plaatst) in de verschillende provin- de rijksnota MUSEUMBELEID (1986) zien dan bij muziek. Een aantal cies vrij duidelijke overeenkomsten werd een eind gemaakt aan de kop- provincies geeft (naast nog andere vertoont. pelsubsidies tussen het rijk en de subsidiemogelijkheden in de sfeer lagere overheden (niet tussen de la- van voorstellingssubsidies) daad- gere overheden onderling). In dit werkelijk vorm aan de gedecentrali- Monumentenzorg kader beëindigde het rijk de (mede)- seerde, primaire verantwoordelijk- subsidiëring van ruim 40 musea. De heid voor het kinderen jeugdthea- De gezamenlijke provincies besteed- provincies en gemeenten moeten ter en verstrekt exploitatiesubsidies den in 1986 ruim 30 miljoen aan thans beslissen of zij de subsidiëring aéui theatergroepen. monumentenzorg. Binnen dit beleid van deze musea ovememen. Andere provincies vullen him be- spelen aUe provincies een aanvullen- Ten tweede voorziet een groot aan- leidsverantwoordelijkheden in dezen de rol bij de subsidiëring van onder- tal provincies in faciliteiten waarop veel beperkter of zelfs helemaal niet houd en restauratie van objecten op musea een beroep kunnen doen. in. Verklaringen voor deze verschil- de Rijksmonumentenlijst. Tevens Voorbeelden zijn provinciale mu- len komen in grote lijnen overeen hebben alle provincies een monu- seumconsulenten, tentoonstellings- met die bij het muziekbeleid. mentenwacht. diensten, restauratie-ateliers en cen- Naast deze overeenkomsten is een trale depóts. De mate waarin deze belangrijk verschil dat lang niet alle voorzieningen worden geboden kun- Amateuristische kunstbeoefening provincies een eigen (op autonoom nen per provincie sterk verschillen. en kunstzinnige vorming beleid gebaseerde) provinciale mo- Deze verschillen kunnen óók in dit numentenverordening en -lijst heb- verband worden verklaard uit het In 1986 besteedden de provincies ben. Binnen het zogenaamde Monu- autonome karakter van beleid. ruim 28 miljoen aan activiteiten in menten Inventarisatie Project (MIP), de sfeer van de AKKV. Hoewel de een uitvloeisel van de rijksnota MO- AKKV in technisch opzicht onderdeel NUMENTENZORG (1984), bestaan plan- DE RELATIE MET RUK EN is van het sociaal-culturele werk en nen om de provincies een taak te GEMEENTE als zodanig voor een deel wordt geven in de inventarisatie van jonge- gefinancierd uit de Rijksbijdragere- re bouwkunst en stedebouw (1850- geling sociaal-cultureel werk, wordt 1940). Een struikelblok vormt voor- De budgetten dit beleid ook wel beschouwd als een lopig de financiering van het project. onderdeel van het kunsten cultuur- Hoewel de activiteiten van de pro- Wanneer het kunsten cultuurbeleid beleid. vincies op het gebied van de monu- van de drie overheden wat betreft de Door middel van het AKKV-beleid mentenzorg de afgelopen decennia omvang van de financiële middelen wordt voor een belangrijk deel de zijn uitgebreid, werd him rol in de wordt vergeleken, dan valt op dat de vrij algemeen aanvaarde participa- eerste concepten van de nieuwe mo- gezamenlijke Nederlandse gemeen- tiedoelstelling van het kunsten cul- numentenwet (1985) sterk terugge- ten het afgelopen decennium een tuurbeleid uitgewerkt. Met de opna- bracht. Waar provincies tot op heden groter of ongeveer hetzelfde bedrag me van de AKKV in genoemde Rijks- een adviserende taak hebben met op hun begrotingen hadden staan bijdrageregeling (1980) is de aard van betrekking tot het plaatsen en/of dan rijk en provincies samen. Hierbij de provinciale activiteiten op dit afvoeren van monumenten op de dient wel rekening gehouden te wor- terrein sterk veranderd. Rijksmonumentenlijst en tevens zijn den met het feit dat totalen in dit De provincies kregen binnen deze belast met het verlenen van bouw- verband vaak een vertekend beeld regeling twee taken toebedeeld: en sloopvergunningen voor rijksmo- opleveren, omdat aUe niveaus ge- planning en financiering van de zo- numenten, worden deze taken in de woonlijk gedecentraliseerde gelden genaamde steunfuncties en provin- nieuwe (concept)wet teruggebracht meetellen. ciale activiteiten. Voordien voerden tot rijksmonumenten buiten de be- Zo staat bij het rijk bij voorbeeld de provincies elk hun eigen, autono- bouwde kom. Binnen de bebouwde in 1986 ongeveer 10 miljoen op de me, sterk verschillende beleid. kom komen genoemde taken voor begroting voor gedecentraliseerd Onder de noemer steunfuncties verantwoording van de betrokken beeldende kunstbeleid (de BPBK); de wordt ondersteuning (c.q. begelei- gemeente. Op het moment van provincies (en de vier grootste geding) geboden aan het bij het concre- schrijven van dit stuk ligt het voor- meenten) beschouwen dit als een te, uitvoerende werk verbonden ka- stel van wet om advies bij de Raad toevoeging aan hun budget en zetten der. Als zodanig zijn steunfuncties van State. dit ook op hun begrotingen. Zo lijkt een vorm van tweedelijnswerk dat het, wanneer rijk en provincies hun erop gericht is om de kwaliteit van begrotingen optellen, alsof ze samen het uitvoerende werk ‘aan de basis’ Musea 20 miljoen uitgeven, terwijl het om (het eerstelijnswerk) te verhogen. dezelfde 10 miljoen gaat. Bij andere In concrete voorbeelden betekent In 1986 stond op de gezamenlijke en grotere onderdelen (als de AKKV) dit dat subsidies beschikbaar wor- begrotingen van de provincies ruim werkt dit ook vaak zo. De totaalsom 8 BOEKMANMAGAZINE wordt op deze manier vaak (veel) orkesten, toneelgezelschappen en ningen dan die ten behoeve van het hoger dan in werkelijkheid het geval musea). kunsten cultuurbeleid belangrijker is. Deze voornamelijk autonome ont- zouden vinden. Lantaarnpalen en Met dit gegeven in het achterhoofd wikkeling van het beleid werd - sporthallen in plaats van kunst wer- hadden het rijk in 1985 809,5 miljoen, zoals al eerder werd opgemerkt - den vaak als afschrikwekkende de provincies 115,2 miljoen en de afgeremd toen aan het eind van de voorbeelden genoemd. gemeenten 931,3 miljoen op de be- jaren zestig de decentralisatieten- Op grond van de in deze kwestie groting voor kunsten cultuurbeleid dens naar voren kwam. gevoerde discussie werd besloten om staan. De verschillen laten zich als het besluit tot al dan niet opnemen volgt verklaren. van het kunsten cultuurbeleid in de De uitgaven van het rijk worden in Decentralisatie Kaderwet uit te stellen tot vlak voor hoge mate bepaald door het gegeven de uiteindelijke invoering van deze dat deze overheid vrijwel alle grote Nadenkend over wat en hoe er gede- wet. Zover kwam het niet omdat landelijke instellingen en activitei- centraliseerd moest worden rees de eind 1984 werd besloten om de Ka- ten (al dan niét samen met één van de vraag welke overheidslaag voor welk derwet niet in te voeren. In de hierna drie grote gemeenten) financiert. Te soort activiteiten het meest geschikt gepresenteerde concept-Welzijnswet denken valt hierbij aan symfonie- zou zijn. ■ (1986) werd het kunsten cultuurbe- orkesten, toneel- en dansgezelschap- Aanvankelijk bestond ‘in het veld’ leid niet opgenomen. pen, musea en monumentenzorg. weinig enthousiasme om het kunst- De hoogte van de uitgaven van de en cultuurbeleid te decentraliseren. gemeenten wordt voor een aanzienlijk deel bepaald door begrotingsposten die samenhemgen met gemeentelijke verantwoordelijkheden in de sfeer van accommodaties en afname, in concrete; huisvesting, exploitatie en progammering van theaters, Cuiicei tzalen enzovoort. (J^Jen uitzondering moet in dit verband worden gemaakt voor de drie grote steden die samen met het rijk ook een aantal grote instellingen en activiteiten financieren.) Bij de provincies ligt dit anders. Aan de taken van deze overheidslaag zijn in verhouding minder grote uitgaven verbonden. Juist op grond van deze verschillende taken zou het on • juist zijn om de kwaliteit en de voorwaarde van hot beleid tc koppelen aan de beschikbare financiën.

Taakverdeling Provinciale Staten van Noord-Holland in vergadering bijeen De totale uitgaven voor cultuurbe- foto: Bureau voorlichting provincie Noord-Holland leid van elk van de drie overheden kunnen niet los worden gezien van De reden hiervoor lag met name in Taakafbakening het takenpakket dat in de loop van het voornemen van de rijksoverheid de tijd bij de drie overheden is ont- om het kunsten cultuurbeleid sa- Door deze ‘Kaderwet-affaire’ werd staan en wat voor een belemgrijk deel men met andere onderdelen op te het voor de lagere overheden steeds is bepaald door historisch gegroeide nemen in de KADERWET SPECIFIEK onduidelijker welke exact him taak verhoudingen en activiteiten. WELZIJN, waarbij aan de lagere over- en plaats binnen het kunsten cul- Zoals gezegd heeft het kimsten heden veel vrijheid zou worden gela- tuurbeleid zouden moeten zijn. In cultuurbeleid zich na de Tweede We- ten om de in totaal beschikbare gel- aansluiting hierop kwam de discus- reldoorlog op de drie overheidsni- den binnen het hele welzijnsterrein sie rond het vraagstuk van de taak- veaus aanvankelijk in hoge mate naar eigen inzicht te verdelen. afbakening sterker naar voren. autonoom ontwikkeld. Elk niveau De vrees vanuit de kunstenwereld In dit kader werd door het provin- richtte zich voornamelijk op activi- (geformuleerd door onder meer de ciale bestuur van Noord-HoUand in teiten die bij het voeren van beleid Raad voor de Kunst en de Federatie 1984 een symposium georganiseerd gewoonlijk min of meer als vanzelf- van Kunstenaarsverenigingen) richt- onder de noemer ‘Kunst- en cultuur- sprekend werden beschouwd. Als ge- te zich vooral op het feit dat het beleid, van decentralisatie tot taak- meenten bij voorbeeld overgingen kunsten cultuurbeleid één van de afbakening’. Hoewel de discussie tot het voeren van een theaterbeleid vele (inwisselbare) onderdelen van over dit onderwerp zeker nog niet is waren de vragen meestal: waar moet het zeer brede welzijnsterrein zou afgerond, bestaan op dit moment dat gebeuren (een theater) en hoe worden. Hiermee zou het kunsten over de hoofdlijnen gemeenschappe- wordt het aanbod vormgegeven (of- cultuurbeleid zijn specifieke karak- lijke opvattingen. wel wie gaan er optreden en ‘wat ter verliezen, in het bijzonder als het Binnen deze taakafbakening kost dat’). ondergebracht zou worden in - naar wordt niet meer in de eerste plaats Gezamenlijke activiteiten van de men verwachtte - ‘rigide plannings- gestreefd naar decentralisatie naar drie overheden bleven in hoofdzaak systemen’, waarbinnen de ‘noodza- het ‘laagst mogelijke bestuursni- beperkt tot zogenaamde koppelsub- keUjke flexibiliteit van het beleid veau’ (zoals bij de Kaderwet), maar sidies, waarbij twee of drie overhe- zou smoren’. krijgen de drie overheden min of den samen bepaalde instellingen Ook werd gevreesd dat lagere meer vastomlijnde taken. De rijks- subsidieerden (vaak symfonie- overheden andere, ‘nuttiger’ voorzie- overheid is hierbij in principe ver- BOEKMANMAGAZINE 9 \isie op Exclusieve \ferandering culturele groepsreizen

Antieke Wereld BV organiseert al sinds 1954 exclusieve culturele groepsreizen. Het accent ligt op bezoeken aan cultuur-historische bezienswaardigheden onder deskundige leiding. Wij houden van een rustig reistempo, maken gebruik van lijnvluchten en goede hotels en bieden zeer doordachte reisprogramma’s, waarbij wij ons niet zelden ook begeven buiten de door toeristen platgetreden paden.

Geen reizen dus waarvan er dertien in een dozijn gaan. Naast de giganten in de reisbureauwereld is Antieke Wereld BV klein, onze reisgezelschappen zijn niet groot (max. 25 personen) en de meeste reizen voeren wij slechts eenmaal per jaar of zelfs eenmaal

' per twee jaar uit. • Op het eerste gezicht zijn onze reizen niet goedkoop, bij nadere kennismaking niet duur voor de kwaliteit van het gebodene. Bovendien zijn de prijzen ’all-in’, dus onderweg geen extra kosten Museum & Gallery voor bijvoorbeeld excursies en fooien. Managementconsultancy is een onafhankelijke, dienstverlenende In 1987 staan op ons programma: organisatie op het gebied van - Paasreis Sofia en omgeving 18/4 - 25/4 - Athene, Peleponnesos en Delfi 21/4 - 9/5 management binnen het circuit van - Voorjaarsvakantie op Malta 29/4 - 6/5 ' musea, kunstenaarsgroeperingen, - Zijderoute in China 3/5 -31/5 culturele Instellingen en - Napels en omgeving 11/5 -24/5 aanverwante overheidsinstanties. - Langs de Turkse Zuidkust 12/5 -29/5 - Van Saloniki naar Istanbul 3/6 -19/6 - Rondreis door Portugal 5/6-21/6 M &GM iserondermeervoor: - Java, Celebes en Sumatra 9/6 - 9/7 - Celebes en Sumatra 20/6 - 9/7 • analyseren en oplossen van - Kunst der Etrusken 25/6 -12/7 organisatorische problemen - ApuliëenCalabrië 29/8 -15/9 • haalbaarheidsonderzoeken - Griekse eilanden voor Turkse kust 4/9 -22/9 - Centraal Turkije 5/9 -25/9 • begeleiding van subsidie- - Taiwan en Zuid Korea 19/9 -10/10 aanvragen - Langs de Joegoslavische kust 21/9 -10/10 • reorganisatie - Athene en de ’Atheense eilanden’ 26/9 -10/10 • sponsoringbegeleiding - Herfstvakantie in de Provence 16/10-25/10 • interimmanagement - Sikkim en Bhutan 26/10 -16/11 - Rondreis door Israël 2/11 - 22/11 - Grote rondreis Mexico 5/11-27/11 We sturen u graag uitvoerige - Rajasthan en Gujarat (India) 6/11 - 30/11 documentatie over het waarom en - Kerstreis München en omgeving 23/12- 3/1 /’8 hoe. Wij hebben één reisgids, waarin alle reizen uitvoerig zijn beschreven en die wij op verzoek graag gratis toezenden.

M mi Museum (Ellery Managementconsultancy ANTIEKE Vl^ERELD BV Frans Halsplein 7,2021 DL Haarlem Gijsbrecht van Amstelstraat 392, 1216 CC Hilversum. Telefoon 035-19445. tel. 023-277454. Lid ANVR Lid garantiefonds reisgelden antwoordelijk voor de produktie en wel overheden elkaar in dit verband BALANS het aanbod van kunst op landelijk geen taken kunnen opleggen, werd niveau, de provincies voor de kunst- op verschillende momenten en ni- Zeer beknopt samengevat: de be- produktie op provinciale schaal en veaus tussen de overheden gespro- stuurlijke taken van de provincies de coördinatie, stimulering en sprei- ken over de verantwoordelijkheden zijn de afgelopen decennia sterk uit- ding van het kunstaanbod binnen de voor aparte onderdelen. gebreid. Dit geldt ook voor het pro- provinciale grenzen en de gemeenten Zo namen de provincies in Inter- vinciale beleid op het gebied van voor afname van kimstprodukten en provinciaal Overleg-verband de eer- kimst en cultuur. Dit bestond lange het instandhouden van accommoda- ste verantwoordelijkheid op zich tijd voornamelijk uit autonoom be- ties. voor het kinderen jeugdtheater en leid, hetgeen betekende dat er tussen Deze taakopvattingen hebben - werd vrij algemeen gevolg gegeven de provincies onderling grote ver- zoals reeds opgemerkt - een belang- aan de aanbeveling van de commis- schillen konden bestaan. rijke rol gespeeld bij twee gebeurte- sie Sutherland (ingesteld voor de Het feit dat in Friesland het onder- nissen die de afgelopen jaren het herstructurering van het orkestenbe- deel ‘Taal- en letterkimde’ de groot- beleid op het gebied van de podium- stel) om het beleid op het gebied van ste post op de begroting vormt, ter- kimsten en de beeldende kunsten de eigentijdse muziek (zowel op wijl bij ^dere provincies op dit ingrijpend hebben beïnvloed: de her- rijks- als provinciaal niveau) en onderdeel in het geheel geen activi- structureringsoperatie van het or- kleinschalige muzikale activiteiten teiten worden ontwikkeld, is in dit kesten- en toneelbestel en de invoe- te intensiveren. Hiermee werd de - verband illustratief. Eveneens werpt ring van de Tijdelijke rijksbijdrage- tot de op dat moment gewoonlijk in dit voorbeeld licht op het gegeven regeling bevordering provinciale vrij brede begrippen omschreven - dat het beleid per provincie gericht beeldende kimst. complementaire taakafbakening op kon (en kan) worden door opvattin- concrete wijze vormgegeven, hetgeen gen omtrent het ‘provinciaal eigene’ de duidelijkheid zeer ten goede (de culturele identiteit) van de ver- De herstructurering van het kwam. schillende provincies. podiumbestel Anders gezegd, de autonomie bood (en biedt) goede gelegenheid om een Voor de herstructurering van het De lijdelijke rijksbijdrageregeling beleid met geheel eigen keuzen en podiumkimstenbestel, die plaats- bevordering provinciale beeldende accenten te ontwikkelen. Hierbij zijn vond in 1983 en 1984, bestonden kunst vaak zaken (instellingen en/of acti- meerdere redenen. Als belangrijkste viteiten) tot ontwikkeling gekomen kunnen worden genoemd: het aantal Een tweede ontwikkeling die de of ‘overeind gebleven’, die zonder het en het functioneren van de symfonie- taakafbakening meer inhoud gaf be- autonome beleid niet tot stand zou- orkesten en toneelgezelschappen en trof de invoering van de BPBK in 1984. den zijn gekomen. de al sinds lange tijd bestaande wens De invoering hiervan hing direct De verschillen tussen de bestuur- om een eind te maken aan de koppel- samen met de bezuinigingen op de lijke activiteiten per provincie wor- subsidieverhoudingen. SEHVICEBURO NOORO HOLLAND SERVICEBURONOORD-HOLLAND In de praktijk betekende de opera- KINOERTHEATERDAG JONGEREN THEATERDAG tie voor de in vele gevallen afge- Z0Ni0AC270KT0BERlVaSI4 00-24 OOUUR slankte orkesten en toneelgezel- SHAffY THEATER schappen dat zij vanaf 1985 door één overheid zouden worden gesubsidieerd (met uitzondering van een aantal podiumkimstinstellingen in de drie grootste steden). De herstructurering had ingrijpende gevolgen voor de provincies. Door middel van een vrij ingewikkelde, financieel-technische ingreep via de Gemeente- en Provinciefond- sen, de ‘vereveningsoperatie’, kwamen bij negen van de elf provincies (toen nog zonder Flevoland) per saldo financiële middelen vrij. Aangezien deze middelen in het verleden werden aangewend voor (een deel van de koppel)subsidie aan een of meer podiumJcunsteninstellin- gen, werd in vijf van de negen provincies besloten om het gehele be- Beeldende Kunstenaars Regeling die den voor een deel in toenemende drag ook in de toekomst voor de dat jaar begonnen. mate geneutraliseerd door het feit taakstellingen op het gebied van de Een deel van deze bezuinigingen dat de provincies op vrijwel alle podiumkunsten te reserveren. De werd overgeheveld van het ministe- onderdelen taken hebben gekregen twee provincies die met een negatief rie van Sociale Zaken en Werkgele- die samenhangen met processen van saldo uit de vereveningsoperatie genheid naar dat van Welzijn, Volks- decentralisatie en nieuwe wet- of kwamen (Zuid-HoUand en Zeeland) gezondheid en Cultuur. Dit ministe- regelgeving. Deze ‘medebewinds’- vulden de tekorten uit eigen midde- rie decentraliseerde vervolgens een taken worden steeds meer toege- len aan. deel van deze gelden naar de provin- spitst op onderdelen van een comple- Deze aanvulling van het podium- cies en de vier grootste steden. mentaire taakverdeling tussen de kunstenbudget bij de (meeste) pro- Met deze decentralisatie kregen de drie overheden. vincies gaf de uitsplitsing en invul- provincies een geprofileerde taak De provincie heeft hierin een soort ling van een complementaire taak- binnen het beeldende kunstbeleid scharnierfunctie die zich in grote verdeling tussen de overheden bin- waarmee zij een duidelijk eigen lijnen laat vatten in de begrippen nen één culturele infrastructuur een (coördinerend, stimulerend enzo- flinke zet in de goede richting. Hoe- voort) beleid konden gaan voeren. vervolg zie pagina 69 BOEKMANMAGAZINE 11 MACHT EN ONMACHT VAN DE ARCHITECTUUR Hilde de Haan en Ids Haagsma architectuurpublicisten

‘Het bouwprogramma voor een provinciehuis kan in elke genormaliseerde kantorenflat worden ondergebracht (...). Ongetwijfeld is een dergelijke vorm van huisvesting bet eenvoudigste en bet goedkoopste’. Het zijn de woorden van architect H.A. Maaskant uit 1972, toen zijn omstreden provinciehuis van Noord-Brabant werd geopend. Vanaf het moment dat hij met dit ontwerp begon, stond voor Maaskant al vast dat hij geen ‘genormaliseerde kantorenflat’ zou maken. Hij had de opdracht juist aanvaard omdat hij deze opvatte als het verzoek ‘een sprankelend, origineel gebouw’ te maken, een duidelijk bestuurscentrum dat zich als zodanig liet herkennen, een gebouw dat ‘noch niemal da gewesen war’. En hij ontwierp - in grote mate van vrijheid - een zo markant en monumen- Provinciehuis in 's Hertogenbosch (H.A. Maaskant taal gebouw dat hij de kritiek in emmers over zich 1968^2) heen kreeg. Zijn provinciehuis werd ‘onmenselijk, foto: Archiphoto macbtslustig en karikaturaaP genoemd, een arro- gante betonklomp die alle democratische verworvenheden van de laatste decennia ontkende, ‘een verwerpelijke uitdrukkingsvorm van representatie en macht.

WIE zich verdiept in de ontstaansgeschie- denis van de twaalf Nederlandse provinciehuizen, stuit telkens op de begrippen representatie en macht. Steeds zorgden deze begrippen voor opschudding en verwarring. Slechts in een paar provincies heeft men er geen problemen mee, namelijk daar waar de provinciale staten zijn ondergebracht in een gebouw dat al dienst deed in de roemruchte tijd van de Repu- bhek der Zeven Verenigde Provinciën. De tekenen van macht hebben daar een historische waarde en de representativiteit van die vergane glorie wordt maar al te dankbaar uitgebuit.

Zo bevindt in het Zeeuwse Middelburg de statenzaal zich in de middeleeuwse abdij die al tegen het eind van de zestiende eeuw als provinciaal bestuurscentrum fimctioneerde. Het eigenlijke provinciehuis, waar het merendeel van de ambtelijke kantoren is gevestigd, is weliswaar pas in de periode 1960-1965 gebouwd op de binnenplaats van de abdij, maar de architecten, J.F. Berghoef en H. de Lussanet de la Sablonniere, hadden er geen enkele moeite mee hun architectuur aan te passen Provinciehuis Middelburg (J.F. Berghoef en H. de aan de middeleeuwse omgeving. Lussanet de la Sablonniere, 1960/65), vormgeving aangepast aan de oude abdij Ook Friesland houdt de oudste delen van zijn foto: Jaap Wolterbeek provinciehuis in ere. Nog altijd zetelen de provinciale staten op dezelfde plek aan de Tweebaks- markt waar in 1579 een voormalige bisschopswo- 12 BOEKMANMAGAZINE ning aan de Friese staten ten geschenke werd gegeven. Ook hier zijn in de loop der eeuwen veel veranderingen en uitbreidingen aangebracht, maar het oude bleef daarbij toonaangevend. En dat geldt ook voor de recente nieuwbouw (1977- 1985), waarbij het vloeroppervlak ongeveer werd verdubbeld. De architecten. Van Manen en Zwart, namen expliciet zowel de maten als het materiaal- gebruik van de bestaande omgeving over en streef- den naar ‘een tijdloze architectuur in samenhang met de oude panden’. Voor Groningen en Utrecht gelden vergelijkbare verhalen. De Groningse staten resideren nog altijd in een aanbouw van de in 1601 aan de provincie geschonken Sint Maartensschool en in Utrecht maakt men nog altijd gebruik van het voormalige

Provinciehuis Groningen, het huidige hoofdgebouw dateert uit 1916/20, maar de oudste, en meest representatieve delen dateren uit de zeventiende en achttiende eeuw foto: Bureau voorlichting provincie Groningen

Provinciehuis Leeuwarden aan de Tweebaks- markt. De hoofdingang is nog altijd het oudste gedeelte van het gebouw foto: Fotodienst provincie Friesland

Provinciehuis Utrecht, het representatieve deel bevindt zich nog altijd in het voormalige paushuis aan de Achter St. Pieter foto: Bureau voorlichting provincie Utrecht

paushuis, dat de provincie in 1584 betrok. Wél trokken veel provinciale diensten in deze beide steden in de jaren zeventig naar buiten de binnenstad gelegen kantoren. Aan deze nieuwbouw, Het provinciekantoor van Utrecht in Rijnsweerd respectievelijk aan de Groningse Eendrachtskade (architect: J. Lengkeek, 1972/78, uitbreiding geen in de Utrechtse buitenwijk Rijnsweerd, is reed in '87) iedere vorm van machtsvertoon en representativi- foto: Fotobureau Henk van der Veen teit met opzet vreemd; maar het bestuur wilde zijn oude representatieve ‘gezicht’ in de binnenstad niet verliezen. BOEKMANMAGAZINE 13 Provinciehuis Noord-Holland, paviljoen Welgele- Provinciehuis Arnhem (J.J.M. Vegter en H. Brou- gen, vermoedelijk ontworpen door de architecten wer, 1953), een nieuw Kasteel op de Markt Triquetti en J.B. Dubois en gebouwd in 1786/88 in foto: Archiphoto opdracht van de Amsterdamse bankier Henry Hope foto: Archiphoto

Noord-Holland koos op eigen wijze voor histori- Het waren woorden die toen voor velen nog niet sche representativiteit toen het in 1926 in de ver genoeg gingen: representatie raakte uit de voormalige residentie van Lodewijk Napoleon gratie. In Arnhem zelf werd het nieuwe provincie- trok: een riant verblijf met de terechte naam huis goed ontvangen, maar om dit gebouw te ‘Welgelegen’, dat de Amsterdamse bankier Henry kunnen realiseren had men de rijksoverheid enigs- Hope in 1786-1788 aan de rand van de Haarlem- zins moeten misleiden. Want deze had bezwaar merhout had laten zetten. Er werden in de jaren tegen een ‘onverbrekelijk geheel’ en zag alleen vijftig en zestig nieuwe vleugels aangebouwd door brood in een doeltreffend en uitbreidbaar kantoor. architect H.T. Zwiers, maar hierbij werd er zorg- Daarom werd de bouwvergunning aangevraagd in vuldig voor gewaakt dat die het beeld van het verschillende fasen. hoofdgebouw niet bedierven.

KANTOORGEBOUWEN REPRESENTATIE UIT DE GRATIE Het moet gezegd: die visie van de rijksoverheid De meeste provinciehuizen zijn echter van na de zou in de volgende jaren aan invloed winnen. In Tweede Wereldoorlog. Telkens weer moesten de 1952 nog had Zuid-Holland besloten een nieuw architecten worstelen met de vraag wat een pro- provinciehuis te bouwen en de vijf architectenbu- vinciehuis van een ‘genormaliseerd kantoor’ on- reaus die hiervoor aan een besloten prijsvraag derscheidt. En niet alleen de architect, maar ook meededen, kregen een drievoudige opdracht: een de opdrachtgevers, in casu gedeputeerde staten en representatief deel met statenzaal en andere verde commissarissen der Koningin, moesten zich gaderruimten, een werkdeel voor de vele ambtena- daar het hoofd over breken. ren en een amlDtswoning voor de Commissaris van de Koningin. De architecten van het Gelderse provinciehuis, J.J.M. Vegter en H. Brouwer, kregen eind jaren In 1953 werd de opdracht verstrekt aan F.P.J. veertig van hun opdrachtgevers nog de onomwon- Peutz voor een ontwerp dat de eerste twee onder- den vraag Arnhem weer een ‘kasteel’ te geven op delen bevatte; het idee van een ambtswoning was de Markt, waarin in 1944 het oude provinciehuis al verlaten. De bouw liet lang op zich wachten - was verwoest. Het moest een onverbrekelijk en alle bouwactiviteit was geconcentreerd op wonin- niet-uitbreidbaar geheel worden waarin het ambtelijke apparaat ongestoord zou kunnen werken, terwijl het tegelijkertijd een duidehjk voelbare representatieve fimctie moest hebben. Een machtsbolwerk mocht het echter niet worden, want de opdrachtgevers vonden dat ‘de overheid niet meer mocht werken vanuit een soort burcht, maar dat zij, voortgekomen uit en representatief voor de gewestelijke burgers, met hen in voortdurende wisselwerking moest blijven’. Of, zoals architect Vegter het beschreef: 'Het Huis der Provincie bestaat uit twee soorten ruimten, de werkvertrekken en de representatieruimten, woorden en begrippen die ten dele door de tijd zijn achterhaald. Beter is het te spreken van de ver- trekken voor de provinciale ambtenaren en de ruimten van ontmoeting, de ruimten waar het ambtelijk apparaat zich mengt met de vertegen- Provinciehuis Zuid-Holland (F.P.J. Peutz 1953/64). woordigers van het leven daarbuiten’. Latere uitbreidingen uit 1975 en 1986 door J. Peutz foto: Bureau voorlichting provincie Zuid-Holland 14 BOEKMANMAGAZINE Zwolle (M.F. Duintjer, 1961/73) Provinciehuis Assen (M.F. Duintjer, 1960/73): foto: Archiphoto openheid foto: Fotodienst provincie Drenthe

Provinciehuis Maastricht (Architectenbureau Provinciehuis Lelystad (Ridder en Vermeer, 1980/ Snelder, 1979/86) 82), gebouwd als algemeen kantoorpand, sinds foto: Architectenbureau Snelder 1986 in gebruik door de provincie foto: Reklamestudio Flint gen - en al vlug werd het bouwprogramma nog bezoeker zou imponeren zou het geenszins voldoen soberder: alleen het werkgedeelte mocht voorlopig aan de eisen die Geputeerde Staten hebben geworden uitgevoerd, dit werd in 1964 in gebruik steld’. De afstand tussen bestuurders en bestuur- genomen. Toen na een volgende vertraging in het den moest zo klein mogelijk zijn en ook intem voorjaar van 1972 eindelijk een bouwvergunning moesten hiërarchieën ontbreken; de werkruimten werd afgegeven voor het representatieve deel, zouden open zijn, de vergadertafels rond zodat bleek dat hele idee van representativiteit al te zijn niemand aan het hoofd zou zitten. Trots vermeldt verlaten. Zuid-Holland opende in het najaar van de afdeling voorlichting in het introductieboekje 1975 een gebouw dat zich in niets meer van een voor het provinciehuis dat men in dit gebouw genormaliseerde kantoorflat onderscheidde. eerder de koffie ruikt dan de dossiers: zelfs de indruk van papierwinkels zou afstand kunnen scheppen. OPENHEID

Inmiddels had ook elders een ander soort provin- CHAUVINISME ciehuizen zijn intree gedaan. Zowel in Drenthe als in Overijssel maakte men rond 1960 plannen voor Geen wonder dat Maaskants monumentale pro- een nieuw provinciehuis en besloot men ten slotte vinciehuis in Brabant dat in dezelfde tijd gereed de bouwopdracht te verlenen aan de Amsterdamse kwam, van hele volksstammen de volle laag kreeg. architect M.F. Duintjer. In Overijssel bestond nog Toch kan achteraf worden gesteld dat veel van de markante wens een geleding in twee delen te deze kritiek niet terecht was, of althans geen lang maken: een voor de ambtelijke diensten en een leven was beschoren. Want inmiddels heeft juist voor de publieke, pers- en vergaderruimtes. Het Brabant zijn provinciehuis in het hart gesloten; gebouw moest in de eerste plaats ‘open’ zijn en het leeft onder de burgers, het wordt druk bezocht niet te hoog; het mocht geen verstoring zijn van en er wordt meer dan in de meeste andere provin- het wijdse uitzicht van het stadspark waarin het ciehuizen gebruik gemaakt van de accommodaties kwam te liggen. om bijeenkomsten en tentoonstellingen te houden. Misschien komt het doordat inmiddels de begrip- In Drenthe was de opzet zo mogelijk nog beschei- pen macht en representativiteit iets van hun dener. Ook dit gebouw werd buiten de stad kwade klank hebben verloren, of liever gezegd een gesitueerd, het moest een eenheid vormen met de andere betekenis hebben gekregen. De provincie- omringende natuur. Het sleutelwoord was hier net huizen symboliseren niet meer zozeer het provin- als in Overijssel: openheid. En de Commissaris van ciale bestuur; iedereen weet dat het tegenwoordig de Koningin stelde in 1969 bij het verstrekken van niet meer is dan een ambtelijke schakel tussen de bouwopdracht letterlijk: ‘Als het gebouw de gemeente en rijksoverheid. Als de provinciehuizen BOEKMANMAGAZINE 15 iets vertegenwoordigen is het de provincie, ofwel een bijzonder opvallende lokatie: deels op een datgene wat onder de bewoners van een provincie speciaal aangelegd eiland in de Maas, deels over leeft. en langs een nieuwe geul: het Papen water. Onmid- dellijk vielen harde woorden als ‘prestigieus bol- In de meeste provincies bestaat nog wel degelijk werk’ en ‘representatieve geldverslinder’. enig chauvinisme: een Limburger is ten slotte geen Hollander, een inwoner van Drenthe voelt zich In hetzelfde jaar 1986 trokken provinciale staten echt geen Zeeuw. Een provinciehuis wordt pas iets van de nieuwe provincie Flevoland in een gehuurd om trots op te zijn, als het de bewoners van een kantoorpand in Lelystad. Een operatie die voor de provincie de mogelijkheid biedt om zich ermee te inwoners van deze provincie vrijwel onopgemerkt identificeren. verliep. Het is op zijn zachtst gezegd waarschijnlijk dat het controversiële bastion in het Maas- In de jaren tachtig is er een toenemend besef dat trichtse Papenwater op den duur meer mensen zal gebouwen om die reden een eigen gezicht moeten aanspreken. hebben. Een provinciehuis mag meer zijn dan alleen een kantoor, juist omdat het in feite - veel In feite is het een vergissing om begrippen als sterker nog dan vroeger - de werkplaats is van een ‘machtsmisbruik’, ‘arrogantie’ en ‘ondemocra- grote hoeveelheid ambtenaren. tisch’ van toepassing te verklaren op provinciehuizen. Het zijn termen die hooguit betrekking kun- Nog altijd kan de architect die daar voor uitkomt, nen hebben op mensen, op een bestuur. Niet op rekenen op stormen van kritiek, zoals architecten- gebouwen, die immers niet handelen. Gebouwen bureau Snelder dat het provinciehuis van Lim- staan er. Vandaag, morgen en hopelijk ook over- burg zijn eigenzinnige vorm gaf. Dit bouwwerk morgen, als de modieuze kritiek van verontruste kreeg bovendien, op voorspraak van de architect. tijdgenoten verstomd zal zijn. GELDSTROMEN IN ANALYSE; FINANCIËLE EFFECTEN VAN DE VEREVENINGSOPERATIE Cor Wijn student politicologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen

‘Nieuwsgierig ben ik (ook) boe de taken op podiumkunstengebied op van de provinciale overheden waar provincies invulling zullen geven zich moeten nemen. Ik noem alleen het de him toebedeelde taken op het aan de bun toebedeelde taken. Zij al de instandhouding van kleinscha- terrein van de podiumkunsten be- zijn erin geslaagd de Kamer iets te lig kinderen jeugdtheater. Des te treft. laten doen wat eigenlijk niemand wranger is het dan ook om hier en voor mogelijk bad gebonden. Ik doel daar te moeten vernemen dat enkele Mede op instigatie van de Landelijke daarbij op bet amendement op de provincies het verdiende geld hele- werkgroep orkestenbestel, beter be- begroting van Binnenlandse Zaken, maal niet ten goede zullen laten kend als de commissie Sutherland, waardoor de provincies ca. 10 mil- komen aan kunsten, maar dit geld besloot de rijksoverheid in de jaren joen rijker werden en de gemeenten regelrecht aan de algemene middelen ’83 en ’84 het systeem van koppel- eenzelfde bedrag armer.’ toevoegen.’ subsidies op het terrein van de po- De Boer noemde het een onge- diumkunsten af te schaffen. Per 1 hoord schandaal, wanneer zou blij- januari 1985 werd overgegaan op een ken dat een groot deel van de bij de éénduidiger regime van subsidiever- DEZE woorden sprak Hans de gemeenten weggehaalde miljoenen lening, gebaseerd op een verdeling Boer, voorzitter van de Lan- alsnog aan ‘lantaarnpalen’ zouden van verantwoordelijkheden tussen delijke werkgroep toneelbe- zijn uitgegeven. Naar zijn stellige de drie overheidslagen. stel in 1984 op het door de provincie overtuiging stond ‘de eer en integri- Het rijk kreeg de verantwoorde- Noord-HoUand georganiseerde sym- teit van de provinciale cultuurpoli- lijkheid voor de instandhouding van posion ‘Kunst- en cultuurbeleid, van tiek op het spel.’ de symfonie-orkesten en de op lan- decentralisatie tot taakafbakening’. Hiermee verwoordde De Boer de delijk niveau opererende repertoire- Hij voegde hieraan toe: ‘Een terechte onzekerheid en argwaan die bij velen toneelgezelschappen, de provincie zaak omdat de provincies inderdaad leefde omtrent de goede bedoelingen kreeg de spreiding, coördinatie en 16 BOEKMANMAGAZINE RIJK Artikel Toneel TAAKVERDELING NA 1-1-1985 Bezuiniging 14,5 miljoen (1986) ± 2.2 miljoen / Instandhouding op landelijk niveau / (symfonieorkesten en repertoire- 13 O W gezelschappen) O m O WVC Nieuw beleid op het terrein van de \ muziek C m g \ ^ w > Artikel Muziek ^ H •■ ± 39,3 miljoen C 33 mede- Z C instandhoudings- 1 3 miljoen 55 taken §i PROVINCIE m 9,6 miljoen (1 986) financiën vrijvallende middelen (= 11,8 miljoen minus de tekorten van Z *^Zuid-Holland en Zeeland) O ffi Spreiding, coördinatie en instandhou- o oude takenpakket* ding op regionale schaal ■o (met name t.a.v. het kinderen jeugd- m theater B de niet-symfonische 30 muziekbeoefening) ■ > 43 miljoen

GEMEENTE financiën mede- instand- houdings- taken Instandhouding van de accom- oude takenpakket ►modaties

0 instandhouding van het aanbod op cies voor de podiumkunsten, waren met gelden werd onduidelijk be- provinciale en/of regionale schaal de uitkomsten per provincie zeer schreven. Dit nu, was vragen om tot taak en de gemeenten werden verschillend. De provincie Zeeland problemen. In enkele provincies pro- belast met de zorg voor de instand- bij voorbeeld werden geen taken beerden bestuurders^ een deel van de houding en bespeling van de accom- door het rijk ontnomen, maar Zee- vrijgekomen financiën naar de alge- modaties. land werd wel voor 1 miljoen gulden mene middelen over te hevelen. Ook Consequentie van deze verdeling gekort op basis van de grootte van de binnen de cultuursector werden po- van verantwoordelijkheden was, dat oorspronkelijke uitkering uit het gingen in het werk gesteld om de ook de financiële middelen die ver- Provinciefonds. Evenzo verging het gelden anders te besteden dan in bonden waren aan de bovengenoemde provincie Zuid-HoUand. Daaren- beginsel de bedoeling was. de beleidstaken opnieuw moesten tegen werd Friesland verlost van de Nu de vereveningsoperatie een- worden verdeeld. Deze herschikking bijdragen aan het Frysk Orkest en de maal achter ons ligt en de strijd over van overheidsgelden kreeg de -in- toneelgroep Tryater, terwijl er de bestemming van de middelen gro- middels beladen - benaming van slechts een geringe korting op de tendeels is beslecht, is het moment ‘ vereveningsoperatie ’. uitkering uit het fonds werd toege- aangebroken om de balans op te past. Hierdoor ontstond een positief maken en te kijken wat er met de saldo van ruim 2 müjoen gulden. verevenmgsgelden is gedaan. Hier- TAKEN In alle andere provincies kwam op mee kan dan de nieuwsgierigheid deze wijze geld vrij. Hiermee konden van oud-minister van CRM, De Boer, Sindsdien zijn ruim twee jaar verde nieuwe taken worden uitgevoerd. maar ook van vele anderen, bevre- streken en hebben vele miljoenen een Deze taken betroffen de stimulering digd worden. andere bestemming gekregen. Zoals van de niet-symfonische muziekbe- in bijgaand schema is weergegeven, oefening (ten einde meer evenwicht werden het Gemeente- en Provincie- te brengen in het muziekbestel, con- KANTTEKENINGEN fonds voor 43 respectievelijk 13 mil- form het advies van de commissie joen gulden gekort. Toch hielden de Sutherland) en de instandhouding en Bijgaand overzicht geeft een beeld meeste provincies per saldo geld over stimulering van gezelschappen en van de wijze waarop de provincies de aan de operatie. Oorzaak hiervan initiatieven op het terrein van het vereveningsgelden in 1986 hebben was het feit dat het rijk meer finan- kleinschalige kinderen jeugdthea- verdeeld. Hierbij moet wel bedacht ciële verplichtingen van de provin- ter. worden, dat sommige uitgaven nog cies overnam, dan die provincies aan Hoewel de vrijgekomen middelen een incidenteel karakter hebben. middelen moesten inleveren. bij de provincies in beginsel voor Vooralsnog biedt het overzicht voor Daar de korting op het Provincie- deze taken waren bedoeld, werden 1986 voldoende inzicht in de beste- fonds uitging van de relatieve om- tussen de overheden van tevoren dingen tot dusverre, zeker waar het vang van de totale uitkeringen aan geen sluitende afspraken gemaakt de verhoudingen tussen de uitgaven de provincies, en niet van de over de bestemming van de finan- voor de verschillende beleidssecto- werkelijke uitgaven van de provin- ciën. Het etiket op de verhuisdoos ren betreft. BOEKMANMAGAZINE 17 WItUEM A-Th ELSSCHOT De Revisor .VERZAMELD zit u midden in de literatuur De Revisor is de laatste twaalf jaar in Nederland het toonaangevende i literaire tijdschrift geweest. Toonaangevend in de eerste plaats waar I QUERIDO 'ftAitó het de literatuur zelf betreft: de opgenomen gedichten en verhalen M i ~. zijn altijd van hoge kwaliteit, ook als het het werk van debutanten betreft; opmerkelijk vaak hebben ze het inmiddels tot een uitgave in boekvorm gebracht. Poëzie en novelle zijn overigens niet de enige genres waarin De Revisor een vooraanstaande plaats inneemt. Ook actuele, meestal ten onrechte onbekende buitenlandse literatuur komt uitgebreid aan bod. En de essayistiek van Deonder- scheidt zich wel in het bijzonder: geen opgepoetste journalistiek, geen gepopulariseerde wetenschap, maar een genre op zichzelf ^ Negentlm~nu llliiièerido- Ten slotte zijn de tekeningen en de foto’s meer dan alleen versie- m Val,bom 0 ife ring: de literamur staat in De Revisor niet los van de andere kunsten, wasgeensoldaat maar er middenin. Oue»':c?o Abonneer u nu. Voor f 71,-/bfr 1420 per jaar (buitenland f 87,-, studenten/CJP f 58,75) ontvangt u zes nummers van elk minstens n 64 bladzijden proza, poëzie, essays, foto’s en tekeningen. Burfiier aWkm lihsilm Als premie voor uw nieuwe abonnement kunt u kiezen uit: ■ Bellettrie 1965-1981 \krzamekl Willem Elsschot Verzameld werk, gebonden, f 36,-/bfr 720 werk A.F.Th. van der Heijden De gevarendriehoek. De tandeloze tijd/II, f39,90/bfr798 Gerrit Kouwenaar Drie romans (Negentien nu/Val bom/Ik was geen soldaat), gebonden, f 52,50/bfr 1050 S. Vestdijk & Theun de Vries Briefwisseling, gebonden, f 52,50/ bfr 1050 r 1*111 Als u zich opgeeft als nieuwe abonnee voor twee jaar knnt u kiezen uit: Andreas Burnier Bellettrie 1965-1981, gebonden, f 67,50/bfr 1350 Willem Elsschot Verzameld werk, luxe editie, gebonden, f 67,50/ bfr 1350 Gerrit Kouwenaar Gedichten 1948-1978, gebonden, f 69,50/bfr 1390 H. Marsman Verzameld werk, gebonden, f85,-/bfr 1700

wenst een abonnement op De Revisor Naam

voor één jaar a f71,-/bfr 1420 en kiest: Adres □ Willem Elsschot □ A.F.Th. van der Heijden Postcode Woonplaats □ Gerrit Kouwenaar CJP-nummer/Collegekaartnummer □ S. Vestdijk & Theun de Vries Datum - - _ _ voor twee jaar a f 142,-/bfr 2840 en kiest: □ Andreas Burnier Handtekening ^ □ Willem Elsschot (luxe editie) □ Gerrit Kouwenaar Een acceptgirokaart wordt u toegezonden en na ontvangst van uw betaling ontvangt □ H. Marsman u het boek van uw keuze franco thuis. Deze bon in open enveloppe en ongefrankeerd verzenden aan De Revisor, Aanbieding geldt niet voor een verlenging antwoordnummer 30,1000 RA Amsterdam van een abonnement en loopt zolang de voorraad van de boeken strekt. De Revisor is een uitgave van Querido Een duidelijk overzicht voor 1985 leid in de provincies de aanvallen op de vereveningsgelden heeft zijn be- ontbreekt, omdat het pas laat be- de vrijgekomen gelden voor kimst en stemming gevonden bij het theater. kend was hoeveel geld er voor de cultuur hebben weten af te slaan. Minder dan de helft hiervan (4,2 provincies vrijkwam. Slechts in Groningen en Friesland miljoen gulden) is naar de instand- Voor de indeling van de uitgaven verdween voor altijd (veel) geld naar houding en bevordering van het kin- was het niet mogelijk een scheiding de algemene middelen, terwijl in der- ei) jeugdtheater, een nieuwe aan te brengen tussen bestedingen Gelderland een éénmalige verplichte taak van de provincies, gegaan. Met aan professionele kimstbeoefening bezuiniging moest worden geïncas- name in Noord-Brabant blijkt het enerzijds en amateuristische kimst- seerd. Limburg reserveerde een fors kinderen jeugdtheater er in ver- beoefening en kunstzinnige vorming bedrag (ruim de helft) van de vrijko- houding mager af te komen. Dit is anderzijds. Vele activiteiten in de mende middelen, maar is van zins mede te verklaren door het feit dat provincie, vooral op het terrein van een groot deel hiervan alsnog aan het deze provincie als geen andere pro- de podiumkunsten, bevinden zich op cultuurbeleid te besteden wanneer vincie de vereveningsgelden heeft het grensgebied tussen deze verschil- de effecten van de herstructurering toegewezen aan groepen en initiatie- lende vormen van kunstbeoefening. van het museumbestel definitief be- ven op het gebied van de dans; ruim Ten slotte zij nog opgemerkt, dat kend zijn. 400.000 gulden, terwijl de overige de provincies Zuid-HoUand en Zee- In totaal blijkt van de vereve- provincies te zamen nauwelijks een land die dus een negatief saldo aan ningsgelden (11,8 miljoen gulden in ton aan de dans besteedden. de vereveningsoperatie overhielden, 1986) ongeveer 64% in de sfeer van In de sector muziek bestaat een de ontstane tekorten hebben aange- de podiumkunsten te zijn besteed en opvallend verschil tussen het totale, vuld uit de algemene middelen. Dit is ongeveer 21% terecht gekomen bij in deze sector terecht gekomen behoudt echter in, dat er in deze pro- de overige terreinen van het cultuur- drag en de aan stimulering van de vincies voor aanvullend of nieuw beleid. Hierbij moet vooral worden niet-symfonische muziekbeoefening beleid in de kunstensector geen gedacht aan de museumsector (jazz en geïmproviseerde muziek, ruimte meer was. Dit is de reden (Friesland: 1,2 miljoen; Overijssel: pop-, kamermuziek en eigentijds waarom Zuid-HoUand en Zeeland in 185.000 gulden) en de regionale taai- klassiek) uitgegeven gelden. Ook het verdere verloop van dit verhaal en letterkunde (Groningen en Dren- hier is maar een klein deel (27% buiten beschouwing blijven. the). versus 12%) van de financiën ten Met de uitgaven voor de beruchte goede gekomen aan de taak waar- lantaarnpalen valt het dus op het voor in eerste aanleg de vrijgemaak- FEITEN eerste gezicht mee. Slechts Gronin- te gelden waren bedoeld. Oorzaak gen lijkt in dit opzicht een ‘verlichte’ hiervan zijn vooral de grote uitgaven Een eerste blik op het financiële toekomst tegemoet te gaan. van de provincies voor de binnen overzicht leert, dat de verantwoor- hun grenzen gevestigde symfonie- delijken voor kimsten cultuurbe- Het relatief grootste deel (36%) van orkesten, die eigenlijk onder verant-

DE FINANCIËLE EFFECTEN VAN DE VEREVENINGSOPERATIE VOOR 1986

1. VRIJGEVALLEN 2. NAAR MUZIEK 3. NAAR NIET-SYMFO- 4. NAAR TONEEL 5. NAAR KINDER- 6. TOTALE BUDGET 7, NAAR OVERIGE 8. NAAR ALGEMENE MIDDELEN (totaal, zowel symfo- NISCHE MUZIEK EN DANS EN JEUGD- PODIUMKUNSTEN SECTOREN VAN MIDDELEN nisch als niet- BEOEFENING (incl. kinder* en THEATER CULTUURBELEID symfonisch) jeugdtheater)

GRONINGEN 944.700 85.000 85.000 15.000 100.000 300.000 544.700

FRIESLAND 2.025.000 285.000 45.000 225.000 81.050 545.000 1.200.000 280.000 (jazz 27.500 (ind. AKKV (bijna geheel naar pop 17.500) 35.000) museumsector)

DRENTHE 400.000 225.000 125.000 250.000 1 50.000 (vooral KV)

OVERIJSSEL 1.400.000 1130.000 445.000 605.000 (incl. theaterbussen 30.000)

GELDERLAND 1.286.900 378.000 761.900 600.000 1.139.900 147.000 + 100.000 + 100.000 100.000 -t-100.000 (éénmalige éénmalig 1986 (compositie- taakstellende opdrachten) bezuiniging)

UTRECHT 300.000 300.000 105.000 300.000 (kamermuz. 55.000 oude muz. 10.000 jazz/geïm. 20.000 pop 20.000)

NOORD-HOLLAND 1.350.000 574.000 299.000 701.000 ±265.000 1.275.000 (eigent.muz. 249.000 kamermuz. 50.000)

NOORD-BRABANT 2.900.000 1.267.820 581.000 1.632.160 ±433.030 2.900.000

LIMBURG 1.153.550 85.000 85.000 231.950 231.950 316.950 836.600 (jazz 50.000 (Gereserveerd mede pop 35.000) met heftoog op de effecten van de reorga- ZUtD-HOLLAND — 1.200.000 (uit algemene middelen aangevuld) nisatie van het museumbestel. en voor flan- ZEELAND -1.000.000 (uit algemene middelen aangevuld) kerend kunstbeleid t.a.v. FLEVOLAND Niet van toepassing koren en bibliotheken)

TOTAAL 11.860.150 ±3.229.820 ±1.455.000 4.237.030 2.151.030 7.531.850 2.520.000 1.808.300 Beschikbaar voor nieuw beleid (=27%) (=12%) (=36%) (=18%) (= 64%) (= 21%) (= 15%)

BOEKMANMAGAZINE 19 woordelijkheid van het rijk vallen. zonder actief. de algemene middelen aangevuld, Zowel het Frysk Orkest (115.000 gul- Het is mogelijk, dat in provincies wat een opmerkelijk gegeven is. den), het Brabants Orkest (560.000 waar al beleid was ontwikkeld voor Eenmaal in veiligheid gebracht bij gulden), het Gelders Orkest (378.000 (een aspect van) de podiumkunsten, de begrotingsartikelen van de cultu- gulden) als het Noord-Hollands men eerder geneigd was om delen rele sector bleken de noden echter Philharmonisch Orkest (275.000 gul- van de vrijgekomen middelen buiten groot en divers van aard. Uiteinde- den) ontvingen Vcin de provincie sub- de podiumkunstensector te besteden. lijk kwam ongeveer 30% van de sidie voor koorbegeleiding, educatie- Deze veronderstelling kan bij voor- vereveningsgelden ten goede aan ve activiteiten, incidentele projecten beeld gelden voor Friesland, waar ‘nieuw’ beleid, in dit geval aan de en spreiding. Hiermee wordt via de ongeveer 25% van de vrijgekomen niet-symfonische muziekbeoefening achterdeur weer een (variant op het) gelden naar de podiumkimsten ging en het kinderen jeugdtheater (res- systeem van koppelsubsidies inge- en bijna 60% naar de overige secto- pectievelijk 12% en 18%). De pro- voerd. Dit past zeker niet binnen de ren van het cultuurbeleid. vincies gaven prioriteit aan andere oorspronkelijke doelstellingen van Dit neemt niet weg dat de bedoe- taken en ontvingen zelfs hier en daar de herstructureringsoperatie po- lingen van het rijksbeleid - opheffing een ontoereikend aantal subsidiever- diumkimsten. van koppelsubsidies, stimulering en zoeken op het terrein van hun nieu- Overigens is een aantal andere instandhouding van kinderen we verantwoordelijkheden. Derhal- vormen van muziekbeoefening, zoals jeugdtheater en meer evenwicht ve ging uiteindelijk ongeveer 64% kerkconcerten en korpsmuziek en brengen in het muziekbestel - slechts van de vereveningsgelden naar de dergelijke, niet door de commissie zeer ten dele zijn gerealiseerd. De podiumkunsten. Hiermee is over de Sutherland tot de te stimuleren on- verklaring ligt vooral in het feit, dat schaduwzijde van de herstructure- derdelen van de niet-symfonische taken naar lagere overheden zijn ringsoperatie podiumkunsten vol- muziekbeoefening gerekend. De uit- gedecentraliseerd zonder dat er tus- doende gezegd. gaven hiervoor zijn daarom wel op- sen de betrokken overheden sluiten- genomen in categorie 2 ‘Naar mu- de afspraken zijn gemaakt over de Ex-minister van CRM, De Boer, had ziek’, maar niet in categorie 3 ‘Naar bestenuning van de bijbehorende fi- bange vermoedens. Hij kon weten, (te stimuleren) niet-symfonische mu- nanciële middelen. dat zonder sluitende afspraken tus- ziekbeoefening’ (zie overzicht). In tijden van bezuinigingen laten sen de overheden een bedrag van de provinciale besturen zich in het 11,9 miljoen gulden aan vrijkomende INTERPRETATIE algemeen leiden door een eenvoudige middelen niet ongeschonden de stelregel: als er gekort wordt op de beoogde bestemming zou bereiken. Om meer inzicht te krijgen in de inkomsten uit het Provinciefonds, Een schrale troost is dat de versnip- wijze waarop de provincies de vere- moeten alle beleidssectoren (uitge- pering van de gelden voornamelijk veningsgelden hebben besteed, zonderd eventuele ‘speerpunten’) in- binnen de culturele sector heeft wordt eerst - in algemene zin - de leveren. Mocht er een extraatje over- plaatsgevonden. stand van zaken van de podiumkim- schieten, dan kunnen verschillende De symfonie-orkésten kennen ech- sten van vóór 1985 weergegeven. sectoren een graantje meepikken. ter nog steeds een vorm van koppel- In een aantal provincies werd subsidiëring, de niet-symfonische reeds vóór de vereveningsoperatie muzieksector is qua ondersteuning ruim aandacht gegeven aan één of BALANS nog steeds niet in evenwicht met de meerdere aspecten van de podium- symfonische sector, het kinderen kimsten. Voorbeelden zijn Noord- Tegen deze achtergrond valt het re- jeugdtheater wordt in een aantal Brabant, Limburg en Drenthe wat de sultaat van de vereveningsoperatie provincies niet echt gestimuleerd en muziek betreft (exclusief amateuris- mee. De culturele sector heeft de ongeveer 1,8 miljoen gulden is ver- tische kunstbeoefening en kunstzin- vrijgekomen middelen - soms met dwenen naar de algemene middelen nige vorming) en Utrecht, Friesland, moeite - grotendeels voor het kunst- van de provincies. Voorwaar geen Overijssel en Gelderland voor thea- en cultuurbeleid kunnen behouden. redenen tot tevredenheid. ter. Noord-HoUand was op beide In Zeeland en Zuid-Holland werden gebieden in het verleden reeds bij- de ontstane tekorten bovendien uit DE GRONINGSE VARIANT VAN HET CULTUURBELEID H.J.L. Vonhoff Commissaris der Koningin in de provincie Groningen

HET spanningsveld tussen cultuur en over- museum wil afstoten, een prijs die wel wordt heden is op ongeregelde tijden onderwerp toegekend, een prijs die niet wordt toegekend van aandacht, politieke beschouwingen en enzovoort. publieke discussies. Meestal wordt dat veroor- Dat beneemt wel eens het zicht op de dagelijkse zaakt door een incident dat landelijke, politieke werkelijkheid, namelijk de constante aandacht die aandacht trekt. Een gemeentebestuur dat zijn in redelijk goed samenspel door gemeenten en 20 BOEKMANMAGAZINE provincies aan ons culturele leven wordt besteed. er worden zowel op het gebied van de scheppende, Die dagelijkse praktijk is weinig aandachttrek- de herscheppende kunst, maar ook tot bescher- kend, zoals meestal het geval is met zaken die ming en behoud van cultuur-bezit substantiële redelijk, regelmatig en naar behoren verlopen. Het bijdragen geleverd. In zulke besturen spelen ge- publicitaire ‘man bijt hond’-effect doet zich hier meentelijke en provinciale bestuurders en ambte- gelden. neiren niet zelden een actieve rol. Naast en met anderen. Mijn kanttekening handelt dit maal over zulke weinig spectaculaire, maar wel belangrijke be- De aanwezigheid van een belangrijk symfonieor- leidszaken. kest, het Noordelijk Filharmonisch Orkest, dat Ik beperk mij daarbij tot mijn eigen provincie. voor de gehele noordelijke regio van betekenis is, Het budget dat ter beschikking staat, - alle vormt een belangrijke structurele basis voor de beleid begint bij budgetten, - bedraagt ongeveer amateuristische kunstbeoefening. Dit geldt even- 12 miljoen gulden. Dat bedrag is de laatste vijf zeer voor het conservatorium, dat samenwerkt met jaren toegenomen met bijna 900.000 gulden. Door- andere instellingen voor hoger beroepsonderwijs dat het rijk de bekostiging van de podiumkunsten in de Rijks Hogeschool Groningen. heeft overgenomen kan een belangrijk grotere De amateuristische muziekbeoefening leidt tot het financiële inzet plaatsvinden in de richting van geregeld organiseren van huisconcerten of zaalop- beeldende kunst, streektaal-activiteiten, musea en tredens van grotere ensembles. Tot die categorie monumenten. kunnen er in de provincie Groningen elf worden Toch geeft de omvang van het budget al aan, dat gerekend, terwijl er uiteraard ook van die provin- de provincie in beginsel mee ondersteunt, meer cie uit wordt medegewerkt aan het Regionaal initiatieven bevordert, maar niet de ruimte heeft Jeugdorkest. voor een eigen cultuurbeleid in de volstrekte zin Een niet eenvoudig probleem voor gemeenten en van dit begrip. provincie is de exploitatie van schouwburgen c.q. Die steunfimctie is echter van wezenlijk belang. ontmoetingscentra met grootschalige toneelvoor- Het helpt de totstandkoming van allerlei culturele zieningen. Ik spreek hier niet over dorpshuizen, activiteiten te bevorderen en zo kan een culturele maar over voorzieningen voor 500Ó1000 bezoe- infrastructuur in stand blijven, die voor het kers per voorstelling. Hier is in het verleden het leefklimaat in een perifere provincie als Gronin- oog van de cultuurpolitiek bedrijvende bestuur- gen van wezenlijk belang is. ders wel eens groter geweest dan de culturele maag van stad- en streekgenoten. In die optiek is er voor een geïnstitutionaliseerd Vaak is frequent sluiten van een theater de enige adviesorgaan geen plaats. In Groningen heeft die oplossing om deze voorzieningen nog enigermate opvatting in 1985 tot de opheffing van de provin- betaalbaar te houden. Die budgettaire feitelijk- ciale culturele raad geleid. In sommige situaties is heid is zo overduidelijk dat niet lichtvaardig zal een werkgroep of adviescommissie op ad hoe basis worden overgegaan tot de realisering van verdere voor een bepaald deelgebied inderdaad te prefere- uitbreidingsplannen. De overheden handelen niet ren boven een vast adviesorgaan dat zich zelf in onacceptabel bemoeizuchtig als zij dit soort zaken permanentie moet bewijzen, ook waar er njets te kritisch volgen. Het ware beter geweest als dit hier bewijzen valt. en daar wat eerder was geschied. In dit opzicht wijkt het beleidsterrein cultuur overigens niet af van tal van andere beleidsgebie- Een geheel eigen plaats neemt bij deze theater- den, waar door het voortwoekerende bestaan van voorziening het Grand Theater in de stad Gronin- adviesraden en begeleidingsinstanties het uitvoe- gen in. Na een niet legale, althans onduidelijke rende werk zeer zwaar is belast, waardoor een status wordt dit marge-theater een theaterwerk- bijdrage is geleverd aan de topzware bureaucrati- plaats en een produktiecentrum voor experimen- sche opbouw, waaronder ons openbare bestel teel aanbod. De beloning vsm de medewerksters en gebukt gaat. medewerkers zou als werken met behoud van Deze benadering moet niet tot het misverstand uitkering avant la lettre kunnen worden aange- leiden, dat cultuur geen uiterst belangrijke zaak duid, maar zelfs dit lijkt voor de voorgaande is. Zeker geldt dat voor Groningen, waar de situatie nog een te officiële en gestructureerde hoofdstad het enige complete stedelijke centrum is omschrijving. In ieder geval lijkt Grand Theater in een omtrek van ca. 125 km. In ons land met zijn weer duidelijk op weg naar een witter circuit dan beperkte oppervlakte en zijn stedelijke cultuur waarin het de afgelopen jaren heeft vertoefd. een vrijwel imieke situatie. Vrijwel uniek, want Museale activiteiten zijn er in Groningen naar Maastricht kent een vergelijkbare ligging. verhouding veel. Een provincale consulent staat met name de kleinere musea bij. Hoewel het rijk Die specifieke situatie legt op de schouders van van mening is dat geen van deze musea in aanmer- gemeentebesturen en de provinciale overheid in king komt voor voUedige rijksbekostiging, is het Groningen een zware taak. Er moet op allerlei Groninger Museum in volle ontwikkeling. De gebied van alles worden gerealiseerd. Omdat er betekenis van de coUectie (o.a. de Ploeg en de veel gebeurt op het uitvoerende vlak wordt er op porceleincollectie) overstijgt het regionale niveau, tal van terreinen een beroep op overheden gedaan terwijl de nieuwste kunstontwikkelingen attent om de daarvoor geëigende condities tot stand te worden gevolgd. brengen. Vandaar het toegenomen budget, dat ik hiervoor vermeldde, in deze tijd van bezuinigin- In een tijd dat de belangstelling voor de streektaal gen. Ondanks het ’Frisia non cantat’ is Groningen, toeneemt, is er acuileiding voor een provincie om dat in de tijd van die uitdrukking tot Friesland daar aandacht aan te besteden. Daartoe is een werd gerekend, de dichtst of meest be’koor’de instituut tot stand gebracht met een full time provincie van ons land. hmetionaris, die als streektaal-consulent ontwik- Behalve de provinciale overheid wordt daarvoor kelingen stimuleert op het gebied van uitvoerin- veel steun verleend door particuliere en culturele gen en publikaties in het Gronings. fondsen. Die beperken him activiteiten overigens Daarnaast en schijnbaar tegengesteld zijn in het allerminst tot dit deel van de cultuur. Integendeel, amateurtoneel onder meer de Rederijkers actief. BOEKMANMAGAZINE 21 Hun oorsprong dateert uit een periode dat onder- ke activiteiten en ervaringen. De beeldbuis is wijzers en predikanten het gebruik van het Alge- daarvoor slechts surrogaat. Op het snijpunt van meen Beschaafd Nederlands propageerden om te politiek en cultuur zal ieder die het begrip televi- voorkomen dat de Groningse plattelandsbevol- sie-democratie op zich laat inwerken dat van king een achterstand zou hebben in het verkeer harte beamen. met Holland op sociaal, economisch, politiek en cultureel gebied. Toen was in de Rederijkerska- mers het gebruik van het dialect niet toegestaan. Dat is verleden tijd, er wordt nu ook in de Rederijkerskamers soms in een streektaal opgetreden. Het is overigens opvallend dat de rederijkerij het in Groningen zo goed blijft doen. De behoefte aan sociaal contact in deze persoonlijke vorm is bemoedigend. Cultuur heeft voor alles te doen met persoonlij- CULTUURPOLITIEKE CONSENSUS IN DE REGIO; 12 GEDEPUTEERDEN OVER KUNSTBELEID . Frederieke Cannegieter studente sociologie Universiteit van Amsterdam

Cor Wijn student politicologie Katholieke Universiteit Nijmegen

Ons land telt twaalf gedeputeerden voor cultuur; indicator van de huidige omvang en plaats van het vier christendemocraten, vier sociaaldemocraten, kunsten cultuurbeleid binnen het totale beleid drie liberalen en één vertegenwoordiger van de van de provincies. CPN. Bestaat er op landelijk niveau al een belang- Ten aanzien van de taakomschrijvingen mogen rijke mate van overeenstemming over het kunstbe- aanzienlijke verschillen bestaan, wat betreft de leid, in de provincies is cultuurpolitieke consensus affiniteit die de gedeputeerden met hun porte- tot ongekende hoogte gestegen. Een analyse van de feuilles hebben, bestaat er grote eensgezindheid. interviews van de beide auteurs met de twaalf Men is, afgezien van praktische bezwaren (zoals gedeputeerden voor cultuur. de leeftijd), vrijwel imaniem van mening, dat het de moeite waard is om de functie na de verkiezingen te blijven vervullen. Deze affiniteit met de functie blijkt geenszins samen te hoeven gaan met ET werkterrein van de geïnterviewde ge- een persoonlijke betrokkenheid met kunst en deputeerden strekt zich veel verder uit cultuur. H dan alleen tot het kunsten cultuurbeleid. Enkele gedeputeerden lieten weten zelf niet De inhoud van de portefeuilles varieert sterk per regelmatig te proeven van de vruchten van het provincie: van ‘slechts’ Onderwijs en Cultuur kunstleven. Andere bleken, gevraagd naar him (Friesland) tot Welzijn in het algemeen (het meest persoonlijke voorkeuren, zozeer door ‘het beleid’ gebruikelijk) of zelfs een nog breder pakket, in beslag te worden genomen, dat zij voornamelijk waartoe bij voorbeeld ook Personeelszaken beho- namen van kunstenaars of kunstinstellingen ren (Noord-Holland). Wellicht moet de samenstel- noemden waarmee zij in de dagelijkse praktijk ling van de portefeuilles eerder als een historisch van hun werk te maken hebben. gegroeid gegeven worden beschouwd dan als een Zo kregen de voorkeurslijstjes vaak een onver- 22 BOEKMANMAGAZINE wachte ‘couleur locale’: op het gebied van beelden- voeren. de kunst en theater werden weinig kunstenaars en In kwalitatief opzicht meent men dat kunst en gezelschappen van buiten de provinciale en lande- cultuur binnen de provincie als een volwaardige lijke grenzen genoemd. Bij letteren werd met name sector wordt gezien, al is het in Noord-Brabant door de gedeputeerden van de drie noordelijke geen ‘speerpunt’ in het beleid en zien veel Zeeuwse provincies een voorkeur voor de ‘eigen’ auteurs politici - volgens gedeputeerde Boersma - de uitgesproken. De muziek ten slotte kan zich in een cultuur eerder als ‘marge van het echte werk’. grote persoonlijke belangstelling onder gedepu- Veel gedeputeerden hebben de indruk dat in de teerden verheugen; dit in tegenstelling tot het provinciale staten de aandacht voor dit beleidster- theater (‘daar heeft een gedeputeerde toch geen rein de laatste jaren is toegenomen. Het is denk- tijd voor’). baar dat de recente taakverdeling tussen rijk en Terwijl men wat theater betreft - vaak na lang provincie de discussie wat hebben aangewakkerd. nadenken - de naam van een gezelschap noemde, Overigens kwam de grote stroom provinciale cul- werden op het terrein van de muziek geen uitvoe- tuurnota’s, die duiden op een toenemende behoef- renden genoemd, maar vrijwel uitsluitend compo- te aan meer structurering in het beleid, al enige nisten. Muzikale voorkeuren bleken, wellicht jaren eerder op gang.

foto: Bureau voorlichting provincie Noord-Holland daardoor, zeker niet aan grenzen gebonden: behalve internationaal zijn zij ook veelal klassiek georiënteerd.

HET GELD TAAKVERDELING De aandacht voor kunsten cultuurbeleid binnen De zojuist genoemde taakverdeling houdt, vooral een provincie is kwantitatief moeilijk vast te voor de podiumkimsten, in dat het rijk verant- stellen. De begrotingsposten van de verschillende woordelijk is voor instandhouding en produktie beleidssectoren én van de verschillende provincies op (inter)nationaal niveau; de provincie voor de zijn onderling nauwelijks vergelijkbaar. Praktisch instandhouding op regionale schaal, de coördina- overal zijn de kunsten in de bezuinigingen ‘relatief tie en de spreiding en de gemeenten voor de ontzien’. Alleen Noord-Brabant moest melden, dat afname en accommodaties. Volgens de meeste ‘kunst en cultuur’ hebben ‘ingeleverd’. In enkele gedeputeerden brengt deze taakafbakening meer provincies is het budget de laatste jaren zelfs duidelijkheid in het kunsten cultuurbeleid. De toegenomen. ruimte voor een autonoom provinciaal beleid is, in Toch worden de financiën als grootste knelpunt theorie althans, toegenomen en men heeft nauwe- in het beleid genoemd. Men lijkt het aandeel van lijks meer te maken met de alom verafschuwde het provinciale budget dat aan de kimsten wordt koppelsubsidies. besteed, op zichzelf reëel te vinden. Aan de andere Een belangrijke kanttekening die door veel kant vindt men dat het Provinciefonds aan élle gedeputeerden wordt geplaatst, is dat het autono- sectoren, dus ook aan de kimstensector, te weinig me provinciale beleid in de wielen wordt gereden ruimte biedt en dat de aanvullende rijksmiddelen doordat juist het rijk zich in sommige opzichten onvoldoende zijn om een verantwoord beleid te niet aan de taakafbakening houdt. Aan de beste- BOEKMANMAGAZINE 23 ding van de vereveningsgelden bij voorbeeld (de deze, volgens de gedeputeerden, ook niet in het gelden die in negen provincies zijn vrijgekomen na beleid tot uitdrukking komt. Het zal weinigen de herstructurering van het podiumbestel) moet verbazen, dat het hier juist de twee financiële volgens hen niet de ‘voorwaarde’ worden verbon- slachtoffers van de vereveningsoperatie betreft: den om het te besteden aan jeugdtheater en Zuid-Holland en Zeeland. Deze provincies bleken eigentijdse muziek. De provincie heeft zelf immers na de herverdeling van de podiumgelden als enige het beste overzicht over de behoeften die bestaan, met een negatief saldo ‘beloond’ te zijn. Dit tekort en is zeker in staat de gelden op een verantwoorde werd in beide provincies weliswaar aangevuld uit manier te besteden. In veel provincies is overigens de algemene middelen, maar veel ruimte voor de vraag of deze gelden aan de algemene middelen nieuwe initiatieven in het kunstbeleid is er na- zouden moeten worden toegevoegd, onderwerp tuurlijk niet. van heftige discussies geweest. De afwijzing van de toebedeelde taken betreft Ook op een ander punt vindt men dat de echter niet aUeen de financiële problematiek: rijksoverheid zich niet aan de afspraken houdt: in Zuid-Holland en Zeeland voeren sinds jaar en dag eerste instantie heeft zij de verantwoordelijkheid een beleid waarin de instandhouding van gezel- op zich genomen voor de grote gezelschappen (bij schappen niet thuishoort en wensen dat te blijven voorbeeld Toneelgroep Theater, Globe, De Voor- doen. In het geval van Zuid-Holland is dat een ziening, de symfonie-orkesten) en vervolgens principiële keuze, waarbij men zich terdege reali- wordt gedreigd om ze - al of niet wegens een seert dat het jeugdtheater (bij voorbeeld Theater- vermeend gebrek aan kwaliteit - 'als een baksteen groep Maccus) in de knel dreigt te komen. te laten vallen’ (in de woorden van de gedeputeer- In Zeeland is het ten dele een pragmatische de van Gelderland). keuze; er zijn gewoonweg geen in stand te houden Men betreurt het dat de provincies de ‘greep’ op de gezelschappen in de provincie, en spreiding is door grote gezelschappen hebben verloren. het beperkte aantal accommodaties nauwelijks te bewerkstelligen. Afgezien daarvan is de gedeputeerde ook van mening ‘dat decentralisatie - op THEATERAANBOD ieder terrein - een ramp is’. In een klein land als Nederland zou alleen met bestuursovereenkom- Ten aanzien van het theateraanbod uitten vier sten werkelijk te decentraliseren zijn. gedeputeerden him bezorgdheid. In Zeeland, Bovendien verloopt de herstructurering chaotisch, Noord-Brabant, Groningen en Friesland vreest waardoor het voeren van een beleid nauwelijks men, dat het aanbod van goede voorstellingen in nog mogelijk is. De autonomie van de provincie de provincie - toch altijd al een hachelijke zaak - ten opzichte van het rijk is dus volgens gedepu- zal afkalven, nu de voorzieningen in de randstad teerde Boersma zeker niet toegenomen. steeds meer worden uitgebreid (Muziektheater) en de gezelschappen zich minder genoodzaakt zien op reis te gaan. Wijzigingen in het uitkoopsysteem DYNAMIEK VAN HET BELEID en de subsidievoorwaarden, alsmede de afgenomen formele verantwoordelijkheid van het rijk Op het terrein van de beeldende kunsten is sinds voor de spreiding worden onder andere als oorza- 1984 sprake van een toename van middelen voor ken genoemd. de provincies. Dit is het gevolg van de ‘Tijdelijke Wat betreft de herstructurering van het mu- rijksbijdrageregeling bevordering provinciale seumbestel die eveneens is geënt op een duidelij- beeldende kunsten’ die parallel loopt met de ker taakafbakening, zijn sommige gedeputeerden bezuinigingen op de BKB. De provincies hebben van mening, dat het rijk zich niet aan zijn eigen daardoor meer financiële armslag gekregen om selectiecriteria heeft gehouden. Enkele musea die een eigen beleid te voeren. door de provincies van nationaal belang worden In Noord-Brabant, Groningen en Noord- en geacht, dreigen nu tussen de wal en het schip te Zuid-Holland lijkt men redelijk geporteerd voor raken, omdat het rijk ze niet als rijksmusea erkent. de inkomensvorming van kimstenaars, terwijl de In het algemeen kunnen de gedeputeerden zich gedeputeerden van Drenthe en Gelderland zich echter redelijk vinden in de taakafbakening op de juist nadrukkelijk distantiëren van een zoge- verschillende terreinen en gaat men er (voor zover naamd kunstenaars- of sociaal beleid. De ham- dat niet allang gebeurde!) bij het beleid ook van vraag is daarbij, in hoeverre de in de provincie uit. De instrumenten die bij voorbeeld voor sprei- woonachtige kunstenaars moeten worden bevoor- ding en coördinatie van de podiumkunsten wor- deeld. De gedeputeerde van Groningen is van den gebruikt, variëren van circuitvorming tot mening dat men in zijn provincie, evenals in ‘theaterbussen’. Op het gebied van de musea zijn Noord-HoUand, bijzonder slecht af is omdat bij de de ‘moedermusea’ (provinciale musea die middels verdeling van de gelden niet op het aantal kunste- velerlei voorzieningen een steunfunctie vervullen naars in de provincie is gelet, maar slechts op het voor de kleine gemeentemusea) populair. totale inwonertal. De praktische vormgeving van de taakafbake- De wijze waarop de gelden in de verschillende ning hangt overigens sterk af van de provinciale provincies zijn aangewend, varieert van een dui- omstandigheden, zoals de grootte van de in de delijk beleid op hoofdlijnen tot een versnipperde provincie aanwezige gemeenten (en de daarbij ondersteuning van een groot aantal initiatieven. behorende aan- of afwezigheid van een gemeente- Een sector waarbij de provincie juist minder lijk kunstbeleid) en het theateraanbod in de taken dreigt te krijgen is de monumentenzorg. Het betreffende provincie. Uniformiteit in de invulling concept van de nieuwe monumentenwet is onder van de toebedeelde taken blijkt daardoor slechts gedeputeerden een ‘hot item’; men is bang dat tot op beperkte hoogte mogelijk. provinciale staten niet langer de noodzaak zullen inzien om de monumentenzorg te begroten als er van rijkswege geen duidelijke taken aan de pro- SLACHTOFFERS vincie worden opgedragen. Volgens de gedeputeerden vormt de provincie een onmisbare schakel Er zijn slechts twee provincies waar men princi- tussen rijksoverheid en gemeente; waar deze scha- pieel niet voor de taakafbakening voelt en waar kel ontbreekt zal ‘chaos en verloedering’ optreden. 24 BOEKMANMAGAZINE PARTIJ-POLITIEK opvallend dat er voor de inhoudelijke oriëntatie van het beleid meer en meer gemikt lijkt te worden In het voorgaande zijn een aantal punten ter op het provinciaal ‘eigene’. Vooral in de drie sprake gekomen die momenteel bij provinciale noordelijke provincies, maar ook in Overijssel, bestuurders sterk in de belangstelling staan, zoals Gelderland, Noord-Brabant en Limburg, is sprake de herstructurering van de podiumkunsten en het van een toenemende aandacht voor de accentue- museumbestel, de besteding van de gelden van de ring van de eigen identiteit. Rijksbijdrageregeling en de nieuwe monumenten- De uitgaven van de provincies ter stimulering wet. Zijn deze punten - en kunst en cultuur in het van de streektaal en de streekcultuur nemen toe. algemeen - nu geregeld onderwerp van intensief Doordat in beleidsmatig opzicht de taakverdeling debat binnen de provincie? En vooral: stuiten de tussen de drie overheidsniveaus steeds vastere gedeputeerden bij de beleidsvorming op menings- vormen aanneemt (de musea, de podiumkunsten), verschillen van partij-politieke aard? groeit bij de provincies het besef dat ze op geheel Ten aanzien van het landelijke kunsten cul- eigen wijze de toebedeelde taken kunnen uitvpe- tuurbeleid wordt vaak beweerd, dat er een hoge ren. mate van politieke consensus zou bestaan. De gedeputeerden zijn van mening, dat de consensus op provinciaal niveau in ieder geval groter is; er wordt wel gediscussieerd, maar nauwelijks over de (partij)politieke uitgangspunten. Zij geven daarvoor een aantal verklaringen. Eén daarvan is de veelal brede samenstelling van gedeputeerde staten (een ‘collegiaal bestuur’): er is nauwelijks sprake van sterke oppositie in de provinciale staten. Bovendien is wegens de bescheiden schaal van het provinciale beleid de persoonlijke betrokkenheid groter dan in de lan delijke politiek, waardoor standpunten eerder aan personen dan aan politieke partijen gebonden zijn. Ook is het beleid vaak meer op de praktijk dan op fundamentele kwesties gericht; de discussies over de toekenning van relatief kleine subsidies bij voorbeeld (die veelvuldig voorkomen), lenen zich niet direct voor het tentoonspreiden van een politieke ‘visie’. Naar de smaak van de gedeputeerden van Gro- ningen, Zeeland en Utrecht is men binnen de provincie wat él te eendrachtig. Er mag de afgelopen vijf jaar dan veel veranderd zijn binnen het provinciale kunsten cultuurbeleid, een ‘echt diepgaand inhoudelijk debat vindt niet plaats’, volgens gedeputeerde Beukema (Groningen) en met de woorden van gedeputeerde Hoekstra (Utrecht): ‘Het mag allemaal best wat turbulenter!’. Statenzaal Zeeland, oorspronkelijk refter van de De enige politieke hoek die zich, volgens de oude abdij gedeputeerden, wél profileert op het gebied van foto: Jaap Wolterbeek kimst en cultuur, is klein rechts: binnen de provinciale staten willen leden van GPV of SGP hun Terwijl enerzijds de wereld steeds ‘kleiner’ afkeer van ballet, popmuziek of modem theater wordt en cultuurpatronen mondiale vormen aan- nog wel eens laten blijken. nemen, valt anderzijds de tendens waar te nemen Opvallend is ook, dat uit de interviews met de dat er meer en meer waarde wordt gehecht aan de gedeputeerden niet te destilleren valt welke poli- identiteit van de kleine eenheid, zoals de provincie tieke kleur de betreffende gedeputeerden verte- of zelfs een gedeelte van de provincie. In beleids- genwoordigen; onderlinge verschillen zijn vaak matig opzicht lijken veel provinciale politici hier- eerder op provinciale omstandigheden dan op mee aan aangrijpingspunt gevonden te hebben om partij-politieke voorkeuren terug te voeren. het cultuurbeleid van de provincies vorm te geven Discussies met betrekking tot het kimstbeleid en uit te bouwen. buiten de politieke arena doen zich weliswaar wat Zelfs in Flevoland, waar men niet kan bogen op frequenter voor, maar ook daar wordt toch vrij een eigen taal (laat staan een eeuwenoude histo- snel overeenstemming bereikt. Volgens enkele rie!) is men ‘bewust op zoek naar een eigen gedeputeerden komt dit mede doordat belangen- identiteit’. organisaties meestal vooraf worden geraadpleegd In Zuid-Holland, waar het moeilijk is een provin- en er veel ruimte wordt gelaten aan het particulier ciale identiteit te baseren op een historisch ge- initiatief. groeide regionale cultuur, tracht men door het leggen van bepaalde accenten in het cultuurbeleid zich duidelijk van de andere provincies te onder- PROVINCIALE IDENTITEIT scheiden. In provincies waar wél een typisch eigen historie De gedeputeerden hechten grote waarde aan het of taal voorhanden is lijkt men, in de woorden van benadrukken van de provinciale identiteit. Hoe- gedeputeerde Dijkstra (Overijssel), naarstiger dan wel de gedeputeerden in het algemeen voorstander ooit bezig met het ‘componeren en in stand houden zijn van een zekere interprovinciale samenhang van een eigen beeld’. In Limburg kan dat inhou- wat het beleid betreft (zoals bij de standpuntbepa- den, dat voor processies ruim baan wordt gemaakt ling ten aanzien van de monumentenwet), is het (Heiligdomsvaart, 10.000 gulden), terwijl gedepu- BOEKMANMAGAZINE 25 teerde Beukema zijn provincie ‘cultureel wil pro- regio acht hij ongewenst. moten' door onder andere een film te subsidiëren Of men nu al of niet het ‘provinciaal eigene’ die in de stad Groningen speelt. benadrukt, de gedeputeerden zijn het erover eens Een kritisch geluid ten aanzien van deze ont- dat gewaakt moet worden voor isolatie van kunst wikkelingen valt te horen van de Utrechtse gede- en cultuur binnen een provincie ten opzichte van puteerde Hoekstra. Hij noemt het begrip culturele de rest van het land. De gedeputeerde van Drenthe identiteit ‘fake’. ‘Kunst laat zich niet binden aan formuleert het als volgt: ‘Nationale cultuur en regionale zaken. Anders is het folklore of volks- streekcultuur stimuleren en bevruchten elkaar; zij kunst, hetgeen natuurlijk ook waardevol is, maar zijn niet contrair’. De teneur van de interviews wat de impact mist van kunst met een grote K. Die met de gedeputeerden lijkt dan ook het best te kunst houdt zich niet aan grenzen’. Het begrip karakteriseren met de stelling dat het kunsten ‘culturele identiteit’ is volgens Hoekstra nauwe- cultuurbeleid in Nederland in toenemende mate lijks op historische gronden gebaseerd en heeft provinciaal wordt, maar - hopelijk - niet provin- slechts betrekking op de wijze waarop mensen met ciaals. elkaar omgaan. Een beleid speciaal gericht op de GRONINGEN; EEN INHOUDELIJK DEBAT VINDT NIET PLAATS

Drs. G. Beukema (PVDA) is verantwoordelijk voor herstructurering podiumkunsten). De landelijk de portefeuille ‘Welzijnszaken, Cultuur, Educatie, gesubsidieerde toneelgezelschappen komen steeds Emancipatie en Recreatie-toerisme’. Hij werd ge- minder naar de regio; een zorgelijk punt. boren in 1953, studeerde sociologie en was tot Voorstellingen in kleine accommodaties in de 1982 voorzitter van de pvoA-gewest Groningen. provincie worden gestimuleerd. De Voorziening Daarna werd hij lid van het college van gedepu- speelt vrij veel op kleine podia in de provincie. In teerde staten. 1987 zal in het kader van de spreiding een proef genomen worden met het aanbod van Theater Netwerk Nederland. Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in uw provincie in? Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de De afgelopen jaren zijn de middelen voor de provinciale autonomie? culturele sector iets toegenomen (netto ongeveer De autonomie van de provincies is toegenomen in 800.000 gulden). Het is moeilijk aan te geven die zin, dat er extra geld beschikbaar is gekomen welke plaats het cultuurbeleid qua budget in- voor eigen beleid, maar afgenomen omdat de neemt ten opzichte van de andere beleidssectoren. invloed op de belangrijke podiuminstellingen is Kwalitatief is het beleid verbeterd door de nieuwe verdwenen. Voor een definitieve conclusie is het taken die de provincie heeft opgepakt en door de nog te vroeg. Groningen zet vooralsnog vraagte- uitbreiding van activiteiten op een aantal terrei- kens bij de effecten van de herstructurering. nen (dans, beeldende kunst, film, letteren). In het provinciale bestuur is een toenemende belangstel- Wat zijn de consequenties van de herstructurering ling waar te nemen. van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de eigentijdse muziek in uw provincie? Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor Kort voordat de vereveningsoperatie is voltrok- zover het de podiumkunsten betreft - uit van de ken, was het Groningse jeugdtheatergezelschap volgende taakverdeling: produktie en instandhou- Genesius opgegaan in De Voorziening. Nu moet ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en met spijt geconstateerd worden, dat er een gebrek spreiding voor de provincie; en de zorg voor aan initiatieven is op het gebied van het jeugd- afname en accommodaties voor de gemeenten. Is theater. De Voorziening - nu door het rijk gesubsi- deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- dieerd - gebruikt het geld niet voor jeugdtheater. punt? Dit zal moeten veranderen. In principe is deze taakverdeling uitgangspimt De middelen die Groningen heeft ‘overgehouden’ voor het beleid, maar Groningen houdt zich er niet aan de vereveningsoperatie zijn over vele sectoren erg scherp aan. De scheidslijn provincie-gemeente verdeeld. Er is invulling gegeven aan een eigen Groningen is enigszins onduidelijk, omdat de stad beleid. Talrijke onderdelen van het kunsten in de cidtxrrele sfeer erg belangrijk is voor de cultuurbeleid zijn gestimuleerd. provincie. Overigens is ook het rijk verantwoordelijk voor spreiding op het gebied van muziek en Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de toneel (volgens de afspraken in verband met de herstructurering van het museumbestel per 1 26 BOEKMANMAGAZINE januari 1987? bovenop de omroepbijdrage te heffen. Bij de musea was in het verleden sprake van een koppelsubsidie waar drie overheden bij betrokken Wat waren de motieven om in deze provincie de waren. Alleen het rijk heeft nu afgehaakt; provin- culturele raad op te heffen? cie en stad Groningen gaan samen verder. In De culturele raad is in Groningen enkele jaren principe zal in het museumbestel niet veel veran- geleden met voortvarende spoed opgeheven. De deren. Bestuurlijk was het rijk nauwelijks betrok- betekenis als adviesorgaan was verloren gegaan, ken bij het Groninger Museum en het Rijtuigmu- omdat belanghebbenden de raad passeerden en seum in Leek. Financieel is er alleen wat geld zich rechtstreeks richtten tot het provinciale be- gedecentraliseerd (60.000 gulden voor het Rijtuig- stuur. De adviesfunctie had zich bovendien ver- museum; 175.000 gulden voor het Groninger Mu- mengd met steunfuncties en uitvoerende taken. seum). Er wordt gewerkt met een aantal regionale Nu wordt in de behoefte aan adviezen voorzien kemmusea; het Groninger Museum is een centrale door ad hoc-commissies op verschillende deelter- rol toebedeeld (steunfunctie). De staten hebben reinen. De steunfuncties zijn ondergebracht bij eind 1986 een museumnota vastgesteld. andere instellingen (functionarissen bij steunpun- ten of samenwerkingsverbanden). De nieuwe In het toekomstige monumentenbeleid is aan de structuur functioneert goed. Een groot bureau provincies slechts een aanvullende rol toegekend. optuigen is niet nodig; het geld kan op cultuurge- Centraal staat het delegeren van bevoegdheden bied beter anders ingezet worden. naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in Nederland hierbij gebaat? Groningen is geen voorstander van de beperkte rol die de provincies in de toekomst in het monumentenbeleid krijgen. Er vindt een versnippering van gelden plaats. Bovendien zijn de kleine gemeenten niet toegerust voor een monumentenbeleid. De provincie doet op dit moment veel aan monumentenzorg; grote vraag is, of ze daar in de toekomst, met de nieuwe taakverdeling, mee door moet gaan. Met de inventarisatie van de jongere bouwkimst (voorbeeld: karakteristieke gebouwen in de veen- kolonipön) ir. pas begonnen. Het beleid ie eehtcr nog duidelijk in een beginstadimn. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden gegeven? Groningen heeft dezelfde klacht als Noord- Holland; het is godgeklaagd dat de gelden voor de beeldende kunst verdeeld zijn op basis van inwonertal. De provincie Groningen heeft relatief erg veel beeldende kunstenaars. Beleidscomponenten met betrekking tot de wvc-gelden zijn op dit G. Beukema (PVDA) moment: aankopen voor de artotheken en het foto: Provinciale griffie Groningen Groninger Museum (de opbouw van een represen- Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- tatieve collectie hedendaagse Groningse kunst), en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote een aankoopsubsidieregeling bij galerieën, op- mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- drachtverlening en stipendia. Uit eigen middelen en cultuurbeleid in uw provincie? wordt daaraan toegevoegd: subsidiëring van ex- Helaas zijn er weinig partij-politieke verschillen. posities, een bijdrageregeling voor galerieën en Er wordt wel gepraat over kimst en cultuur, maar een bijdrage aan het Beeldende Kunst Documen- er zijn weinig meningsverschillen. Een echt diep- tatiecentrum. Er bestaan voor de toekomst geen gaand, inhoudelijk debat vindt niet plaats. Hoog- decentralisatieplannen voor de gelden voor de uit zijn er wat discussies over financiële punten. beeldende kunst. De beleidsnota’s worden vrijwel met algemene stemmen aangenomen. De uitgangspunten van het Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- beleid worden door iedereen onderschreven. Dit is wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale overigens niet te wijten aan een gebrek aan bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- politieke belangstelling voor de cultuur. houding van de regionale omroep? Het standpunt van Groningen is steeds geweest Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- dat de regionale omroep een onderdeel is van de beleid zijn de laatste jaren in deze provincie landelijke infrastructuur op omroepgebied en dat onderwerp van intensief debat geweest? de provincies geen opcenten moeten heffen. De Over het beleid is wel veel gediscussieerd, maar Mediawet is echter aanvaard en er is anders verder zijn er in de provincie geen heftige debatten beslist. We staan nu voor de keuze of er een geweest. De organisaties worden nauw bij het zelfstandige Radio Groningen moet komen. Het beleid betrokken; er is bewust gekozen voor een huidige budget van Radio Noord (Groningen en direct contact tussen het provinciale bestuur en de Drenthe) is 5 miljoen gulden. Het is nog maar de belangengroeperingen. vraag of het met een budget van zo’n 3 miljoen gulden mogelijk is om voor Groningen een kwali- Kiest de provincie bewust voor de accentuering tatief goede regionale omroep op te zetten. Een van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- werkgroep doet op dit moment hier onderzoek vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de naar. De staten zullen voorjaar 1987 beslissen of rol van het Interprovinciaal Overleg? men bereid is voor een regionale omroep 10 gulden In het verleden werd af en toe samengewerkt met BOEKMANMAGAZINE 27 de provincie Drenthe (door de koppelsubsidies). Een aantal duidelijke wensen zijn de uitbreiding Door de herstructurering podiumkunsten is dat nu van het Groninger Museum met een goede exposi- goeddeels van de baan. Uit de beleidskeuzen blijkt tieruimte voor regionale kunstenaars (750.000 wel dat er gekozen wordt voor de profilering van gulden), steun aan de professionele dansvoorzie- de provincie Groningen. Geld is beschikbaar ge- ning voor het Noorden (250.000 gulden), aanvul- steld voor de culturele promotie van de provincie: lend podiumbeleid (400.000 gulden), de musea een beeldententoonsteUing, geld voor een film die (350.000 gulden), versterken van de culturele in de stad Groningen speelt, opdrachten tot het promotie Groningen (300.000 gulden), versterken maken van regiogebonden toneelstukken, subsi- van de amateuristische kunstbeoefening en de dies voor de ontwikkeling en instandhouding van kunstzinnige vorming (300.000 gulden), het opzet- de streektaal. ten van een ondersteimingsstructuur beeldende Het Interprovinciaal Overleg is in de voorkomende kimsten (150.000 gulden) en extra geld naar film gevallen een nuttig middel om als provincies (100.000 gulden). gezamenlijk te kimnen optrekken. Als er verschillen van mening binnen het Interprovinciaal Over- Wdf zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied leg zijn, is dat jammer, dan moet maar alleen van de kunsten? geopereerd worden. Muziek: Gershwin Theater: In het verleden toneelgroep Baal en Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- Nieuwe Scene (het laatste jaar heeft de gedepu- ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- teerde geen voorstellingen bezocht) cie? Beeldende Kunst: De Ploeg (Groningen), Matisse, Sterke punten zijn de extra gelden voor de beel- De Kooning, Duitse expressionisten, Klee dende kimst (deze sector was een ondergeschoven Letteren: Milan Kundera, de gedichten van Hen- kindje), de initiatieven op het gebied van de drik de Vries (Groningen), Saul van Messel (dich- streektaal, de steun aan de amateuristische kunst- ter in de Groningse taal). Kees Visscher (Gronin- beoefening, de stimulering van fihn, dans, pop en gen). jazz en het budget dat beschikbaar is voor eenmalige activiteiten (projecten en dergelijke). Komt u terug op deze post na de verkiezingen? Knelpunt is het beperkte budget voor kunst en De heer Beukema zou de beleidssector Cultuur cultuiir en het feit dat de aandacht voor kimstbe- nog graag vier jaar doen. leid in kleine gemeenten heel beperkt is. Daar zijn zo weinig mogelijkheden om wat te doen. FC/CW Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u die besteden? DE EDUCATIEVE TAAK VAN EEN ORKEST; LEREN LEVEN MET ONZEKERHEID Barend Wijtman educatief medewerker Noordhollands Philharmonisch Orkest

Na jaren van getheoretiseer over het DE vuurdoop in het bizarre tegenwoordiger van de provincie die voor en tegen van gedecentraliseerd gedrag van elkaar beconcur- via extra subsidie de komst van een ktinstbeleid als voormalig beleids- rerende belangengroepen educatief medewerker had weten af medewerker bij de Federatie van manifesteerde zich direct al bij de te dwingen. Verder een vertegen- Kunstenaarsverenigingen, na ver- sollicitatie. De sollicitatie-commis- woordiger van de provinciale cultu- volgens een aardige interimperiode sie was met groot gevoel voor be- rele raad, want wij spreken nog over als programmerend staflid in de cul- stuurlijke verhoudingen en gevoelig- een tijd dat de inspraak van iedereen turele speeltuin van het Amsterdam- heden breed samengesteld uit onder tot de normaalste zaken vóm de we- se Paradiso, betekende mijn nieuwe émderen de directeur van het orkest reld werd beschouwd. baan als educatief medewerker bij (die liever een publiciteitsmedewer- Mij werd, begin 1982, een inwerk- het Noordhollands Philharmonisch ker had gewild), het bestuur (dat een periode van een jaar geschonken, het Orkest een hernieuwde kennisma- adjunct-directeur wenselijk achtte), uitzicht op regelmatige beschikbaar- king met centrale en regionale cul- een delegatie uit de orkestraad (die heid van het orkest waartoe in de tuurpolitiek, maar nu vanuit de tevergeefs om een artistiek adviseur nabije toekomst alleen nog maar een praktijk. had verzocht) en een ambtelijke ver- geringe uitbreiding van het orkest- 28 BOEKMANMAGAZINE apparaat van 72 naar 80 musici Intussen pakten de bezuinigings- tatie-tekorten niet meer werden aan- moest worden bevochten (sic), als- wolken zich steeds verder boven het gezuiverd. Met dit systeem wordt mede een door de provincie gefour- orkest samen. Het begon met stand- ogenschijnlijk veel ruimte voor eigen neerd werkkapitaal van een ton, plaatsgemeente Haarlem met een beleid(skeuzen) c.q. bestedingsvrij- waarmee de ontwikkeling en pro- paar ton, maar vervolgens draaide de heid mogelijk gemaakt. Maar in de duktie van lesmaterialen konden ene na de andere gemeente haar praktijk van de reeds vele malen worden bekostigd. subsidie-bijdrage terug of staakte of uitgekamde budgetten en begrotin- Nauwelijks een paar maanden in verminderde de afname van concer- gen werkt dit stelsel eerder in de fimctie werd dit gehele werkkapitaal ten. Na al dit kaasschaven viel er richting van op-safe-spelen dan in bij één van de eerste bezuinigings- weinig kaas meer te schaven voor de richting van programmatische ronden die het orkest sindsdien heeft extra’s als programmatische experi- avonturen en andere publieksonge- geteisterd, door diezelfde provincie menten, publicitaire vernieuwingen wisse experimenten, zeker nu de laconiek teruggevorderd. Dit was of uitbreiding van het pas gestarte spoeling van de ook hiervoor be- een nog onuitgegeven begrotings- muziekeducatieve werk. Bovendien stemde afzonderlijke fondsen de post, die zijn noodzaak in de praktijk moest het orkest tweemaal intensief laatste jaren steeds dunner is gewor- nog niet had bewezen, en zodoende actie voeren om aan een ongewilde den. een gemakkelijke bezuinigingsprooi. fusie en later aan algehele liquidatie Nochtans is artistieke kwaliteit en ontwikkeling iets wat het ministerie bij allerlei gelegenheden procla- meert te willen en pretendeert te stimuleren! Bijna aUes mag van het ministerie als het maar wel ‘budgettair neutraal’ verloopt en voor bijna geen enkel nieuw idee blijkt er in het huidige departementale klimaat dat extra financiële duwtje in de rug beschikbaar. Hierdoor moet een Noordhollands Philharmonisch Or- kest wel erg veel ‘Abenden in Wien’ tc zamcn met Henk van der Meydcn verzorgen om tegelijkertijd als afge- slankt orkest óók een door Piet Veenstra representatief samenge- stelde twintigste eeuwse serie te (kunnen) bekostigen of om in ’Piaz- zoUa at the Philharmonic’ nu ook eens zijn zelden gehoorde symfonische tango’s ten gehore te kunnen brengen. Genoeg hierover en weer ter zake. Uit dezelfde herstructurering van het orkestenbestel annex afschaffing van de koppelsubsidies resulteert Marion Bloem instrueert Jeffzey en dirigent Hirokami voor een scene in de een ingewikkelde herschikking van educatieve muziekfilm De Tovenaarsleerling overheidsgelden via Gemeente- en foto; United Photos Provinciefonds, die althans voor de provincie Noord-HoUand onver- Mij werd te verstaan gegeven dat (plan Brinkman versus motie Beine- wacht profijtelijk uitviel. Hierdoor ik mijn toekomstige projecten in de- ma) te ontsnappen. kon midden in bezuinigingstijd weer ze magere jaren zuinig moest opzet- Maar ook zonder deze dreigingen overheidsgeld voor beleidsvemieu- ten en zoveel mogelijk via het pro- zou het voortgaande erosieproces wingen worden verdeeld. Dit leidde fijtbeginsel terugverdienen. Even- van bezuinigende lagere overheden tot de paradoxale situatie dat in de tuele tekorten die desondanks zou- het orkest vroeg of laat vermoedelijk zelfde periode en indirect via de den ontstaan, zouden met de grootst toch de das om hebben gedaan. Het zelfde operatie waarin het orkest- mogelijke welwillendheid binnen al- orkest werd echter gered door de budget werd teruggedraaid en er lerlei zwevende posten en schimmige gong, in de gedaante van de conunis- gedwongen ontslagen vielen, mijn potjes in de orkestbegroting worden sie Sutherland die een einde maakte muziek-educatieve werk met zo’n aangevuld. En passant werd de ver- aan het bestaans-wankele systeem anderhalve ton werd uitgebreid. wachting uitgesproken dat orkest- van koppelsubsidies, zij het dat de Ik heb binnen het orkest deze link uitbreiding voor educatieve taken druiven van het Noordhollands Phil- met de afslanking van het orkest niet langer als realistisch werd be- harmonisch Orkest zuur waren door maar niet al te zeer benadrukt en net schouwd. de opgelegde afslanking van 72 naar gedaan alsof mij financieel eindelijk 48 musici, gefaseerd over vier jaren. gerechtigheid was gedaan! SLIERT KAUWGUM De orkesten werden voortaan een door het ministerie gefinancierde Vanaf dat moment ben ik inderdaad rijksinsteUing en gemeenten noch MUZIEKFILM zo zuinig mogelijk aan het werk provincie hoefden - sterker: móchten - gegaan, zonder op de inhoudelijke hun orkest niet langer mede finan- Met de vergroting van mijn werkka- kwaliteit van de projecten te willen cieren. pitaal is inmiddels al veel tot stand inboeten, maar bij voorbeeld wel met gekomen. Marion Bloem maakte een eenvoudig copieerbare lesmateria- educatief gerichte, maar allerminst len. Bovendien bleken allerlei potjes BUDGET-FINANCIERING schoolmeesterachtige muziekfilm, de en posten binnen de orkestbegroting Tovenaarsleerling, waarin klassieke tot mijn verbazing soms even oprek- De zogenaamde budgetfinanciering muziek en een symfonie-orkest zich baar als een sliert kauwgum. deed haar intrede, waardoor exploi- speels meten met popgroepen en an- BOEKMANMAGAZINE 29 De musici van het Noordhollands Philharmonisch Orkest in De Tovenaarsleer- ling, Marion Bloems muziekfilm foto: United Photos dere muziekgenres. genwoordiger van het ministerie vorming over de toekomst van het Mensje van Keulen schreef voor de triomfantelijk uit. orkest c.q. de beslissing over het kleuters een magnifiek sprookje over Rustig aan, zo reageert vervolgens advies Heuwekemeijer keer op keer Polle, de orgeljongen als opmaat de provincie, wij gunnen het orkest uitgesteld en de hierdoor ontstane voor een orgelproject. een beter management en wij willen onduidelijkheid dwingt de provincie Er is een tentoonstelling ontwikkeld graag meewerken aan een goed com- tot afwachten. Het bestuur van het over strijkinstrumenten en er zijn promis. Wij doen dit echter niet orkest heeft ten einde raad althans projecten gemaakt over muziek en eerder dan dat wij van het rijk de procedure voor het werven van beweging en muziek en beeld. enigszins de garantie hebben dat het een adjimct-directeur het groene Met Toneelgroep Wederzijds zijn orkest niet zal overgaan tot uitver- licht gegeven. twee bijzondere co-produkties voor- koop van typisch provinciale wensen Voor mij zou het bestuurlijk niet bereid en de improviserende musicus en taken, zoals concerten, koorbege- onlogisch zijn als zij tegelijkertijd is de klas binnengehaald als ontrege- leidingen en schoolprojecten in een formeel mijn ontslag aankondigen, laar en stimulator in de traditionele zo groot mogelijk geografische sprei- omdat stafuitbreiding zonder bud- muziekles en zangles. ding. getuitbreiding ook voor het orkest Ook is de aanzet gegeven voor een Deze zaken mogen wat de provin- financieel spaak moet lopen. Tot nog project over klassiek muzikaal be- cie betreft niet voetstoots worden toe heeft het bestuur van het orkest hang en de kwaliteit van het lesma- opgeofferd aan de uitvoering van het dit - fatsoenshalve of uit gêne - niet teriaal is waar mogelijk verbeterd. advies van Heuwekemeijer^aan de gedaan. Ook de nieuwe directeur, Tot zover veel voldoening over wat minister", waarin het NoordfioUands groot voorstander van continuering bereikt kan worden met een subsidie Philharmonisch Orkest naast het van educatieve taken binnen orkest- van anderhalve ton, maar toch kron- Nationaal Balletorkest wordt inge- verband, is tot immobiliteit ge- kelt al weer een addertje onder het schakeld voor de symfonische ballet- doemd. overheidsgras. begeleiding in de Stopera. In ruil And so do I, want ik heb al daarvoor zal het orkest dan mini- werkend aan de kunstzinnige vor- maal 60 arbeidsplaatsen behouden ming (en speciaal hierin het vaak UITVERKOOP in plaats van de door de commissie zwaar verwaarloosde onderdeel van Sutherland voorgestelde inkrimping de receptieve muzikale vorming) in- Een nieuwe orkestdirecteur doet zijn tot 48 plaatsen. middels wel leren leven met onzeker- intrede, die bij zijn benoeming niet Als echter de operatie adjunct- heden. Maar ach, een aardige case- ten onrechte de spoedige komst van directeur óók voor de provincie bud- study in het zig-zag cultuurbeleid in een adjimct-directeur claimt en deze gettair neutraal verloopt dan res- de jaren tachtig biedt deze geschie- van bestuur én wvc-vertegen- teert er van het zopas gecreëerde denis - difficile est satyram non woordiger ook krijgt toegezegd. Als educatieve werkkapitaal nog slechts scribere - in ieder geval wél. de provincie nu eens het salaris van een derde. Met andere woorden, de de educatief medewerker van het liefde kam financieel niet van één rijk wil ovememen, dan kan de uit- kant komen. breiding met een nieuw directielid 1. P.C. Heuwekemeijer, ‘Advies inzake de mooi, u raadt het al, ‘budgettair orkestrale begeleiding van balletvoor- neutraal’ verlopen; de provincie be- IMPASSE stellingen te geven door het Nationale taalt toch al het leeuwedeel van het Ballet en het Nederlands Danstheater’ educatieve werk, zo roept de verte- Intussen heeft de minister de besluit- 16 december 1985. 30 BOEKMANMAGAZINE DE MIDDELSTE ZUSTER; TUSSEN PROVINCIAAL EN NATIONAAL BELANG INZAKE DE KUNSTEN Bram Kempers verbonden aan de faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen

‘Olga: (...)En het enige wat aldoor vinciaal en nationaal cultuurbeleid mee verwant. De gangbare overzich- maar groeit en sterker wordt is dat laat zich niet op één lijn stellen met ten van cijfers, instituties en beleids- verlangen naar (...) genoemde emoties, maar is er wel instrumenten gaan vaak voorbij aan Irina: Naar Moskou te gaan. Het huis verkopen, onder ons leven hier een streep zetten en naar Moskou (...) Olga: Ja! Zo gauw mogelijk naar Moskou. Wersjinin: (...) Maar ik geloof, dat er in de hele wereld geen enkele stad is te vinden, waarin geen behoefte zou bestaan aan mensen van intelligentie en ontwikkeling, hoe troosteloos en vervelend het leven in die stad ook mag zijn (...) in de volgende generatie zijn er misschien al zes mensen zoals u, daarna twaalf enzovoorts, totdat eindelijk de mensen van uw gehalte de meerderheid gaan vormen. Over tweehonderd, driehonderd jaar zal het leven op aarde onvoorstelbaar mooi en verrukkelijk zijn (...)’

DEZE dialoog in een Russi- sche provinciestad rond 1900 is opgetekend door Anton Tsjechov. Het verlangen vanuit de provinciale elite naar het culturele leven in de grote stad is door weinigen zo indringend verwoord als in dit Drama in vier bedrijven, DIUE ZUSTERS. Olga, Irina en Masja ver- persoonlijken het tragische verlangen naar de onbereikbare, groot- steedse cultuur en een stijlvol en meeslepend leven. Tsjechov en andere beroemde schrijvers van romans, verhalen en toneelstukken hebben de spanning tussen de provinciale cultuur onder jonge leden van lokale elites en de hang naar een kosmopolitisch leven als belangrijk literair thema geïntro- duceerd. De sociaal-historische achtergrond van deze spanningen was de groeiende staatsmacht waardoor provinciale elites zich sterker oriën- teerden op de cultuur van een hoofdstad. Driekoningenavond; toneelgroep Theater De mogelijke rivaliteit tussen pro- foto: Pan Sok BOEKMANMAGAZINE 31 VAN GENNEP INTOURIST- Modern Antiquariaat USSR REISINFORMATIE Kunst en fotografie tegen billijke prijzen BUREAU IN NEDERLAND, MMTyPMGT HONTHORSTSTR. 42 1071 DH AMSTERDAM MAX ERNST: Droom van een klein meisje dat TEL.020-798964 karmelietes wilde worden. Beeldroman met fraaie tekeningen. Pb. 175 biz. VAN 34,90 NU 9,90 COBRA 1948-1951. Integrale facsimilé heruitgave van dit beroemde tijdschrift. Groot formaat, geb. ± 300 BESTEMMING USSR bIz. VAN 97,50 NU 34,50 het gehele jaar door! RECLAMS KÜNSTLER LEXIKON. Bijna 4500 korte biografieën van beeldende kunstenaars. Pb. 788 biz. VAN 52,50 NU 24,50 In samenwerking met Oto Bihaiji-Merin: MODERN PRIMITIVES. Van Henri Rousseau tot Grandma Moses. Vele afbeeldingen in Nederlandse reisbu- kleur. Geb. 303 biz. VAN 109,00 NU 44,00 reaus organiseert IN- Georges Ramié: CERAMICS OF PICASSO. Alle TOURIST talloze afbeeldingen in kleur. Groot formaat, geb. 128 biz. boeiende reizen naar VAN 59,90 NU 24,50 de Sowjet-Unie. LE SURREALISME EN BELGIQUE. Met werk van Deze winter 1986/ Magritte, Delvaux, Graverol, Mesens e.a. Groot 1987 bv. exkl. theater- formaat, pb. 56 biz. VAN 23,00 NU 6,90 reis naar THE GREAT JAPAN EXHIBITION. Kunst uit de EDO MOSKOU Periode 1600-1868. Groot formaat pb. 347 biz. 7 dagen ƒ 1200.-; VAN 65,10 NU 29,50 MOSKOU/LENIN- Umberto Barbier! en Cees Boekraad; KRITIEK EN GRAD ONTWERP. Architectuurkritieken. Pb. 244 biz. VAN 50,70 NU 16,90 8 dagen vol pension v.a. ƒ 1235.- Hans Oud: J.J.P. OUD, Architekt 1890-1963. Over het leven en werk van de man die een belangrijke en in het voorjaar en bijdrage leverde aan het Nieuwe Bouwen. Groot zomer ook reizen naar formaat, geb. 246 biz. VAN 129,50 NU 69,50 Kunstfestivals, naar DUANE MICHALS: Merveilles d’Egypte. Een de verrukkelijke reisverslag in fraaie zwart/wit foto’s. Pb. 101 biz. Zwarte Zee, Kauka- VAN 27,75 NU 8,90 sus, Baltische Repu- BILL BRANDT: London in the Thirties. Zwart/wit blieken, oude Russi- foto’s. Geb. 96 biz. VAN 65,60 NU 27,50 sche steden, Siberië PHILIP MECHANICUS: De Pose der Natuurlijkheid. met de goedkoopste Schrijvers en dichters gefotografeerd. Geb. 120 biz. transitmogelijkheden VAN 61,50 NU 24,50 naar Japan, China, NUDE: THEORY Met foto’s van o.a. Ralph Gibson, kampeermogeli j khe- André Kertész, Duane Michals, en Helmut Newton. den, individuele trips Zwart/wit. Geb. 174 biz. VAN 135,80 NU 34,50 enz. JOHN KOBAL: The ART of the GREAT HOLLYWOOD PORTRAIT PHOTOGRAPHERS. Foto’s zwart/wit, geb. 290 biz. VAN 84,00 NU 45,00 ALBUM PHOTOGRAPHIQUE 1. Met werk van o.a. EEN GROTE KEUZE uit Émile Puyo, Paul Nash, Richard Kalvar, Burk Uzzle en reismogelijkheden om met fascinerende lan- William Klein. Geb. 230 biz. VAN 67,30 NU 24,50 den kennis te maken. CECIL BEATON: War Photographs 1939-45. Geb. 184 biz. VAN 52,20 NU 27,50 Voor nadere informatie: WEEGEE’S NEW YORK. Photographs 1935-1960. INTOURIST. 335 zwart/wit foto’s van een ’hardboiled news Reisinformatiebureau van de USSR in photographer’. Geb. 331 biz. VAN 161,50 NU 79,50 Nederland,

N.Z.Voorburgwal 330, Amsterdam (020) 264448 Honthorststraat 42 - 1071 DH Oude Binnenweg 131b, Rotterdam (010) 4330592 Amsterdam, tel. 020-798964. de emotioneel beleefde aspecten van SPREIDING VAN we in 1972 opgeleverde provincie- het samenleven die juist in de litera- MIDDELMAAT EN VERDRIET huis te Assen werden tot groot onge- tuur zo goed tot hun recht komen. noegen van de Drentse kunstenaars Voor de Nederlandse culturele Niet aUeen het aanzien van provin- beeldhouwers en schilders van bui- verhoudingen is de historische ach- ciehuizen is gemodelleerd naar dat ten de regio aangetrokken. tergrond van het provinciale kunst- van nationale overheden, ook het Waar binnen de regio het ‘Drents- beleid een vaak vergeten factor. Het provinciale beleid is geënt op dat van eigene’ ook daadwerkelijk een eigen huidige provinciale beleid is immers het rijk. De decentralisatie is een betekenis heeft, blijft het provinciale niet een direct uitvloeisel van de proces dat uiteindelijk door de rijksbeleid harmonieus, maar wanneer vroegere provincies die te zamen de overheid is vormgegeven en begeleid. geografisch en cultureel verderrei- Republiek vormden. Dit nu brengt de provinciale bekende criteria in het geding komen, Tot de Bataafse Tijd en de Franse stuurders in een lastig parket: een zijn conflicten vaak onvermijdelijk. . overheersing (1795-1814) was de Ne- praktisch beleidsprobleem naast het Op het gebied van streektalen en derlandse staat een federatief ver- algemene meer emotionele probleem dialecten bestaan in Limburg, Fries- band van invloedrijke gewesten met zoals dat door Tsjechov is verwoord. land en Drenthe nauwelijks proble- slechts enkele nationale instellingen. Van rijkswege worden namelijk men. Dat geldt ook voor de directe De in de negentiende en twintigste vooral de minder prestigieuze taken uitvloeisels daarvan zoals streekto- eeuw gevormde eenheidsstaat heeft af gestoten; het eervoUe, budgettair neel, het beheer van regionale ar- het bestuurlijke gezag van de pro- zwaar wegende werk wordt ongaar- cheologische of historische collecties vincies overvleugeld. Tijdens de ne aan lagere overheden overgelaten. en steun aan streekgebonden cultu- Franse overheersing werd een cen- In de taakverdeling tussen rijk en rele verenigingen of instellingen. tralistisch staatsmodel als het ware provincies ligt een hiërarchisch on- Problemen ontsta^ wanneer de aan de federatieve republiek opge- derscheid besloten. Zo worden op regionale cultuur en voorzieningen legd. het terrein van de beeldende kunsten die verder reiken tegen elkaar wor- vooral taken inzake cultuursprei- den afgewogen in de strijd om ding en kunstenaarsbeleid aan de schaarse middelen. Groot worden de GESCHIEDENIS EN lagere overheden gedelegeerd: aan moeilijkheden wanneer nationaal GEZAGSSYMBOLEN hen vallen vooral de taken toe een belang en provinciaal belang op voor minder vermogend publiek te berei- betrokkenen onherkenbare manie- De huidige twaalf provincies zijn het ken en te zorgen voor de inkomens- ren door elkaar gaem lopen. Dit is resultaat van bestuurlijke maatrege- vorming van minder succesvolle vooral het geval wanneer hogere len die op nationaal niveau zijn ge- kunstenaars. functionarissen van buiten de regio nomen; ze speelden tot ongeveer De BKR werd buiten de grote ste- aómgetrokken worden: deze advi- 1950 in bestuurlijk opzicht een on- den vaak op provinciaal niveau uit- seurs die zich oriënteren op het na- dergeschikte rol. Met de wet van gevoerd en de kunstuitleen is sterk tionale forum komen regelmatig in 1962 die de wetgeving van 1850 verweven met het beleid van de lage- conflict met bestuurders en kunste- verving nam voor de provincies de re overheden. Een deel van de bezui- naars uit de regio. ruimte toe om op meerdere terreinen nigingen op de Beeldende Kimste- De spanningen in het provinciale een eigen beleid te ontwikkelen. naars Regeling komt ten goede aan cultuurbeleid worden versterkt door De identiteit van de provincies is de 12 provincies en de 4 grootste de aard van de taken die het rijk dus enigszins curieus en zo zijn ook gemeenten die met deze extra rijks- delegeert en de vaak geringe geld- de uitdrukkingsvormen van provin- gelden een eigen beleid mogen voe- stromen die aan de overgehevelde ciaal gezag curieus. De provincies ren. Dit betreft voor een groot deel verantwoordelijkheid worden ge- met de minste staatsrechtelijke tra- kunstuitleen, gemiddeld ruim 40%, koppeld. De monumentenzorg is ditie manifesteren zich het duide- en verder in wisselende mate bijzon- hiervan een voorbeeld. lijkst. In het provinciehuis van Dren- dere projecten, collectievorming en Provincies hebben taken gekregen the werd in 1885 een reeks wand- in verhoudingsgewijs geringe mate voor het inventariseren en beheren schilderingen aangebracht die de opdrachtverlening. In de praktijk van monumenten, maar beschikken constitutionele geschiedenis van de- zullen de provincies nauwelijks een vaak niet over de financiën om deze ze provincie in beeld bracht: een kunstenaarsbeleid voeren en probe- eervolle taken naar behoren te ver- geschiedenis die er strikt genomen ren ze zo veel mogelijk een kunstbe- vullen. De provinciale monumenten- niet is geweest. leid te ontwikkelen. zorg is tussen rijk en gemeenten Een soortgelijk beeldprogramma Tegenover de voorzieningen van verkaveld, met als belangrijkste uit- is in het recentelijk opgeleverde pro- de lagere overheden wijst het rijk zondering de inventarisatie van de vinciehuis van Limburg het uit- zichzelf het beleid inzake kimst vem jongere monumenten. gangspunt geweest van de opdracht- ‘nationaal belang’ toe. In dit onder- Ook wanneer provincies culturele verlening aldaar. Het provinciehuis scheid komt een prestigeverschil tot taken op bij voorbeeld het terrein in Lelystad waar enkele decennia uitdrukking: kunst van ‘nationale’ van de podiumkunsten krijgen toe- geleden nog de golven van het Ijssel- betekenis is meer waard dan kunst bedeeld, dan zijn het vooral zaken meer klotsten is met verwante deco- uit de provincie; kwaliteit voor het als het relatief kostbare en artistiek raties ingericht, zij het minder direct rijk, spreiding van middelmaat en niet in hoog aanzien staande jeugd- herkenbaar. Tegenover een portret kimstenaarsverdriet voor de regio. theater; terwijl het beheer van de van koningin Beatrix hangen foto’s grote podia waar het echte applaus van Ger Dekkers met sprekende af- in ontvangst te nemen is, in aparte beeldingen van het provinciale terri- bestuursovereenkomsten tussen rijk torium: polders met verre einders. STREEK EN STAAT en grote gemeenten wordt geregeld. De provinciale overheden bestel- De machtsbalans tussen provin- len dus in zekere zin kleine varianten Provinciale kimstambtenaren en cies en gemeenten is eveneens aan van de decoraties die eeuwenlang de -adviseurs die zich oriënteren op het grote verschillen onderhevig. De ge- bestuurscentra van soevereine staten nationale belang kunnen in conflict meente Amsterdam heeft de provin- sierden: enerzijds gezamenlijke gekomen met regionale groepen. Dit ciale overheid niet nodig; in provin- zagssymbolen, anderzijds het terri- gebeurt regelmatig bij grote op- ciaal verband blijven evenwel vol- torium en zijn constitutionele ge- drachten die in het kader van de doende taken over, zodat een vreed- schiedenis. percentageregelingen worden ver- zame coëxistentie tussen stad en leend. Voor de decoraties in het nieu- provincie gewaarborgd is. De pro- BOEKMANMAGAZINE 33 vincie, van haar kant, heeft de stad ruimtelijke ordening, verkeer en wa- staan, naar herkomst en naar be- ook niet echt nodig. terstaat of woningbouw waarbij de stuurlijke verhoudingen. Soms is een Drenthe vormt het andere uiterste: provinciale taken voor de hand lig- regionaal beleid gericht op grote al- de steden en stedelijke dorpen zijn gen door him reikwijdte en schaal lure een inspirerende aangelegen- elk te klein om een eigen cultuurbe- tussen gemeente en rijk in. heid, zoals bij enkele toonaangeven- leid te voeren en aldus ontstaat een Bij de kunsten ligt een provinciale de musea buiten de randstad en zoals klimaat dat gimstig is voor de ont- taak vaak minder voor de hand dan bij de omgevingskunst in Arnhem en wikkeling van een provinciaal bij het onderhoud van kanalen, de Nijmegen. kunstbeleid. In Groningen heeft de aanleg van wegen en het toezicht op Vaak leidt de hang naar provincia- stad van oudsher een overwicht op ziekenhuizen. Vooral in de kunstsec- le grootsheid evenwel tot eindeloze de ommelanden. tor wreekt zich de grote diversiteit in misverstanden, competentieconflic- Bij middelgrote steden liggen de de regionale samenlevingen. Waar in ten en oneigenlijk gebruik van subsi- verhoudingen gecompliceerder: ge- Drenthe een provinciaal cultuurbe- dies. Het kindertheater of het meenten als Arnhem of Nijmegen leid in de rede ligt, kan dat in Drents-eigene wordt dan de dupe behoeven, bestuurskundig gezien, Zuid-Holland bij voorbeeld op veel van lokale megalomanie die op na- nauwelijks de steun van de provin- meer weerstand stuiten bij enerzijds tionaal niveau toch niet serieus cie. rijk en anderzijds grote gemeenten. wordt genomen. De verhoudingen tussen de drie Het slechtste van twee werelden Zo komen verschillende provinciale overheden en de voorgeschiedenis ligt dan tussen provincialisme en overheden in een moeizame relatie van de regionale samenlevingen zijn nationale grandeur: middelmaat in terecht met enerzijds het rijk dat de zo divers, dat een confectie- een te ruim bemeten confectiepak. meest prestigieuze taken naar zich oplossing voor de bestuurlijke kwes- Voor degene die pasklare oplossin- toetrekt en emderzijds de grotere ties een illusie is, een illusie die bijna gen zoekt is de verzuchting van Iri- gemeenten die voor een aantal vitale nog verder gaat dan de veronderstel- na, vlak voordat het doek bij de DRIE functies niet van de provincie afhan- ling in DRIE ZUSTERS dat het leven ZUSTERS valt, wellicht heilzaam en kelijk zijn. over twee of driehonderd jaar on- tot grootse daden stemmend: voorstelbaar mooi en verrukkelijk ‘Eens zal er een tijd komen, waarin zal zijn. de mensen zullen weten, waarom dit MAATWERK Maatwerk is een vereiste: door- allemaal zo heeft moeten zijn, waar dachte oplossingen voor de verschil- al dit leed toe heeft gediend, dan Een bredere kijk op de aard en lende sectoren van het rijk gescha- zullen er geen geheimen meer be- betekenis van het provinciale cul- keerde kunstterrein en met oog voor staan, maar ondertussen moeten we tuurbeleid leert dat deze beleidssec- de aanzienlijke verschillen die nu verder leven (...) we moeten werken, tor delicater is dan bij voorbeeld eenmaal tussen de provincies be- alleen maar werken.’ FRIESLAND; AANDACHTVOOR DE INSTANDHOUDING VAN DE FRIESE TAAL

Drs. J. Walsma (CDA) is verantwoordelijk voor de voor de instandhouding van de Friese taal. In portefeuille ‘Onderwijs en Cultuur’. Hij werd Nederland gebeurt overigens veel minder op het geboren in 1942, studeerde aan de Hogere Land- gebied van kunstbeleid (met name in relatie tot het bouwschool en aan de universiteit (biologie). Hij onderwijs) dan in landen als Duitsland en Frank- was tot september 1986 directeur van de Hogere rijk. Landbouwschool te Leeuwarden. Sindsdien is hij gedeputeerde voor de provincie Friesland. Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor zover het de podiumkunsten betreft - uit van de volgende taakverdeling: produktie en instandhou- Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en uw provincie in? spreiding voor de provincie; en de zorg voor Vergelijken is moeilijk, alles hangt af van de afname en accommodaties voor de gemeenten. Is indeling van de begrotingsposten. De kunstsector deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- houdt in Friesland gelijke tred met de andere punt? sectoren; de laatste tijd zijn de middelen zelfs iets Friesland kan zich wel vinden in de taakafbake- toegenomen als gevolg van de groeiende aandacht ning; met de drie functies had men daarvóór ook al 34 BOEKMANMAGAZINE te maken. De coördinatie heeft sindsdien wel iets Het rijk houdt zich niet aan de criteria waarmee meer aandacht gekregen: voor dans, muziek (bij wordt bepaald of een museum van landelijk voorbeeld popcircuits) en theater zijn de nodige belang is. Het F*rincessehof in Leeuwarden (kera- voorzieningen getroffen. Er is ook een ‘Regeling miek) overstijgt zeker het provinciale niveau, Theater en Muziek’: een commissie van de culture- maar het rijk wenst tot nu toe de verantwoorde- le raad stelt voor afnemers een boek samen van het lijkheid niet op zich te nemen. In Friesland zijn aanbod in de provincie. De instandhouding wordt verder geen musea van nationaal niveau. De gerealiseerd door middel van het Produktiefonds. reservering van een miljoen uit de vereveningsgelden was noodzakelijk, omdat Friesland bij de Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de herstructurering van de musea er uiteindelijk 7,5 provinciale autonomie? ton bij zal inschieten. Friesland kent nu twee Enerzijds is er meer ruimte voor eigen beleid en provinciale musea, die als ‘moedermusea’ kimnen meer bestuurlijke duidelijkheid, anderzijds heeft fimgeren (consulenten, uitlenen collecties, specia- de provincie haar greep verloren op de door het listen enzovoort). Daarnaast is de provincie mede rijk overgenomen organisaties. verantwoordelijk voor het Scheepvaartmuseum te Sneek. In Friesland functioneert verder een Fede- Wat zijn de consequenties van de herstructurering ratie van Musea, waaronder ook een consulent van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de ressorteert. In de komende museumnotitie zal een eigentijdse muziek in uw provincie? duidelijker beleidslijn moeten worden uitgestip- Het Frysk Orkest en theatergroep Tryater (inclu- peld. sief de scholengroep) zijn door het rijk overgenomen, zodat de provincie geen orkesten en theater- In het toekomstige monumentenbeleid is aan de groepen in stand houdt. Er wordt gewerkt met ad provincies slechts een aanvullende rol toegekend. hoc-voorzieningen voor produkties op kleine Centraal staat het delegeren van bevoegdheden schaal en de infrastructuur. De vereveningsgelden naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in zijn vrij gelijkmatig over de verschillende sectoren Nederland hierbij gebaat? verdeeld, met een licht accent op de eigentijdse Het standpunt van Friesland over het toekomstige muziek, jazz, pop enzovoort. Er is echter 280.000 monumentenbeleid is overeenkomstig het stand- gulden naar de algemene middelen gegaan en er is punt van het Interprovinciaal Overleg. De beper- 1 miljoen gulden gereserveerd voor de musea (het king van de rol van de provincies in de monumen- totale saldo bedroeg 2.025.000 gulden). tenzorg is een ongewenste ontwikkeling. Het moniunentenbeleid in Friesland kent verschil- Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de lende aspecten. Het monument wordt onder de herstructurering van het museumbestel per 1 aandacht gebracht van de bevolking, door middel januari 1987? van het project Monument van de Maand. Culture-

LANDSCHAP, MENSEN, KUNST EN GESCHIEDENIS

13/7 Santiago de Compostela 20 dg. ƒ3585.' de middeleeuwse pelgrimsweg 11/4 Madrid en Toledo 8 dg. ƒ1650.- schilders in het hart van Spanje 6/7 Zuid-Frankrijk 13 dg. ƒ2165.- Katharen, kerken en kastelen 11/4 Provence 8 dg. ƒ 1850.- Romeinen, ridders en pausen 29/5 East-AngUa 11 dg. ƒ1980.- kathedr^en en dorpskerken 12/8 Ierland 15 dg. ƒ2980.- het groene eiland van St. Patrick 25/5 Graubfinden en Alto Adige 13 dg. ƒ1950.- verborgen frescoschilderkimst 25/5 Toscane 15 dg. ƒ2340.- kunstschatten in en om Florence en Siena 25/4 Sorrento 11 dg. ƒ1950.- fin de siècle atmosfeer 11/4 Apulié‘Groot Griekenland’ 8 dg. ƒ1890.- 9/5 Midden-Joegoslavië 15 dg. ƒ2290.- tussen Venetië en Byzantiiun 9/5 Bulgarije 15 dg. ƒ 1990.- Thraciërs, Byzantijnen en Bulgaren 27/5 Baltiscbe staten en Leningrad 15 dg. ƒ2980.- 27/8 Kaukasus, Armenië en Georgië 16 dg. ƒ3390.- 24/9 Transsiberische + Aziatische USSR 16 dg. ƒ3390.- 6/3 Egypte, farao’s en Kopten 16 dg. ƒ3090.-

Orw reisprogramma bevat nog verschillende andere culturele reizen en is kosteloos aan te vragen:

Goede tot zeer goede hotels. Ter zake kundige reisleiding. Maximaal 25 of 32 deelnemers per reis.

vakantie

jan hofstra^ reizen ontnx>eting berkenlaan 13a, postbus 724, 9200 as drachten, telefoon 05120*30118 il? telex 46728 BOEKMANMAGAZINE 35 Ie en toeristische activiteiten worden een maand lang aan een bepaald monument gekoppeld. Res- tauratie- en onderhoudsactiviteiten worden gesubsidieerd. Er is een speciaal beleid ontwikkeld dat zich richt op de (polder)molens. De jongere bouwkunst wordt in Friesland al sinds 1980 geïnventariseerd. Voorbeelden van deze bouwkunst in de provincie zijn de oude zuivelfa- brieken, de waterwerken, en de ‘Amerikaanse windmotoren’ (poldermolens). Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden gegeven? De beeldende kimstenaars in deze provincie hadden op zich goede ervaringen met de Beeldende Kunstenaars Regeling; het is jammer dat aan deze regeling een einde is gekomen. Momenteel is er te weinig duidelijkheid van rijkswege. De provincie moet nog een nieuw beleid uitstippelen. Er is nu aandacht voor aankoop (door de provincie zelf en via aankoopsubsidies), voorlichting, de Stichting Beeldende Kunstuitleen en de tentoonstellingsdienst. In de toekomst zal er misschien een zwaarder accent worden gelegd op de moderne beeldende kunst in het museumbeleid en er zijn plannen voor een grafisch atelier. Of er naar de gemeenten J. Walsma (CDA) zal worden gedecentraliseerd is nog niet bekend. Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- onderwerp van intensief debat geweest? wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale Over verschillende zaken is behoorlijk gedebat- bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- teerd, zoals over de bestuursovereenkomst met het houding van de regionale omroep? rijk over de Friese taal, die op komst is; de Friese Radio Friesland bestaat al heel lang en functio- televisie; de afslanking van het Fiysk Orkest en neert goed. De provincie houdt zich op afstand. het geld voor de beeldende kunst. Individuele, Aan kimst en cultuur (met name de Friese taal) vrije kimstenaars voelden zich in de keuze van de wordt veel aandacht besteed. Er moet ook Friese onafhankelijke commissie vaak benadeeld ten televisie komen, omdat dit een indringender me- opzichte van hun BKR-collega’s. dium is. Deze zou dan niet provinciaal, maar Fries moeten zijn (buiten de provincie Friesland wonen Kiest de provincie bewust voor de accentuering evenveel Friezen als erin), zodat een plaats op het van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- derde net gewenst is. Dit plan stuit echter op vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de weerstand bij de NOS en de rijksoverheid en ook de rol van het Interprovinciaal Overleg? nieuwe mediawet bemoeilijkt het plan. Het pro- De eigen identiteit is belangrijk, maar kan juist vinciale bestuur is bij deze problematiek actief mede door het Interprovinciaal Overleg worden betrokken en vindt niet dat Friesland geheel bewerkstelligd. De positie van Friesland binnen verantwoordelijk kan worden gesteld voor de het Interprovinciaal Overleg is niet moeihjk, het financiën. ‘Er zijn twee rijkstalen in Nederland, Interprovinciaal Overleg kan ook voor de Friese nu moet het rijk ook eens iets aan de eerste doen’. cultuur een vuist maken. De vorige gedeputeerde was overigens voorzitter van het Interprovinciaal Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- Overleg. cie? De culturele raad functioneert goed, met name Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- wat betreft de advisering. Binnenkort wordt de ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- hele radenstructuur opnieuw bekeken, maar niet cie? speciaal vanwege de culturele raad. Er zullen Het publiek en de politiek tonen een grote betrok- wellicht, met het oog op de overheadkosten, enkele kenheid bij het cultuurbeleid. Dat staat voorop. raden bij elkaar worden getrokken. De steunfunc- Het rapport over het Friese taalbeleid dat nu tie zou naar diverse centra moeten worden ver- voorhanden is, is een goede zaak, evenals de sterke plaatst. spreiding van de amateuristische kimstbeoefening. Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- Het invullen vem de bestuursovereenkomst is een en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote van de knelpunten. Verder de Princessehof en de mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- Friese televisie. Er is een groot gebrek aan midde- en cultuurbeleid in uw provincie? len (vooral voor de musea). De rijksverantwoorde- Men staat in de provincie niet echt tegenover lijkheid voor de Friese taal is wel uitgesproken, elkaar; er is redelijk snel consensus over culturele maar nog niet financieel ondersteund. Bovendien zaken, met name als het gaat om het Fries. De ontstaan problemen bij de spreiding van de po- Fryske Nationale Partij heeft overigens veel meer diumkunsten, nu alles in de randstad dreigt te- haast. Klein links zou meer willen doen aan de recht te komen. moderne beeldende kimst. Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Welke overige aspecten van het kunsten cultuursector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u beleid zijn de laatste jaren in deze provincie die besteden? 36 BOEKMANMAGAZINE Indien dit geld structureel zou zijn, dan gaat het Beeldende kunst: fijne aquarellen, de beeldentuin van naar het museumbeleid (inclusief de moderne KröUer-MüUer beeldende kunst), indien incidenteel, naar moder- Letteren: het goed geschreven Friese boek, en ne beeldende kunst, het dans- en eigentijdse verder schrijvers als Couperus en Tolstoi. muziekbeleid en het Produktiefonds. Komt u terug op deze post na de verkiezingen? Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied De portefeuille Onderwijs en Cultuur is heel van de kunsten? uitdagend. De heer Walsma zou graag terugkeren. Muziek: W.A. Mozart Theater: toneel, bij voorbeeld Nora van Ibsen in het Fries door Tiyater. Operette FC/CW KABINETSBELEID EN PROVINCIALE MONUMENTENZORG; RESTAURATIE OF AFBRAAK Tony Jansen wetenschappelijk medewerker Boekmanstichting

De brief over de monumentenzorg hij opteerde voor een monumenten- ordening. die de minister van vrvc in mei 1984 beleid met een sterke structuurver- Toen bleek dat ook allerlei raden wereldkundig maakte, schiep duide- wantschap met de ontwerp-Wet op en advieslichamen ondanks de gelijkheid: geen decentralisatie naar de stads- en dorpsvernieuwing. Wel- bruikehjke meningsverschillen zich gemeenten en provincies, maar een iswaar wenste hij in de toekomst in grote lijnen in de voorgenomen delegatie van taken en bevoegdhe- uitsluitend te werken met rijks- en decentralisatie konden vinden, za- den uitsluitend naar daarvoor ge- gemeentelijke lijsten, maar hij on- gen een aantal grote gemeenten en de kwalificeerde gemeenten. derschreef nadrukkelijk de overige provincies zich gesterkt in het voortaan de provincie toebedachte taken, zetten en ontwikkelen van een zelf- namelijk de aanwijzing en bescher- standig monumentenbeleid. Vanaf ming van stads- en dorpsgezichten, 1980 namen de activiteiten van deze DE provincies bevonden zich het inspringen bij gemeenten met lagere overheden zichtbaar toe: er plotseling in de positie van een gering monumentenbestand en kwamen aanvullende monumenten- een vergeten bestuurlijk tus- het op elkaar afstemmen van het lijsten, -nota’s, subsidieregelingen seimiveau; vergeten bleken de grote monumentenbeleid en de ruimtelijke en de voorlichting aan de bevolking financiële injecties (ruim 30 miljoen) en de organisatorische bemoeienis van de provincies in de monumentenzorg. Zelfs de zin van een provinciale monumentenlijst werd betwij- feld. Diiiikiiicuis luuuumeiitemiüta zou een definitief antwoord geven op de vraag hoe het monumentenbeleid in de toekomst moet worden ingericht. Dat is niet gelukt: de discussie gaat nog voort, alles verkeert nog in het stadium van experiment en over de rol van de provincies is de strijd nog allerminst beslist. De conclusie is duidelijk: het in de nota Brinkman uitgestippelde beleid staat haaks op de gewekte verwachtingen. De in de jaren zeventig vrij algemene steim voor decentralisatie van onderdelen van het monumentenbeleid naar gemeenten én provincies kan worden teruggevonden in het standpunt van de toenmalige hoofddirecteur van de Rijksdienst Industrieel monument; Pellerijen langs de Zaan (1877-1907); Wormer voor de monumentenzorg Jessunm; foto: Bureau Monumentenzorg Noord-Holland BOEKMANMAGAZINE 37 werd ter hand genomen. Het is dus richte inventarisatie dan aan een MIP land alleen al leidde in 1985 de begrijpelijk dat de nota Brinkman in dat juist een inventarisatie in de uitgave van 2,4 miljoen gulden tot 1984 met name bij de provincies breedte wil leveren. een multiplier-effect van 22 miljoen schrik en teleurstelling teweeg- Ten slotte moet worden geconsta- gulden in de restauratiesector. Ie- bracht: het momunentenbeleid be- teerd dat van een door de minister dere bezuiniging op het monumen- hield een centralistisch karakter. gewenste aanvullende financiering tenbudget heeft in die sector de- De minister bleek ongevoelig voor door de provincies weinig kan wor- sastreuze gevolgen. kritiek op zijn centralisme. Ook het den gerealiseerd; niet van de provin- Met name de gedeputeerden van gezaghebbende onderzoek van dr. ciale capaciteit (die al minimaal is), Overijssel, Noord-Brabant en Fries- Nico Nelissen en Ben Verfürden niet van de provinciale fondsen (die land hebben gewezen op het dreigen- MEEPRATEN OVER DE TOEKOMST VAN al eerder door het rijk zijn ‘leegge- de vastlopen van de uitgaven in de DE MONXJMENTENZORG, dat nogal wat haald’) en niet van het ‘terugploegen’ restauratiesector. Nu de taken van argumenten aandroeg voor een van werkgelegenheidsgelden. de provincie worden geminimali- zwaardere rol van de provincies, sor- In een definitief standpunt ten seerd, kondigen zij een verschuiving teerde geen effect; in het vooront- aanzien van het MIP en het monu- aan in het provinciale beleid van werp tot wijziging van de Monumen- mentenbeleid heeft het Interprovin- restauratie naar goed onderhoud, tenwet zoals dat nu bij de Raad van ciaal Overleg Welzijn in december dat relatief dure restauraties in de State ligt is nauwelijks te merken 1986 laten weten dat het vooront- toekomst moet voorkomen. Zij wij- dat de kritiek invloed heeft gehad. werp tot wijziging van de Monumen- zen er bovendien op dat het Natio- Het Eerste Kamerlid voor D’66, me- tenwet door de provincies wordt af- naal Restauratie Fonds voor het pro- vrouw Tiesinga-Autsema, is dan ook gewezen: het draagt ‘te grote risico’s bleem van de grote hoeveelheid ach- niet de enige die concludeerde dat voor de provinciale monumenten- terstallige restauraties geen oplos- deze niinister zijn ideeën doordrukt zorg in zich (...) met name waar het sing biedt, integendeel; het herstel ‘met voorbijgaan aan gedane toezeg- gaat om het beschikbaar stellen van van met name woonhuismonumen- gingen en ingewonnen adviezen’. subsidiegelden’. ten mag dan niet het meest spectacu- Overigens is nog niet alles verlo- laire onderdeel van de monumenten- ren. Ongetwijfeld omdat het rijk wél zorg zijn, het is wel een van de meest prijs stelt op de provinciale subsidies DECENTRALISA'TIE belangrijke. zullen de provincies in ieder geval de In die categorie gaan de klappen bevoegdheid voor een eigen bescher- De provincies houden voet bij stuk vallen: eigenaren van monumenten mingsbeleid behouden. Uiteraard waar het gaat om de decentralisatie met ‘fiscale onderpandswaarde’ (dat moet het wetsontwerp nog door de van het monumentenbeleid. Dat wil zeggen de waarde in het econo- kamers worden goedgekeurd. Wat blijkt duidelijk uit de zinsnede: ‘Wij mische verkeer) kunnen him subsidie zou het aardig zijn als er eens een voegen hier aan toe dat het door ons - dat voor die categorie monumenten kabinet viel over een ‘zacht’ onder- bepleite takenpakket als één geheel met de helft is verlaagd - aanvullen werp als de monumentenzorg! moet worden beschouwd en het niet met een hypothecaire lening bij het aanvaardbaar zal zijn indien onze fonds. Echter: dat geldt alleen voor gerechtvaardige wensen slechts op hen die beschikken over fiscale af- INVENTARISATIE PROJECT onderdelen worden gehonoreerd. Te- trekmogelijkheden. De gedeputeerde gen deze achtergrond zien wij ons van Overijssel, J. Dijkstra, heeft er Toch heeft de minister de provincies gedwongen om ten aanzien van de nu op gewezen dat juist de minder nog weten te vinden voor een ge- gevraagde medewerking bij het MIP draagkrachtige eigenaren geen af- sprek: niet over grotere bestuurlijke vooralsnog een voorbehoud te ma- trekmogelijkheid hebben. Bovendien verantwoordelijkheid maar wel over ken’. De financiering van het MIP, zullen lang niet aUe eigenaren die in him inbreng bij de verwezenlijking zo stelt het ipo, zal in de eerste plaats principe in aanmerking komen voor van het ‘Monumenten Inventarisatie door het rijk moeten geschieden en een lening die ook werkelijk aan- Project’ (MIP). Het doel van het MIP is de provincies willen betrokken wor- gaan. binnen vijf jaar met behulp van een den bij de herziening van de be- volledige'inventarisatie van de jon- staande monumentenlijsten. Het gere bouwkunst (1850-1940) tot een laatste woord over de rol van de HISTORISCHE VERGISSING verantwoorde selectie en bescher- provincies in de monumentenzorg is ming van de meest waardevolle ob- nog niet gezegd, overigens ook niet Het gevolg is dat een aantal gemeen- jecten te komen. De coördinatie en door de minister. ten dat bang is voor stagnatie in de uitvoering is in handen gelegd van de Deze heeft immers in een vergade- monumentenzorg, inspringt door bij provincies, die daarop met gemengde ring met het Interprovinciaal Over- te financieren met de gelden uit het gevoelens hebben gereageerd: na uit leg (in oktober 1986 over het MIP) stads- en dorpsvemieuwingsfonds. het monumentenbeleid te zijn weg- gezegd nu oog te hebben voor een Vervolgens kijken die gemeenten geschreven mogen ze nu dit werk wél aantal standpimten van de provin- weer naar de provincie, ook waar het opknappen. Uiteraard wordt het be- cies. Met name heeft hij toegezegd na gaat om het dichten van de financië- lang van het project onderkend. te zullen denken over het delegeren le gaten. Dijkstra heeft zich in een De rijksbijdrage in de financiering van het vergunningenstelsel aan de toespraak tot de Monumentenwacht is echter onduidelijk en karig: het provincies in die gevallen, waarin de in Overijssel dan ook fel uitgespro- rijk stelt maar 6 miljoen ^den gemeenten geen zelfstandig monu- ken tegen de ministeriële voorne- beschikbaar voor het aantrekken mentenbeleid kunnen voeren. Wordt mens: ‘Een buitenspel zetten van de van 60 (!) deskundige inventarisato- het geen tijd dat we het resultaat van intermediaire overheid - juist die ren, die voor de uitvoering van het dat denkwerk eens te horen krijgen? overheidslaag die in het verleden (en project nodig worden geacht! Met zeker in Overijssel) als coördinator name Zuid-HoUand, waar zwaar RESTAURATIES van de inspanningen op het ter- moet worden bezuinigd en mogelijk rein van de monumentenzorg is op- het hele monumentenbudget zal De gevolgen van de ‘nieuwe wetge- getreden - beschouw ik als een histo- sneuvelen, neigt ertoe om te zeggen: ving’ voor het provinciale monumen- rische vergissing die niet méér kan ‘laat het rijk het maar zelf doen’. tenbeleid zijn ingrijpend. Als de pro- worden goedgemaakt. Monumenten- Bovendien hebben de provincies in vinciale begroting van 32 miljoen zorg is een kwetsbaar beleidsterrein; algemene zin meer behoefte aan een gulden wordt aangetast, dan is het een monument is zomaar verdwenen, relatief smaUe, op bescherming ge- effect daarvan veel groter: in Fries- een kwestie van een paar weken en 38 BOEKMANMAGAZINE op de plaats van een schitterend oud baar komt. Ook de Brabantse gede- beginpunt, waar het multiplier- pand verrijst een ultramoderne par- puteerde Van der Hart heeft erop effect ter sprake kwam: op grond keergarage. De monumenten in Ne- gewezen dat maar weinig particulie- van de geschetste ontwikkelingen is derland behoeven een geconcentreer- ren gebruik zullen maken van de de verwachting dat er tussen nu en de bescherming, door meer overhe- geboden mogelijkheid tot vóórfinan- 1990 heel weinig zal worden geres- den die elkaar aanvullen en corrige- ciering. In 1986 was tenminste in taureerd (ook bij het NRF zijn nog ren’. Brabant nog niet één zo’n geval be- nauwelijks aanvragen binnengeko- Het provinciale beleid wordt zo- kend. De rentekosten worden te hoog men) en dat zal op zijn beurt weer wel in Overijssel als in Brabant aan- genoemd en de regelgeving veel te grote gevolgen hebben voor de werk- gepast: meer aandacht voor onder- gecompliceerd. Daar komt bij dat de gelegenheid in aanverwante secto- houd van monumenten is relatief gemeenten bijdragen van het rijk ren. goedkoop en kan door de provincies ontvangen op grond van het aantal Verre van een zegen te zijn voor de zelfstandig worden bekostigd. geregistreerde monumenten en niet monumentenzorg lijkt het Nationaal Het rijk is op deze situatie overi- op grond van het aantal nog te Restauratie Fonds eerder een monu- gens handig ingesprongen door de restaiureren monumenten! mentale fagade te worden, één groot subsidie voor de Monumentenwacht ‘Wat moet’, aldus Van der Hart, ‘een Potemkin-dorp. Als men bedenkt dat naar de provincies over te hevelen vrijwel geheel gerestaureerde stad de ingediende meerjarenprogram- maar niet de financiële middelen als bij voorbeeld Middelburg met 2 ma’s een restauratiebehoefte becijfe- voor het onderhoud van monumen- miljoen gulden en wat moeten ge- ren van 600 miljoen gulden, terwijl ten. Zo’n maatregel zou pas een meenten als bij voorbeeld Veghel en er in het fonds ongeveer 80 miljoen echte decentralisatie hebben bete- Boxtel met 20.000 gulden of 30.000 gulden beschikbaar komt, dan is het kend, waarbij de provinciale bestu- gulden voor de restauratie van een duidelijk dat er voor restauratie zal ren dan in samenwerking met de kerk?’ moeten worden omgezien naar heel Stichting Monumentenwacht tot een Ten slotte is gebleken dat in de andere financieringsmogelijkheden. verantwoorde besteding van de gel- meeste provincies de behoefte aan Zowel de restauraties als het Mo- den hadden kunnen komen. restauratiesubsidies veel en veel gro- numenten Inventarisatie Project zijn ter is dan wat het rijk beschikbaar voor de monumentenzorg in Neder- stelt. De gemeenten die zoveel ener- land uitermate belangrijke zaken die COMPLICATIES gie hebben gestoken in het opstellen echter in het huidige kabinetsbeleid van een meerjarenprogramma voor samen met de provinciale monumen- Een belangrijke complicatie in het hun restauratiebeleid wacht dan ook tenzorg dreigen te worden opgeof- nieuwe restauratiebeleid van het rijk te zijner tijd een bittere pil. ferd. is dat er pas in 1990 geld beschik- Daarmee zijn we terug bij het

TWEEDE RIJKSTAAL

H. Wiegel Commissaris der Koningin in de provincie Friesland

WIE over cultuur in Friesland komt te steden en dorpen is men op enigerlei wijze cultu- spreken en de provinciale taak dienaan- reel actief. Hoe zijn anders de 150 amateurtoneel- gaande, kan er niet aan voorbijgaan dat gezelschappen, de 165 korpsen en drumbands, 240 Friesland tweetalig is. Dat is een cruciaal feit voor koren en meer dan 100 volksdansgroepen te verde provinciale cultuurpolitiek. Het noopt immers klaren? Dat deze veelheid en verscheidenheid aan tot het bepalen in bestuurlijk opzicht van de amateuristische kunstbeoefening een rijke ‘onder- verhouding tussen de Nederlandstalige en de grond’ vormen voor de beoefening van en belang- Friestalige cultuur. Laat het voor deze bijdrage stelling voor professionele kunstuitingen, laten voldoende zijn, wanneer ik vaststel, dat de provin- Tryater en het Frysk Orkest zien en horen. ciale cultuurpolitiek uitgaat van twee gelijkwaar- Het is duidelijk dat een bloeiend amateurkunst- dige cultuurf enomenen die ieder voor zich een bestel, te zamen met een fijn vertakt net van eigen kans op ontplooiing dienen te hebben. bibliotheekvoorzieningen, de leefbaarheid van Intussen betekent deze constatering wel, dat kleine kernen bevordert. Friesland in cultuurpolitiek opzicht voor een extra opgave staat. Dat de provincie die opgave serieus De vele steden en dorpen zijn enerzijds veelal neemt, moge onder andere blijken uit haar lette- zelfstandige culturele eenheden die anderzijds renbeleid: verschillende subsidieregelingen, het toch sterk op elkaar betrokken zijn. Het ene uit literaire prijzenbestel en de subsidiëring van het zich, behalve in de vele verenigingen voor ama- Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasje- teurkunst, in een duidelijk besef van de eigen sintrum en verschillende andere organisaties on- historie. De 65 musea en de grote belangstelling dersteunen onze tweede rijkstaal. voor de historische projecten van de Fryske Aka- demie getuigen daarvan. Het andere is aanwezig Friesland kent een gevarieerd patroon van steden in de duidelijke positie die de regionale omroep en veel, vaak kleine dorpen. In de meeste van deze zich verworven heeft; het streven om te komen tot BOEKMANMAGAZINE 39 Friestalige televisie poogt daarop aan te sluiten. De contacten tussen ‘Fryslèn en de wrèld’ dragen Aan de onderlinge betrokkenheid draagt uiteraard ertoe bij een eigen ontplooiing van Friesland in de taalfactor sterk bij. cultureel opzicht mogelijk te maken. Het gevoel van eigenwaarde dat uit het eigen culturele patroon van Friesland voortvloeit, maakt het mogelijk buiten de eigen grenzen zowel nationaal als internationaal zijn eigen gezicht te laten zien. In dit verband wil ik speciaal de internationale contacten inzake tweetaligheid /L noemen. EEN NIEUWE BEELDENROUTE; DE PROVINCIES EN DE BEELDENDE KUNST Warna Oosterbaan verbonden aan het Sociologisch Instituut van de Universiteit van Amsterdam

Op 1 januari 1984 werd in het rijks- steden gold een andere verdeelsleu- RESULTATEN beleid op het terrein van de beelden- tel. de kunsten een verandering aange- Het gaat, zoals uit de naamgeving Wat heeft dat alles nu opgeleverd? bracht die weldra tot in de verste blijkt, om een tijdelijke regeling. In Waaraan hebben de provincies de uithoeken van de kunstwereld voel- afwachting vém de voorlopige resul- him uitgekeerde miljoenen besteed? baar werd. We spreken natuurlijk taten en vooruitlopend op een even- Uit de verslagen die de provincies over de eerste bezuinigingen op de tueel wettelijke regeling werd de over 1984 en 1985 hebben ingestuurd BKB en de overheveling van 20 mil- bijdrage voor een periode van drie komt een gevarieerd beeld naar vo- joen gulden van het ministerie van jaar in het vooruitzicht gesteld: ren. Een onderverdeling naar de Sociale Zaken naar het ministerie 1984, 1985 en 1986. Later zou 1987 aard van de bestedingen levert zes van Welzijn, Volksgezondheid en daar nog bijkomen. hoofdgroepen op: 1. aankoop of huur Cultuur. Inmiddels is de BKB afge- ten behoeve van kimstuitleencentra; schaft en wordt een geroot deel (dus 2. eigen (provinciale) aankopen en niet alles) van dat eens in de BKB ARTISTIEKE KWALITEIT opdrachten; 3. subsidies aan derden roulerende geld door wvc besteed. - gemeenten, instellingen, bedrijven Aan individuele subsidies, aan op^ De bedoeling was dus dat deze gel- en particulieren - voor aankopen en drachten, aan aankopen en aan al- den aan de beeldende kunst ten goe- opdrachten; 4. experimentensubsi- lerlei subsidies. de zouden komen, maar de mensen in dies, beurzen, stipendia enzovoort; 5. het land moesten er ook iets aan subsidies voor exposities en promo- hebben. In de tekst van de algemene tie, subsidie aan grafische ateliers. maatregel van bestuur waarin de Ten slotte nog de zesde rubriek: EEN van die verlegde geldstro- bijdrageregeling was aangekondigd, kosten van advisering en van uitvoe- men is de ‘Tijdelijke bijdrage- werd zowel de ‘adequate spreiding ring van de regeling. regeling provinciale bevorde- over het land van het aanbod en de Wanneer men beziet hoe de totale ring van beeldende kunst’ en het produktie van werken van beeldende bestedingen over deze hoofdgroepen gaat daarbij om een bedrag dat over kunst’ als ook de inkomensvorming zijn verdeeld, komt men tot de cijfers de provincies wordt verdeeld om door bèeldende kimstenaars als van bijgaande tabel. besteed te worden aan beeldende doelstelling van de regeling opge- Opvallend is het grote aandeel dat kimst. In 1984 werd zes miljoen voerd. De provincies moesten zich de kunstuitleen voor zich heeft op- gulden aan de provincies doorgege- bij het nemen van beslissingen over geëist. In 1984 werd in totaal 35% ven, in 1985 bijna zeven miljoen. de wijze van besteding uitsluitend van de regeling aan dit doel besteed Tegelijkertijd werd via een andere laten leiden ‘door een beoordeling en in 1985 steeg dat aandeel tot 43%. regeling een kleiner bedrag onder van artistieke kwaliteit’. Om te voor- Zonder twijfel speelde de beëindi- Amsterdam, Rotterdam, Den Haag komen dat een te groot gedeelte van ging van de door het rijk gefinan- en Utrecht verdeeld, met hetzelfde de uitgekeerde som aan overhead cierde ‘Tijdelijke regeling kunstuit- doel. In 1984 bijna 1,7 miljoen, in zou opgaan, was bepaald dat niet leen’ op 1 januari 1985 daarbij een 1985 werd dat bedrag vrijwel vermeer dan zeven procent van de bij- belangrijke rol. dubbeld; 3,3 miljoen. In de provin- drage aan de kosten van de uitvoe- Tussen de provincies bestonden cies werd het bechrag vastgesteld aan ring van de regeling zou mogen wor- overigens grote verschillen in het de hand van het inwonertal: nege- den besteed. bedrag dat voor dat doel werd be- nenveertig cent per inwoner. In de stemd. In Groningen ging in 1984 en 40 BOEKMANMAGAZINE twijfel heeft het een rol gespeeld dat BESTEDING VAN DE RIJKSBIJDRAGEN AAN DE PROVINCIES IN 1984 EN 1985 de provincies in 1984 nog maar nau- bedragen in guldens welijks voorbereid waren op de op- categorie abs. 1984 % 1984 abs. 1985 % 1985 gave om voor substantiële bedragen aankoop/huur t.b.v. 2.090.874 35% 2.895.985 43% goede bestemmingen te vinden. In kunstuitleen 1985 slaagden ze daar beter in: in enkele gevallen is er een bescheiden eigen aankopen en 1.405.153 23% 989.507 15% opdrachten tendens tot uitbreiding van het be- leidsinstrumentarium merkbaar. In subsidies aan derden 1.806.187 30% 1,865.407 27% voor aankopen/opdrachten 1985 werd bij voorbeeld meer geld voor projecten verstrekt en die be- beurzen, experimenten, 241.027 4% 470.507 7% projecten leidsvariant doet een relatief groot beroep op de inzet van ambtenaren subsidies voor expo- 282.716 5% 338.637 5% sitie en promotie en adviseurs. Het blijft de vraag of het hier een duurzame verandering uitvoeringskosten 193.433 3% 244.559 4% betreft. Wanneer bekend is op welke wijze de Rijksbijdrage in 1986 is totaal besteed bedrag 6.019.389 100% 6.804.602 100% besteed, zal hierover meer duidelijkheid bestaan. In het begin van 1986 heeft het 1985 geen cent naar kunstuitleen, TENTOONSTELLINGEN ministerie van wvc de provincies en terwijl in Limburg in beide jaren het een aantal veldorganisaties uitgeno- gehele aan deze provincie toegeken- Een andere manier om de verkoop digd over hun ervaringen met de de bedrag, meer dan een half mil- van kunst te stimuleren werd gevon- regeling verslag te doen. Was de joen, naar deze bestemming ging. den in de organisatie van tentoon- regeling naar de mening van de be- Die grote verschillen tussen de pro- stellingen waar met forse aankoop- trokkenen een goed instrument?, vincies komen we bij alle categorieën subsidies kunst kon worden gekocht. wilde het departement weten. tegen. Dat hangt uiteraard nauw Een belangrijk nevenmotief hierbij samen met het eigen karakter van was dat op deze wijze weer een elke provincie, met name met de aantal kunstenaars aan het voor de TEVREDEN aan- of afwezigheid van,bepaalde BKR vereiste normbedrag van eigen instellingen. Vaak is het ook een inkomsten kon worden geholpen. In Welnu, de provincies waren over het kwestie van prioriteiten, van beleid. de stad Groningen, in Rotterdam en algemeen tevreden. Ze hadden wel in Bome (Overijssel) werden derge- een paar wensen. Ten eerste pleitten lijke evenementen georganiseerd. In vier provincies voor verhoging van AANKOPEN EN Bome vond de grootste manifestatie de 7%-norm voor uitvoeringskosten. OPDRACHTEN van deze soort plaats (1984). Er wer- Ten tweede toonden verschillende den aankoopsubsidies verleend die provincies zich een voorstander van Verschillen zijn ook goed te zien bij varieerden van 50% tot 90% van de een aparte regeling voor de kunstuit- de post eigen aankopen en opdrach- aankoopprijs, in totaal bijna drie ton leen. Door de opheffing van de Tijde- ten. Limburg en Zuid-HoUand be- (55% van de totale Rijksbijdrage). lijke regeling kimstuitleen moet een steedden daaraan niets, terwijl de Zeer veel variatie ook in de twee te groot aandeel van de Rijksbijdra- provincies Noord-Brabant en Gel- resterende posten: beurzen, experi- ge naar de uitleencentra, meenden derland de aankoopbudgetten van menten en expositie- en promotie- vooral Zeeland en Noord-Holland. him provinciale musea met aanzien- subsidies. Noord-Holland was één De derde wens, behalve door de lijke bedragen vermeerderden. van de weinige provincies die hier provincies Groningen en Noord- Noord-Brabant maakte in 1984 ruim werk van hadden gemaakt. Er was Holland ook door de grote steden en vier ton van de in totaal ruim een een heel programma gecreëerd, va- verschillende kunstenaarsorganisa- mUjoen bedragende Rijksbijdrage riërend van stipendia en experi- ties geuit, had betrekking op de over aan het Van Abbemuseum. mentsubsidies tot bruikleenvergoe- verdeelsleutel volgens welke de In de meeste provincies volgde dingen bij groepstentoonstellingen. hoogte van de bijdragen voor de men het principe dat subsidiëring, In 1985 besteedde Noord-Holland verschillende provincies en de vier aankoop en opdrachtverlening daar een kwart van het haar toege- grote steden werd vastgesteld. Be- slechts voor kunstenaars uit de eigen kende bedrag (bijna negen ton) aan. pleit werd om niet uit te gaan van provincie openstonden. Bij aanko- Uitschieter in deze rubriek was alleen het inwonertal, maar ook het pen voor kimstuitleencentra werd Drenthe. In 1984 was vrijwel het aantal in de provincie of stad reside- die richtlijn veel minder gevolgd, gehele bedrag aan aankopen opge- rende kunstenaars in de verdeelsleu- evenals bij voorbeeld bij de aanko- gaan, maar in 1985 ging op initiatief tel te betrekken. De ene provincie pen die met behulp van de Rijksbij- van de Drentse culturele raad ’Het heeft nu eenmaal een veel grotere drage door het Van Abbemuseum Drents Genootschap’ het roer radi- ‘kunstenaarsdichtheid’ dan de ande- werden gedaan. In Zuid-Holland caal om. Bijna 60% van de - geringe - re, betoogden de voorstanders van gold de regel dat 20% van de Rijks- Rijksbijdrage (235.000 gulden) w^ be- dit idee, en dat moet in de hoogte van bijdrage openstond voor niet- steed aan projectsubsidies en stipendia. de bijdrage tot uitdrukking komen. ingezetenen. Een tameUjk negatieve reactie Een populaire bestemming waren kwam van de Vereniging van Neder- ook de subsidies aan derden. Een landse Gemeenten. Niet alleen was groot deel daarvan ging naar ge- MENINGEN EN ERVARINGEN het budget volgens de VNG te gering, meenten die met dat geld een aan- ook vond deze organisatie dat de koop wensten te doen of een op- De resultaten van twee jaar Tijdelij- bijdragen veel beter meteen naar dracht wilden verstrekken. Zuid- ke Bijdrageregeling leveren een uit- actieve gemeenten konden worden Holland scoorde hier het hoogst. In eenlopend en hier en daar zelfs ver- doorgegeven. Volgens de VNG misten 1984 ging 50% en in 1985 zelfs 57% warrend beeld op. De verschillen de provincies de ervaring en de in- van de totale Rijksbijdrage aan deze tussen de bestedingspatronen van frastructuur om op effectieve wijze provincie (ruim een miljoen) naar 1984 en 1985 zijn opvallend en niet beleid te voeren. Een soortgelijk ge- verschillende gemeenten. altijd goed te verklaren. Maar zonder luid kwam van een aantal kimste- BOEKMANMAGAZINE 41 Amsterdam culturele hoofdstad

JAARBOEK BEELDENDE KUNST

Uitgeverij: Meulenhoff/Landshoff Museum Fodor

fl 39,50 448 pagina’s 600 afbeeldingen

april 1987 naarsverenigingen. "Van nieuw beleid GEEN AANPASSING ‘kunstenaarsdichtheid’ bij de vast- is weinig sprake, vond de Bond voor stelling van de bijdragen. Dat zou beeldende vormgevers, en in de Tijdens de behandeling van de be- namelijk ten koste gaan van de meeste gevallen is het geld klakke- groting van WVC in november 1986 en spreidingsgedachte, zo legde hij uit. loos doorgestuurd naar provinciale bij de beantwoording van de schrif- Het publiek in regio’s waar toevallig musea, kunstuitleencentra en arto- telijke vragen werd duidelijk dat weinig kunstenaars wonen en waar theken. De Federatie van Kimste- men ten departemente vooralsnog geen voorzieningen voor de presen- naarsverenigingen vond ook dat de niet overweeg om de regeling ingrij- tatie van kunst bestaan, zou dan de bedragen te veel via de bestaande pend aan te passen. Aan een aparte dupe van een lagere bijdrage wor- kanalen waren besteed: sommige regeling voor de kunstuitleen wordt den. En dat was niet wenselijk, provincies hadden nauwelijks beleid zeker niet gedacht, zo bleek uit het meende de minister in zijn antwoord ontwikkeld. antwoord op vraag nr. 67. De minis- op vraag nr. 108. Verschillende culturele raden (van ter bleef zich op het standpunt stel- De regeling werd ongewijzigd ver- Noord-Brabant, Limburg, Overijssel len dat de kunstuitleen een verant- lengd tot 31 december 1987, maar en Friesland) waren voorts van me- woordelijkheid van de lagere over- voor de nieuwe regeling, die op 1 ning dat de provincies te weinig naar heden is, en ziehier, uit de cijfers januari 1988 zou moeten ingaan, him adviezen over de wijze van be- bleek dat de lagere overheden die kondigde de minister nader overleg steding hadden geluisterd. verantwoordelijWieid ook genomen met de lagere overheden aan. Waar Niettegenstaande deze kritiek wa- hebben: maar liefst 40% van de noodzakelijk en waar mogelijk zou- ren vrijwel alle provincies en andere geldstroom was naar de kunstuitleen den de voorwaarden aangepast kun- aangeschreven organisaties van oor- gegaan! Zo liet de minister weer nen worden, liet hij weten. deel dat de Tijdelijke bijdragerege- even zien dat elk cijfer op meer dan Hoe dat ook zijn beslag zal krijgen, ling in principe een goed instrument één manier kan worden geïnterpre- sinds 1 januari 1984 hebben gedepu- was, en dat voortzetting was ge- teerd. teerden en provinciale ambtenaren wenst. Een dergelijke argumentatie trof er een taak bij en voorlopig raken ze ook het pleidooi voor een ‘gemengde’ die niet meer kwijt. verdeelsleutel. De minister voelde We blijven hun verrichtingen met weinig voor het laten gelden van de grote belangstelling gadeslaern. NATTE VINGERWERK IN HET GOUVERNEMENT; BELEIDSMAKERS WANTROUWEN KUNSTENMAKERS Sjef Kusters kunstredacteur van De Limburger

Cultuur in Limburg? Dat is toch hoempa- paste Kimsten, de Academie voor Bouwkunst, blaasmuziek en carnaval! Het blijft onuitroeibaar, maar ook het Limburgs Symfonie Orkest, toneel- dat misverstand over de cultuur in die tussen groep Het Vervolg, de spraakmakende produkties België en Duitsland ingeklemde provincie Lim- van Theater Sirkel uit Sittard, het ensemble burg. Contrahit en het koor Studium Chorale die zich allebei op twintigste eeuwse muziek (liefst van Limburgse componisten) toeleggen. En cultuur in Limburg, dat zijn natuurlijk óók CULTUUR in Limburg, dat is ook het con- die duizenden Limburgers die op het allerhoogste servatorium in Maastricht met zijn interna- niveau him partij meeblazen in de plaatselijke tionaal bekende opera-klas, dat is de Jan (maar landelijk gelauwerde) harmonieën en fanfa- van Eyckacademie, een ‘werkplaats’ die uit de res. Limburg is nu eenmaal de provincie waar het gehele wereld beeldende kunstenaars aantrekt, de meeste muziek in zit. Toneelacademie, de Stadsacademie voor Toege- De cultuur in Limburg, zo stelde ook de nieuwe BOEKMANMAGAZINE 43 directeur van het Bonnefantenmuseum Maas- tuurtoeristen naar Maastricht; jaarlijks maakt het tricht, drs. Alexander van Grevenstein, vast, heeft Limburgs Symfonie Orkest twee muziekdramati- meer binding met het omringende buitenland dan sche produkties en ieder jaar presenteren de acht het zo veel verder weg gelegen eigen binnenland. Limburgse schouwburgen een thema-festival, dit Het culturele leven in Limburg is dus voor een deel jaar gewijd aan de moderne jazz. Maar, die op het buitenland gericht: de opera’s van Luik en schouwburg-festivals (met rond 1,5 ton steun van ^en, maar ook Brussel en Düsseldorf, krijgen de provincie), waarin al eerder de danskimst, het bussen vol Limburgs publiek. De musea van jeugdtheater en het muziektheater aan bod kwa- Mönchengladbach en Keulen zijn dichterbij dan men, zijn in feite ruime ‘inhaalmanoeuvres’. Veel- Boymans of het Stedelijk. eer zou er naar gestreefd moeten worden om met behulp van een bij-de-tijdse en bij-de-hande theater-programmering te voorkomen dat op allerlei VOORZICHTIG culturele terreinen achterstanden worden opgelopen, die dan met een ‘festival’ moeten worden Maar hoe zit het dan met het Limburgs cultuurbe- ingelopen! leid? De Stichting Limburg Geïmproviseerde Muziek Dat is, moet helaas vastgesteld worden, wat SLIM en de Stichting Popmuziek Limburg hebben minder vooruitstrevend dan de geografische lig- voor een periode van drie jaeir provinciale steim ging van Limbm-g zou doen vermoeden. Het is gekregen. eigenlijk nogal voorzichtig én het getuigt van een dosis wantrouwen van de beleidsmakers tegenover de ‘kimstenmakers’. De Limburgse cultuur- ONDERMAATSEN beleidsmakers nemen weinig risico, wachten liever even af óf ze proberen te pronken met veren Nogmaals: geld is er genoeg. Bijna vier jaar die ze beter maar zouden kunnen wegstoppen. geleden werd in de Eurohal Maastricht de beel- Aan geld is geen gebrek, zeker sinds de taken en dende kunsttentoonstelling Trajecta gehouden. gelden voor de podiumkunsten zijn ‘uitgeruild’ en Die zou aan een breed, internationaal publiek er ook, ter compensatie van het verdwijnen van de moeten bewijzen op welk hoog niveau de beelden- Beeldende Kunstenaars Regeling, extra gelden de kimst in Limburg staat. Door blunders in de naar de provincies stromen. organisatie kwam echter het belangrijkste deel Het nieuwe bestel voor de podiumkimsten lever- van de kunstenaars in Limburg tegen ’Trajecta in de de provincie Limburg bijna 1 miljoen op; uit de het geweer. De middelmatigen en ondermaatsen pot die de verdwijnende BKH moet compenseren zagen hun kans (de Eurohal moest toch vol!) en komen al enkele jaren zo’n zes è zeven ton naar Trajecta werd een ramp. Limburg. Wat ten koste van 450.000 gulden provincie- De besteding van die gelden getuigt niet van steun een flinke hoeveelheid internationale Lim- veel fantasie: de BKR-gelden zijn vrijwel geheel burg-promotie had moeten worden, werd anti- besteed aan de kunstuitleendienst van het Bonne- reclame. Breeduit werd in heel de landelijke pers fantenmuseum voor aankoop of huur van kunst- uitgemeten hoe enkele Limburgse bestuurders de werken. In het voorbije jaar is, op verzoek van de zaakjes met elkaar bekokstoofden, zonder de Nederlandse Kring van Beeldhouwers, ook een belanghebbende kunstenaars er bij te betrekken. bedrag opzij gelegd ter stimulering van opdrach- Toch beperkt sindsdien de provincie zich in haar ten aan beeldhouwers, die immers nauwelijks eigen kunstaankoop vrijwel geheel tot de deelne- kunnen profiteren van uitleen-aankopen. mers aan Trajecta. De tweede aflevering van deze tot ‘biennale’ verheven manifestatie was wel stukken goedkoper voor de provincie (85.000 gulden), maar nauwelijks minder beroerd: alweer ontbraken Limburgs besten. Die hadden zich inmiddels verenigd in een eigen kimstcentrum: Het Bassin. Dat moet zich echter zien te bedruipen van een provinciale bijdrage van 10.000 gulden per jaar voor, zo heeft de provincie laten weten, maximaal drie jaar. Daarna moet het kunstcentrum, dat ook een fraai verzorgd periodiek uitgeeft, maar zien hoe het rondkomt! Gelukkig ziet de Raad voor de Kunst wél het belang van het werk van dat kimstcentrum in en wordt het door het Ministerie van wvc gesubsidieerd met jaarlijks zo’n 65.000 gulden. Voor 'Trajecta IH, komende zomer, heeft de provincie 140.000 gulden klaar liggen. Dat typeert de situatie een beetje: Trajecta, een omstreden initiatief van de provincie, wordt met veel geld in leven Scene uit De Wees van Chao door Het Vervolg gehouden, het kunstcentrum moet maar zien hoe foto: Carry Gisbertz het overeind blijft!

FESTIVALS RISICO’S Natuurlijk gebeurt er ook wel wat in het Limburg- Die ‘Trajecta-affaire’ maakt ook duidelijk, dat het se: voor een periode van drie jaar heeft de Limburgse provinciale bestuur de kimst graag wil provincie steun toegezegd aan een internationaal gebruiken als reclame-middel, voor public rela- straattheaterfestival in de zomervakantie. Een tions. Warmeer van een artistieke, culturele activi- festival religieuze muziek lokt in september cul- teit een voor Limburg wervende kracht uitgaat. 44 BOEKMANMAGAZINE dan is het provinciale bestuur best bereid diep in de buidel te tasten. Maar wanneer er artistieke risico’s worden genomen, dan schrikken de beleidsmakers en geldgevers terug. Voorbeeld daarvan is ook de inbreng van de beeldende kimst in het nieuwe gouvernement (zoals hier het provinciehuis heet) aan de Maas. Daar kon voor rond 1,2 miljoen gulden aan kimst besteed worden. In plaats van enkele grote, in de architectuur en/of omgeving van het gebouw geïn- tegreerde projecten werd het bedrag versnipperd en opgemaakt aan vele tientallen schilderijtjes, wandkleden, enkele beelden, een 'historische wandschildering’, een fonteintje en (dat was wel een gelukkige keus) bronzen deuren. Alles werd onderhands geregeld en geritseld, niets is via bij voorbeeld Kunst en Bedrijf of een of andere controleerbare procedure geregeld. Esthetisch adviseur Dick Elffers, die onder anderen zichzelf en een vem zijn beschermelingen royaal aan bod liet komen, kreeg de vrije hand. Ook hier ging de provincie dus weer het avontuur van de kunst uit de weg en het resultaat is dan ook een weinig opwindend, flauw vertoon.

SAMENHANGEND

Goed. Er gebeurt zeker niet niks. Maar altijd lijkt de provincie Limburg de ‘kunstenmakers’ met wat wantrouwen te bezien: werken die artiesten wel hard genoeg als je ze ‘zo maar’ geld geeft? De provincie is wél bereid om projecten te financieren en voorsteUings-subsidies te geven, maar niet om structurele bijdragen te geven aan bij voorbeeld een in heel het land luid geprezen en met de Hans Snoek-prijs voor jeugd- Scene uit Macbett door Het Vervolg theater bekroonde groep als Theater Sirkel. Sirkel foto: Carry Gisbertz krijgt van de provincie voorstellingssubsidies (70 maal 3.000 gulden) en 2 maal 20.000 gulden produktiekosten voor nieuwe voorstellingen. De produktiekosten (van landelijk opererende groe- vestigingsgemeente Sittard is tot nog toe niet pen) en zorgen de gemeenten voor de accommoda- bereid geweest ook maar een cent in Sirkel te ties. Niet-Limburgse producenten van podium- steken! kunsten die in Limburg willen optreden hebben Er ontbreekt in Limburg een samenhangend dus geen poot om op te staan, wanneer ze de kunstbeleid, waarin is aangegeven wie op grond provincie om een bijdrage in de kosten van hun van welke regels recht kan doen gelden op provin- cultuur-spreidend werk willen vragen. En alweer: ciale subsidies. Een culturele raad heeft de provin- wie zou de provincie over zo’n aanvraag kunnen cie sinds 1 januari 1987 niet meer, want de adviseren? provincie heeft de subsidiëring ervan gestaakt. Als de provincie al bereid is een cultureel Er is dus geen instantie meer die het provinciale instituut te financieren, dan gaat het om de bestuur kan voorzien van deskimdige adviezen op politiek gevoelige sector van de amateuristische cultureel gebied. Of (om een voorbeeld te noemen) kunstbeoefening, zoals de Limburgse Federatie de jonge Danscompagnie Limburg de gevraagde van Amateurtoneelverenigingen en de machtige 16.000 gulden subsidie krijgt, hangt dan ook rooms-katholieke Limburgse Bond van Muziekge- vooral af van een leuke recensie in de krant. ‘Het zelschappen. Beide organisaties kunnen er (geluk- gouvernement’ heeft immers zelf die deskundig- kig! ) een goed bemand bureau met secretariaat op heid om het werk van de Danscompagnie te na houden. Menig professionele ‘kunstenmaker’ in beoordelen niet in huis. Limburg, die steeds met van wantrouwen getui- De Limburgse toneelgroep Het Vervolg, die niet gende project-subsidies moet woekeren, is daar meer van de provincie afhankelijk is maar die door jaloers op. WVC wordt betaald, krijgt die steun op basis van Bij de uitvoering van haar' kunsten cultuurbe- adviezen van de Raad voor de Kunst. Het lijkt er te leid kan de provincie Limburg dus niet teruggrij- vaak en te veel op dat provinciale steim aan pen of verwijzen naar een door de provinciale cultuur-initiatieven ‘natte vinger-werk’ is of af- staten vastgesteld beleidsplan. De vele jaren gele- hangt van de, politiek gezien, ‘juiste’ samenstel- den opgestelde ‘cultuurnota’ is door Brinkmans ling van je bestuur. maatregelen al lang niet meer bruikbaar. Wel werkt de provincie nu aan een museumnota en een nota STEUNFUNCTIE KUNST- EN CULTUUR, terwijl SPREroiNG men ook een aantal denkbeelden omtrent de industriële archeologie op papier wil zetten. Maar De provincie kent ook geen subsidie-regeling die dat alles bij elkaar vormt nog lang geen samen- inhaakt op de ‘spreidings-taak’ die in het nieuwe hangende visie op de kunst en cultuur in de bestel podiumkunsten aan de provincies is toebe- provincie Limburg. Déér zou de komende jaren deeld. In dit nieuwe bestel betaalt het rijk de aan gewerkt kunnen worden! BOEKMANMAGAZINE 45 LIMBURGSE CULTUUR; MONDIAAL EN GRENS- OVERSCHRIJDEND dr. J. Kremers Commissaris der Koningin in de provincie Limburg

HET zal niet eenieder bekend zijn, maar feit en Sirkel mogen zich in een warme belangsteUing is dat eerst in 1839 bij het Verdrag van in Nederland verheugen. Startende groepen als Londen de huidige grenzen van de provin- Vendetta, La Meuse enzovoort zetten thans hun cie Limburg werden vastgesteld. Voordien beïn- eerste stappen. vloed door vele culturen, waaronder de Romeinse, Limburg heeft een conservatorium van niveau. de Merovingische, de Karolingische, de Bourgon- Waar landelijk discussies plaatsvinden over rei- dische en de Spaanse, de Oostenrijkse en de zende opera-gezelschappen, spreiding van depen- Franse (om maar enkele te noemen), maakte de dances enzovoort, vinden in Limburg jaarlijks in' Limburger zich op om zijn aandeel in de Neder- goede samenwerking tussen conservatorium, Lim- landse cultuur te leveren. Zo was in 1843 de eerste burgs Symphonie Orkest en schouwburgen opera- referendaris in rijksdienst voor kunsten, jonkheer en operetteprodukties plaats, die meer versprei- Victor de Stuers, afkomstig uit Limburg. Wist u ding zouden kunnen hebben en die als uitgangs- dat hij samen met de bouwmeester Cuypers uit pimt zouden kunnen dienen voor een discussie om Roermond het Nederlandse karakter van zovele - tegen de achtergrond van teruglopende rijksmid- steden heeft helpen bewaren en herstellen? Beide delen - te komen tot een verantwoorde aanpak van heren hebben primaire aanzetten gegeven voor de het muziekdramatische beleid in Zuid-Nederland. aandacht van de overheid voor de monumenten- Eigentijdse muziek is in in Limburg. Gezel- zorg in ons land. schappen als Studium Chorale en Ensemble Con- trahit geven uitvoeringen, die door de liefhebber Limburg telt vele mohumenten, grote en kleine, in zeer gewaardeerd worden en die nog meer aan- totaal 4500, ongeveer 10% vEm het totale Neder- dacht, ook elders in Nederland, verdienen dan landse bestand. Limburg hoedt zijn monumenten thans het geval is. en niet alleen die uit zijn rijke verleden. Eerst Het Orlando-festival te Rolduc verheugt zich recent is met medewerking van het provinciale telkenjare in een brede belangstelling en kent een bestuur een studie over de architectuur van de reputatie ‘par excellence’ op het terrein van ka- twintigste eeuw verschenen. Ook daar zal meer mermuziek. dan voorheen aandacht voor moeten komen, opdat waardevoUe zaken niet verloren gaan. Recentelijk Ook de beeldende kunst, van oudsher sterk gewor- zijn met medewerking van het provinciale bestuur teld in ons gewest, verdient een zorgvuldig volgen. studie-opdrachten verleend om te komen tot in- Met de Jan van Eyckacademie en een stadsacade- ventarisaties op het terrein van de archeologie en mie te Maastricht en musea als het Bonnefanten te om te bezien of en in welke omvang een indus- Maastricht en Van Bommel-Van Dam te Venlo zijn trieel-archeologisch museum wellicht een bijdrage de belangrijkste dragers genoemd. kan leveren aan de registratie van het arbeidsver- Ten behoeve van beeldende kunstenaars - vol- leden van de Limburger. gens sommigen 1100 in totaal - zijn mogelijkheden De volkscultuur in Limburg krijgt permanent tot presentatie en aankoop geschapen. In dit aandacht in Kasteel Limbricht, dat een volkskun- verband kunnen worden genoemd de kunstuit- dig instituut en museum binnen zijn poorten leendienst met vele dependances - één van de herbergt. Een centrum van documentatie en infor- weinige ‘provinciale’ in den lande -, de tweejaar- matie omtrent een grote verscheidenheid van lijkse manifestatie van hedendaagse beeldende cultuuruitingen, die het eigen karakter van Lim- kunst in Limburg Trajecta en het beeldende burg ten volle stempelen. kunst-centrum Het Bassin te Maastricht. Niet vergeten mogen worden de vele kleinere expositie- Maar niet alleen het waardevoUe uit het verleden centra en de talrijke galerieën, die in het beelden- wordt behouden en gekoesterd. Zeker het huidige, de kimst-gebeuren eveneens een belangrijke thans actuele, moet ruim baan hebben. Ook hierin plaats innemen. vindt de Limburger zijn weg, ook al wordt die - Sedert jaar en dag stimuleert Limburg de letter- weUicht omdat de banden met de aangrenzende kimde door de Mathias Kemp-prijs; van recente culturen zo strak zijn - niet altijd elders in datum is de Frans Erens-prijs. Deze is op 20 Nederland in voldoende mate onderkend. december 1986 voor het eerst uitgereikt aan Kees Limburg kent een gerenommeerde toneelacade- Fens voor zijn gehele oeuvre, en in het bijzonder mie, de basis voor een goed professioneel en voor zijn bijdragen aan de literatuurkritiek. De amateurtoneelklimaat. Groepen als Het Vervolg provincie wil met de Erens-prijs de nagedachtenis 46 BOEKMANMAGAZINE eren van een Limburgse literator, die in de Neder- en cultuur menigmaal als ‘grensoverschrijdend’ landse letteren geldt als de stille kracht binnen de worden getypeerd. beweging van de tachtigers. Het leidt tot sterk internationaal gerichte evenementen in Limburg; het Wereld Muziek Concours, Zonder te willen stellen dat Limburg specifiek de Internationale Folkloristische Parade. Het ma- ‘eigen’ accenten legt in cultuurbeleving, kan wel nifesteert zich in exposities van buitenlandse worden opgemerkt dat de cultuur die hier wordt beeldende kunstenaars in Limburg en in menig- gebracht, alsook de waardering en smaak die ten vuldige deelname van Limburgse kunstenaars aan opzichte van verschillende cultuuruitingen wor- belangrijke tentoonstellingen in het omringende den gemanifesteerd, dikwijls afwijkgn van die in buitenland, in de toelevering van afgestudeerden de randstad en in de rest van Nederland. Een van het conservatorium aan vermaarde instellin- dergelijke bewering kan gauw worden afgedaan gen in Europa, in de frequente uitwisseling van als een uiting van ‘provincialisme’, maar bij uitvoeringen van Europese theater- en muziekge- nadere beschouwing moet worden vastgesteld, dat zelschappen, in het verrichten van studies en de kunst en cultuur van de randstad niet altijd onderzoeken op internationaal niveau enzovoort. even mondiaal zijn als wel eens wordt veronder- Ook het culturele klimaat van dit gewest weer- steld. Het lijkt een wat boute stelling, maar ik wil spiegelt de ligging én de functie van Limburg: een die als volgt verklaren. speerpunt naar het hart van Europa. Menige Limburger stapt over de landsgrenzen heen en in de culturele centra van plaatsen op korte afstand, zoals Keulen, Aken, Luik, Brussel en Antwerpen, maar ook van verder gelegen steden als Parijs en Berlijn, komt hij in contact met kunst en cultuur van mondiale aard. Deze ontmoetingen hebben hxm invloed doen gelden - en doen dat nog steeds - op het culturele klimaat in deze provincie. Bijgevolg kan dit klimaat zowel in de actieve als in de passieve beleving van kunst DE OPERA OP REIS; REGIONALE OPERA AFHANKELIJK VAN DE RANDSTAD Jan Reijs oud-directeur Stadsschouwburg Eindhoven

In het najaar 1986 publiceerde het OMDAT de conclusies veel al- TERUGVAL ministerie van wvc een studie over gemener waren dan de cijfers de publieke belangstelling voor de rechtvaardigden, reageerde Het is onderwijl duidelijk dat het podiumkunsten over de jaren 1980- het Nederlands Theater Instituut on- met de gesubsidieerde voorstellingen 1985. Aan dit onderzoek van drs. middellijk met de mededeling dat niet goed gaat; de publieke belang- J.H. Faasse werd een persverklaring het CBS slechts een heel klein gebied stelling is aantoonbaar aan het da- toegevoegd waaruit bleek dat het van de podiumkimsten bestreek en len. Volgens de Utrechtse socioloog, bergafwaarts gaat met de podium- dat er op het gebied van de podium- dr. H. Ganzeboom, liggen daar zeer kunsten, althans volgens de cijfers kunsten heel wat meer activiteiten verschillende oorzaken aan ten van het CBS. NU was die perssamen- waren en er een aanzienlijk grotere grondslag. Naast economische as- vatting veel scherper dan wat Faasse belangstelling bestond dan de Haag- pecten spelen de alternatieven voor had onderzocht; hij had zich tot een se computers registreerden. Van die vrijetijdsbesteding en de opkomst aantal gesubsidieerde gezelschappen kant werd vervolgens gemeld dat van de media een rol. En niet te beperkt en daarvan geconstateerd Faasse weliswaar een deel van de vergeten de ‘complexiteit van het dat er van een daling van de belang- podiumkunsten onder de loupe had aanbod’. stelling sprake was. Dit was bepaald genomen, maar dat het beeld eigen- In een voordracht in januari 1986 geen nieuw gegeven, zij het wel lijk nog veel ongunstiger was dan de werkte Ganzeboom deze gegevens verontrustend. onderzoeker had geschetst. Er waren uit en kwam tot de conclusie dat de dus twee reacties: de eerste van poli- kwaliteit van het gebodene en een tiek-tactische aard, de tweede uit de dalende ontvankelijkheid de belang- koker van andere onderzoekers die rijkste oorzaken van publieksuitval het nog somberder inzagen. zijn. Hij stelde bij die gelegenheid de BOEKMANMAGAZINE 47 vraag of de ontvankelijkheid van het Raad voor de Kunst gewezen op het Naar mijn stellige overtuiging is het publiek te beïnvloeden is. Jarenlang feit dat de aandacht voor opera ook een vals antwoord. Per slot van is gemeend dat de ‘kunstzinnige vor- enorm toeneemt. Uit een inventari- rekening is het niet hebben van ope- ming’ het wapen bij uitstek was om satie van eind 1984 van wat er in ra een beter argument om aan de bel daarin te voorzien. Inmiddels heeft Nederland op het terrein van de te trekken, dan het vertonen van het geloof in de kunstzinnige vor- muziekdramatische kimst te zien is, slechte operavoorstellingen. ming als middel om culturele ver- blijkt dat de vraag het aanbod verre schillen te overbruggen sterk inge- overtreft. De werkgroep maakte deze boet. Ganzeboom laat in het midden inventarisatie met het oog op de ONTWIKKELINGEN of dit het gevolg is van de overschat- opening van het Amsterdamse Mu- ting van de effecten van de kimstzin- ziektheater en één van de conclusies Tussen 1984 en nu hebben zich enke- nige vorming dan wel van de kwali- was dat als het Muziektheater inder- le opzienbarende veranderingen teit daarvan. daad de belangstelling voor de opera voorgedaan. Het Muziektheater is in Overigens is de deelname aan de vergroot, er straks een ernstig tekort volle glorie geopend. Boris Goudo- kunst, want daar gaat het om, op aan aanbod zal zijn. now lo-eeg een enthousiast onthaal; lang niet alle terreinen van kunst en Naar het inzicht van de raad kan voor Nederlandse begrippen, waar cultuur gedaald. Het museumbezoek Forum, het enige gesubsidieerde een lichte graad van zuurheid snel de bij voorbeeld is enorm toegenomen operagezelschap, onmogelijk alleen toon van de kritiek kleurt, werd en de hoeveelheid uitleningen bij de aan de vraag in het land voldoen. L’Heure Espagnöle geestdriftig ont- openbare bibliotheken is gestegen Reeds in 1984 attendeert de raad de vangen en Max en de Maxi-monsters tot 15 miljoen per jaar. En om wat minister op een dreigend dilemma: werd geprezen. De laatste twee pro- licht in de duisternis te brengen: het of het muziektheater concentreert dukties gingen op reis, maar in de totale aantal bezoeken aan toneel en zich in Amsterdam met ernaast één politiek van de Nederlandse Opera is concert in ons land ligt allang bedui- reizend gezelschap gevestigd te En- dat eerder uitzondering dan regel. dend hoger dan dat aan het betaalde schede, óf 'u zult moeten overwegen Dat is trouwens goed te begrijpen voetbal.

VERGELIJKING In het rapport van Faasse is ook gekeken naar de belangstelling voor de Nederlandse Operastichting en het operagezelschap Forum tussen 1980 en 1985. Met die cijfers is weinig te beginnen. Wat betreft de provincies Groningen en Gelderland is het overzicht zeer beperkt. In het seizoen 1983/84 stond de Nederland- se Operastichting éénmaal in Gro- ningen en het seizoen daarop drie- maal. In de periode daaraan vooraf- gaand vonden in het geheel geen voorstellingen plaats. In Gelderland (Arnhem en Nijmegen) waren in 1980/81 twee voorstellingen te zien en in 1981/82 slechts één. ^ Nu kan men hierbij onmiddellijk.’ aantekenen dat deze beide regio’s het speelgebied van Forum zijn. Fo- rum was daar inderdaad veel vaker te zien: in Groningen in 1983/84 21 keer en het daarop volgende seizoen 15 keer; in Gelderland waren in 1980/81 34 voorstellingen, in 1981/ Rigoletto; Forum 82 nog slechts 8. foto: Barend Gerritsen Men moet hierbij wel bedenken dat de voorstellingen van de Neder- of er een derde operagezelschap in Wcmneer je voor het eerst in de landse Operastichting alleen op gro- ons land komt’. geschiedenis een eigen opera-huis te podia kunnen plaatsvinden, ter- In een aantal opzichten is de in- hebt, met als enige ter wereld een wijl Forum er een deugd van heeft ventarisatie van de Raad voor de toneel van 22 meter. gemaakt om in Noordoost-Neder- Kunst ook voor vandaag nog heel land op allerlei, ook kleine, podia te saillant. Er wordt namelijk vastge- spelen. steld dat door de verschillende DEPENDANCE De bezoekcijfers die Faasse presen- schouwburgen aan buitenlandse, teert lopen zozeer uiteen, dat er meestal kwalitatief weinig indruk- Dit neemt niet weg dat het aanbod mijns inziens nauwelijks een alge- wekkende operavoorsteUingen zo’n van de Nederlandse Opera op andere mene conclusie over de verschuiving slordige vier miljoen per jaar wordt podia in de komende jaren uiterst van belangstelling voor het ver- uitgegeven. Dit omdat men - naar bescheiden zal zijn. De directie van schijnsel opera valt te trekken. eigen zeggen - liever een slechte (?) Forum zag dat aankomen en presen- operavoorstelling aanbiedt dan in teerde in januari 1986 een beleids- het geheel géén. Een ontgoochelende plan dat voorzag in enkele oplossin- RAAD VOOR DE KUNST reactie uit de mond van schouw- gen. Allereerst wilde Forum - op weg burgdirecteuren die voor kwaliteits- naar de status van serieus reisgezel- Eerder is door een werkgroep van de bewaking verantwoordelijk zijn. schap - af van het incidenteel bespe- 48 BOEKMANMAGAZINE len van allerlei kleine podia. KRIJN BOON met behulp van enkele landelijke Naar het oordeel van de (interim-)- commissies het orkesten- en toneel- leiding heeft het gezelschap alleen Niet alleen Forum kwam met een bestel gereorganiseerd. Eigenlijk perspectief als het geregeld en met plan. Ook de nieuwe schouwburgdi- gold dat ook voor de opera en de een breed repertoire in een aantal recteur van Rotterdam, Krijn Boon, dans. De effecten van de hele reorga- schouwburgen in het land kan optre- legde een blauwdruk op tafel onder nisatie bleken duchtig tegen te val- den. Omdat de vraag naar opera de titel OPERA IN BOTTERDAM. Het len. In een lang interview (MUZIEK EN groter is dan het aanbod, heeft men betrof hier de oprichting van een DANS, december 1986) geeft Brink- het idee geopperd om in het zuiden nieuwe produktiekem die zich goed- man te kennen dat het hele podium- een ‘dépendance’ te beginnen. Voor deels op nieuw en vernieuwend re- kimstenwereldje opnieuw zou moe- het bescheiden bedrag van 5,6 mil- pertoire zou storten, met als vesti- ten worden bekeken. En daarmee joen gulden zou tegemoet worden gingsplaats de stadsschouwburg van ook de plaats van de opera in Am- gekomen aan de behoefte aldaar en Rotterdam, en verder een aantal sterdam en de rest van het land. door logistieke samenwerking met speelbeurten in het zuiden. Dat Politiek gezien ligt dat minder sim- Enschede zou de eerder gesignaleer- daardoor de stadsschouwburg vrij- pel, omdat de Tweede Kamer tot op de problematiek worden opgeheven. wel permanent bezet zou zijn, vergat heden niet de indruk heeft gewekt In feite is het voorstel van Forum de samensteller, evenals dat de mo- aanzienlijke verschuivingen in de een alternatief voor een plan van de gelijkheden voor een alternatief re- richting van een operavoorziening te intendant van de Nederlandse Ope- pertoire op het terrein van de opera wensen. Ruzies binnen het Muziek- ra, Jan van Vlijmen, om naast de zeer beperkt zijn, zeker in Rotter- theater versterken die wens ook niet vaste bespeler van het Muziekthea- dam. De wethouder voor cultuur, dr. bepaald. ter nog de zorg van een reizend J. Linthorst, legde overigens de reke- gezelschap op zich te nemen. Een ning direct bij de minister met de denkbeeld overigens waarnaar velen woorden: 'het gaat hier om instand- OPERA ZUID argwanend kijken en waarin zij, ge- houding en dat moet Brinkman dus zien de permanente oorlog aan de betalen’. Naast de eerder genoemde plannen Amstel, bijzonder weinig vertrou- Daar zit natuurlijk een groot deel wen hebben. van de pijn. In 1984 had de minister vervolg zie pagina 96 LIMBURG; MORELE ONDERSTEUNING VAN GROTE WAARDE

De heer L. Stals (COA) heeft de verantwoordelijk- volgende taakverdeling: produktie en instandhou- heid voor de portefeuille ‘Jeugd, Cultuur en Sport, ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en Bejaardenbeleid, Vorming, Maatschappelijk spreiding voor de provincie; en de zorg voor Werk, Woonwagenbewoners, Erediensten en Ar- afname en accommodaties voor de gemeenten. Is chiefwet’. Hij werd in 1958 gemeenteraadslid van deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- de gemeente Weert, en was van 1962 t/m 1966 punt? wethouder aldaar. Sinds 1966 is hij lid van de Bedoelde taakverdeling moet niet té strikt worden provinciale staten van Limburg. In 1972 werd hij opgevat. Bij de herinrichting van het orkestenbe- gedeputeerde en beheerde ca. 15 jaar lang de stel is deze benadering door de commissie Suther- ‘Welzijnsportefeuille’ van de provincie. land gebruikt. Hierover bestaat echter geen algemene consensus. De provincie Limburg hanteert in beginsel het Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in uitgangspunt dat al het uitvoerende werk een uw provincie in? verantwoordelijkheid voor de gemeente is. Voorts Zowel in financieel als kwalitatief opzicht neemt zijn er activiteiten welke qua aard en opzet van het kunsten cultuurbeleid een belangrijke plaats provinciaal belang zijn, alsmede talrijke steun- in, zoals onder meer blijkt uit de begroting en functies welke op het provinciale niveau thuisho- emdere beleidsstukken. De betekenis van het cul- ren. Voor toneelbestel en orkesten zijn thans met tuurbeleid is de laatste jaren toegenomen, mede het rijk afspraken gemaakt waarbij één overheids- dankzij de bestuursovereenkomst die Limburg laag verantwoordelijk is per instelling. De provin- met WVC in 1985 heeft gesloten. In deze overeen- cie streeft mede in het kader van de bestuursover- komst is een brede doeluitkering aan de provincie eenkomst naar dit soort situaties. Koppelsubsidië- overeengekomen, zonder specifieke voorwaarden ring dient waar mogelijk voorkomen te worden. van rijkswege. Via project-subsidiëring (festivals. Overleg Kleine Podia en Contactraad Limburgse Schouwburgen) Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor bevordert de provincie de spreiding en de aan- zover het de podiumkunsten betreft - uit van de dacht voor de uitingsvormen in het culturele veld BOEKMANMAGAZINE 49 door het leggen van accenten. op het terrein van de monumentenzorg, zonder hiermee afbreuk te willen doen aan het algemene Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de decentralisatie-beginsel. Thans stelt de provincie provinciale autonomie? jaarlijks minimaal 3 miljoen beschikbaar voor het In beginsel bevordert deze taakstelling de autono- meesubsidiëren in de kosten van restauratie en mie van de provincie. Op vele terreinen bepaalt in onderhoud van beschermde monumenten en ten de eerste plaats de rijksoverheid het beleid. Door behoeve van organisaties, werkzaam binnen Lim- de bestuursovereenkomst is de beleidsruimte voor burg op het terrein van de monumentenzorg. De de provincie echter groter geworden. provincie beijvert zich om in het kader van bouwprogramma’s ten behoeve van de bevorde- Wat zijn de consequenties van de herstructurering ring van de werkgelegenheid zoveel mogelijk van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de (grote) restauratie-projecten te doen opnemen. De eigentijdse muziek in uw provincie? provincie ontwikkelt ook een programma, gericht De vereveningsoperatie podiumkunsten heeft een op de bescherming van jongere bouwkunst en positief effect gehad voor Limburg. Zowel het objecten van industriële archeologie. Een eerste Limburgs Symfonie Orkest als het theatergezel- project in dezen - gericht op de herinneringen aan schap Het Vervolg functioneren thans volledig de mijnindustrie in Limburg - is reeds met succes onder rijksverantwoordelijkheid. Daarnaast is de afgerond. financiële ruimte voor het jeugdtheater in Lim- burg door de provincie aanzienlijk verruimd. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de Voorts is meer ruimte ontstaan voor vormen van beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- eigentijdse muziek en koorbegeleiding. De provin- de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden cie voelt zich echter niet gebonden aan dé voor- gegeven? stellen van het rijk over de besteding van de In 1986 zijn de provinciale middelen voor de vereveningsgelden. beeldende kunst verdeeld over: de provinciale kunstuitleen (370.000 gulden), met dependances over de hele provincie verspreid; gemeentelijke initiatieven op het terrein van de beeldende kunst (ca. inO 000 gulden), een tiMili-Hg van ca. 40.000 gulden voor provinciale aankopen. Het beleid wordt op dit moment nog van jaar tot jaar ingevuld. Zo is in 1986 mede bepalend geweest het feit dat het subsidiëren van kimstuitleen alleen, met name de makers van grotere beeldhouwwer- ken zou kunnen benadelen. Vandaar dat het beleid in 1986 voor een deel er op gericht was om het de gemeenten mogelijk te maken grotere beeldhouw- werken aan te kopen. Overigens hebben enkele kimstenaarsorganisaties geklaagd over de geringe inspraakmogelijkheden bij de vormgeving van het provinciale beleid. Stals noemt deze kritiek over- trokken. Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instandhouding van de regionale omroep? De provincie moet in haar beleid, afgezien van de financiële en andere verantwoordelijkheden (representativiteit bij voorbeeld) die zij op grond van de mediawet heeft, terughoudend optreden. De journalistieke vrijheid moet worden gewaarborgd. Het besturen van de regionale omroep vanuit L. Sta Is (CDA) Hilversum is niet wenselijk, gezien de genoemde foto: Frans Grummer/Etienne van Sloten verantwoordelijkheden en de culturele betrokken heid van de provincie. Ook het verlenen van een Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de zendmachtiging zou door het provinciale bestuur herstructurering van het museumbestel per 1 moeten geschieden. Het huidige mediabestel func- januari 1987? tioneert niet goed; er is te weinig ruimte voor De museumoperatie zal voor de provincie Lim- initiatieven vanuit de bevolking en er is een burg waarschijnlijk een negatief saldo van 4,5 ton overdaad aan regels. De provincie moet geen tot gevolg hebben. Dit tekort wordt gefinancierd invloed uitoefenen op het culturele gehalte van de uit het overschot, ontstaan door de herstructure- omroep. Dat is de vrijheid van de zender. ring van de podiumkunsten. De totale uitgaven voor podiumkunsten en musea zullen in vergelij- Waf waren de motieven om in deze provincie de king met voorgaande jaren stijgen. Er is een culturele raad op te heffen? provinciale museumnota in voorbereiding. Een jaar of twintig geleden ontwikkelden zich raden op aUe denkbare terreinen. Uit deze tijd In het toekomstige monumentenbeleid is aan de stamt ook de culturele raad Limburg. De opvattin- provincies slechts een aanvullende rol toegekend. gen over functionele raden zijn langzamerhand Centraal staat het delegeren van bevoegdheden gewijzigd; bepaalde taken lijken niet meer actu- naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in eel. In de oorspronkelijke opzet hebben de raden Nederland hierbij gebaat? geen bestaansrecht meer. In het kader van de De provincie heeft nadrukkelijk laten weten te herstructurering van het provinciale beleid zal een opteren voor een blijvende taak voor de provincie steunfunctie Kunst en Cultuur worden opgericht. 50 BOEKMANMAGAZINE die een deel van de huidige taken van de culturele initiatief wordt ingevuld. Ongebreidelde over- raad zal ovememen. Ambtelijke adviezen op het heidsbemoeienis is uit den boze. De bestuursover- terrein van kimst en cultuur zijn niet af doende en eenkomst die Limburg in 1985 met het rijk sloot, er moet op ad hoe basis ruimte zijn en blijven voor en het voorstel tot herstructurering van het pro- de gevraagde en ongevraagde adviezen van des- vinciale beleid in vijf sectoren of ‘steimfuncties’ kimdigen uit het particuliere initiatief. (waarvan ‘Kunst en Cultuur’ er één is) maakt een meer coherente, doublures vermijdende beleids- Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- aanpak mogelijk. Met de beschikbare middelen en en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote een aanvulling van ca. 1,7 miljoen gulden kan nu mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- het beleid verdere intensivering en breedte en cultuurbeleid in uw provincie? krijgen. De tegenstellingen die zich voordoen zijn ‘niet zo Er zijn weinig echte knelpunten (‘een kwestie van ingrijpend dat we geen leven hebben’. Ze zouden optimisme’). Ofschoon het huidige kabinet, rela- wellicht geringer zijn, als men zich niet altijd tief gezien, uitblinkt in duidelijkheid, is dit lang vastklampte aan de landelijke partij-politieke niet voldoende. Er zou snel een wettelijk kader standpunten, die meer uiteenlopen dan de provin- moeten komen waarbinnen zoveel mogehjk zaken ciale standpunten. Vaak zijn de tegenstellingen in zo weinig mogelijk regels worden vervat. Het ondoorgrondelijk en is het meer een vorm van rijk moet bovendien niet te veel voorwaarden politieke opwinding, dan dat er over wezenlijke verbinden aan subsidies: ten slotte is gekozen voor finEmciële bijdragen gediscussieerd wordt. een taakafbakening. Op provinciaal niveau moet Tegenstellingen waren er dus wel. Liberalen en niet te veel gewerkt worden met vastliggende christen-democraten bij voorbeeld, zien, in tegen- subsidies; er zou meer in projectvorm moeten stelling tot linkse partijen, weinig heil in experi- gebeuren. menteel toneel en vormingstoneel. Verder vindt politiek links dat de provincie te weinig aandacht besteedt aan popmuziek, hoewel er wél net een ‘popsymfonie’ met 100.000 gulden is ondersteimd. Ook dc subsidiëring van het Groot Limburgs Toneel (GLT en GLTwee) leverde in het verleden de nodige discussie op. Verder zijn er scherpe tegenstellingen met betrekking tot kerkelijke zaken, zoals de subsidies voor niet-monumentale kerken en de zevenjaarlijkse Heiligdomsvaart (processies waar 10.000 gulden mee gemoeid is). Welke overige aspecten van het kunsten cultuurbeleid zijn de laatste jaren in deze provincie onderwerp van intensief debat geweest? Onderwerp van intensief debat waren de regionale radio, de hedendaagse kunst (waarbij het initiatief Bassin tegenover Trajecta stond), het vormingstoneel en de herstructurering van het welzijnsbeleid, waarvan de realisatie van een steimfimctie Kimst en Cultuur een belangrijk onderdeel is. De PVDA stemde tegen de structuurschets, hoewel er geen Heiligdomsvaart, 10.000 gulden subsidie van het wezenlijke kritiek werd geleverd. Verder kwam Gouvernement het orkestenbestel aan de orde en de punten die bij foto: FotoPersBuro Widdershoven de vorige vraag zijn genoemd. Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Kiest de provincie bewust voor de accentuering sector (en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- die besteden? vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de Financiële middelen zijn niet het allerbelang- rol van het Interprovinciaal Overleg? rijkst. Vaak is morele ondersteuning (bij voorbeeld De identiteit van de provincie moet zoveel moge- het aanwezig zijn bij kleine manifestaties) van lijk gehandhaafd blijven. Dit hoeft samenwerking grotere waarde. met andere provincies niet in de weg te staan. Limburg besteedt bij voorbeeld aandacht aan een Waf zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied Limburgs woordenboek, organisaties die zich be- van de kunsten? zighouden met de volkscultuur, de hedendaagse Muziek: in de spaarzame vrije uren luistert Stals Limburgse kunst (Trajecta), samenwerking met graag naar een melodie van Strauss. Onlangs heeft België, muziek-dramatische produkties en tam- een concert van Studium Chorale veel indruk op boerkorpsen. hem gemaakt. De taak van het Interprovinciaal Overleg is advie- Theater: (‘Daar komt gedeputeerde veelal niet aan zen die door de provincies naar voren worden toe’). Bij een bezoek aan Moskou viel het ballet gebracht, over te brengen aan de rijksoverheid. zeer in de smaak. Daarbij moet ervoor worden gewaakt, dat gedepu- Beeldende Kunst: Arthur Sproneken (Limburg), teerden hun partij-politieke standpunt als alge- Rodin. meen provinciaal standpunt presenteren, zoals dat Letteren: Op dit moment, vanwege de binnenkort in het verleden wel gebeurde. te verlenen Erens-prijs: Erens (Limbiurg). Waf zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- Komt u terug op deze post na de verkiezingen? ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- Stals zal niet terugkeren als gedeputeerde (voor cie? Cultuur). De provincie zorgt werkelijk voor een voorwaardenscheppend beleid, dat door het particulier FC/CW BOEKMANMAGAZINE 51 THUIS IN DE PROVINCIE DE VERBEELDING Dit seizoen organiseert het KHC kursussen en lezingen in samenwerking met instellingen in noord-Holland, DE VERBEELDING zuid-Holland, Utrecht, Overijssel, Friesland en noord-Brabant. DE VERBEELDING Meer dan 200 gespecialiseerde docenten staan voor u DE VERBEELDING klaar. Wilt u meer weten over de mogelijkheden, bel 020 - DE VERBEELDING 265490 op werkdagen van 10.00 -14.00 uur. DE VERBEELDING Een informatiepakket ligt voor u klaar. DE VERBEELDING DE VERBEELDING BOEKHANDEL DE VERBEELDING MODERNE KUNST - ARCMFTEKTUUR - EOTOGRARE - BEUETIRIE DE VERBEELDING DE VERBEELDING DE VERBEELDING DE VERBEELDING UTRECHtSESIRAAT 40, AMSTERDAM, TEIEFOON 020-16S3B5

L8n4«litK OodeisteuBiTisstnstMuul KuRsiitnfuse Vormms NEVERLANVSE VERENIGING VOOR Voor iedereen die werkt op het terrein van de ijhstzinhige wormmg. KUNSTBELEIV EN KUNSWANAGEMENT Audio-visuee!

Het LOKV heeft het lesmateriaal.

b/Lzngt beI&ycd6me.deuJ&Ak&A^ uit Beeldend van kunótpAoduktle ^n -cUJ>tAlbuti^, ambt2.noA.zn diz zich. mzt kunz>tbzlzld De handboeken, de verslagen van projekten, diaseries, bzzlgkoudzn zn ondzAzozkzAZ> MZAkzaam films, video’s. op dUt tzAAzln In kontakt mlddzts zzn vaktlJcückAl^jt, u'ZAkgAozpzn zn itudlzdogzn. Een bron van inspiratie voor het onderwijs en het buitenschoolse werk. OvzA dz vZAznlglng, kzt {^unktlonzAzn Drama van haoA MZAkgAozpzn, kzt lidmaats ckap zn kzt tljcU>ch.Al^t d'ARTS kunt u voor leerkrachten, begeleiders, kunstenaars/docenten ln{jOAmatlz vAogzn bij kzt i>zkAztonlaat. en kunstenaars. Muziek

U\JKm Het omdat kunstzinnige vorming een vak apart Is. Oudz SotzAlngzJitAoal 52 97J2 GL GAonlngzn tztzj,oon: 050-636 12S Ganzonmarkt « 351 2 GO Utrecht (030) 33 23 23 PROVINCIALISME INADEQUATE TYPERING L.J.M. van de Laar staatssecretaris OKW in het Kabinet-Marijnen (1963-1965); oud-burgemeester Bergen op Zoom

Het woord ‘provincialisme’ heeft Er is echter meer. voorgoed kunnen begraven. Maar... naast de zelden gebruikte betekenis De verstedelijking van het platte- de strijdbijl blijkt nog lang niet be- van ‘streekgebonden uitdrukking’ land is zover voortgeschreden, dat al graven en vele gezichten zijn nog - naar analogie van woorden als deze gemeenten ook randgemeenten beschilderd met oorlogskleuren. Germanisme - vooral de ongunstige kennen, waarvan de inwoners voor De schuld daarvan ligt bij beide klank van een geestesgesteldheid, een groot deel in maatschappelijk en kanten, bij stad en provincie. die zich overmatig richt op het eigen economisch opzicht tot de centrum- Bij velen in de grot^tad leeft nog gewest met alle bekrompenheid en gemeente behoren. Het verschijnsel steeds de mening, dat het daarbuiten gebrek aan kwaliteit van dien. van voorsteden, eertijds beperkt tot per definitie maar een kneuterig gede zeer grote gemeenten, is algemeen doetje 'is. Slechts onuitstaanbare geworden. Daardoor scharen zich vooringenomenheid en totale onbe- nog eens vele gemeenten onder de kendheid met hetgeen buiten de ei- DE historische verklaring ligt groep van 100.000 plussers. gen gezichtskring gebeurt, kan deze voor de hand: buiten hoofd- Verder zijn de vervoersmiddelen mening in stand houden, maar men stad of metropool vond men van dien aard, dat lijfelijk isolement treft haar nog steeds aan. Daarnaast, op het gebied van kunsten en lette- in ons land nauwelijks bestaat. De ik zei het al, beschouwen deze stede- ren weinig. Alles concentreerde zich massamedia, vooral de televisie, lingen wat in de grote stad gebeurt al in de centra van bestuur en handel. doorbreken ieder geestelijk isole- gauw van nationaal belang. Andere Daar waren de opdrachtgevers, de ment. mooie dingen horen thuis in ‘van scholen en ateliers, de kunstzinnige Op cultureel gebied vragen dan gewest tot gewest’. Toch treft men kringen, daar konden kimsten en nog twee belangrijke aspecten de ook in de grote stad talrijke uitingen letteren gedijen. Reeds in klassiek aandacht: in al deze plaatsen is het aan van een in zichzelf gekeerde Latijn betekende ‘urbanus’ niet al- niveau van de voorzieningen zeer dorpsheid, die geen oog heeft voor de leen ‘stads’, maar was ook een syno- hoog en dat niet aUeen, ook buiten eigen beperktheid. niem van ‘beschaafd’. Een ieder die Amsterdam en de andere grote drie Wat de ‘provincie’ betreft: er is een iets kon trok naar de ‘urbs’, naar vindt men nationale toppers op ieder ware hausse in de beklemtoning van Rome. En moge in onze tijd het gebied, of het nu gebouwen zijn, het streekeigene. Hierbij zet men woord ‘stads’ ^alitatief aan bete- instellingen of individuen: de hori- zich enerzijds af tegen de ‘buiten- kenis verliezen, het woord ‘boers’ zontale cultuurspreiding mag meer menselijke’ maat van het wereldge- klinkt lelijker dan ooit. dan geslaagd heten. beuren en van landelijke bewegingen Er is echter alle reden om na te (en dat in ons kleine land!), en spint gaan of het woord ‘provincialisme’ Dit alles overziend lijkt het niet meer men zich anderzijds in de genoeg- nog wel bruikbaar is om een gemis verantwoord ‘provincialisme’ als lijkheid van het onder elkaar zijn in. aan niveau, om bekrompenheid en equivalent voor minderwaardigheid Ook hier spelen vooroordeel en ge- eigendommelijkheid aan te duiden. ten opzichte van het nationale ni- brek aan kennis een rol. Dit alles Er kleven te veel reminiscenties aan veau te gebruiken; er is geen provin- wordt nog versterkt door de heden- van een onderscheid dat vroeger op cie of provinciestad die niet iets van daagse golf van nostalgie die op goede gronden werd gemaakt, maar landelijke betekenis herbergt. Om- zichzelf al een vertekend beeld geeft nu voor een belangrijk deel is achter- gekeerd is er geen enkele reden om van het verleden en weinig bij draagt haald. alles wat in de grote stad gebeurt als tot een zinvolle beleving van de he- superieur te beschouwen: een kwaal, dendaagse werkelijkheid. waaraan wij ‘provincialen’ ons ma- Gevoelens van wrok gaan spelen STEDEN teloos kunnen ergeren. ten opzichte van de randstad, waar men het plaatselijke niet weet te In Nederland treft ons in de eerste waarderen. Omdat dit vaak ten on- plaats het bestaan van relatief zo S'TRIJDBIJL rechte gebeiul, meent men dat alles veel grote tot vrij grote steden en het op voorhand veroordeeld wordt door ontbreken van één wereldstad die Tot zover schijnt alles duidelijk. Er- de grootstedelijke in-crowd. Men aUe andere steden op alle punten kennend dat een grote stad meer sluit er dan echter de ogen voor dat voorbijstreeft. Buiten de vier grote mogelijkheden heeft, zodat niemand iets dat plaatselijk wel belang heeft, steden hebben wij nog tien steden die bij zinnen is de voortrekkersrol soms inderdaad niet voor landelijke van boven de 100.000 inwoners en en hoge kwaliteit en verscheidenheid waardering in aanmerking komt. een hele reeks gemeenten met meer van het leven in die grote stad zal dan 50.000 inwoners. Daarom alleen kunnen ontkennen, erkennend an- al getuigt het niet van werkelijk- derzijds, dat ook buiten de grote stad ONVERTEERBAAR heidszin van ‘provinciesteden’ te een belangrijk deel van ons nationale spreken, tenzij men zich kan losma- cultuurleven zich afspeelt, zou men Konden we een term als ‘provinciaal’ ken van de nare bijklank die deze de strijdbijl tussen hoofdstad en pro- betiteling met zich mee draagt. vincie, tussen stad en platteland vervolg zie pagina 96 BOEKMANMAGAZINE 53 HET EVENWICHT IS ZOEK; KUNSTZINNIGE VORMING EN DE PROVINCIE Willem Jan Raymakers directeur Landelijk Ondersteuningsinstituut Kunstzinnige Vorming

Decentralisatie was een tiental jaren lijk gestelde doel. Dat was de vergro- vincies. Iedere provincie besteedde geleden in politiek Nederland een ting van de betrokkenheid van de geld aan de kimsten (provinciale gevleugeld woord. De rijksoverheid burger bij de besluitvorming door symfonieorkesten, toneelgezelschap- zocht op een aantal terreinen naar middel van een andere verdeling van pen, tentoonstellingsdiensten, to- een andere verdeling van verant- de verantwoordelijkheden van de neeladviseurs, incidentele activitei- woordelijkheden tussen rijk, provin- onderscheiden overheden. ten enzovoort), maar de aandacht cie en gemeente. Dit streven, werd Of het doel ook door een aantal voor kunst en cultuur wisselde sterk gevoed door de gedachte dat de men- specifieke regelingen kon worden per provincie. Noord-HoUand en sen meer betrokken moesten worden bereikt (en dat had natuurlijk heel Gelderland waren buitengewoon ac- bij de besluitvorming. Een grotere goed gekund bij zorgvuldige, hierop tief; andere provincies veel minder. openbaarheid van bestuur, meer in- af gestemde regelgeving), was niet spraak en een adequate behandeling meer de vraag en het middel was van klachten zouden mogelijk wor- doel geworden. Zoals vaker gebeurt STEUNFUNCTIE den door het verkleinen van de af- bij onze wetgeving, ^g het uitein- • stand tussen (openbaar) bestuur en delijk om een regeling waarin de Voor de provincies werd een taak burger. rechten van overheden en instellin- bedacht die uitstekend paste in de gen worden vastgelegd. De eigen filosofie van de verzorgingsstaat: de positie en mogelijkheden bepalen steunfunctie, ingesteld voor de ama- echter het standpunt over hetgeen teuristische kunstbeoefening en HOE men ook over decentrali- een wet moet bevatten; niet de in- kunstzinnige vorming. Het begrip satie denkt, we moeten vast- houd van het werk. Alsof het biblio- steunfunctie stemt tot nadenken, stellen dat er in die tijd een theekwezen niet om een andere be- maar de achterliggende gedachte politiek-inhoudelijk concept aan het nadering vraagt dan het sociaal- was niet nieuw. beleid ten grondslag lag en dat is iets culturele werk, alsof gezondheids- Het onderwijs bij voorbeeld had wat we heden ten dage nauwelijks zorg en kunsten onder één hoedje te inmiddels een verzorgingsstructuur meer kunnen beweren. Bijna aUe vangen zijn. ontwikkeld waarin plaatselijke of beleidsterreinen van het toenmalige regionale schoolbegeleidingsdien- ministerie van CRM kwamen op de sten en een aantal landelijke instel- operatietafel terecht. Daar ontston- DECENTRALISATIE lingen de leerkrachten, vooral die in den de eerste problemen. het basisonderwijs, begeleidden en Het doel van een chirurgische in- Het concept heeft nooit een kans schoolden. Dat was geen luxe, want greep is, naar ik aanneem, de verbe- gehad, toch ging men aan het werk. de man of vrouw voor de klas werd tering van de constitutie van de In de sector kunsten werd naarstig in snel tempo geconfronteerd met patiënt en niet het snijden zelf. Het gezocht naar mogelijkheden tot de- veranderingen in didactische inzich- succes van de operatie is mede af- centralisatie, maar het eerste resul- ten en werkwijzen. De gemeenten hankelijk van het vermogen van de taat was minimaal. Men bleef steken leverden vanaf het begin hieraan een chirurg om zijn algemene kennis toe bij de amateuristische kunstbeoefe- belangrijke bijdrage. te passen op de bijzondere situatie ning en kunstzinnige vorming. In Waar het de kunstzinnige vorming van de individuele patiënt. Daar alle andere sectoren van de kimsten betrof, kon men bij een schoolbege- maakten de heelmeesters van wvc strandde men gelukkig vrijwel ge- leidingsdienst bijna nooit terecht, him eerste fout. Niet de specifieke heel en kwamen jaren later andere maar wel bij een muziekschool, crea- behandeling van allerlei aandachts- afspraken tot stand die het systeem tiviteitscentrum of plaatselijke gebieden stond centraal, maar de van gedeelde verantwoordelijkheden stichting voor kunstzinnige vorming, drang naar een grote, alles omvat- voor kunstbedrijven (koppelsubsidie zich vaak tot de omliggende tende regeling. Een wettelijke rege- dies) min of meer deden verdwijnen. gemeenten uitstrekten. De gemeen- ling voor allerlei terreinen die onder Dat men voor de amateuristische telijke overheden investeerden ook een zo breed mogelijk omschreven kunstbeoefening en de kunstzinnige in deze instellingen. definitie van welzijn konden vallen, vorming wel een decentralisatiebe- Omdat de kunstzinnige vorming was het doel. leid voerde, lag voor de hand. De en de amateuristische kunstbeoefe- Denkend aan optimale bevoegdhe- zorg voor de muziekscholen, creati- ning door het rijk zo nodig moesten den voor de lagere overheden kon die viteitscentra en amateuristische worden ondergebracht bij het so- stelling natuurlijk wel worden ver- kunstbeoefening vormde al lang een ciaal-culturele werk vanwege het dedigd; met allerlei afzonderlijke re- belangrijk onderdeel van het ge- verlangen naar allesomvattende regelingen zou de speelruimte van de meentelijke kunstbeleid en de ge- gelingen, viel de verantwoordelijk- lagere overheden beperkt blijven. meenten betaalden ook het overgrote heid voor de steunfunctie toe aan de Die verdediging echter berust op een deel van de kosten. provincie. ander principe dan het oorspronke- Ingewikkelder lag het bij de pro- 54 BOEKMANMAGAZINE (ON)TEVREDEN aantal van die voorzieningen omdat terrein van de professionele kunsten; het rijk wel de verantwoordelijkhe- twee zaken die soms aanmerkelijke Wie is er eigenlijk beter geworden den aan de lagere overheden geeft, verschuivingen in het beschikbare van deze operatie? Kijken we in maar geen geld; dat verdwijnt in de budget teweeg hebben gebracht. eerste instantie naar de betrokken bezuinigingsoperatie van minister Vastgesteld kan worden dat alle burgers die volgens de doelstellingen Brinkman. mogelijke varianten in het beleid van de decentralisatie meer invloed En men moet verdraaid goed luis- gestalte hebben gekregen. Van een zouden moeten krijgen op het beleid. teren om een verschil in toon te zeer centralistische aanpak, die met Die invloed bleef uit. ontdekken tussen het zachte gebrom name kleinere provincies als Dren- Het plan om het aantal provincies van de PVDA en het tevreden gesnor the en Zeeland hebben gekozen, tot te verviervoudigen, waardoor een op van de WD hierover in ons parle- een vorm van doordecentraliseren een kleine regio gericht beleid kon ment. naar regio’s of zelfs gemeenten. worden gevoerd, strandde om aller- Neen, slechts overwegingen van Van een aanpak die weinig van de lei redenen en de provincie bleef wat efficiency kunnen hier en daar wat samenhang met het uitvoerende zij was; de minst grijpbare en minst onrust brengen in de kringen van het werk in muziekscholen en creativi- bereikbare overheid. rijk. Het is overigens te hopen dat teitscentra overlaat, tot een vorm die Waar de gemeentelijke politiek dat wel gebeurt, want het zou er toe juist die samenhang centraal stelt. nog binnen handbereik van de bur- kimnen leiden dat efficiënt gebruik Van uitbreiding van de aandacht ger is en de informatie over het van resterende gelden een groter deel voor de amateuristische kunstbeoe- rijksbeleid door de grote aandacht van de, voor de cultuuroverdracht zo fening (die eer mag Noord-Brabant van de media nog in redelijke mate noodzakelijke, voorzieningen in zich toekennen), tot ernstige aantas- beschikbaar is, blijft de provincie stand kan houden. ting van de voorzie»ingen op dit een vrijwel anonieme macht. terrein. De wereld van de kunstzinnige Van verruiming van de beschikbare vorming heeft de nieuwe taakverde- VELE VARIANTEN geldmiddelen tot inkrimping. ling nooit met gejuich ontvangen. Het resultaat is in ieder geval een Binnen de muziekscholen en creati- Zijn de provincies dus als enige nu verzorgingsstructüur op provinciaal viteitscentra hecht men groot belang gelukkig met de nieuwe situatie? Het niveau die evenveel gezichten heeft aan de samenhang tussen het eigen ziet er over het algemeen genomen als er provincies zijn. uitvoerende werk en de ondersteu- niet naar uit! In een aantal provin- Als directeur van een grote lande- ning van het basisonderwijs en ande- cies heeft men jaren gedaan over een lijke instelling ben ik natuurlijk verre werkterreinen. Omdat de over- plan de campagne en is men pas zeer dacht als ik beweer dat dat lastig is. heidsverantwoordelijkheden hier- recent in een fase van besluitvor- Die verdenking is terecht, want een voor uiteen kwamen te liggen, werd ming geraakt. juist gevolg van de decentralisatie is op zijn minst op een aantal plaatsen Andere provincies hadden een wat een op de behoefte van de eigen regio dit samengaan ingrijpend verstoord. voortvarender beleid ofwel omdat afgestemd beleid, dat mag afwijken men een goede eigen traditie kende van een beleid in andere delen van Resteren de overheden die tevreden op het terrein van de cultuurpolitiek, het land. Centraal, op landelijk ni- kunnen zijn met de taakverdeling. ofwel omdat men snel wist wat men veau, moet men daar maar op inspe- Maar zelfs dat valt te betwijfelen. wilde. len. Een aantal gemeenten krijgen nu in Het is niet eenvoudig om een goed 1987 een rekening gepresenteerd die overzicht te krijgen van alle residta- Vraag blijft of de hele operatie een zij zeker niet hadden verwacht. Wat ten van het provinciale beleid. Dat waarde heeft toegevoegd aan de te denken van Eindhoven bij voor- werd in de loop der tijd beïnvloed beeld, dat al eerder op eigen kracht door bezuinigingsopdrachten en vervolg zie pagina 74 stevig investeerde in de ondersteu- door de grote ‘uitruiloperatie’ op het ning van de kunstzinnige vorming in het onderwijs en het sociaal- culturele werk in stad en regio? Een paar jaar geleden dacht Eindhoven een solide partner te vinden in de provincie Noord-Brabant, die de zorg voor de steunfunctie kreeg. Nu in 1987 het rijk zijn bijdrage aan de provincies fors vermindert, wil het provinciale bestuur van Noord-Brabant stevig snijden m de steunfunctie kunstzinnige vorming (in het eerste plan verdween de steunfunctie helemaal, nu blijft er misschien nog zo’n 30% overeind). Daar gaan dus de inspanningen van de gemeente Eindhoven! En zoals Eindhoven vergaat het meer gemeenten. De rijksoverheid is ogenschijnlijk tevreden. De Tweede Kkmer heeft de zaken afgehandeld en de laatste overgebleven restanten van het plan voor een brede wetgeving ondergebracht in een samengeraapte welzijnswet. Een sterfhuis voor de bemoeienis van het rijk met een aantal Amateuristische kunstbeoefening; meer dan 4500 harmonie- en fanfare- voorzieningen op decentraal niveau, orkesten maar ook een sterfhuis voor een foto: Bureau voorlichting provincie Noord-Holland BOEKMANMAGAZINE 55 PROVINCIAAL PRESTIGE MOET WIJKEN VOOR BESCHERMD STADSGEZICHT Kees Sipkes journalist

Zoals het er nu uitziet zal het provinciale bestuur Aerdenhout, die hvm brood in de hoofdstad verdie- van Noord-Holland niet de geschiedenis ingaan nen. als een bouwheer van betekenis. Jammer, want de Voortvloeiend uit de bescherming van het bos democratie zou gediend zijn met monumenten die volgt de plicht uiterst voorzichtig om te gaan met latere generaties zouden kunnen tonen, dat in het wat er aan waardevols aan de rand van de eind van de twintigste eeuw een vitale, inventieve Haarlemmerhout is overgebleven. Daartoe be- volksvertegenwoordiging aan het werk was. hoort aan de noordelijke rand de Paviljoenslaan met de viUa Welgelegen en daarnaast de aaneen- gesloten rij negentiende eeuwse herenhuizen. Niet alle even mooi en ongeschonden, maar als ensem- GEDEPUTEERDE staten wUlen hun amb- ble een gaaf geheel, volmaakt in schaal met het tenaren verzamelen in een carré aan de hoofdgebouw van het provinciale bestuur. Achter rand van de Haarlemmerhout. De mede- de Paviljoenslaan ligt in de provincietuin nog een werkers zitten thans verspreid in voormalige he- stukje bos, dat hier en daar vanuit de Hout renhuizen binnen een straal van zo’n 500 meter om zichtbaar blijft. het hoofdgebouw van de Haarlemse Dreef. Zij Om al die redenen stelt de Rijksdienst Monu- moeten onderdak krijgen in een nieuw complex, mentenzorg voor om de Paviljoenslaan te bestem- dat aansluit op het representatieve hoofdgebouw, men tot ‘beschermd stadsgezicht’. Dat voorstel ligt de voormalige villa Welgelegen. nu al zo’n driekwart jaar ter goedkeuring bij het Een prachtig gebouw, dat Welgelegen. De Am- provinciale bestuur. Dat is ongewoon lang. Maar sterdamse bankier Henri Hope liet het bouwen in het raakt in dit geval de eigen provinciale bouw- 1786. Het is onduidelijk wie de architect is, maar plannen en dan blijkt een formeel besluit toch een het vertoont onmiskenbaar Italiaanse invloeden. andere inhoud te krijgen. Lodewijk Napoleon heeft er gewoond; later medi- Het provinciale bestuur wil namelijk de bebou- teerde prinses Wilhelmina er over Goejanverwel- wing langs de Paviljoenslaern - en nog een paar lesluis. Frederik van Eeden sr. was er directeur huizen om de hoek - geheel slopen en er daamaa van een Koloniaal Museum. In 1930 trok het een kantoormassa neerzetten. Twee Haarlemse provinciale bestuur in dit paleisje. architectenbureaus zijn uitgenodigd om him ideeën daarvoor op papier te zetten. ’Twee weliswaar gedegen bureaus, maar zeker geen voortrek- OMGEVING kers in de bouwkunst. Het staat er glorieus aan het eind van een as, die zorgvuldig in de Haarlemmerhout is uitgekapt. PROTEST Aan het andere eindpimt staat de door Bronner gebeeldhouwde Hildebrand aan het hoofd van een Nadat de plannen vorig jaar werden gepubhceerd, gezelschap uit de CAMERA OBSCURA. Historische groeide het protest. De kern was: de rand van de merkpimten dus, maar ook landschappelijk een Haarlemmerhout verdraagt zo’n bouwmassa niet; imieke situatie. In de Haarlemmerhout vindt men de huidige bebouwing is in evenwicht zowel met veel terug van ingrepen van eminente tuinarchi- het bos als met het paviljoen Welgelegen en het tecten, zoals de Zochers en Springer. centrum van Haarlem zou onverantwoord geïso- Dit stadsbos, op de grens van het Haarlemse leerd raken van zijn stadsbos. centrum en de bebouwde kom van Heemstede, Er is thans een gemengde commissie aan het staat op de Rijksmonumentenlijst en is dus be- werk, die is samengesteld uit vertegenwoordigers schermd. Dat was hard nodig, want nog na de van Noord-Holland en de gemeente Haarlem. oorlog heeft de gemeente Haarlem de Hout ruw in Deze zal naar een andere bouwplaats in de directe tweeën gedeeld door de aanleg van een vierbaans omgeving uitkijken. De gemeente heeft zich wat autoweg, opgedrongen door Amsterdammers, die aarzelend aan de zijde van de protesterenden ’s zomers naar Zandvoort willen en forensen uit geschaard, want een provinciaal bestuur is nu 56 BOEKMANMAGAZINE eenmaal een macht waar je als gemeente voortdurend zaken mee moet doen. Bouwheer provincie heeft twee uitgangspimten bij de bouwplannen gehanteerd. Een huishoude- lijk: onze ambtenaren moeten onderdak krijgen binnen overdekt voetbereik van de leden van gedeputeerde staten en de griffier. En een technisch: de ambtenaren moeten er droog en veilig kunnen verblijven. Een toch niet onbelangrijk gegeven, namelijk het aantal ambtenaren dat moet worden gehuisvest is niet bekend; de reorganisatie van het ambtenarenkorps moet nog beginnen De provinciale waterstaat trad op als adviseur.

Provinciehuis Noord-Holland, huidige situatie SOCIALE BOUWKUNST foto: Stichting Zero Bij de aankoop van beeldende kunst zal de provincie er niet over piekeren een technische dienst te geweest, dat zijn stad een aanzien kreeg, dat ook raadplegen. Het zijn dan experts op het gebied van latere generaties tot de verbeelding zal spreken. de beeldende kunst die adviseren en zo’n advies In zijn wethouderstijd heeft Schaefer zeker niet de wordt, binnen de beschikbare financiële middelen, makkelijkste weg gekozen bij de laatste Bijlmer- doorgaans onvoorwaardelijk gevolgd. Zo gaat het uitbreidingen. ook met andere kimst-subsidies. De politiek be- De Haagse wethouder Duivestein poogt zijn Spui- paalt randvoorwaarden, zoals de omvang en de kwartier met eigentijdse allure te voltooien en bestemming van het beschikbare budget, maar benut internationale reputaties om in vormtaal de laat de advisering over aan deskundigen. voortrekkersrol van een overheid uit te drukken. De provincie Noord-Holland schakelt de staten- Het zijn voorbeelden die blijk geven van het commissies voor Culturele Zaken en Monumen- inzicht om in de gebouwde omgeving van identi- tenzorg wél in voor kwesties in de sfeer van teit te getuigen. Wat heeft een provinciaal bestuur beeldende kunst en monumentenbescherming, anno 1987 te vertellen ? maar in zo’n uiterst belangrijke zaak als de eigen bouwplannen komt de cultuur-sector er niet aan De provincie Noord-Holland heeft tot dusver niets te pas. En dat, terwijl de architectuur toch sociale verteld. De vroegere bouwsels die het bestuur in kunst is bij uitstek; passanten en gebruikers 1930 en 1960 aan het oude Welgelegen heeft hebben er dagelijks mee te maken. Geen kunst- geplakt, zijn fantasieloos en waren op de tekenta- vorm geeft zoveel dagelijkse beleving als de archi- fel al verouderd. Stel dat toen een architect als tectuur. Rietveld de opdracht had gekregen, daar op die Juist de bouwkunst geeft een beeld van de unieke plaats aém de rand van stad en bos, dan zou politieke cultuur van een tijdperk. daar aan de Haarlemse Dreef een monument Het paleis op de Dam straalt de glorie uit van het hebben gestaan, dat zou getuigen van een levende Amsterdam in de zeventiende eeuw. De legendari- democratie en een vitaal provinciaal bestuur. sche wethouder Wibaut gaf de architect Berlage Helaas ziet het er niet naar uit, dat deze nieuwe zijn kansen en schiep daarmee een artistiek en uitbreidingen dat stempel zullen dragen. Óf het politiek monument. provinciale bestuur verstaat geen vormtaal óf - Uit de naoorlogse jaren is de niet af latende nog erger - het heeft niets interessants over inspiratie bekend van het Rotterdamse raadslid zichzelf te vertellen. Bakema. Hij is er een belangrijke oorzaak van

BOEKWINKEL PEGASUS iDe Nederlandse Museumvereniging Iper 1 maart nieuw adres: I postbus 874 I 1000 AW Amsterdam tel. 020-220308 LEIDSESTRAAT 25 AMSTERDAM TELEFOON 020 - 23 II 38 BOEKMANMAGAZINE 57 DE LAATSTE CENT drs. R.J. de Wit Commissaris der Koningin in de provincie Noord-Holland

IN deze publikatie heeft onze Noordhollandse besturen het bibliotheekwerk als zodanig toch in gedeputeerde Rinus Haks zijn visie gegeven stand is gebleven. over het provinciale kunsten cultuurbeleid. Persoonlijk ben ik van mening, dat juist ook bij Ik heb daar niets aan toe te voegen, want Rinus het bibliotheekwerk de vraag aan de orde is, welk Haks is door zijn grote inzet en betrokkenheid veel deel van het werk men met beroepskrachten moet beter gekwalificeerd om over het provinciale be- doen en welk deel met vrijwilligers. In tal van leid op dit terrein te schrijven dan ik. kleine kernen wordt veel van het werk door Toch maak ik van de geboden gelegenheid vrijwilligers gedaan, wel wordt dat ondersteimd gebruik voor een wat meer persoonlijke ontboeze- door de professionele organisatie van de Provin- ming. Bij de officiële opening van het nieuwe ciale Bibliotheek Centrale. Voor de bibliotheken gebouw van de Provinciale Bibliotheek Centrale in de stedelijke gemeenten zal een nadere bezin- in Alkmaar op 11 oktober 1979 heb ik met grote ning van wat professioneel moet gebeuren en wat instemming van alle aanwezigen gezegd dat de door vrijwilligers kan plaatsvinden, wellicht no- overheid nog zijn laatste cent zou moeten besteden dig zijn. Maar bij al die discussies moet voorop aan het bibliotheekwerk. Ik sta nog steeds achter staan, dat het aanbod van boeken en tijdschriften die - eerlijk toegegeven - wat emotionele uitroep. optimaal moet zijn en de informatie daarover voor iedereen toegankelijk. Dan is sprake van cultuur- Als ik in onze provincie zie welk eën enorme spreiding in de meest letterlijke zin van het woord, invloed het werk van de Provinciale Bibliotheek waaraan - ik herhaal het - de overheid nog zijn Centrale heeft op de ondersteuning en stimulering allerlaatste cent zou moeten besteden. van plaatselijke initiatieven tot in de kleinste Met andere woorden: het bibliotheekwerk heeft kernen toe, dan is hier sprake van een geweldig voor mij in het totale veld van sociaal-culturele stuk cultuurspreiding. Ook de bibliotheken in de activiteiten de absolute prioriteit. stedelijke gemeenten, die los van de Provinciale Bibliotheek Centrale functioneren, hebben deze zelfde betekenis. Zo weet ik dat de bibliotheek in Heemstede een ledental heeft dat overeenkomt met 50% van de plaatselijke bevolking. Het is zeer te betreuren dat de bezuinigingen in de sociaal-culturele sfeer de bibliotheken niet onverlet hebben gelaten. Maar mijn indruk is, dat dankzij de grote inzet van met name de gemeente- STUIVERTJE WISSELEN; HERBELEVING VAN DE VEREVENING % Willem Sutherland secretaris rijkscommissie voor advies bouw schouwburgen en concertzalen, voorzitter van de landelijke werkgroep orkestenbestel

In het begin van de jaren tachtig Het lijkt al weer heel lang geleden; den van de gemeentelijke overheden. begon het subsidiebouwsel van de de tijd gaat snel. Wie kan het volgen- Een podiumkunstprodukt verkopen podiumkunsten barsten te vertonen. de citaat nog dateren? - een aardige, doch niet zeer juiste Het werd tijd om na te denken over term - betekent dat een concert, een nieuwe subsidiëringssystemen. In ‘De produktiekant van de gesubsi- theater- of een operaproduktie, die het afgelopen halve decennium ver- dieerde podiumkunsten wordt veelal met “gemengd overheidsgeld” tot anderde de subsidiëring ingrijpend. financieel verzorgd door de rijks- stand komt, tegen bedragen die niet Een overzicht in vogelvlucht van die overheid, de provinciale en gemeen- zijn geënt op de reële kosten, wordt veranderingen, wat er goed ging, wat telijke overheden; de afname- of dis- afgenomen of gedistribueerd met ge- er mis ging. tributiekant is overwegend in han- meentelijk overheidsgeld. 58 BOEKMANMAGAZINE Deze gang van zaken kan in stand stuurslagen: rijk - produktie ; pro- ken voor de instandhouding van een worden gehouden dank zij een reeks vincies - spreiding ; gemeenten - aantal jeugdtheatervoorzieningen. van gecompliceerde afspraken, die accommodaties. De commissie verwijst hierbij naar uitgaan van de gedachte dat alle Beide commissies gingen er van uit de aanbevelingen inzake het jeugd- overheden gezamenlijk verantwoor- dat tussen rijk en de ‘grote drie’ theater.’ delijk zijn voor aanbod en afname Amsterdam, Rotterdam en Den Haag Hetzelfde gold, mutatis mutandis, van de podiumkunsten. Aangezien afzonderlijke bestuursovereenkom- voor de instandhouding van het or- een groot deel van de podiumkunsten zou<^en worden gesloten waarin kestenaanbod. sten zich verplaatst over een groot de gezamenlijke verantwoordelijk- deel van het land, is deze kunstvorm heid opnieuw zou worden geformu- van juist dit soort afspraken zeer leerd. Voor de rest van het land zou DE PRAKTUK afhankelijk. de nieuwe taakverdeling gelden. De werkgroep heeft geconstateerd Bij deze nieuwe taakverdeling be- De theorie is geformuleerd, de Twee- dat in dit systeem van afspraken een hoorde uiteraard een herverdeling de Kamer gaat achter de voorstellen desintegratieproces is begonnen, van de financiën. De Commissie lan- staan, alleen moeten ze nog in prak- waarvan het einde nog niet in zicht delijk toneelbestel schreef daarover tijk worden gebracht. En hoe doen is. Aanleiding tot dit proces is de het volgende; wij zoiets met elkaar? beperking van de financiële moge- ‘Ten aanzieri van de financierings- Eerst dient het over te hevelen lijkheden. Deze heeft bezuinigingen wijze, door middel waarvan de 100% bedrag te worden berekend. Dat op het gebied van de kunsten tot landelijke verantwoordelijkheid blijkt, alles bij elkaar opgeteld, neer gevolg, waaraan iedere systematiek moet worden bereikt, meent de com- te komen op 56 miljoen gulden. ontbreekt: rijk, provincies en gemeenten stellen, met een minimum aan onderling overleg, hun eigen ombuigingen, heroverwegingen en posterioriteiten vast.’

DESINTEGRATIE Het antwoord luidt: 11 maart 1982; het citaat komt voor op pagina 2 van het ‘Advies van de Werkgroep Noor- delijke en Oostelijke Opera voorziening’, de commissie die zich bezig- hield met de toekomst van Opera Forum. De geconstateerde desintegratie ging snel: ‘oplossingen die de werkgroep in het advies van 1 september 1981 nog mogelijk achtte, bleken op 1 januari 1982 al niet meer haalbaar’, klaagde dezelfde commissie in datzelfde rapport. Het was duidelijk dat er iets moest gebeuren met het subsidiëringssys- teem van de podiumkunsten, om te voorkomen dat orkesten en toneelge- Oppervlaktewater, geen criterium voor provinciaal kunstbeleid zelschappen niet op willekeurige foto: Lex de Meester wijze verdwenen. Het rijk - het ministerie van CRM, missie dat een operatie, gebaseerd op En hoe moet dat bedrag nu over de later wvc - bleek in deze periode en een algemene korting op gemeënte- lagere overheden worden verdeeld? ook daarna de meest stabiele subsi- c.q. provinciefonds ter hoogte van de Daarover worden gesprekken ge- diepartner. Vervolgens kwamen, in thans door de lagere overheden aan voerd tussen de ministeries van wvc. volgorde van stabiliteit, de provin- bovenstaande gezelschappen ten las- Binnenlandse Zaken en Financiën. cies en de gemeentebesturen. Bij die te gelegde bedragen, de enig juiste Deze besprekingen lopen zó stroef, laatste categorie kon de volgende weg is. Dit op grond van de overwe- dat de door de twee werkgroepen vuistregel worden toegepast: hoe gingen dat voorgestelde en door de Tweede Ka- verder van de standplaats van het - hierdoor alsnog bereikt wordt dat mer goedgekeurde subsidiewijziging gezelschap verwijderd, hoe eerder de de onevenredige verdeling over het - gekenschetst als een zeer belangrij- instandhoudingssubsidie verdween totaal der lagere overheden van de ke pijler onder de voorstellen - als- van de gemeentelijke begroting. lasten voor de instandhouding van nog dreigt te ihislukken. Het Kabinet dit toneelaanbod, wordt gecorri^ hakt ten slotte de knoop door en geerd; geeft opdracht de 56 miljoen gulden REMEDIES - een operatie op basis van directe uit Provincie- en Gemeentefonds te subsidieruil per gemeente of per pro- nemen, waarbij de fondsbeheerders Het was geen wonder dat de Lande- vincie in dit licht als zeer on- de wijze waarop zelf dienen te bepa- lijke werkgroep orkestenbestel, aan rechtvaardig moet worden afgewe- len. het werk in het voorjaar van 1983, en zen omdat dan sprake zou zijn van Dat laten dezen zich geen twee de Commissie landelijk toneelbestel, een soort straf voor die lagere over- keer zeggen. Wat dan volgt is een die een jaar later actief was, tot - heden die hun verantwoordelijkheid tragikomedie in vele bedrijven met, dezelfde conclusie kwamen: schaf de voor de instandhouding van het to- voor wie er oog voor heeft, spectacu- koppelsubsidies af en verdeel de ta- neelaanbod wel hebben genomen; laire gekkigheden. Het hele najaar ken op het gebied van de podium- - een operatie op basis van directe 1984 vliegen de voorstellen, tegen- kimsten als volgt tussen de drie be- subsidieruil desastreus zal uitpak- voorstellen en moties door de lucht; BOEKMANMAGAZINE 59 het geruzie is regelmatig voorpagi- de regeling, als voorgesteld door de vang van de fondsen (5 miljoen uit nanieuws. De fondsbeheerders - de beide staatssecretarissen - in wezen Provinciefonds, 51 miljoen uit Ge- staatssecretarissen van Binnenland- een onvervalste subsidieruU - ken- meentefonds). De staatssecretarissen se Zaken en van Financiën - geven in schetsen als ‘een met opzet vervaar- weten echter van geen wijken; het augustus 1984 het startschot met een digde parodie op datgene wat een rumoer houdt aan. Het jaarverslag voorstel dat haaks staat op de for- regeling behoort te zijn’. van de Landelijke werkgroep orkes- muleringen, hierboven geciteerd, uit De Tweede Kamer kiest op 19 tenbestel vat het slot van de gebeur- het rapport van de Commissie lande- september de zijde vsm de commis- tenissen gedesillusioneerd samen; lijk toneelbestel. sies orkesten- en toneelbestel en stelt ‘Op 18 december 1984 besloot de Kamer een nieuw voorstel van Bin- nenlandse Zaken te volgen, en wel De 'uitname' uit het Provinciefonds per met dezelfde eenstemmigheid waar- provincie en de bedragen die de provincies mede zij zich enkele maanden tevo- na de uitname ter beschikking hebben, ren tegen een soortgelijk onderwerp zonder dat zij nog aan de orkesten of had verzet toneelgezelschappen hoeven bij te dragen, De krantekoppen uit deze dagen per 1 januari 1 985. zijn welsprekend: ‘Financiering podiumkunsten nog steeds bron van ruzie’, ‘Kamer kwaad over regeling Provincie Uitname Ter beschikking na de uitname podiumgeld’, ‘nieuwe verdeelsleutel in miljoenen in miljoenen ramp voor de cultuur’. Groningen 0,9 1,0 Friesland 1,3 2,3 Drenthe 1,0 0,4 OPPERVLAKTE Overijssel 1,4 1,6 Gelderland 1,9 0,9 Als de storm gaat liggen blijkt het Utrecht 0,5 0,3 Provinciefonds gekort te zijn met 13 Noord-Holland 1,0 2,0 miljoen gulden. De provincies kim- Zuid-Holland 1,2 -1,2 nen tevreden zijn; zij houden - op Zeeland 1,0 —1,0 twee na - geld over voor een eigen Noord-Brabant 1,9 2,9 beleid. Zij beloven plechtig dat geld Limburg 0,8 1,4 niet weg te regeren. Zuid-Holland en Totaal 13,0 Zeeland kijken bedremmeld de mil- bron: Brief Interprovinciaal Overleg Cultuur joen na die plots uit hun portemon- aan de colleges van Gedeputeerde Staten, nee is verdwenen. Dat krijg je als je 1-11-1984. de podiumkimsten gaat verrekenen via oppervlakten land en binnenwa- De voorzitters van de beide bevoor de 56 miljoen gulden over te ter. Met de ‘lengte van de vaarwegen trokken commissies richten zich ver- hevelen door een algemene korting (oud)’ als verrekeningssleutel zou er volgens, op 17 september 1984, tot de toe te passen op Provincie- en Ge- weer wat anders uitgekomen zijn. vaste kamercommissies waarbij zij meentefonds naar rato van de om- Met de uitname uit het Gemeente-

VRIJ NEDERLAND OP PROEF vier weken voor een tientje! Een proefabonnement: 4 weken VN (de krant, het kleurkatern en de boekenbijlage) voor f 10,— (i.p.v. f 17,60) I 1 I Bon Ik neem een proefabonnement op Vrij Nederland | I voor een Ik ontvang VN vier weken lang voor de prijs van een tientje ■ * proefabonnement Ik betaal na ontvangst van de acceptgirokaart •

* Naam *

* Adres ,

Postcode Plaats

Stuur de bon in open, ongefrankeerde envelop naar: Vrij Nederland, antwoordnummer 3043, 1000 PA Amsterdam PS0OK(/NOO

60 BOEKMANMAGAZINE fonds (43 miljoen gulden) loopt het Eindhoven kreeg een korting opge- In de toekomst zal iedereen zich er minder harmonisch. Ook daar was legd van 4,1 miljoen gulden, Leeu- wel voor hoeden ooit nog een vinger gepleit voor een correctie op datgene warden kreeg 410.000 gulden minder uit te steken naar Provincie- en Ge- wat in de financiering van de po- en hield dus over. De pogingen van meentefonds. diumkunsten gaandeweg was scheef- een twaalftal wethouders het tij nog De podiumkunsten zijn veiliger gegroeid: tot dan betaalde een bete keren lopen helaas op niets uit. In voor ongecoördineerde bezuinigin- perkt aantal grote en middelgrote de vakpers (BINNENLANDS BESTUUR) gen dan in het verleden, voor zover gemeenten onevenredig veel geld aan druppelen de ruzies nog wat na. er anno 1987 tenminste nog veilig- voorzieningen waarvan inwoners heid bestaat. van alle gemeenten profiteerden. De koppelsubsidies, levensgevaarlijk In de praktijk wordt niet gecorri- OMZIEN, VOORUITZIEN in bezuinigingstijd, zijn in ieder ge- geerd; het tegenovergestelde geval verdwenen: de dominostenen beurt. Dank zij het wijze beleid van Hoe denken we er nu over, de ge- kunnen elkaar niet meer omstoten. de fondsbeheerders worden vooral beurtenissen van toen overziend? De Toch denk ik dat in de toekomst wel de middelgrote gemeenten getroffen, tijd gaat snel; de emoties zijn weg- weer zoiets als een koppelsubsidie met alle eigenaardige consequenties geëbd. Ieders aandacht is opgeslokt zal ontstaan, zij het minder strak, van een regeling die zich niet met de door nieuwe avonturen; volgende met percentages en al, opgezet. De- inhoud bezighoudt van datgene wat bezuinigingsrondes zijn al weer af- zelfde toekomst zal ook leren of het geregeld wordt. gelegd. nieuwe subsidiëringssysteem beter is Eén voorbeeld; Eindhoven en Wat overgebleven is, is een zekere dan het oude, en hoe vooral de pro- Leeuwarden droegen in het verleden kribbigheid tussen de drie bestuurs- vincies er in zullen slagen hun eigen ongeveer evenveel bij aan de finan- lagen. Iets van: zoiets nooit meer! Ik beleid te profileren. ciering van orkesten en gezelschap- denk dat dat ook precies de bedoe- pen (elk circa 1,3 miljoen gulden). ling was van Binnenlandse Zaken. NOORD-HOLLAND; DE BESTUURLIJKE AUTONOMIE IS TOEGENOMEN

De heer M.J. Haks (CPN) is verantwoordelijk voor Zowel in theorie als in praktijk wordt van deze de portefeuille ‘Cultuur, Onderwijs, Jeugd, Sport taakverdeling uitgegaan. Noord-HoUand houdt en Personeelszaken’. Hij werd geboren in 1927 en bij voorbeeld twee jeugdtheatergezelschappen in is sinds 1974 lid van de provinciale staten. Hij stand: Centrum (gericht op het voortgezet onder- maakte onder meer deel uit van de commissie wijs) en Wederzijds (gericht op het basisonder- Reehorst (reorganisatie dansbestel) en de commis- wijs), en één gezelschap voor de regio (Hollandia). sie De Boer (reorganisatie toneelbestel). In 1982 Er worden ook produktiesubsidies gegeven. werd hij lid van gedeputeerde staten. De kunstuitleen behoort eveneens voor een deel tot de huidige instandhoudingstaak van deze provincie. Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in Coördinatie vindt plaats door het hanteren van uw provincie in? functionele verbanden; Theater Netwerk Neder- Het cultuurbeleid neemt in deze provincie een land, de Kempodiumstructuur (voor eigentijdse zelfstandige plaats in. De culturele sector is bij de muziek), de kunstuitleen, de subsidiëring van het ombuigingsoperaties van de laatste jaren relatief ‘Proefprojekt Noord-HoUand’ en dergelijke. ontzien. Het beleid is verbreed; er zijn meer taken De verschillende taken van de provincie kunnen bijgekomen. De vrijkomende gelden van de ‘vere- eigenlijk niet los van elkaar worden beschouwd. veningsoperatie’ zijn in Noord-HoUand geheel Coördinatie, spreiding en instandhouding op re- besteed aan de podiumkunsten. gionale schaal worden vaak gerealiseerd via de- Er is een reeks nota’s gepubliceerd, waarin de zelfde beleidsinstrumenten (zie voorgaande voor- beleidsmatige lijnen voor de verschillende deel- beelden). Noord-HoUand is in alle colleges van het sectoren zijn uitgezet. openbaar bestuur opgekomen voor de taakverdeling. De huidige taakverdeling wordt in deze Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor provincie als een redelijk goede aanzet be- zover het de podiumkunsten betreft - uit van de schouwd. De samenhang tussen produktie, distri- volgende taakverdeling: produktie en instandhou- butie en afname moet door middel van coördinatie ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en en overleg met andere overheden gestalte krijgen. spreiding voor de provincie; en de zorg voor afname en accommodaties voor de gemeenten. Is Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- provinciale autonomie? punt? De bestuimlijke autonomie van de provincie is in BOEKMANMAGAZINE 61 bepaalde opzichten toegenomen; het gaat erom documentatie en groepstentoonstellingen; er zijn hoe een provincie dit invult. Aan mogelijkheden hangen staangeldvergoedingen en stipendia. In tot autonomie moet namelijk wel inhoud gegeven de toekomst zal het budget van de Rijksbijdrage- worden. Voor deze provincie betekent dit aUes regeUng voor provinciale beeldende kunst waar- overigens meer een ‘voortbouwen acui’ dan een schijnlijk toenemen. Er is een basisprogramma ‘beginnen’. Het systeem van koppelsubsidies (dat gereed; de middelen zuUen niet zonder meer nu is weggevallen) is door Noord-HoUand voor- gecentraliseerd worden. In de huidige praktijk heen zeker als knellend ervaren. wordt al een gericht stimuleringsbeleid naar de gemeenteUjke overheden gevoerd; met meer mid- Wat zijn de consequenties van de herstructurering delen kan dit beleid worden versterkt. Het is van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de belangrijk dat de provincie bij de lagere overheid eigentijdse muziek in uw provincie? door aanvuUende subsidiëring extra middelen Beleidsmatig heeft de vereveningsoperatie in voor de beeldende kimsten tracht te winnen. Noord-HoUand geresulteerd in een verbreding van Overigens geldt met betrekking tot de Rijksbijdra- het beleid voor de podiumkunsten. Daar de funda- menten al gelegd waren, is hier meer sprake van een budgettaire dan een kwalitatieve uitbouw. Toch is de provincie ‘scheef’ uit de operatie gekomen. Er is bij de verdeling van de gelden geen rekening gehouden met het aantal kunstinstellingen en kunstenaars, maar alleen met het aantal inwoners en de grootte van de provincies. Noord- HoUand is er voor zo’n negen ton bij ingeschoten. De middelen uit de vereveningsoperatie zijn aUe binnen de podiumkunsten besteed: jeugdtheater, eigentijdse muziek (kempodia), kamermuziek, koorbegeleiding, regionaal theater, dans, poppenspel, algemeen krediet voor de kunsten en dergelijke. Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de herstructurering van het museumbestel per 1 januari 1987? Het museumbeleid is naar aanleiding van de rijksnota over het museumbestel opnieuw op de rails gezet. Een aantal musea zuUen voor verant- woordeUjkheid van de gemeenten komen. De provincie zal hulp aan deze musea verschaffen met behulp van conservatoren en consulenten. Er is een afkoopregeling voor gemeenten die een museum moeten ovememen om de overgang beter mogelijk te maken. Financieel is de provincie er iets slechter van geworden (78.000 gulden). Toch is het provinciale museximbudget structureel verhoogd. Er is maar één knelpunt waarover verschil van mening met het rijk is: het museum Aviodome. De provincie vindt dat het rijk hiervoor verant- M.J. Haks (CPN) woordelijk behoort te zijn. Noord-HoUand heeft toch een eenmalige steun van 100.000 gulden geregeUng, net als bij de vereveningsoperatie toegezegd om het museum niet de dupe te laten podiumkunsten, dat er door het rijk bij de verde- worden van het onfatsoenlijke beleid van het rijk. ling van de gelden over de provincies geen rekening is gehouden met het grote aantal Noordhol- In het toekomstige monumentenbeleid is aan de landse kunstenaars. Noord-HoUand beschouwt de provincies slechts een aanvullende rol toegekend. gehanteerde verdeelsleutel dan ook als onjuist. Centraal staat het delegeren van bevoegdheden naar de gemeenten. Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- Is de monumentenzorg in Nederland hierbij ge- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale baat? bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- Een zekere provinciale verantwoordeUjkheid voor houding van de regionale omroep? de monumentenzorg is nodig. De provincie heeft De provincie moet zeker een rol spelen bij de een subsidiebeleid, een monumentenverordening ontwikkeUng en instandhouding van de regionale en een monumentenUjst. De samenspraak tusen omroep. Het is echter in principe niet de taak van provincies en gemeenten moet bUjven. De inventa- de provincie om opcenten te heffen om de omroep risatie van de jongere bouwkimst (voorbeeld: de te financieren. De volstrekte journalistieke vrij- vestingwerken) wordt in Noord-HoUand ook tot heid die de omro^ moet hebben, kan dan worden het monumentenbeleid gerekend. Het rijk moet bedreigd. De staten zou zich moeten uitspreken hiervoor echter wel de financiële middelen ter tegen enigerlei bemoeiing van him kant met de beschikking steUen. redactie van de regionale omroep. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- cie? de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden De culturele raad functioneert goed. Een iets gegeven? gerichter werken op de kwaliteitsadvisering is wel Er wordt subsidie verleend aan de kunstuitleen, nodig. Momenteel vindt er een herstructurering aankopen, opdrachten, regionale expositiecentra, plaats; deze moet budgettair neutraal verlopen. 62 BOEKMANMAGAZINE De culturele raad gaat zich enerzijds bezighouden met de zakelijke belangenbehartiging (open platform-structuur en ongevraagde advisering) en anderzijds met de artistiek-kwalitatieve advisering. Dit laatste heeft de prioriteit binnen het totale takenpakket. Over de uitgangspunten van het landelijke kunsten cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunsten cultuurbeleid in uw provincie? Er zijn nauwelijks verschillen van partij-politieke aard. Er is een brede consensus over het kimsten cultuurbeleid. Overigens is dit zeker geen kwestie van desinteresse van de zijde van de staten. Welke overige aspecten van het kunsten cultuurbeleid zijn de laatste jaren in deze provincie onderwerp van intensief debat geweest? Vele beleidsterreinen zijn intensief ter discussie geweest: onder meer de contourennota, de mu- foto: Jan Huizing zieknota, de theatemota en het Cultureel Jongeren Paspoort. fundering. Willekeurige voorbeelden: het pro- Kiest de provincie bewust voor de accentuering gramma voor de gelden van de Rijksbijdrage en van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- het Proefprojekt Noord-Holland, waarbij aUe po- vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de diumkimsten in kaart gebracht worden. rol van het Interprovinciaal Overleg? Knelpunten: gemeentelijke bezuinigingen (vaak De eigen identiteit van de provincies is er. Dat als gevolg van rijksbezuinigingen). kunnen we niet ontkennen. Het is goed dat er in dit land verschillende accenten liggen, maar be- Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke leidsmatig is meer samenhang nodig. Er moet sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u opgekomen worden voor het gemeenschappelijke die besteden? belang van de provincies. Initiatieven die ergens Een verhoging van het Algemeen Krediet Kunsten, worden ontplooid, moeten meerdere provincies uitbreiding van het museumbeleid, het jeugdthea- kunnen omvatten. De kracht van het Interprovin- ter, de dans, het poppenspel en de filmcircuits. ciaal Overleg moet versterkt worden; de nieuwe structuur zal hiertoe kunnen bijdragen. Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied Er is geen angst dat in de nieuwe structuur van het van de kunsten? Interprovinciaal Overleg het kunsten cultuurbe- Muziek: de ontwikkeling van de eigentijdse mu- leid zal ondersneeuwen. Ten eerste zijn de verant- ziek woordelijken voor het provinciale cultuurbeleid er Beeldende kunst: (kleine) plastieken, beeldhouw- zelf bij om dit in de gaten te houden, en ten tweede werken met bevrijding als thema, Truus Menger werd ook in de oude structuur niet zo bijster veel Letteren: Multatuli, de gedachten van Ananta aan kunsten cultuurbeleid gedaan. Het is echter Toer (Indonesië). nodig dat de provincies hun standpunten tegenover het rijk duidelijk en zo eendrachtig mogelijk Komt u terug op deze post na de verkiezingen? formuleren. Ware gedeputeerde Haks twintig jaar jonger geweest, dan zou hij, als hij mocht kiezen, de Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- portefeuille die hij nu heeft nooit prijsgeven. ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provincie? FC/CW Sterke punten: het consistente karakter van het provinciale kunsten cultuurbeleid en de hechte

HET VERBORGEN MUSEUM wordt elk kwartaal een schat aan informatie R belicht in RUIMTE - het enige tijdschrift dat werk van speciaai voor de startende vrouwelijke beeldend kunstenaars CENTRAAL stelt. kunstenaar U In RUIMTE 1/87: kursusboek zakelijke kennis beeldende RIA RETTICH / GISELA BREITLING / kunsten PATSTEIR/GERTI BIERENBROODSPOT bestelwijze: ƒ75,- -b ƒ10,- storten op \ Tevens in RUIMTE: bankrek. 45.95.15.020 tnv Centrum voor bijdragen over het kunsten cultuurbeleid, recensies Kunstmanagement Utrecht (giro Amrobank en informatie over de activiteiten van de Stichting Utrecht: 2900) Vrouwen in de Beeldende Kunst (SVBK) Meer informatie? Mariaplaats 28 T 3511 LL Utrecht ABONNEMENT: maak f 32,50 over op giro 4182636 t.n.v. SVBK / RUIMTE Amsterdam, o.v.v. Ab. '87 B PROEFNUMMER: bel 020 - 266589. BOEKMANMAGAZINE 63 AUTONOMIE VAN DE PROVINCIES VRAAGT HERORIËNTATIE VAN DE POLITIEKE PARTIJEN Tom van der Wel student politicologie Universiteit van Amsterdam

In de verkiezingsprogramma’s pre- schillen tussen de politieke stromin- en ethische normen overschrijdende senteren de politieke partijen hun gen behandeld. cultuuruitingen krijgen van de afde- beleidsintenties voor de komende ling Utrecht ‘geen prioriteit in het vier jaar. De mate waarin de partij- beleid’. Brabant en Drenthe leggen programma’s aandacht besteden aan CHRIS'TEN-DEMOCRA'nSCH nadruk op de ontwikkeling van re- kunst en cultuur is een indicator APPEL gionale cultuur. voor de mate waarin dit beleidster- De afdeling Noord-Brabant wil rein door de politiek serieus wordt provinciale cultuurprijzen instellen Van het CDA kwamen naast een lan- ^ genomen. deUjk model de concept-programma’s en aankopen van beeldende kunst van de provincies Drenthe, Gelder- subsidiëren. In Gelderland spreekt land, Utrecht en Noord-Brabant men de intentie uit nieuwe initiatie- binnen. ven en experimenten te ondersteu- HET is de eerste keer dat op nen met startsubsidies en stimule- initiatief van de Federatie Als principieel uitgangspunt stelt ringspremies. van Kimstenaarsverenigin- het landelijke programma dat kunst De komst van een regionale om- gen de provinciale verkiezingspro- bescherming verdient, omdat kunst roep wordt in alle programma’s toe- gramma’s onderwerp van onderzoek slecht in de markt hgt. Overheersing gejuicht. Gelderland en Drenthe zijn. door conunercie en politiek moet pleiten voor een pluriforme samen- Niet alle partij afdelingen hebben worden tegengegaan. Alleen de afde- stelling van een programmaraad. De gereageerd op de oproep om him ling Gelderland neemt dit punt ex- verantwoordelijkheid voor de finan- programma op te sturen. Uiteinde- pliciet over. ciering van de regionale omroep bjk had ik de beschikking over 33 De specifieke verantwoordelijk- wordt bij de rijksoverheid gelegd. provinciale programma’s en 6 lande- heid van de provincie ligt in de ogen Regionale etherreclame wordt, met lijke modellen, D’66 stuurde in totaal van het CDA vooral in het scheppen uitzondering van Noord-Brabant, zes provinciale programma’s. Daar- van voorwaarden waaronder kunst krachtig van de hand gewezen. na volgden CDA, PSP, PVDA en WD met tot bloei kan komen. De cultuurvor- Zowel het landelijke als het Gel- ieder vijf programma’s. Van de CPN, ming zelf wordt gedragen door een derse programma besteden aandacht PPR, GPV, SGP en RPF kwamen tussen pluriform particulier initiatief. De aan de relatie van kunst en cultuur de nul en vier programma’s binnen. kern van het voorwaardenscheppen- met andere beleidsterreinen als eco- De afdelingen van de diverse politie- de beleid wordt gevormd door be- nomie, vergrijzing, meer vrije tijd ke partijen in de provincies Gronin- houd, ontwikkeling en spreiding van enzovoort. gen, Overijssel, Gelderland en cultuur (CDA-Gelderland). Concreet Utrecht hebben relatief veel pro- betekent dit de planning en subsidië- gramma’s ingestuurd (4 of 5). De ring van steunfuncties. ‘Deze steun- PARTIJ VAN DE ARBEID overige provincies volstonden met functies worden niet losgemaakt van één of twee programma’s. de organisaties en instellingen waar- Van de PVDA werden naast het lande- In meerderheid werden concept- voor ze werken’ staat in het model- lijke adviesprogramma de concept- verkiezingsprogramma’s onderzocht. programma te lezen. Gelderland en programma’s van de provincies Fle- De conclusies hebben een voorlopig Utrecht delen dit standpunt, evenals voland, Zeeland, Utrecht, Friesland karakter. In een later stadium zullen de instandhouding als specifiek pro- en Gelderland opgestuurd. definitieve conclusies in een publi- vinciale taak. katie van de Federatie van Kunste- Bij het CDA komen in principe alle Het landelijke adviesprogramma be- naarsverenigingen worden gepresen- vormen van kunst in aanmerking om gint met een beschrijving van de teerd. gesubsidieerd te worden, CDA- huidige situatie in de provincies en In eerste instantie worden de meest Drenthe geeft hiervan een uitgebrei- geeft een aantal zaken aan waarmee opvallende items van de afzonderlij- de opsomming: beeldende kunst, de provincies de komende jaren ge- ke partijen weergegeven. Daarna muziek, toneel, literatuur, dans en confronteerd kunnen worden, zoals worden de overeenkomsten en ver- audio-visuele vormen. Ideologische ontwikkelingen met betrekking tot 64 BOEKMANMAGAZINE de Mediawet, de welzijnswet en het kunstbeleid moet bijdragen aan de tuurprijzen (Flevoland). In Utrecht museumbeleid. Vanuit deze beschrij- emancipatie van achtergestelden. wordt het ‘te geringe budget voor ving wordt een negental punten ge- Zeeland wil dat theatergroepen die kunst zo mogelijk verhoogd’. noemd die in provinciale program- zich richten op ‘het motiveren van In Zeeland en Utrecht wil men ma’s aandacht verdienen. achtergestelde groepen’ prioriteit meer inhoud geven aan de steun- Het landelijke programma formu- krijgen in het subsidiebeleid. In functies voor de amateuristische leert als centraal uitgangspunt voor Utrecht wil men aandacht voor de kimstbeoefening en de kunstzinnige het provinciale culturele beleid ver- kunst van allochtonen. vorming. Friesland pleit in dit kader nieuwing, experiment, spreiding, be- De programma’s geven onder meer voor bevordering van de samenwer- reikbaarheid en conservering. De af- financiële prioriteit aan het versterking tussen beroeps- en amateur- deling Flevoland neemt dit uitgangs- ken van fondsen voor literatuur- kunstenaars. Alle programma’s be- punt expliciet over. bevordering (Friesland) en aanmoe- pleiten spreiding van kunst door bi- De PVDA-Friesland vindt dat dingingsbeurzen en periodieke cul- bhotheeknetwerken. Beeldende kimst

BOEKMANMAGAZINE 65 wordt aan de man gebracht door DEMOCRATEN ’66 vincie Gelderland kwam nog een middel van artotheken en het orga- gecombineerd cPN/psp/ppR-program niseren van tentoonstellingen D’66 heeft geen landelijk modelpro- ma. (Utrecht). gramma opgesteld. Binnengekomen In navolging van het landelijke zijn de conceptprogranuna’s van De programma’s van CPN en PSP advies willen Zeeland en Utrecht de Friesland, Groningen, Noord- kritiseren het gevoerde bezuini- relaties van de kunst met andere Holland, Utrecht, Limburg en Flevo- gingsbeleid. ‘Door de zware bezuini- beleidssectoren uitbreiden. Het gaat land. gingen worden kunst en kuituur hier om onderwijs, economie en weer vooral het terrein van een emancipatie. Zeeland wil hiertoe het Volgens D’66 heeft de provincie sub- maatschappelijke bovenlaag’ (PSP- ‘cultureel toerisme’ stimuleren. In sidiebeleid en subsidietoewijzing tot Groningen). Behoud, spreiding en Friesland stelt men vooral het be- taak . Als gevolg van de herverdeling vernieuwing zijn bij Links Gelder- houd en de ontwikkeling van de van taken tussen de bestuurslagen land (PPR/PSP/CPN) hoofddoelstellin- Friese taal centraal. ziet de afdeling Limburg meer dan gen van beleid. De CPN in Overijssel op andere terreinen de mogelijkheid stelt dat de overheid voorwaarden tot het voeren van een eigen provin- moet scheppen voor een ‘vrije ont- VOLKSPARTU VOOR ciaal beleid. De mondige burger is wikkeling in materiële en immaterië- VRIJHEIDEN DEMOCRATIE actief bij dit beleid betrokken (Gro- le zin’. ningen). Volgens het GPV in Drenthe heeft De WD stuurde het landelijke model De inhoudelijke beoordeling van de provincie een stimulerende taak en de concept-progranuna’s van de kimst mag niet aan de politiek wor- bij ‘de ontplooiing van kunstzinnige provincies Groningen, Drenthe, den overgelaten. De politiek stelt de kwaliteiten tot eer van de Schepper’. Overijssel, Zuid-HoUand en Lim- budgetten vast en ontwerpt een pro- GPV-Gelderland voegt daar aan toe burg. cedure om tot de benoeming van een dat de ontwikkeling van kunst in deskimdige jury te komen (Utrecht). eerste instantie de verantwoordelijk- Ook de WD heeft een landelijk model De afdeling Flevoland ziet hiertoe heid van het particulier initiatief is. als leidraad voor de provinciale pro- taken voor een provinciale culturele GPV-Gelderland besteedt een apar- gramma’s. ‘Liberaal cultuurbeleid op raad. te paragraaf aan subsidievoorwaar- provinciaal niveau is voorwaarden- De afdelingen Limburg en Noord- den. Accoimtantscontrole moet uit- scheppend en stimulerend’ staat in Holland noemen een aantal punten maken of instellingen de subsidies het landelijke model. Alle provincia- dat financiële prioriteit moet krij- recht- en doelmatig aanwenden. Er le WD-programma’s onderschrijven gen. Zo wil Noord-Holland niet- moet bovendien een relatie bestaan dit uitgangspimt. Om zoveel moge- Europese en experimentele muziek- tussen de behoefte aan voorzienin- lijk groepen een kans te geven, moet vormen stimuleren en musea met gen en de door de provincie beschik- het beleid flexibel zijn. bovengemeentelijke of regionale be- baar gestelde bedragen. De provincie laat zich door des- tekenis subsidiëren. Limburg legt Alle PSP- en cPN-programma’s, de kundigen adviseren en onthoudt zich een accent bij voorstellingssubsidies PPR-Groningen en het GPV-Drenthe van een eigen inhoudelijk oordeel, voor jeugd- en kindertoneel. Voorts besteden afzonderlijke aandacht aan aldus het landelijke en het Zuidhol- wU het een permanente regeling voor de positie van kunstenaars. Volgens landse programma. De andere afde- kunstaankopen in het kader van de PSP-Noord-HoUand draagt de pro- lingen spreken zich hierover niet uit. rijksbijdrageregeling. vincie verantwoordelijkheid ‘door Zuid-Holland pleit voor de instand- Om spreiding te bevorderen stellen een behoorlijk inkomen te garande- houding van de advies- en steun- Noord-Holland en Utrecht voor ver- ren, te zorgen voor goede werkom- functie van de culturele raad. voersfaciliteiten te subsidiëren standigheden en te bevorderen dat Behalve Zuid-Holland vinden alle (theatertaxi’s en belbussen). Roule- het publiek in aanraking komt met WD-afdelingen dat de provincie rende tentoonstellingen kunnen vol- kunstuitingen’. aandacht moet besteden aan streek- gens Noord-Holland tot een betere De ‘bereikbaarheid van cultuurui- gebonden cultuur. Zuid-Holland be- spreiding van beeldende kunst lei- tingen voor de hele bevolking’ (PPR- schouwt als enige de exploitatie van den. Groningen) en de ‘spreiding van de gezelschappen en musea niet als een Groningen is voorstander van kunst naar alle gebieden in de pro- taak van de provincie. Alle provin- sponsoring als financieringsbron vincie’ (psp-Noord-Holland) zijn cies vinden dat zij de spreiding van voor lokale en regionale omroep. punten die in alle programma’s van verschillende cultuuruitingen moe- Noord-Holland staat terughoudend de kleine partijen (zowel links als ten bevorderen. tegenover regionale omroep. rechts) terugkeren. Externe sponsoring is een goed Aandacht voor kunstzinnige vor- Met uitzondering van Links Gel- middel voor spreiding (Zuid- ming en amateuristische kunstbeoe- derland, GPV-Gelderland en PSP- Holland) en kan leiden tot meer fening is onderdeel van alle D’66 Noord-HoUand hebben aUe kleine activiteiten (alle andere program- programma’s. Het Utrechtse pro- partijen een beschouwing gewijd aan ma’s). Met uitzondering van Lim- gramma legt relaties met andere be- de ontwikkeling van regionale cul- burg, Zuid-Holland en Groningen leidsterreinen: ‘Kunst kost niet al- tuuruitingen. Het Drentse cultuurei- vinden de WD-afdelingen dat 1% leen geld het levert ook geld op. Het gene zal brede aandacht moeten krij- van de bouwsom van overheidsge- heeft uitstralingseffecten in econo- gen, zegt GPV-Drenthe. bouwen en infrastructurele voorzie- mische zin’. Uitbreiding van de financiën voor ningen aan ‘kunstzinnige verfraai- kunst wordt expliciet opgenomen in ing’ moet worden besteed. de programma’s van klein links. Dit De regionale omroep moet onaf- OVERIGE PARTUEN gaat van ‘uitbreiding van het budget hankelijk zijn met een representatief voor jeugdtheater’ (Links Gelder- bestuur. Het mag de burgers geen Van de overige partijen werden de land) tot ‘1% van de begroting voor extra geld kosten, dus geen heffing volgende programma’s ontvangen: de kunsten’ (CPN-Overijssel). van opcenten door de provincie op de CPN: Overijssel; PSP: Groningen, omroepbijdrage. De positie van de Overijssel, Utrecht, Noord-Holland regionale pers mag niet in gevaar en een landelijk model; PPR: Gronin- Wat zijn de verschillen en overeen- komen (alle programma’s). gen, Overijssel en Utrecht; GPV: komsten tussen de partij-program- Drenthe, Gelderland, Zuid-Holland ma’s wat betreft het kunsten cul- en een landelijk model; uit de pro- tuurbeleid, en wordt dit beleidsge- 66 BOEKMANMAGAZINE bied op provinciaal niveau seHeus ook tot verschillen met betrekking De partijen vinden ook dat regio- genomen? tot de financiële prioriteiten? Hierin nale omroep niet tot lastenverzwa- zijn de meeste programma’s niet dui- ring mag leiden. Geen provinciale dehjk. opcenten op de omroepbijdrage dus. DE VERANTWOORDELUKHEID Uitspraken over de vraag waaraan Alleen voor D’66-Utrecht zijn deze JEGENS DE KUNST meer en waar minder geld aan moet opcenten ‘bespreekbaar’. Regionale worden besteed, zijn zeldzaam. En- etherreclame als financieringsbron In de landelijke modelprogramma’s kele voorbeelden waar dat wel ge- is onderwerp van discussie. De WD is wordt de relatie tussen kunst en beurt; voorrang voor scheppende voor deze mogelijkheid. Het CDA is in politiek in abstracto geschetst. kimst boven herscheppende kunst meerderheid tegen. CDA-Noord- Kunst kan niet geheel van de markt (D’66-Flevoland); geen verantwoor- Brabant spreekt over bekostiging uit bestaan (cDA-landelijk), de rol van delijkheid voor de provincie voor de ‘eigen particuliere middelen’. Uit de de overheid is aanvullend voor die exploitatie van musea en gezel- amendementen blijkt dat in deze delen van de kimst die voor de com- schappen (wD-Zuid-HoUand); formulering reclame niet uitgesloten mercie (nog) niet interessant zijn beëin^ging van de subsidiëring van wordt. Het valt op dat de PVDA ten (psp-landelijk). buitengewoon herstel van kerken aanzien van reclame geen uitspraken De kimst moet beschermd worden (D’66-Limburg). doet. Bij de kleine partijen zijn al- tegen overheersing van commercie CDA, PVDA en WD geven geen prio-'^ leen psp-Groningen en PSP/PPR/CPN- en politiek. In enkele provinciale riteiten voor hun beleid. Meestal' Gelderland voorstander van beperk- programma’s wordt de inhoudelijke blijft het bij een vrijblijvende op- te reclame. beoordeling van kunst opgedragen somming van activiteiten die in het PVDA-Friesland, WD-Zuid-Holland aan colleges van deskundigen. Op- kader van kunstbeleid subsidiabel en -Groningen en de kleine linkse vallend daarbij is dat alleen WD- worden geacht. partijen pleiten voor toepassing van Zuid-Holland, D’66-Flevoland en Versterking van de streek- en rede regeling waarbij 1% van de Links Gelderland expliciet een pro- gionale cultuur (het cultuureigene) bouwsom van gebouwen en infra- vinciale culturele raad noemen. wordt meer bepaald door de provin- structurele werken wordt besteed Wanneer het gaat om de specifieke cie dan door de politieke kleur. In de aan kunstzinnige verfraaiing. Het verantwoordelijkheid van de provin- noordelijke en oostelijke provincies CDA spreekt zich in geen van de cie is voor alle partijen het voor- wordt het vaker opgevoerd dan in programma’s uit over toepassing van waardenscheppende karakter van het zuiden en westen. Uitschieters deze regeling. het provinciale beleid uitgangspimt. daarbij zijn Friesland en Groningen Sponsoring van kunst wordt door In Gelderland zitten CDA en PSP/PPR/ die de ontwikkeling van de eigen taal aUe WD-programma’s gezien als CPN op de zelfde lijn: behoud, sprei- tot kernpunt van het beleid maken. middel om tot een groter aanbod te ding en vernieuwing zijn hier de komen. D’66-Groningen ziet sponso- hoofddoelstellingen. Ook het lande- DE INKOMENSPOSITIE VAN ring vooral als middel om de lokale lijke PVDA-programma en dat van KUNS'TENAARS en regionale omroep te financieren. Flevoland geven vernieuwing, experiment, spreiding, bereikbaarheid en De positie van kunstenaars kan ver- conservering als centrale uitgangs- beterd worden via inkomensvormen- punten. Zowel hét landelijke als de de maatregelen, zodat de kunste- SPREIDING VAN KUNST provinciale WD-programma’s be- naars hun beroep kunnen uitoefe- schouwen ‘een liberaal cultuurbeleid nen. Een andere mogelijkheid is een Spreiding heeft in het beleidsjargon op provinciaal niveau voorwaarden- gericht aankoopbeleid. CDA-Noord- een dubbele betekenis. Het houdt in scheppend en stimulerend’. De WD Brabant, PVDA-Flevoland en -Fries- een evenwichtige verdeling over zo- brengt als enige telkens naar voren land alsmede D’66-Limburg willen wel het provinciale grondgebied dat het beleid ‘flexibel’ dient te zijn door middel van gerichte aémkopen (territoriale spreiding) als over alle ‘zodat vele groepen kunnen profite- en opdrachten de positie van de lagen van de bevolking (sociale ren van de provinciale mogelijkhe- kunstenaars verbeteren. Bij deze be- spreiding). Binnen de taakverdeling den’ (wD-landelijk). leidskeuze staat niet zozeer de kun- tussen de bestuurslagen is de sprei- In het algemeen zijn de partijen stenaar centraal, maar meer de kwa- ding van kunst een provinciale ver- het met elkaar eens over de verant- liteit van zijn of haar werk. Alleen antwoordelijkheid bij uitstek. Zon- woordelijkheid van de provincie. Zo uiterst links, met riame de PSP, is der uitzondering nemen de partijen is de gedachte dat de provincie een voorstander van provinciale inko- dit punt dan ook op in hun program- verantwoordelijkheid blijft houden mensregelingen voor kunstenaars. ma’s. bij de coördinatie van het monumen- Opvallend is dat de WD geen enkele Klein links, de PVDA, CDA-Utrecht en tenbeleid gemeengoed. aandacht besteedt aan het verschijn- GPV-Gelderland leggen nadruk op de Bij de van die verantwoordelijk- sel kunstenaar; niet in het kader van sociale spreiding. heid afgeleide doelstellingen zien we aankoopbeleid noch in het kader van Het landelijke WD-programma stelt verschillen. Ter linkerzijde wordt een provinciale inkomensregeling. dat een ‘goede spreiding van groot kunstbeleid gezien als middel tot belang i&’. Slechts de afdeling Zuid- emancipatie van achtergestelde HoUand vermeldt dat het hier om groepen. In de PVDA-programma’s FINANCIERINGSME'raODEN territoriale spreiding gaat. van Friesland en Zeeland en het Een provinciaal net van biblio- cPN-programma Overijssel wordt In vrijwel ieder programma wordt theekvoorzieningen wordt in bijna hieraan gerefereerd. De WD- aandacht besteed aan de financie- elk progranuna vermeld. Iedereen programma’s en het Drentse CDA- ring van de regionale omroep. Alle vindt dat een dergelijk netwerk moet programma wijzen op de noodzaak partij afdelingen zijn voorstander worden opgezet. Er bestaat wel verde jeugd met kunst en cultuur in van regionale omroep, behalve D’66- schil van mening over de vraag of aanraking te brengen. Volgens het Noord-HoUand die een grotere be- onder spreiding ook regionale in- GPV dient de provinciale overheid hoefte aan lokale omroep consta- standhouding moet worden verstaan. vooral de ontplooiing van kunstzin- teert. Regionale omroep maakt vol- CDA-Gelderland, PVDA-Gelderland, nige kwahteiten tot eer van de gens de partijen deel uit van het PVDA-Utrecht en WD-Limburg zien Schepper te stimuleren. landelijke omroepbestel en valt der- dit als een deel van de provinciale Verschillen dus ten aanzien van de halve buiten de financiële verant- verantwoordelijkheid. De WD in afgeleide doelstellingen. Leidt dit woordelijkheid van de provincie. Zuid-HoUand wijst exploitatie van BOEKMANMAGAZINE 67 Tijdschrift voor beeldende kunst

- ca. 100 pagina’s, rijk geïllustreerd met uitstekende kleurenreproducties - informatie over oude, moderne en hedendaagse kunst in Europa en de Verenigde Staten - voor kunstliefhebbers, verzamelaars, kunsthandel en musea — tweetalig: Nederlands/Engels — verschijnt 6 x per jaar

Abonnement: ƒ 72,50 Losse verkoop: ƒ 14,50 Verkrijgbaar in boekhandel en kiosk

TABLEAU B.V. Kalverstraat 66 1012 PG Amsterdam tel.: 020-224002

•c

Ou. 'C w o^ ^ O Q > > □ rt o ^ Wordt nu aboimee van Nederlands meest gevarieerde literaire en algemeen culturele maandblad.

Ook in de jubileumjaargang (die ongeveer 800 bladzijden zal tellen) aandacht voor poëzie, nieuw Nederlands proza, essays over buitenlandse literatuur, poKtiek, cultuur, wetenschap en geschiedenis. Redactie: G. van Benthem van den Bergh, H.B.G. Casimir, Wiel Kusters, Harry MuUsch en A. de Swaan; voor buitenlandse literatuur: Christel van Boheemen, Piet CaHs, Klaus Siegel, Maarten Steenmeijer en Willem G. Weststeijn.

De Gids is een uitgave van MeulenhofFAmsterdam ■3

MEULENHOFF AMSTERDAM M musea en gezelschappen nadrukke- WD-afdelingen zich de komende ja- lijk van de hand. De overige VVD- ren van een wat creatievere kant programma’s doen hierover geen uit- laten zien. De ontwikkeling van het DE PROVINCIE spraak. kunsten cultuurbeleid op provin- EN HET KUNST- Verder wordt een aantal prakti- ciaal niveau is gebaat bij een open sche mogelijkheden tot spreiding discussie. De partijprogramma’s EN CULTUURBELEID aangegeven. De meest opvallende is moeten de kiezer duidelijk maken het subsidiëren van vervoersfacili- welke uitgangspunten de partij teiten (D’66-Noord-HoUand en' daarbij inneemt. vervolg van pagina 11 -Utrecht). Gespreid over de politieke ■ Enkele partijen plaatsen de uit- richtingen wordt ook vaak gepleit gangspunten voor het kunstbeleid in coördinatie, planning, stimulering voor bevordering van de afzet van een bredere maatschappelijke con- enzovoort. Op enkele beleidsterrei- beeldende kunst. Onder andere door text. Het CDA ziet kimst als onmis- nen heeft dit reeds geleid tot speci- aankoopsubsidies (CDA-Utrecht) en baar onderdeel van het menselijk fieke verantwoordelijkheden zoals stimulering van artotheken (PVDA- samenleven; de PVDA legt een koppe- bij voorbeeld voor het kinderen Utrecht). ling met emancipatie. Een maat- jeugdtheater. schappelijke visie alleen is echter niet voldoende basis voor een samen- Een antwoord op de vraag of de AMATEURISTISCHE hangend kunsten cultuurbeleid. Er positie van de provincie binnen de in KUNSTBEOEFENING, zullen ook duidelijke financiële prio- ontwikkeling zijnde taakverdeling KUNSTZINNIGE VORMING EN riteiten moeten worden aangegeven. een logische en wenselijke plaats ANDERE BELEIDSTERREINEN Wat de financiën betreft houdt het inneemt, hangt sterk af van het per- CDA zich het meest op de vlakte. spectief van waaruit een en ander CDA-Gelderland, PVDA-Utrecht en Gezien de bestuurlijke verantwoor- wordt bezien. -Zeeland en D’66-Utrecht leggen re- delijkheid die het CDA draagt in de Zo heeft de Vereniging van Neder- laties met andere beleidsterreinen. meeste provincies, had daar meer landse Gemeenten blijkens het rap- De laatste twee leggen daarbij meer van verwacht kunnen worden. De port DE VERANDERENDE PROVINCIE, Ü1 nadruk op het mogelijke economi- WD is wat dit betreft vaak expliciet algemene zin weinig moeite met de sche effect van kimst. De eerste twee beperkend. Zo hebben de afdelingen ‘nieuwe’ rol van de provincie, terwijl denken ook aan de relatie met onder- Limburg en Groningen bewust een de middelgrote gemeenten de rol van wijs, emancipatie en toenemende artikel uit hun programma geschrapt de provincie bij voorbeeld op het vrije tijd. waar geld mee gemoeid is (de 1 gebied van de beeldende kunst, Bij het CDA besteedt alleen de procentsregeling voor kunst bij graag gereduceerd zouden zien tot afdeling Noord-Brabant aandacht nieuwbouw en infrastructurele een doorgeefluik voor de gedecentra- aan amateurkunst en kunstzinnige werken). De PVDA lijkt een voorzich- liseerde gelden (en misschien zelfs vorming, vooral als middel om sprei- tige voorstander te zijn van vergro- dót nog niet eens). Hoewel bij deze ding te bevorderen, PVDA en klein ting van het kunstenbudget. De for- steUingname van de middelgrote ge- links willen de samenwerking van mulering ‘het budget wordt zo moge- meenten in dezen voored financiële - beroeps- en amateurkunstenaars lijk vergroot’ (pvDA-Utrecht) duidt in plaats van bestuurlijke - motieven verbeteren. De WD ziet in amateur- niet op een overmatige ‘spilzucht’. een rol lijken te spelen, is met zeker- kunst vooral een middel om de jeugd D’66 en de kleine linkse partijen doen heid te voorspellen dat waarderings- in aanraking met cultuur te brengen. de duidelijkste uitspraken over hun verschillen als deze, zeker op onder- financiële voorkeuren. Het GPV valt delen van het beleid, in de toekomst voornamelijk op door strenge uit- zulten blijven bestaan. spraken over de controle op de uitga- In tegenstelling tot de regelmatig CONCLUSIE ven. gehoorde opvatting dat het kunsten Hoe het beleid er in de komende cultuurbeleid in het algemeen geen De afgelopen jaren heeft het kunst- jaren gaat uitzien is van meer facto- duidelijk concept heeft en ‘van inci- en cultuurbeleid in de provincies ren afhankelijk dan alleen de verkie- dent naar incident struikelt’’^, zijn meer nadruk gekregen. De taakafba- zingsprogramma’s. Ook maatregelen binnen de ontwikkeling van dit be- kening tussen de bestuurslagen be- van de rijksoverheid beïnvloeden het leid wel degelijk samenhang en een gint zijn beslag te krijgen. Door de beleid op provinciaal niveau. Toch grote lijn terug te vinden die via vereveningsoperatie komt bij de hebben de provincies een toenemen- weloverwogen keuzes lijkt te groeien meeste provincies geld vrij om nieu- de eigen verantwoordelijkheid. In- naar een overzichtelijke structuur we taken aan te pakken. vulling van die verantwoordelijk- waarbinnen de drie overheden in Gedeeltelijk komt deze tendens in heid vereist visie en creativiteit. In complementair verband hun eigen de programma’s van de politieke het algemeen kent dit beleidsterrein taken vorm zullen kunnen en moeten partijen tot uitdrukking. Er wordt weinig partijpolitieke tegenstellin- geven. Er is - niet alleen bij de meer aandacht aan kunst en cultuur gen. Het, valt daarom te hopen dat provincies - nog veel werk aan de besteed; in ieder programma min- men bereid is in de discussies een winkel. stens 1 pagina. Uitschieters zijn er open oor voor eikaars ideeën te heb- ook, zowel naar boven als naar bene- ben. In dat geval kan het provinciale den. De D’66-afdelingen Noord- kimsten cultuurbeleid de komende Holland en Limburg, elk met ruim 3 vier jaar een goede bijdrage leveren pagina’s en de PPR-Overijssel met aan het kunstklimaat in ons land. 1. R.J. de Wit, ‘De provincie als schéir- (slechts) 10 regels. nierpunt tussen rijk en gemeente’, in: In het algemeen laten de provin- Maatschappijbelangen, maart 1983. ciale afdelingen zich weinig leiden 2. ’s-Gravenhage 1982 (VNG). door de landelijke model- 3. ’s-Gravenhage 1986 (VNG). programma’s. Een uitzondering 4. Zie b.v. J. Kassies, Notities over een daarop wordt gevormd door de WD. heroriëntatie van het kunstbeleid. De WD-Groningen, -Overijssel, ’s-Gravenhage 1983. -Drenthe en -Limburg hebben het 5. Zie b.v. de bijdrage van Chr.L. Baljé in; landelijke model letterlijk geco- Kunstbeleid, een inleiding. Groningen pieerd. Het valt te hopen dat die 1985. BOEKMANMAGAZINE 69 GEVOELIG, OPGEWEKT, WAT LOMP EN SIMPEL VAAK mr. A.A.M. van Agt Commissaris der Koningin in de provincie Noord-Brabant Zie ik het goed dan is cultuur in het goede en volhardend, maar vaak meer in het passieve dan in schone Noord-Brabant volop in ontwikke- het actief ondernemende.' ling. Cultuur doorbreekt steeds meer waar- Meer op de actualiteit toegesneden lijkt mij zijn devolle tradities en komt tot verfrissende nieuwe exclamatie: ‘Er zit nog een enorme onverbruikte dimensies. kracht in Brabant en die zal met de dag meer Mensen van statuur en uiteenlopende signatuur blijken.' zoals Anton van Duinkerken, Alphons Diepen- brock, Hein Jordans en Vincent van Gogh hebben De eerdergenoemde emancipatie heeft nu juist een de kimsten een duidelijke richting gewezen. Het activerende geesteshouding gestimuleerd, die ze- voormalige generaliteitsland heeft zich geëmanci- ker de laatste jaren daadkracht en behartigens- peerd. Het heeft zich ontworsteld aan neerslachti- waardige initiatieven flink hebben gestimuleerd. ge terughoudendheid en aan gemoedelijke be- Het is overigens paradoxaal te ervaren dat, scheidenheid. Langzaam maar zeker worden de naarmate deze provincie zich steeds opener en contouren van een gewest zichtbaar, dat met een kosmopolitischer opstelt, het toenemende provin- zevende deel van de Nederlandse bevolking wel cialisme van de randstad op diverse terreinen deel uitmaakt van Nederland, maar niet altijd van beter zichtbaar wordt. Wij waken er voor, dat de Holland. Deze provincie maakt aanspraak op een filosoof Schopenhauer gelijk krijgt met de woor- lichtende toekomst. den: ‘Iedereen houdt de grenzen van zijn eigen gezichtsveld voor de grenzen van de wereld'. Is het Het grote gebied van Bergen op Zoom tot Cuyk en niet alom bekend, dat Noord-Brabant onder ande- van Willemstad tot Deume, met vele monumentale re in Henk Badings, Louis Toebosch en Jo van den eminences grises, een gebied van grote variaties in Booren beschikt over formidabele componisten, natuur en cultuur en tegelijk een bufferzone die op een jarenlange staat van bijzondere dienst tussen het buitenland en het hart van Nederland. kunnen bogen? Dat Brabant... Hoe zelfgenoegzaam komt het dan niet over - Was het niet Paul Kuypers, die enkele jaren één voorbeeld neem ik uit meerdere - dat een werk geleden nog in het cultuurtijdschrift BRABANTIA van nationaal belang als de compositie bij de film heeft gezegd, dat Brabant niet bestaat. En dienen Jeanne d’Arc van Jo van den Booren (circa 80 wij deze uitspraak niet eigenlijk als een compli- minuten nieuw gecomponeerde muziek) door de ment te beschouwen: immers, deze provincie laat sterk op de randstad dan wel op Amsterdam graag van zich horen, maar laat zich niet vangen georiënteerde kunstkritiek nauwelijks wordt op- op geografische of cultuurhistorische schema’s. En gemerkt? Tiert hier kortzichtig provincialisme hoeveel clichévoorsteUingen over de Brabanders welig of is sprake van betweterige jaloezie? horen inmiddels niet thuis in historische musea en rariteitenkabinetten? Hardnekkig zijn de stereoty- Werkend in en voor deze provincie, die steeds pen echter wel: een veelvoorkomend beeld is dat voortvarender en zelfverzekerder probeert cultu- van 'conservatieve, aardgebonden, hard werkende rele tendensen in landelijk perspectief te zien, zeg en vrome mensen met weinig fantasie, mensen met ik met volle overtuiging en met een scheef oog ronde koppen en zoetjes zeurende stemmen', zoals naar de slogans van Amsterdam en Rotterdam: J.G. Kikkert ze noemt. in Noord-Brabant is het voor ieder te doen; hier En heeft niet de algemene tj^ering van de weet men: het is niet genoeg alleen provincie te Leidse hoogleraar Chorus in zijn boekje DE NEDER- zijn. LANDER LUTERLUK EN INNERLIJK breed ingang gevonden namelijk ‘De Midden- en Oostbrabander is meer het type van de echte Brabander: gevoelig, opgewekt, wat lomp en simpel vaak, maar uiterst goedhartig. De Brabander is taai en bijzonder

HANDIG ZIJN EN T KOPPIE ERBIJ KAN CX>K VANUIT EEN ROLSTOEL AVO-Nederland bemiddelt bij en zoekt werk voor mensen met Daarnaast geeft AVO-Nederland financiële ondersteuning voor een handicap. Reeds 60 jaar. Jaarlijks kunnen vele gehandicapten bepaalde aanpassingen, recreatie en opleidingen. zich via AVO-Nederland maatschappelijk ontplooien. Bij een bedrijf of als startende ondernemer. Postbus 850, 3800 AW Amersfoort. Tel. 033-63 52 14. Giro 625000.. beschermvrouwe AV0HB)BILAND Vraag nadere inlichtingen HM de Koningin VERENIGING VOOR WELZIJN EN WERK 70 BOEKMANMAGAZINE DE PROVINCIES OP DE KUNSTTOER; STEDELIJKE CULTUURCENTRA DE DUPE VAN PROVINCIAAL PRAGMATISME Herman Hofman hoofd afdeling kunstzaken van de gemeente Arnhem; voorzitter Gezelschap Kunstzaken der grote en middelgrote gemeenten

De positie van de provincie wordt op cultureel gebied als eerste onder- overheid op dit terrein geen enkele meer bepaald door de manier waar- steunden en stimuleerden. rol, met uitzondering van het toe- op onze gemeenschappelijke belas- Op stedelijk gebied ontstonden zicht op de besteding van de gemeen- tinggelden worden verdeeld, dan eind achttiende en in de loop van de telijke gelden voor kunst en cultuur. door een principiële taakverdeling negentiende eeuw muziekscholen, Dit was ook alleszins begrijpelijk en tussen rijk, provincie en (middelgro- musea en schouwburgen. Theater- aanvaardbaar, gelet op de oorsprong te) gemeenten. groepen kregen soms al stedelijke van de provinciale overheid, op in- medewerking om zich te vestigen en houd en organisatie van kimst en ook het orkestleven kreeg binnen de cultuur en op de wenselijkheid juist steden enig portuur. op deze terreinen die overheid te BIJ een artikel in een uitgave laten opereren, die zo dicht mogelijk van de Boekmanstichting is bij de burger (en dus ook bij de het wel zo aardig te beginnen ARNHEM kimstenaar) staat. met enkele uitspraken van Boekman zelf, die in een standaardwerk over Ik neem als voorbeeld een voor u het Nederlandse kunstbeleid in 1939 willekeurige, maar voor mij zeer BLOEI een beschouwing wijdde aan de rela- sprekende middelgrote gemeente: tie tussen overheid en kunst. Hij Arnhem. Daar werd het door parti- In de naoorlogse periode waren het schrijft onder meer dat er in de culier initiatief tot stand gekomen vooral wederom de steden, die een wordingsgeschiedenis van de Neder- Musis Sacrum al in 1854 gemeente- belangrijke bijdrage leverden aan de landse staat aanwijsbare factoren bezit, werd in 1861 met medewer- ontwikkeling van het kunstbeleid. zijn, die verhinderden dat er een king van de stad het Nationaal To- Schouwburgen en concertzalen ver- sterke band ontstond tussen over- neel van Gelderland en Overijssel rezen of herrezen, muziekscholen en heid en kunst. Veel minder dan in opgericht en in 1865 een stads- bibliotheken werden bloeiende insti- andere Europese landen hebben in schouwburg gesticht, die in 1884 tuten en voor beeldende kimstenaars Nederland adel, kerk of koning de gemeente-eigendom werd. ontstonden nieuwe opdrachtmoge- inrichting en het optreden van de Dat de steden voorop liepen, moge lijkheden. Ook kregen in steeds meer overheid op het gebied van kimst en blijken uit het feit, dat eerst in 1919 gevallen ateliervoorzieningen de cultuur bepaald. het departement van Onderwijs, aandacht van de gemeentelijke over- Elders in Europa hebben die groe- Kunsten en Wetenschappen in het heid. peringen hun opvattingen en hun leven werd geroepen en dan spoedig Opnieuw het voorbeeld van Arn- belangstelling weten over te dragen rijkssubsidies beschikbaar werden hem, één der zwaarst getroffen ste- op de regeringen en men behoeft gesteld voor enkele grote orkesten en den in de Tweede Wereldoorlog. Hier maar naar Frankrijk te kijken om te voor de opera. De post voor het gingen van gemeentewege reeds in zien welke aandacht opeenvolgende toneel sneuvelde bij de behandeling 1948 stimulansen uit voor de voorbe- presidenten daar ook nu nog schen- in de Tweede Kamer! reidingen van de eerste Sonsbeek- ken aan grootschalige, prestigieuze Over de periodes van de crises vóór tentoonstelling. In 1949 wordt de kimstopdrachten. de Tweede Wereldoorlog, over de Amhemsche Orkest Vereeniging om- Ons volkskarakter is volgens ontwikkeling van het denken over gezet in Het Gelders Orkest, Toneel- Boekman - en ook volgens de histori- cultuur- en kunstbeleid in die oor- groep Theater gevestigd, het kunst- cus Huizinga - burgerlijk in de meest logsperiode en over het inactieve en onderwijs ontwikkeld, de Internatio- uitgesproken zin van het woord. Dat conservatieve landelijke kunstbeleid nale Filmweek Arnhem komt van de is tegengesteld aan artisticiteit en direct na de oorlog is veel gepubli- grond, het Gemeentemuseum bouwt ‘grandeur'. In ons land waren het de ceerd. Het voert in dit verband te ver belangrijke collecties op, enzovoort. stedelijke vroedschappen en later de daar allemaal op in te gaan. Eind jaren zestig, begin jaren ze- gemeenteraden van de grootste en Eén ding is wel duidelijk, tot in de ventig ontstaat een kentering. Via middelgrote steden die initiatieven jaren zestig speelde de provinciale het verlenen van subsidies aan to- BOEKMANMAGAZINE 71 neelgroepen en orkesten (de ‘koppelsubsidies’) worden de provincies betrokken bij het kunstbeleid. Hetzelf- de zien we op de terreinen van mu- ziekonderwijs en kunstzinnige vorming. Sommige provincies gaan zo ver dat ze de bouw van schouwburgen subsidiëren in de hoop meer publiek te trekken. Ten aanzien van enkele onderdelen van het kunstbeleid mag ook achteraf die ontwikkeling worden toegejuicht. Toch moet worden vastgesteld dat de uitbreiding van het provinciale takenpakket merendeels een gevolg was (en is) van een aanvechtbare verdeling van de Nederlandse belas- tinggelden over de verschillende overheidslagen. Een principiële benadering van het cultuurbeleid met een daaruit voortvloeiende taakverdeling voor de drie overheden heeft steeds ontbroken. Weliswaar bracht de minister van CRM (Van Doom) in 1976 een NOTA KUNST EN KUNSTBE- LEID uit, waarin daartoe een poging Positief beeld-negatief beeld. Musis Sacrum, Arnhem werd ondernomen, maar veel van de foto: Gemeentearchief Arnhem inhoud sneuvelde voordat het ten uitvoer kon worden gebracht. ge stroomversnelling terecht. Eerst drie) ambtelijke én bestuurlijke in- de podiumkunstenoperatie, waarbij stanties beoordeeld; kunstaankopen BEZUINIGING de van oudsher subsidiërende ge- ter verrijking van opgebouwde col- meenten onevenredig worden ‘ge- lecties zijn denkbaar als de gemeente De financieel-economische ontwik- pakt’ door een korting via het Ge- zelf 50% op tafel legt en liefst moe- keling heeft alle overheden genoopt meentefonds en de provincies geld ten de aankopen worden gedaan bij tot een zuinig beleid en voor wat de beschikbaar krijgen voor ‘nieuw be- de in de provincie woonachtige kun- gemeenten en met name de middel- leid’. Vervolgens in twee afleverin- stenaars! grote centrumgemeenten betreft tot gen het overhevelen van gelden van Ateliervoorzieningen, filmhuizen, een drastisch bezuinigingsbeleid. De de Beeldende Kunstenaars Regeling grafische centra, kunstmanifestaties, mogelijkheden van die gemeenten van het departement van Sociale noodlijdende schouwburgen... taken om stedelijke voorzieningen met een Zaken naar dat van wvc, dat vervol- voor de provincie? Het antwoord is: regionale uitstraling in stand te hou- gens een belangrijk deel verdeelt neen, dat is een zaak voor de betref- den werden steeds minder, ook ini- over de vier grootste steden én de fende gemeenten. Op zich volkomen tiatieven op kunstgebied binnen die provincies. terecht, maar waar is het geld voor steden konden steeds minder worden Liggen hier inhoudelijk onder.- die gemeenten om die taken te kun- gehonoreerd. Profiterende regioge- bouwde argumenten aan ten grond- nen blijven uitoefenen? meenten gaven veelal niet thuis als slag? Het antwoord is: neen. Het is door de centmmgemeente om hun een pragmatische, bijna boekhoud- CONCLUSIE financiële participatie werd ge- kimdige oplossing. AJs het histori- vraagd. sche en inhoudelijk meest te verdedi- Provinciale besturen hebben vele ta- Het leidde allemaal niet tot een gen uitgangspimt is dat de gemeente ken uit te voeren, maar op het terrein herverdeling van onze gemeenschap- inbreng in het kunstbeleid heeft, van kunst en cultuur zouden zij naar pelijke inkomsten en dus werd zowel voorkom je namelijk zo het probleem mijn oordeel moeten kiezen voor een door de noodlijdende centrumge- hoe je op rijksniveau de gelden moet terughoudend beleid, een decentrali- meenten als door culturele organisa- verdelen. satie naar de middelgrote cultuur- ties en kimstinstellingen steeds meer Er is zelfs geen poging gedaan - centra en een andere verdeling van een financieel beroep gedaan op de noch door de minister van wvc, noch rijksgelden. Het is niet zo moeilijk provinciale overheden, wómt daar door de provinciale besturen die om vast te stellen om welke steden zat men bepaald minder krap. door deze ontwikkeling zijn overval- het gaat. Langzamerhand zien we dan een len - om de principiële vraag te Een evaluatie om de paar jaar, wat wankel provinciaal cultuurbe- beantwoorden of hier überhaupt in uitgevoerd door provincie en cen- leid ontstaan. In kleine provincies ons staatsbestel wel een taak voor de trumgemeenten samen, zou voldoen- een goede ontwikkeling omdat het provincie ligt. Blijkbaar geldt dat de en dus ook veel goedkoper kunnen tot een sterkere benadering leidt, in niet als het om de vier grootste zijn dan - zoals nu veelal gebeurt - grotere provincies met diverse cultu- steden gaat, maar geldt dat wel voor het door de provincies zelf optuigen rele centra deels een minder gelukki- de vele middelgrote cultuurcentra. van adviesorganen en ambtelijke ge gang van zaken, want het bete- En dan niet eens om als tussenloket structuren naast de reeds tientallen kent naast positieve gevolgen ook de te functioneren, maar om via een zelf jaren fimctionerende gemeentelijke uitholling vém de stedelijke cultuur- te ontwikkelen beleid met het geld in adviesinstanties. centra. de buidel rechtstreeks invloed uit te Kimst dient zo mogelijk voorop te oefenen op het kunstbeleid in de lopen waar het om veranderingspro- DE LAATSTE JAREN provincie en daarmee op dat van de cessen gaat, dient impulsen te geven gemeentebesturen. aan de maatschappij, waarden ter En dan komen we in de net achter Plannen voor kunstmanifestaties discussie te stellen en grenzen te ons liggende jaren in een ongelukki- worden nu door twee (soms door verleggen. De geschiedenis leert, dat 72 BOEKMANMAGAZINE de kunst daartoe het meest de ruimte nadering van kunstuitingen en voor voorwaarde voor kunstaankopen krijgt van de stedelijke overheden. de kunstenaar biedt de stad het daartoe wel aanleiding), maar in be- De stad is immers op zich de beste meest vrije en inspirerende ‘toneel’. stuurlijke zin zal de provincie van voedingsbron, het laboratorium voor Kunstbeleid op provinciaal niveau nature behoudender zijn en dat is de kunstenaar. De stad kent meestal behoeft niet eens in denigrerende zin voor een werkelijk kunstbeleid de de grootste progressiviteit in de be- ‘provinciaal’ te worden (al geeft zo’n dood in de pot. DE PROVINCIE EN DE STEDELIJKE CULTUUR; EEN REACTIE OP HERMAN HOFMAN Peter Berns chef van de afdeling Cultuur, Jeugd en Sport van de provincie Gelderland

Provincies hebben voor een aantal de gezamenlijke financiële inspan- BEWUS'TE CULTUUBPOLTTIEK culturele taken - in tegenstelling tot ning van gemeente en provincie is de middelgrote steden - een goede geweest die dit mogelijk heeft ge- Het zal u bepaald niet verwonderen bestuurlijke schaal en een behoorlijk maakt. En als ik zijn betoog nu goed dat ik het met dit betoog niet eens en stabiel draagvlak. Het is dan ook begrijp, vindt hij dat nu principieel ben. Niet zozeer om de ‘eigen winkel’ voor de hand liggend dat het meso- onjuist. te verdedigen, maar omdat naar mijn niveau in de decentralisatieplannen Decentralisatie naar de middel- mening de argumenten niet deugen. van het rijk een steeds belangrijkere grote cultuurcentra en een andere Laat ik met de historische ontwikke- rol is gaan spelen. verdeling van rijksgelden, is zijn deling beginnen. vies. De provincie als ‘tussenloket’ Niemand zal betwisten dat de stad en meer ‘doe het zelf’ in de steden. van oudsher een belangrijke voe- Als argumenten voert hij aan de dingsbodem is voor krmst en cultuur. GRAAG maak ik gebruik van historische ontwikkeling van het Tot de Tweede Wereldoorlog konden de mij door de Boekman- kunstbeleid en het bestuurlijke con- kxmst en cultuur zich uitstekend ont- stichting geboden gelegen- servatisme op provinciaal niveau. wikkelen op een gemeentelijke schaal. heid om te reageren op de bijdrage van Herman Hofman aan deze publikatie. Hoewel de teneur van dit soort verhalen mij absoluut niet onbekend in de oren klinkt, ben ik toch iedere keer weer verbaasd over beweringen die er op neerkomen dat er voor de provincie geen rol op cultuurgebied is weggelegd; hooguit als een soort ‘tussenloket’. Het merkwaardige is, dat er geen enkele stad in Gelderland is - laat ik het maar even bij zijn ‘willekeurige’ voorbeeld houden - die tot.nu toe zoveel heeft geprofi- teerd van het provinciale beleid en de daaraan verbonden geldelijke steun als Arnhem. Het mag dan in zijn ogen misschien een ‘wankel’ beleid zijn, het is onmiskenbaar dat het in belangrijke mate heeft bijgedragen aan de vooraanstaande culturele positie die deze stad in het oosten inneemt. Nu is het geenszins mijn bedoeling om de culturele prestaties van de Gelderse hoofdstad te bagatellise- ren. Voor een relatief kleine stad als Arnhem zijn die zonder meer lovens- waardig. Maar ook Herman Hofman Negatief beeld-positief beeld. Musis Sacrum, Arnhem zal het met mij eens zijn dat het vaak foto: Gemeentearchief Arnhem BOEKMANMAGAZINE 73 Culturele voorzieningen gingen de BESTUURLUKE SCHAAL SAMENWERKING reikwijdte en het draagvlak van de gemeente niet of nauwelijks te bo- Door de grote beleidsoperaties van Met het bovenstaande meen ik dui- ven. De stad betaalde en bepaalde. de afgelopen jaren is het culturele delijk te hebben gemaakt dat er wel In de na-oorlogse periode zien we takenpakket van de provincie verder degelijk een eigen culturele taak echter een verdergaande professio- uitgebreid en vooral - een belangrijk voor de provincie is weggelegd, ook nalisering en schaalvergroting. Die winstpunt - herkenbaar en duidelij- ten aanzien van de middelgrote ge- ontwikkeling vloeide vooral voort ker geworden. De nieuwe taakverde- meenten. De historische ontwikke- uit het streven naar cultuursprei- ling sluit mijns inziens goed aan bij ling heeft aangetoond dat de schaal ding, een centraal uitgangspunt in bovengeschetste ontwikkeling. Een van een aantal culturele voorzienin- het overheidsbeleid van die jaren. principiële benadering van de taak- gen dusdanig is vergroot, dat de Herman Hofman doet het voorko- verdeling is daarbij wel degelijk aan middelgrote stad niet meer het geëi- men alsof de provincie steeds meer in de orde geweest, al beweert Herman gende bestuurlijke kader biedt. De het vizier kwam door gebrek aan Hofman het tegenovergestelde. Ik cultuurspreidingsgedachte heeft dit financiële middelen bij de centrum- wijs op de bekende ‘drieslag’ (pro- proces verder versterkt. gemeenten en de geringe bereidheid duktie-spreiding-afname) die onder De provincie heeft voldoende om- van de regiogemeenten om mee te meer de basis vormde voor de hele vang en draagvlak alsook een aan- betalen aan het stedelijke kunstpro- podiumkunstenoperatie in 1985. trekkelijke bestuurlijke schaal om dukt. Over de taakverdeling op zich zijn diverse culturele taken uit te voeren. De gedachte dat waardevoUe cul- niet zoveel woorden vuil gemaakt en Sommige zelfstandig, andere in nau- turele voorzieningen voor de provin- was iedereen het vrij snel eens, de we samenwerking met de gemeenten. cie behouden moesten blijven, heeft middelgrote gemeenten incluis. Want één ding staat voor mij vast: zeker een rol gespeeld bij de toene- Prin- alleen door een goede samenwerking mende provincale subsidiëring. Het cipiële bezwaren speelden toen geen is een krachtig cultuurbeleid in de is echter onjuist om dit - ten dele enkele rol, wél financiële. Want de regio te realiseren. En dat is brood- pragmatische - motief als hoofdoor- strijd ging immers vooral om de nodig om het voorzieningenniveau te zaak aan te duiden. herverdeling van de middelen. En kunnen handhaven en versterken én Het was in de jaren zestig en die is zoals bekend - nota bene met om een gezond tegenwicht te kimnen zeventig wel degelijk een bewuste steun van de middelgrote gemeenten bieden tegen de grote cultuurcentra cultuurpolitiek - althans in de pro- - uiteindelijk door de Tweede Kamer in de randstad. vincie Gelderland - om via financiële in het voordeel van de provincies De middelgrote steden zouden er steun een stimulans te geven aan de beslist. Tot zover de historische ont- daarom verstandiger aan doen een cultuurspreiding, de actieve en pas- wikkeling. gezamenlijke aanpak met hun pro- sieve cultuurbeoefening óók buiten vincies na te streven, in plaats van de stedelijke centra. Als uitvloeisel alleen maar te roepen om meer geld hiervan werden bij voorbeeld bijdra- CONSERVATISME via een ‘tussenloket’. Want dat is pas gen verleend aan regionale muziek- écht pragmatisch en gemakzuchtig! scholen (zowel in de accommodatie- In de tweede plaats noemt Herman En uiteindelijk wordt de cultuur als exploitatiesfeer) en aan de bouw Hofman het bestuurlijke ‘conserva- daar alleen maar de dupe van. of het herstel van regionale schouw- tisme’. De provincie zou in bestuur- burgaccommodaties. lijke zin van nature behoudender zijn dan de gemeente. Dit argument wordt door hem nergens onder- CULTUURCENTRA bouwd en lijkt mij ook moeilijk KUNSTZINNIGE VORMING houdbaar. Laat ik eveneens maar Daarnaast groeiden ook de in de een ‘willekeurig’ voorbeeld nemen: stedelijke cultuurcentra gekweekte de provincie Gelderland. In het cul- vervolg van pagina 55 podiumgezelschappen uit hxm jasje, tuurbeleid zoals dat vanaf 1983 op grond van de provinciale cultuurno- ze gingen de boer op en vonden in de amateuristische kunstbeoefening en provincie in toenemende mate him ta wordt gevoerd, staan ontwikke- de kunstzinnige vorming. Hier en afzetgebied. De omzetting van de ling en vernieuwing centraal. Als gevolg hiervan zijn nieuwe fondsen daar zeker wel, maar over het alge- Arnhemse Orkestvereniging in Het meen kunnen we daaraan twijfelen. Gelders Orkest in 1949 moet dan ook en kredieten in het leven geroepen. Speciale aandacht wordt besteed Omdat de inhoud van het werk bij de in dit licht worden gezien. Ook de regelgeving al lang niet meer cen- oprichting van Toneelgroep Theater aan de scheppende kunsten: de provincie verstrekte vele opdrachten op traal staat, zullen de armen wel over als spreidingsgezelschap voor het elkaar blijven. oosten - mede op initiatief van de het gebied van de beeldende kunst, de muziek en de literatuur. Totdat er een minister wakker provincies Gelderland en Overijssel - wordt en het aantal gedeputeerden is daaruit te verklaren. Gelijksoorti- Nieuwe beleidsinitiatieven ont- en wethouders groeit, die zorg willen ge ontwikkelingen zien we later bij stonden op het terrein van de eigen- dragen voor de overdracht van onze andere kunstinstellingen zoals Intro- tijdse serieuze muziek en de popmu- cultuur en die de kunsten een be- dans en de Stichting Beeldende ziek en er kwamen provinciale cir- langrijke plaats willen geven in het Kunst Gelderland. cuits voor vernieuwend theater en de onderwijs en in de besteding van de Kortom, door professionalisering experimentele dans. Voor de ontwik- vrije tijd van brede groepen in onze en schaalvergroting enerzijds en cul- keling van kleinschalig theater en samenleving. tuurspreiding anderzijds, is de pro- jeugdtheater werd een nieuwe rege- vincie zich steeds meer en actiever ling getroffen. Kortom, een beleid met het cultuurbeleid gaan bezig- dat volop kansen biedt aan vernieu- houden. En er ia gaan investeren. wing en experiment. Bestuurlijk Deze ontwikkeling heeft zich ook in ‘conservatisme’? Integendeel, zou ik alle andere provincies voorgedaan, zeggen. zij het met accentverschillen.

74 BOEKMANMAGAZINE NOORD-BRABANT; RUIME MOGELIJKHEDEN TOT EIGEN BELEIDSKEUZEN

Drs. J.M. van der Hart (CDA) is verantwoordelijk De 2,9 miljoen gulden die de provincie aan de voor de portefeuille ‘Cultuur, Monumenten, On- herverdelingsoperatie overhield zijn volledig inge- derwijs, Sport, Jeugd, Sociaal-cultureel werk en zet voor de podiumkunsten. Speciale aandacht is Ontgrondingen’. Hij werd geboren in 1927, stu- hierbij uitgegaan naar de eigentijdse muziek, de deerde wis- en natuurkunde en was actief in het opera, het poppentheater en het jeugdtheater. Dit onderwijs (onder meer als rector). In 1966 begaf heeft een positieve uitwerking gehad. hij zich in de gemeentelijke en vervolgens provinciale politiek. Vanaf 1978 maakt hij deel uit van de Wiof zijn voor uw provincie de gevolgen van de gedeputeerde staten van Noord-Brabant. herstructurering van het museumbestel per 1 januari 1987? In praktisch opzicht houdt de provincie uiteinde- Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in lijk in 1990 272.000 gulden over aan de herstructu- uw provincie in? rering. Hiervan gaat ongeveer 1 ton naar het Het kunsten cultuurbeleid is geen speerpunt in Noordbrabants Museum. Er blijft dus maar een het beleid van deze provincie. De omvang van het schijntje over. Het beleid is zo opgezet dat alleen budget is dan ook niet geweldig. De kunsten het Noordbrabants museum een exploitatiesubsi- cultuursector heeft een aanzienlijke bijdrage gele- die van de provincie krijgt en dat de overige musea verd in de bezuinigingen die de laatste jaren zijn ad hoe via project-, aankoop- en restauratiesubsi- doorgevoerd. Gegeven de beperkte middelen zijn dies worden ondersteund. Er wordt nog steeds bij er goede resultaten geboekt, vooral op het gebied het rijk aangedrongen op rijkssteun voor het van de beeldende kimsten en de podiumkunsten. Verzetsmuseum te Overloon, het Textielmuseum te Tilburg en het Klokkenmuseum te Asten. Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor zover het de podiumkunsten betreft - uit van de volgende taakverdeling: produktie en instandhouding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en spreiding voor de provincie; en de zorg voor afname en accommodaties voor de gemeenten. Is deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangspunt? Niet alleen in theorie, ook in de praktijk gaat de provincie uit van deze indeling. Het rijk schiet echter iri haar taak tekort. Ten aanzien van de podiumkimsten en het sociaal-culturele werk blijft hot in gebreke. De taakverdeling op zich is goed, maar dan moet het rijk zijn verantwoorde- hjkheden wel correct nakomen. Beleidsinstrumen- ten van de provincie zijn: subsidies voor produktie, instandhouding en spreiding (o.a. circuitvorming) van podiumkimsten via verdeelprogram- J.M. van der Hart (CDA) ma’s. Daarbij gaat het voor de provincie vooral om foto: Jan Verhoeff coördineren, stimuleren en initiëren. In het toekomstige monumentenbeleid is aan de Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de provincies slechts een aanvullende rol toegekend. provinciale autonomie? Centraal staat het delegeren van bevoegdheden De provincie heeft in principe ruimte gekregen naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in voor een eigen beleid, maar als het rijk de rand- Nederland hierbij gebaat? voorwaarden zodanig beperkt als nu het geval is, Noord-Brabant heeft een uitgebreid takenpakket wordt deze ruimte wel erg klein. Het uitgangspunt ten aanzien van de monumentenzorg. Naast de- van complementair bestuur biedt de provincie op centralisatie naar de gemeenten blijven voor de zich mogelijkheden tot eigen beleidskeuzes. Dat is provincie nog heel wat taken over, zoals planning, een goede zaak. coördinatie en stimulering. Noord-Brabant zal de gemeenten helpen om hun taak goed te kunnen Wat zijn de consequenties van de herstructurering vervullen; vele zijn hier nog niet voor toegerust. van (ie podiumkunsten voor het jeugdtheater en de Het rijk zou de onderhoudstaken moeten decen- eigentijdse muziek in uw provincie? traliseren naar de provincies, zodat het beleid en BOEKMANMAGAZINE 75 de uitvoering dan in één hand komen en de burger politieke consensus; zie bij voorbeeld de menings- weet waar hij moet zijn. Overigens is er bij de verschillen over het omroepen het kunstbeleid. laatste statenvergadering wat té driftig in het Provinciaal is er veel méér consensus, jiooguit zijn Monumentenfonds gegraaid. Het voorgenomen er discussies over de besteding van de middelen. beleid kan nu niet meer ten volle worden gereali- Cultuurpolitieke standpunten zijn op provinciaal seerd. niveau vaak meer aan personen dan aan partijen De beschermingstaak ten aanzien van de monu- gebonden; op voorhand is niet te zeggen welke menten wordt wat Noord-Brabant betreft gede- partijen een bepaald standpunt zullen steimen, en centraliseerd naar de gemeenten. Deze kunnen een welke tegen zullen stemmen. Over het algemeen effectiever beleid voeren, heeft de praktijk uitge- kan gesteld worden dat de ene fractie een hogere wezen. De ‘jongere bouwkunst’, zoals kerken, prioriteit aan cultuur geeft dan de andere. De WD stations en baanwachtershuisjes, wordt door beschouwt vaak iedere uitgave voor cultuur af- Noord-Brabant geïnventariseerd. Er is nooit een zonderlijk (kosten-baten-afweging). De PVDA zet onderscheid gemaakt tussen bouwkimst van vóór zich wat meer af tegen ‘prestige-objecten’ (zoals en na 1850. de nieuwbouw van het Noordbrabants Museum) en tegen uitgaven voor wat zij noemen ‘de élite’ Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de (i.c. het Brabants Orkest). beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- gegeven? beleid zijn de laatste jaren in deze provincie De middelen voor de beeldende kunst zijn ver- onderwerp van intensief debat geweest? deeld in vier stromen: Er zijn in deze provincie geen forse debatten a. collectievorming van de musea (Noordbrabants geweest over culturele aangelegenheden. De cul- Museum en Van Abbe Museum): 28%; tuurnota 1978 vormde een solide basis voor het b. collectievorming kunstuitleen: 43%; beleid, daarna is gewerkt met deelnotities. Ons c. kunstaankopen en -opdrachten van derden: inziens een efficiënte werkwijze. De discussies die 26%; er zijn geweest, betroffen onder andere de subsidie d. uitvoeringskosten: 3%. aan Globe in het verleden, het reorganiseren van In de toekomst zal het beleid zo mogelijk nog meer de Noordbrabantse Kunststichting, de opcenten gericht worden op de inkomensvorming van de voor de regionale omroep, het museumbeleid, het beeldende kunstenaars. Er wordt nog gezocht naar monumentenbeleid en de verevening podiumkvm- een effectief systeem. Directe decentralisatie van sten (wel of niet het geld naar de algemene gelden naar de gemeenten is een niet zo verstandig middelen doorsluizen). idee. Kiest de provincie bewust voor de accentuering Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- rol van het Interprovinciaal Overleg? houding van de regionale omroep? Drie punten: Hoewel de provincie van mening is, dat de finan- 1. er is een ‘Brabants Eigene’ te herkennen; ciering van de regionale omroep een rijkstaak is, 2. er wordt door de provincie waarde aan gehecht zal Noord-Brabant noodgedwongen toch bereid om dat ‘Brabants Eigene’ gestalte te geven; zijn de opslagen op de omroepbijdrage te heffen. 3. samenwerking tussen de provincies is natuurlijk Hiermee zal een voorziening voor de gehele pro- wenselijk. vincie gerealiseerd worden; Omroep Brabant zal De omvorming van het Interprovinciaal Overleg is gaan werken met een editie-stelsel. De provincie een verlies. Een ongelukkige ontwikkeling: kunst zal zich, als het goed is, voor het overige niet te en cultuur zuUen in het grote geheel van het veel met de regionale omroep moeten bemoeien. Er nieuwe Interprovinciaal Overleg ondersneeuwen. moet wel een regeling komen met de regionale pers Over de plaats van de provincie in het algemeen ten aanzien van inkomstenderving. nog het volgende. Er vindt momenteel een veel te grote concentratie van voorzieningen in de rand- Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- stad plaats. Afspraken over spreiding worden door cie? het rijk niet nagekomen. Hierin schuilt een groot Per 1 januari 1987 vindt een herstructurering van gevaar. Er kan niet alleen volstaan worden met het adviesradenstelsel plaats. Er is meer en meer reisvoorstellingen en reisexposities om de mensen een vermenging opgetreden van advisering ovèr in de provincie ook wat van cultuur te laten beleid en uitvoering van beleid. In de nieuwe proeven. structuur zullen de taken opnieuw en duidelijk afgebakend worden. Nu doet de culturele raad nog Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- aUes tegelijk, maar er zal spoedig een brede raad ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- voor Welzijn, Onderwijs en Cultuur komen, die cie? alleen adviezen geeft over nieuw beleid en zaken Een sterk pimt is het beleid ten aanzien van de die een breed terrein betreffen. Voor advisering podiumkunsten, monumentenzorg, beeldende over concrete aangelegenheden zullen aparte com- kunsten en de cultuur- en geschiedbeoefening. missies worden ingesteld. Als de nieuwe raad een Knelpunten zijn de beperkte financiële middelen tijdje fimctioneert, moet bekeken worden of het waarbij nog komt dat het rijk taken decentrali- onderdeel cultuur niet te veel ondersneeuwt. seert zonder er de bijbehorende middelen bij te Mocht dit het geval zijn, dan wordt wellicht een geven. apart suborgaan voor cultuur ingesteld. Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Over de uitgangspunten van het landelijke kunstsector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote die besteden? mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- Ruwweg als volgt: 1 miljoen ter versterking van de en cultuurbeleid in uw provincie? Op landelijk niveau is er geen hoge mate van vervolg zie pagina 87 ‘ 76 BOEKMANMAGAZINE 'AL MET AL BEN IK NIET ONTEVREDEN MET HET PROVINCIALE CULTUURGEBEUREN'; DE MINISTER VAN WVC OVER HET KUNSTBELEID VAN DE PROVINCIES Hans van Duiken wetenschappelijk medewerker Boekmanstichting

Cas Smithuijsen directeur Boekmanstichting

Bij zijn ambtsaanvaarding in 1982 proclameerde mr.drs. L.C. Brinkman de spreiding van topkunst en kwaliteit als uitgangspunt van zijn cultuurbeleid. Nadien liet hij herhaaldelijk weten dat hij zijn twijfels bad over de vermeende culturele dominantie van de randstad. In zijn CULTUUKNOTITIE (1985) liet hij de specifieke taak van de provincie onbesproken, in het KUNSTENPLAN dat in april van dit jaar zal verschijnen, zal dat anders zijn. Brinkman over de cultuur van dc provincie, de dominantie van de randstad, de taak van de middelgrote gemeenten en de geringe reislust van kunstenaars. In een inte.Tvie.uj dal koi~t geleden is verschenen in MUZIEK EN DANS heeft u gewaarschuwd tegen regionaal chauvinisme. Ik heb willen waarschuwen tegen de tendens om de cultuur van een bepaalde provincie uitsluitend te beschouwen vanuit het perspectief van die provincie of dat gewest. Een Brabants Orkest of een Fries toneelgezelschap, hoe strelend voor het foto: Jan Huizing provinciale ego ook, heeft een verder reikende betekenis dan strikt provinciaal of regionaal; de De orkesten- en toneeloperatie hebben veel cultuur houdt nu eenmaal niet op bij de provincie- overhoop gehaald en de kans bestaat dat de slinger grenzen. te veel uitslaat naar de stelling dat alleen een Als je het hebt over de spreiding van de culturele randstedelijke top het monopolie van de kwaliteit voorzieningen over het hele land, en per slot van heeft. Dat lijkt mij de verkeerde weg. Tegelijker- rekening is dat ons uitgangspimt, dan is de tijd, en dat is de andere kant van die slingerbewe- vestigingsplaats van bij voorbeeld een toneelge- ging, als bij voorbeeld in Arnhem zou worden zelschap van secundair belang. Ik heb geprobeerd gezegd: deze instelling is van ons en hoogstens een duidelijk te maken dat men in de provincies en bij paar randgemeenten hebben er iets mee te maken, gemeenten iets verder moet kijken dan het puur dan wordt de relatie met het landelijke spreidings- bestuurlijke en geografische belang van toevallige beleid toch wel erg moeilijk. vestigingsplaatsen. Je kunt spreken van regionaal chauvinisme als BOEKMANMAGAZINE 77 een provinciestad zegt: de minister dient een financiert, dan heb je een beter overzicht en kan je aantal dingen voor zijn rekening te nemen zodat de gezelschappen makkelijker over het land sprei- wij ons kuimen beperken tot het streek-eigene. Ik den. Nederland beschikt over de meest fantasti- geloof dat het nationale spreidingsbelang juist eist sche acconunodaties en het is de bedoeling dat die dat die kwalitatieve top en zaken van landelijke zalen door verschillende gezelschappen worden betekenis ook in Arnhem en Maastricht tot him bespeeld. De ervaring leert dat dat al moeilijk recht komen. genoeg is; dit hangt volgens mij samen met de In de praktijk van het kunstbeleid zoeken wij autonomie van de kunst en de individualiteit van voortdurend naar het evenwicht tussen een cen- kunstenaars. Kunstenaars reizen niet graag. trale, zeg maar nationale benadering, en een Kortom, tussen het opstellen van subsidievoor- decentrale benadering. Wij zijn daar nog niet uit. waarden en de realisering van een aantal doelen die je jezelf hebt gesteld, liggen - zeker in het Het gaat in de provincies vaak om prestige, er zijn kunstwereldje - werelden van verschil. Als je als prestigieuze provinciehuizen gebouwd in Haarlem beleidsdoelstelling formuleert dat de mensen uit en Maastricht. Er worden opdrachten gegeven aan de provincie ook de gelegenheid moeten hebben kunstenaars in de regio om die gebouwen op te om kwalitatief hoogstaande voorstellingen te zien, sieren. dan word je gedwongen alle bestuursmechanis- men aan te wenden die je ter beschikking staan. Ik oordeel daar niet alleen negatief over, het is Het subsidiesysteem blijkt in zo’n situatie als een volgens mij een signaal aan het adres van de belangrijk sturingsinstrument te fungeren. randstad in de trant van: wij kunnen in de provincie ook kwaliteit leveren. Ik beschouw het U kunt zich dus niet vinden in de stelling dat de niet als provincialisme in de enghartige zin - in de randstad de grote cultuur voor zichzelf houdt en betekenis van: als het maar Friestalig is dan is het provincies worden afgescheept met wat overblijft. in orde. Ik geloof dat het goed is om die prikkel aan de randstad uit te delen. Dat is volstrekte onzin. Wij zijn samen met de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouw- Je hoort van de gedeputeerden vaak de klacht dat directies bezig geweest met het ontwerpen van een zij uitsluitend de minder prestigieuze aspecten speelplan voor het hele land. Bij die gelegenheid van het kunstbeleid mogen verzorgen. hebben we afgesproken dat na een jaar zou worden bekeken wat de effecten zijn geweest. Dat was juist om te voorkomen dat de provincie zou worden afgescheept met de meer traditionele kunstvormen die kenmerkend zijn voor een bepaalde streek. Dus spreiding van aanbod en, kwaliteit. Juist. Ik kom toch nog even terug op een opmerking die je wel vaker hoort. Iets in de trant van ‘Limburgse kunstenaars komen alleen maar m Maastricht aan de hak’ Tk was vorig jaar op de Trajecta en daar hoorde je dan over het werk van een belangrijke Limburgse kunstenaar: ’die lijkt wel op...’ en dan vulde men de naam vam een randstedeling in. Als het om de beoordeling van kunst gaat, dan blijkt dat de kwaliteitscriteria in het westen worden geformuleerd. Ik vind dat in toenemende mate merkwaardig en het lijkt mij ook nauwelijks vol te houden. Als je naar de situatie van dit moment kijkt, dan is het toch zo dat ook mensen van buiten de randstad werk vóin internationale allure afleveren. Het heeft misschien iets te maken met de publici- foto: Jan Huizing teit die toch heel sterk op het westen is gericht; een recensie in DE VOLKSKRANT heeft voor de kimste- Dat is een opmerking die ik niet helemaal begrijp, naar in kwestie meer betekenis dan een positief want wat was de situatie zo’n drie of vier jaar verhaal in DE GELDERLANDER. Wij proberen daar geleden toen wij begonnen met de podium- wat aan te doen in ons spreidingsplan. Heel kunsten-operatie. We werden toen geconfronteerd bewust hebben wij de gelden van de beeldende • met een situatie waarbij steeds meer gemeenten kunst in de richting van de provincies geschoven. hun aandeel in de financiering van orkesten en Daarmee stimuleer je de ontwikkeling van het toneelgezelschappen terugtrokken. Ik heb toen culturele klimaat in de provincie. gezegd, wij moeten af vem dat hele systeem van koppelsubsidies want het werkt niet. Om nu Toch lijkt ons die dominantie buiten kijf. Mis- achteraf te zeggen ‘wij hebben zo weinig te zeggen’ schien met uitzondering van Limburg vind je vind ik misplaatst en heeft iets van: de pot verwijt buiten de randstad geen enkele galerie die zich de ketel dat hij zwart ziet. oriënteert op de buitenlandse markt. En, ook niet van enig belang ontbloot, de docenten van de Het had ook kunnen zijn dat dit nu juist de reden academies buiten de randstad komen over het was waarom ze afhaakten, wellicht zagen zij algemeen uit het westen. zichzelf als een bijkantoor van het rijk. Je moet voorzichtig zijn met het creëren van dit Wij hebben geprobeerd om de zaak wat overzich- soort tegenstellingen. Ik kan weinig met de stel- telijker te maken. Als je uit een enkele bron ling: ‘het gebeurt in Amsterdam en ook nog een 78 BOEKMANMAGAZINE beetje in Den Haag en Rotterdam’. Er gebeurt een heleboel, óók buiten dat hele kleine kringetje in de randstad. Laat ik nou ook eens wat zeggen over dat kleine ploegje kunstkenners in de randstad dat zich uitverkoren beschouwt. Als je de grote kunstmanifestaties in het westen bekijkt, dan zitten daar ook kunstenaars van buiten de randstad bij, maar ze zijn onderverte- genwoordigd. Entree tot de gevestigde kringen is moeilijk en het kunstwereldje vormt daar geen uitzondering op. Tk vraag mij wel eens af waarom de ene kunstenaar voor vol wordt aangezien en een andere niet. Klaarblijkelijk bestaat er een behoefte om elkaar te bevestigen in opinies en gedrag en dat vertaalt zich in de aanschaf van werk van een bepaalde kunstenaar omdat je anders niet meetelt. Verder wordt het beeldende kunstcircuit steeds meer een markt in de puur economische betekenis van het woord, als er weer een kunstenaar tot het kringetje doordringt dan wordt de spoeling toch dunner. Concurrentie speelt een niet te onderschatten rol en soms pakt dat verkeerd uit. foto: Jan Huizing In het kunstbeleid kan men een centraliserende en een decentraliserende tendens ontwaren. Bij de Als je al die individuele aanvragen centraal gaat podiumkunsten in hoofdzaak centraliserend, in de beoordelen, pakt dat op termijn verkeerd uit voor sectoren monumenten, musea en media zie je een de kunstenaar. Bij de gezelschappen ligt dat ontwikkeling in de richting van decentralisatie. anders, daar telt het individuele belang minder, Die processen verlopen niet altijd met instemming dat kan je eventueel centraal regelen. Voor de van de betrokkenen en het is geen uitzondering dat individuele kunstenaar moet het geld niet via die betrokkenen - de verschillende overheden en allerlei ingewikkelde en tijdrovende procedures de kunstenwereld - elkaar bestrijden. Kunt u iets worden verstrekt, je moet dan naar de gemeente of zeggen over de verhouding tussen de praktijk van de provincie. deze uitgangspunten en de theorie zoals die inder- Overigens doe je er dan wel verstandig aan om tijd in de diverse nota’s werd ontwikkeld. voor de beoordeling een commissie uit de betreffende sector te benoemen. Om tot een afgewogen Het is geen toeval dat bij de kunsten de ene sector oordeel te komen heb je inzicht nodig in hetgeen wel gecentraliseerd is en een andere niet. In het zich aanbiedt. Zo’n commissie heb je ook nodig om deel dat gecentraliseerd is, speelt het schaalpro- te voorkomen dat bij de beoordeling partijpolitie- bleem een belangrijke rol. Ik geloof dat wij in een ke afwegingen een rol gaan spelen. situatie zitten waarbij de verschillende overheden, gecentraliseerd of gedecentraliseerd, proberen om Als wij de geluiden van het VNG goed hebben wat meer afstand te nemen van de inhoudelijke begrepen, hebben bij de vereveningsoperatie voor- kant van het kunstbeleid, dit ondanks de financië- al de middelgrote steden de klappen gekregen. le betrokkenheid. Mogen wij hieruit begrijpen dat u de gemeente als Wij proberen ons in toenemende mate buiten instrument voor het spreidingsbeleid heeft verla- inhoudelijke discussies te houden. Als een ge- ten? meente- of provinciebestuurder zich met inhoudelijke zaken bemoeit, wordt dat als minder kwes- Wij moeten een aantal dingen uit elkaar houden. tieus ervaren dan wanneer de minister dat doet. In de eerste plaats is de hele herspreidingsoperatie Dat is ook wel begrijpelijk want als de minister in bestuurstechnische zin geïnitieerd en uitge- het uitsluitend voor het zeggen heeft, dan gaan voerd door mijn collega’s van Binnenlandse Zaken bepaalde stromingen de boventoon voeren. en Financiën. Ook het toeval heeft daarbij een rol Op dit moment zitten wij dus in een fase van een gespeeld. bestuurlijke discussie waarbij het laatste woord De herverdeling van overheidstaken is meerdere nog niet is gesproken. Overigens ben ik het oneens malen uitvoerig in het parlement behandeld en bij met de kwade tongen die beweren dat het terug- de uiteindelijke besluitvorming bleef de wijzer dringen van de overheidsinvloed de voorbode is weleens op een willekeurige plek stilstaan. Daar van de vermindering van de financiële betrokken- was niet iedereen altijd even gelukkig mee, maar heid. Er is niéts dat in die richting wijst. het is nu eenmaal zo gebeurd. Het is in ieder geval niet de uitkomst van diepgravende cultuurpolitie- U hebt gekozen voor een ruil tussen de ene en de ke overwegingen. andere overheid. Dat is hetzelfde maar dan alleen De steden spelen bij de cultuurspreiding een op een andere schaal. U had ook kunnen kiezen overwegende rol domweg omdat zij de accommo- voor een fondsenstructuur. daties beheren. In de tweede plaats zitten zij dichter bij de bron. De gemeenten hebben in het Ik denk dat je dan regelrecht aanstuurt op het algemeen een beter inzicht in de plaatselijke verder uitdijen van de bureaucratie. Neem een situatie en kimnen betere prognoses maken over beeldende kunstenaar uit Noordoost-Groningen, de publieke belangstelling bij een bepaalde voor- die zou bij de constructie van een landelijk fonds stelling. een ellenlange weg moeten afleggen van selectie- Tegen deze achtergrond kan het snuiven van de commissie, papieren, dia’s van zijn werk, noem trend, ik kan daar niet zo gauw een betere maar op, om überhaupt voor een beoordeling in formulering voor vinden, beter via de gemeentebe- aanmerking te komen. sturen gebeuren dan door het provinciale bestuur BOEKMANMAGAZINE 79 rJi/i Staatsuitgeverij

Creativiteit en zakelijkheic

Ze kunnen vaak zelfs niet buiten elkaar. Zeker nu de kunsten steeds meer met de commercie in aanraking komen.

Daarom is elke poging om deze twee op zichzelf staande grootheden nader tot elkaar te brengen, toe te juichen.

De serie Handboeken Kunsten is een ge- slaagde poging in die richting.

Deze losbladige werken verschijnen in fraai vormgegeven ring- banden met handige registers bij de Staatsuitgeverij, in nauwe samenwerking met de Boekman- stichting, de Federatie van Kunstenaars- verenigingen en het Nationaal Overleg voor Gewestelijke Cultuur. • Handboek Beeldende Kunst, Fotografie, • Handboek Letteren Er zijn inmiddels twee Vormgeving en Architectuur handboeken ver- Hoort bij elke schrijver, vertaler schenen: Onontbeerlijk voor beeldend kunstenaars, en journalist op de plank te staan. fotografen, vormgevers en architecten. De Vereniging voor Letter- De Rijksdienst Beeldende Kunst is in de redactie kundigen is in de redactie vertegenwoordigd. vertegenwoordigd.

Tot 1 april ig8y nog een aantrekkelijke aanbiedings- ’In het Handboek Letteren staat alles korting van ƒ 20,—! Teken daarom nu in. waarmee een schrijver zich kan verrijken. ’ -Jules Deelder. Prijs f 75,-tot I april 1987. Daarna f 95,-, in beide gevallen incl. ringband. Prijs f 75,-inch ringband. C;liristoffcl Plantijnstraat 2 l^ostbus 20014 2500 EA ’s-Gravcnhagc Telefoon 070 - 78 99 11 bijten elkaar niet.

nnenkort verschijnen: Elk Handboek bestaat uit een — belastingen algemene hoofdstukken over: — publiciteitsmedia Handboek Theater — internationale organisaties (i"^ aflevering, maart 1987) — landelijk bestuur — overleg— en adviesorganen ■ Handboek Muziek — onderwijs aflevering, najaar 1987) — beroepsverenigingen — kunstzinnige vorming Handboek Audio-visuele — documentatie—instellingen Media/Film — regelingen en subsidies (i^aflevering, najaar 1987) — prijzen — contracten/honoraria enz. Dan is de serie Handboeken — auteursrecht Kunsten compleet. — sociale zekerheid

Met handige adressen en uitgebreide informatie De Handboeken zijn verkrijgbaar via de over taak en werkwijze. boekhandel of rechtstreeks bij de Staatsuitgeverij, Daarnaast is er een indeling per provincie en een Postbus 20014, 2500 EA ’s-Gravenhage, uitgebreid register waarmee u in een oogwenk de telefoon 070 - 78 98 85. gewenste informatie gevonden heeft. Prijswijzigingen voorbehouden. De omvang van een compleet handboek is steeds De Staatsuitgeverij brengt verzendkosten in rekening. ca. 600 pagina’s, losbladig in handig formaat ringband (21,6 x 19,5 cm). Twee maal per jaar ontvangt u als abonnee een supplement met aanvullingen en wijzigingen tegen een paginapnjs van f 0,20. of de rijksoverheid. Ik houd het voor heel wel krikt worden want wij kunnen de concurrentie mogelijk dat het provinciale bestuur er vanwege niet aan’. De impresario bepaalt uiteindelijk wel- het schaalaspect in een aantal gevallen bij betrok- ke podia wel en welke podia niet in aanmerking ken zal zijn. komen en dat is een euvel waarmee we altijd Dat was overigens al zo vóór de herspreidings- zullen blijven zitten. operatie, veel randgemeenten hadden de neiging Er bestaat ook een provincialisme in de zin van: hun subsidies terug te trekken bij gemeenschappe- wij Nederlanders verrekken het om al te ver te lijke projecten. De argumentatie was dan meestal: reizen. Vanuit die optiek zou in elk stadje een uit onze stad gaan nauwelijks mensen naar dat goede accommodatie moeten zijn, maar naar ver- theater, dus wij besteden onze subsidie elders. houding kost dat veel te veel. Je ziet dat de initiële De provincie kan wat makkelijker afstand ne- kosten niet meer via het toegangskaartje kunnen men, die zullen ook niet gauw eisen dat iedere worden teruggehaald. Het zou toch jammer zijn gemeente in evenredigheid deelneemt aan de ex- als vanwege dat type provincialisme - iedere ploitatie. plaats moet niet alleen zijn eigen ziekenhuis maar Je ziet ook regelmatig dat het gemeentelijke ook zijn eigen schouwburg hebben - alleen maar aandeel in een project noodgedwongen te beperkt prestigieuze behoeften worden bevredigd. Als zo’n is. Neem nu de monumentenzorg. Binnenkort gebouw naar verhouding te weinig wordt ge- hebben we een discussie in de Tweede Kamer over bruikt, respectievelijk te veel subsidie vergt, dan de vraag of we de gelden van de monumentenzorg zijn dat onaanvaardbare risico’s. naar de gemeenten moeten decentraliseren. Het is toch vaak zo dat gemeenten jarenlang moesten Bij de popmuziek zijn de programmeringssubsi- sparen om überhaupt aan een restauratieproject te dies voor een deel centraal geregeld, men betaalt kunnen beginnen. uit aan de podia. Intussen is één ding mij wel duidelijk, er bestaat geen algemene regel. Je kan niet altijd zeggen: de Als we even de getallen in gedachten houden dan geldstroom moet ofwel via de provincie ofwel via zijn dat naar verhouding zeer kleine bedragen. Op de gemeente lopen; dat kan van geval tot geval het moment dat je dat oplegt aan de wat luxere verschillen. podia, zeker als je ziet wat er op dit moment gerenoveerd wordt, dan kost dat goud geld. Mijn In het spreidingsbeleid kun je eigenlijk twee stelling is niet dat de overheid niets moet doen op bewegingen onderscheiden; :een duwbeweging en dit vlak, mijn stelling is dat je moet oppassen dat een trekbeweging. De duwbeweging kwam vroeger je het publiek niet te veel versnippert. Een over- het meest voor, toneelgezelschappen en orkesten aanbod van podia in de provincie keert zich op een werden door middel van premiëring de provincie bepaald moment tegen je. ingeduwd. Bij de popmuziek zie je dat een trekbeweging wordt toegepast door het uitrusten van Een groot gedeelte van op de BKR bezuinigde podia in de provincie. Zou het geen overweging gelden loopt nu via de provincies en die passen de verdienen om die trekbeweging verder te stimule- besteding van die gelden vrij willekeurig toe. In ren door meer te denken aan goede podia en Groningen bij voorbeeld bestaat wel een aankoop- programmeringsbudgetten ter ontwikkeling van regeling en in Drenthe niet. Dat leidt tot een het provinciale beleid. Duidelijk is dat u toch wilt semi-clandestien grensverkeer. gaan sturen en de ervaringen met de popmuziek zijn positief. Het moet een aantal jaren worden uitgeprobeerd en dan bedoel ik echt wel meer dan één of twee Ja en nee. Om nu eens het voorbeeld van de jaar. Ik vind het overigens niet erg als de uitwer- kamermuziek te nemen, daar wordt bevorderd dat king per provincie wat verschilt. Niet alleen de ensembles wat meer gaan reizen; in uw termen omdat de provincies van eikaars ervaringen kun- ’geduwd’ worden. Ik erken dat we bij de popmu- nen leren, maar ik denk dat het in de ene provincie ziek meer doen in de richting van de accommoda- minder problematisch zal zijn om het publiek te ties, maar dat doen we in algemene zin ook, zeker bewegen wat te kopen dan in de andere. Dat heeft bij het grootschalige theater. Er is de laatste jaren te maken met de provinciale cultuur en daaraan veel gerenoveerd en gebouwd aan goede accom- zul je je beleidsmechanismen moeten aanpassen. modaties in de provincie. De infrastructurele Verder leert de praktijk dat die instrumenten na omstandigheden worden echt wel vergroot. Er een paar jaar naar elkaar toe groeien. Ik vertrouw komen steeds meer zalen bij van goede kwaliteit. op een soort natuurlijke beweging tot convergen- Maar om nou te zeggen dat dit het middel bij tie. Los daarvan hebben we al na een jaar of twee uitstek is, ik denk dat ook hier het toeval een niet gezegd dat je over de verdeelsleutel nog wel zou te onderschatten rol speelt. kunnen twisten. Misschien moet je in de toekomst meer rekening U laat in zo’n geval meer artistieke vrijheid aan de houden met het aantal kunstenaars dat in een programmeurs in de provincie. Zij kunnen op bepaalde provincie woont. Ik zeg niet dat dit het basis van hun budget zelf een programma samen- enige criterium is, maar in de hoeveelheid opper- stellen. De impresariaten hebben die gelegenheid vlaktewater hoef je het ook niet te zoeken. Toch minder, zij zijn aan hun artiesten gebonden. moet je, als je uitgaat van het aantal kunstenaars, niet te rigide zijn, want al zou je de subsidiëring Ook dat is zo lang als het breed is, neem nu eens daaraan aanpassen, dan stimuleer je de cultuur- het excentrieke geval van de opera. Op het mo- spreiding. Wij evalueren dus wel, maar mij hoor je ment dat de accommodatie weer aan stringente niet zeggen dat het systeem na één of twee jaar op eisen van technische aard moet voldoen, weet ik de helling gaat. niet wat er uiteindelijk bepalend is. Is dat dem de Wel zeg ik tegen de provincies, je moet proberen impresario of degene die de accommodatie aan- om het hele selectiemechanisme, het systeem van biedt. beurzen en zo, in ieder geval niet te verambtelij- Je moet je natuurlijk hoeden voor een overaan- ken, want dat leidt alleen maar tot een toename bod van goede podia. Je ziet nu al dat kleine van de bureaucratie. steden zeggen ‘onze accommodatie moet ook opge- Belangrijk is dat je per jaar, of in ieder geval 82 BOEKMANMAGAZINE foto: Jan Huizing periodiek, laat zien aan wie je wat hebt gegeven. redelijk ongeschonden doorgekomen, maar dat Van mij mag dat anoniem, als je maar op basis van betekent niet dat de zaken nu voor de komende getallen laat zien waar het geld naar toe is gegaan. decennia zijn geregeld. Verder moet je ervoor zorgen dat een zekere Het gaat mij in het Kunstenplan vooral om de doorstroming plaatsvindt in de commissies die spreiding van de verschillende grootschalige voorzich met de toewijzing bezighouden. Dat is ook zieningen over het land. Ik zal de laatste zijn om een element. een tweede ronde van de sanering van het toneel- Ik geloof ook dat het verstandig is om de en muziekbestel af te kondigen, maar dat zijn wel toewijzing van opdrachten, beurzen en stipendia de sectoren waar ik de grootste problemen zie. Met niet helemaal buiten het overheidsgebeuren te name het toneel baart mij zorgen. plaatsen. Een zekere vorm van ambtelijke waarne- De crisis in het toneel heeft ook te maken met de ming moet blijven bestaan om tijdig aan de bel te teruglopende publieke belangstelling en gelukkig trekken. Per saldo ben ik niet zo ongelukkig met wordt dat door de sector zelf ook erkend. In de het provinciale cultuurgebeuren. regeringsverklaring hebben we laten opnemen dat de publiekscijfers bij de subsidiëring een rol gaan Het Kunstenplan. spelen. Ik ben nu aan het zoeken hoe je op dat punt tot Ik zwijg daar liever nog even over, omdat we eerst de herziening van de structuur kan komen. Dat het advies van de Raad voor de Kunst moeten wordt in zekere zin vergemakkelijkt, omdat wij de afwachten. Het enige dat ik daarover kwijt wil is zaak in financiële zin hebben gecentraliseerd. dat de rol van de respectieve overheden als Maar daarbij ben je er nog niet want dat sprei- subsidiënt daarin ook aan de orde zal komen. dingselement zit mij zeer hoog. We zijn de afgelopen twee kabinetsperioden Zoals ik al zei, ik wil ervoor zorgen dat de BOEKMANMAGAZINE 83 belangrijke gezelschappen ook elders in de pro- Ik denk in de richting van een faseringsplan. Je vincie blijven spelen. Dat kunnen wij niet alleen, kunt natuurlijk wel zeggen dat een bepaalde dat moet gebeuren in overleg met de provincies en sector wat meer moet krijgen en een andere sector de gemeenten. Juist in de toneelsector zie je een wat minder, maar daarmee ben je er nog niet. De heel merkwaardig fenomeen, aan de ene kant ervaring leert dat de sectoren die voor een uitbrei- betrekkelijk weinig publiek en toch een nadrukke- ding van het budget in aanmerking komen, het lijke gehechtheid aan de streek. We zullen dat toch eerst aan de beurt komen. Vervolgens komen dan eens tegen het licht moeten houden. de sectoren die moeten inleveren en dat duurt dan Ik denk verder dat we opnieuw een discussie aan 10 jaar of het komt helemaal niet van de grond. We moeten over de verdeling van het geld over de zuUen dat scherp in de gaten houden. verschillende sectoren. Daarmee moeten we het Ik geloof dat de conclusie gerechtvaardigd is dat aandurven om de relatieve overhonorering van de de fixatie van het kunstenbudget de vernieuwing muzieksector aan de orde te stellen. De ‘kaas- van de kxmst in de weg staat en dat maakt de schaaf’-methode is uiteindelijk weinig gelukkig herspreiding van het hele kimstenbudget noodza- gebleken, dus dat betekent dat je moet gaan kelijk. Men zal dan de consequenties moeten praten over de plaats en het aantal muziekgezel- aanvaarden; voor een aantal sectoren zal dat een schappen. Ik weet dat dit in de kring van de vermindering van het budget betekenen. Dat is symfonieorkesten ook zo wordt gevoeld. We moe- vervelend, maar we zullen toch af moeten van die ten niet bang zijn voor het regionale chauvinisme alles verlammende institutionalisering die in het dat zeker de kop op zal steken. kunstenveld is ontstaan. Verder wil ik de steeds voortschrijdende ontwikkeling van de bureaucratisering in de kunsten- Maar gaat dat niet in de richting van concentratie sector aan de orde stellen, niet alleen op het in plaats van spreiding? departement maar ook bij de verschillende instituties. Ik denk niet dat het om tientallen miljoenen Je moet het niet overtrekken in de betekenis ‘dan gaat, maar het gaat om de prioriteitstelling om de maar allemaal in de randstad’. Concentratie zou fixatie van het budget tegen te gaan. ook kunnen betekenen dat je het aantal speel- Ik zoek ook een manier om amateurtoneelgezel- plaatsen buiten de randstad beperkt. In de rand- schappen in de gelegenheid te stellen om eens stad moet je ook een uur in de auto zitten voor je buiten de plaatselijke verenigingslokaliteit op te bij het Muziektheater bent. treden. Er zijn tal van amateurgezelschappen die Je moet niet, ik herhaal dat, in Eindhoven én in dat soort ambities hebben, maar waarvan de Helmond én in Tilburg volwaardige accommoda- plaatselijke wethouder zegt dat daar de subsidie ties hebben. Met het resultaat dat de zaal voor niet voor is bedoeld. Daar zijn we nog niet uit, 15% is gevuld. Dus buiten de randstad concentre- maar het zal in ieder geval in het Kimstenplan aan ren omwiUe van het behoud van spreiding. Die de orde komen. vorm van concentratie beschouw ik ook als een Daarnaast wil ik proberen om ruimte te schep- element van spreiding. pen voor die sectoren die nu relatief onderbedeeld zijn, ik denk dan aan de dans. En daarvoor gaat u de provincies inschakelen? U heeft gezegd over het advies van de commissie Ja natuurlijk, ik ga niet op eigen houtje zeggen Reehorst dat die extra 12 miljoen in de sector zelf Breda wel en Bergen op Zoom niet. moeten worden gezocht. EXTRA GELDEN MAKEN BEELDENDE KUNSTBELEID MOGELIJK Gerrit in ’t Hout beleidsmedewerker beeldende kunst bij de Culturele Raad Noórd-Holland

Het beeldende kunstbeleid van de het ministerie van Sociale Zaken ze Bijdrageregeling tot op heden ver- provincies heeft in 1984 een belang- naar dat van Welzijn, Volksgezond- wijzen wij naar het artikel van War- rijke wijziging ondergaan. In dat heid en Cultuur. na Oosterbaan, elders in deze publi- jaar namelijk besloot de minister van katie. In dit artikel zullen wij in het WVC om de ‘Tijdelijke bijdragerege- kort uiteen zetten wat het autonome ling provinciale bevordering van beleid van de provincies inzake de beeldende kunst’ in te voeren. Dit VAN dit geld werd vervolgens beeldende kimsten behelst. Met an- werd mogelijk gemaakt omdat een een gedeelte ‘doorgedecentra- dere woorden; hoe ziet het beeldende deel van de gelden van de bezuini- liseerd’ naar de provincies en kunstbeleid van de provincies er gingen op de Beeldende Kunstenaars de vier grootste steden. Voor een zonder deze Rijksbijdrageregeling Regeling werden overgeheveld van beschrijving van de werking van de- uit. 84 BOEKMANMAGAZINE AARD EN OMVANG de provincie, in andere provincies leiden. ontstonden zij vanuit het particulier In vrijwel alle provincies worden De financiële omvang van het pro- initiatief. Zo bestaat er in Drenthe zogenaamde bladdocumentaties vinciale beleid is zeer bescheiden; in één provinciale kunstuitleen (met 14 beeldende kunst uitgegeven. Dit be- totaal besteedden de provincies in dependances) en zijn er in Noord- treft een losbladig systeem waarin de 1986 gezamenlijk zo’n 3,6 miljoen Holland elf afzonderlijke kunstuitle- belangrijkste biografische en vak- gulden aan beeldende kunst. (Ter nen. ' technische gegevens van de in de vergelijking; het beeldende kunsten- Provinciaal geld wordt in Noord- betreffende provincie wonende beel- budget van Amsterdam bedroeg in Holland uitsluitend verstrekt als de dende kunstenaars zijn opgenomen. 1986 ongeveer 22 miljoen gulden). kunstuitleen bereid is de omliggende Hierbij is werk van alle betrokken Het provinciale kunsten cultuur- regio in zijn actieradius te betrek- kunstenaars afgebeeld. beleid is vooral gericht op coördina- ken. Veel geld heeft dit de provincie tie, spreiding en stimulering. Naast nooit gekost omdat de exploitatie EEN MOEILIJKE POSmE de zorg voor de kunst in het alge- voornamelijk door de eigen inkom- meen, staat vooral de publieksfunc- sten van de centra wordt gedekt. Met Zoals aan het begin van dit artikel tie centraal. het zogenaamde ‘Stichting Beelden- werd opgemerkt is het beeldende Van een kunstenaarsbeleid is, be- de Kunst’-systeem is dit mogelijk. kunstbeleid van de provincies met de houdens een enkele voorziening in de De kunstenaars die hun werk voor invoering van de Tijdelijke Bijdrage- voorwaardenscheppende sfeer (als de uitleen beschikbaar stellen ont- regeling ingrijpend gewijzigd. De grafische ateliers en bruikleenver- vangen daarvoor, tenzij het direct beslissing van de minister van wvc goedingen) geen sprake en daar kan - wordt aangekocht, leengeld. Het om een deel van de nieuwe geld- gezien de beschikbare budgetten - hiervoor benodigde leen- en aan- stroom naar de provincies te decen- ook geen sprake van zijn. koopbudget wordt thans uit de traliseren lijkt een goede keuze (al Rijksbijdrageregeling gefinancierd. kunnen lang niet alle provincies ACTIVITEITEN De kosten van Noord-Holland (ex- waardering opbrengen voor de wijze clusief het aandeel van de Rijksbij- waarop de geldstroom tot stand is De provincie subsidieert een aantal drageregeling) bedragen voor 11 ves- gekomen, namelijk door de ophef- concrete activiteiten. Wij noemen in tigingen met ongeveer 28.000 abon- fing van de BKR). dit verband: kunstuitleen, educatie, nementen (in 1986) 120.000 gulden. De provincies moeten in staat wor- documentatie, grafische ateliers, den geacht om na verloop van enige tentoonstellingsorganisaties, bruik- TENTOONS'TELLINGEN tijd een overzichtelijk en gecoördi- leenvergoedingen en aankopen. neerd beleid te ontwikkelen. Het Hier moet goed voor ogen worden Een aantal provincies beschikt over lijkt logisch dat dit door twaalf pro- gehouden dat lang niet alle provin- een eigen tentoonstellingsdienst, die vincies gemakkelijker zal kunnen cies genoemde activiteiten daadwer- gewoonlijk bij een culturele raad is dan door zo’n 800 gemeenten. Bo- kelijk tot onderdeel van hun beleid ondergebracht. Deze tentoonstel- vendien wordt met de keuze voor de hebben gemaakt. De opsomming lingsdiensten organiseren door de provincies voorkomen dat gelden moet derhalve begrepen worden als hele provincie reizende tentoonstel- voor beeldende kimsten op gemeen- een inventarisatie van wat maximaal lingen die kunnen worden aangepast telijke begrotingen ‘weglekken’. Dat aan activiteiten wordt geboden en aan wisselende situaties. wil zeggen dat de bestaande budget- niet als een schets van de praktijk Daarnaast kunnen de tentoonstel- ten van de gemeenten worden vervan het beeldende kunstbeleid bij lingsdiensten met speciale educatie- vangen door gedecentraliseerde gel- ‘de’ provincies. ve tentoonstellingen een fimctie in den. Aparte vermelding verdient in dit het onderwijs vervullen. In Noord- De provincies kunnen (en in vele verband de zogenaamde percentage- Holland werden met drie van derge- gevallen doen ze dat al) met de regeling. In de jaren vijftig besloten hjke exposities in drie jaar tijd middelen van de Rijksbijdragerege- enkele ministeries bij nieuw- en ver- 50.000 leerlingen uit de hoogste klas- ling een stimulerend beleid voeren bouw 1 è 1,5% van de kale bouwsom sen van het basisonderwijs en de door subsidies te relateren aan inte reserveren voor beeldende kimst. laagste klassen van het voortgezet spanningen op gemeentelijk niveau; In de jaren zestig volgden vele ge- onderwijs bereikt. gemeentelijke aankoopbudgetten meenten dit voorbeeld. In enkele gevallen kunnen de ten- kunnen met provinciale subsidies Hoewel - en misschien wel omdót - toonstellingsdiensten voor de aan- worden aangevuld. Met andere de provincies in verhouding veel schaf van kunstwerken voor exposi- woorden, hoe meer geld gemeenten minder bouwopdrachten verstrek- ties een beroep doen op een daarvoor zelf beschikbaar stellen, hoe meer ken dan rijk en gemeente(n), bleef de bestemd provinciaal aankoop- subsidie ze kunnen krijgen. toepassing van de percentagerege- budget. Aan de andere kant brengt de ling hier op enkele uitzonderingen invoering van de Rijksbijdragerege- na duidelijk achter. Ook in dit ver- GRAFISCHE ATELIERS EN ling de provincies in een moeilijke band kan het provinciale beeldende DOCUMENTATIE positie omdat de beschikbaar gestel- kimstbeleid zeker geen voortrek- de financiële middelen bij lange na kersrol worden toegedicht. Grafische ateliers zijn collectieve niet opwegen tegen de bezuinigingen werkplaatsen waar beeldende kun- op de BKR, terwijl van de zijde van de KUNSTUITLEEN stenaars gebruik kunnen maken van gemeenten en de beeldende kunste- kostbare grafische apparatuur die ze naars juist veel van de provincies Kunstuitleen-insteUingen zijn een zich individueel niet kunnen permit- wordt verwacht. In vergelijking met belangrijk instrument in het provin- teren. Het subsidiëren van de huis- de situatie van toen de BKR nog ciale spreidingsbeleid. Veel mensen vesting wordt in het algemeen als bestond zullen deze verwachtingen worden door de diverse centra voor een taak van de vestigingsgemeente altijd te hoog zijn. het eerst met ‘kunst-thuis’ in aanra- beschouwd. Eén ding is duidelijk; de ‘Tijdelij- king gebracht. Om deze reden onder- De provincie neemt in enkele ge- ke bijdrageregeling provinciale steunen alle provincies één of meer vallen een deel van de exploitatielas- bevordering van beeldende kunst’ kunstuitleen-mstellingen hoewel de ten en de kosten verbonden aan kan en mag niet gezien worden als aard van deze financiële relatie per instructie en beheer voor haar reke- een ‘gelijkwaardig’ alternatief voor provincie verschilt. In enkele provin- ning. Hierdoor kunnen ervaren gra- de Beeldende Kunstenaars Regeling. cies zijn één of meer kimstuitlenen fici gedurende de openingstijden tot stand gekomen op initiatief van aanwezig zijn om gebruikers te bege- BOEKMANMAGAZINE 85 JAMMER CI5 K Co C3CI kj ?= § Cö •<1 STICHTING BEELDENDEKUNST-SBKKUNSTUITLEENAMSTERDAM.NIEUWEZIJDSVODRBURGWAL325, Co ?: K , '''fico 1012 RMAMSTERDAM.DPEN:DI-VR10-17UUR/ZA9-17UURTELEFOON:020-239215 ^4 ?= Co MUZIEKTHEATER, WATERLOOPLEINABN-GALERIJ.VIJZELSTRAAT UUJ OO GC C? o C3 U4 ’ t■0«i* cxi Z» «Or u-r U4 -■^SC «air >— Ou

VANAF mijn komst naar Zeeland in 1975 Zeeland en geeft mede richting aan het culturele heb ik het veelzijdige culturele klimaat van klimaat. Deze zorg is naar mijn mening ook deze mooie provincie op me in laten werken daarvoor belangrijk, want in het verleden vindt en zoveel mogelijk eigen gemaakt. Het geven van men de bouwstenen voor de toekomst. een persoonlijke indruk daarover is desondanks De geografische en demografische situatie van geen eenvoudige zaak. Zeeland bepaalt ook sterk het culturele leven in Niettemin zal ik een poging wagen, waarbij ik deze provincie. Immers, het in vergelijking met evenwel niet zal ingaan op de inhoud, de kwaliteit andere provincies lage inwonertal (355.000), de en de manco’s van dit klimaat. Evenmin zal ik eilandenstructuur en de verbindingen daarin laten mijn persoonlijke voorkeuren geven, omdat die in niet toe dat er grootschalige culturele voorzienin- dit bestek minder relevant zijn. Ik zal me beperken gen komen. tot het aanstippen van enkele door mij waargeno- Hierdoor ontstaan ook weer beperkingen in het men aspecten van dit klimaat, het karakter en de culturele aanbod in deze provincie. Hoewel grote waarde ervan. balletvoorstellingen en opera’s en dergelijke door- Deze krant heeft tot doel informatie te verschaf- gaans technisch en financieel niet uitvoerbaar fen over het door de provincies gevoerde beleid op zijn, kan niet worden gezegd dat het aanbod het gebied van de kunst en de cultuur gedurende mager en eenzijdig is. In de sector van de kleinere de laatste vier jaren en de invloed daarvan op het produkties is er wel degelijk sprake van een breed culturele klimaat in deze provincies. aanbod. Naar mijn mening is dit klimaat, zeker in Zeeland, nauwelijks een produkt van deze jaren, Bij de totstandkoming daarvan speelt de provincie maar de resultante van een eeuwenlang proces. een belangrijke rol. Een rol, die zij naar mijn Een proces waarin sociale, geografische, economi- mening, gezien de kleinschaligheid, ook dient te sche, historische en nog andere factoren bepalend spelen, nu en in de toekomst. Voor een goed zijn geweest voor het huidige culturele klimaat. leefklimaat in een provincie is de aanwezigheid Hoewel dit natuurlijk ook geldt voor culturele van een goed en veelzijdig cultureel leven essen- ontwikkelingen elders, hebben deze factoren met tieel. Ik ben van mening dat dit het geval is in name in Zeeland gezorgd voor het geheel eigen Zeeland. karakter van het culturele klimaat. Deze ont- Degenen die desondanks niet tevreden zijn, staanswijze is wellicht dan ook de voornaamste kunnen zich gelukkig prijzen dat deze provincie reden, dat dit klimaat de laatste vier jaar groten- grenst aan het (ook) in cultureel opzicht zo inte- deels onveranderd is gebleven. Op een bepaald ressante Vlaanderen. Overigens lijkt me dit een deel hebben de politiek en haar besluitvorming reden te meer om (voldoende) aandacht te blijven zelfs geen enkele invloed. schenken aan culturele uitwisselingen over en Ik wil nog enkele speciale aspecten aanstippen, weer. welke typerend en bepalend zijn voor het culturele klimaat in Zeeland. Steden zoals Middelburg, Zierikzee en Veere blijven door hun monumentale karakter een rijk cultureel verleden uitstralen. Deze aandacht voor historie en monumenten is nog steeds actueel in

NOORD-BRABANT Muziek', symfonische muziek Theater: 'Ton van Duinhoven vervolg van pagina 76 Beeldende kunst: beeldhouwkunst, werk van Ra- demaker Letteren: de bitterheid van W.F. Hermans, gecombineerd met de blijheid van Toon Hermans zou de gedeputeerde zeer aanspreken. amateuristische kunstbeoefening, 1 miljoen ter oplossing van problemen in de museumsector en 1 Komt u terug op deze post na de verkiezingen? miljoen om de monumentenzorg te stimuleren. De heer Van der Hart voelt geen behoefte om na de verkiezingen op Culturele zaken terug te keren. Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied van de kunsten? FC/CW BOEKMANMAGAZINE 87 CULTURELE VERSCHRALING; WIE VOORUIT WIL IN DE WERELD, MOET UIT ZEEUWS- VLAANDEREN WEG Tony Jansen wetenschappelijk medewerker Boekmanstichting

In 1957 werd in het Zeeuws-Vlaamse vestingstadje 1940 platgebombardeerde centrum van Middel- Hulst onder de aarden wallen een onderdeel van burg, dat in 1975 door de Raad van Europese de oude stenen vesting ontdekt: een dubbele land- gemeenten werd uitgeroepen tot Europese Monu- én waterpoort, gebouwd door de befaamde Vlaam- mentenstad van het jaar. In het geval van de se architecten, de gebroeders Keldermans. Een Keldermanspoort zullen we het er dus maar op prachtig bouwwerk, waarvan de drie grote gehouden dat daar eenvoudigweg sprake was van schutstorens wit waren bepleisterd en door ver- een verschil in inzicht omtrent de staat waarin veelde soldaten op wacht waren voorzien van de men een monument dient te bewaren. In de wereld ‘graffiti’ van de Middeleeuwen. Een unieke bron van de monumentenzorg trouwens een voortdu- van informatie, althans, dat had het kunnen zijn. rend pxmt van discussie sinds de kimsthistorici in Toen de Hulsterse archeoloog en wethouder Piet groten getale de Rijksdienst voor de monumenten- Brand (die de ontdekking had gedaan en onder zorg zijn gaan bevolken. wiens leiding de opgraving werd verricht) van vakantie terugkwam, bleek dat de werklui intussen niet stil hadden gezeten. Trots toonden ze hem APART GEVAL de afgebikte muren: ‘Kijk ’s, meneer Brand, boe schoon, nu kunt ge tenminste de stenen zien!’ Ook de omstandigheid dat er weinig andere culturele voorzieningen zijn, heeft een eenvoudige reden: Zeeland is uitgestrekt en dun bevolkt; het telt slechts 350.000 inwoners. Er is het Zeeuws IK moest aan dit voorval denken toen ik de orkest, een provinciaal museum, maar geen eigen verklaring van de Zeeuwse gedeputeerde toneelgezelschap. Zoals de Zeeuwse gedeputeerde Boersma las, dat hij door anderen ‘cultuur’ in Boersma het elders in dit blad formuleert: ‘Via de zijn portefeuille geschoven kreeg omdat hij ‘die subsidiëring wordt er wel wat aan spreiding onzin tenminste zou begrijpen’. Ik wil in dit gedaan, maar eigenlijk valt er ook niet zoveel te verband maar liever niet de term ‘cultuurbarba- spreiden: er is slechts een handjevol accommoda- risme’ bezigen en me houden aan de verklaring ties.’ van de gedeputeerde zelf, dat in de Zeeuwse Binnen deze uitzonderingssituatie is het aan politiek de cultuur gewoon nog altijd beschouwd België grenzende Zeeuws-Vlaanderen (125.000 in- wordt als de marge van het ‘echte werk’. woners) nog eens een apart geval. Ik zal hier niet Er zijn twee belangrijke uitzonderingen: er ingaan op de stelling van de Utrechtse gedeputeer- wordt van oudsher veel aandacht besteed aan het de Hoekstra dat het begrip ‘culturele identiteit’ bibliotheekwerk en aan monumentenzorg. De be- nauwelijks op historische gronden gebaseerd is, langrijkste verklaringen liggen voor de hand: in want als er één gebied is in Nederland, waarvan de een uitgestrekte provincie, waar de schaarse ande- culturele ontwikkeling is en wordt bepaald door re ciüturele voorzieningen moeilijk bereikbaar historisch-geografische factoren dan is het wel dit zijn, neemt het lezen van oudsher een belangrijke voormalige (vóór 1814) Staats-Vlaanderen. plaats in de vrijetijdsbesteding in. Zeeland heeft Dat de geografische positie nog steeds actueel is, op zijn grondgebied nu eenmaal flink wat over- blijkt uit de voortdurende pogingen om het alsnog blijfselen uit een roemrijk verleden en heeft zich een vaste oeververbinding met overig Nederland om die reden altijd al met zijn momumenten te bezorgen (of op te dringen, het is maar hoe je ’t beziggehouden. bekijkt). Wegens de ligging aan de Schelde, de Het hoogtepimt van de monumentenzorg in toegang tot Antwerpen, is dit gebied al eeuwen- Zeeland was de restauratie en herbouw van het in lang van grote strategische betekenis. 88 BOEKMANMAGAZINE Tot in onze tijd, tot de watersnoodramp van haalbare kaart is gebleken. 1953, is dit gebied door inpolderingen en overstro- Het enige Zeeuws-Vlaamse theater, het Zuid- mingen voortdurend van uiterlijk veranderd; dit landtheater in Temeuzen, wordt uitsluitend door gebied kan men zich in vroeger tijden het beste die gemeente gesubsidieerd terwijl ook Axel en voorstellen als één groot moeras. Zo was althans Hulst daarvan profiteren. Een bijdrage van deze de situatie nog aan het eind van de zestiende eeuw, twee gemeenten in het exploitatietekort zou dus door de toenmalige historici beschreven als ‘een niet misstaan. Op het ogenblik is het zo dat zelfs eentonig landschap, "verlevendigd” door bouw- afspraken over de programmering niet plaatsvin- vallen van kastelen en dorpskerken', terwijl ‘de den. Zo kan het gebeuren dat Adèle Bloemendaal rampzalige overblijfselen van eens aanzienlijke op vrijdagavond in Hulst optreedt voor vijf man en steden als oasen in een woestijn lagen’. Fel betwist een paardekop en zaterdag in Temeuzen voor in de 80-jarige oorlog kwam het ten slotte na felle tweehonderd mensen. strijd in handen van de Staten-Generaal. Zolang de gemeenten niet samenwerken is het Hoewel geografisch vrijwel geïsoleerd van de niet mogelijk om goede voorstellingen naar rest van de Nederlanden deed het niet mee aan de Zeeuws-Vlaanderen te halen; dat kan financieel opstand van 1830, die leidde tot de vorming van de niet worden opgebracht. Wethouder Weemaes van staat België. Pogingen van dit land om Zeeuws- Hulst zegt daarover: ‘Als we bezien dat een Vlaanderen in 1919 alsnog te annexeren werden musical, zeg van Jos Brink, al snel zo’n 16.000 door de bevolking fel afgewezen. gulden kost, dan weet iedereen datje een dergelij- Deze schizofrene situatie heeft tot in onze tijd ke produktie nooit in Zeeuws-Vlaanderen op de standgehouden. Zoals een havenarbeider van de planken kunt zetten (...) dat kan alleen als we met Scheldewerf in Vlissingen het onlangs in DE andere gemeenten zouden samenwerken’. VOLKSKRANT uitdrukte: ‘wij zijn geen Belgen, wij Ook op filmgebied valt er in Zeeuws-Vlaan- zijn geen Hollanders, wij zijn Nederlanders met deren weinig te beleven. In de bioscopen in Hulst, een Vlaamse slag’. Temeuzen en Oostburg staan ofwel B-films gepro- grammeerd of publiekstrekkers die net zo lang in roulatie blijven tot er uiteindelijk niemand meer BELGIË DICHTBIJ komt kijken (in mijn herinnering is het alsof in mijn eigen treurige Zeeuws-Vlaamse jeugd in Een direct en logisch gevolg van de ligging van Hulst ‘De kanonnen van Navarone’ het hele jaar Zeeuws-Vlaanderen is de oriëntatie op België. Als door draaide, jaar in jaar uit). de veerboten door pech of slecht weer uitvallen, Men gaat dus liever naar Gent of Antwerpen ligt de rest van Nederland immers ver weg. waar geschat zo’n derde deel van de bioscoopbe- Trouwens, ook al varen ze wél, dan nog zijn de zoekers Nederlands is. vaartijden zodanig en het overige openbaar ver- In datzelfde artikel in de PROVINCIALE ZEEUWSE voer zó beroerd dat de culturele accommodaties COURANT van 20 november 1986 (waaraan ik een van België eerder in aanmerking komen: als je in aantal van bovenstaande gegevens ontleen) stelt Middelburg naar de bioscoop gaat en je moet in de Conny van Gremberghe vast dat de grens tussen pauze weg om de laatste boot te halen dan ga je de Nederland en België voor veel mensen een stippel- volgende keer liever naar Antwerpen of Gent. lijn is, maar dat ze niettemin bestaat. Hetzelfde geldt voor voorzieningen op het gebied Aan de ene kant van de grens overwegen de van toneel, dans en muziek. gemeenten Axel en Temeuzen hun uitgaven voor In een interview in de PROVINCIALE ZEEUWSE podiumkunsten drastisch te beperken. In de Rey- COURANT van 20 november 1986 zegt Henk van naertstad en Hontenisse wordt tegelijkertijd over- Pelt, mede-oprichter van de Antwerpse theater- wogen om bussen te laten rijden naar de Vlaamse winkel: ‘Deze stad heeft de mensen natuurlijk heel .steden en de West-Zeeuws-Vlacunse ‘Uit’ werk- wat te bieden. Een avondje uit beperkt zich hier groep heeft voor de komende drie maanden al niet tot even een voorstelling bijwonen of een evenveel reisjes naar Antwerpen op het program- filmpje pikken. Er is zoveel meer en daarbij komt ma staan. nog dat deze stad nooit gaat slapen’. Via de Vlaamse Dienst voor Toerisme en de verspreiding van de Antwerpse THEATERKRANT in Zeeuws- Vlaanderen en een flink deel van Brabant is een groot aantal Nederlanders naar Belgie gelokt. Dat Zuidnederlandse publiek betekent natuurlijk een welkome aanvulling op de huidige pu- blieksgrootte bij voorstellingen in Vlaanderen. Met name de kleine professionele gezelschappen, die in de kamertheaters - een in Nederland onbekend fenomeen - produkties op de planken brengen voor cen hooguit hunderd koppen tellend publiek varen wel bij de toenemende belangstelling uit Nederland.

DE KANONNEN VAN NAVABONE Terwijl in België de kassa’s rinkelen kampen de Zeeuws-Vlaamse gemeenten met stevige exploita- tietekorten. Daar zou wel beschouwd de prijs van een toegangskaartje zonder subsidie ruim boven de zestig gulden komen te liggen. Dat is niet alleen het gevolg van de geringe publieke belangstelling maar ook van het feit dat intergemeentelijke Keldermanspoort te Hulst (1506) samenwerking op cultureel gebied tot nog toe geen foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg BOEKMANMAGAZINE 89 HOGEROP verbinding, evenals medische dienstverlening en onderwijs. Nog steeds heeft Zeeuws-Vlaanderen Het is dus niet moeilijk de conclusie van Conny alleen middelbaar onderwijs, dus geldt dat wie van Gremberghe te onderschrijven dat de culture- ‘hogerop’ wil zijn heil zal moeten zoeken aan ‘de le verschraling van Zeeuws-Vlaanderen perma- overkant’ of in België. nente vormen begint aan te nemen. Maar het is Maar verder wordt het ‘isolement’ van Zeeuws- niet waarschijnlijk dat een vaste oeververbinding Vlaanderen door, de meeste bewoners niet als een daar wat aan zou veranderen. nadeel beschouwd. Sommigen vrezen juist dat En - in de woorden van de galeriehouder Robbie door een vaste verbinding de ‘eigenheid’ van de Bellemans in Axel - de gemeentebesturen zullen streek verloren zou gaan. Een heroriëntatie op het ongetwijfeld even a-cultureel blijven als de meeste noorden zou ten koste kunnen gaan van de contac- nu ook zijn. Dat in tegenstelling tot het publiek, ten met het zuiden, die erg waardevol worden dat volgens zijn stellige mededeling procentueel geacht. Zeeuws-Vlaanderen is nu eenmaal te klein een hogere bezoekfrequentie aan kunstuitingen voor uitgebreide zelfstandige culturele voorzie- zou vertonen dan de bewoners van de randstad. ningen en zolang de culturele verschraling vlak Ongetwijfeld zouden handel, industrie en agra- over de grenzen met een ‘Vlaamse slag’ wordt rische bedrijven profiteren van een vaste oever- gecompenseerd, lijkt er mij niets aan de hand. DE VVD EN HET PROVINCIALE CULTUURBELEID Mevrouw L. Vonhoff-Luijendijk Lid van de Eerste Kamer voor de WD

Op 15 december j.1. verscheen de craten voor dat beleid toch in de verkiezingsprogramma opgenomen bundel UBERAUSME, KUNST, POLI- eerste plaats een rol voor de centrale dat aan de instandhouding en profi- TIEK, een vrucht van de samenwer- overheid zien weggelegd. Wellicht lering van de Groninger musea hoge king tussen de Boekmanstichting en zal daar iets van blijken als ik de prioriteit móet worden toegekend. de Teldersstichting, het wetenschap- door de WD geformuleerde leidraad In Zuid-HoUand stelt men expliciet pelijk instituut van de WD. Bij de voor het opstellen van de provinciale vast dat met betrekking tot het mo- aanbieding van het eerste exemplaar verkiezingsprogramma’s volg op het numentenbeleid het rijk de provin- door minister Nijpels, een van de gebied van cultuur en media. ciale taak dient te erkennen op het referenten op een studiedag die mede gebied van de landschappelijke moten grondslag heeft gelegen aan de numenten (zoals boerderijen en mo- verschijning van deze puhlikatie, EIGEN SITUATIE lens) en streekgebonden elementen aan de voorzitter van de Tweede (zoals sluisjes en rolpalen). Kamerfractie Voorhoeve zei Jan Aangenomen mag worden dat deze Kassies, voorzitter van het bestuur leidraad, die is opgesteld door een van de Boekmanstichting: ‘Wie een commissie van de Vereniging voor EDUCATIEF analyse maakt van de opvattingen staten en raadsleden van de WD in van de drie grote politieke partijen grote lijnen in de afzonderlijke pro- Het uitgangspimt van het in de lei- ten aanzien van het cultuurbeleid vincies zal worden aangehouden. De draad bepleite cultuurbeleid in de moet tot de conclusie komen dat op vermelding van de Vereniging ge- provincies is het voorwaardenschep- dit terrein elke mogelijke regerings- beurt om het misverstand uit te slui- pende en stimulerende karakter. combinatie denkbaar is. Er bestaan tèn dat het hier om centraal vastge- niet zozeer verschillen in denkrich- stelde richtlijnen zou gaan, die in In dit verband krijgen educatieve ting maar in praktisch beleid’. lagere bestuurslagen klakkeloos activiteiten een sterk accent. De WD moeten worden overgenomen. In de vindt voor een bloeiende cultuur es- partij cultuur van de WD ZOU dat een sentieel dat de jeugd in aanraking onmogelijkheid zijn, maar zoiets komt met kunst in al haar facetten. ER is inderdaad sprake van een blijkt zelden uit de geproduceerde Kunstzinnige vorming en amateuris- zekere consensus op het ge- stukken, vandaar deze nadrukkelij- tische kunstbeoefening zijn daartoe bied van het te voeren cultu- ke vermelding. Per provincie zal er de meest geëigende mogelijkheden, rele beleid. Daarnaast zijn et ook ongetwijfeld Wj de definitieve redac- de bestaande steunfuncties dienen te duidelijke accentverschillen. Libera- tie van de verkiezingsprogramma’s worden gehandhaafd of waar nodig len menen dat de gemeenten en in een specifieke toespitsing op de ei- versterkt. Deze zijn namelijk al mindere mate de provincies een au- gen situatie plaatsvinden, maar dat gauw te grootschalig voor afzonder- tonome rol moeten vervullen in het tast de uitgangspimten van de lei- lijke gemeenten terwijl de rijksover- totale cultuurbeleid. Ik kan mij niet draad in zijn algemeenheid niet aan. heid daarvoor te ver weg staat. Het is aan de indruk onttrekken dat zowel In Groningen bij voorbeeld werd als volgens de WD een duidelijke pro- de socialisten als de christendemo- nieuw punt in het concept- vinciale verantwoordelijkheid dat de 90 BOEKMANMAGAZINE amateuristische kunstbeoefening, van wat als kunstbedrijven worden de gemeenten een rol. Wel zal de die van wezenlijk belang wordt aangeduid, ten gunste van de pop- provincie, net als gemeente en rijk, geacht, naast de kunstzinnige vor- cultuur. In het totale keuzepakket kunnen stimuleren door het verlenen ming grote aandacht krijgt. dient ook zeker de popcultuur een van opdrachten. Daarom moet de Een goed samenspel wordt verder plaats te krijgen, maar het gaat er regeling dat tenminste 1% van de bepleit met betrekking tot het bi- daarbij naar liberaal inzicht om deze bouwsom van gebouwen wordt be- bliotheekwezen. De bibliotheekwet naast de bestaande cultuuruitingen steed aan de aanschaf van kunstwer- lijkt zijn langste tijd gehad te heb- te bevorderen en niet in plaats daar- ken, consequent worden toegepast. ben. Er is behoefte aan decentralisa- van. In dit verband wijst de WD Ook op het gebied van de monu- tie. Het accent komt dan te liggen op nadrukkelijk op het complementaire mentenbescherming ligt de eerste een samenspel tussen het biblio- karakter van het provinciale beleid. verantwoordelijkheid bij het rijk en theekwerk in de gemeenten en de De grote cultuuruitingen, de grote de gemeenten. Het beleid van de coördinatie op provinciaal niveau in gezelschappen die mede bepalend provincies is daarbij volgend. Bin- de bibliotheekcentrales. zijn voor onze internationale status nen dat kader zijn vele activiteiten Dit is een typische toepassing van behoren tot de primaire verantwoor- mogelijk. Het bewaren van het verle- voorwaardenscheppend beleid delijkheid van het rijk. De provincies den, de museale activiteiten, het on- waardoor de spreiding van de voor- zijn (mede)verantwoordelijk voor dersteunen van allerlei initiatieven zieningen en de optimale dienstver- goede spreiding, extra educatieve ta- vragen een grote financiële inspan- lening aan de individuele burger be- ken en voor kleine experimentele ning. ter tot him recht komen. gezelschappen. Het provinciale be- Sponsoring is ook in de kunst een Tot het scheppen van positieve leid moet flexibel zijn, zodat vele goede mogelijkheid volgens de WD- voorwaarden behoort de spreiding groepen kunnen profiteren van de leidraad om meer activiteiten te van de voorzieningen. Alleen daar- provinciale mogelijkheden. kunnen opzetten of te doen voortbe- door wordt de optimale toeganke- staan. In tal van situaties wordt door lijkheid gewaarborgd. Daarom die- verenigingen of individuele burgers nen de podiumkunsten in de provin- VOLGEND BELEID een beroep gedaan op financiële cies veel aandacht te krijgen. De WD steun van het bedrijfsleven. Het wordt hierbij nog wel eens gecon- Terughoudend zal de provincie moe- fronteerd met stromingen die zich ten zijn met betrekking tot de beel- verzetten tegen het in stand houden dende kunst. Hier spelen allereerst vervolg zie pagina 155 ZEELAND; KWALITEIT BLIJKT ACHTERAF

Mr. J.P. Boersma (PVDA) is verantwoordelijk voor Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor de portefeuille ‘Milieu, Inrichting Deltawerken en zover het de podiumkunsten betreft - uit van de Cultuur’. Hij is geboren in 1929, was burgemeester volgende taakverdeling: produktie en instandhou- van Wedde (1963-1966) en Brouwershaven (1966- ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en 1971) en is sinds 1971 lid van gedeputeerde staten spreiding voor de provincie; en de zorg voor van Zeeland. afname en accommodaties voor de gemeenten. Is

Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in uw provincie in? Er wordt weliswaar een hoop werk verzet, maar in de politiek worden kunst en cultuur toch beschouwd als de marge van het ‘echte werk’. Van oudsher wordt veel aan bibliotheken en aan monumenten gedaan, maar de rest gaat niet van harte. Er gebeurt eigenlijk alleen wat, ‘omdat ’t anders zo onbeschaafd staat’, hoewel er uiteraard enkele statenlede zijn met echte belangstelling. Zeeland heeft natuurlijk een andere positie dan de andere provincies; het aantal inwoners is zeer Idcin (350.000), terwijl het giondgebied nitge- strekt is en daarbij moeilijk bereikbaar. En er zijn ook geen grotere gemeenten (behalve Middelburg en Vlissingen) die een ‘hard’ beleid kunnen voeren. De laatste jaren zijn de middelen iets toegenomen (ondanks bezuinigingen op allerlei terreinen), zodat de financiële situatie nu aanvaardbaar is. Dat houdt natuurlijk niet in döt er geen aanzienlijke Veere knelpimten zouden zijn. foto: Lex de Meester BOEKMANMAGAZINE 91 deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- In de afgelopen 4 jaar is in de museumsector het punt? een en ander gereorganiseerd. Er is daardoor nu De provincie volgt de taakafbakening niet. In- een duidelijker beleid. Er was een extra subsidie standhouding is niet relevant; af gezien van het van WVC (100.000 gulden), die is grotendeels Zeeuws Orkest (een amateur-orkest dat met inge- hetzelfde gebleven (30.000 gulden minder). In 1985 huurde blazers werkt) dat met 160.000 gulden heeft de provincie een wat onafhankelijker positie wordt ondersteund, zijn er geen orkesten en ingenomen tegenover het rijk. Er is één provin- toneelgroepen. Via subsidiëring van activiteiten ciaal museum en een consulent. Er wordt niet veel wordt wat aan spreiding gedaan, maar eigenlijk aan andere musea gedaan. valt er niet zoveel te spreiden: er is slechts een handjevol accommodaties. Er zijn geen circuits; In het toekomstige monumentenbeleid is aan de sinds 1982 ligt het aanbod geheel bij de gemeenten provincies slechts een aanvullende rol toegekend. (die het er overigens vaak bij laten zitten). ‘Uit in Centraal staat het delegeren van bevoegdheden Zeeland’ verzorgt nu de meeste podiumvoorstel- naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in lingen. Nederland hierbij gebaat? De provincie heeft beter overzicht van de monu- Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de mentenzorg dan de gemeenten. Met name kleine provinciale autonomie? gemeenten zitten er vaak ‘te dicht bovenop’. Bij de Decentralisatie - op ieder terrein - is een ramp. verdeling van de rijksgelden over de provincies is Taken worden mét het geld overgeheveld, waarna alleen gelet op het aantal monumenten per ge- het geld gewoon weer wordt teruggenomen. De meente, niet op de omvang en het benodigde gemeenten en provincie moeten zich zodoende in onderhoud. Verloedering zal daardoor optreden. allerlei bochten wringen. De decentralisatie ver- De provincie tracht nu met 3 monumentenwacht- loopt chaotisch; zekerheid ontbreekt en het rijk ploegen het onderhoud te verzorgen. wordt een onbetrouwbare partner. Een beleid voeren is daardoor nauwelijks nog mogelijk. Ei- Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de genlijk is Nederland te klein voor decentralisatie. beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- Alleen met bestuursovereenkomsten zou werkelijk de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden te decentraliseren zijn. gegeven? De helft van de middelen werd aangewend voor de Wat zijn de consequenties van de herstructurering kunstuitleen. De rest is besteed aan collectievor- van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de ming, aankoopsubsidies, opdrachten enzovoort. eigentijdse muziek in uw provincie? Overigens is het te besteden bedrag over 1987 nog De beleidsmatige consequenties zijn niet groot. steeds niet bekend! Gewoonlijk gaat elke meevaller (maar ook elke In 1988 zal het provinciale budget ten opzichte tegenvaller) in deze provincie naar de algemene van dat van de gemeenten toenemen. Het is middelen, zodat als vanzelfsprekend de vereve- daarom wenselijk, goede plannen van de gemeen- ningsstrop van 1 miljoen gulden bij de podium- ten met een fiks bedrag te honoreren. Indien kunsten daaraan kon worden onttrokken. Natuur- gemeenten en provincie het samen eens kunnen lijk kon er niets extra’s aan jeugdtheater en worden, kan er zelfs een gezamenlijk beleid wor- eigentijdse muziek worden gedaan, hoewel er wel den gevoerd. De provincie houdt in ieder geval de wat geprobeerd wordt. De Stichting Nieuwe Mu- eindverantwoordelijkheid. ziek (Festival Nieuwe Muziek) ontvangt relatief veel (325.000 gulden), maar dit bedrag kan niet Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- worden uitgebreid. wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- Waf zijn voor uw provincie de gevolgen van de houding van de regionale omroep? herstructurering van het museumbestel per 1 Zeeland kent geen regionale omroep: provinciale januari 1987? staten zagen daar het nut niet van in. Bovepdien vormen de opcenten cen groot bezwaar. Een argument dat niet openlijk door provinciale staten boven tafel werd gebracht, was het ‘gevaar van links’. De gedeputeerde zelf is wel voorstander van een regionale orn roep, maar vindt dat het provinciale bestuur niet actiet bi] de ontwikkeling betrokken moet zijn. De aandacht voor kunst en cultuur is inherent aan het medium radio. Mocht deze sector echter in het gedrang komen, dan kan men daar als provinciaal bestuurder niet veel meer aan doen dan een persoonlijke opmerking maken. Hoe functioneert de culturele raad in deze provincie? De raad in haar totaliteit doet niet erg veel, het bureau van de raad wel. Concrete plannen voor verandering zijn er echter niet. De steunfimctie wordt beter vervuld dan de adviesfunctie, maar de vraag is of die eerste wel tot de taak van de culturele raad behoort. Eigenlijk wordt zo werk dubbel gedaan, te meer daar de deskundigheid binnen het Bureau Cultuur van de Griffie toeneemt ten opzichte van die binnen de raad. Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- J.P. Boersma (PVDA) en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote 92 BOEKMANMAGAZINE mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- en cultuurbeleid in uw provincie? cie? De consensus is redelijk groot, maar waarschijn- Sterke kanten van het Zeeuwse kunsten cultuur- lijk meer als gevolg van een soort gemakzucht dan beleid zijn het bibliotheekbeleid, de aandacht voor uit overtui^g. De consensus op landelijk niveau de kimstzinnige vorming en het monumentenbe- is waarschijnlijk groter: men is daar meer bereid leid: de monumentenwacht en de onderhoudsrege- te aanvaarden, dat aan het ‘nieuwe’ waarden ling hebben navolging gevonden bij andere pro- verbonden zijn die niet altijd direct te herkennen vincies. zijn, maar wél van belang zijn voor de toekomst. Een groot knelpimt is de financiën, vooral wat Achteraf zal dan wel blijken of iets wérkelijk betreft de musea, en straks misschien de monu- kwaliteit had. In de provincie Zeeland denkt men menten. Verder is daar nog steeds de vraag hoe je daar wel eens anders over. Overigens is de SGP de een behoorlijk podiumbeleid (mét jeugdtheater) enige partij met duidelijke partij-politieke stand- tot stand kimt brengen als er geen eigen gezel- punten. schappen zijn, en andere gezelschappen gewoonweg niet op reis willen. Beleidsmatig een wanho- Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- pige toestand! beleid zijn de laatste jaren in deze provincie onderwerp van intensief debat geweest? Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Veel aandacht is besteed aan de regionale omroep / sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u en aan het Festival voor Nieuwe Muziek in Mid- die besteden? delburg. Dit laatste kwam vooral ter sprake in Incidentele behoeften van de gemeenten bevredi- verband met eventuele rijksfinanciering. gen, een oplossing zoeken voor de organisatie van ^ de kunstuitleen, het Zeeuws Museum ondersteu- Kiest de provincie bewust voor de accentuering nen en ad hoc-knelpunten oplossen. van de eigen identiteit, of juist voor een interprovinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied rol van het Interprovinciaal Overleg? van de kunsten? De provincie streeft naar ‘wél provinciaal, maar Muziek: Bach, Mozart, nieuwe muziek niet provinciaals’. De eigen identiteit (vooral met Theater: Shakespeare, Brecht, Werktheater, goed betrekking tot musea en dialecten) en de confron- politiek cabaret tatie met de buitenwereld moeten bewust tegen- Beeldende kunst : Zadkine, Rodin (De Kus) over elkaar staan. Hierbij is geen rol voor het Letteren: H. Claus, H. Mulisch, J. Wolkers, G. Interprovinciaal Overleg weggelegd; Zeeland Komrij komt daar toch niet aan te pas en bovendien zal het Interprovinciaal Overleg te breed van opzet Komt u terug op deze post na de verkiezingen? zijn: óf cultuur komt helemaal niet meer aan de Cultuur is op zich zeker boeiend (anderen schoven orde, óf men decentraliseert door middel van deze sector naar de heer Boersma toe, omdat hij werkgroepen, en dat zal weer leiden tot... het oude ‘die onzin tenminste zou begrijpen’), maar terug- Interprovinciaal Overleg. keren is er niet meer bij.

Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- FC/CW THEATERDANS IS DE PROVINCIES NOG GEEN STUIVER WAARD Bert Janmaat directeur Nederlands Instituut voor de Dans

Het handelen van de overheid op het religie incluis, blijken daardoor ster- beeld speelt ruim driehonderd jaar gehied van de kunsten wordt vaak ker dan een vluchtig debat dat op de geleden. als volgend beleid beschreven. De toekomst is gericht en het nieuwe en vraag is echter wét wordt gevolgd, onzekere onbekende in zich draagt. ontwikkelingen op het terrein van de Provinciale dansnota’s zijn daarvan kunsten of eerder genomen beslissin- grosso modo een bevestiging. Op het HET Friese voorbeeld staat gen. In bet laatste geval wordt het gebied van de dans is onlangs een niet op zich. Tot in de twin- historisch handelen tot beleid verhe- sprekend voorbeeld van provinciaal tigste eeuw leeft de dans op ven. Met zo’n oorsprong in het verle- beleid opgetekend door Lynn Mat- gespannen voet met streekgebonden den leiden beleidsnota’s zelden - en luck Brooks' waarin zij de besluit- klerikale waarden en opvattingen zeker niet op korte termijn - tot vorming binnen de Friese staten ver- over de zedelijkheid. Dans wordt een indrukwekkende ombuigingen. Tra- klaart aan de hand van regionale regeringszaak als in 1930 onder Co- ditioneel handelen en gevestigde cul- factoren: de calvinistische houding lijn een ‘Regeerings-Commissie inza- tuur in baar meest brede betekenis. ten aanzien van frivoliteit. Het voor- ke het Dansvraagstuk’ wordt inge- BOEKMANMAGAZINE 93 niet met de praktijk. De gespreide afn.smo van het kwalitatief lioog- waardige aanbod, dat zich in een reeks van jaren m een toenemende publieke belangstelling mag verheugen, is alleszins bedroevend. Zo er al van een spreidingsbeleid wordt gesproken, dan is dat misleidend cn in bijna alle provincies mislukt. De door het Centraal Bureau voor de Statistiek per seizoen verzamelde gegevens spreken wat dat betreft boekdelen. De bijdrage van de provinciale overheid aan de professio- nrlf' il.iMs is iiii,t?rst marginaal.

GEEN STUIVER WAARD

Bij een beoordeling van de spreiding van dansvoorstellingen over provincies, zoals door het CBS in kaart gebracht®, dient het aanbod in de drie grote steden niet in de beschouwing te worden betrokken. Dat aanbod komt buiten de provincies Het Nationale Ballet weinig in de provincie; Zoals Orpheus van Toer van Noord- en Zuid-HoUand om tot Schayk stand. Deze provincies hebben een foto: Jorge Fatauros taak voor het buiten de grote steden steld. De bedreiging van de volksze- 86* legt ook de voorzitter van de liggende verzorgingsgebied. delijkheid wettigt, aldus de regering Raad voor de Kunst, de heer Viersen, Van de bijna 650 dansvoorstellin- Colijn, ‘een onderzoek naar de vraag een verband tussen soortgelijke regen in theaters, die door de door het of het volksvermaak van den dans gionale en klerikale kenmerken en rijk in de exploitatie gesubsidieerde geen groote, zorgwekkende uitwas- het feitelijke handelen van de over- gezelschappen in ons land worden sen vertoont’. De verderfelijke gezel- heid. In deze verbanden schuUt een gegeven, is de helft in de drie grote schapsdans is naar het oordeel van mogelijke verklaring voor de onbe- steden te zien. Aan de instandhou- de ingestelde commissie een teken duidendheid van het dansbeleid dat ding van het dansbestel dragen deze van deze tijd. In hoofdzaak is hij in de meeste provincies wordt ge- steden gezamenlijk 2,70 gulden per Amerikaans en is met de snel voort- voerd. De krokodilletranen die in de inwoner bij, waarvoor deze 20% van schrijdende technische ontwikkeling nota’s worden geweend over de fi- de Nederlandse bevolking 20 voor- overgewaaid. De hoekstenen van de nanciële achterstelling van de dans- stellingen per 100.000 inwoners maatschappij: gezin, school en kerk k^mst, blijven althans zonder be- krijgt aangeboden. De provinciale worden daardoor aangetast. leidsgevolg. overheid koopt daarentegen haar De kleurrijke verlichting en het De in provinciale nota’s vaak ferm spreidingstaak af voor 4 cent per mannelijke karakter van de compo- onderschreven toedeling van verant- inwoner.’ sities die ‘de dansmelodie’ leveren, woordelijkheden, waarbij de rijks- Opvallend is de grote mate van maken de dans bij uitstek het middel overheid voornamelijk zorg draagt gelijkenis die het overzicht van de voor het ontladen van erotische voor instandhouding en vernieuwing besteding per capita vertoont met spanningen.’’ ‘De associatie van dans van het aanbod, de gemeenten voor dat van de regeringscommissie uit met erotiek en ook met prostitutie en de afname verantwoordelijk zijn en 1930. overspel is voor de commissieleden de provincies distribueren, spoort een principieel uitgangspunt en zij stellen met grote zorg in statistische Provincie 1930 uitgaven t.b.v. overzichten de procentuele verschil- veel dansend dansspreiding len op het gebied van de danspopula-^ (lokaties) (centen per inwoner) riteit in de Nederlandse dansprovin- cies vast. In 1931 blijkt in de provin- 0 cies Noord- en Zuid-Holland niet Groningen 1 alleen de meeste prostitutie voor te Friesland 0 0 komen, maar vindt men daar ook de Drenthe 0 *0 meeste danslokalen!’^ Overijssel 0 0 Gelderland 2 3 Utrecht 1, 2 MISLEIDING EN MISLUKKING Noord-Holland 3 7 Zuid-Holland 3 3 Hoe weinig er in driehonderd jaar is Zeeland 0 26* veranderd, wordt opnieuw duidelijk Noord-Brabant 3 6 bij lezing van de ‘Dansnota voor de 1 1 provincie Noord-Holland’.‘ Hierin Limburg wordt, anno 1982, het ongunstige dansklimaat in ons land onder ande- *De relatief 'exorbitante’ uitgave per inwoner moet voor een deel worden re verklaard uit een calvinistische toegeschreven aan de geringe bevolkingsdichtheid van deze provincie. beschouwing van ‘het lichaam als In Zeeland wordt evenveel geld uitgegeven aan voorstellingssubsidies een zondige, vleselijke en dus vrese- als in Noord-Holland. lijke last’. In het DANSJAAHBOEK 85/ 94 BOEKMANMAGAZINE WEL HALEN, NIET BETALEN gezelschapsdans was de ‘bederfelij- jaar. De 1,5 miljoen Zuidhollanders ke’ positie die deze provincies inna- die niet in Rotterdam of Den Haag Uit de vergelijking van de uitgaven men al opgevallen. Circa 25% van de wonen, zijn in aantal voorstellingen voor voorstellingssubsidies alléén afname van het landelijke aanbod per inwoner zelfs flink achtergesteld vallen niet zonder meer conclusies te komt voor rekening van deze provin- bij de rest van Nederland. De pro- trekken over de werkelijke geografi- cies. Tegen de relatief geringe uitga- vincie komt dicht in de buurt van het sche spreiding van het dansaanbod. ve van 7 cent per inwoner wordt een in dat opzicht onderontwikkelde De mate waarin de inwoners van de' serieus spreidingsbeleid uitgèvoerd. Drenthe. provincies in de eigen regio kennis Door deze drie provincies wordt De hekkesluiters in de geografi- kunnen nemen van de baaierd van ook op andere wijze bijgedragen aan sche reeks. Zeeland en Limburg, val- dansvoorstellingen, wordt vooral be- de professionele dansbeoefening. len op door de afwijkende positie die paald door de rol die schouwburgdi- Een actief spreidingsbeleid blijkt zij op de schaal tussen het dansarme recties en/of hun gemeenten wensen hand in hand te gaan met andere noorden en de actieve provincies te spelen. vormen van kunstbeleid. Noord- innemen. Er is een grote discrepantie De vier Noordelijkste provincies Brabant en Gelderland dragen sub- waar te nemen tussen de (financiële) van Nederland, waar bijna 20% van stantieel bij aan de instandhouding inspanningen die deze provincies le- de Nederlandse bevolking woont, van professionele gezelschappen. veren en het rendement daarvan. zijn wel kans- maar niet geheel dans- Noord-Brabant en Noord-Holland Ondanks de onbeduidende uitgave arm. Ontwikkelingsgebieden zijn het voeren daarnaast een duidelijk be- van 1 cent per inwoner zijn in Lim- wel. leid op het gebied van incidentele burg relatief veel dansvoorstellingen Dit geldt het sterkst voor de pro- produkties. Het is dan ook niet verte zien. De voorstellingen zijn slecht vincie Drenthe, waar ook de gemeen- wonderlijk dat de rijkheid aan voor- over de provincie verspreid, hetgeen telijke overheden kennelijk niet be- stellingen in dat deel van Nederland een aanwijzing is om het grote aantal reid zijn enige voorwaarden te scheppen voor het bovenregionale kunstaanbod. Het resultaat van dit complementaire wanbeleid is be- schamend. In het seizoen ’84/’85 zijn niet meer dan drie theaterdans- voorstellingen in Drenthe te zien geweest (2 keer Nederlands Dans Theater en 1 keer Intro-Dans). Te zamen met het aanbod van de twee voorliggende seizoenen bedraagt de afname van het landelijk dansaanbod 11 voorstellingen in drie jaar tijd! Vreemd genoeg blijkt deze provincie wel te willen investeren in educatieve dans (school- en jeugdvoorstel- lingen) en op die gronden in de instandhouding van de noordelijke dansgroep Reflex, die geen exploita- tiesubsidie van het rijk ontvangt en' daarom buiten de tellingen van het CBS is gebleven. Welke visie achter dit totaal verschillende beleid voor enerzijds de educatieve dans en anderzijds de theaterdans schuilgaat, is een raadsel. In het noorden van Nederland Ook buiten de randstad: Nederlands Danstheater Junioren met Light part 23 wordt een twijfelachtig record ge- pilgrimage broken. Het zogenoemde ‘free-rider’ foto: Jorge Fatauros gedrag (wel halen, niet betalen) van de provincie Friesland spant de het best tot zijn recht komt. Per voorstellingen op conto van de ge- kroon. Niet gehinderd door enig pro- provincie zijn 50 tot 60 dansvoorstel- meenten en accommodaties te schrij- vinciaal beleid, halen de Friese gelingen per jaar te zien die in belang- ven. meenten op eigen kracht het lande- rijke mate verspreid worden afgeno- Zeeland ten slotte, getroost zich lijke aanbod de provincie binnen. In men. relatief grote inspanningen het lan- Leeuwarden bestond het seizoen ’84/ Waar ‘de randstad’ in vele discus- delijke dansaanbod in de provincie ’85 uit 18 voorstellingen. Per hoofd sies als niet-representatief wordt af- te laten zien. In termen van absolute van de bevolking is dat gelijk aan het gezet tegen de rest van Nederland, uitgaven voor voorstellingssubsidies, aanbod in de drie grote steden. blijkt uit een vergelijking van het het spreidingsinstrument bij uitstek, provinciale dansbeleid de tegenstel- neemt deze provincie na Noord- ling randstad-provincies beleidsma- Brabant de belangrijkste plaats in. HAND IN HAND tig niet relevant. De randstad- In relatieve zin, uitgaven per inwo- provincie Zuid-Holland en de pro- ner, is de provincie absolute koplo- Duidelijk anders dan in de noordelij- vincie Utrecht spelen op het gebied per. Ondanks die inspanning zijn in ke provincies is het beleid dat in van de dans geen rol van betekenis. Zeeland niet meer dan 12 voorstel- Noord-Brabant, Gelderland en Deze provincies hanteren welis- lingen uit het landelijke aanbod af- Noord-Holland wordt gevoerd. De waar als spreidingsinstrument voorgenomen. banden die zouden bestaan tussen stellingssubsidies, maar het effect regionale traditie en actueel beleid, daarvan verhoudt zich rechtevenre- GEEN STUIVER WAARD lijken hier te worden bevestigd. Ook dig met de geringe omvang, respec- Colijns. regeringscommissie voor de tievelijk 3 en 2 cent per inwoner per Met als uitzonderingen de provincies BOEKMANMAGAZINE 95 Noord-Brabant, Gelderland en ding van het dansaanbod is geen 5. Eva van Schaik, ‘Dans moet profiteren Noord-Holland slagen de provincies sprake. Dans blijkt vele provincies van de burgermoraal, interview met drs. er niet in een dansbeleid te voeren. geen stuiver waard te zijn. H.J. Viersen’, in: Dansjaarboek 1985/86, Voor zover zo’n beleid in nota’s is Amsterdam 1986 (Nederlands Instituut vastgelegd, wordt wel de algemeen voor de Dans). aanvaarde provinciale cultuurtaak 6. Statistiek ballet en dans 1984/’85, als doelstelling geformuleerd, maar 1. Lynn Matluck Brooks, ‘Dancing at a kerngegevens per gezelschap. Voorburg worden geen middelen beschikbaar Dutch University. The Franeker Dancing z.j. (Centraal Bureau voor de Statistiek). gesteld om dat beleid daadwerkelijk Master’, in: Dance Chronicle. New York 7. In de berekening van de uitgaven per uit te kunnen voeren. Van een sa- 1986. provincie is een onderscheid gemaakt menhang in doelstellingen en/of 2. Rapport der Regeeringscommissie intussen instandhoudings-, produktie- en middelen is geen sprake. Veelal zake het dansvraagstuk. Den Haag 1931 voorstellingssubsidies. Alleen de laatste wordt niet meer dan één instrument (Algemeene Landsdrukkerij). categorie is, als spreidingsinstrument bij benut: mede instandhouding van ge- 3. Eva van Schalk, Op gespannen voet. uitstek, in de berekening opgenomen. zelschappen in de sfeer van de edu- Haarlem 1981. catieve dans of spreiding van het 4. Dansnota voor de provincie Noord- landelijke aanbod voor algemeen pu- Holland. Haarlem 1982 (Culturele Raad bliek. Van een evenwichtige sprei- Noordholland).

DE OPERA OP REtS Opera Zuid pleit nadrukkelijk voor tijd worden bepaald door artistieke een artistieke wedijver met de ande- of mogelijke cultuurpolitieke doel- re operavoorzieningen. einden, maar veeleer door vermeer- vervolg van pagina 49 In twee opzichten verschilt de op- dering van de werkgelegenheid en zet aanmerkelijk van andere plan- prestige. Dat is jammer, want zou- nen. In de derde structuiu" zouden den de besturen uit Zuid-Nederland ook enkele regionale orkesten moe- met een gemeenschappelijk eis zijn van de Nederlandse Opera met een ten zitten, alsmede een aantal daar- gekomen, dan zouden hun kaarten eventueel reizend gezelschap, van toe geoutilleerde podia. Dat zou be- beter hebben gelegen. Net zoals Rot- Forum met de dépendance in het tekenen dat een behoorlijke bijdrage terdam bij WVC in aanzien zou heb- zuiden en van Rotterdam, lag er door het zuiden wordt geleverd, om- ben gewonnen, wanneer de ontwik- vanaf april 1986 een claim uit het dat zowel orkesten als podia reeds kelde plannen mede zouden zijn on- zuiden. De provinciale besturen van worden betaald. In het rapport dersteund door de stad ‘s-Graven- Limburg en Brabant hadden zich wordt gezwegen over de precieze hage. midden 1986 per telex tot de minis- plaats van vestiging, hoewel er nor- Helaas loopt het anders. Nu het ter gewend om hun zorg uit te spre- men worden genoemd waaraan die rijk zich zorgen maakt over de toeken over de toekomst van het opera- stad moet beantwoorden. Er dient komst van het bestel en de lokale aanbod en pleitten voor een opera- een adequaat podium te zijn, be- besturen niet verder kijken dan de voorziening in het zuiden. hoorlijke repetitie-ruimten, een goed stadswal, is het onzeker of in de Enkele maanden later kwam een artistiek klimaat en, als het kan, komende jaren iets zal worden on- initiatiefgroep uit het zuiden met een moet de plaats centraal liggen. On- dernomen om het aanbod van kwali- rapport: ‘Opera Zuid, de weg naar de middellijk na de presentatie van het tatief goede muziekdramatische derde operastructuur in Nederland’. rapport in november 1986 wierpen voorzieningen veilig te stellen. Een Naar het oordeel van de samenstel- enkele steden zich op als de ideale ambtenaar van wvc deelde aan het lers is een derde basisvoorziening plaats van vestiging. In Limburg was blad BINNENLANDS BESTUUR (decem- noodzakelijk, van waaruit per sei- dat Venlo, dat klaarblijkelijk mooie ber 1986) mee: ‘het staat iedereen zoen een viertal produkties kan wor- kansen zag voor zijn theater De natuurlijk vrij om zelf een operage- den gemaakt met 50 è 60 voorstellin- Maaspoort. In Brabant meldden zich zelschap te beginnen'. gen. Dit getal komt aardig overeen Den Bosch, Tilburg en Eindhoven. Ja, dat wisten we al, want zo is het met de behoefte waarin Forum wilde Nu weet iedereen dat de aspiraties altijd al geweest. voorzien, maar de initiatiefgroep van van gemeentebesturen lang niet al- Dus, wat nu?

pelweg het orkest in Brabant, n’en PROVINCIALISME déplaise wat voor moois of lelijks men in het predikaat Brabants wil vervolg van pagina 53 leggen. De leden zijn trouwens voor het overgrote deel geen autochtone Brabanders en velen zelfs geen Ne- derlanders. Dit voorbeeld is door iedere insider met vele, vele andere EEN EIGEN BEDRIJF BEGINNEN uit te breiden. KUN JE OOK MET 2 KRUKKEN maar reserveren voor nuchtere, on- Het is wel duidelijk: voor mij is de AVO-Nederland bemiddelt passingen, recreatie en op- bij en zoekt werk voor men* leidingen. Want AVO-Neder* belaste zaken als een Provinciale term ‘provicialisme’ als inhoudelijke sen met een handicap. land helpt waar wettelijke waardebepaling onhanteerbaar en - Reeds 60 jaar. Jaarlijks kun* voorzieningen écht te kort Waterstaat! Maar zodra de term ge- nen vele gehandicapten zich schieten. Voor iedere gehan- koppeld wordt aan een cultureel in- negatief gebruikt vanuit de stad en via AVO-Nederland maat* dicapte. schappelijk ontplooien. Bij Wilt u meer informatie over stituut, een museum of een orkest, positief gebruikt vanuit de provincie een bedrijf of als startende de mogelijkheden die AVO- - onverteerbaar. En nogmaals, ik wil ondernemer. Nederland u kan bieden, staat men al klaar met een waar- Daarnaast geeft AVO- neem dan kontakt op met deoordeel. Heet iets, nog erger, bij het belang van de grote stad niet Nederland financiële onder- onderstaand adres, voorbeeld Brabants, dan wordt di- onderschatten, noch aan de waarde steuning voor bepaalde aan- rect een generaliserend etiket opge- van het streekeigene afbreuk doen, plakt, waaraan de werkelijkheid maar als ik het gegoochel met de AVOHEDERLAND geenszins beantwoordt. Zo is het woorden ‘provincialisme’ en ‘provin- VERENIGING VOOR WELZIJN EN WERK Brabants Orkest geen gezelschap ciaal’ aanzie, in goede of in slechte Postbus 850, 3800 AW Amersfoort. Tel. 033*63 52 14. Giro 625000. van gemoedelijke, aardige, wat dom- zin, kan ik mijn weerzin nauwelijks Vraag nadere inlichtingen me, roomse muzikanten, maar sim- onderdrukken. 96 BOEKMANMAGAZINE VOLGENDJAAR IN ZEEWOLDE J.C.J. Lammers Commissaris der Koningin in de provincie Flevoland

DE culturele bijdragen die Flevoland op den kan men zeggen dat er sommige culturele activi- duur als geheel aan Nederland levert, zijn teiten zijn, die geen brede actieradius willen zonder twijfel de landinrichting en de hebben en die zich per se op een regio wensen te stedeUjke woonomgeving - als ik tenminste dit richten. soort zaken onder het begrip cultuur mag vatten. Welnu, het is opmerkelijk dat eigenlijk al vanaf Ik doe het toch maar. Cultuur heeft immers alles te de inrichting van het nieuwe land dit soort bezig- maken met de wijze waarop de mens het stuk heden zich ontplooiden, eigenlijk zoals dat in heel aarde dat hij bewoont en bewerkt, inricht en Nederland gebeurt, vaak in mengvormen van bebouwt. professionele en amateuristische kunst. In deze provincie begint men bij voorbeeld een Men moet daarbij niet vergeten dat de bevolking begrip als ‘natuurbouw’ heel gewoon te vinden. De van de nieuwe provincie uit alle streken vam ons Oostvaardersplassen zijn er een prachtig voor- land komt, en dus ook meebrengt wat elders beeld van. In de gemeenten Noordoostpolder en gebruikelijk is. Wie daar op aansluit, bij voorbeeld Dronten kan men heel goed ontdekken wat land- als gemeentebestuur of als provinciaal bestuur, inrichting vermag. Delen van Lelystad en Almere maakt de meeste kans op een zinvolle besteding laten zien hoe men in deze tijd culturele hoogten van geld. kan bereiken in de sfeer van de woningbouw en Mijn ervaring is dat als men denkt in termen van het maken van woonomgeving, alle modieuze garantie, men al een heel eind komt. De neiging tot prietpraat tegen nieuwe steden ten spijt. En kom zelfwerkzaamheid is nog steeds sterk ontwikkeld. over een jaar eens naar Zeewolde, en zie hoe men daar een nederzetting aan de rand van het water Als ik dan toch over een cultureel klimaat van de heeft gesitueerd. provincie Flevoland moet schrijven en ook een kenmerk moet zoeken, dan zou ik dat willen Ik hecht eraan deze voorbeelden uit de sfeer van samenvatten in de begrippen onbevangenheid en de civiel- en cultuurtechniek te geven, omdat ik nieuwsgierigheid. meen dat een leven zonder aandacht voor de Mij dunkt, te zamen genomen een perfecte voe- fysieke omgeving zeer incompleet is. Met de dingsbodem. verbindingen die ons ten dienste staan is het overigens een beetje dwaas om per provincie van culturele klimaten te willen spreken. Het Concert- gebouw van half Nederland staat bij voorbeeld aan de Van Baerlestraat in Amsterdam, en héél Nederland weet dat eens per jaar in Utrecht een hele periode van oude muziek te genieten valt. Kröller-Müller is toch geen Gelderse en Boymans toch geen Zuidhollandse aangelegenheid? Hooguit

UITGEVERIJ SUA

Robert Dorsman, Vernie February (samenstelling) EEN KWESTIE VAN IDENTITEIT. Recente verhalen uit Zuid-Afrika ƒ 24,50

BOEKMANMAGAZINE 97 DE PROVINCIE EN DE REGIONALE OMROEP Bouke de Vos voorlichter bij de provincie Overijssel Wim Wispelweij medewerker cultuur bij de provincie Gelderland

Is omroep in de regio voorwerp van jarenlange discussie het rijk hierop cies, dan wel de regionale samenle- cultuurpolitiek in het algemeen en zelf geen antwoord heeft gegeven en ving. Platweg gezegd, die niet te dat van provinciale cultuurpolitiek nu dit vraagstuk afwentelt op de laten drukken op de algemene om- in het bijzonder? Dat is een vraag provincies. Een afwenteling die de roepbegroting. waarover het rijk en de provincies al provincies in meerderheid altijd ge- De vrees voor provinciale finan- sinds 1975 stoeien. Als de Eerste tracht hebben te keren. ciering varieerde van de angst voor Kamer het voorstel voor de nieuwe Wel valt te zeggen, dat of de pro- het verwijt ‘wie betaalt, die bepaalt’, Mediawet in de loop van 1987 be- vincies de regionale orproep in hun tot het spreekwoordelijke gevoel ‘een spreekt en waarschijnlijk aanvaardt, beleid ruim danwel beperkt benade- financiële sigaar uit eigen doos ge- zal dat pleit in eerste instantie zijn ren, dat niet alleen zal afhangen van presenteerd te krijgen’. beslecht. de wettelijke grenzen, maar ook van Toch werden over en weer wel het standpunt dat ze in het verleden degelijk andere, zo u wilt cultuurpo- over regionale omroep hebben inge- litieke, argumenten gebruikt. Maar nomen. de argumenten die van de kant van IN dat wetsontwerp is de regeling van de regionale omroep opgenomen. De wetgever zal een flink deel van de verantwoordelijkheid voor de regionale omroep bij de provincies leggen. Gek genoeg, een verantwoordelijkheid waarom de meeste provincies niet hebben gevraagd. Althans niet in de vorm, die ze door de wetgever krijgen voorge- schoteld. Die wetgeving behelst twee hoofd- zaken voor wat betreft de rol van de provincie ten aanzien van de regionale omroep. Zo moeten provinciale staten adviseren over de representativiteit van de regionale omroep; in termen van wet: nagaan of deze ‘een omroepprogramma verzorgt dat in zodanige mate gericht is op de in de provincie levende maatschappelijke, culturele, godsdienstige en geestelij- ke stromingen in de provincie dat de instelling geacht kan worden van algemeen nut te zijn'. Deze representativiteit dient eens in de vijf jaar te worden getoetst. De minister-president in de regio Ten tweede zuUen de provincies, foto: Gerard Massing ter financiering van de regionale omroep binnen hun grenzen, een op- GEEN DOORDACHTE VISIE de verantwoordelijke ministers naar slag op de omroepbijdrage moeten voren werden gebracht waren vaak gaan heffen, met een maximum van Terugblikkend op het debat tussen flinterdun en weinig consistent en 10 gulden. Is dat niet voldoende, rijk en provincies over de vraag op coherent. Beschouwingen van het zoals in het merendeel van de pro- welk overheidsniveau de zorg voor rijk over regionale omroep mondden vincies, dan springt het rijk bij. de regionale omroep thuishoort, valt er al heel snel in uit dat het regelen In hoeverre zal de regionale om- op dat de vraag ‘wie gaat dat beta- van de regionale omroep in Neder- roep nu voorwerp gaan worden van len’ niet zelden hoogtepunt in dit land moest worden bezien als niet provinciaal beleid, meer in het bij- dispuut was. Even vaak was de ge- veel meer dan een financierings- zonder provinciaal cultuurbeleid? dachte bij provinciale bestuurders vraagstuk. Die vraag hebben de provincies nog aanwezig dat het het rijk er om te De uitkomst van dit soort be- nauwelijks beantwoord. Zij wachten doen was onder het mom van decen- schouwingen - de regio moet tegen- de wetgeving af. Viel en valt van hen tralisatie de kosten van de regionale over het nut van een regionale om- in rede meer te verwachten, nu in een omroep af te wentelen op de provin- roepvoorziening zelf een offer stel- 98 BOEKMANMAGAZINE gionale omroepen, het idee geboren voor een provinciale opslag op de omroepbijdrage als medefinancie- ringsbron voor de regionale omroepen, in plaats van de algemene middelen van de provincie als bron. Verder dan een voorontwerp van wet van de hand van mevrouw Garde- niers waarin dit concept was uitgewerkt, is het evenwel niet gekomen. Na het intermezzo, waarin minister Van der Louw op CRM de scepter zwaaide (die overigens voor centrale financiering bleek te zijn, maar de ontwikkelingen bij de regionale omroepen om financiële redenen wilde bevriezen) was het de beurt aan minister Brinkman van wvc om de verantwoordelijkheid voor de regionale omroep definitief te regelen. In zijn MEDIANOTA uit 1983 en het ontwerp voor een Mediawet uit 1985 lanceerde hij het motto ’Overheid op afstand’, voor de rijksoverheid wel te Regionale omroep, goed geoutilleerd verstaan. ’Tussen ae regionale over- foto: Gerard Massing heid en de regionale omroep bleek de afstand kleiner dan ooit te worden. len - doet dan ook veeleer als legiti- te hij uiteen dat de massamedia van Ook voor Brinkman was de regeling matie aan dan als echt argument. groot belang zijn voor het fimctione- van de toekomst van de regionale Hier wreekt zich het feit dat het rijk ren v£m de democratie. Hij gaf aan onuroep grotendeels een financie- nooit een goeddoordachte visie op dat de zorg voor de massamedia, ringsvraagstuk, want 'voor niets het verschijnsel regionale omroep waaronder een goed fimctionerend gaat er weinig de lucht in’. En weer heeft ontwikkeld. omroepbestel, thuishoorde bij de werd het logische van de afweging Regionale omroep past ook slecht rijksoverheid. Op het terrein van de van nut en offer op regionaal niveau in het Nederlandse omroepbestel, regionale omroep nam Van Doom als argument aangevoerd. waarin de verscheidenheid - een eu- evenwel een vreemde wending. femisme voor het begrip verzuiling - Hij zei deze te beschouwen als nog altijd als het belangrijkste uit- welzijnsvoorziening van en voor de KRITIEK gangspunt kan worden beschouwd. regio. Daarom zou die omroep ook Die verzuiling laat zich op regionaal uit de regionale, lees provinciale, Anders dan Brinkman aanvankelijk niveau nu eenmaal slecht copiëren. middelen moeten worden gefinan- in de MEDIANOTA voorstelde, zullen Sterker nog, de ontwerp-Mediawet cierd. Want, zo heette het: ‘Het is provinciale staten niet de zendtijd spreekt zelf uit dat regionale omroep zinvol de regio te confronteren met toewijzen aan de regionale onuroep, van ‘algemeen nut’ moet zijn; in feite de offers die nodig zijn voor behoud maar slechts adviseren over de re- dus een tweede omroepbestel. Dus van de eigen levensstijl en bevorde- presentativiteit van het ’program- hield en houdt, goed beschouwd, de ring van de samenlevingsopbouw. mabeleidbepalende orgaan’. In de verzuiling de ontwikkeling van de Daarbij dient het nut van een regio- praktijk zal dat het verenigings- of regionale omroep in Nederland te- nale omroep afgewogen te worden stichtingsbestuur zijn, dat zijn wor- gen. tegenover andere prioriteiten in de tels geheel in de regionale samenle- Anders dan in een aantal landen welzijnssector. ’ ving vindt. Met dat laatste zal de om ons heen, zoals bij voorbeeld in Provincies en regionale omroepen, figuur van de zogenaamde 47A- Groot-Brittannië, waar de regionale maar ook anderen vonden evenwel omroepen, de regionale omroepen omroep onder de paraplu van een dat regionale onmoepen moesten die onderdeel uitmaken van de NOS, nationale omroep een volwaardige worden beschouwd als massamedia zijn verdwenen. plaats en een bewust geplande uit- en daarom onderdeel van het om- Zowel tegen de MEDIANOTA als te- bouw over het hele land kreeg, had roepbestel waren, waarvoor het rijk gen het ontwerp voor de Mediawet het rijksbeleid in Nederland ten aan- nu eenmaal de verantwoordelijkheid Liepen de provincies samen met de zien van de regionale omroep weinig had genomen. Zij vreesden dat pro- regionale omroepen te hoop, maar meer dan een ad hoc-karakter. Veel vinciale financiering de journalistie- tervergeefs. De provincies vonden de van de ontwikkelingen binnen de ke onafhankelijkheid in gevaar zou afstand tussen hen en de regionale regionale omroep in Nederland heb- brengen. Wat zich vervolgens op omroepen ’benauwend klein’ wor- ben eerder ondanks dan dankzij de rijksniveau voltrok had iets half- den. Het voorgestelde financierings- rijksoverheid plaatsgevonden. In die slachtigs. systeem bleven zij bedreigend vin- zin kan worden gezegd dat regionale Van Doorns opvolgster, minister den voor de programmatische en omroep een stiefkind van het om- Gardeniers, erkende toch een mede- redactionele onafhankelijkheid van roepbeleid is. verantwoordelijkheid van het rijk en het massamedium regionale omroep. kwam uit bij een gedeelde financie- De procedure rond de zendtijdtoe- ring, half rijk-half provincie. Zij zag wijzing was voor de provincies geen OMROEP OF WELZUN? de regionale omroep als een ‘wel- ongelukkige keuze. zijnsvoorziening met omroep- Soortgelijke kritiek kwam van de De minister die voor het eerst een rol aspecten, dan wel een omroep met samenwerkende regionale omroe- voor de provincies ten aanzien van welzijnsaspecten’. pen, die daarnaast wezen op de rem regionale omroepen zag weggelegd, In de Tweede Kamer werd, uit op de ontwikkeling van de regionale was Van Doom. In zijn NOTA OVER vrees voor bedreiging van de journa- omroep in Nederland. Zij vreesden HET MASSAMEDIABELEID Uit 1975 zet- listieke onafhankelijkheid van de re- voorts voor een vergaande financiële BOEKMANMAGAZINE 99 afhankelijkheid en een daaruit massamedia: het geven van nieuws worden ondersteund. Andere pro- voortvloeiende curatele. en achtergrondinformatie, het bie- vincies zal zelfs deze opstelling te ver den van verstrooiing, de dienstverle- gaan. Maar zelfs al zouden provin- ning en, wat we maar zullen noemen, cies binnen het kader van de komen- ONZEKERE TOEKOMST de verbreiding van cultuur in engere de Mediawet zich willen inzetten om zin. De regionale omroepen profile- van de regionale omroep in Neder- Nederland kent op dit moment negen ren zich juist op de informatiefunc- land die algemene nutsvoorziening - regionale omroepen, die negen van tie. voor ieder bereikbaar en ingepast in de twaalf provincies geheel of ge- In het licht van een samenhangend een landelijke programmering - te deeltelijk bestrijken. Daar zullen in mediabeleid dat grote waarde hecht maken die hij verdient te zijn, dan de toekomst wellicht nog enkele om- aan het grondrecht van de vrijheid zal ze dat niet lukken. Daarvoor is de roepen bij komen. Op verzoek van van meningsuiting, past geen vraag- Mediawet een te strak keurslijf. minister Brinkman hebben de mees- stelling - op welk overheidsniveau Een enkele provincie die nog geen te provincies inmiddels laten weten dan ook - of een omroepvoorziening regionale onmoep kent, zal in ab- regionale omroep een nuttige en zin- ‘nuttig’ is. Vanuit dit gezichtspunt is stracte moeten overwegen of een volle voorziening te vinden. Met te- de regionale omroep evenals andere regionale omroep ‘nuttig’ is. De pro- genzin zegden de meeste ook toe ter mediavormen onderdeel van het al- vincie kan echter niet initiatieven financiering vem de regionale om- gemene cultuurgoed. De waarborg die zij op objectieve gronden ge- roep een opslag op de onmoepbijdra- voor dat cultuurgoed hoort uitslui- rechtvaardigd acht, op grond van de ge te zullen heffen, als de wet zo’n tend op rijksniveau thuis. Mediawet honoreren. En in het geval financieringsstelsel voorschrijft. dat een bestaande regionale omroep Het is echter zeer de vraag of de in een grotere provincie over wil regionale omroepen een volwaardige NOOIT VOLWASSEN gaan op streekprogrammering, of positie zullen krijgen, waarbij zij aparte progranuna’s voor deelregio’s gezamenlijk een binnen het omroep- De provincies zullen zich niet of binnen het zendgebied wil maken, bestel geformuleerde publieke op- nauwelijks beleidsruimte gunnen ten dan kan dat alleen als het valt te dracht kunnen vervullen en aldus aanzien van regionale omroepen, op bekostigen uit de opbrengst van de een voor iedere Nederlander bereik- straffe van het verwijt zich met onaf- provinciale opslag. Wordt daarvoor bare voorziening zullen vormen. hankelijke media te bemoeien; een het maximiun van die opslag over- Regionale omroepen zijn volwaar- verwijt dat in een democratie terecht schreden, dan is nauwelijks denk- dige massamedia (geworden). Mis- heel zwaar ligt. Hooguit zal een baar dat het rijk voor deze ‘franje’ schien bestaat de karikaturale ge- enkele provincie uiterst behoedzaam een rijksbijdrage wil geven. dachte dat regionale omroep dialect- pogingen doen zeer perifere rand- De regionale omroep in Nederland praten en klompendansen op zater- voorwaarden te scheppen voor het zal nooit een geheel volwassen ver- dagmorgen betekent, uitgebreid met goed functioneren van zo’n omroep schijnsel binnen de omroep worden. uitvoerige reportages over batikken in de regio. Het blijft een stiefkind van die om- en een programma van de volksuni- In Gelderland bij voorbeeld kun- roep en van het cultuurbeleid in versiteit. Dat is niet de werkelijk- nen initiatieven voor meer streekge- Nederland. heid. Regionale omroepen vervullen richte programmering los van de Een ontmoedigend beeld! \ allang dezelfde functies als andere regionale omroep zelf financieel EUFOOR IN DE POLDER; LANDSCHAPSKUNST IN DE VOORMALIGE ZUIDERZEE Titia Frieling stafmedewerkster Stichting de Nieuwe Kerk

We wonen hier op nieuw land. En op nieuw land is spectaculaire deel van onze cultuur: de beeldende ook de cultuur nieuw. Vier meter onder de zeespie- kunst in relatie tot het land en de bebouwing. gel wonen biedt andere perspectieven en leidt tot andere oplossingen. De provincie Flevoland bestaat uit Urk en Schokland - oude hoge delen van de Zuiderzee de Noordoostpolder, de Flevopol- PIONIERS hebben weinig om mee te begin- der en de Markerwaard. De laatste ligt nog steeds nen: blubber, zand, wind en een kale onig^i- onder water. Het nieuwe land in combinatie met ving. Maar ze hebben de instelling om iets'^ het omringende water bepaalt het beeld van dit van hun omgeving te maken en de overtuiging diit gebied. Daarom beperk ik mij tot het meest je daar ook persoonlijk invloed op kunt hebben, 100 BOEKMANMAGAZINE In de provincie Flevoland zijn wij ruim bedeeld met kunstwerken en het ministerie van wvc heeft daar niets mee van doen. Ik doel hier op een ruim begrip van kunst: beelden die emoties oproepen; in dit kunstmatig gevormde land doet de natuur dat bovenmate. Allereerst zijn dat, zover het oog reikt, de luchten boven het vlakke land. De groene, bruine en soms heldergele basis versterkt de effecten. De zonsop- en -ondergangen en vele soorten wolkenluchten zijn onbeschrijflijk mooi en wisse- lend. Een onderwerp waarover in de polder veel wordt gesproken, en ook bezoekers arriveren vaak onder de indruk over wat ze onderweg zagen. Dan de vogels: het diepste deel van de Flevopol- der is omdijkt en ongemoeid gelaten. Hierdoor zijn de Oostvaardersplassen ontstaan, waarvoor de spoorlijn zelfs een omweg maakt en waar vogel- liefhebbers uit de gehele wereld naar de zeldzame soorten komen kijken.

LANDINRICHTING Landschapskunst; aardzee van Piet Sleegers De directie Zuiderzeewerken van het ministerie foto: Aerocamera - Bart Hofmeester van Verkeer en Waterstaat maakte de polders en voorzag ze van vaak indrukwekkende bouwwer- nagebouwd in de buurt van de Stichtse brug. Een ken. Landinrichting heet dat en in vaktermen plan van Marius Boezem. ‘cultuurtechniek’; constructies in zand zoals slui- Tot nu toe zorgde de RIJP voor het beheer en zen, bruggen en viaducten zijn kunstwerken. In onderhoud van deze kunstwerken, maar trekt zich deze categorie passen bij voorbeeld ook de hoog- langzamerhand terug uit de polders en om deze spanningstorens en radiozendmasten met kleine taak over te nemen is nu de Stichting Landschaps- rode lichtjes die als slankere en ontoegankelijke kunst Flevoland opgericht. familieleden van de Eiffeltoren in dit vlakke land De schaal van de polders vraagt ook om beel- staan. dende kunst van formaat. ‘De Naald’ van Jan van Tijdens het maken van de polders ontstonden Munster die hoog en lichtgevend boven Almere ook allerlei tijdelijke kimstwerken, enorme aard- Stad uittorent is hier een goed voorbeeld van. verschuivingen die steeds vormveranderingen met De grote betonnen golven van Hans Koetsier die zich meebrachten. op verschillende plekken in de polder zullen Zo zal ik nooit die warme zomeravond vergeten komen en waarvan er één is geplaatst, zijn - hoe ongeveer tien jaar geleden: eindeloze buizen in een groot ook - nog niet groot genoeg. verlaten vlakte die hun begin hadden ergens bij Joost Baljeu maakte in opdracht van de RIJP, wvc een zandzuiger. Ze hadden een middellijn van en de gemeente Almere een ‘masterplan’ voor ongeveer 70 cm en we liepen lang over die buizen, kunst in de buitenruimte van Almere. die opgewarmd waren door een hele dag zon. Een voorlopige schatting leidt tot een kostenra- ming van 6,8 miljoen gulden, waarbij de groot- schaligheid van de kunstwerken zeker aan de LANDSCHAPSKUNST hoogte van dat bedrag bijdraagt. Passend in deze traditie is een poging om de De Rijksdienst voor de IJsseimeerpolders - de versnipperde eenprocentsregeling in Almere te RIJP - die ook ressorteert onder het ministerie van bundelen tot minder en grotere opdrachten. Verkeer en Waterstaat heeft de polders zowel landschappelijk als stedebouwkundig ingericht. Voor de landschappelijke inrichting kreeg deze ABSTRACT CIRCUS dienst in 1979 de Sikkensprijs. Er zijn prachtige bossen en de begraafplaats in Exposities van beeldende kunst worden overal in Almere Haven - een ontwerp van Christiaan Zalm de provincie georganiseerd, tot nu toe worden - is heel bijzonder en loopt vooruit op de tendens daar ruimten in overheidsgebouwen voor ge- om begraafplaatsen met hun verzorgde aanleg en bruikt. beplanting een openbare functie te geven. Een Met de voltooiing van het Provinciehuis werd hier fiets- en wandelpad voert iedereen die vanuit het onlangs een lokatie aan toegevoegd en de eerste centrum van Almere Haven naar het Gooimeer tentoonstelling was gewijd aan schilderijen en gaat, midden door die begraafplaats. gouaches van Jaap IGeyn en Ruth Bouman, die al In samenwerking met het ministerie van wvc jaren in de polder wonen en schilderen. Voor die werden enkele grote landschapskunstwerken ge- tijd maakten zij ballet-muziek-beeldenvoor- maakt. Het graaf- en verplaatsingsmateriaal van stellingen en in 1984 organiseerden zij een ab- de RIJP was daarbij letterlijk van onschatbare stract circus geinspireerd door hun leven buiten in waarde. Het observatorium van Robert Morris bij de polder. Swifterbant, de aardzee van Piet Sleegers bij Galerieën zijn hier voorzover ik weet helemaal Zeewolde, de schuilhutten van Krijn Giezen bij niet en musea zijn schaars. Eén op Schokland en Harderwijk en de levende huizen van Annemieke één in Ketelhaven, waar de vondsten uit de Bakker bij Almere Stad, tastbare bewijzen van een Zuiderzeebodem zijn tentoongesteld en die daar nieuwe cultuur. ook worden gerestaureerd. Op het ogenblik wordt met Italiaanse populieren Ruim tien jaar geleden vond een gesprek plaats als wanden en kolommen de kathedraal van Reims van een kleine delegatie uit de polder met de BOEKMANMAGAZINE 101 directeur van het Rijksmuseum te Amsterdam DE FANTASIE over een museum voor Almere. Een van de ideeën was een technisch of wetenschapsmuseiun, dat Flevoland biedt een staalkaart van stedebouw- toen nog niet bestond in Nederland. kundige stijlen in dorpen en steden. De opvattin- Helaas was de heer Brinkman met zijn spreidings- gen van de traditionelen en modernen in de beleid toen nog geen minister van wvc en bleef het Noordoostpolder en de opeenvolgende stedebouw- bij een idee. Maar twee kleine musea voor een hele kundige opvattingen van na de oorlog zie je in provincie, dat kan natuurlijk niet lang zo blijven... onversneden vorm successievelijk in Dronten, Lelystad, Almere en Zeewolde. Voorbeelden van uitgesproken architectuur zijn de stadhuizen in MACBETH BU MAANLICHT Lelystad van de architect Hoogstad, in Almere het Op de schaal van de polders vond in 1983 een ontwerp van Dam en in Zeewolde het in aanbouw theaterproject plaats bij Almere Haven. De voor- zijnde stadhuis van Quist. Verder zijn nog vermel- stelling Macbeth gespeeld door amateurs onder denswaard het gebouw van het bedrijf Lease-Plan regie van Cangi Geraerdts. Zij raakte in de ban van Rijnboutt en het verzorgingstehuis van van dit gebied en er werd een plek gevonden voor Hertzberger in Almere. deze gebeurtenis. Na een heel nat voorjaar voor de De Fantasie in Almere is het resultaat van de repetities - men kampeerde gedurende de hele prijsvraag ‘Ongewoon Wonen’; die in 1982 door de periode ter plekke - was er een prachtige zomer Stichting De Fantasie werd georganiseerd; negen voor de uitvoeringen, waar Macbeth letterlijk over onconventionele woningen die zich niet aan regels de schouders van het volk liep bij maanlicht vlak en voorschriften behoefden te storen. bij het water. De zeventien prijswinnaars van de tweede in 1986 georganiseerde prijsvraag ‘Tijdelijk Wonen’ Een ander theaterproject maakte gebruik van hebben zich verenigd in de Stichting De Realiteit een autoweg, vlak nadat die was vervangen door en zij treffen voorbereidingen om dit voorjaar met een nieuwe. Het geluid van een aantal met 100 kilometer per uur over dat stukje weg razende auto’s was een hoofdbestanddeel. vervolg zie pagina 149 FLEVOLAND; PIONIERSGEEST IS RESULTAAT GERICHT

Ir. P. Loos (WD) is verantwoordelijk voor de alsnog krijgt Flevoland van de rijksoverheid geen portefeuille ‘Welzijn (inclusief Cultuur), Economi- doeluitkeringen voor deze sectoren. sche Zaken en Toerisme’. Hij werd in 1939 in Arnhem geboren, was tussen 1972 en 1978 wet- Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor houder in Zwolle en is sinds 1985 lid van gedepu- zover het de podiumkunsten betreft - uit van de teerde staten van Flevoland. volgende taakverdeling: produktie en instandhouding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en spreiding voor de provincie; en de zorg voor Opmerking vooraf: Flevoland is pas per 1 januari afname en accommodaties voor de gemeenten. Is 1986 een provincie geworden. Vrijwel alles is nog deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- in ontwikkeling en met 200.000 inwoners is Flevo- punt? land verreweg de kleinste provincie.Op veel pun- In theorie volgt Flevoland de geformuleerde taak- ten verschilt de situatie in Flevoland daardoor afbakening. Daar in de provincie slechts één aanzienlijk van die in andere provincies. theatergroep is gevestigd, valt er weinig in stand te houden op dat gebied. Bij wijze van solidariteit Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in heeft de provincie er daarom voor gekozen ook bij uw provincie in? afname een rol te vervullen, in samenwerking met Binnen de gelijkmatige ontwikkeling die het pro- de gemeenten. Voor de muziek heeft men plannen vinciale bestuur nastreeft, speelt de sector cultuur voor een ‘Frysk-Flevo-orkest’. Op het gebied van een belangrijke rol. Dat houdt echter niet in, dat spreiding en coördinatie is aansluiting bij Theater de provincie alle voorzieningen zelf in huis moet Netwerk Nederland wellicht mogelijk. hebben. Je kimt en moet vaak profiteren van de voorzieningen van andere gemeenten en provin- Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de cies: ‘Het Concertgebouw van Almere staat in de provinciale autonomie? Van Baerlestraat’. In het verleden, toen het minis- Het is essentieel, dat de taakafbakening de auto- terie van Binnenlandse Zaken en de provincie nomie van de gemeenten niet tekort doet. De Overijssel het openbaar bestuur deelden, zorgden provincie laat de gemeenten bewust veel ruimte; de gemeenten en het particuliere initiatief voorna- er zijn slechts zes gemeenten, maar door hun melijk voor kunst en cultuur. Nu financiert de grootte functioneren deze bestuurlijk volwaardig. provincie deze sectoren uit eigen middelen; voor- Er is daarom ook maar een klein provinciaal 102 BOEKMANMAGAZINE ambtelijk apparaat. Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- Ook voor de autonomie van de provincie ten cie? opzichte van het rijk is de taakafbakening geen In Flevoland opereert een organisatie die zich slechte zaak geweest. culturele raad noemt, maar dit niet is. Deze raad zou misschien met bepaalde projecten belast kun- Wat zijn de consequenties van de herstructurering nen worden, maar er is bij het provinciale bestuur van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de geen enkele behoefte aan adviesraden. Steunfunc- eigentijdse muziek in uw provincie? ties kunnen misschien worden ingesteld - de Flevoland is bij de vereveningsoperatie niet be- provincie is zeker bereid naar de mening van trokken geweest. De enige professionele theater- derden te luisteren -, maar een geïnstitutionah- groep die Flevoland rijk is, is het jeugdtheater seerde vorm voor advisering is onnodig omslachtig Theater Na Water, dat een projectsubsidie ont- en duur. Als een kunstwerk de moeite waard is, vangt. Voor de eigentijdse muziek is 1 ton aan kan de gedeputeerde zélf tot aankoop besluiten. projectsubsidies beschikbaar. Het is nu afwachten Zelfs als er in de toekomst, bij een eventueel wat voor aanvragen er binnen zullen komen. Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de herstructurering van het museumbestel per 1 januari 1987? Flevoland kent 1 museum dat onder het rijk valt: het Scheepsmuseum. Het Archeologisch Museum is een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Over de positie van Informatiecentrum Nieuwe Land bestaat nog onduidelijkheid. Wellicht komt er een sportmuseum in Flevoland. In het toekomstige monumentenbeleid is aan de provincies slechts een aanvullende rol toegekend. Centraal staat het delegeren van bevoegdheden naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in Nederland hierbij gebaat? Gemeentelijke autonomie is het hoogste goed. Voor de provincies moeten er gegronde redenen zijn om in te springen. Dc provincie Flevoland speelt nu bij de voorfinanciering van monumenten ill Uik een rol; het rijk zal pas later met geld op dc proppen komen. Op het gebied van jongere bouwkunst is er het stedebouwkimdig experiment Nagele. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden gegeven? Tot nu toe schoof Binnenlandse Zaken de middelen door naar de gemeenten. Met ingang van 1987 wil Flevoland zelf een beleid gaan voeren. Er wordt wat gedaan aan kunstuitleen en aankoop. Er zijn expositieruimten in diverse gemeenten. De P. Loos (WD) aandacht voor kunstuitleen en landschapskunst- projecten (door het weidse landschap biedt Flevo- gebrek aan middelen, meer keuzen gemaakt moe- land unieke mogelijkheden) zal toenemen en de ten worden, kan het provinciale bestuur dat zelf bedoeling is dat alle kunstenaars uit de provincie wel af: zij zijn ten slotte gekozen vertegenwoordi- ^ (± 60) in het provinciehuis zullen kunnen expose- gers. Feit is natuurlijk wel dat in Flevoland alles ren. nu nog heel overzichtelijk is; men heeft geen last van precedenten. Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote houding van de regionale omroep? mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- De provincie heeft een rol gespeeld bij de samen- en cultuurbeleid in uw provincie? stelling van de programmaraad. Onder invloed Er zijn tussen de vier grotere partijen niet vrese- van de Mediawet zal de regionale omroep wel van hjk veel verschillen. Klein rechts komt met de de grond komen, wat van het grootste belang is typerende geluiden over cultuur. Misschien zal de met het oog op de communicatie binnen de provin- consensus in de toekomst verminderen: tot nu toe cie. De bevolking is, door de ‘import’, heel ge- hebben aUe politieke partijen schouder aan schou- mengd en streekpers ontbreekt tot nu toe geheel. der moeten vechten om het tot provincie te kimnen In Flevoland speelt het probleem van de opcenten brengen. niet, daar elke provincie 3 miljoen gulden krijgt, hetgeen voor deze provincie voldoende is. Flevo- Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- land schaart zich toch achter het standpuntvan beleid zijn de laatste jaren in deze provincie het Interprovinciaal Overleg wat de opcenten onderwerp van intensief debat geweest? betreft. De omroep zou een stimulerende functie Intensief debat is heel uitzonderlijk en éls het moeten vervullen op het gebied van kunst en cultuur. vervolg zie pagina 124 BOEKMANMAGAZINE 103 BERICHT UIT NOORD-

HOLLAND Velsen-IJmuiden; Forteiland Atlantikwall (±1943)

De provinciale overheden zijn afgelopen jaren in toenemende mate overgegaan tot het ontwikkelen van een monumentenbeleid. In bepaalde gevallen speelt de provincie bij monumentenzorg een voortrekkersrol. Zo plaatste Noord-HoUand in 1986 een aantal voormalige militaire verdedigingswerken uit de periode 1915- 1940 op de provinciale monumentenlijst. Deze beschermingsmaatregel heeft bij velen binnen en buiten deze provincie interesse gewekt. Geconfronteerd met de vele positieve reacties is te verwachten dat het provinciale bestuur zal bezien of ook betonnen militaire bouwwerken uit de Tweede Wereldoorlog op de monumentenlijst kunnen worden geplaatst. De noodzaak hiertoe lijkt duidelijk als men de werken beziet (zie foto’s) en Velsen; Regelbau type 671 Atlantikwall (±1943) zich realiseert dat van de in de periode 1940-1945 gebouwde bimkers nog ongeveer 5% over is. Snel ingrijpen is dus noodzakelijk. Rond dit gegeven organiseert de provincie Noord- HoUand, in samenwerking met de Stichting Menno van Coehoom, op 11 maart 1987 een studiedag onder de titel ‘Betonnen verdedigingswerken uit de 20ste eeuw: een nieuwe opgave voor monumentenzorg?’ Deze studiedag zal plaatsvinden in de voormalige kazerne, thans gemeenteraadszaal, te Muiden. Inlichtingen over de studiedag kuimen ingewonnen worden bij het Bureau Monumentenzorg van de provinciale griffie Noord-HoUand, te Haarlem, telefoon 023 - 163095,163096,169933.

Muiden-Muiderberg; Buitendijken Vesting Hol- land; I Oostfront: Groep Naarden tankhindernis (1939-1940)

Muiden-Muiderberg; Buitendijken Vesting Hol- land; I Oostfront; Groep Naarden tankhindernis (1939-1940) 104 BOEKMANMAGAZINE foto's; Bureau Monumentenzorg Noord-Holland Muiden-Muiderberg; Buitendijken Vesting Hol- land; I Oostfront: Groep Naarden tankhindernis (1939-1940)

Muiden; Oostzeedijk ten noordoosten van Muiden Den Helder-Huisduinen; stelling van Den Helder, Vesting Holland; I Oostfront: Groep Naarden tank- Zuidelijke loopgraaf naar zuidoosten (±1916) hindernis (1939-1940)

Muiden; Oostzeedijk ten noordoosten van Muiden Wieringen-Den Oever; Afsluitdijk, Stellingen bij Vesting Holland; I Oostfront: Groep Naarden tank- Den Oever, tankhindernis (±1934) hindernis (1939-1940)

Muiden; Oostzeedijk ten noordoosten van Muiden Velsen-IJmuiden; IJmuiderslag, Atlantikwall, Vesting Holland; I Oostfront: Groep Naarden tank- Panzermaner/Höcker-hindernisse (±1942) hindernis (1939-1940) BOEK3IANMAGAZINE 105 VAN IPO CULTUUR NAAR IPO WELZIJN; EEN GESPREK MET DE VOORZITTERS Frederieke Cannegieter studente sociologie Universiteit van Amsterdam Cor Wijn student politicologie Katholieke Universiteit Nijmegen

Het Interprovinciaal Overleg, dat onlangs ingrij- Wat zijn de redenen geweest om de oude ipo- pend werd gereorganiseerd, is een organisatie van structuur om te vormen tot de huidige opzet? de 12 provincies, die gemeenschappelijke belangen behartig;!. De gp'ootste gemene deler, zou men Korver: Het ‘oude’ IPO was te divers: er bestonden kunnen zeggen. Onderwerpen waarover beraad, te veel werkgroepen, het geheel was niet meer te standpuntbepaling en besluitvorming plaatsvin- overzien. De nieuwe structuur betekent dat het IPO den, betreffen veelal de verhouding tussen de slagvaardiger zal kunnen optreden. Er zal beter overheden: (de)centralisatie, taakverdeling en bij- tegenwicht geboden kunnen worden aan rijk en behorende financiële kwesties. gemeenten. Deze laatste hebben in de Vereniging Op cultureel gebied moet men daarbij denken van Nederlandse Gemeenten reeds een goede aan zaken als de operatie podiumkunsten, wijzi- vertegenwoordiger van him belangen; het IPO ZOU gingen in het monumentenbeleid, de welzijnswet, zich tot een soortgelijke instelling kunnen ontwik- decentralisatie van musea, beleid beeldende kelen. Het IPO zou zelfs nog gemakkelijker kunnen kunst, bezuinigingen op het sociaal-culturele opereren, daar de provincies te zamen toch homo- werk. Bij dit type onderwerpen representeert het gener zijn dan de gemeenten. Bovendien is overleg ipo de 12 provincies bij regering en parlement, tussen 12 provincies gemakkelijker te realiseren WVC, Vereniging van Nederlandse Gemeenten en dan overleg tussen 800 gemeenten. landelijke organisaties. Daarnaast fungeert het ipo ook als platform waar men de nodige kennis en Deelt u de vrees van enkele gedeputeerden voor ervaring uitwisselt en waar men deskundigheid cultuur dat het beleidsonderdeel cultuur binnen bevordert, alles met het oog op de gemeenschappe- het IPO Welzijn een ondergeschikte positie zal innemen? lijke standpuntbepaling. t

Hoekstra: Neen. Of cultuur binnen het IPO voldoende aan bod komt is een kwestie van zorgvul- E werkzaamheden van het ipo zijn ver- dige agendabewaking. Indien voorzitter en secre- deeld over vier clusters van onderwerpen, tariaat van het IPO zorg dragen voor een ‘even- die worden behandeld in een (deel)overleg wichtige’ agenda zal cultuur, net als in het verle- met een eigen, vaste voorzitter. Zo’n overleg is het den het geval is geweest met bij voorbeeld het ipo Welzijn, dat onderwerpen behandelt op het monumentenbeleid, voldoende aandacht krijgen. gebied van cultuur, onderwijs, jeugd en sport, Bovendien kan bij actuele problemen altijd ge- maatschappehjk welzijn en volksgezondheid. On- werkt worden met ad hoc-werkgroepen ter onder- langs is het ipo in de nieuwe opzet van start steuning van het bestuurhjke overleg. gegaan. Het aloude IPO Cultuur, dat als een soort permanente werkgroep tamelijk zelfstandig ope- Op welke wijze vindt het overleg tussen IPO en rijk reerde, is nu opgenomen in het ipo Welzijn ofwel plaats? het iPO-4, zoals dit conglomeraat neutraler wordt aangeduid. Korver: Het ipo kijkt in eigen kring welke gedeputeerden verantwoordelijkheid hebben voor een Over het nieuwe ipo, het gemeenschappelijke bepaald onderwerp. Getracht wordt een delegatie optreden en het behoud van de regionale verschil- samen te stellen die bestaat uit leden van verschillen gaat het volgende gesprek met de scheidende lende politieke gezindten. Er wordt vrij pragma- voorzitter IPO Cultuur, de Utrechtse gedeputeerde tisch gewerkt bij het kiezen van deze mensen. Jippe Hoekstra, en Cees Korver, de nieuwe voor- Hoekstra: Vroeger was er onregelmatig contact nq zitter van iPO-4 en gedeputeerde van de provincie tussen provinciale bestuurders en top-ambtenaren Noord-HoUand. van het rijk; tegenwoordig is er aem de hand van ;BV een agenda een periodiek overleg met de minister.^L 106 BOEKMANMAGAZINE Een positieve ontwikkeling. Met betrekking tot de stad: het directe gevolg van de trend om steeds nota over de monumentenzorg is op zeker moment minder de provincie ‘in te brengen’. Dit is strijdig binnen het IPO besloten actie te ondernemen. Dan met afspraken die er met de rijksoverheid gemaakt zie je dat er tussen de verschillende gedeputeerden zijn. aanvankelijk nogal wat verschillen van inzicht Met de monumentenzorg ziet het er uiteindelijk bestaan over hoe je bestuurlijk zo’n zaak moet toch naar uit dat het de goede kant op gaat. De aanpakken. Het is dan een kwestie van overleg om bevochten vrijheid om zelf te bepalen wat we met toch te komen tot één gemeenschappelijke opinie, de kunstzinnige vorming gaan doen is ook een dat kost overigens wel wat duw- en treWerk. pimt dat in het voordeel van de provincies is beslecht. De beeldende kimsten zijn ‘over de Komt het IPO regelmatig tot één gemeenschappe- provincie heen gekomen’, we hadden overigens lijk standpunt, of zijn er afwijkende meningen van niet om dit nieuwe beleid gevraagd, dus dat kan provinciale bestuurders? niet als een positief punt gezien worden. Dat is een cadeautje! Hoekstra: Er wordt altijd naar een gemeenschap- De verantwoordelijkheid van de provincies voor pelijk standpunt gestreefd, anders heeft het IPO de regionale omroep in de vorm van de noodzake- geen zin. Men kan zich niet tot het rijk richten met lijk geworden heffing van opcenten was ook geen een veelheid van meningen over een bepaalde kwestie. In het begin vsm deze zittingsperiode kwamen afwijkende standpunten nog wel voor, maar de laatste tijd is dit minder. Bij voorbeeld ten aanzien van de regionale omroep is het gelukt om tot één opinie te komen. Overigens heeft het lawaai dat het IPO heeft gemaakt over de nieuwe monumentenwetgeving toch redelijk wat resultaat gehad. De wet is nu ook door de Raad van State gekraakt; vooral de positie van de provincies is daarbij aan de orde geweest. Ons optreden in de vaste kamercommissie heeft ertoe geleid dat Brinkman zich nu achter zijn oren krabt en zijn ambtenaren de opdracht heeft gegeven de zaak nog eens te heroverwegen. Korver: Toch moeten we onze positie nog wel bevechten bij de Kamer en bij de ambtenaren. Het IPO wordt nog steeds gezien als een conglomeraat van allerlei regionale meningen. Het zal nog wel even duren voordat ons een vergelijkbare status wordt toebedacht als de Vereniging van Neder- Cees Korver en Jippe Hoekstra landse Gemeenten. foto: Stichting Zero Hoekstra: De provincies hebben er natuurlijk zelf ook toe bijgedragen dat het IPO niet zo serieus winstpunt. De herstructurering van het museum- wordt genomen, doordat een aantal provincie- bestel is nog moeilijk te beoordelen, want deze is bestuurders de afgelopen tien jaar zelf hebben pas per 1 januari ingegaan. Het rijk heeft wel een geroepen dat het IPO niets voorstelt! verantwoorde herschikking van taken gemaakt, maar heeft zich onvoldoende bekommerd om een Er is een tendens bij de provincies om in toe- goede toepassing van criteria die bepalen welk nemende mate te trachten de eigen identiteit ‘op te museum onder verantwoordelijkheid van welke poetsen’. Ondervindt het IPO bij zijn pogingen om overheid komt. te komen tot een hechtere eenheid hinder van deze ontwikkeling? Hoe belangrijk is het overleg met de gemeenten? Zijn het IPO en het VNG bondgenoten o^vijanden? Korver: Op zich is het goed dat er gezocht wordt naar een weg om cultuur, in welke vorm dan ook, Korver: Het overleg met de gemeenten is toch van toch te stimuleren. minder belang dan dat met het rijk. Eerst moet Hoekstra: Aandacht voor streekcultuur mag ech- men zoeken naar wat ons bindt, pas daarna naar ter niet het enige zijn. Dan krijg je een soort wat ons scheidt; in veel opzichten zijn we geza- provincialisme dat ik ongezond vind. menlijk opgetreden in de richting van het rijk. Zij In het IPO is echter weinig te merken van provin- aan zij proberen we tot bepaalde tactieken te ciaal chauvinisme dat een gemeenschappelijke komen, want zowel provincies als gemeenten standpuntbepaling zou verhinderen. verkeren nog al eens in de positie dat ze ‘gepakt’ worden. Wat zijn de afgelopen vier jaar punten geweest Hoekstra: Het VNG benadert de zaak vaak nogal waarop het IPO duidelijke successen heeft geboekt theoretisch; met betrekking tot de monumenten- in de richting van het rijk, en wat zijn de zorg bij voorbeeld worden praktische bezwaren, nederlagen geweest? zoals de provincies die formuleren, denk maar aan het probleem van de kleine gemeenten, gewoon Hoekstra: De operatie orkestenbestel is in zijn weggewuifd onder het mom ‘het gaat om het ' uitwerking een nederlaag geworden. Wat destijds principe’. onvoldoende in de discussie aan bod is gekomen is de controverse tussen spreiding en kwaliteit. Het Voert het IPO behalve met de rijksoverheid en de benadrukken van de kwaliteit krijgt nu de hoogste gemeenten ook overleg met het Nationaal Overleg prioriteit en ik vrees dat die dominantie op langere voor Gewestelijke Cultuur? termijn ten koste zal gaan van de spreidingstaak van de rijksoverheid. Korver: Er is wel sprake van een periodiek over- Je ziet een toenemende concentratie in de rand- leg, maar het NOGC moet duidelijk nog wennen aan BOEKMANMAGAZINE 107 haar eigen veranderde positie. Het NOGC als zelf- Spelen partij-politieke meningsverschillen een rol standig opererende ‘pressiegroep’ is geen ge- binnen het ipo? sprekspartner voor het ipo; provinciale bestuurders kunnen voor de advisering wel bij hun eigen Hoekstra: In de bijdragen van verschillende pro- culturele raden terecht. vincies klinken wel verschillend gekleurde gelui- Het ipo heeft zich overigens aangesloten bij Brink- den door. De standpunten zijn niet geheel ‘grijs’ mans standpunt dat landelijke koepels (dus óók geworden doordat de gedeputeerde in het college het NOGC) zeker betrokken moeten worden bij de van zijn provincie eerst de politieke angel eruit bezuinigingsronden. Het zwaartepunt dient, wat heeft moeten halen. Maar in het algemeen mag je het beleid en de advisering op het gebied van rustig constateren dat er nu niet wordt gepraat cultuur betreft, namelijk te liggen bij provinciale over ‘partij-issues’ die betrekking hebben op de griffies en raden. Als daar behoefte aan is kunnen cultuur. Dat heeft ook te maken met het feit dat de de raden altijd nog zonder tussenkomst van een meeste partijen niet of nauwelijks een consistente apart (duur) orgaan onderling overleggen, des- visie op cultuur hebben. Het regionalisme is noods uit het budget van de culturele raden zelf. binnen het ipo reëler geworden dan de partij- Dat laatste zou dan toch neerkomen op financie- politiek! ring door de provincie. OVERIJSSEL HEEFT VEEL TE BIEDEN OP HET GEBIED VAN DE CULTUUR mr. J.L.M. Niers Commissaris der Koningin in de provincie Overijssel

GRAAG voldoe ik aan het verzoek van de buurt van Staphorst en Rouveen zich vaak kleden Boekmanstichting om mijn persoonlijke in klederdracht. Het lijkt wel of de belangstelling visie te geven op het culturele klimaat van voor de eigen cultuur van de streek de laatste jaren Overijssel. Daarbij zal ik mij beperken tot een groeit. Een aanwijzing daarvoor vind ik ook in de aantal constateringen. groei van het aantal oudheidkamers. Zo langza- Ik acht de beleidsinhoudelijke en politieke in- merhand heeft elke gemeente bijna een eigen valshoek in eerste instantie een verantwoordelijk- museum waarin wordt nagestreefd om het typi- heid van de gedeputeerde die op het moment sche van de gemeente te tonen. Ik kijk altijd met cultuurbeleid in zijn portefeuille heeft. bewondering naar de inzet van de mensen die zich Als commissaris van de Koningin word ik regel- met dit thema bezighouden. Het zijn bijna alle- matig heel direct met uitingen van het Overijsselse maal vrijwilligers. culturele leven geconfronteerd. Veel oudheidkun- Om tegemoet te komen aan de belangstelling dige verenigingen en organisaties die zich met voor wetenschappelijk onderzoek naar hetgeen regionale cultuur bezighouden, maken er een Overijssel aan ‘eigen-aardigs’ heeft, is er in Twen- gewoonte van om mij het eerste exemplaar van een te en in Noordwest-Overijssel een instituut opge- publikatie van him hand uit te reiken. Gezien de richt dat probeert de veelheid van initiatieven op frequentie waarin dergelijke aanbiedingen plaats- dit terrein op elkaar af te stemmen en, als men vinden, heb ik de indruk - en die wordt door de lacunes ontdekt, de opvulling daarvan te stimule- vele persberichten die ik via de provinciale knip- ren. Zowel de IJssel-akademie (rond Kampen- selkrant verneem nog versterkt - dat in Overijssel ZwoUe) als de Twente-akademie (de naam zegt velen zich bezighouden met de bestudering van de alles) - want die zijn het - hebben het er zeer druk regionale geschiedenis en cultuur. mee en zo hoort het ook. Jammer dat hun financië- le draagvlak zo smal is, want ze verdienen beter. Ik noem een eerbiedwaardige vereniging als de Vereeniging tot Beoefening van Overijsselsch Regt Ik ben begonnen met een beschrijving van mijn en Geschiedenis, die reeds meer dan 125 jaar in impressie over hoe de interesse voor de regionale deze provincie met telkenmale verschijnende jaar- cultuur groeiende is, maar er zijn in Overijssel ook boeken en bijzondere studies aanmerkelijk meer grote landelijke gezelschappen en instellingen. Ik doet dan simpel de tijd overleven. hoef maar naar Forum in Enschede te verwijzen en Wat de regionale cultuur betreft, is deze interes- naar de vele podiumkunstgezelschappen die Over- se natuurlijk logisch, want Overijssel beschikt ijssel vanuit de rest van het land jaarlijks bezoe- over een veelheid van dialecten, van streektalen, ken. en het is iedereen bekend dat de mensen in de In Overijssel staat een rijksmuseum - Twente - 108 BOEKMANMAGAZINE en daarbij hebben we een scala van deels door de Hengelo, Enschede en Oldenzaal nog de oude, nu provincie gesubsidieerde musea, zoals het Provin- grotendeels vervallen fabrieksgebouwen met lan- ciaal Overijssels Museum in Zwolle, de natuurmu- ge, in onbruik geraakte schoorsteenpijpen. sea in Twente en in Zwolle, het Textielindustrie- Er is een trend te bespeuren om een stereotiep museum in Enschede en natuurlijk onze Overijs- deel van deze bebouwing, omdat ze bijzonder is en selse trots Kasteel Het Nijenhuis bij Heino, met de heel eigen voor Twente en zijn geschiedenis van schitterende collectie die werd opgebouwd door industriële ontwikkeling, via plaatsing op een wijlen de heer Dr. D. Hannema. Ik noem ze niet monumentenlijst te beschermen. En naar mijn allemaal, al is die neiging natuurlijk altijd groot. idee terecht, want wat tot nu toe traditioneel als Ik denk dat we over het ‘grote’ cultiu'ele aanbod beschermenswaard staat geregistreerd en wat zich in Overijssel niet hoeven te klagen, al kan het in Overijssel voornamelijk in de IJsselsteden op- natuurlijk altijd beter. houdt, lijkt gekozen op basis van selectiecriteria Misschien dat de toenemende betrokkenheid die zo langzamerhand beginnen te verouderen. van de provincie bij de beeldende kimst tot verbetering van het beeldende kunstklimaat kan Ik denk dat ik - zij het wat globaal en vrij leiden; zeker is dat niet. Per slot van rekening zijn onsystematisch - heb aangegeven hoe gevarieerd de beeldende kunstenaars zojuist met een gevoeli- het culturele klimaat van Overijssel is. Mij valt op ge bezuiniging, via afbouw van de Beeldende dat de cultuur in dezen niet verschilt van andere Kunstenaars Regeling, geconfronteerd. In ieder aspecten van het Overijsselse leven. Wij voeren al geval doet de provincie ook op dit terrein haar enige tijd in de presentatie van onze provincie het best. motto ‘Overijssel, gevarieerde provincie’, en ook de Overijsselse cultuur maakt op deze karakteris- Naar mijn mening beschikt Overijssel met de tiek geen uitzondering. Deze diversiteit lijkt me Hanzesteden Kampen, Zwolle en Deventer aan de voor Overijssel van groot belang. Ze is in sommige IJssel over een unieke keten van monumentenste- opzichten zijn kracht, in andere wel eens zijn den. Voor hen die het behoud van ons cultuur- zwakte. historisch erfgoed hoog in het vaandel hebben Deze provincie heeft veel te bieden; niet alleen geschreven, is een bezoek aan of het wonen in deze op het gebied van natuur maar ook als het gaat om steden bijzonder attractief. cultuur. En daarbij stel ik vast dat wij in Overijs- Op dit punt is Overijssel bijzonder contrastrijk. sel niet alleen de kunst met een grote K, maar ook De IJsselsteden met hun volkomen eigen karakter, onze eigen cultuur, met zijn kleinschalige en de vele plattelandsdorpen met him karakteristieke gevarieerde verschijningsvormen, een warm hart bebouwing en hun rieten daken, Overijssel kent toedragen! veel molens en - ook typisch voor de provincie - in het bijzonder in Twente de havezathen en de buitenplaatsen die vroeger dienden als woonplaats voor de textielfabrikemten. Het industriële patroon heeft in Twente tot een heel andere bebouwing geleid dan in het westen van Overijssel. Op veel plaatsen staan in Almelo, DE MUSEA VEREVEND; HOBBELS IN HET PROVINCIALE MUSEUMBELEID Jan Stratingh museumconsulent voor de provincie Groningen

Sinds een aantal jaren staan de Ne- NIEUW MUSEUMBELEID. Hierin werd re verband van de cultuurpolitiek en derlandse musea sterk in de belang- voor het eerst in onze parlementaire onderkenning van de waarde van stelling. Niet alleen neemt het aantal geschiedenis aangegeven hoe het musea bij de verwezenlijking van bezoekers enorm toe, maar ook de museumbeleid zich zou moeten ont- culturele doeleinden." politiek is zich voor de musea gaan wikkelen. Tot 1976 had de rijksover- In de nota werd uitgebreid aan- interesseren. heid de ontwikkelingen op museaal dacht besteed aan de decentralisatie gebied veelal op afstand en passief van het beleid. Het streven was een gevolgd. herverdeling van taken en verant- f. ‘De bedoelingen van deze nota woordelijkheden over de verschil- IN 1976 verscheen onder de toen- kunnen als volgt worden samenge- lende overheden. Zonder een aantal malige minister van Cultuiu:, Re- vat: het op gang brengen van open- nationale taken uit het oog te verlie- creatie en Maatschappelijk bare discussies over de plaats en zen werd in de nota aan de provin- werk. Van Doom, de nota NAAR EEN betekenis van de musea in het brede- cies en de gemeenten een grotere BOEKMANMAGAZINE 109 taak in organisatie en ondersteiming cept beleidsnota’s voor drie deelge- ta’s te ontwikkelen. van musea toegedacht. bieden van het museumbestel, geba- Het ministerie van wvc presen- seerd op de reeds bestaande indeling teerde in 1985 eindelijk de lang ver- uit de nota NAAR EEN NIEUW MUSEUM- wachte, algemene beleidsnota, geti- AANLOOP BELEID namelijk: natuurhistorische, teld NOTA MUSEUMBELEID. De nota archeologische en volkenkimdige werd vrijwel unaniem negatief be- Om de beleidsideeën in de praktijk te musea; kunst en cultuurhistorische oordeeld, maar kwam desondanks in toetsen werden twee geografisch be- musea; en musea voor wetenschap, mei 1986 haast ongeschonden door grensde onderzoeken uitgevoerd: de bedrijf en techniek. De bedoeling de Tweede Kamer. museumprojecten Friesland en was om een nieuwe algemene be- ‘De kern van deze sterk financieel- Noord-Brabant. Ook volgden con- leidsnota én sectorsgewijze deelno- bestuurlijk getinte nota is dan ook het afschaffen van de koppelsubsidies, een systeem waarbij het rijk samen met gemeenten en/of provincies musea financiert, een generale of bestelverantwoordelijkheid voor het hele museumbestel en een directe verantwoordelijkheid voor een aantal musea en instellingen die geheel voor rijksrekening komen.’^ . De ombuiging in het landelijke bestel kreeg op 1 januari 1987 zijn beslag. Het rijk staakte de medefinanciering van 43 musea in ons lemd en droeg de verantwoordelijkheid met de bijbehorende gelden over aan de provincies. Omdat het rijk voorheen de financiële steun direct aan bovengenoemde 43 musea overdroeg, was er een groot verschil in de bedragen die de rijksoverheid per provincie investeerde. In de nieuwe situatie zullen, na een vereveningsoperatie waarvan de overgangstermijn Museum De Cruquius, stoomgemaal voor de drooglegging van de Haarlem- is gesteld op vier jaar, alle provincies mermeer een gelijk bedrag van 272.727 gulden foto: Culturele Raad Noord-Holland 110 BOEKMANMAGAZINE ontvangen, namelijk een elfde deel provinciaal aandeel van 5%. Aan de ven naar een optimaal functionerend van ongeveer 3 miljoen gulden. Een gemeenten werden door de rijks- museumconsulentschap. gevolg hiervan is dat de ene provin- overheid geen taken overgedragen In 1985 en 1986 zijn er, als gevolg cie geld inlevert, terwijl voor de terwijl de provincies, die nauwelijks van de NOTA MUSEUMBELEID van het andere de herverdeling winst bete- enige ervaring hebben op dit beleids- ministerie van wvc, in ongeveer de kent; zo verliest Friesland 705.416 terrein, een belangrijke taak kregen helft van de provincies beleidsnota’s gulden en wint Zuid-Holland toebedeeld. verschenen. De overige zullen ver- 240.210 gulden. De reserves tegen de provincies als moedelijk nog dit jaar een beleid beleidsmakers werden ook ingege- formuleren. Het lijkt erop dat ver- ven door de grote verschillen die schillende provinciale overheden CULTUURARMOEDE tussen de provincies op het gebied hun taken serieus gaan nemen. Met van kunsten cultuurbeleid heersen. name wordt vaak gestreefd naar de De in het kader van dit artikel be- De verschillen tussen het functione- versterking van die instellingen die langrijkste vraag is of de provincie ren en de rechtspositie van de sinds de regionale musea tot steun kunnen wel geschikt is om museumbeleid te 1985 in aUe provincies werkzame zijn. voeren. Cynici menen dat de musea provinciale museumconsulenten ge- Hoe het provinciale beleid in de nu zijn overgeleverd aan de meest ven bij voorbeeld aan hoe divers in praktijk zal uitwerken, blijft voor- cultuurarme overheid die liever we- de provincies met museumbeleid alsnog een open vraag. Het voeren gen aanlegt en lantaarnpalen plaatst wordt omgegaan. Bovendien is het zo van een eigen beleid vereist inzicht dan musea in stand houdt. Provin- dat slechts een enkele provincie een in het specifieke karakter van het ciale overheden hebben tot op heden provinciaal museum heeft. museumwerk. Kennis die niet van de in tegenstelling tot de gemeenten De provinciale musea en de mu- ene op de andere dag verworven kóm niet voorop gelopen bij het voeren seumconsulenten hebben onder meer worden, maar die in de loop der tijd van museumbeleid. tot taak steun te verlenen aan de zal moeten groeien. Het verschil tussen gemeenten en regionale musea en de professionali- provincies in de zorg voor musea sering van de museummedewerkers 1. Nota Museumbeleid. Ministerie van toont zich onder andere in de finan- te bevorderen. Als een provincie Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, ciële betrokkenheid; in 1986 lever- haar beleidstaken serieus neemt, zou maart 1985, p. 3. den de gemeenten 60% van de in- zij minimaal één museum volledig 2. Museumvisie, 9e jrg., nr. 3, p. 82. komsten van de musea tegen een moeten financieren en moeten stre- UITBATER VAN WEGRESTAURANTS GAAT IN DE KUNST Ben Siemerink kunstredacteur Twentsche Courant/Overijssels Dagblad

‘Ze willen wel een regionale brandweer, maar geen uitgesproken vrees voor verschraling van het regionaal cultuurbeleid.’ Uitspraak van Jan programma-aanbod werd van de hand gewezen Knopper, ooit directeur van de 'Twentse Schouw- met de ‘garantie’ dat er een programmacommissie burg in Enschede, thans die functie vervullend in zou worden ingesteld ter bewaking van een zo Haarlem, tijdens een ronde tafelgesprek voor de breed en evenwichtig mogelijk programmapakket. 'Twentsche Courant/Overijssels Dagblad met een Mocht Van der Valk er een ‘ballentent’ (betite- drietal oostelijke collega’s. ling van de huidige De Hagen-directeur Niek den Aanleiding voor het gesprek vormde de gerucht- Hartog) van willen maken, dan zou de gemeente makende overname van schouwburg De Hagen in bij wijze van sanctie de twee ton, jaarlijks aan het Almelo door het Van der Valk-concem. De nood- horeca-concem te verstrekken ter dekking van het lijdende gemeente genoot na deze in september verschil tussen uitkoopsommen en recettes, on- vorig jaar door de Raad gesanctioneerde transac- middellijk inhouden. tie de twijfelachtige eér de eerste geprivatiseerde cultuurtempel in ons land te hebben. PRIVATISERING De tijd zal moeten leren hoe dit privatiserings- experiment (ook voor het Van der Valk-concem) ALOM werd schande gesproken en oprechte zal uitpakken. De schouwburgbonzen - Jan Knop- bezorgdheid geuit over deze ‘verkwanse- per voorop - toonden zich tijdens het ronde ling’ van een stukje kunst(beleid) aan de tafelgesprek niet erg gerust. Ze waren het erover vermaladijde commercie. Het verweer van het eens dat de gemeente Almelo met de overdracht college van B en w van deze Artikel 12 gemeente van De Hagen op korte termijn een stukje cultuur- luidde simpelweg: we kunnen ons de hoge exploi- beleid uit handen heeft gegeven, terwijl er pas op tatielasten (twee miljoen per jaar, ruim dertig langere termijn echt financieel ‘gewin’ tegenover gulden per inwoner) niet meer permitteren. De staat. Immers, het gebouw (met een boekwaarde BOEKMANMAGAZINE 111 van 2,3 miljoen gulden) is om niet overgedaan aan middels acties een kleine drie miljoen bij bedrijfs- Van der Valk, terwijl er gedurende vijftien jaar leven, notabelen en ‘het gewone volk’ los te bijna een miljoen aan de exploitatielasten moet peuteren. Die acties bleken tot nu toe geen door- worden bijgedragen, plus jaarlijks de genoemde slaand succes. bijdrage van twee ton in de programmeringskos- Dat mag geen wonder heten omdat een miljoenen ten. De verantwoordelijke wethouder Stuivenberg kostende cultuurtempel zich in een periode van (PVDA) onderstreepte het korte termijn beleid nog diep ingrijpende bezuinigingen psychologisch en eens met de opmerking dat er over 25 jaar wellicht politiek moeilijk laat ‘verkopen’. weer geld is om een nieuwe schouwburg te bou- Van meet af aan kampten de promotors van dit wen. In het bedrijfsleven heet de in Almelo project onder aanvoering van burgemeester Wie- gehanteerde politiek kapitaalvernietiging, in de renga met de negatieve (maar uiterst begrijpelijke) culturele sector echter gaan dit soort economische beeldvorming dat het zo’n 25 miljoen kostende wetten kennelijk niet op. Althans in Almelo niet. Muziekcentrum wordt neergezet voor een kleine elite, terwijl in de wijken alle leuke dingen in de Hoe anders evenwel is de situatie in het naburige sociaal-culturele sector tot op het bot worden Enschede. Waarmee de verzuchting van Jan afgekloven. Dat op het laatste nippertje de bouw- Rnopper nog eens wordt onderstreept. Hoewel, plannen nog zodanig werden gewijzigd, dat straks evenals Almelo financieel onder curatele van het ook popconcerten in het Muziekcentrum kunnen rijk, wordt er in Enschede - tegen de verdrukking worden gehouden, heeft de scepsis niet echt kun- in - driftig geïnvesteerd in een mooie culturele nen doen omslaan in enthousiasme zonder voorbe- toekomst. De Twentse Schouwburg werd, voorna- houd. melijk met geld van het rijk, luisterrijk vertim- merd en inmiddels krijgt een niet minder prestigieus cultuurpaleisje gestalte: het Muziekcentrum BEZUINIGINGEN annex nieuwbouw van het Twents Conservato- rium. Hoe verkoop je deze investering in een culturele Zonder (financiële) pijn en moeite verloopt die toekomst (waarvoor Enschede in wervende tek- in vele opzichten gedtirfde operatie om de culture- sten zegt Waar te zijn) aan een bevolking, die leeft le centrumhmctie van Enschede voor de toekomst bij de financiële zorg van de dag. Dat is de vraag, veilig te stellen niet. waarmee met name de wethouder van financiën Henk van der Walle (PVDA) die een belangerijk deel van de cultuurportefeuille (de verantwoordelijkheid voor de grote culturele instellingen) overnam van WD-collega Van Doomeveld, de afgelopen maanden worstelde. Zeker nadat Enschede vong jaar opnieuw een fikse financiële tegenvaller (een gat van zo’n negen miljoen) voor de kiezen kreeg. Net toen Van der Walle dacht de zaken aardig voor elkaar te hebben. Naar buiten toe uiterst zwijgzaam sleutelde de rekenmeester met hart voor cultuur aan allerhan- de pijnlijke bezuinigingsvarianten, waarbij het enige dat hij los wilde laten in feite was dat hij de kaasschaaf terzijde had gelegd en zich gedwongen zag de botte bijl te hanteren. Vanwege het ontbreken van een kunstbeleid enerzijds, en de zwijgzaamheid van Van der Walle anderzijds, nam de geruchtenstroom in de traditioneel bedreigde sectoren ongekende vormen aan. Het ‘alternatieve circuit’ zou wel weer de dupe worden, zo werd er gemompeld. Immers, wie zou Bouwput Muziekcentrum Enschede zich druk maken over het verdwijnen van een foto: Twentsche Courant/Overijssels Dagblad theatertje, waar niet meer dan een halve vrouw/ man en een paardekop zich plegen te vergapen aan INVESTERINGEN onbegrijpelijke theatervormen. Uiteindelijk bleek de schade in de culturele Het feestgedruis rond de heropening van de sector toch nog mee te vallen, al ontkomt nu ook Twentse Schouwburg kreeg wat pijnlijke disso- de Muziekschool niet meer aan samenwerking en nanten vanwege de noodkreten om behoud van gaat het samenvoegsel van voorheen marginale vernieuwend theater in Concordia. En de moeiza- (sociaal-)culturele instellingen steeds meer lijken me reddingsactie van dit theatertje (met landelijke op een logge mammoettanker. faam op het vlak van professioneel begeleide In Enschede lijkt de culturele infra-structuur amateurprodukties) door een fusie met het Crea- dus, ook in de meest barre economische omstan- tief Centrum en de Stichting Musische Vorming digheden, redelijk overeind te kunnen blijven. Met was nog maar net in kannen en kruiken, of de kunst en vliegwerk wehswaar en zonder duidelijk kritiek richtte zich op het alsmaar duurder wor- plan, maar toch. dende Muziekcentrum. Vraag is of deze wankele basis voldoende fundament biedt voor de nabije toekomst. Want de Ook deze accommodatie wordt voor een belang- miljoenen voor de renovatie van de schouwburg en rijk deel door het rijk gefinancierd, maar er de nieuwbouw van het Muziekcentrum/Conserva- moeten toch altijd nog enkele miljoenen door de torium mogen dan in eerste instantie voor de noodlijdende gemeente Enschede worden opge- gemeente Enschede geen centje pijn hebben bete- hoest. Een Stichting Fondsverwerving Muziekcen- kend, met de exploitatie van beide cultuurtempels trum - met voormalig Nos-baas Carel Enkelaar als is wel degelijk een zware wissel getrokken op de illuster boegbeeld - kwam in het geweer om toekomst. 112 BOEKMANMAGAZINE Een weg terug is er echter niet, nu beide werken aan een evenwichtig en gevarieerd cul- projecten daadwerkelijk gestalte hebben gekre- tuuraanbod geen sprake is? Immers, in beide gen. De gemeenteraad kan dan ook niet anders gevallen stoelen beslissingen niet op een inhoude- dan elke nieuwe tegenvaller bij de totstandkoming hjke lange-termijn-visie op cultuur, maar op van het Muziekcentrum mokkend en morrend pragmatisme. Enschede grijpt ‘terugploegregelin- accepteren. En ferm vasthouden aan de eis dat het gen’ aan om dure accommodaties neer te zetten, exploitatietekort jaarlijks onder geen beding ho- zonder dat er voldoende aandacht is besteed aan ger mag zijn dan drie ton. de vraag of die accommodaties wel op een verantwoorde wijze inhoudelijk ‘ingevuld’ Ininnen worden. Almelo, dat eens - toen economisch de bomen GEEN VISIE OP CULTUUR nog tot in de hemel leken te groeien - zonodig een schouwburg moest hebben omdat Enschede en Onder aanvoering van de ambitieuze burgemees- Hengelo er toch ook een hadden, grijpt de eerste de ter Wierenga wordt er in Enschede tamelijk hoog beste gelegenheid aan om het ding weer van de spel gespeeld, terwijl er in Almelo vanuit een hand te doen omdat het toch wat duur blijkt. soortgelijke alles-of-niets situatie is gekozen voor Ze wiUen geen regionaal cidtuurbeleid, consta- een defensieve houding. Enschede heeft voorals- teerde Jan löiopper. Terecht. Daaraan kan wor- nog alle troeven in handen voor een adequaat den toegevoegd: maar al zouden ‘ze’ het willen, cultureel voorzieningenniveau in de toekomst. een regionaal cultuurbeleid kón ook helemaal niet, Almelo heeft die troeven in feite uit handen zolang het niet mogelijk blijkt om zelfs maar op gegeven aan het Van der Valk-concem. gemeentelijk niveau iets van structurele visie op Wat betekent winst eigenlijk in deze situatie, cultuur tot stand te brengen. Als er op dat niveau waarin - zowel in Almelo als in Enschede - van het niets is, valt er ook niets op elkaar af te stemmen. DE ZORG VOOR DE KUNST GEEN EXCLUSIEVE VERANTWOORDELIJ K- HEID VAN DE OVERHEID Ing. M. de Bruijne Commissaris der Koningin in de provincie Gelderland

WANNEER aan twaalf Commissarissen In de eerste plaats denk ik dan aan ons buitenge- van de Koningin wordt gevraagd een woon rijke cultuurbezit, de kastelen en landhui- persoonlijke impressie te geven van het zen, de oude kerken en molens. Talrijke monu- culturele gebeuren in hun provincie, dan lijkt mij menten die ons veel vertellen over een soms de uitkomst redelijk voorspelbaar. Hoewel ik de eeuwenlange geschiedenis. Monumenten ook, die bijdragen van mijn ambtgenoten niet ken, kan ik als tekens van de tijd een markante positie inne- me nauwelijks voorstellen dat er één het waagt om men in het karakteristieke Gelderse landschap. te beschrijven hoe erbarmelijk slecht het culturele Dit cultureel erfgoed wordt terecht gekoesterd en klimaat in zijn ambtsgebied is. Al zullen de twaalf door inspanningen van velen in stand gehouden. ongetwijfeld grote verschillen vertonen, de lezer De rijke cultuurtraditie weerspiegelt zich ook in zal versteld staan hoe eensgezind wij in één de meer dan honderd musea en oudheidkamers die opzicht zijn: aUe provincies vinden zichzelf uniek Gelderland herbergt en die jaarlijks tienduizen- en hebben het beste voor met de cultuur in him den bezoekers trekken. Want de belangstelling regio. Nu zou ik de laatste zijn die deze eensge- vóór het verleden is verheugend groot. Dat ziet zindheid wil verstoren. Dus ik stel mij collegiaal men ook aan de belangstelling voor de regionale op en doe wat van mij verwacht wordt. Te meer geschiedbeoefening, waarvoor diverse streekdocu- omdat Gelderland van nature uniek is en ook in mentatiecentra zijn opgericht. Buitengewoon ac- cultureel opzicht bijzonder veel heeft te bieden. tief is bij voorbeeld het Staring Instituut in Daarom geef ik graag gehoor aan het verzoek Doetinchem, dat zich toelegt op de streek-cultuur van de redactie om een persoonlijke bijdrage. Ik van Oost-Gelderland. In samenwerking met de kies enkele ‘culturele’ Inenten uit de pap en regionale omroep Gelderland verzorgt dit insti- beperk me tot die zaken die naar mijn mening zo tuut culturele programma’s over de streek. Een kenmerkend zijn voor de cultuur in Gelderland. bijzonder lofwaardig initiatief. BOEKMANMAGAZINE 113 Gelderland is rijk aan natuurschoon. De natuur is gezelschap waar Gelderland trots op mag zijn! altijd een belangrijke inspiratiebron geweest voor Daarom hoop ik van harte dat de minister van de kunstenaar en zijn kunst. Geen wonder dat veel Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur aan de ver- kunstenaars zich graag in onze provincie vestigen dere uitbouw van dit gezelschap wil meewerken, om er te wonen en te werken. Geen wonder ook, zodat de regio van een kwalitatief goed dansaan- dat voor één van de belangrijkste kunstverzame- bod verzekerd blijft. hngen die ons land kent een museum werd opgericht in ons mooiste natuurgebied: De Hoge Velu- Tot slot wil ik nog één aspect noemen dat mij we. Natuur en kunst gaan voortreffelijk samen. bijzonder ter harte gaat: de grensoverechrijdende Dit is onlangs weer overtuigend aangetoond door culturele samenwerking. De afgelopen jaren zijn twee opvallende beeldende kimstmanifestaties in steeds intensievere contacten opgebouwd met on- Gelderland: ‘Beelden langs de Linge’ en ‘Sonsbeek ze oosterburen, contacten die leiden tot tal van 1986’. Bij beide tentoonstellingen lieten de beel- culturele uitwisselingen en gezamenlijke initiatie- dende kimstenaars zich inspireren door de natuur- ven. Ik denk bij voorbeeld aan de jaarlijkse lijke omgeving: het prachtige rivierenlandschap Nederlands-Duitse Cultuurbeurs in Kleef, een van de Linge en een negentiende eeuws stadspark. prima ontmoetingspunt voor kunst en publiek uit Twee zeer uiteenlopende, doch buitengewoon beide landen. Het is van groot belang dat deze boeiende manifestaties die terecht een enorme culturele samenwerking wordt voortgezet, omdat publieke belangstelling oogstten. zij mede de basis vormt voor een goede samenwer- Het valt mij trouwens op dat kunstmanifestaties king op allerlei andere terreinen. ook steeds meer belangstelling krijgen van het bedrijfsleven. De zorg voor kimst en cultuur moet Ik wil mijn bijdrage niet afsluiten zonder een geen exclusieve verantwoordelijkheid van de compliment aan de Boekmanstichting voor het overheid zijn. Juist een gezamenlijke inspanning waardevoUe initiatief tot een speciale verkiezings- van overheid, bedrijfsleven en particulier initia- uitgave. De provincies hebben een duidelijke en tief werkt stimulerend en verbreedt het draagvlak geprofileerde rol op cultureel terrein. In het licht voor de kunst. Kunstsponsoring door het bedrijfs- van de komende statenverkiezingen is het dan ook leven verdient actieve aanmoediging. goed dat dit facet speciale aandacht krijgt. Want Gelukkig wordt het Gelderse bedrijfsleven het is belangrijk dat wij met z’n allen blijven steeds meer betrokken bij het kunstgebeuren in investeren in de cultuur, voor nü en voor de onze provincie. En kunstbedrijven weten daar toekomst. soms zeer goed op in te spelen. Een frappant voorbeeld vormt Intro-dans. Dit gezelschap, dat tot de landelijke top wordt gerekend en ook internationale successen boekt, heeft onlangs met steun van het bedrijfsleven zijn nieuwe studio’s kunnen inrichten. Een toonbeeld van voortreffelijk artistiek en zakelijk management, kortom een OVERIJSSEL; PROVINCIES MOETEN HUN EIGEN BEELD COMPONEREN

De heer J. Dijkstra (PVDA) is verantwoordelijk qua aandacht in politieke zin neemt het kunsten voor de portefeuille ‘Welzijn’ (Cultuur en onder- cultuurbeleid een belangrijke plaats in. De afgelo- wijs, Sociaal-culturele zaken, Volksgezondheid en pen jaren zijn de uitgaven voor cultuur fors Ouderenzorg). Hij werd geboren in 1943 en was in gegroeid, vooral als gevolg van de vereveningsope- het verleden onder meer werkzaam als psychothe- ratie podiumkimsten. Er wordt in Overijssel rela- rapeut. In 1978 werd hij lid van provinciale staten tief veel geld besteed aan het monumentenbeleid. van Overijssel; gedurende een jaar was hij voorzitter van de pvDA-fractie. Sinds 1982 is hij gedepu- Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor teerde. Op dit moment vervult de heer Dijkstra als zover het de podiumkunsten betreft - uit van de nevenfunctie het voorzitterschap van Forum Phil- volgende taakverdeling: produktie en instandhou- harmonisch. ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en spreiding voor de provincie; en de zorg voor afname en accommodaties voor de gemeenten. Is Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- uw provincie in? punt? CvfS Zowel wat het geld betreft (6 miljoen op een De uitsplitsing naar verschillende taken voor de /. autonoom provinciaal budget van 100 miljoen) als verschillende overheden is een goede zaak ge- loT 114 BOEKMANMAGAZINE weest. Nadeel voor Overijssel is wel, dat het geen een heel slecht wetsontwerp. Heel gevaarlijk voor greep meer heeft op het podiumkimstgezelschap het monumentenbeleid. EQeinere plaatsen komen Forum uit Enschede en Toneelgroep Theater. immers niet aan monumentenbeleid toe. Bij de Overijssel kan geen beschermende fimctie meer provincies gaat zo’n 30 miljoen gulden aan auto- vervullen. noom geld om. In het verleden hebben de provin- De provincie gaat bij haar beleid uit van de cies een belangrijke rol gespeeld in de monumen- genoemde indeling. Er is vooral een oriëntatie op tenzorg; dit moet zo blijven. Overijssel zelf heeft het jeugdtheater via projecten afnemerssubsidië- een monumentencommissie (het Oversticht; ad- ring. Ook wordt er aan coördinatie gedaan, bij vies- en steunfunctie) en een monumentenfonds. voorbeeld ten aanzien van de musea. Deze gelden worden bedreigd als de nieuwe con- Spreiding is een moeilijk probleem. Er zijn twee structie doorgang vindt. De inventarisatie van de tegenstrijdige belangen: enerzijds de behoefte aan jongere bouwkunst is hard nodig; er is al het een een goede kwaliteit van de kunstuitingen (wat en ander aan ‘jonge monumenten’ verloren ge- vaak om concentratie vraagt), anderzijds de be- gaan. Een deel van provinciale staten is van hoefte aan een goede bereikbaarheid voor de mening dat hier sprake is van een nieuwe taak burgers en een veelheid van initiatieven aan de voor de provincie (zonder dat het bijbehorende aanbodkant. Een poging om dit probleem op te geld door het rijk wordt bijgeleverd), terwijl de lossen is het laten rijden van theaterbussen (een andere taken dreigen te worden afgebroken. project van drie jaar). De grote gezelschappen zijn immers niet meer naar kleinere plaatsen te krijgen. Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de provinciale autonomie? De provincies hebben een wat grotere beleidsruimte gekregen. Hier is door Overijssel op ingespeeld door het opstellen en uitvoeren van een kunsten cultuurnota (er is 1 miljoen gulden toegevoegd). Wat zijn de consequenties van de herstructurering van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de eigentijdse muziek in uw provincie? De provincie neemt de verantwoordelijkheid op zich voor het jeugdtheater. De Blauwe Zebra wordt voor 250.000 gulden per jaar gesteund. Bovendien is er een podiumcircuit voor jeugdtheater van de culturele raad en het Provinciaal Service-buro dat gericht is op de kleinere plaatsen (42.000 gulden). Met de eigentijdse muziek is, behoudens het verlenen van tweê compositie- opdrachtcn, niet voel gebeurd. Dit boloidEtorrein moet meer aandacht krijgen. In zijn algemeenheid moet opgemerkt worden, dat adviezen van het rijk over de besteding van bij voorbeeld de vereveningsgelden wel aardig zijn, maar dat iedere provincie haar eigen verantwoordelijkheid heeft. De provincies moeten him eigen keuzen maken. Dat doen ze immers ook als er bezuinigd moet worden. Overigens zijn niet alleen de podiumkunsten be- J. Dijkstra (PVDA) langrijk. Ook op de andere terreinen van het cultuurbeleid is geld nodig. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden herstructurering van het museumbestel per 1 gegeven? januari 1987? De provincie wil de verantwoordelijkheid voor het De gevolgen van de herstructurering van het te decentraliseren beeldende kunstbeleid op zich museumbestel zijn voor Overijssel heel lastig. De nemen. In 1984 is een grote kunstmanifestatie eruit voortkomende financiële tegenvaller annex verkooptentoonstelling door de provincie (250.000 gulden) moet opgevangen worden uit de georganiseerd, om de op het laatste moment van algemene middelen. Bestuurlijk valt de reorgani- het rijk ontvangen gelden nog aan de beeldende satie wel toe te juichen. Het systeem van koppel- kunsten te besteden. Hierbij gaf de provincie hoge subsidies was ellendig. Er komt in Overijssel een aanvullende aankoopsubsidies. Verder gaat er museumnota waarin het nieuwe beleid wordt geld naar de kunstuitleen (ongeveer 50%) en naar uitgewerkt. Gezocht wordt naar een goede afstem- onder andere het eigen aankoopbeleid. In de ming tussen het beleid van de verschillende toekomst wil Overijssel een nog actiever beleid musea. gaan voeren ten aanzien van de zogenaamde ‘presentatiepunten’: expositie van kunstwerken in In het toekomstige monumentenbeleid is aan de winkelcentra, bibliotheken en dergelijke. provincies slechts een aanvullende rol toegekend. Centraal staat het delegeren van bevoegdheden Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale Nederland hierbij gebaat? bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- Ten aanzien van het monumentenbeleid ligt er nu houding van de regionale omroep? BOEKMANMAGAZINE 115 Een principieel standpunt: regionale omroepen Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- horen in het landelijke mediabeleid thuis. Er moet beleid zijn de laatste jaren in deze provincie van de zijde van de provincie niet autonoom geld onderwerp van intensief debat geweest? in worden gestopt; alles behoort bij de rijksover- Vorig jaar was de begroting onderwerp van inten- heid neergelegd te worden. sief debat. Dit ging over de accenten die in de kunstennotitie gelegd moesten worden. Nu is het Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- monumentenbeleid een pimt van discussie. Het cie? CDA heeft enkele amendementen ingediend op het De culturele raad heeft in Overijssel geen advise- door gedeputeerde staten voorgestelde beleid. Ook rende rol meer, alleen een ondersteimende functie. is in de staten altijd flink discussie geweest over In het verleden waren er belangentegenstellingen het eventuele educatieve element in de kvmst. De die de zaak erg moeilijk werkbaar maakten. In grote kunstmanifestatie in 1984 te Bome heeft 1985 zijn een aantal veranderingen aangebracht. eveneens tot debatten geleid. Vooral de beeldende Er zijn nu provinciale adviescommissies die op ad kimstenaars waren van mening dat de kimstwer- hoc-basis worden geformeerd om op een specifiek ken te veel werden gesubsidieerd; ze zouden als terrein adviezen te geven. Deze nieuwe structuur het ware in de ‘uitverkoop’ hebben gelegen. werkt goed. Kiest de provincie bewust voor de accentuering Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- en cultuurbeleid bestaat, in de politiek een grote vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- rol van het Interprovinciaal Overleg? en cultuurbeleid in uw provincie? Provincies moeten hun eigen beeld componeren en In de provincie Overijssel zijn veel politieke in stand houden. Voor Overijssel wordt dit beeld meningsverschillen. Bij voorbeeld: de PVDA en onder meer bepaald door de IJsselsteden, dorpen klein links kiezen voor projectsubsidies (een ver- als Staphorst en de monumenten. nieuwend aanbod en dergelijke), terwijl het CDA De rol van het Interprovinciaal Overleg moet meer accent legt op afnamesubsidie (het bestaande groter worden als het gaat om gemeenschappelijke aanbod behouden, aansluiten bij de vraag van het standpunten, om een beter tegenwicht te kruinen publiek). Ten aanzien van klein-rechts zijn er bieden tegen het rijk (actueel met betrekking tot natuurlijk de problemen met de podiumkimsten. het monumentenbeleid). De nieuwe structuur van In vergelijking met de landelijke partij- het Interprovinciaal Overleg kan hiertoe bijdra- standpunten verschillen die op provinciaal niveau gen. niet wezenlijk. Er is alleen verschil tussen de overheidslagen op zich; het rijk is meer op kwaliteit gericht, de provincie meer op spreiding (hoewel ook dat genuanceerd ligt). vervolg zie pagina 126 EIGENTIJDSE MUZIEK; NIEUW BELEID VOOR EEN NIEUW GELUID Eric Koopmanschap beleidsmedewerker culturele zaken provincie Noord-Brabant

Eigentijdse muziek kan men in enge HET opheffen van de achter- uit het gebrek aan voldoende geou- zin opvatten als kleinschalige, niet- standpositie van de eigen- tilleerde professionele podia, die re- symfonische muziekvormen van na tijdse muziek ten opzichte gelmatig en goed programmeren. ongeveer 1900; in ruime zin is het van de overige muzieksectoren in het In het beleid wordt bovendien wei- een verzamelbegrip voor jazz en provinciale beleid verloopt lang- nig rekening gehouden met economi- geïmproviseerde muziek, kamermu- zaam, dat kan inmiddels worden sche, sociale en financieel-juridische ziek en eigentijdse klassieke muziek. vastgesteld. Van de financiële mid- aspecten van de beroepspraktijk. Per 1 januari 1985 is een lang voor- delen die ten gevolge van de vereve- Aangezien het hier primair over bereide herstructureringsoperatie in ningsoperatie beschikbaar kwamen, provinciaal beleid gaat, volsta ik met het orkestenbestel gestart. Deze ope- kwam uiteindelijk maar een relatief de opmerking dat de rijksuitgaven ratie had onder meer tot doel geld klein deel bij de eigentijdse muziek voor genoemde muziekvormen (in vrij te maken voor, zoals dat ge- terecht. '1986 totaal 5.555.000 gulden) nog noemd wordt, nieuw beleid voor ei- Inmiddels blijkt dat het bestaande steeds schril afsteken bij de rijkssub- gentijdse muziek. Dit geldt zowel het beleid te weinig is toegesneden op de sidies aan de orkesten (ongeveer 65 rijk als de andere overheden. beroepspraktijk en vooral betrek- miljoen gulden), muziek voor drama- Wat is er financieel gezien van deze king heeft op amateuristische mu- tische kunsten (ruim 44 miljoen giü- prijzenswaardige voornemens te- ziekbeoefening of muzikale vorming. den) en beroepskoren (krap 5 miljoén recht gekomen? Dat kan men onder meer opmaken gulden), en dat in de rijksuitgaven 116 BOEKMANMAGAZINE grote onderlinge verschillen bestaan RIJKSUITGAVEN OP HET TERREIN VAN DE KAMERMUZIEK, JAZZ- EN tussen de drie genoemde muziekvor- GEïMPROVISEERDE MUZIEK EN POPMUZIEK IN 1986. (1) ihen (verhouding ongeveer 3:2:1). kamermuziek jazz pop De totale provinciale uitgaven voor kamermuziek, jazz- en popmu- exploitatie organisatie 700.000 475.000 430.000** ziek bedragen voor 1986 2.100.000 doelsubsidies via podia 850.000 1.050.000 500.000 gulden, dat wil zeggen minder dan subsidies aan groepen* 1.200.000 350.000 0 de helft van de rijksuitgaven voor deze muziekvormen in datzelfde Totaal 2.750.000 1.875.000 930.000 jaar. Opvallend is dat de onderlinge verschillen in provinciale uitgaven * inclusief stipendia aan deze muziekvormen geringer **inclusief huisvestingskosten van gemeente Amsterdam. zijn dan bij de rijksuitgaven (namelijk in de verhouding 1:1:2); met (1) Dit overzicht is afkomstig uit: Neus, blad voor popmuzikanten, jrg. 2, nr. 4, oktober/november 1986. name de popmuziek springt er bij de Neus is een uitgave van de Stichting Popmuziek Nederland. provincies in gunstige zin uit. Financieel gesproken is sinds de zogenaamde vereveningsoperatie bij de provinciale overheid na een aar- Provinciale uitgaven op het terrein van de kamermuziek, jazz* en geïmproviseerde muziek, popmuziek, eigentijdse klassieke muziek en scheppende toonkunst in 1986. (1) zelende start in 1985 nu duidelijk sprake van ontwikkeling op het ter- kamermuziek jazz- en popmuziek eigentijdse scheppende rein van de eigentijdse muziek, ook geïmprovi- klassieke toonkunst seerde muziek muziek (waaronder al gaat dat proces langzaam. (na 1900) compositie- opdrachten) Groningen 55.000 1 5.000 AMBTELUKE WERKGROEP Friesland 27.500 17.500 Drenthe 14.000 95.000 10.000 Overijssel 1 5.000 36.000 8.000 1 3.000 1.000 Een effectieve besteding van deze Gelderland 50.000 50.000 100.000 Utrecht 55.000* 20.000 20.000 beperkte middelen veronderstelt af- Noord-Holland 119.500 100.000 375.000 40.000 stemming van beleidsactiviteiten Zuid*Holland 94.000 45.000 60.000 van de drie overheden. Tot op heden Zeeland 24.000 18.000 325.000 18.000 Noord-Brabant 157.000 181.500 305.000 5.000 90.000 ontbreekt dit, maar de provincies Limburg 20.000 62.000 85.000 81.000 25.000 realiseren zich dat dit één van de Totaal 500.000 551.000 1.048.500 474.000 284.000 belangrijkste knelpimten is. Er worden enkele pogingen ondernomen om *inclusief eigentijdse klassieke muziek.

N.B.: De Provincie Flevoland besteedt in 1986 f 1 50.000,- aan het gehele terrein van de podiumkunsten.

(1) Deze cijfers zijn afkomstig uit de rapportage van de werkgroep eigentijds muziekbeleid van december 1 986; cijfers zijn afgerond en in enkele gevallen zo betrouwbaar mogelijk geschat. vervolg zie pagina 118 DE PVDA EN HET PROVINCIALE CULTUURBELEID A.R. Vermeer Lid van de Eerste Kamer voor de PVDA

Aan de formulering van een provin- beleidsterreinen wegenbouw, water- Op cultureel terrein is het werk in ciaal verkiezingsprogramma hoort staat, ruimtelijke ordening, milieu. geldbedragen gemeten uiterst be- een vraag vooraf te gaan. Heeft de Alle taken die de provincie na 1945, scheiden gebleven. Van het totaal provincie een functie op het terrein en vooral in de jaren zestig, op zich aan uitgaven voor cultuur en recrea- van het cultuurbeleid? Is er tussen heeft genomen op de beleidsterrei- tie nemen de provincies rond 5% rijk en gemeente ruimte voor een nen regionale economie, maatschap- voor hun rekening. Toch is met dit eigen provinciaal beleid? pelijke dienstverlening, jeugd, sport, bescheiden bedrag veel gedaan, recreatie en culturele zaken zijn on- vooral omdat een relatief kleine bij- verplichte taken. drage soms veel grotere bedragen Voor deze taken geldt dat hiaten genereerde. DE vraag is minder vreemd werden opgevuld, dat getracht wordt Aangezien ook rijk en gemeenten dan deze op het eerste ge- het werk op plaatselijk niveau te na 1945 tal van activiteiten op cultu- zicht lijkt. De taak van de coördineren, dat steim wordt gege- provincie is immers primair een zo- ven aan nieuwe ontwikkelingen en- genaamde medebewindstaak op de zovoort. vervolg zie pagina 118 BOKKMANMAGAZINE 117 EIGENTIJDSE MUZIEK aanbod aan podiumkunsten wordt gebundeld, dat de kunstuitleen in meer plaatsen worden gevestigd en vervolg van pagina 117 de tentoonstellingsdiensten hun hierin verbetering te brengen en op werk kunnen doen. zich is dat hoopgevend. Natuurlijk is het uitstekend als In december 1986 heeft een ambte- een doelmatig aankoop- en opdrach- lijke ad hoc-werkgroep die bestaat tenbeleid wordt gevoerd, als de on- uit leden van het Landelijk overleg dersteuning van kunstzinnige vor- podiumkunsten op dit punt voorstel- ming en amateuristische kunstbeoe- len gedaan. Bij haar werkzaamheden fening goed wordt opgezet en als het is deze werkgroep uitgegaan van werk van de provinciale bibliotheek- reeds aanvaarde ideeën over een centrales wordt uitgebouwd tot een taakverdeling tussen de overheden netwerk van mediatheken. op het terrein van de podiumkun- Uiteraard is het wenselijk dat pro- sten. Met de grote steden werden of vinciale museumconsulenten hun worden aparte overeenkomsten ge- nuttige werk blijven doen en dat de sloten. Deze taakverdeling is door de provincie vooral de kleinere gemeen- werkgroep zo getrouw mogelijk ver- ten hulp biedt bij de zorg voor monu- taald naar het terrein van de eigen- menten. tijdse muziek. In de 12 provinciale programma’s Het rijk heeft de verantwoorde- zuUen deze en andere punten min of lijkheid voor een betaalbare lande- meer uitgewerkt voorkomen en het is lijke programmering van geselec- verheugend dat in onze fracties in de teerde optredens (concertsubsidies) Bigtown Playboys provinciale staten het culturele be- en streeft naar redelijke honorering foto: Jan Huizing leid niet meer het verwaarloosde van op kwaliteit geselecteerde musi- gebied is dat het ooit was. ci (voornamelijk via subsidiëring van beleid voor eigentijdse muziek een koepelorganisaties). Als andere spe- volwaardige plaats heeft gevonden cifieke taken krijgt het rijk de stimu- ten opzichte van de overige muziek- GEMIS lering via gerichte groepssubsidies sectoren. toebedeeld en de ondersteuning van Misschien kan het een voordeel Wat echter ook in óns programma incidentele projecten en manifesta- zijn dat bij het versneld inlopen van ontbreekt, is het aangeven van een ties van landelijk belang. de achterstand van de eigentijdse specifieke functie voor de provincie Naast de verantwoordelijkheid muziek provincies nu de gelegenheid in het culturele beleid waarvan alle voor manifestaties van provinciaal hebben om kinderziektes te voorko- andere delen zouden kunnen worden belang middels programmerings- en men, die zich in andere sectoren wél afgeleid. concertsubsidies hebben de provin- hebben voorgedaan. Dan komt het In het rapport KUNSTBELEID EN ciebestiuren de zorg voor steunfimc- toch misschien nog goed met de DECENTRALISATIE, dat in Opdracht tieactiviteiten al of niet in de sfeer eigentijdse muziek en hoeven de in van de minister van CRM in 1981 van amateuristische muziekbeoefe- het begin gestelde vragen niet bij werd uitgebracht, werd geconsta- ning en muzikale vorming. Deze voorbaat ontkennend te worden teerd dat ondanks gebrek aan over- kunnen via provinciale koepelorga- beantwoord. leg tussen de drie overheden toch een nisaties verlopen. Bovendien is de patroon in het beleid te ontdekken provincies een ondersteuningstaak valt. De gemeenten bevorderen voor- voor workshops van provinciaal be- al de mogelijkheden van de bevol- lang toegewezen. king om aan culturele activiteiten De gemeenten dragen primair de DE PVDA deel te nemen, de provincies richten zorg voor en instandhouding van zich op het bevorderen van toegan- accommodaties en de ondersteuning kelijkheid en van spreiding, terwijl van plaatselijke workshops. vervolg van pagina 117 de rijksoverheid vooral de instand- Duidelijk is dat de realisering van houding van de nationale instellin- het beleid per provincie zal verschil- gen en de bevordering van nieuwe len. Bepalend is welke bestuurlijke reel terrein initieerden en/of steun- ontwikkelingen tot haar taak rekent. rol benadrukt zal worden: die van den, ontstond die merkwaardige lap- Deze nu al aanwezige oriëntatie van medebewind, dat wil ‘zeggen het pendeken, die thans het totaal van al de drie overheidslagen zou bewust streven naar een taakverdeling en die activiteiten vormt. moeten worden bevorderd. afstemming tussen de verschillende In het advies-programma van de overheden, of een keuze voor auto- PVDA is wel een begin van een derge- nomie van de provincie. PROGRAMMASUGGESTIES lijke oriëntatie aanwezig, maar een systematische uitwerking ontbreekt. Het is overigens van een niet te Het programmadeel ‘cultuur en me- Mijn conclusie is dan ook: bij alle onderschatten belang dat nu einde- dia’ van het PVDA-programma is waardering voor de aandacht die aan lijk een uitspraak is gedaan over de daarvan een afspiegeling. Het geeft cultuur en media wordt besteed, beleidsintenties ten aanzien van de een reeks programmasuggesties aan blijft het ontbreken van enig systeem eigentijdse muziek. En het is hoop- de gewesten, die stuk voor stuk in de afzonderlijke punten een ge- gevend, dat WVC en alle provincies op waardevol zijn, maar waarin weinig mis. hoofdlijnen duidelijk instemmen met lijn valt te ontdekken. Want natuur- voorstellen van de ambtelijke werk- lijk is het een goede zaak als provin- groep. Natuurlijk zal een en ander op ciale besturen een provinciale be- bestuurlijk niveau geformaliseerd leidsnota opstellen (wat de meeste moeten worden en naar verwachting overigens al meerdere malen hebben zal er nog veel water door de provin- gedaan), om ervoor te zorgen dat ciale rivieren vloeien, voordat het vooral voor de kleinere podia het

118 BOEKMANMAGAZINE PROVINCIAAL THEATERBELEID; EENHEID IN VERSCHEIDENHEID Nico van Rossen medewerker Nederlands Theater Instituut

Voor nostalgie is in het theaterbeleid gen niet langer aanvullend ten op- enzovoort). van de jaren tachtig weinig ruimte. zichte van elkaar - waarbij de een Nu worden subsidie-instrumenten Wie een foto van het theaterland- niet zonder de ander functioneerde - meer en meer ingericht naar de aard schap uit 1980 legt naast een exem- maar vullen de verantwoordelijkhe- van de activiteit in plaats van naar plaar van hetzelfde landschap in den elkaar op zelfstandige wijze aan de aard van de discipline - in de 1987, is geneigd zich af te vragen wat in het licht van de totale theatervorm van meerjarige subsidies, pro- ze met elkaar te maken hebben. Een voorziening in Nederland. Een vorm duktie- en projectsubsidies, afname- kleine aardverschuiving heeft het van complementaire autonomie. subsidies, opdrachten, met bijpas- beeld grondig veranderd. Wat is het karakter van die verschuiving?

^ PRETDING van theater op provinciaal niveau’, zo heette een studiedag die het Nederlands Theater Instituut in fe- bruari 1984 organiseerde. Het doel van die dag was onder meer een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van een flexibele en doelma- tige spreiding. Nu, drie jaar later, valt op dat een studiedag met een dergelijke doelstelling waarschijnlijk niet meer zou worden gehouden. De titel kan tegenwoordig op twee manieren gelezen worden: ‘spreiding van theater’ en ‘theater op provinciaal niveau’. Waarbij ‘niveau’ niet als inhoudelijke maatstaf fungeert, maar slechts als schaalcriterium. Deze nieuwe leeswijze geeft in een notedop de kern van de verandering aan. De jarenlang gehanteerde trits van produktie, spreiding en afname - met de daarbij behorende exclusieve verantwoordelijkheid van respectie- Reflex, dansgezelschap van Noord Nederland velijk rijk, provincies en gemeenten - foto: Anko C. Wieringa heeft een andere invulling gekregen. Tot voor kort was het zo dat een SYSTEMATIEK overheidslaag overwegend één be- sende ‘brede’ regelingen. paalde verantwoordelijkheid had. Dat het hier geschetste beeld meer is Twee voorbeelden kunnen dat ver- Nu luidt het adagium stilaan dat dan een dagdroom, laten aantoonba- duidelijken. In Overijssel stonden op dezelfde soort verantwoordelijkheid, re ontwikkelingen in de beleidssys- (^e begroting 1984 posten voor onder i.c. voor produktie en spreiding, bij tematiek van een aantal provincies andere Toneelgroep Theater, Theater- verschillende overheden tegelijker- zien. In het nog warme verleden op-school. Theatergroep Lijn Negen tijd berust - zij het niet overlappend, bestonden er voor veel afzonderlijke en Intro-Dans. Nu is een groot deel maar naast elkaar. onderdelen van het theater specifie- van de beschikbare middelen onder- Anders dan in het tijdperk van de ke maatregelen, toegespitst op de gebracht in twee grote ‘potten’, be- koppelsubsidiëring zijn de verant- veronderstelde bijzondere aard stemd voor produktie- en afname- woordelijkheden van de overheidsla- daarvan (toneel, mime, poppenspel, subsidies op theatergebied. BOEKMANMAGAZINE 119 t BEELD^EOHT E.H. Kossmann POLITIEKE THEORIE EN GESCHIEOENIS

stichting Beeldrecht is het in Nederland werkzame auteurs- rechtenbureau voor beeldende kunstenaars. In Politieke theorie en geschiedenis brengt de bekende historicus E.H. Kossmann essays en Stichting Beeldrecht is een serviceverlenend bedrijf dat ten voordrachten bijeen waarin hij de herkomst, be- dienste staat van beeldende kunstenaars ter bescherming van hun rechten. Als enige auteursrechtenorganisatie is zij tekenis en zin analyseert van een groot aantal werkzaam op het terrein van beeldende kunst, architectuur, toegepaste kunst, fotografie en video. Het bestuur bestaat begrippen uit de hedendaagse politieke discus- uil beeldende kunstenaars en deskundigen op het gebied van auteursrecht. sie: volk, soevereiniteit, democratie, conservatisme, liberalisme, republikanisme, de onschend- baarheid van de koning, enzovoort.

Stichting Beeldrecht regelt de auteursrechten van aangesloten Een 'must' voor iedereen die over de ordening kunstenaars in binnen- en buitenland. van de politieke gemeenschap wil kunnen meepraten.

stichting Beeldrecht vertegenwoordigt via zusterorganisaties Gebonden,! 59,50 verkrijgbaar in de boekhanael vele duizenden beeldende kunstenaars in vrijwel alle landen van de wereld. UITGEVERIJ BERT BAKKER

stichting

stichting Beeldrecht int de vergoedingen die bij reproduktie Theater Netwerk Nederland verschuldigd zijn en betaalt deze uit aan de rechthebbenden.

Stichting Beeldrecht kan bemiddelen bij het leveren van beeldmateriaal ten behoeve van reproduktie van werk van aangesloten kunstenaars. Theater Metwerk Nederland zorgt voor afzet en spreiding van het Kleinere, nieuwe theater

Stichting Beeldrecht geeft adviezen bij vragen op auteurs- Al zes jaar en in steeds meer provincies rechtelijk gebied.

Met dank aan de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland,

Stichting Beeldrecht kan voor meer intormatie bereikt worden Utrecht, Flevoland, Overijssel, Groningen op telefoonnummer (020) 27 7147 ot(020) 27 6973. en Drenthe

Podia, Groepen en Provinciebesturen bellen naar Theater Netwerk Nederland. 020-241063 Stichting Beeldrecht is te vinden op de Keizersgracht 321; 1016 EE Amsterdam. Keizersgracht 324 1016 EZ Amsterdam ^ -'VT!-?''

taoï.!;! In Utrecht is tegenwoordig sprake van een produktieplatform, een pro- duktiekrediet en een spreidingskre- diet, waar vroeger subsidie verleend werd - en ook onder die noemer - aan groepen als Rats, Bonje en Toneel- groep Centrum. Van de oude ‘verkokering’ zal bin nenkort weinig meer terug te vinden zijn, alsof het nooit anders is geweest. In de nieuwe, nog groeiende situatie subsidiëren zowel het rijk als de provincies produkties en groepen én bevorderen zij zelfstandig maar toch gezamenlijk de spreiding. Dat laatste dikwijls via een circuit, waarbij Theater Netwerk Nederland voor steeds meer provincies een zeer aanvaardbare partner is.

DIVERSITEIT Eenheid in verscheidenheid. Dat zou Globe met De Toneelmaker van Thomas Bernhard het motto kunnen zijn waaronder het foto: Patrick Meis nieuwe theaterbeleid zich ontwikkelt. Een benaming die in mijn oren (toneelbestel) en Zeevalking (jeugd- het maar via de koppen in de krant, Acceptabeler en juister klinkt dan de theater): ongelukkige resten van de zal die verscheidenheid voor zich decentralisatie-centralisatie gedach- jaren zeventig. spreken. Maar die eenheid, waaruit te, zoals die nog expliciet gehanteerd Eenheid in verscheidenheid. Voor werd door de commissies De Boer wie het theater een beetje volgt, al is vervolg zie pagina 122 GELDERLAND; ONDERSTEUNING KUNSTENAARS LIGT NIET OP DE WEG VAN DE PROVINCIE

Mevrouw N.H. van den Broek-Laman Trip (wc) is met de hausse aan nieuwe subsidies in de jaren verantwoordelijk voor de portefeuille ‘Cultuur, zeventig. In kwalitatief opzicht is er thans veel Onderwijs, Volksgezondheid, Voorlichting en In- aandacht voor de begrotingsbehandeling en ook in spraak’. Zij is geboren in 1937 en werd in 1974 lid meer algemene zin is de belangstelling van provin- van de provinciale staten van Gelderland. Sedert ciale staten voor kunsten cultuurbeleid groot. 1982 maakt zij deel uit van het college van gedeputeerde staten. Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor zover het de podiumkunsten betreft - uit van de volgende taakverdeling: produktie en instandhou- Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en uw provincie in? spreiding voor de provincie; en de zorg voor In relatief opzicht (zowel vergeleken met andere afname en accommodaties voor de gemeenten. Is provincies als met het rijk) wordt er in Gelderland veel geld aan kimst en cultuur besteed. Na 1982 moest er wat worden afgezwakt, in vergelijking vervolg zie pagina 123 BOEKMANMAGAZINE 121 PROVINCIAAL cipline, langs alle provincies dezelf- Onjuist is het wanneer een provin- de meetlat te leggen. Pogingen in die cie volstrekt op eigen houtje zou THEATERBELEID richting, meestal goed bedoeld, zijn opereren; dat leidt onherroepelijk geforceerd en tot mislukken ge- tot gedupeerde theatermakers. Het vervolg van pagina 121 doemd. Zuidhollandse gehannes met de groep Maccus ligt nog vers in het bestaat die dan? In het jeugdtheater- geheugen. advies van de commissie Zeevalking PRAKTUK wordt het uitgangspunt gehanteerd, POLTTIEKE GEDRAGSCODE dat iedere provincie een jeugdthea- De praktijk is divers, tradities lopen tergezelschap in stand zou moeten uiteen en het beleid zal daarmee Erkenning van de verschillende gehouden. Een opvatting waartegen de rekening moeten houden. Niet alles aardheid van de provincies moet ge- gedeputeerde Dijkstra van Overijssel hoeft in twaalfvoud aanwezig te zijn. paard gaan aan het besef, dat overleg op de ‘Arnhemse Ontmoetingen’ In het ene geval zegt een provincie en afstenaming noodzakelijk zijn om - gewijd aan dit onderwerp - al misschien: wij willen, gelet op onze een samenhang in de verscheiden- direct protest aantekende. Terecht, specifieke situatie, drie jeugdthea- heid aan te brengen. Het Interpro- naar mijn overtuiging. Het is nu tergezelschappen voor een zekere vinciaal Overleg Welzijn en het Lan- eenmaal zo dat Nederland, hoe klein periode in stand houden. Alleen, dan delijk Overleg Podiumkunsten bie- en overzichtelijk het ook is, toch een is er geen financiële ruimte meer den die mogelijkheid tot horizontaal grote mate van diversiteit kent. Het voor de dans. Geen nood, zegt zijn en verticaal overleg. Het theaterbe- maakt nogal verschil of je naar de buurman, bij ons zijn nogal wat leid is te vergelijken met een touw, omgeving van Arnhem kijkt, met zijn dansgroepen aanwezig, daar zal ik dat uit afzonderlijke, tot een geheel concentratie van kunstopleidingen wat meer aandacht aan besteden. En gevlochten draden bestaat. Om dat en bijbehorende uitstralingsfimctie, jeugdtheatermakers stuur ik dan touw sterk te maken en spankracht of naar het aUeen al geografisch voorlopig wel door naar jou. te geven, is een politieke gedragsco- ingewikkelde Zeeland. Een voorbeeld van hoe het ook de vereist, die gebaseerd is op ge- Er bestaan in ons land verschillen- kan, is al geruime tijd te zien in deelde verantwoordelijkheid voor de de kimstzinnige infrastructuren, uit- Groningen en Drenthe, waar voor- kunstzinnige of theatrale infrastruc- eenlopende voedingsbodems, die heen De Voorziening gezamenlijk in tuur. Uit die notie vloeien voor de zich beleidsmatig niet over één kam stand gehouden werd - met als derde verschillende overheden en over- laten scheren. Kent de ene provincie partner de rijksoverheid - en waar heidslagen zelfstandige taken voort, een concentratie van poppenspelers, nu een vergelijkbare constructie ge- die in de totaliteit gezien comple- in de andere kan dat een opeenho- maakt is rond de dansgroep Reflex. mentair zijn. Voor het rijk valt er ping van dansers zijn. Dit gegeven Kortom, er doet zich een heel scala niets af te schuiven en de provincie is maakt het onmogelijk om, redene- aan beleidsmatige mogelijkheden geen boertje van buut’n. rend vanuit een bepaalde theaterdis- voor.

sp-k

STICHTING POST-KUNSTVAKONDERWIJS

kursussen, workshops en seminars voor kunstenaars

De Stichting Post-Kunstvakondenwijs (SP-K) is het landelijke informatie- en koördinatiepunt op het gebied van de deskundigheidsbevordering en verdere vakontwikkeling in de kunsten.

De SP-K ondersteunt en organiseert kursussen, workshops, seminars e.d. voor beroepskunstenaars en bemiddelt aktief tussen de vraag vanuit de beroepspraktijk en het aanbod vanuit de kunstopleidingen en andere kunstinstellingen.

De onderwerpen van de projekten die worden georganiseerd hebben betrekking op zowel artistiek-inhoudelijke als beroepsmatige en vaktechnische aspekten van het werken binnen de muziek, film, theater, beeldende, ontwerpen vormgevingsdisciplines, de kunstzinnige vonning en het kunstonderwijs.

Wie op de hoogte gehouden wil worden van het aanbod binnen het post-kunstvakonderwijs en/of wensen en behoeften in deze richting kenbaar wil maken, kan zich schriftelijk of telefonisch wenden tot de SP-K.

STICHTING POST-KUNSTVAKONDERWIJS (SP-K) Drift 23, 3512 BR Utrecht tel. 030-318155.

122 BOEKMANMAGAZINE GELDERLAND De herstructurering zal zeer ingrijpend zijn. Het museum Kam in Nijmegen wordt door het rijk vervolg van pagina 121 afgestoten. De provincie zal dit ovememen. Niet- temin zijn de financiële consequenties van de vereveningsoperatie voor Gelderland niet ongun- deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- stig. Mevrouw Van den Broek-Laman Trip zou het punt? saldo geheel aan de musea willen besteden, maar In grote lijnen gaat men uit van deze taakafbake- zij neemt hierin een minderheidsstandpunt in. In ning. De provincie ziet, in tegenstelling tot andere ieder geval wil men af van de exploitatiesubsidies provincies, inderdaad een taak op het terrein van (uitgezonderd die voor Kam); met oprichting van de instandhouding van de regionale podiiunkunst- een steunfimctie zal men allerlei initiatieven kun- gezelschappen. De spreidingstaak is erg belang- nen ondersteunen, gespreid over alle kleine musea rijk en deze wordt dan ook ruim ingevuld. Hieraan (ongeveer 100). wordt bij voorbeeld vorm gegeven door het financieren van koorbegeleidingen en podiumcircuits In het toekomstige monumentenbeleid is aan de (er is ook een danscircüit). Nu het terrein duidelij- provincies slechts een aanvullende rol toegekend. ker is afgebakend, is (via de nieuwe circuits) meer Centrchl staat het delegeren van bevoegdheden mogelijk voor de kleine theatergezelschappen. naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in Nederland hierbij gebaat? Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de Net als de meeste provincies doet Gelderland veel provinciale autonomie? aan monumentenzorg. Dit wordt door het rijk niet In Gelderland was men aanvankelijk tevreden onderkend, hetgeen onverstandig is. Als er geen ^ over de voornemens met betrekking tot de taakaf- duidelijke taakstelling is, dreigt het budget verlo- bakening, vooral met het oog op de eigen bevoegd- ren te gaan. Gemeenten kunnen veel doen, maar heid. Als het echter waar zou zijn, dat het rijk zich soms ontbreken de middelen of de know-how. eerst verantwoordelijk stelt voor de grote gezel- Gelderland heeft een goed monumentenapparaat, schappen om vervolgens die gezelschappen als een dat de laatste twee jaar is uitgebreid. De onder- baksteen te laten vallen, is dat ronduit een schan- houdsregeling slaat geweldig aan. Voor de Stich- de. ting Gelderse Kastelen die een groot aantal kastelen in beheer heeft, geldt een afzonderlijke regeling op basis van het systeem vanbudgetfinancie- ring. De jongere bouwkunst (bij voorbeeld ijzer- gieterijen) is expliciet vermeld in de regelingen. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden gegeven? De gemeenten, die zichzelf deskundig achten, waren teleurgesteld dat het geld voor de beeldende kunst naar de provincie vloeide. De provincie ziet echter goede mogelijkheden voor de spreiding. De provincie stimuleert momenteel aankopen en opdrachten door Gelderse gemeenten door 50% provinciale Subsidie te geven. Verder worden de middelen besteed aan de vier musea voor beeldende kunst, de Stichting Beeldende Kimst en een klein bedrag (via expositievergoedingen) aan kunstenaars. In de toekomst zullen deze posten worden uitgebreid. Gelderland distantieert zich uitdrukkelijk van een sociaal beleid; sociale ondersteiming van kunstenaars ligt niet op de weg van de provincie, evenmin als het aanleggen van grote collecties. N.H. van den Broek-Laman Trip (WD) foto: Dienst voorlichting provincie Gelderland Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale Wat zijn de consequenties van de herstructurering bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de houding van de regionale omroep? eigentijdse muziek in uw provincie? De provincie moet weliswaar actief bij de ontwik- Aanvankelijk zou Gelderland er 600.000 gulden keling van de regionale omroep betrokken zijn, bij inschieten;later bleek er een meevaller van 1,3 maar moet zich toch afstandelijk opstellen. Met de miljoen gulden te zijn. Dit bedrag is, na heftige verplichte heffing van opcenten is mevrouw Van discussies, gereserveerd voor de sector podium- den Broek-Laman Trip het uitdrukkelijk oneens; kunsten. Er is nu een goed functionerend stimule- dit kan het einde van onuroep Gelderland beteke- ringsbeleid voor de kleine theatergezelschappen nen. De NOS zou kijkgelden moeten innen (reclame (niet specifiek jeugdtheater). Subsidies worden zou ook een goede methode zijn geweest). Aan steeds voor korte tijd (maximaal 4 jaar) verstrekt. kunst en cultuur besteedt de omroep voldoende Op het terrein van de eigentijdse muziek zijn er nü aandacht (dialecten enzovoort). Mocht dat niet zo pas aanvragen binnengekomen; het is moeilijk zijn, dan zou de provincie daarvoor bepaalde deze alsnog te honoreren (het betreft hier moderne criteria moeten kunnen aanleggen. ‘klassieke’ muziek en popmuziek). Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- herstructurering van het museumbestel per 1 cie? januari 1987? De culturele raad functioneert goed en is ook heel BOEKMANMAGAZINE 123 belangrijk. De overheid kan immers niet zelf provincie als geheel kent niet zozeer een bepaalde inhoudelijk oordelen. Er is wel van alles aan de identiteit. Met het Interprovinciaal Overleg moe- culturele raad ‘aangehaakt’ (alfabetisering), wacir- ten niet meer zaken worden gedaan dan nodig is. door het besturen ervan wordt bemoeihjkt. De Overigens moet men wél over de eigen grenzen advisering werkt echter goed. heen kijken, vooral waar het de podiumkunsten Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- betreft. en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- en cultuurbeleid in uw provincie? ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- Op provinciaal niveau is er nog meer consensus cie? dan op landeMjk niveau. Alles is zo dichtbij, dat Sterke punten zijn het molenbeleid, het danscir- men er meer bij betrokken is. De politieke ver- cuit, de kleine theatergezelschappen en de steun- schillen hebben minder op uitgangspimten betrek- functie musea. king, doch liggen meer op het vlak van de omvang Knelpunt is vooral om voor de kimstzinnige van het budget. De linkse partijen pleiten in het vorming één lijn te vinden tussen allerlei organisa- algemeen voor een iets hoger budget. Pohtieke ties. Dit heeft zes jaar in beslag genomen. Verder is discussies doen zich vaak alleen voor over kleine het ook moeilijk om een juiste verdeling van de subsidies. De kimstzinnige vorming wordt echter gelden tussen de Gelderse monumentencommissie door iedereen als een hoeksteen van het cultuiu:be- en het Gelders Genootschap te bewerkstelligen. leid beschouwd. En: er blijft altijd een tekort aan middelen. Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke beleid zijn de laatste jaren in deze provincie sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u onderwerp van intensief debat geweest? die besteden? Over alle beleidspunten en nota’s (cultuurnota Aan Introdans, de kmistzinnige vorming (onder 1983, museumnota, verevening, beeldende kunst, andere de receptieve vorming) en een goede afron- omroep) is veel inspraak en discussie geweest. Dit ding van het museumbeleid. gebeurde meer op het niveau van belangenorgani- saties dan op dat van de politiek. Binnen provin- Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied ciale staten stond de besteding van de vereve- van de kunsten? ningsgelden voor de musea centraal; men was van Muziek: Mahler mening dat dit geld aan de algemene middelen Theater: Voorstelling ‘De Erosie’ door De Verbeel- moest worden toegevoegd. ding (Gelderland) Beeldende kunst: De Gelderse kustenaars Kiest de provincie bewust voor de accentuering Terwindt en Berkhemer van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- Letteren: M. ’t Hart, J. Brouwers. vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de rol van het Interprovinciaal Overleg? Komt u terug op deze post na de verkiezingen? Accentuering van de eigen identiteit is heel be- Mevrouw Van den Broek-Laman Trip zou graag langrijk. De regionale cultuur is in Gelderland willen terugkeren op de portefeuille Cultuur. geditterentieerd naar verscluuende streken; de FC/CW

FLEVOLAND vervolg van pagina 103 voorkomt gaat het om details. De titel van een Knelpunt is dat Flevoland met een te gering schilderij die door sommigen als kwetsend werd draagvlak kampt. Over 15 jaar zal het inwonertal ervaren, is bij voorbeeld, na overleg met de hopelijk tot 400.000 gestegen zijn. kunstenaar, zonder slag of stoot verwijderd. Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Kiest de provincie bewust voor de accentuering sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- die besteden? vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de Aan landschapskunst, een op te richten ‘Flevo- rol van het Interprovinciaal overleg? academie’ (voort te komen uit de Stichting Bevol- De provincie is bewmst op zoek naar een eigen kingsonderzoek) en een groter aantal uitvoeringen identiteit. ‘Wij zijn geen Noord, geen Oost, geen op allerlei gebied (in samenwerking met de ge- West, dus zijn wij het centrum’. Flevolanders meenten). worden echter gekenmerkt door realisme; om wat te bereiken zal er zeker moeten worden samenge- Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied werkt. Het oude Interprovinciaal Overleg was een van de kunsten? ramp; misschien zal het nieuwe Interprovinciaal Muziek: Handel Overleg beter tegenspel tegen het rijk kimnen Theater: Hamlet leveren. Flevoland behoudt natuurlijk door zijn Beeldende kunst: Ger Dekker (veel polderfotogra- uitzonderlijke positie toch een eigen plaats binnen fie). Verder brede belangstelling het Interprovinciaal Overleg. Letteren: J. Wolkers, M. ’t Hart. Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- Komt u terug op deze post na de verkiezingen? ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- De portefeuille Welzijn, Economische Zaken en cie? 'i Toerisme is vooral aantrekkehjk door de combina- Een sterk punt is dat men, wellicht onder invloed tie van de ‘harde’ en ‘zachte’ sector. Een persoon- van de ‘pioniersgeest’, resultaat-gericht is in hjke binding met cultuur is er echter niet. plaats van procedure-gericht. Aan landschapskunst wordt veel aandacht geschonken. FC/CW 124 BOEKMANMAGAZINE EIGENWAARDE PAST GELDERSE REGIO Koos Tuit] er kunstredacteur De Gelderlander

Kunst in de regio. Op het moment dat je daarover gezelschap Theater op te richten, zat hij in feite het licht moet laten schijnen ten overstaan van een met het zelfde probleem. Het viel ook hem zwaar landelijk forum, ervaar je weer eens welk stempel om mensen er van te overtuigen, dat het de moeite op het fenomeen gedrukt staat. Je ziet opnieuw die waard was zich bij hem te voegen. En eerlijk meewarige blikken van collega’s uit het landelijke gezegd; het beeld klopte toen nog aardig. De regels circuit, wanneer je afscheid neemt na afloop van van Greshoff over ‘De notaris op het plein’ bevat- een hij voorbeeld in Amsterdam georganiseerde ten inderdaad grond van waarheid. persconferentie. ‘Moet je nu weer helemaal terug De regio was zich dat toen ook bewust en hield naar Arnhem?’ Gerekend vanuit het hartje van de er rekening mee. Voor de dames en heren acteurs provinciehoofdstad Arnhem sta ik binnen ander- werd een vleugel af gehuurd in een zojuist her- half uur op het Leidseplein in Amsterdam. De bouwd hotel naast het Arnhemse station. Wie na afstand is dan ook maar IQO kilometer. De terug- afloop van een voorstelling de laatste trein had weg is niks langer. Maar de Amsterdamse collega’s gemist, wist zich van een bed verzekerd. En wie zijn nochtans van oordeel dat de weg te voet moet dat wilde, kon de volgende dag met de allereerste worden afgelegd. Met andere woorden: de regio is trein weer afreizen naar Amsterdam. onbereikbaar.

DE regio zucht onder dit vooroordeel. De arrogantie die op het Leidseplein met dikke schuimkragen wordt getapt heeft menigeen tot vertwijfeling gebracht. Want op prachtige initiatieven wordt niet of nauwelijks gereageerd. Een treurig voorbeeld. Het Nijmeegse museum De Commanderie van Sint Jan heeft sinds zijn opening in 1974 een aantal schitterende tentoonstellingen georganiseerd. Belangrijke buitenlandse kunstenaars werden exclusief voor Nederland onder de aandacht gebracht. Maar landelijke respons bleef nagenoeg uit. Immers; de activiteit wordt in de provincie op touw gezet. Het is ver weg. Daarom is de conclusie zo getrokken; wat die jongens daar in Nijmegen doen, dat kan nooit veel om het lijf hebben. Dit type vooroordeel verpest het kunstklimaat in de regio meer dan de gier die ter plekke over de akkers wordt gespoten. De positie van toneelgroep Theater is daar een steekhoudend voorbeeld van. Beeldende kunst van (inter-)nationale allure? Op het moment dat Cees Linnebank en Helmert foto; Commanderie Sint Jan te Nijmegen Woudenberg naar Arnhem vertrokken om het gezelschap te gaan leiden, werd hun in Amsterdam Het verleden is niet meer. Inmiddels is de regio gevraagd of ze gek waren geworden. Beide toneel- flink bijgespijkerd wat de voorzieningen aangaat. leiders wüden echter him ei kwijt en Theater bood Dankzij het slagen van het initiatief met toneel- hun daartoe de gelegenheid. Toch dreigt de in groep Theater. De provincie Gelderland telt net Amsterdam gedane voorspelling dat beiden op zoveel theaters als Amsterdam. Op zich kloppen hun bek zouden gaan, uit te zullen komen. Niet de verhoudingen nog niet; in Amsterdam wonen omdat het ter plekke zo’n suffe boel is, maar zo’n 700.000 mensen; de provincie Gelderland telt omdat de regio onbereikbaar wordt geacht. Im- een dubbel aantal inwoners. mers; wie gaat er nu in Arnhem zitten?

ANDER PUBLIEK? GRESHOFF Wat kan nu voor een uitvoerend kimstenaar het Dertig jaar cultuurspreiding wordt met dit soort verschil zijn tussen een inwoner van Amsterdam vooroordelen flink onderuit gehaald. De geschie- of een landgenoot uit Winterswijk? Op eigen denis herhaalt zich. Toen Rob de Vries in het begin kracht kan ik daar niet achterkomen. Ik heb Freek van de jaren vijftig naar Arnhem kwam om het de Jonge meermalen in première zien gaan in BOEKMANMAGAZINE 125 Amsterdam. Maar ik heb ook een voorstelling van nest was waamit hij voortkwam. De atmosfeer in zijn laatste produktie ‘Het damestasje’ in Winters- het ouderlijk huis heeft de literatuur getoonzet. wijk bijgewoond. Niet de stad. Toch wordt intussen met twee maten Het enige verschil dat me binnenvalt is dit. Als gemeten. Een van Amsterdams grootste zonen is je in Carré aanwezig bent, kun je bij toeval naast Simon Vinkenoog. Ook grootgeworden in een Kees van Kooten komen te zitten, waarbij het dan gezin waar bedomptheid aanleiding gaf tot latere opvalt dat hij wat voor zich uitmoppert, op het literaire uitbarstingen. Maar niemand heeft het moment dat de rest van de zaal plat gaat. In ooit in zijn hoofd gehaald, daarvoor de stad Winterswijk is de massale reactie niet anders. aansprakelijk te stellen. Alleen het gemopper naast je ontbreekt. De ‘provincie’ heeft een flinke tol betaald voor Met andere woorden: anno 1987 bestaat er niet al het randstedelijke gebrek aan zelfkennis. De een type toeschouwer, dat je zou kunnen omschrij- Beeldende Kunstenaars Regeling is om zeep geven als de ‘regionale kunstconsument’. En zo is het bracht. Een van de eerste aanvallen op deze ook gesteld met het fenomeen van de ‘cultuurbele- voorziening was geconcentreerd op het bestaan ving in de regio’. Het is een kimstmatig aange- van propvolle kelders, waarin de aangekochte bracht onderscheid. In leven gehouden door men- kimst gestapeld stond. Weggegooid geld, heette sen die in Greshoff zijn blijven steken. En dat is dat. Het was evenwel een Amsterdams en Haags een bedenkelijke zaak. probleem. De manier waarop in de regio met dit Wat valt daartegenover te stellen? Ik denk aanbod is omgesprongen, heeft veel te weinig \ eigenwaarde. Directeuren van theaters in de pro- aandacht getoregen. Van propvolle kelders was vincie moeten denken: ‘barsten jullie maar’, wan- geen sprake. In de loop der jaren heeft het ^erk neer zij van artiesten slechts een try-out van een van de beeldende kunstenaars uit de regio een voorstelling krijgen aangeboden. En als het voor- zinvolle plaats gekregen. Sterker nog: degenen die lopig niet anders kan, dan moet er gezegd worden: met de verspreiding belast werden, zitten nu met ‘O.K., ga je gang, maar een honorarium is er de handen in het haar. De regeling is verdwenen; vanavond niet bij. Ten slotte lever je mijn publiek er is geen werk meer beschikbaar, terwijl de vraag geen kant en klare voorstelling. Jou hoeven ze niet alleen maar groter is geworden. te betalen’. Kimstenaars worden noodlijdend gemaakt. Al- lereerst omdat ze veraf wonen. Dat veraf wonen wordt een extra straf. De conclusie is dan snel DE REGIO VERDACHT getrokken: de regio deugt niet. In dit geval is het de Rijksdienst beeldende De regio zelf is gelukkig rijk aan impulsen. In kunsten, die zich aan het ontstaan van deze steden als Arnhem en Nijmegen blijkt een spon- problemen schuldig maakt. Men zegt geen tijd te taan theaterleven mogelijk. Het margetheater hebben om in den lande te gaan kijken of er iets vindt hier net zoveel weerklank als in Amsterdam. aan te kopen valt voor de rijkscollectie. Want de Vanzelfsprekend ook: waarin zou een jonge thea- regio is immers te veraf gelegen? termaker uit Arnhem moeten verschillen van een collega uit Amsterdam? En opnieuw is de cirkel rond. Het denken waaraan De regio wordt in dat opzicht verdacht gemaakt. men zich in de randstad ten aanzien van de regio En het moet gezegd: persoonlijkheden uit de schuldig maakt, gaat in feite verder terug dan de streek hebben er toe bijgedragen. Johnny van gedachte aan Greshoff. Het is een staaltje van Doom (The Selfkicker) is indertijd gillend uit denken uit de tijd dat er slechts een spoorlijn Uep Arnhem weggelopen. Nadien vermaakte hij zijn van Amsterdam naar Haarlem. Met andere woor- lezerspubliek met herinneringen aan zijn Arnhem- den: het tijdperk van een gezapige luiheid. Met se jeugd. Maar wie Van Doom goed leest, weet dat Amsterdam als hoofdstad van de wereld. de oorsprong van alle vrolijk gemaakte ellende het OVERIJSSEL

vervolg van pagina 116

Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- collectie). Aan het textiel-industrie-museum moet ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- eigenlijk ook dringend iets gebeuren. Verder kun- cie? nen alle musea wel uitbreiding en/of verbetering Een sterke kant is het beleid ten aanzien van de gebruiken. podiumkunsten en de monumenten. Knelpimten zijn, over het geheel genomen, de Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied geringe financiële middelen en - mede daaruit van de kunsten? voortvloeiend - de geringe aandacht voor eigen- Muziek: The rape of Lucretia van Benjamin Brit- tijdse muziek. ten (recente Uitvoering van Forum), jazz (bij voorbeeld Sweet Georgie Brown - de heer Dijkstra Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke speelt zelf ook tenorsax en piano) sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u Theater: Introdans die besteden? Beeldende kunst: de Cobra-periode Als de 3 miljoen er structureel zouden bijkomen, Letteren: Vestdijk. zouden ze aan de verdere versterking van de podiumkimsten (jeugdtheater) besteed moeten Komt u terug op deze post na de verkiezingen? worden; indien incidenteel, zouden we een aanzet De heer Dijkstra zou deze portefeuille na de geven tot een museum voor moderne kunst in verkiezingen graag behouden. Overijssel (de provincie heeft ook als gevolg van haar eigen acmkoopbeleid al een interessante FC/CW 126 BOEKMANMAGAZINE DE HAND IN EIGEN BOEZEM; OVER DE HERORIËNTATIE KUNSTENAARS ORGANISATIES Huub de Graaff directeur Federatie van Kunstenaarsverenigingen

Het georganiseerde beroepsveld ganisaties en aanpalende instellin- tussen rijk, provincie en gemeenten heeft in de afgelopen jaren stappen gen de wens te kennen over een met betrekking tot het kunstbeleid terug moeten doen. Inspraak en de- werkelijk professioneel apparaat maakt een snelle aanpassing noodza- mocratisering zijn stilaan verdwe- voor kunstenaars te willen beschik- kelijk, maar ook gecompliceerd: nen. De overheid hoort op een pas- ken, dat zich breder manifesteert deelnemen aan overleg met één ge- send moment een of meerdere orga- dan in het verleden. sprekspartner, de landelijke over- nisaties en tracht vervolgens de zelf heid, is te overzien. Daarnaast ook uitgestippelde lijnen zo snel moge- nog twaalf deels autonome markten lijk gemeengoed te laten worden. De op provinciaal niveau bestrijken is ‘nieuwe zakelijkheid’ en het markt- ER moeten structurele veran- een enorme belasting en is slechts gericht denken doen de professionele deringen worden aangebracht mogelijk met behulp van een profes- beleidsmakers opgelucht ademhalen. in het momenteel versnipper- sioneel apparaat. Daarnaast geven de kunstenaarsor- de beroepsveld. De taakafbakening Juist nu het provinciale kimstbe- ■ a.. Een kunstwerk is Ooit met oren dicht dichterbij dan u denkt. een ballet gezien?

En, wat gemist? Waarschijnlijk wel. Ballet kan nu eenmaal moeilijk * zonder muziek. Een choreografie van niveau vraagt ook om een muziekuitvoering van niveau. Daarom Als u kunst koopt kunt u tel. 070-406029, afd. Voorlich- treden Het Nationale Ballet en het Nederlands Dans tegenwoordig in termijnen ting. Of stap eens binnen bij een Theater zo vaak op met het Nederlands Balletorkest. betalen. Zónder dat het u rente galerie met dit vignet; Hoeft u niets te missen. kost. Dank zij de Kunstaankoop- Regeling van WVC. Zo wordt het extra aantrekkelijk om een Kom ook eens luisteren naar een balletvoorstelling schilderij te kopen, een paar etsen of foto’s, een sculptuur of een ander object. Vraag de informatieve folder en adressen van deelnemende het nedeiiands balletorkest galeries aan bij WVC, WVC doet mee.

BOEKMANMAGAZINE 127 leid vorm gaat aannemen, is het van naar niet mag ontbreken. lijke verantwoordelijkheid van rijk, eminent belang voor de kunstenaar De Federatie van Kunstenaarsver- provincie en gemeente. om daarover gestructureerd overleg enigingen, een in 1946 opgericht sa- Dat betekent in de eerste plaats dat te kunnen voeren. Daartoe zal het menwerkingsverband van 17 be- deze drie bereid moeten zijn om him beroepsveld de toegenomen deskxm- roepsverenigingen en vakbonden in beleid onderling op elkaar af te digheid op departement en griffie diverse sectoren, is in 1985 ingrij- stemmen. De provincie vervult daar- inhoudelijk moeten kunnen pareren. pend gereorganiseerd. In een be- bij een sleutelrol. Immers de sprei- Als aan die voorwaarde is voldaan, leidsplan is de route tot en met 1990 dingstaak is deels bij de provincie kan het georganiseerde beroepsveld in grote lijnen uitgezet. Er is met ondergebracht en de provincie is het verloren terrein terugwinnen. Op andere organisaties overlegd over de verantwoordelijk voor een goed re- basis van emoties, welgemeend en toekomst van het georganiseerde be- gionaal produktie- en spreidingsbe- vaak gestoeld op een terechte con- roepsveld, er wordt gezocht naar leid. statering dat beleidsinstrumenten andere vormen van dienstverlening, In beide verantwoordelijkheden is niet optimaal fimctioneren, komt de begeleiding en advies voor de aange- het vraagstuk der samenhang aan de kunstenaar niet meer aan bod. Dat sloten krmstenaars. Daarnaast wor- orde. De regionale verantwoorde- klinkt hard en doet geen volledig den er plannen ontwikkeld voor een lijkheid van de provincies vertonen recht aan sommige acties en activi- duidelijke intermediaire rol tussen veelal onderlinge overeenkomsten. teiten vanuit het beroepsveld. Echter overheden, bedrijfsleven en instel- Gedacht kan worden aan uniforme- in grote lijnen gaat de constatering lingen biimen het kimstennetwerk. ring van subsidieprocedures en wel- op. Dat betekent dat de hand in licht de vereenvoudiging daarvan. eigen boezem moet worden gestoken, Het Interprovinciaal Overleg Wel- alvorens nieuwe resultaten kimnen SAMENHANG zijn kan werken aan een databestand worden bereikt. waarin resultaten van provinciaal Op bijna alle fronten worden kun- De overheid fungeert in de eerste kunstbeleid worden opgenomen. stenaarsinbreng en -bemoeienis met plaats als partij op de markt. Zij De vertegenwoordiging uit het be- het beleid teruggeschroefd. Door treedt met behulp van subsidies, sti- roepsveld kan in overleg met provin- vergroting van deskimdigheid en pendia, opdrachten e.d. op als consu- cies en culturele raden informatie overzicht kan deze ontwikkeling ment indien de vraag duidelijk klei- verstrekken uit de beroepspraktijk worden gekeerd. De flexibiliteit en ner is dan het aanbod. De instand- en vanuit die optiek op beleidsvoor- professionaliteit van de kunste- houding van het aanbod wordt op nemens ingaan. Daar waar verant- naarsvertegenwoordigers zullen be- deze wijze gegarandeerd. Daarnaast woordelijkheden op verschillende palen in hoeverre het veld structu- ontwikkelt zij instrumenten om de overheidsniveaus samenkomen, reel voet aan de grond krijgt. Om te vraag van het publiek te bevorderen. geldt hetzelfde uitgangspunt. Over- beginnen zullen de kunstenaars de In de tweede plaats heeft de overheid leg met de betrokken partijen in een kans moeten krijgen om zichzelf de eindverantwoordelijkheid voor voorbereidend stadium is essentieel hierin waar te maken. Dat hieraan een zo optimaal mogelijk functione- voor een goed fimctionerende markt. voorwaarden zuUen worden gesteld, ren van het marktmechanisme. Als Voor het beroepsveld houdt dit in lijkt me duidelijk. marktmeester optimaliseert zij de dat een professioneel apparaat relatie aanbod-distributie-afname. wordt ingericht dat in staat is om de Rijk, provincies en gemeenten heb- ontwikkelingen op provinciaal, ge- KUNSTENAARSORGANISATIES ben daartoe de taken afgebakend. meentelijk en rijksniveau gekoppeld Naast een landelijke markt met cen- aan de situatie binnen de be- In de laatste vijf jaar heeft het geor- trale aandacht voor kwaliteit en (in- roepspraktijk te volgen en te voor- ganiseerde beroepsveld een achter- terjnationale betekenis van het aanzien van commentaar en om voor- stand opgelopen. Het vasthouden bod zijn twaalf provinciale markten stellen te doen ter optimalisering van aan bestaande situaties, het verzet gecreëerd waaraan een regionale be- het beleid. De verantwoordelijkheid tegen reorganisaties in bepaalde sec- tekenis kan worden ontleend. voor het welslagen ligt bij de kunste- toren en het naar de mening van de Omdat de provincies vrij auto- naars. Anderzijds is het redelijk om minister onvoldoende aandragen van noom opereren zijn onderling over- van de overheid te verwachten dat passende alternatieven met daarbij leg en - daar waar wenselijk of zij meewerkt aan de realisering van een flinke mate van verdeeldheid noodzakelijk - eenduidig beleid een een nieuwe opzet van het georgani- binnen de kimstenaarswereld heb- bijna dwingende aangelegenheid. seerde beroepsveld. Pas dan is het ben er toe geleid dat het georgani- Coördinatie in verticale en horizon- voeren van een evenwichtig kunstbe- seerde beroepsveld stilaan buiten het tale zin is noodzakelijk om tot resul- leid echt mogelijk. beleidsveranderingsproces is komen taten te komen die in het verlengde te staan. Een probleem hierbij was liggen van het oorspronkelijke uit- dat samenwerking en solidariteit gangspunt zoals geformuleerd door van groepen kimstenaars moeilijk zo de minister van wvc. niet onmogelijk leken doordat be- Het beroepsveld zal zich in de leidsveranderingen ten faveure van ontwikkeling van een nieuw zakelij- de ene sector ten koste zouden gaan ker kimstbeleid met duidelijke vervan een andere. antwoordelijkheden voor de drie Het zal duidelijk genoeg zijn dat overheden de positie van overleg- de kimstenaarsorganisaties handen- partner moeten verwerven. De kim- vol werk hebben aan het oplossen stenaars zijn partij op de markt en EEN EIGEN BEDRIJF BEGINNEN van bestaande organisatieproblemen horen om die reden betrokken te KUN JE OOK MET 2 KRUKKEN en met het opnieuw formuleren van worden bij het overleg over die AVO-Nederiand bemiddelt bij ontplooien. Bij een bedrijf of doelstelling, taak en functie. Het markt. en zoekt werk voor mensen als startende ondernemer, met een handicap. Al 60 jaar. Daarnaast geeft AVO-Neder- denken over de toekomst van be- Jaarlijks kunnen vele gehandi- land financiële ondersteuning roepsverenigingen en vakbonden capten zich via AVO-Neder- voor bepaalde aanpassingen, land maatschappelijk recreatie en opleidingen. voor kunstenaars is eerst recent be- MARKTPARTUEN EN OVERLEG gormen. Veel tijd is er niet meer. In AV^EDBRLAND beschermvrouwe VERENIGING VOOR WELZIJN EN WERK feite moet nu al gewerkt worden aan De loodzware frmctie van markt- HM de Koningin Postbus 850 de invulling van het overleg op pro- meester is verdeeld over drie partij- Vraag.. nadere, inlichtingen...... 3000rei AW033535214 Amersfoort vinciaal niveau waarbij de lomste- en. Er is sprake van een gezamen- 128 BOEKMANMAGAZINE HET BRUIST IN UTRECHT jhr.drs. P.A.C. Beelaerts van Blokland Commissaris der Koningin in de provincie Utrecht

CULTUUR desgevraagd in een column wrin- met de gemeente Utrecht en een particulier ge- gen valt niet mee. Cultuur is er te veelom- nootschap in stand wordt gehouden. In het bijzon- vattend voor. Cultuur binnen een provincie der denk ik aan de talrijke exposities op tal van belichten is ook om andere redenen een waagstuk. terreinen en niet te vergeten de muzikale verrich- Een schets van een provinciale belevenis van tingen. Een Liszt-concours vol spanning en stre- cultuur doet de schrik om het hart slaan. Het ling voor het oor en het gemoed, Mahler voluit in provincialisme slaat toe wordt gedacht. Klein- het beeld met een internationaal symposium en steedse bekrompenheid, ja erger, benepenheid straks Mozart in de culturele entourage van Slot wordt onmiddellijk verondersteld. Voor dezulken Zeist gevat. geldt dat de ogen gesloten zijn. Men is niet Nu terug naar het beleid. Er is sprake van een geïnteresseerd in de cultuur binnen een provincie. duidelijke verandering. Hierbij valt het woord Toch houdt dit een afsluiten van wat er in je land decentralisatie. Anders gezegd, er gebeurt meer gebeurt in. Isolement verdraagt zich moeilijk met door de andere overheden (provincie en gemeente) cultuur. Het kan derhalve toch belangrijk zijn na en het rijk treedt terug. Een minpunt hierbij is dat te gaan wat er leeft. In elk geval vind ik het een de rijksoverheid terugtreedt met daarbij vaak een prima idee om er aandacht aan te besteden en de inhouden van de pas op financieel terrein. De taak komende verkiezingen bieden er een goed aangrij- wordt wel overgeheveld, maar de gelden worden pingspunt voor. verminderd. Gelet op de decentralisatie bezint de provincie Overheid en cultuur roepen verzuchtingen op. De zich op haar taakopvatting. In Utrecht is het overheid zou het laten afweten. Een al te intense accent komen te liggen op ondersteunende voor- omhelzing van de zijde van de overheid lijkt mij zieningen als zakelijke dienstverlening enzovoort. overigens ook een slechte zaak. Ik heb te veel Er is ook sprake van een stroom gerichte subsidies goede initiatieven door burgers zien ontplooien. waardoor tal van activiteiten van de grond komen. Bijna altijd heeft het provinciale bestuur doelstel- In het kader van ‘Kunst en Krediet’ wordt krediet lingen geformuleerd. Binnen de provincie Utrecht gegeven voor film, dans en muziek, maar vooral houden ze in: het mede bewaren en instandhouden voor theater. Verder zijn er gelden beschikbaar van cultureel erfgoed en het mede tot stand voor een circuit ‘kleine bezetting’ waaronder pop- brengen en in stand houden van kunstproduktie. muziek, educatieve concerten, koorbegeleiding en Voorts gaat het om het bevorderen van de toegan- symfonisch aanbod. Er bestaat voorts een jeugd- kelijkheid en het bevorderen van culturele partici- theaterplatform, een facilitair bedrijf voor gezel- patie. Eenvoudiger gezegd ‘kunst aan huis en schappen die zich richten op een jeugdig publiek. kunst aan de man’ brengen. In plaats van man Bij elkaar wordt in dit geheel bijna zes en een wordt natuurlijk mens bedoeld, maar het verande- halve ton gepompt. Bijna vijf ton gaat naar de ren van tal van vaststaande uitdrukkingen in onze provinciale artotheek en naar het beeldende taal doet wat gekunsteld aan. Laat de timmerman kimst-krediet. Het gaat hierbij om tentoonstellin- maar zo blijven, timmermens doet gewrongen aan. gen, provinciale aankopen of opdrachten, stimulering van gemeenten en bedrijven en aankopen Binnen de kring van het provinciebestuur wordt voor kunstuitleen. bij cultuur onder meer gedacht aan scheppende en herscheppende kunst, kunstzinnige vorming, amateurkunst, museumbeleid, monumentenzorg, archeologie en regionale omroep. Zo’n opsomming klinkt droog. In werkelijkheid is binnen het Sticht INTERNATIONAL THEATRE BOOKSHOP sprake van een bruisend cultureel leven. In brede AMSTERDAM zin beschouwd, past hierbij een verwijzing naar het terrasleven. Ik maak mij sterk dat het aantal terrasstoelen binnen bij voorbeeld de Utrechtse binnenstad groter is dan in een meer zuidelijk gelegen stad die binnen onze landsgrenzen erom VOOR BOEKEN.TUDSCHRIFTEN EN VIDEO'S OV ER THEATER, DANS. OPE RA EN FILM bekend staat hierbij hoog te scoren. Het is geen bewijsvoering voor bloei van de cultuur. Overi- gens is het wel degelijk zo dat vanuit trefpunten van mensen culturele uitingen kunnen groeien. Wat mij trouwens opvalt is dat binnen de

provincie zo ongelooflijk veel op touw wordt LEIDSEPLEIN 26 1017 PT TEL. 226489 gezet. Zowel bovengronds als op archeologisch OPEN MA T M ZA VAN 12.00 18.00 UUR terrein. Er is zelfs een provinciale archeoloog en er bestaat een depot voor bodemvondsten dat samen BOEKMANMAGAZINE 129 De kunstzinnige vorming viert eveneens redelijk proeven en ondergaan. hoo^ij. Denk aan de creativiteitscentra en de Vijf Middeleeuwse kerken, elk gebouw een lust muziekscholen. voor het oog, in de provinciale hoofdstad gereed. Is Trouwens de ondersteuning van amateurtoneel het niet prachtig! Ze functioneren weer, zij het mag worden genoemd. Er bestaan drie regionale deels met andere bestemmingen. Voor mij staat steimpunten met een twintig formatieplaatsen. De vast: het bruist in Utrecht. cultuur wordt sterk gestimuleerd. Het is te hopen dat dit belang voldoende erkenning door de overheid blijft vinden. Het sociaal-culturele werk mag niet aan ‘bloedarmoede’ ten onder gaan door te sterke bezuinigingen. Eigenlijk blijft voor mij vaststaan dat van de cultuur geen schets te geven is. Je moet het HET CDA EN HET PROVINCIALE CULTUURBELEID D.Th. Kuiper Lid van de Eerste Kamer voor het CDA

Kunst en cultuur vormen een onmis- wingebied beschouwt; voor kwaliteit pleiten voor centrali- baar onderdeel van het menselijk - door meerderheden, die de macht satie. (samen)leven, dat inspirerend, be- van het getal gebruiken om gevestig- Decentralisatie biedt perspectief vestigend en grensverleggend kan de visies en posities te bevestigen en aan de samenhang van beleid en de werken. De ‘infrastructuur’ van de het nieuwe, het bijzondere, het con- betrokkenheid c.q. beïnvloedings- cultuur verdient bescherming omdat troversiële, buiten te sluiten; mogelijkheden van burgers, doet het deze niet geheel van de markt afhan- - door professionals en technocraten, beleid en de voorzieningen beter kelijk mag zijn. De vrije beleving die het culturele en maatschappelij- aansluiten op de behoeften en ver- ervan mag niet overheerst worden ke leven als him domein beschou- groot de kansen op doelmatigheid door commercie of politiek. Cultuur- wen, waarin de niet-deskundige be- van het beleid dat past in de specifie- beleid mag geen sluitpost zijn. De- langhebbende geen wezenlijke zeg- ke lokale en regionale situatie. Te- centralisatie en subsidieruil moeten genschap kan verwerven. vens zal hierdoor een doelmatiger tot een duidelijk afgebakend ge- besteding van overheidsgeWen be- meentelijk en provinciaal beleidster- reikt kunnen worden. Ten slotte zal rein op het gebied van de cultuur SPREIDING de creativiteit kunnen toenemen. leiden. In deze en vergelijkbare situaties dient de overheid de verscheidenheid DECENTRALISA’nE die in de cultuur besloten ligt te DE plaatsbepaling van de cul- beschermen en waar nodig actief te De hoofddoelstelling van het CDA op tuur in de samenleving hangt bevorderen. Dit is de betekenis van het terrein van het welzijn is dat voor het CDA nauw samen de gespreide verantwoordelijkheid ‘mensen zich moeten kunnen ont- met de erkenning dat een samenle- op cultureel terrein. plooien in verantwoordelijkheid en ving een veelkleurig geheel is met De christen-democratie kiest be- tot dienst aan de medemens’. Over- verschillende waarde-opvattingen wust voor een samenleving die niet dracht van rijkstaken op het gebied en overtuigingen. Het PROGRAM VAN vanuit één centrum wordt beheerst, van cultuur waaronder welzijn, óf UITGANGSPUNTEN schetst onze tijd maar voor een samenleving waarin welzijn waaronder cultuur, past in als een overgangsfase, waarin tradi- de verantwoordelijkheden in grote dat beeld. Zoveel mogelijk taken van tionele waarden in de culturele en verscheidenheid kunnen worden be- de rijksoverheid op het gebied van maatschappelijke ontwikkeling her- leefd. Decentralisatie in het cultuur- het welzijn moeten - via overheve- ijkt en vernieuwd moeten worden. beleid kan dan ook een middel zijn ling van die taken en van de midde- De mens, individueel en in zijn sa- om mede de gespreide verantwoor- len van het rijk naar het Provincie- menlevingsverbanden, is een naar delijkheid tot uitdrukking te bren- fonds en het Gemeentefonds - over- christen-democratische opvatting gen. gedragen worden aan de lokale over- verantwoordelijk deelnemer aan het Het cultuurbeleid is echter een heid. culturele en maatschappelijke leven. gevoelig terrein wat betreft de keuze Te meer omdat het cultuurbeleid Maar hij wordt daarbij vam verschil- voor centralisatie of decentralisatie van de overheid marginaal is, moe- lende kanten bedreigd: in de verschillende deelsectoren. Een ten de beleidsinstrumenten zo doel- - door de commercie, die het culture- streven naar een zekere gelijkheid in matig mogelijk worden ingezet. Dat le en maatschappelijke leven als een voorzieningenniveau en waarborgen vereist een cultuurvisie waarin reke- 130 BOEKMANMAGAZINE ning wordt gehouden met lagere in- afgestemd moeten zijn op een ‘ver- kunst en cultuur. Te veel tol vraagt komens en meer vrije tijd - in het antwoordelijke samenleving’, de tegenkanting. Kleinschalige kunst- algemeen voor eenieder, maar in het taak van de overheid, deregulering uitingen, particulier initiatief, vrij- bijzonder voor de werklozen met en minder bureaucratie en op in- willigerswerk, verenigingsleven en- vergrijzing van de bevolking, met krimping van de collectieve sector, zovoort komen opnieuw opzetten. een tijdperk waarin informatica en mede in relatie tot versterking van Cultuuruitingen, in organisatie- automatisering het gezicht van de het particulier initiatief. vorm en groepsbinding, slaan veelal samenleving, en dus ook het cultuur- Zoveel mogelijk mensen moeten de (terug)weg in van de overzichte- patroon, verder zullen stempelen. aan culturele uitingen deel kunnen lijke schaal, de menselijke maat. Een dergelijk cultuurbeleid heeft hebben. Er zijn meer mogelijkheden Het versterken van de integratie oog voor een actieve cultuurbeleving dan grenzen voor een cultuurbeleid, van een samenleving en haar rijkge- voor en door minderheden, voor de óók van een terughoudende over- schakeerde activiteiten wint daar- zwakkeren, en in het algemeen voor heid. Inschakeling van particulier mee aan waarden. Decentralisatie en zich snel wijzigende omstandighe- initiatief via organisaties en instel- schaalverkleining kunnen meehel- den en veranderingen in de samenle- lingen van burgers, individuele vrij- pen de cultuur in een post- ving. willigers, maar ook verantwoorde industriële maatschappij terug te ‘sponsoring’ verdienen de volle aanbrengen naar het hart van de samen- dacht. leving. SAMENHANGEND BELEID De overzichtelijke schaal en de menselijke maat van een regionale of Een samenhangend beleid ten aan- SCHAALVERKLEINING lokale gemeenschap bieden daartoe zien van doelstelling en instrumen- ingang. Waar de samenleving haar ten versterkt de integratie van cul- Zonder de verworvenheden van de culturele hart is kwijtgeraakt door tuur en samenleving. Bovendien schaalvergroting in het cultuurbe- een te consumptieve levensinstelling, wint een samenhangend cultuurbeleid en zijn uitingen te miskennen, is door verharding van de commercie leid, met name op het lokale niveau hernieuwde aandacht voor de voor- in de cultuur, door het toegenomen waar behoeften en noden van men- delen van schaalverkleining op zijn informatie-aanbod waardoor de ver- sen het duidelijkst zichtbaar naar plaats. De economisering van het werking vaak oppervlakkig blijft, voren komen, aan effectiviteit en leven, waaronder het inrichten van door ontbindingsverschijnselen in betrokkenheid van burgers. de maatschappij naar de grootscha- gemeenschappen en individualise- De opdracht aan de rijksoverheid lige rriaatstaf van de economische ring van (ook culturele) behoeften, als rentmeester van ons specifiek rationaliteit, beheerst ook de cultuur kan de politiek de culturele ledig- Nederlandse erfgoed en als bescher- en haar sectoren. Het economische heid niet vullen. En gelukkig maar! mer van nieuwe initiatieven is, produktie-, consumptie- en verdeel- Wel kan de politiek desintegratie- scherper dan nu gebeurt, af te bake- systeem eist zijn tol op in het authen- nen. Voorts zal het cultuurbeleid tieke van scheppingen en uitingen in vervolg zie pagina 138 UTRECHT MOET VECHTEN VOOR HET BEHOUD VAN HET BESTAANDE W. J. Breedveld journalist

In 1982 werkte beeldend kunstenaar Jippe Hoek- IN die tijd een relatief rustig karwei. Want wat stra schilderend mee aan zijn eigen verkiezing. hield het cultuurbeleid van de provincie nu Dat was tijdens een jongeren-verkiezingsbijeen- helemaal in? Een paar stevige bedragen aan komst van PVDA/PPR, onderdeel van een lange subsidie voor het Utrechts Symfonie Orkest (uso), campagne voor de statenverkiezingen van 1982. het huisorkest van het Utrechtse Muziekcentrum, ‘De jeugd moet werken’ was het thema van zijn en voor de toneelgroep Centrum. Wat instandhou- grote paneel; zijn bijdrage aan de bijeenkomst. dingsbijdragen voor de musea in stad en regio en Zijn artistieke bijdrage resulteerde niet in een geld voor de ondersteiming van kimstzmnige stembusoverwinning. De PVDA dook bij deze ver- vormingscentra in de provincie. kiezingen van 16 naar 11 van de 59 Utrechtse Geen kunst aan dit cultuurbeleid. statenzetels. Doch Hoekstra hoorde tot de elf De ex-onderwijzer, stafmedewerker en later uitverkorenen en werd enkele weken later ook Rijksinspecteur Kunstzinnige Vorming in de gekozen tot dagelijks bestuurder, gedeputeerde, Utrechtse regio, zou dit werk uit de losse pols die onder andere verantwoordelijk werd voor het cultuurbeleid. vervolg zie pagina 132 BOEKMANMAGAZINE 131 kunnen klaren. Gelukkig kreeg hij ook nog andere door de provincie. Wethouder C. Pot schoot als een welzijnstaken, emancipatie en sport in zijn porte- kat in de gordijnen: ‘Zo gaan overheden niet met feuille. elkaar om’, liet hij getergd weten. Want de aange- kondigde terugtrekking van de provincie betekende opnieuw een fikse tegenvaller voor de toch al TEGENVALLER arme stad. De provincie gaf als argument, dat dit museum niet streekgebonden was, in tegenstelling Edoch. Er veranderde veel in de nu achter ons tot de wel begunstigde musea Flehite in Amers- liggende vijf jaren. En die veranderingen zijn foort, kasteelmuseum Sypestein in Loosdrecht, bepaald niet op Hoekstra’s wens tot stand geko- slot Zuylen in Oud Zuilen (Maarssen) en kasteel men. Den Haag wenste te reorganiseren, wat een Amerongen. mooi woord bleek te zijn voor bezuinigen. Het ging dan wel niet om erg grote bedragen, Het schone culturele offensief dat Hoekstra in maar in de politiek hoeft het bedrag ook niet hoog gedachten had en dat tot uitdrukking had moeten te zijn om er mooie ruzies over te maken. komen in het schrijven van een cultuurnota, moest Dat de provincie zo maar op eigen houtje plaats maken voor hardnekkige gevechten om het gehandeld had zonder de stad te raadplegen, kon behoud van het uso en de toneelgroep Centrum. wethouder Pot niet hard maken, want ambtelijk Ondanks het nadrukkelijk naar voren gebrachte was er wel degelijk vooroverleg geweest. Er schort gegeven dat Utrecht met het Muziekcentrum en de kennelijk iets aan de verbindingen op het Stadsschouwburg op florerende cultuurhuizen Utrechtse stadhuis. kon bogen, werd deze slag verloren. Toch viel veel te begrijpen van Pots uitval naar Daarbij streed Hoekstra zij aan zij met zijn de provincie, omdat diezelfde provincie graag en culturele collega, wethouder C. Pot van de stad veel pocht op dit museum - en daarvan even graag Utrecht. Een partijgenoot, maar de belangen lagen en veel gebruik maakt - om het toeristische toch wel anders. Stad en provincie waren de Utrecht te promoten. Dan zo’n museum in de steek medefinanciers van beide gezelschappen. De arm- te laten voor bijna een ton was op zijn minst te lastige stad moest echter een aanzienlijk groter verstaan als inconsistent beleid. Ook al vlieden deel voor haar rekening nemen dan de provincie, hier dan cultureel en economisch beleid ineen. die nu eenmaal over een veel kleiner budget Uiteindelijk stelden de provinciale staten zich in beschikte. de laatste vergadering van het voorbije jaar achter De provincie moest het jaarlijks doen met een gedeputeerde Hoekstra. Daarbij tekenden ze wel inkomen, dat het budget van een groot dorp niet te aan, dat de gedeputeerde toch weer ‘on the best boven ging. De provincie werkte echter met een speaking terms’ diende te komen met zijn stedelij- sluitende begroting, waar de stad al ver in de rode ke collega. Waar Hoekstra ook geen moeite mee cijfers terecht was gekomen. De stad, fluisterde heeft. Hij zou ook het liefst in eendracht met de men in de wandelgangen, zou er niet zo rouwig om stad optrekken om een rijkserkenning voor de zijn om beide gezelschappen kwijt te raken, want nationale collectie van het Speelklok-museum te het zou de financiële positie van de stad verlich- verkrijgen en zegde toe naar mogelijkheden te ten. zoeken om dit museum financieel bij te staan. Hoekstra wierp zich in de strijd voor het behoud van het uso; met veel gesprèkken in Den Haag, listig geconstrueerde compromissen, druk van CULTUURNOTA statenfracties en publieke opinie, de formatie van een naarstig lobbyende actiegroep. Het mocht Al deze perikelen zouden bijna het constructieve allemaal niet baten. werk, neergelegd in de cultuurnota, overschadu- wen. In deze nota heeft Hoekstra de grote lijnen voor het culturele beleid in de komende jaren UTRECHT VERSUS UTRECHT vastgelegd. Daarbij moet de provincie opereren met bescheiden middelen. Om die zo effectief Het tijd en energie vretende gevecht om het mogelijk te gebruiken, wordt veel geld gestoken in behoud zou te weinig druk en medewerking van de ondersteunend werk. Daartoe behoort in ieder stad hebben gekregen en mede daardoor verloren geval de kunstzinnige vorming. Een grote groep zijn. Was dat de grimmige achtergrond van de wordt zo in de hele provincie bereikt met muzikale pittige confrontatie, waarin stad en provincie eind scholing en creatieve vorming. Daaraan wordt per vorig jaar over het museumbeleid verwikkeld jaar een dikke twee miljoen gulden besteed. raakten? Geen zinnig bestuurder die dit zal toege- Het geld dat de provincie overhoudt, omdat haar ven, maar wel vlogen de wederzijdse beschuldi- bijdragen aan Centrum en uso zijn vervallen, gingen vlammend over de pagina’s van het regio- wordt onder meer besteed aan een circuit van nale UTRECHTS NIEUWSBLAD. En de stad stuurde, muziekvoorstellingen door de provincie op het uiterst ongebruikelijk, een ‘brief op poten’ naar de gebied van oude kamermuziek, pop, jazz en andere provinciale statencommissie. muziekvormen. De aanleiding was de verdeling van de provin- Voor koorbegeleiding is een ton uitgetrokken. ciale museumgelden. De provincie had in een nota Daarmee kunnen symfonische gezelschappen de haar beleid uiteengezet. In de eerste plaats kwam vele goede Utrechse amateurkoren bij hun repeti- museumondersteimend werk, door conservators ties en uitvoeringen ten dienste staan. Dan wordt voor haar rekening te nemen die voor enkele nog eens een bedrag van bijna anderhalve ton musea tegelijk zouden werken, voor educatieve uitgetrokken voor medefinanciering vsm inciden- ondersteiming, restauratie, documentatie en bij- tele manifestaties en produkties, inclusief po- zondere regionale projecten. diumprodukties. De tweede pijler van het beleid was daadwerke- Voor het jeugdtoneel, dat aanvankelijk kon lijke financiële ondersteiming in de exploitatie rekenen op financiële steun voor twee jeugdgezel- van enkele met name genoemde musea. Daarbij schappen (Rats en Bonje), kwam een platform voor werd het grote en toeristisch aantrekkelijke Mu- jeugdtoneel in de plaats, een ruimte en technische seum van Speelklok tot Pierement in de stad coördinatie ten behoeve van het jeugdtoneel in de Utrecht geschrapt als object van medefinanciering regio. 132 BOEKMANMAGAZINE Een half miljoen zal worden besteed aan de ideeën. Zo steunde Hoekstra het nieuwe idee voor beeldende kunst en in feite is dat de verdeling van de vorming van een orkest voor afgestudeerde de rijksgelden die in plaats komen van de aflopen- musici, die nog geen vaste plaats in de wereld van de Beeldende Kunstenaars Regeling. orkest en muziek hebben kunnen vinden. Een Veel geld om beleid te voeren is er niet in de startmogelijkheid voor jonge kunstenaars, die bij provincie, maar dat hoeft nog geen onneembare voorbeeld de koorbegeleiding in de regio voor hun barrière te zijn voor nieuwe cultuurpolitieke rekening zouden kunnen nemen. UTRECHT; HUIDIGE ONTWIKKELING IN DE PODIUMKUNSTEN ZEER BEDENKELIJK

De heer J. Hoekstra (PVDA) is verantwoordelijk Op het gebied van het theater vindt spreiding voor de portefeuille ’Cultuur, vorming en onder- plaats door aansluiting bij Theater Netwerk Ne- wijs, Maatschappelijk werk. Emancipatie, Sport, derland. Personeelszaken en organisatie. Interne zaken. Overigens is de huidige ontwikkeling in de po- Huisvesting’. Voordat hij lid werd van gedeputeer- diumkunsten (de dreigende opheffing van Globe, de staten van Utrecht was hij onder meer leraar Theater en De Voorziening) zeer bedenkelijk: wat tekenen en handvaardigheid, stafmedewerker van komt er op zo’n manier terecht van het spreidings- de Nederlandse Stichting voor Kunstzinnige Vor- idee en van de verantwoordelijkheden voor in- ming en rijksinspecteur beeldende vorming. Daar- standhouding? naast bekleedde hij enkele functies in de PVDA politiek. Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de provinciale autonomie? De autonomie van de provincie is vergroot; ze Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in heeft meer taken gekregen, hoewel het budget niet uw provincie in? evenredig groter is geworden. Toch is het nog Het aandeel van kunst en cultuur in het totale steeds zo, dat het rijk te veel kan meeregeren, bij provinciebudget is in vergelijking met de overige voorbeeld via het systeem van doeluitkeringen. beleidssectoren bescheiden, en dat terwijl dat Hierdoor stelt de autonomie eigenlijk nog niet veel totale budget toch al betrekkelijk klein is. voor. Een kwalitatief oordeel is moeilijk te geven. Wel is het zo dat provinciale staten de laatste jaren wat meer ‘cultuur-minded’ zijn geworden. Er wordt beleidsmatiger met cultuur omgesprongen, getuige onder meer de cultuurnota van 1983, die als raamwerk dient vo'.»' het beleid ten aanzien van dc verschillende culturele deelsectoren. Aan deze cultuurnota zijn daarmee steeds hoofdstukken toegevoegd. Het cultuurbeleid is nu een redelijk georganiseerd geheel. Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor zover het de podiumkunsten betreft - uit van de volgende taakverdeling: produktie en instandhouding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en spreiding voor de provincie; en de zorg voor afname on accommodaties voitr de gemeenten. Js deze taakverdeling ook in uw provincie uügungs- punt? Het beleid gaat zowel in theorie als in praktijk van deze driedeling uit, hoewel er natuurlijk ook verticale banden zijn. De doelstelling van spreiding wordt heel bewust nagestreefd (Hoekstra is zelf één van de bedenkers van het systeem van taakafbakening, FC/CW). In Utrecht vindt een soort ‘omdraaiing’ van het spreidingsprincipe plaats; via de ‘Uit & Thuis’-regeling worden de vervoerskosten van mensen uit de regio die Mu- J. Hoekstra (PVDA) ziekcentrum Vredenburg bezoeken gesubsidieerd. foto: Peter Dellenbag BOEKMANMAGAZINE 133 Wat zijn de consequenties van de herstructurering raad zo breed en representatief mogelijk is. van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de eigentijdse muziek in uw provincie? Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- In Utrecht is stimulering van de eigentijdse mu- cie? ziek dankzij de vereveningsoperatie mogelijk ge- De culturele raad Utrecht - gekoppeld aan de worden. Het jeugdtheater (Rats en Bonje) werd onderwijsraad - werkt voorbeeldig. reeds voor zo’n 200.000 gulden gesubsidieerd. Er is kortgeleden, bij wijze van experiment, een Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- Platform Jeugdtheater opgezet. Daarmee worden en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote allerlei overhead-faciliteiten geboden aan kleine mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- theatergroepen. Ook is er een produktie- en cultuurbeleid in uw provincie? subsidiefonds(je). Op landelijk niveau is sprake van een schijn- consensus. De verschillen worden verdoezeld. Op Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de provinciaal niveau is een afgevaardigde van het herstructurering van het museumbestel per 1 CDA een goede opponent. Onderwerpen waarover januari 1987? gestreden is: het al dan niet steunen van het In bestuurlijk opzicht zal er in de toekomst geen vormingstheater en de vraag of de overheid ook relatie meer zijn tussen rijk en provincie. Ieder zal een rol moet spelen bij de beoordeling van de zijn eigen verantwoordelijkheden hebben voor kwaliteit van kunst. De PVDA staat in dat opzicht bepaalde musea. Zo wordt het Spoorwegmuseum duidelijk dicht bij de WD, terwijl het CDA meer in Utrecht geheel door het rijk overgenomen. Het inhoudelijke beoordeling van kunst wenst. museum Van Speelklok tot Pierement zal alleen door de gemeente Utrecht worden gefinancierd. Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- De provincie wil een duidelijk eigen beleid gaan beleid zijn de laatste jaren in deze provincie voeren. De steimtaak van de provincie aan de onderwerp van intensief debat geweest? musea wordt uitgebreid m^t behulp van consulen- Er is een redelijke overeenstemming in de provin- , ten. Specifieke musea zullen door de provincie in cie ten aanzien van het cultuurbeleid. Het mag stand worden gehouden. Koppelsubsidies moeten allemaal best wat turbulenter. worden vermeden, omdat daarmee geen dyna- misch cultuurbeleid mogelijk is. Kiest de provincie bewust voor de accentuering van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- In het toekomstige monumentenbeleid is aan de vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de provincies slechts een aanvullende rol toegekend. rol van het Interprovinciaal Overleg? Centraal staat het delegeren van bevoegdheden Kunst laat zich niet binden aan regionale zaken. naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in Anders is het folklore of volkskunst - hetgeen Nederland hierbij gebaat? natuurlijk ook waardevol is - die de ‘impact’ mist De provincies krijgen geen formele taken, ondanks van de kimst met een grote K. Die kunst houdt het feit dat het monumentenbeleid niet zonder de zich niet aan grenzen; het gaat om de manier van provincies kan. De kleine gemeenten, die zelf niet werken en de uitdrukkingskracht die verbonden het geld en de kennis hebben om iets aan monu- zijn aan de kimstenaar en het kunstwerk. Het mentenbeleid te doen, moeten nu naar het rijk begrip ‘culturele identiteit’ is fake. Het is eerder stappen. Zo blijft voor de provincies alleen de folkloristisch dan dat het op historische gronden is monumentenwacht over. Een mager saldo! gebaseerd. ‘Culturele identiteit’ is meer een aan- duiding van de wijze waarop mensen binnen een Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de bepaalde regio met elkaar omgaan. Op dat gebied beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- vind je echter ook verschillen binnen de provin- de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden cies. Beleid speciaal gericht op de regio is niet gegeven? gewenst. Er is een bestedingsplan gemaakt voor de gelden Binnen het Interprovinciaal Overleg zijn altijd voor de beeldende kunst. Globaal houdt dat in: boeiende discussies gevoerd. De laatste jaren is één derde deel naar de kunstuitleen, één derde men wat meer naar elkaar toe gegroeid. De deel (iets meer) naar projecten die aanvullend door verschillen tussen de provincies zijn niet gigan- de provincie gesubsidieerd zullen worden en één tisch en leveren geen echte problemen op. derde deel voor collectievorming. Er zal een . verzameling aangelegd worden van tekeningen Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- van nationale allure (voor de periode vanaf 1948). ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- Het betreft hier een unieke coUectie, die een cie? leemte opvult in het nationale bestand. Sterk punt van het cultuurbeleid in deze provincie In de toekomst zuUen de budgetten, als er meer is het integrale kimstbeleid. Er is een duidelijke geld zou vrijkomen, niet automatisch vergroot relatie tussen de verschillende onderdelen van het worden. Nieuw geld vraagt om een heroriëntatie beleid en de algemene doelstelling is helder: ten aanzien van de uitgaven. spreiding. lOielpunt is het te beperkte budget. Relatief gezien Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- is het redelijk, maar de behoeften (de vele subsi- wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale die-aanvragen) zijn veel groter. bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instandhouding van de regionale omroep? Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke Er is in Utrecht geen provinciale omroep. De sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u provinciale staten voelen hier niet veel voor; er die besteden? bestaat bij de staten koudwatervrees ten aanzien Een verhoging van het budget ter ondersteuning van een omroep die op de regio is gericht. Het van theater-initiatieven (produktie-subsidies, het heffen van opcenten is niet wenselijk. Overigens stimuleren van circuits en kleine gezelschappen). behoort de provincie zich niet te bemoeien met Stimulering van de popmuziek (accommodaties, ontwikkeling en instandhouding van de regionale oefenruimten). Bevordering van de vertoning van omroep. Wél is het belangrijk dat een programma- de ‘betere kunstfilm’ (zoals bij de Nederlandse 134 BOEKMANMAGAZINE Filmdagen, maar dan internationaal georiën- Beeldende kunst'. Musée Picasso in Parijs teerd). Letteren'. De dagboeken en gedichten van Hans Warren en de eerste boeken van Maarten ’t Hart, Wat zijn uio persoonlijke voorkeuren op het gebied van de kunsten? FC/CW Muziek : Mozart en Erik Satie Theater: Toneelgroep Centrum POPPENTHEATER; VRAAGT OM BELEID Walter Heeroma consulent poppentheater Nederlands Theater Instituut

Poppentheater is een van de jongste 'raEATER VOOR VOLWASSENEN zou een poging tot een antwoord takken aan de stam van ons vader- willen zoeken in de richting van de landse kunstbeleid. Een op zich Het poppentheater richtte zich tot stelling van Jurkowski en Stein- merkwaardige zaak, want het is - in volwassenen. Poppenspel voor kin- mann: poppentheater is metaforisch tegenstelling tot bij voorbeeld foto- deren is een relatief jonge verschij- theater. De pop is een metafoor die, grafie of videokunst, waarvoor de ning en dateert uit de negentiende om vertaald en verstaan te worden, vorige zin eveneens zou kunnen gel- eeuw, toen de schoolmeesters Jan een beroep doet op de associatieve den - een zeer oude kunstvorm, on- Klaassen ontdekten als educatief vermogens en de fantasie van de eindig veel ouder dan het kunstbe- middel en hem deformeerden tot een toeschouwer. leid. stichtelijk toonbeeld van braafheid, Het magische speelt daarbij een ver verwijderd van zijn boertige centrale rol: de overgang van leven- voorganger. loos materiaal waarvan de pop is Rond het begin van deze eeuw gemaakt naar een bezield wezen is, HET is bekend dat reeds in de kwam, onder invloed van de gewel- bijna letterlijk, een magisch gebeu- elfde eeuw poppenspel werd dige opleving en revolutionaire ont- ren. Het gebruik daarvan biedt een gehanteerd als dramatisch wikkelingen die het hele kimstleven schier eindeloos palet aan dramati- middel in de eredienst om bijbelse toen doormaakte, poppentheater sche mogelijkheden die bij toneel, verhalen voor de gemeente aan- voor volwassenen terug. Ditmaal dat altijd gebonden is aan de (reële) schouwelijk te maken, maar de oor- werd het, met het zelfbewustzijn dat lichamen van de acteurs, niet voor- sprong ligt waarschijnlijk een flink destijds door de kunstenaarswereld handen zijn. De ‘tovenarij’ die daar- stuk verder terug. Naast dit gebruik waarde, ondubbelzinnig beoefend en voor als gegeven moet worden veron- voor religieuze doeleinden kwam gepresenteerd als theaterkunst, met dersteld, is voor kinderen veel min- ook snel de profane variant op: pop- een sterke voeding vanuit de beel- der een probleem dan voor volwasse- penspelers, rondtrekkend in gezel- dende kunst. Deze voedselketen is nen. Maar ook voor de Middeleeuwse schap van kooplui, goochelaars, tot op heden blijven bestaan; daar- (volwassen) mens, met zijn zoveel waarzeggers, heelmeesters en andere naast zijn de laatste tijd ook invloe- universelere en minder analytische dubieuze lieden vertoonden hun spe- den van mime en film waarneem- perceptie, was het geen enkel pro- len op kermissen en jaarmarkten. baar. bleem te veronderstellen dat er ma- Op deze traditie, stoelend op vaak gie in het spel was, en inderdaad bekende volksverhalen doch waarin kwam het meer dan eens voor dat de actualiteit van de dag en de METAFOOR poppenspelers wegens vermeende politieke verhoudingen een sterke tovenarij werden vervolgd. onderstroom vormden, gaat het Jan De vraag wat poppentheater nu ei- Klaassenspel, dat onder diverse be- genlijk is, is gemakkelijker gesteld namingen nog steeds in de meeste dan beantwoord. Een antwoord zou GEBREKKIGE Westeuropese landen wordt ge- kimnen zijn: theater waarbij gebruik INFRASTRUCTUUR speeld, terug. wordt gemaakt van handpoppen, In de loop der tijd ging het pop- stokpoppen, stangpoppen, marionet- Momenteel zijn in Nederland circa pentheater ook andere functies ver- ten, schimmen, objecten, of meng- 60 beroepspoppentheaters actief, in vullen. In de achttiende en vooral de vormen en combinaties daarvóm. De- de regel bestaande uit één of twee negentiende eeuw bleek het een ze definitie suggereert evenwel een poppenspelers, die (een belangrijk goedkope en praktische (want ge- wetenschappelijke precisie die aller- deel van) hun inkomsten genieten uit makkelijk verplaatsbare) vervanging minst terecht is. Ook bij toneel komt hun theater. Daarnaast zijn zo’n 200 te zijn van ‘echt’ theater. Daarmee spel met objecten voor; waar ligt de tot 250 amateurspelers bekend, die vervulde het een ‘spreidingsfunctie’ grens? Bovendien is een opsonuning op beperkte schaal ook een voorstel- avant la lettre in een tijd die de van alle denkbare middelen (die ove- lingsaanbod verzorgen. zegeningen van de televisie nog niet rigens altijd onvolledig zal blijken te Voor een juist begrip van de pro- kende en waarin ook de theaterbus zijn) slechts een gebrekkige aandui- blemen die zich rond het poppen- nog niet reed. ding van het wezenlijke en kenmer- theater voordoen, zijn een paar za- kende van poppentheater. ken van belang. Ten eerste is het Wat is het wezenlijke dan wel? Ik kenmerkend dat er niet of nauwe- BOEKMANMAGAZINE 135 traditie het poppentheater nooit sterk vertegenwoordigd is geweest - duidelijke voorbeelden zijn Fries- land, Drenthe, Zeeland, maar het geldt in meer of mindere mate voor alle provincies buiten de Randstad -, is de mogelijkheid een afnamesubsidie aan te vragen onvoldoende om programmeurs van schouwburgen, theatertjes, buurthuizen enzovoort over de drempel te helpen. De for- mule van Netwerk (combinatie van afnamesubsidie met een consulent die de uitkopers over het aanbod informeert) blijkt in dit opzicht wel effectief, hoewel daarbij moet worden opgemerkt dat het poppentheater voor volwassenen in het programma-aanbod van Netwerk sterk onderbelicht blijft. In de provincies Friesland, Zeeland en Limburg, waar Netwerk niet opereert, verloopt de spreiding uitermate gebrek- kig. In een enkel geval zijn voor poppentheater specifieke maatregelen getroffen. Noord-Brabant heeft een poppentheatercircuit opgezet dat in aanvulling op Netwerk het poppentheater in de schouwburgen moet bevorderen. In Zuid-Holland heeft een circuit voor Zuidhollandse poppenspelers enkele jaren goed gefunc- tioneerd; in 1984 werd het echter weer opgeheven. In Drenthe en Overijssel wordt een specifiek beleid overwogen om poppentheater tijdelijk extra aandacht te geven, zodat interesse kan worden gekweekt en een publiek kan worden opgebouwd.

PRODUKTTE Festival of Fools 1980; Feike Boschma foto; Bob van Dantzig Naast het spreiden van de afname lijks sprake is van taakverdeling. THEATERDISCIPLINE ziet een aantal provincies voorts een Het bedenken van een concept, het taak voor zich weggelegd op het schrijven van de tekst, het maken Evenals voor de meeste andere secto- gebied van de produktie. Hier is het van de poppen en een kast en/of ren van podiumkunst voeren de pro- beeld nog gevarieerder dan bij de decor, het spelen, de regie, de belich- vincies thans voor het poppentheater spreiding. Aan de ene kant staat ting, het geluid, de acquisitie, publi- een aanvullend beleid. De sprei- Noord-HoUand, dat jaarlijks zo’n 10 citeit en boekhouding, tot soms de dingstaak, die de provincies al tradi- è 12 produktiesubsidies verleent en kaartverkoop toe - de poppenspeler tioneel was toegedeeld bij de verde- daarmee een bijna gelijkwaardige doet alles zelf met weinig of geen ling van verantwoordelijldieden tus- partner van het rijk is in de onder- assistentie. sen de overheden, wordt door de steuning van het poppentheater in Een tweede belangrijke factor is meeste provincies nog steeds uitge- deze provincie. Het andere uiterste het ontbreken van een beroepsoplei- voerd. wordt gevormd door provincies als ding en de in het algemeen slechts In de regel gebeurt dat niet met Drenthe, Flevoland, Limbm-g - maar sporadisch aanwezige scholingsmo- een afzonderlijke regeling voor pop- ook Zuid-Holland - die min of meer gelijkheden. pentheater maar voor het theater als categorisch weigeren de produktie Ten slotte kent het poppentheater geheel: de diverse afnameregelingen van (poppen)theater te subsidiëren. een gebrekkige infrastructuur en is waarmee een bepaald percentage Daartussen bevindt zich een aantal de onderlinge verdeeldheid van de (meestal 50) op de uitkoopsom wordt provincies dat min of meer een ad poppenspelers er mede debet aan gesubsidieerd, en de werkzaamhe- hoc-beleid voert, en Utrecht dat on- geweest dat de beleidsontwikkeling den van Theater Netwerk Nederland dersteuning van de produktie in eer- nog nauwelijks op gang is gekomen. zijn gericht op het theater als zoda- ste instantie heeft vertaald in de Eerst kort geleden zijn daarvoor nig. Was het in 1980 nog niet overal oprichting van een Theaterplatform, door het Nederlands Theater Insti- vanzelfsprekend dat poppentheater dat aan theatergroepen in de provin- tuut (in opdracht van wvc) enige daar bij hoorde, tegenwoordig wordt cie faciliteiten en inhoudelijke on- aanzetten gegeven. Er ligt een het in alle provincies - op zijn minst dersteuning biedt. voorstel voor een samenhangend be- op papier - als volwaardige theater- Over het algemeen is de situatie leid en de plannen voor een Neder- discipline gezien. verre van rooskleurig, en ondanks lands Poppenspel Instituut en voor De effectiviteit van deze algemene het feit dat ambtelijk vaak wordt een experimentele beroepsopleiding spreidingsmiddelen is niet altijd toegegeven dat hierin verbetering zijn in een vergevorderd stadium. even groot. In provincies waar per zou moeten komen, zijn de verbete- 136 BOEKMANMAGAZINE ringen die op korte termijn mogen heid in aanvaring te komen, en van- tisch, indien men bedenkt dat pop- worden verwacht niet meer dan mar- uit mijn functie heb ik mij ook wel pentheater relatief goedkoop is. Be- ginaal: een ietsje meer geld of het eens tot zo’n klaagzang laten verlei- rekeningen van het Nederlands achterwege laten van bezuinigingen, den. Toch kan men zich afvragen of Theater Instituut (die teruggaan op een iets soepeler beoordeling van dat terecht is. berekeningen van de Culturele Raad aanvragen, de bereidheid er intem De vraag is welke waarde wij Noord-HoUand) laten zien dat het nog eens over te praten. Het argu- hechten aan de culturele identiteit modale poppentheater voldoende ment dat de provincies moeten be- van een regio of een provincie. Moet heeft aan een jaarlijkse instandhou- zuinigen wordt - soms een beetje té de provincie een afdeling worden dingssubsidie van 35.000 gulden om, dankbaar - aangegrepen om ieder van een rijksproduktiecentrum, met onder professionele condities, zijn voorstel voor een beter beleid van de overal dezelfde standaardartikelen exploitatie sluitend te maken. hand te wijzen. in een eventueel aangepaste verpak- Project- en produktiesubsidies king? Of vinden we het eigenlijk wel kunnen qua omvang zeer sterk uit- prettig dat in Groningen geen Lim- eenlopen, doch in de regel komt een ACHTERSTANDSSITUATIE burgse vlaai wordt gemaakt, maar poppentheater met een produktie- daarentegen wel Grunneger kouke? subsidievan 15 è 20.0000 gulden een Nu lijdt het inderdaad geen twijfel Ik denk (en hoop, ik geef het toe) heel eind. Dit betekent, even met de dat de bezuinigingsdruk een zekere dat de nationale gelijkschakeltrend natte vinger berekend, dat een pro- verstarring van het beleid tot gevolg op zijn retour is, en ben van mening vincie voor 30.000 gulden al een heeft, waarbij ieder nieuw beleid bij dat een zekere specialisatie de be- minimale voorziening voor het pop- voorbaat al kansloos lijkt, zonder trokkenheid van de provincies bij pentheater kan treffen, en - met dat er een inhoudelijke afweging aan datgene wat er gebeurt versterkt. uitzondering van Noord- en Zuid- te pas komt. In de tijd dat er bij wijze Dat kan positieve gevolgen hebben Holland waar een sterke concentra- van uitzondering soms wat extra voor zowel de kwaliteit van het pro- tie van poppentheaters bestaat - geld beschikbaar kwam (bij de her- dukt als voor de participatie van de voor 100.000 gulden een goed beleid verdelingsoperatie podiumkunsten bevolking. kan voeren. Dat zijn bedragen die in 1985), heeft het popjientheater, zowel binnen als buiten de kimstbe- dat nog steeds een zwakke belangen- groting zonder veel moeite bij elkaar behartigingsstructuur kent, zitten PROJECTSUBSIDIES gesprokkeld kunnen worden. slapen, zodat het in de meeste provincies niet van deze middelen heeft Bij poppentheater doet zich echter Van mij behoeft niet iedere provincie kunnen profiteren. de moeilijkheid voor, dat het in geen een beleid voor poppentheater te Achter het net gevist, heet dat in enkele provincie kan bogen op een voeren. Het zou echter een goede goed Nederlands. van oudsher bestaande interesse en zaak zijn, gezien de achterstandssi- Voorts is het evident dat de cultu- verbondenheid. De theatervorm was tuatie waarin het poppentheater zich rele smaak en voorkeur, en als afge- daarvoor tot voor kort eenvoudig te bevindt, wanneer een aantal provin- leide daarvan ook het kimstbeleid, klein, te marginaal, te weinig bekend cies dit wel zou doen. Dat zou kun- per provincie verschilt. Deze ver- bij een groot publiek. Een kimstvorm nen resulteren in de mogelijkheid scheidenheid heeft veel landelijke die zo sterk in beweging is als het voor het poppentheater zich verder organisaties een vertwijfelde roep poppentheater, zou niettemin de te ontwikkelen, terwijl het de pro- om meer eenheid en coördinatie ont- kans moeten krijgen zich verder te vincies in kwestie perspectief biedt lokt. Het is begrijpelijk dat wie een ontwikkelen en zo na verloop van op de versterking van een waardevol duidelijke taakafbakening tussen de tijd die verbondenheid met regio’s of en vitaal onderdeel van de provin- overheden als uitgangspunt han- provincies tot stand te brengen. ciale theatercultuur. teert, geneigd is met die verscheiden- Deze wens lijkt des te meer realis- GEEN POLITIEK mr. S. Patijn Commissaris der Koningin in de provincie Zuid-Holland

DE positie van een Commissaris van de zich steeds verre houden van het proces van Koningin blijkt toch voor de buitenwereld cultuurschepping. Het gaat de overheid vooral om een bijzondere te zijn. Voor een tijdschrift cultuuroverdracht en cultuurspreiding, waarbij over kunstbeleid, ter gelegenheid van de verkie- ten aanzien van deproduktie ondersteuning ver- zingen voor de provinciale staten, waarin het leend kan worden. provinciale kunstenbeleid van alle kanten - vooral politiek - wordt bezien, krijg ik de opdracht om Het culturele klimaat in de provincie wordt mijns geen politiek verhaal te leveren. Neen, gaat de inziens dus bepaald door genoemde drie factoren, uitnodiging vriendelijk verder, ‘van U vragen wij te weten: de produktie, de spreiding en de overeen beknopte persoonlijke visie op het culturele dracht. Over alle drie factoren ben ik voor Zuid- klimaat in uw provincie’. Voorts wordt daaraan Holland niet ontevreden. Daarbij teken ik overi- dan nog toegevoegd ‘binnen de grenzen van ±2 gens direct aan, dat die tevredenheid niet voort- pagina’s A4 bent u in opzet en benadering geheel vloeit uit de provinciale activiteiten op deze vrij’. onderdelen. Want juist die provinciale activiteiten Gelukkig dan maar, dat ik mij geheel vrij mag zouden nog zeer versterkt kunnen en moeten voelen. Dat zou ook niet anders mogen en kunnen worden. Het tamelijk gunstige klimaat in het in het kader van de kimst. Kunst is per definitie culturele leven van Zuid-Holland is te danken aan vrij. De overheid en de overheidsdienaren zullen de samenwerking tussen de drie overheden rijk, BOEKMANMAGAZINE 137 provincie en gemeenten, waarbij de gemeenten Met ruim 3 miljoen inwoners is dit aanbod Rotterdam, Den Haag, Dordrecht, Leiden, Delft en natuurlijk ook niet zo verwonderlijk. De provincie Gouda wel de belangrijkste culturele broedplaat- Zuid-Holland is het dichtst bevolkte stukje land in sen zijn. Europa. Maar daarom zijn dé zorgen om het Het aanbod van cultuur, de produktie ervan huidige niveau op het culturele aanbod te handha- vindt in een gestage stroom plaats, van plaatselij- ven er niet minder om. Het tegengestelde is waar: ke, regionale en provinciale cultuur tot culturele zorg om het culturele peil op het huidige niveau te activiteiten van landelijk en zelfs internationaal houden. niveau. De spreiding van de cultuur in Zuid-Holland Toch politiek dus. Want de noodzakelijke bezuini- vindt grotendeels automatisch plaats door de gingen die de gemeenten en de provincie door spreiding van de steden over het ZuidhoUandse maatregelen van hoger hand moeten doorvoeren, grondgebied. Daar waar de bereikbaarheid te vormen een reële bedreiging voor het culturele wensen overlaat, wordt getracht voorzieningen te leven in de randstad Holland. De reeds genomen treffen om die bereikbaarheid te vergroten. Die maatregelen met betrekking tot het toneelbestel, onbereikbaarheid kan letterlijk genomen worden, het muziekbestel en nu onlangs de beeldende zodat de cultuur als het ware naar bij voorbeeld kunst, daarbij gevoegd het museumbeleid, de het groene hart van de provincie gebracht moet monumentenzorg en de amateuristische kunst en worden (daar zijn dan zekere provinciale subsidie- de culturele vorming hebben aUe te lijden onder mogelijkheden voor in het leven geroepen), maar die bezuinigingen. die bereikbaarheid kan ook overdrachtelijk be- De provincie heeft de taak er voor te waken, dat doeld worden in de betekenis van onbereikbaar het cultuurklimaat in Zuid-Holland in ieder geval voor bepaalde groepen. Om deze doelgroepen te gehandhaafd blijft en als het mogelijk is nog bereiken zijn ook weer diverse provinciale stimu- verbeterd kan worden. Drie miljoen inwoners zijn leringsregelingen in het leven geroepen. daarbij betrokken en hebben daar recht op. Ik ben Op deze wijze wordt in Zuid-Holland getracht de daar één van. En ik vraag die voorzieningen. Ik overdracht van cultuur te bevorderen in het maak er gebruik van en ik ben er gelukkig mee. belang van iedere inwoner van de provincie. Zo dus ook voor de Commissaris van de Koningin, die daarvan met volle teugen geniet. De brede scala van culturele evenementen in de provincie Zuid-Holland geeft de belangstellende burger zoveel mogehjkheden, dat deze iedere keer weer opnieuw zal moeten kiezen: fUm, toneel, beeldende kunst, video, festivals, musea, exposities enzovoort, enzovoort.

HET CDA nodig heeft om te kunnen bloeien. en individu onmisbaar. Vanouds Tot dit rentmeesterschap behoort hebben christen-democraten daar af- vervolg van pagina 131 ook renovatie en onderhoud van pro- finiteit mee. Ook in de kunstwereld vincial monumenten door een ade- moet het mogelijk zijn om met min- verschijnselen mee helpen tegengaan quate middelenvoorziening van de der overheidsgeld en dus soberder door integratie te bevorderen. zijde van de provinciale overheid. toch een bloeiend kunstleven te lei- Op basis van een provinciale mo- den. Dat perspectief zal in de verant- numentenlijst moeten prioriteiten woordelijke samenleving, waarnaar PRIORITEITEN worden gesteld gezien de financiële het CDA wil, waargemaakt moeten (on)mogelijkheden. Naast restaura- worden. Minder afhankelijk van de Prioriteit in het cultuur- en kunstbe- tie van woonhuismonumenten in politiek en meer op elkaar betrokken leid moet naar mijn mening verleend stads- en dorpsgezichten vanuit het in eigen organisaties. Daartoe roept worden aan het in stand houden van Provinciaal Fonds Stads- en Dorps- de politieke overtuiging van het CDA een culturele infrastructuur door: vernieuwing verdienen de restaura- op. Dit geeft de overheid geen vrij- - de opleiding van jonge kunste- tie van zogenaamde nonprofitmonu- brief zich terug te trekken. Welis- naars, zowel scheppende als her- menten, zoals grote en kleine kerk- waar moet zij in financiële zin terug, scheppende; gebouwen en van molens aandacht, maar tegelijk schept dit de noodzaak - het verlenen van opdrachten aan alsmede industriële monumenten die om de samenleving zelf toe te rusten scheppende kunstenaars, waarbij karakteristiek zijn voor een provin- (om) taken in eigen beheer te kunnen kwaliteit voorrang behoort te heb- cie. nemen, onderlinge zorg te kunnen ben; blijven betrachten en samen de ver- - het mogelijk maken dat professio- antwoordelijkheid te dragen om nele gezelschappen en accommoda- EPILOOG deelname aan het culturele leven ties ten behoeve van de podiumkun- voor brede lagen van de bevolking sten en muziekbeoefening blijven De CDA-visie op cultuurbeleid is tij- mogelijk te blijven maken. Deze uit- bestaan; dens de studieconferentie ‘Christen- daging ligt er voor de landspolitiek, - zorg te dragen voor de vorming van democratie en kimstbeleid’ in 1984 maar eveneens voor de coA-ers in amateuristische kunstbeoefenaars; te Amsterdam door Hans de Boer als gemeenten en provincies’. dus kunstzinnige vorming zowel in volgt geformuleerd: het onderwijs als voor volwassenen. ‘De christen-democratie heeft ver- Bij deze punten is het rentmeester- trouwen in de samenleving. Daarin Met dank aan mr. Ph. Houben en de heer schap duidelijk aan de orde. Het ligt de veerkracht besloten om in A.H. Wibier van wier artikelen, in BE- stimuleren van actieve en passieve onderlinge zorg toch ons te verheffen STUURSFORUM, oktober 1984 ter voorbe- belangstelling voor de kunst bij zo- boven de kille zakelijkheid, welke op reiding van het cDA-provincieprogram, in veel mogelijk burgers vormt de basis de loer ligt. Daartoe zijn interme- bovenstaande pennevrucht gebruik is ge- die professionele kunstbeoefening diaire organisaties tussen overheid maakt. 138 BOEKMANMAGAZINE ROTTERDAM EN DEN HAAG BEPALEN ZUIDHOLLANDS CULTUURBELEID Ariejan Korte weg journalist

‘Schets een karakteristiek beeld van bet regionale diënten van de podiumkunsten, beheren zij bijna culturele klimaat in de provincie Zuid-Holland’, alle een tentoonstellingsdienst en richten zich het klinkt zo eenvoudig. Maar toen ik me eenmaal daarnaast op de ondersteuning en verspreiding aan het denken zette, wilde me in eerste instantie van de meer kleinschalige podiumkunst, het mar- hij een provinciale cultuur in Zuid-Holland hele- getheater, kindertheater, kamermuziek en op de maal niets te hinnen schieten. Het was om wanho- kunstzinnige vorming'.' pig van te worden; de begrippen provincie en cultuur leken niets met elkaar van doen te hebben. DEGRADATIE

Uit het CULTUREEL RAPPORT van de Culturele Raad HET culturele klimaat in Nederland zou Zuid-Holland van 1983 blijkt dat wat voor de stof te over bieden en anekdotes voor de provincies als geheel geldt, voor de provinciale smeuïgheid zijn er in overvloed. Het cultu- overheid hier in versterkte mate opgaat. Zuid- rele klimaat in Leiden - de stad waar ik woon; het Holland, de provincie met het grootste aantal zou met veel minder moeite een levendig verhaal inwoners, gaf in het begin van de jaren tachtig kunnen worden, alleen al omdat we hier een 11.213.000 gulden aan cultuur uit. Dat lijkt heel burgemeester hebben die er prat op gaat ‘geen wat, maar omgerekend komt het neer op 3,66 verstand van cultuur te hebben’. Maar bij Zuid- gulden per inwoner, minder dan een pakje shag of Holland is het net alsof de aandacht verslapt. een fles hoofdpijnwijn en minder dan de helft van Een gebied tussen Hollands Diep en Hillegom, het landelijke gemiddelde (8,63 gulden). tussen strand en Schoonhoven, dat niets bij me In die 3 gulden en 66 cent zitten illustere oproept. Als Brabander vém geboorte zou ik desge- bedragen als 2 cent voor beeldende kunst, 2 cent vraagd zo een aantal eigenschappen kunnen noe- voor dans, 14 cent voor theater en 0 cent voor men die voor Brabants doorgaan; ook Zeeland en letter kimde. Drenthe roepen associaties op. Is er wel iemand Geen wonder dat de culturele raad het de moeite die zich Zuidhollander voelt? Er zijn geen kleder- waard vond een vergelijking met andere provin- drachten (of misschien nog één op Goeree- cies te trekken; Zuid-Holland bungelt onder aan Overflakkee?), er wordt niet bij wijze van traditie de ranglijst en staat op de nominatie om te op ganzen geslagen, zelden zwaaien ze met vendels degraderen. Geen wonder ook dat het moeite kost en de boerderijen hebben geen karakteristieke iets voor ogen te krijgen bij het culturele klimaat bouwstijl. in deze provincie. Zuid-Holland leidt in cultureel Zuid-Holland, dat betekent flatgebouwen, opzicht een vrijwel onzichtbaar bestaan. nieuwbouwhuizen, wegen, straten en daartussen wat functioneel groen. Over het gebruik van elke vierkante decimeter grond is diep nagedacht, het GOLFBREKER is ongetwijfeld één van de stukjes wereld waarmee het meest rationeel wordt omgesprongen. Be- Toch, eerlijk is eerlijk, in de afgelopen vier jaar woond door mensen die zich wellicht verbonden ben ik als kimstredacteur van het LEIDSCH DAG- voelen met hun stad, dorp of streek, maar zeker BLAD zeker vijf maal met iets geconfronteerd dat niet met het fenomeen Zuid-Holland. voor ‘provinciale kunst’ zou kunnen doorgaan. In Wat moet je dan met een provinciaal cultuurbe- de meeste gevallen ging het daarbij om initiatie- leid? Dat kan dan hoogstens nog uit gaten dichten ven van de Culturele Raad Zuid-Holland. Ik bestaan; de gaten die vallen tussen het schip van vermoed dat ze samen een aardig beeld geven van staat en de wal van stad. wat de provincie op cultureel gebied doet en wat Zo staat het ook letterlijk in CAHIER 44 (1985) voor problemen zich daarbij voordoen. Wat dat van het Sociaal en Cultureel Planbureau, dat laatste betreft levert het project Golfbreker een handelt over de structuur van het kimstbeleid: ‘De onthullend voorbeeld op. provincies spelen in het totale kunstbeleid een Golfbreker was een project van de culturele geringe rol. Financieel dragen zij ongeveer vijf raad, bedoeld om videokunst onder de aandacht procent van de totale overheidssubsidie bij. Wat de van een groter publiek te brengen en om een inhoud van het beleid betreft, zijn zij medesubsi- overzicht te geven van de stand van zaken op het BOEKMANMAGAZINE 139 gebied van videokunst in ons land. Nederlandse snel tot stand komen; er zijn weinig schakels nodig kunstenaars werden opgeroepen voorstellen voor en men kent elkaar en de situatie. Ook het rijk kan het programma in te dienen. Vier van hen werden efficiënt optreden, want heeft de middelen om in in de gelegenheid gesteld in het kader van het geval van nood gewoon z’n zin door te drukken. project een nieuwe produktie te maken, van acht De provincie is echter afhankelijk van de be- andere werd een bestaande video in Golfbreker reidwilligheid van betrokkenen en loopt het ge- opgenomen. vaar snel te verzanden in omslachtige procedures. Stel je voor, tientallen gemeenteraden hebben Op 11 september 1984 was het zover; in de erover vergaderd of ze toestemming wilden geven Statenzaal van het Provinciehuis kon het tachtig voor het uitzenden van Golfbreker, kabelexploi- minuten durende resultaat aan genodigden en pers tanten moesten worden benaderd, met het minis- worden getoond. Aan de artistieke kwaliteiten terie moest herhaaldelijk overleg worden gevoerd; ervan ga ik hier maar even voorbij evenals aan de wat zal dat niet gekost hebben? Twee van dergelij- vraag of een provinciale culturele raad de meest ke projecten en je hebt die 3,66 gulden per inwoner aangewezen instantie is om een dergelijk project wel zo’n beetje verkletst. op te zetten. Veel tekenender is om te zien wat er na die elfde september met Golfbreker gebeurde. EERSTE ZUIDHOLLANDSE KUNSTBEURS

KINNESINNE BU DE LOKALE OMROEP Veel verser in het geheugen ligt de Eerste Zuidhol- landse Kunstbeurs, die vorig jaar van 30 augustus Aanvankelijk verkeerde de cülturele raad in de tot 21 september door de culturele raad werd veronderstelling dat men voor uitzending een gehouden. Naar voorbeeld van Breda, waar eerder eenmalige zendmachtiging zou kunnen krijgen. iets dergelijks was georganiseerd, werden de 2400 Dat bleek een illusie. Daarom kreeg Golfbreker inwoners van de provincie die als beeldende een belangrijk nevendoel opgeplakt, namelijk het kunstenaar te boek staan, uitgenodigd werk in te bevorderen van de relatie tussen kunst en regiona- sturen. Een commissie zou daaruit een tentoon- le omroepen. De veronderstelling daarbij was dat stelling samenstellen. De beurs bedoelde een beeld de regionale en lokale omroepen in de provincie te geven van - u voelt het al - wat er in Zuid-Hol- zorg zouden moeten dragen voor de uitzending. land zoal op het gebied van beeldende kunst wordt Voor de raad werd dat het begin van een lange gepresteerd. Een belangrijk bijkomend voordeel lijdensweg. was dat een dergelijke expositie het werk van Radio Rijnmond was op dat moment de enige, artotheken en kimstuitleencentra aanzienlijk zou van staatswege erkende regionale omroep in Zuid- kimnen vereenvoudigen; duizenden kunstwerken Holland. Verder werd (en wordt) de ZuidhoUandse konden op de beurs worden vergeleken, alvorens ether bevolkt door een veelheid van lokale omroep- deze instellingen hun aankoopbudget zouden be- initiatieven. steden. Om het programma te kuimen uitzenden, moest De Kvmstbeurs werd gehouden in het voormali- de culturele raad nu van alle betrokken gemeenten ge Pesthuis in Leiden, dat sinds de verhuizing van een eenmalige verklaring van representativiteit het Wapen- en Legermuseum naar Delft leeg was zien los te krijgen, anders zou het ministerie van komen te staan en door de gemeente gratis ter WVC geen toestemming geven voor de uitzending. beschikking werd gesteld. Een heel gezwel van naijver en kinnesinne bleek Ook bij dit project zijn de goede bedoelingen hiermee te zijn aangesneden. Gemeenten kozen gesmoord in wat in ambtelijke nota’s ‘de culturele partij voor hun eigen lokale radio en verzetten pluriformiteit van de provincie’ wordt genoemd, al zich tegen uitzending via Radio Rijnmond en ging het dit keer anders dan bij Golfbreker. Het Omroep West (dat op de nominatie stond om de streven om alle ZuidhoUandse kunstenaars zo tweede officiële regionale omroep van de provin- gelijkwaardig mogelijk te behandelen, resulteerde cie te worden). in een expositie van schriUe contrasten, waar Een deel van de lokale omroepen bekende zelf honderden kunstwerken in even zovele kleuren, kleur en vond uitzending van Golfbreker niet stijlen en technieken elkaar verdrongen. Zo’n stroken met het eigen beleid. De redenen daarvoor ■ expositie brengt de bezoeker in een staat van zijn niet moeilijk te raden; ze waren bezig kijkers volstrekte verwarring en vormt in feite een plei- te lokken met reportages over de braderie in het dooi voor de strenge selectie die bij musea en de winkelcentrum en de kinderoptocht op Koningin- betere galerieën wordt toegepast. nedag. Die kijkers zouden door zo’n portie video- In ander opzicht was de Kunstbeurs eveneens kunst wel eens op slag hun vertrouwen in de lokale een voorbeeld van wat kan gebeuren als een omroep kunnen kwijtraken. 'Daarmee willen we provinciale instelling iets op poten wil zetten en niet worden geïdentificeerd’, waren letterlijk de daar - noodgedwongen, want er zijn geen provin- woorden van de Leidse Omroep Rijnland, die het ciale podia - een lokaal podium voor kiest. programma overigens wel uitzond. Waarschijnlijk met het succes van de rattenvan- Tegen het lokale verzet bleek Golfbreker niet ger van Hameien in het achterhoofd had de opgewassen. De opzet om het programma op 29 culturele raad het plan opgevat om publiek met september in de hele provincie via het kanaal van muziek naar het Pesthuis te lokken. In de vier _ BRT 1 uit te zenden mislukte. In een deel van de weekeinden van de Kunstbeurs werden concerten provincie kon Golfbreker op die dag worden georganiseerd. Het muzikale aanbod Uep uiteen ontvangen, in een ander deel, en dan vooral de van kamermuziek tot een performance en van een zuidwesthoek van de provincie, is het helemaal jazzfestival tot popgroep Frank Boeijen. Het pro- nooit uitgezonden. Deels als gevolg van de te grote gramma was kwalitatief heel behoorlijk, maar plaatselijke weerstand, deels ook door een fout in week nauwelijks af van wat gewoonlijk in een de planning van de culturele raad. middelgrote stad kan worden beluisterd. In feite Deze gang van zaken is min of meer typerend ging de raad daarmee de concurrentie aan met voor de problemen waarop het voeren van een plaatselijke organisatoren, en dat in een onderko- doeltreffend cultureel beleid in de provincie kan men dat geen enkele bekendheid als concertpo- stuiten. Een plaatselijk initiatief kan als het moet dium genoot. De resultaten waren ernaar; de jazz- 140 BOEKMANMAGAZINE en kamerconcerten trokken een handjevol publiek voor amateurdans, dat dit jaar voor het eerst - en bij de popgroep Frank Boeijen ging het hele- andermaal naar Brabants voorbeeld - in Zuid- maal mis. De groep, gewend aan grote, volle zalen, Holland is gehouden. Zo’n festival biedt een speelde met een daarop afgestemde geluidsinstal- aardige mogelijkheid voor het leggen van contac- latie voor amper honderd fans in de regen. ten en stimuleert de deelnemers. Ook hier zag je hoe de provincie tussen wal en Een derde zinvol initiatief werd in 1983 geno- schip kan belanden. Te weinig geld en macht om men door de federatie van musea in Zuid-HoUand. echt groot en goed uit te pakken, te weinig Het betrof de oprichting van een ‘vliegende briga- ingeburgerd om succesvol in de slag te gaan met de’, die tot taak krijgt musea te helpen bij het lokale initiatieven. Zowel met Golfbreker als met wegwerken van achterstanden en bij het presente- de Eerste Zuidhollandsè Kunstbeurs wilde de ren en onderhouden van museumvoorwerpen. Ook provincie tussen bestaande kanalen door laveren het instellen van een provinciaal restauratie- en liep daarbij hopeloos vast. Domweg omdat geen atelier betekent een bundeling van krachten op rekening werd gehouden met de gebruikelijke provinciaal niveau die vruchtbaar kan zijn. gang van zaken. De rol van de provincie komt in Zuid-Holland nog het best tot haar recht bij het bundelen en ondersteunen van initiatieven op lokaal niveau. Al ONDERSTEUNING VAN INITIATIEVEN blijft het noodgedwongen vaak bij pogingen om appels met peren te vermenigvuldigen. Een zicht- Nog drie gevallen van ‘provinciale kunst’ heeft u bare invloed op het culturele klimaat heeft dat van me te goed. Daarover kan ik kort zijn. Het niet en die hoeft het ook niet te hebben. betreft steeds een ondersteuning van initiatieven Het zichtbare culturele klimaat in de provincie die al bestonden. Zuid-Holland, dat is voor mij het Nederlands Op 29 maart 1984 werd in het Waagtheater in Dans Theater, het Onafhankelijk Toneel, museum Delft een studie- en discussiedag gehouden over Boymans van Beuningen of het museum voor het provinciale muziekbeleid, waarbij de nota Volkenkimde. Instellingen die min of meer bij PLEZIER VAN MUZIEK het uitgangspunt vormde. Het toeval in ‘mijn’ provincie zetelen en met een scheppen van een dergelijk podium voor het provinciaal cultuurbeleid amper iets van doen uitwisselen van ideeën vormt een zinvolle invul- hebben. ling van de taak van de provincie, temeer omdat juist op het gebied van (amateuristische) muziekbeoefening voor de provincie heel wat te doen 1. H.O. van den Berg, ‘De structuur van het kunstbeleid’, valt. in: Cahier 1985, nr. 44. Den Haag 1985 (Sociaal en Het zelfde kan worden gezegd van het festival cultureel plïinbureau). POPPODIA IN DE PROVINCIE; KWALITEITSVERBETERING VAN HET PODIUMAANBOD Margriet Koedooder medewerkster Stichting Popmuziek Nederland

Popmuziek, van ‘oudsher’ gelieerd DE lokale en provinciale over- STICHTING POPMUZIEK met het begrip ‘commercie’, wordt heden hebben in toenemende NEDERLAND sedert enkele jaren door de rijks- mate aandacht besteed aan overheid ondersteund vanuit de sec- het ontwikkelen van een voorwaar- De Stichting Popmuziek Nederland tor Kunsten. Huub de Graaft, direc- denscheppend beleid voor popmu- (SPN) vroeg in 1982 een subsidie aan teur van de Federatie van Kunste- ziek. Het gaat daarbij echter om bij het ministerie van wvc voor een naarsverenigingen, constateerde in nogal verschillende bedragen (en dus systeem van ‘aanvullende subsidies de BOEKMANKRANT KUNSTBELEID EN activiteiten). Zo ging in Brabant in voor popconcerten’. De regeling die VERKIEZINGEN 1986 reeds dat, on- 1986 260.000 gulden naar de popmu- de SPN voor ogen stond, moest de danks een in de periode Brinkman zikanten, terwijl Limburg het met werkgelegenheid voor en de betaling groter geworden besef dat ‘popmu- 35.000 gulden moest doen. van Nederlandse popmuzikanten ziek er eigenlijk wel bijhoorf, het Voor wat betreft de podiumstruc- verbeteren, de continuïteit van de beschikbaar stellen op jaarbasis van tuur in de provincies werd in het Nederlandse popmuziek bevorderen 850.000 gulden voor ‘de grootste eerder genoemde artikel van Huub en de totstandkoming van een voor groeigroep in cultureel Nederland de Graaff al geconstateerd dat ‘ter- popgroepen én publiek aantrekkelijk niet anders dan marginaal beleid zake van het drieluik produktie, dis- circuit van professionele podia sti- kan betekenen’. tributie, accommodatie & afname, de muleren. popmuziek er in de afgelopen jaren In grote lijnen lijkt deze regeling op provinciaal en gemeentelijk ni- op vergelijkbare regelingen zoals die veau slechter op geworden lijkt’. bij de kamermuziek en de jazz wor- BOEKMANMAGAZINE 141 organisaties die op provinciaal niveau opereren, de subsidiëring van festivals en onderwijsactiviteiten. Vele beleidsiiolitles, pupuola’s eii acties gingen aan deze ontwikkeling vooraf. In het algemeen worden aan de provincies ten aanzien van de podiumkunsten de volgende taken toebedeeld: het bevorderen van de diversiteit en een evenwichtige spreiding van het podiumaanbod, kwaliteitsverbetering en het bevorderen van de aanwezigheid van provinciale- of regionale faciliteiten. In de praktijk blijkt de invulling van deze taken door iedere provincie anders te worden opgevat. Zo legt de ene provincie het accent van het ‘popbeleid’ bij de ‘stermfunctie ama- teurmuziek’ (zoals kadervorming, onderzoek, begeleiding, bij voorbeeld Friesland) en hecht de andere Meidenpop in de regio provincie meer waarde aan een bre- foto: Jan Huizing de aanpak voor de gehele sector eigentijdse muziek (kempodia, den gehanteerd. De aanvullende dat het systeem dat de SPN voor ogen workshops, festivals, bij voorbeeld subsidies zijn bestemd voor profes- stond naar tevredenheid werkt. Uit Noord-Holland). De bedragen die sionele Nederlandse popgroepen en een enquête gehouden bij de podia met dit beleid gemoeid zijn variëren popmuzikanten, maar worden ver- blijkt dat de podia meer en duurdere per provincie van zo’n 50.000 gulden strekt via de podia. Hoewel de be- Nederlandse popgroepen program- tot een half miljoen en de bronnen treffende podia (op dit moment zo’n meerden, dat het bezoekersaantal waaruit geput wordt zijn divers: ‘so- 25) ongetwijfeld voordeel hebben steeg en de toegangsprijzen iets ciaal-cultureel werk’, ‘jeugd- en jon- van de subsidieregeling, is deze be- daalden. Verrassend genoeg bleek gerenwerk’ en ‘culturele activitei- slist niet ontworpen om hen voor dat juist de bands die vroeger niet zo ten’. eventuele faillissementen te behoe- gemakkelijk door de podia op hun den; de term Podiumplan is dan ook programma werden gezet (want: te enigszins misleidend. duur, te experimenteel), relatief wei- Een belangrijk verschil met de nig subsidie nodig hadden. Een op- PODIUMPLANNEN regelingen bij jazz en kamermuziek vaUeiide programmering wordt is de wens om het ‘marktmechanis- bhjkbaar door het publiek gewaar- Naast ondersteiming van poporgani- me’, zoveel mogelijk in stand te la- deerd. saties en -activiteiten richten enkele ten. De SPN beslist dus in principe De iets grotere financiële speel- provincies zich op de ondersteuning niét zelf wat kwalitatief goede, pro- ruimte voor de podia had bovendien van bands (anders dan via de bij- fessionele Nederlandse popgroepen nieuwe activiteiten tot gevolg zoals stand): provinciale podiumplarmen. (4 subsidiecriteria) zijn. voorprogramma’s, groepenpresenta- Zo heeft de provincie Groningen De programmeurs van de podia, en ties en festivals voor de bands onder voor 1986 een bedrag vem 26.000 daarmee indirecï het publiek, bepa- de 1500 gulden-grens. Zeven podia gulden gereserveerd voor de vereni- len dit. Een kenmerk van popmuziek die niet (meer) aan de subsidiecrite- ging Popburo Groningen, bestemd is immers de snelle wisseling in sta- ria voldeden, werden vervangen door voor het stimuleren van popconcer- tus tussen professional en amateur. nieuwe. ten van beginnende muzikanten en Het criterium ‘kwalitatief goed’ is Tot slot nog enkele cijfers: over het groepen. Tevens wordt getracht het tevens voor vele discussies vatbaar. seizoen ’85-’86 ging een bedrag van wegvallen van vele podia wegens In de popmuziek gaan kwaliteit en 385.000 gulden naar 414 popconcer- bezuinigingen, problemen met de populariteit soms wel, soms niet sa- ten die door 72.000 mensen werden muziekvergunning of belasting- men. De minder grote afhankelijk- bezocht; dat is gemiddeld 930 gulden schulden te compenseren door in mei heid van techniek en scholing en de subsidie per optreden, ruim 5 gulden 1987 het Viadukt, een nieuw, groot wat grotere afhankelijkheid van een per bezoeker. (Ter vergelijking: de regionaal podium te openen. In Gro- bepaalde muziekstijl en publiciteit opera kost aan subsidie per stoel ningen bestaat eveneens de wens de voor succes en populariteit zijn alle tussen de 225 en 250 gulden). 40 bestaande jeugdcentra te voorzien redenen om dit marktmechanisme Op basis van de huidige gegevens van orgémisatorische en administra- zoveel mogelijk te handhaven. en selectiecriteria zouden er in totaal tieve steun. Voor 1987 is bij de Indien een programmeur vam één zo’n 75 podia in de regeling opgeno- provincie voor dit podiumplan een van de 25 podia bereid is om mini- men kunnen worden. Met een bedrag subsidieverzoek van 132.500 gulden maal 1500 en maximaal 5000 gulden van 1,5 miljoen zou er dan een qua ingediend. voor een Nederlandse popgroep neer programmering, kwaliteit en sprei- De Stichting Brabant Pop kent te teUen komt de desbetreffende ding goed ‘landelijk’ podiumcircuit sinds enkele jaren een subsicherege- groep in principe voor subsidiëring kimnen ontstaan in Nederland. ling voor popconcerten door Bra- in aanmerking bij gebleken tekorten bantse bands. In 1986 was daarvoor bij de zaalhouder. een bedrag van 50.000 gulden be- DIVERSE BRONNEN schikbaar, te verdelen onder ‘professionele’ muzikanten, voorprogram- ENQUÊTE De verschillende provincies erken- ma’s, groepenpresentaties en groep>en- nen sedert enige jaren ook het belang uitwisselingen. Na een volledig seizoen werken met van popmuziek. Voorbeelden daar- Nog enkele cijfers; het budget voor de regeling kan worden vastgesteld van zijn de ondersteuning van pop- enigerlei vorm van podiumsubsidie 142 BOEKMANMAGAZINE bedroeg in 1986 in Friesland 12.000 Sluiten de meeste regelingen tot blijkt in de praktijk van het subsi- gulden, in Gelderland 45.000 gulden, nu toe mooi aem bij de ondergrens diëren van popmuziek ontoereikend in Noord-HoUand 280.000 gulden, in van 1500 gulden van de landelijke en alleen op een indirecte wijze in te Zuid-Holland 15.000 gulden, in regeling, in Gelderland werkt men vullen; via podia, popmuzikanten en Drenthe ongeveer 5.000 gulden en in met een maximumgrens van 1750 publiek en niet door de subsidiege- de gemeente Rotterdam 165.000 gul- gulden. Men zegt hier de regeling ver zelf. Willen Nederlandse popmu- den. uitdrukkelijk voor podia in het leven zikanten op een creatieve manier geroepen te hebben. muziek blijven maken, dan is daar Het lijkt erop dat inmiddels de tijd meer voor nodig dan onderwijsfacili- OVERLEG PODIUMKUNSTEN rijp is om wat structuur in het geheel teiten, oefenruimten en de mogelijk- aan te brengen. Een in het Landelijk heid om op te treden. Zij moeten De diverse provinciale regelingen Overleg Podiumkxmsten, waarin alle tevens in staat worden gesteld platen maken duidelijk dat in vrijwel iedere betrokken overheden vertegenwoor- te maken en uit te brengen, video- provincie de wens leeft om op de een digd zijn, te bespreken notitie zal clips te maken, op radio en televisie of andere wijze het teruglopende daar waarschijnlijk een aanzet toe op te treden en ervaring op te doen in aanbod van popconcerten en podia geven. het buitenland. te stoppen. De rijksoverheid zou bij het ont- Enkele gemeenschappelijke ken- wikkelen van deze wat meer ‘markt- merken van de regelingen zijn: een TAAKVERDELING gerichte activiteiten’ met behulp van selectie van podia; als doel^oep de de SPN een stimulerende taak kunnen semi-professionele en amateurbands Nederland is - zeker voor popmuzi- vervullen. De huidige problemen uit de eigen provincie en een aanvul- kanten - een klein land: dat maakt hebben inmiddels voor de SPN aan- lende subsidie, achteraf uit te beta- een taakverdeling tussen de drie leiding gegeven een klein bedrag van len. Dan houden echter de overeen- overheden ten aanzien van de pop- de podiumsubsidie (50.000 gulden) te komsten op. muziek niet eenvoudig. Het streven reserveren voor activiteiten die los Hoe hoger het budget, des te meer naar een taakverdeling voor de gehe- staan van de programmering van de streeft men naar een verbetering of le sector ‘eigentijdse muziek’ brengt podia. totstandkoming van een podium- ook problemen met zich mee; de structuur. Noord-HoUand en Rotter- snelle fluctuaties in de popmuziek en dam kennen inmiddels bepaalde be- de hechte relatie tussen band, po- 450 MILJOEN GULDEN dragen vooraf toe aan geselecteerde dium en publiek maken de positie ‘kempodia’. Enkele grotere podia van popmuziek tot een andere dan Het belang van overleg en afstem- kunnen soms een beroep doen op die vam de kamermuziek en de jazz. ming wordt groter, naarmate het met zowel de provinciale als de landelij- Het kwalitatieve uitgangspunt ke subsidies. voor beleid van de rijksoverheid vervolg zie pagina 145 ZUID-HOLLAND; GROEI VAN HET CULTUURBUDGET

Mevrouw drs. I. Günther (WD) is verantwoordelijk nu ook in één portefeuille. Vroeger vielen de voor de portefeuille ‘Welzijn, Emancipatie, Cultu- diverse onderdelen onder verantwoordelijkheid rele en etnische bevolkingsgroepen, Woonwagen- van verschillende gedeputeerden. beleid. Culturele zaken. Onderwijs en Monumen- Ook financieel is de plaats van het cultuurbeleid ten’. Zij werd geboren in 1939, studeerde geschie- redelijk volwaardig te noemen. De omvang van het denis (hoofdvak Middeleeuwen) en is sinds 1965 ‘brede’ cultuurbudget bedraagt 11 miljoen, waar- actief in de politiek. Voordat zij in 1978 toetrad tot bij niet vergeten mag worden dat de provincie het college van gedeputeerde staten was zij onder Zuid-Holland twee grote steden binnen haar gren- meer beleidsmedewerker bij Binnenlandse Zaken. zen heeft, die ieder nog een omvangrijk eigen Zij bekleedt momenteel verschillende nevenfunc- budget voor kimst en cultuur hebben. De afgelo- ties; één daarvan is het vice-voorzitterschap van pen jaren zijn de provinciale uitgaven voor cultuur Humanitas. overigens gestaag gegroeid. Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in zover het de podiumkunsten betreft - uit van de uw provincie in? volgende taakverdeling: produktie en instandhou- Het kunsten cultuurbeleid van de provincie ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en Zuid-Holland neemt een volwaardige plaats in ten spreiding voor de provincie; en de zorg voor opzichte van andere beleidssectoren. Op alle cul- afname en accommodaties voor de gemeenten. Is turele deelsectoren is er beleid opgezet; er liggen deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- stapels nota’s met de daarbij behorende subsidie- punt? regelingen. De afgelopen acht jaar is het cultuur- Zuid-HoUand gaat bij zijn beleid niet uit van deze beleid meer en meer gestructureerd en gesystema- driedeling. Er is sinds jaar en dag een ander tiseerd. Alle aspecten van het cultuurbeleid zitten beleid. De provincie moet zich richten op ‘witte BOEKMANMAGAZINE 143 plekken’ en achtergestelde groepen in de provincie. Het is geen provinciale taak gezelschappen in stand te houden, ook niet op het gebied van het jeugd- en jongerentoneel. De taak van de provincie is te zorgen voor een voorwaardenscheppend beleid; zie als voorbeeld de stimulering in Zuid- Holland van het kindertoneel door een subsidie aan het theatercircuit De Kinderparasol. Ook op het terrein van de musea doet de provincie Zuid-Holland niet aan instandhouding. Wel subsidieert de provincie de Federatie van Zuidholland- se musea en de museumconsulent, die met name van belang is voor de vele vrijwilligers die in musea werkzaam zijn. Dat is een principiële keuze. Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de provinciale autonomie? Deze taakverdeling komt de autonomie van de provincie bepaald niet ten goede; er zijn nauwelijks mogelijkheden (vooral financieel) om een eigen beleid op te zetten. Wiat zijn de consequenties van de herstructurering van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de eigentijdse muziek in uw provincie? De vereveningsoperatie heeft voor Zuid-Holland geweldige consequenties gehad in negatieve zin. Een groep als het jeugdtheater Maccus bij voorbeeld zou, gezien de kwaliteit, natuurlijk gesubsi- I. Günther (WD) dieerd moeten worden, maar de provincie Zuid- Holland is hier in principe niet de aangewezen gelden die de provincies nu uitgeven aan monu- instantie voor. Tevens ontbreken de financiële mentenbeleid te verdwijnen van de begroting. middelen daartoe. Zuid-Holland heeft zelf een monumentennota en Bij het muziekbeleid legt de provincie duidelijk een subsidieregeling voor monumenten. Behalve prioriteit bij de koorbegeleiding. Aan eigentijdse aan molens, boerderijen, enzovoort schenkt de muziek wordt ook wat gedaan (100.000 gulden; provincie ook aandacht aan het ‘kleine’ monument jazz, pop, folk), maar veel financiële ruimte is er (bakhuisjes, rolpalen) door subsidiëring van de niet. materiaalkosten. Het rijk zal geld moeten geven als de provincie de jongere bouwkunst moet Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de inventariseren. herstructurering van het museumbestel per 1 januari 1987? Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de De financiële gevolgen van de museumoperatie beeldende kunst aangewend en hoe zal de komen- zijn voor Zuid-Holland gxmstig. Er zal een positief de jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden saldo zijn van zo’n 268.000 gulden. Hiervan zal gegeven? 60.000 gulden doorgesluisd worden naar de musea De middelen voor het beeldende kimstbeleid (on- die tot op heden geld van het rijk kregen. 200.000 geveer 1 miljoen en per 1 januari 1987 3 miljoen, gulden zal in eerste instantie naar de algemene op grond van de Rijksbijdrageregeling beeldende middelen gaan. kunsten) worden niet direct naar de steden door- Mevrouw Günther is tegen het fenomeen doeluit- geschoven. Grotere projecten zouden dan niet keringen; de gelden voor de provincie moeten meer van de grond kimnen komen. De helft van gewoon in het Provinciefonds komen. De provin- het bedrag dient gereserveerd te worden voor ciale politiek moet beslissen waaraan de gelden artotheken en kunstuitleen. worden uitgegeven, waar de prioriteiten liggen. Eén van de voorwaarden van de rijksregeling is De verschillende beleidsterreinen kunnen dan verbetering van de inkomenspositie van beeldende dingen naar een deel van dit bedrag. Zo moet het kimstenaars; de provincie heeft ervoor gekozen in beginsel ook gaan met de extra ‘museumgelden’, kimstenaars uit Zuid-Holland een voorkeursbe- waarbij het zeer zou zijn toe te juichen als de handeling te geven. gelden vervolgens aan het museumbeleid zouden Een andere voorwaarde is dat de kwaliteit van de worden toegewezen. In het verleden zijn ook de kimst in ogenschouw wordt genomen. Hiertoe is negatieve gevolgen van de reorganisatie van het een commissie van deskimdigen ingesteld die de podiumbestel uit de algemene middelen gefinan- provincie adviseert. Maar van een echt beleid kan cierd. (Inmiddels is besloten dat voor 1987 de nog geen sprake zijn, gezien de voorwaarden die gedecentraliseerde gelden ook werkelijk het mu- het rijk stelt. Hopelijk zal dit in de toekomst seumbeleid ten goede zuUen komen, FC/CW.) veranderen. Hier is sprake van een spanningsveld. In het toekomstige monumentenbeleid is aan de Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- provincies slechts een aanvullende rol toegekend. wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale Centraal staat het delegeren van bevoegdheden bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in houding van de regionale omroep? Nederland hierbij gebaat? De provincie moet op het gebied van de regionale Het ministerie van wvc miskent het werk van de omroep heel terughoudend zijn. Financiering door provinciés, die heel veel doen aan monumentenbe- heffing van opcenten is ongewenst. De regionale leid. In de toekomst dreigen op deze manier de omroep kan beter gefinancierd worden via de 144 BOEKMANMAGAZINE (landelijke) omroepgelden. Het omroepbeleid had gericht op achterstandgroepen en -gebieden. nooit gedecentraliseerd moeten worden; de ad- Er moet getracht worden binnen het Interprovin- viesfunctie van de provincie is ook weinig zinvol. ciaal Overleg zo veel mogelijk tot overeenstem- Het (wD)hart klopt niet warm voor deze provin- ming te komen, om zodoende het rijk met éénslui- ciale bemoeienis. Te vrezen valt dat de provincie dende standpunten tegemoet te kimnen treden. echter toch meegesleurd zal worden in het omroepbeleid. Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpunten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- Hoe functioneert de culturele raad in deze provincie? cie? Er zijn geen specifiek sterke accenten binnen het De Culturele Raad Zuid-Holland functioneert provinciale cultuurbeleid. Daarvoor is het budget goed. Hij heeft voor de provincie een waardevolle wellicht te klein. Door de aanwezigheid van twee adviesfunctie en vervult tevens een prima steun- grote steden in deze provincie is de positie van hmctie in de richting van het particuliere initia- Zuid-Holland anders dan die van andere provin- tief. Natuurlijk bestaat er altijd een spanningsveld cies. Grote gezelschappen en jmusea bevinden zich tussen de culturele raad, de politiek (advies versus wel in de provincie, maar staan onder verantwoor- feitehjk beleid) en het particuliere initiatief. Dit delijkheid van andere overheidslagen. levert echter geen problemen op. Knelpunten zijn het ontbreken van een samenhangende visie op het cultuurbeleid (bij voorbeeld via Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- een kunsten cultuurnota), het telkens weer en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote moeten vinden van goede argumenten om uitgaven mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- voor cultuur afdoende te legitimeren en natuurlijk en cultuurbeleid in uw provincie? de geringe financiële middelen. Tot op heden zijn alle nota’s met betrekking tot kunst en cultuur door de drie grote partijen Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke gesteund. Er is weinig controverse; er bestaat bij sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u de collegiale bestuursvorm grote behoefte om die besteden? elkaar te vinden. Oppositie komt eigenlijk alleen Met 3 miljoen gulden extra zou in eerste instantie van de zijde van klein links en klein rechts. Het is het huidige beleid versterkt worden. Maccus in een goede zaak dat de provincie meer bestuurlijk stand houden, de kunstzinnige vorming nog meer dan politiek is georiënteerd. Er is wél discussie accent geven, consulenten aanstellen op de vijf tussen de partijen over de vraag of er met kleine terreinen van de kimstzinnige vorming en de subsidies voor veel initiatieven moet worden ge- museumsector steunen. Eerst het huidige beleid werkt (het WD-standpunt), of dat de kleine subsi- goed van de grond krijgen, alvorens nieuwe initia- dies juist moeten worden afgeschaft ten gunste tieven zoals film te ondersteunen. van grotere projecten. Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- van de kunsten? beleid zijn de laatste jaren in deze provincie Muziek: Brahms, Mozart, Mahler, Brückner, onderwerp van intensief debat geweest? Stravinsky _ Alle terreinen van het kunsten cultuurbeleid zijn Theater: De Appel (Z-H), De Haagse Comedie onderwerp van intensief overleg geweest, namelijk (Z-H), het repertoire-toneel bij de voorbereiding van de diverse beleidsnota’s Beeldende kunst: Haagse School (Z-H), Appel, en subsidieregelingen met betrekking tot deze Kandinsky, Chagall terreinen. Letteren: Lampoo, Maarten ’t Hart (Z-h), Biesheuvel Kiest de provincie bewust voor de accentuering Komt u terug op deze post na de verkiezingen? van de eigen identiteit, of juist voor een interpro- Mevrouw Günther zou graag terugkomen als ge- vinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de deputeerde voor onder andere Culturele Zaken, rol van het Interprovinciaal Overleg? hoewel het wellicht beter zou zijn om een tijdje De provincie Zuid-Holland heeft eigenlijk geen een ander beleidsterrein te doen, teneinde de blik typisch eigen provinciale identiteit zoals bij voor- wat te verruimen. Als het aan haar ligt, wil ze deze beeld Friesland en Limburg. Wel voert het provin- portefeuille graag behouden. ciale bestuur een typisch eigen beleid. Dit is FC/CW

POPPODIA vervolg van pagina 143 hebben waarschijnlijk een nadelig die er een op de provincie gelijkend effect op de podia die vanuit deze beleid op na houden, zoals Rotter- de provinciale podiumsubsidies ge- hoek worden gefinancierd; de open dam en Amsterdam) zich voor wat moeide bedrag toeneemt. De provin- jongerencentra, jeugdcentra enzo- betreft de podia vooral kunnen rich- cies hebben ten aanzien van de podia voort. De provincie zou deze wat ten op het ondersteimen en instand- de taak voor een goede infrastruc- kleinere podia die het qua bezoe- houden van faciliteiten, bij voor- tuur zorg te dragen. Dit betekent dat kersaantal, faciliteiten, programme- beeld: de accommodaties en geluids- zij zich wat betreft de grotere podia ring en financiën toch al moeilijk installaties. moeten aansluiten bij de landelijke hebben, tegemoet kunnen komen. regeling. Hiernaast kan men de op- Daarnaast blijft het van belang om Voor een ‘bedrijfstak’ met een ge- tredens van semi-professionele en provinciale activiteiten als festivals, schatte totale omzet van zo’n 450 ‘creatieve amateurgroepen’ uit de ei- uitwisselingen en incidentele optre- miljoen gulden en goed voor een 6,5 gen provincie stimuleren. dens te ondersteunen. miljoen bezoekers per jaar kan dan De bezuinigingen in het sociaal- Ten slotte zouden de gemeenten met relatief weinig overheidsmidde- culturele werk (125 miljoen gulden) (met uitzondering van die gemeenten len een gezond klimaat ontstaan. BOEKMANMAGAZINE 145 RAMBO IN BROEK EN WATERLAND; DE FILM IN DE PROVINCIE Henk Camping directeur theater ’t Hoogt in Utrecht; voorzitter Associatie Nederlandse Filmtheaters

Wie over film in de provincie praat, nalen (video, sateliet en kabeltelevi- lopende weg gebleken. Ook de zoge- praat over niets meer en niets minder sie) regelrecht concurreren met de naamde service-bioscoop (tafeltje, dan over de problematiek van het filmverhuurder, een kort, maar hevig belletje, chips, bier en Rambo) is een terugverdienen van de investeringen succes noodzakelijk. Fihns worden onhandige poging de televisie- in een kapitaalintensief produkt. daarom in een betrekkelijk groot huiskamer te imiteren en doet geen Daarover eenmaal uitgesproken, aantal copieën uitgebracht op die recht aan wat cinema vanuit kimst- wellicht ook nog in de laatste reste- plaatsen waar zij een gegarandeerd opvattingen behoort te zijn. rende minuten: over filmkunst. Gek succes zullen behalen. Dat gebeurt genoeg zijn er mogelijkheden de ge- met name - vaak in meerdere grote volgen van de één te koppelen aan de theaters per plaats - in de grote FILM IS KUNST noodzaak van de ander. steden van de randstad. Daar pro- longeert de zaalhouder zo’n film ein- Eindelijk is het hoge woord er uit en deloos, in steeds kleinere zalen, om begeef ik mij op glad ijs: de cinema zolang mogelijk van het succes te als kunst valt onder verantwoorde- DE produktie van film is in profiteren. Tegen de tijd dat de film lijkheid van de overheid die zich hoge mate een industrieel in kwestie voor de provincie be- immers bezighoudt met kunstbeleid. proces; het scheppen van schikbaar is, heeft het publiek hem De geschiedenis van de film(produk- steeds weer een nieuw en zeer ka- vaak allang gezien op - al dan niet tie) kent twee routes. De industriële pitaalintensief (amusements)pro- legale - videocopieën van de video- route en in de periferie de kunstzin- dukt. Een produkt waarvan het wel- boer op de hoek. nige route, waarbij wel gebruik slagen in steeds mindere mate be- wordt gemaakt van de commerciële paald wordt door artistieke kwali- infrastructuur (laboratoria). Daar teiten. Zelfs puur technisch vakman- EXPLOITATIE tussenin de vele kronkelwegen die zo schap legt het af tegen de inzichten nu en dan verlaten werden om via de van de marktontwikkelaars. In het Niet zelden zijn kleinere, provinciale snelle en dure ‘péage’ alsnog op Can- meest extreme geval wordt het suc- bioscoopexploitanten genoodzaakt nes aan te koersen. ces van de gigantische investeringen via de distributeur voor eigen reke- Op de kermis groot geworden ging in de produktie van één enkele film ning een ‘eigen’ copie te bestellen om de film als amusementsprodukt een voor het belangrijkste deel bepaald zodoende een graantje van een suc- commercieel succesvol leven tege- door neven-activiteiten. Deze kim- cesvolle film mee te pikken. Het is moet via grote bioscopen, de gla- nen zijn de vroegtijdige score op een zelfs niet onwaarschijnlijk dat de mour vein sterren en de industrie van hitparade van de titelsong; de ima- distributeur een deel van zijn inves- Hollywood. Toch waren al vroeg ge-verkoop via speelgoedzaken en teringsrisico op deze wijze bewust mensen op zoek naar de kunstzinni- giftshops van figuren uit de fihn en afwentelt op de ‘heb-grage’ provin- ge identiteit van de cinema, die zich de wereldverkoop van de televisie- ciale bioscoopexploitant. veelal slechts kon ontwikkelen bui- (serie)rechten en videorechten. In- Terwijl in de grote steden het te- ten de commerciële druk, want die vesteren in de filmindustrie is daar- ruglopende bezoek aan bioscopen al dwong artistieke concessies af. De mee regelrechte speculatie gewor- zorgwekkend voor de exploitanten huidige voorvechters van een con- den. is, is vooral voor de exploitanten in cessieloze cinema, die nog steeds Een distributeur die de exploita- de kleinere plaatsen de vermindering proberen de overheid van him idea- tierechten van een dergelijke film van de publieke belangstelling vaak len en haar verantwoordelijkheid te voor Nederland koopt (niet zelden noodlottig. Sluitingen zijn aan de overtuigen, treden daarmee in het een dochteronderneming van de pro- orde van de dag. Provinciehoofdstad voetspoor van mensen als Menno ter duktiemaatschappij), verwerft het Assen kent nauwelijks nog een fat- Braak en Joris Ivens. En dat niet recht de film voor een periode van soenlijke bioscoop en Middelburg alleen vanuit de ‘1’art pour 1’art’- een jaar of drie in Nederland ‘uit te spant de kroon want daar sloot een gedachte, maar vanuit het besef dat baten’. Zo’n vijftien jaar geleden was paar jaar geleden de laatste commer- wij in een wereld leven waarin ons die periode nog 8 ó 10 jaar. De ciële bioscoop. steeds meer informatie via audiovi- periode waarin de distributeur zijn De pogingen van kleine exploitan- suele weg bereikt. De kunst van het investeringen kan terugverdienen is ten in het land om het hoofd boven kijken verstaan wij echter onvol- de laatste jaren dus aanmerkelijk water te houden getuigen niet altijd doende. Wanneer hele generaties op- korter geworden. van groot creatief vermogen. De groeien met louter en alleen Rambo Bovendien maken het vluchtige, overstap naar sex en geweld is met en Rocky, ontbreekt een fatsoenlijk commerciële karakter van films en de steeds groter wordende versprei- referentiekader ter beoordeling van het feit dat moderne distributieka- ding van videoapparatuur een dood- de aangeboden audiovisuele infor- 146 BOEKMANMAGAZINE matie. Zoals dankzij overheidssteun centra tracht te bevorderen. moeite hebben het hoofd boven wa- een zeker niveau gewaarborgd blijft Een poging een eigen provinciaal ter te houden. Gedwongen sluiting bij de klassieke kunstvormen als mu- vertoningsbeleid op te zetten in van deze bedrijven heeft ter plaatse ziek, beeldende kunst, theater, dans Zuid-Holland is nog niet goed ge- een bijna onherstelbare achterstemd en literatuur, zo. moet ook voor de lukt, ondanks het voornemen daar- tot gevolg. Wie de cinema na aan het jongste kunstvorm een beschermend voor een bedrag van een ton te hart ligt zal bij voorkeur gebruik beleid worden gevoerd. reserveren. moeten maken van aanwezige - wel- Ook de provincie Noord-Brabant re- iswaar bedreigde - faciliteiten. serveerde een ton ter ondersteuning De provinciale overheid zou er van FILM IN DE PROVINCIE en vooral ter bevordering van de moeten profiteren dat de liefde voor coördinatie tussen filmvertoners in de bioscopie vaak traditioneel aan- Tot op heden heeft met name het de provincie. Daar is voor die taak wezig is bij kleine familiebedrijfjes particulier initiatief zich bezigge- nu bijna twee jaar een part-time in de provincie. Zij zou er goed aan houden met het vraagstuk van de consulent in dienst. doen de coördinatie te bevorderen artistieke kwaliteit van films in de In Friesland is gedurende enkele ja- tussen de cinematografisch actieven subculturele groeperingen van de jaren het Fries Filmcircuit werkzaam. en de reeds bestaande infrastructuur ren zeventig - in buurthuizen, jonge- Vanuit het Filmhuis Leeuwarden in de provincie. Hierbij denk ik in de rencentra en creativiteitscentra - worden wekelijks een tiental provin- eerste plaats aan kleine bioscopen en werden op minimale schaal en met cieplaatsen bediend. daarna aan de voor film minder goed minimale middelen filmvoorstellin- Ten slotte is ook de provincie Gro- geoutilleerde theaters, dorps- en gen gegeven die de commerciële acti- ningen actief. Vanuit de stad Gro- buurthuizen, creativiteitscentra en viteiten op filmgebied ter plaatse ningen treedt het filmhuis met pro- dergelijke. Daarbij kan gesteimd aanvulden. Vaak werkten dorpen en vinciale steun op als coördinator van worden op de bij de filmhuizen in de stéden om budgettaire redenen sa- het cinematografische circuit waar- grotere provinciesteden aanwezige men door in circuitverband tegen aan hoofdzakelijk bestaande bio- know-how. gunstiger condities gezamenüjk scoopexploitanten deelnemen. Het Zeker wanneer in technisch op- films te huren. De initiatieven waren grote voordeel daarvan is dat het alle zicht samengewerkt wordt met pro- en zijn veelal afhankelijk van de goede accommodaties betreft, inge- vinciale bioscopen, kan met relatief inzet van vrijwilligers met alle gericht voor filmvertoning met redelij- weinig middelen een uitstekend volgen voor de continuïteit van dien. ke apparatuur. Met name de Gro- tweesporenbeleid worden gevoerd. Ook de afstemming van lokaal beleid ningse variant die in de loop van dit Enerzijds kan men amusementsfilms op regionale belangen bleek niet al- jaar start, is een goed voorbeeld voor blijven vertonen en anderzijds kim- tijd mogelijk. toekomstige activiteiten elders in het nen bestaande, voor film uitgeruste Slechts in Noord-Holland heeft land. accommodaties voor vertoning van een gedegen onderzoek naar heden kwaliteitsfilms worden aangewend. en verleden van de provinciale verto- ningspraktijk geleid tot zinvolle be- DE KLEINE EXPLOITANT* leidsvoornemens, waarbij de provincie steim verleent aan circuitvor- Eerder schreef ik dat juist kleine ming en ondersteuning door grotere bioscoopexploitanten de grootste DRENTHE; EIGEN MONUMËNTENLIJST

De heer J. Hollenbeek Brouwer (CDA) is verant- Bureau Culturele Zaken is uitstekend bemand. woordelijk voor de portefeuille ‘Algemene be- Vergeleken met andere provincies slaat Drenthe stuurlijke aangelegenheden, Provinciale beleids- geen slecht figuur; het gemiddelde bedrag per planning, Energievoorziening, Emancipatie, Cul- inwoner dat aan cultuur wordt uitgegeven is hoog turele zaken en Samenlevingsopbouw’. Tevens is (f 23,60 per jaar). De amateuristische kunstbeoefe- hij waarnemend commissaris der Koningin. Hij ning en de kunstzinnige vorming krijgen een werd geboren in 1923, was directeur van het zwaarder accent dan in de omliggende provincies. Gereformeerd Sociaal Centrum Drenthe (1960- Dat is natuurlijk nog geen reden tot uitbimdig- 1970) en is sinds 1962 lid van de provinciale staten heid. Er is de laatste tijd meer belangstelling voor van Drenthe. Vanaf 1970 maakt hij deel uit van het kunstbeleid gekomen, maar dit zou sterker het college van gedeputeerden. In het verleden was kunnen. de heer Hollenbeek Brouwer onder meer voorzitter van de Provinciale Raad Volksgezondheid Bij het kunsten cultuurbeleid gaat men - voor Drenthe en lid van de verenigingsraad van de zover het de podiumkunsten betreft - uit van de NCBv„ Momenteel heeft hij onder andere zitting in volgende taakverdeling: produktie en instandhou- het bestuur van het Noordelijk Filharmonisch ding voor het rijk; instandhouding, coördinatie en Orkest. spreiding voor de provincie; en de zorg voor afname en accommodaties voor de gemeenten. Is deze taakverdeling ook in uw provincie uitgangs- Welke plaats neemt het kunsten cultuurbeleid in punt? uw provincie in? In Drenthe volgt men in principe de taakafbake- Drenthe voert een actief kunsten cultuurbeleid. ning door een grote eigen bijdrage van de provin- Reële wensen kunnen gehonoreerd worden en het cie aan de Stichting Kunstziimige Vorming Dren- BOEKMANMAGAZINE 147 the, de Bibliotheekcentrale, het sociaal-cultnrele Wat zijn voor uw provincie de gevolgen van de werk, de vrouwenemancipatie en de amateuristi- herstructurering van het mxiseumbestel per 1 sche en professionele kunstbeoefening. De contac- januari 1987? ten met de gemeenten zijn intensiever dan in De herstructurering van het museumbestel houdt andere provincies, doordat er nauwelijks grote voor Drenthe een verhoging van de uitkering via steden in Drenthe zijn. het Provinciefonds in, oplopend'tot ongeveer Wat betreft de spreiding heeft de provincie met de 275.000 gulden in 1990. Drenthe heeft echter altijd taakafbakening een zwaarder pressiemiddel in het Drents museum met eigen middelen (nu 4 handen gekregen. Er is nu wellicht wat meer miljoen gulden) ondersteund, zonder dat er rijks- mogelijk. ‘Podium Dichterbij’ (kimstzinnige vor- geld ontvangen werd. Wellicht zal de 275.000 ming, scholenbezoek enzovoort) bij voorbeeld gulden daarom als inhaalmanoeuvre worden be- wordt zwaarder gesubsidieerd. Ook wordt Dans- schouwd. Er zijn nog geen bestuurlijke uitspraken groep Reflex - na een moeilijke start - nu gedeelte- gedaan over de besteding. Het Drents Museum lijk door de provincie in stand gehouden. (veel hedendaagse kunst) fungeert als ‘moedermu- seum’ voor de gemeentelijke musea. Drenthe kent Hoe verhoudt deze taakverdeling zich tot de geen rijksmusea. . provinciale autonomie? De taakafbakening heeft tot gevolg gehad, dat In het toekomstige monumentenbeleid is aan de men wat ‘zindelijker’ met de omstandigheden kan provincies slechts een aanvullende rol toegekend. omgaan. Er is nu een objectiverende invalshoek Centraal staat het delegeren van bevoegdheden voor het beleid. naar de gemeenten. Is de monumentenzorg in Nederland hierbij gebaat? Wat zijn de consequenties van de herstructurering De bevoegdheden moeten inderdaad naar de ge- van de podiumkunsten voor het jeugdtheater en de meenten worden gedelegeerd, mits de deskundig- eigentijdse muziek in uw provincie? heid daar aanwezig zou zijn. Het provinciale monumentenbeleid is bijzonder waardevol. Dren- the heeft een eigen monumentenbiureau. Over de inventarisatie van jongere bouwkunst bestaat de nodige scepsis; gezien de om vang van hot invcnta risatieproject zoals wvc die vóórziet, zullen de toegezegde middelen onvoldoende zijn. Er gebeurt al veel op dit gebied met behulp van diverse subsidies, zoals subsidies ter bescherming van het stedebouwkimdige plan van Emmen Er wordt gewerkt aan een eigen provinciale monumentenlijst. Hoe heeft uw provincie de extra middelen voor de beeldende kunst aangewend en hoe zal de komende jaren het beeldende kunstbeleid vorm worden gegeven? In 1984 werd de helft van de middelen besteed aan aankoop voor de kimstuitleen en de andere helft aan aanvragen van kunstenaars, instellingen en gemeenten. Het afgelopen jaar kregen deze aanvragen meer nadruk. De besteding in de toekomst hangt sameh met het toekomstige beeldende kimstbeleid van het rijk. Drenthe kiest in ieder geval voor een kimstbeleid, niet zozeer voor een kunstenaarsbeleid. Bij de vormgeving van het beleid wordt er echter op gelet, dat Drentse kimstenaars hierin bij voorrang worden betrokken. De middelen zullen niet direct naar de gemeenten worden overgeheveld, omdat een provinciaal kunstbeleid meer effect kan sorteren. J. Hollenbeek Brouwer (CDA) Er is besloten de 4 ton die Drenthe aan de Onlangs is in de Tweede Kamer de nieuwe Media- verevening heeft overgehouden grotendeels aan wet aangenomen. In hoeverre kan het provinciale spreidingsfaciliteiten,amateuristischekimstbeoe- bestuur actief zijn bij de ontwikkeling en instand- fening en kunstzinnige vorming te besteden. Het houding van de regionale omroep? zou immers een soort ‘achterdeurtactiek’ zijn om Er moet een Drentse omroep komen ter vervan- bij voorbeeld extra formatieplaatsen die voor het ging van Radio Noord die met Groningen gedeeld Noordelijk Filharmonisch Orkest noodzakelijk wordt. Een aantal idealen (met name wat betreft zijn (en die onder rijksverantwoordelijkheid val- de financiering) is nu door de Mediawet achter- len) tóch te financieren. Aan eigentijdse muziek haald. In principe zou het provinciale bestuur wordt via de kunstzinnige vorming iets gedaan noch programmatisch, noch financieel actief be- (jazz), en de popmuziek wordt door middel van trokken moeten zijn bij de regionale omroep. Maar ‘Pop Drenthe’ en transportfaciliteiten gesubsi- het rijk heeft nu eenmaal voor de provinciale dieerd. De harmonie- en fanfarewereld voelde zich opcentenheffing gekozen. daardoor misdeeld. Er worden tevens compositie- Kunst zou, naast andere onderwerpen (informatie, opdrachten verstrekt. Aan een apart eigen jeugd- educatie, economische zaken en dergelijke), een theater is geen behoefte. De Voorziening en Werk plaats moeten krijgen binnen de regionale omroep, in Uitvoering (beide vallen tegenwoordig onder waarbij overigens niet alleen aan streekcultuur rijksverantwoordelijkheid) moeten zich daarmee moet worden gedacht. De invloed van het provin- bezighouden. ciale bestuur moet zich beperken tot het toezien op 148 BOEKMANMAGAZINE de representativiteit van de samenstelling van het andere provincies (zie UITGAVEN LAGERE OVERHE- omroepbestuur. DEN CULTUUR, Amsterdam, Boekmanstichting, 1983). Bovendien wordt prioriteit gegeven aan de Hoe functioneert de culturele raad in deze provin- kunstzinnige vorming en het Drents Museum. cie? Burgers worden gestimuleerd tot het deelnemen De culturele raad in Drenthe (Het Drents Genoot- aan cultuur in allerlei vormen. Ook aan het schap) functioneert redelijk, maar legt - als een op streekcultuurbeleid wordt veel gedaan; Drenthe particulier initiatief gebaseerde instelling - ook ontvangt daarvoor, evenals Friesland, een rijksbij- zijn eigen accenten. Het Drents Genootschap is drage. sinds 1947 op natuurlijke wijze gegroeid: het rijk Er resteert nog een aantal wensen. Er zouden bij heeft daarbij geen rol gespeeld. De uitvoerende voorbeeld meer middelen beschikbaar moeten zijn taak is belangrijk: Het Drents Genootschap is voor de spreiding van de beeldende kunst, de eigenlijk een ontwikkelingsinstituut. Dat houdt amateuristische kunstbeoefening en de bibliothe- in, dat als de ontwikkeling en de coördinatie ken. ‘gerijpt’ zijn, deze taken moeten worden overgedragen aan andere instanties. Er is dan op dat Stel, u krijgt 3 miljoen gulden extra; aan welke specifieke gebied voor de culturele raad geen sector(en) van het kunsten cultuurbeleid zoudt u fimctie meer. Voor de provincie, evenals voor de die besteden? (grotere) gemeenten is de adviesfimctie nog maar Het lijstje ziet er dan als volgt uit: 250.000 gulden van gering belang. aan Reflex (dat eigenlijk 1 miljoen gulden nodig heeft); 250.000 gulden voor de streekcultuur; Over de uitgangspunten van het landelijke kunst- 250.000 gulden voor moderne muziek en pop; en cultuurbeleid bestaat in de politiek een grote 250.000 gulden om de problemen bij het Noorde- mate van consensus. Geldt dit ook voor het kunst- lijk Filharmonisch Orkest weg te werken; 500.000 en cultuurbeleid in uw provincie? gulden voor de uitbreiding van de Stichting In Drenthe is de consensus groter dan die op Kimstzinnige Vorming Drenthe; 100.000 gulden landelijk niveau. ‘Samenwerking’ is een trefwoord voor amateurkimst; 500.000 gulden voor automa- bij het provinciale beleid, ook bij voorbeeld ten tisering/netwerk Provinciale Bibliotheek Centra- aanzien van het vormingstoneel of de popmuziek. le; 400.000 gulden voor de artotheek en het Incidenteel nemen de kleine christelijke partijen beeldende kunst beleid; 500.000 gulden voor het een uitzonderingspositie in. In het verleden zijn er monumentenbeleid. wel verschillen van mening geweest over de subsi- diëring van Genesius en Werk in Uitvoering, de Wat zijn uw persoonlijke voorkeuren op het gebied opheffing van de Noorder Compagnie en de op- van de kunsten? richting van De Voorziening. Muziek: Noordelijk Filharmonisch Orkest, koor- muziek Welke overige aspecten van het kunsten cultuur- Theater: Opera, operette beleid zijn de laatste jaren in deze provincie Beeldende kunst: landschappen van E. Musch onderwerp van intensief debat geweest? (Drenthe) en Van Duimen Krumpelman sr. (Dren- the) Er is, ook op het terrein van de cultuur, veel Letteren: Drentse literatuur. inspraak bij het voorbereiden van beleidsstukken. Daarbij is er in het algemeen weinig fundamentele Komt u terug op deze post na de verkiezingen? kritiek. Punten van debat zijn de kunstzinnige De heer Hollenbeek Brouwer heeft een bijzondere vorming, waarbij het erom ging samenwerking affiniteit met deze portefeuille (hij heeft hem 17 binnen één instituut te bewerkstelligen; de uit- jaar gehad) en heeft daarvóór ook deel uitgemaakt gangspunten en de uitvoering van een beeldende van het Drents Genootschap/Culturele Raad kunstbeleid; de herstructurering van toneel en Drenthe. Hij zal echter vanwege zijn leeftijd niet orkesten; bibliotheekvoorzieningen en de regiona- op deze post terugkeren. le omroep (die er zeker zal komen). FC/CW Kiest de provincie bewust voor de accentuering van de eigen identiteit, of juist voor een interprovinciaal kunsten cultuurbeleid? Wat is hierbij de EUFOOR IN DE POLDER rol van het Interprovinciaal Overleg? De provincie volgt wat dit betreft een twee- vervolg van pagina 102 sporen-beleid. Drenthe heeft duidelijk een eigen karakter en een eeuwenoude geschiedenis, maar er de bouw te beginnen. Moesten de bouwers van de moet geen isolement optreden. ‘Algemene cultuur’ eerste prijsvraag alle benodigde gelden voor de en streekcultuur stimuleren en bevruchten elkaar, realisatie helemaal zelf verzamelen, ditmaal dra- zij zijn niet contrair! gen het ministerie van wvc en de provincie bij. Binnen de regionale cultuur wordt aandacht be- Ik denk dat dit de spirit in de polders is: structu- steed aan de taal (het Drents is ouder dan het ren zijn wordende en in elk geval niet vastgeroest. Algemeen Beschaafd Nederlands), de geschiedenis Als wegen al gebaand zijn - letterlijk en figuur- en de volkscultuur. Op het gebied van de taal üjk - dan verplaatsen zij zich nog stegds in dit bestaat de Stichting Het Drentse Boek, het streek- nieuwe land. Men is in beweging en er is ruimte. blad OEZE VOLK met ruim 5000 abonnees, en de Een voorbeeld dat het verschil tussen oud en Drentse Schrieverskring. Voor de bevordering van nieuw land illustreert, was het plan van de Neder- (de belangstelling voor) de streekhistorie is een landse Kring van Beeldhouwers die in een ver- historicus bij de provincie in dienst. gevorderd stadium was met de verwerving van een experimenteer-, opslagen expositieterrein in de Wat zijn de sterke kanten en wat zijn de knelpun- polder. Twee hectare grond was hun voor een ten van het kunsten cultuurbeleid in deze provin- luttel bedrag toegezegd en het sprong af op de cie? prijs van een romneyloods. Men is gewend dat Een sterk punt is dat de cijfers gunstig afsteken bij kimstenaars werken in oude, afgeschreven gebou- BOEKMANMAGAZINE 149 wen, daar zijn de ateliervergoedingen op afge- spronkehjke situatie zich wijzigt en een meer stemd. En oude gebouwen zijn hier niet. permanent karakter krijgt, zullen ook de te be- wemdelen wegen vaker in de richting van het Een conclusie zou kunnen zijn dat de kunst zich ministerie van wvc gaan. overal een weg baant en op zojuist drooggevallen Misschien wil de minister zijn spreidingsbeleid land inspireert blijkbaar als eerste dat land zelf. daarop afstemmen. Nu de inrichting bijna voltooid is en de oor- JEUGDTHEATER; EEN PRINCIPIËLE TAAK VOOR DE PROVINCIE Annie van Otterloo beleidsmedewerkster Federatie van Kunstenaarsverenigingen Gemma van Zeventer actrice, lid werkgroep Jeugdtheater Raad voor de Kunst

Het is alweer bijna een jaar geleden groep - hij wilde nog voor de zomer De provincie Gelderland heeft dat de heer Zeevalking met het ad- zijn definitieve reactie geven - is de sinds de herschikking van het to- vies over het jeugdtheaterbeleid de minister tot vandaag de dag een neelbestel meerjarige ontwikke- provincies de handschoen toewierp. antwoord schuldig gebleven. Daar- hngssubsidies verstrekt aan ver- “Wie de jeugd heeft, heeft de toe- mee is de verwachting van de jeugd- schillende Gelderse theatergroepen, komst’, zo luidde zijn devies. Alle theatermakers dat het rijk met een zoals Tejater Teneeter, La Terraza, provincies moeten een jeugdtheater- snelle concretisering van haar beleid de Verbeelding en het Meespeelthea- gezelschap in stand houden. Daar de provincies zou stimuleren tot een ter. Alle vier gezelschappen produ- ligt voor de provinciale besturen een goede invulling van haar taken, de ceren jeugdtheater hetzij uitsluitend, historische taak: indien alle kinde- bodem in geslagen. hetzij in combinatie met produkties ren zoveel mogelijk met theater in De provinciale autonomie wordt voor volwassenen. Een evaluatie van aanraking komen als ze jong zijn, door menig kunstenaar als negatief het tot nu toe gevoerde beleid vindt dan zullen de theaters in de toekomst ervaren. In het geval van het jeugd- nu plaats. Zeker is dat het behoud vol zitten met een groot, enthousiast theater vinden wij die provinciale van minimaal één jeugdtheatergezel- publiek. autonomie juist een voordeel. Im- schap, in welke vorm dan ook, on- mers, de provincies hebben een reac- derdeel zal uitmaken van het kunst- tie van het rijk niet afgewacht, maar beleid van de provincie Gelderland. ieder is op eigen wijze aan de slag De provincie Noord-HoUand on- HET advies van de landelijke gegaan. derhoudt al sinds jaar en dag een werkgroep jeugdtheaterbe- In bijna elke provincie heeft het eigen jeugdtheatergezelschap, name- leid, waarvan Zeevalking afgelopen jaar een discussie plaats- lijk Theatergroep Wederzijds. Ver- voorzitter was, was gericht aan de gevonden over het beleid voor de der werd tot de herstructurering sa- minister van wvc. Kort gezegd komt podiumkunsten en de besteding van men met rijk en provincie Utrecht het advies erop neer dat de provin- de vereveningsgelden. De plaats van scholengroep Centrum ondersteimd. cies de verantwoordelijkheid krijgen het jeugdtheater in het provinciale Daarna heeft Noord-Holland dit toegewezen voor instandhouding en beleid kwam daarbij aan de orde. overgenomen. In de nieuwe situatie het rijk voor ontwikkeling, vernieu- heeft de provincie Noord-Holland wing en experiment van het jeugd- haar jeugdtheaterbeleid verbreed: theater door middel van incidentele INSTANDHOUDING naast instandhouding van Theater- pro j §ctsubsidies. groep Wederzijds en de scholengroep Het waren mooie woorden die de Vier provincies, Overijssel,* Gel- Centrum (het toekomstige Kompaan) heer Zeevalking sprak, maar wat is derland, Noord-Holland en Noord- is er een mogelijkheid van ad hoc- er tot nu toe gebeurd? Wat is de Brabant erkennen een verantwoor- produktiesubsidies tot ongeveer een reactie van de minister en.in hoever- delijkheid voor de instandhouding bedrag van twee ton. re hebben de provincies de hand- van jeugdtheater en met name jeugd- Voor de provincie Noord-Brabant schoen opgenomen en in hun beleid theatergezelschappen. De praktische is het jeugdtheater speerpunt van vorm gegeven aan de instandhou- vertaling daarvan verschilt per pro- beleid. Deze provincie heeft voor ding van het jeugdtheater? vincie. drie jaar subsidie toegezegd aan het Over de reactie van de minister De intentie voor het volledig in Eindhovense gezelschap Kwiebus. kunnen we kort zijn: er is nog geen stand houden van een eigen gezel- Verder bestaat een mogelijkheid reactie. Hoewel hij in het voorjaar schap is in de provincie Overijssel voor projectsubsidies voor podium- van 1986 bij alle betrokkenen aan- duidelijk aanwezig, maar de finan- kxmsten. Ook het jeugdtheater kan drong op een spoedig antwoord op ciële middelen ontbreken nog op dit hiervoor in aanmerking komen. het advies van de landelijke werk- moment. 150 BOEKMANMAGAZINE AFWIJZING voor instandhouding geen taak is door het autonoom handelen van de voor een provinciale overheid. Er is andere bestuurslagen. Op het mo- In totaal zes provincies, Zuid- wel een beperkte mogelijkheid voor ment dat de gemeenten minder prio- Holland, Zeeland, Drenthe, Fries- projectsubsidies. riteit geven aan het bevorderen van land, Groningen en Flevoland wijzen de afname van jeugdtheater, is de tot nu toe de verantwoordelijkheid provincie gedwongen een keuze te voor instandhouding van jeugdthea- TUSSENVORM maken in haar spreidingsbeleid. Of- ter af. Achtergrond en motivatie van wel ze neemt deze taak van de ge- deze afwijzing laten zich per provin- De overige twee provincies, Utrecht meente over, echter met het risico cie nuanceren. en Limburg, zijn niet eenduidig in te dat dit ten koste gaat van de voor Zowel Zuid-Holland als Zeeland delen in principiële voor- of tegen- produktie beschikbare middelen; of- hebben bij de herstructurering van standers van de instandhouding van wel de spreiding wordt niet meer het toneelbestel geld ingeleverd. het jeugdtheater. gestimuleerd. Van dit laatste kan Nieuwe taken werden derhalve niet De provincie Utrecht heeft geko- echter een nadelige invloed uitgaan uitgevoerd. Bovendien hebben zij al- zen voor de oprichting van een thea- op de afzetmogelijkheden van het tijd gesteld dat de instandhouding terplatform, dat aan theatergroepen eigen gezelschap en gezelschappen van welke vorm van theater dan ook facilitaire en produktionele onder- van buiten de provincie. Hoe dan een specifieke rijkstaak is. Toch gaat steuning biedt. Daarbij wordt priori- ook, een keuze is onvermijdelijk in de provincie Zuid-Holland de dis- teit gegeven aan jeugdtheaterpro- deze situatie. cussie over theatergroep Maccus niet dukties. Voor de financiering van de uit de weg en heeft de provincie produkties zelf heeft de provincie Zeeland, ondanks haar geringe aan- geen ruimte op haar kunstbegroting. tal inwoners en het kleine aantal Of de instandhouding van jeugd- SAMENHANG accommodaties, een kleine project- theater door financiering van dit subsidie verstrekt aan de Zeeuwse platform ook daadwerkelijk gestalte De hier genoemde feiten tonen een groep DODD. krijgt, is nog de vraag. duidelijk perspectief waarmee de De provincie Drenthe stelt dat Door de bijzondere bestuursover- door ons beoogde werkelijkheid haar grondgebied te klein is voor een eenkomst die de provincie Limburg vorm kan krijgen. De provincies eigen jeugdtheatergezelschap. Dit met het rijk gesloten heeft, is de hebben in het Interprovinciaal Over- houdt niet in dat zij jeugdtheater provincie een geval apart. In tegen- leg gezegd de eerste verantwoorde- onbelangrijk vindt. Een deel van de stelling tot de overige provincies lijkheid te nemen voor de instand- vereveningsgelden is terecht geko- hoeft zij zich daarom niet gebonden houding van het jeugdtheater en te- men in het versterken van de kunst- te voelen aan de afgesproken taakaf- vens voor de daarbij behorende zinnige vorming en het bevorderen bakening. De provincie Limburg bevordering van spreiding en afzet. van de afname van jeugdtheater op heeft een eigen jeugdtheaterbeleid. Binnen de financiële randvoorwaar- scholen. Limburgse gezelschappen als Sirkel den en marktmogelijkheden van elke en het Limburgs Jeugdtheater ont- provincie zal er naar een adequate vangen structurele bijdragen. Er zijn invulling van deze taken gezocht GRONINGEN mogelijkheden voor projectsubsidie moeten worden. EN FRIESLAND en er wordt gewerkt aan de invulling Dit kan niet anders gestalte krij- van de zogenoemde steunfimctie gen dan door een samenhangend be- De provincie Groningen is - evenals Kunst en Cultuur in de richting van leid tussen provincies onderling. Im- Drenthe overigens - van mening dat organisatorische ondersteuningsmo- mers, alleen in samenspraak met de Noordelijke Toneelvoorziening gelijkheden. Ook het jeugdtheater elkaar kan er in deze tijd een situatie inhoud moet geven aan jeugdthea- zal op deze ondersteuning een be- ontstaan waarin ondanks bezuini- terproduktie. In deze organisatie is roep kunnen doen. gingen en de verschillen tussen pro- immers het vroeger (mede) door bei- vincies de ontwikkeling van het de provincies gesubsidieerde jeugd- PERSPECTIEVEN jeugdtheater daadwerkelijk wordt theatergezelschap Genesius op- bevorderd. Juist in provincies met gegaan. De Voorziening valt nu ech- Moeten we nu, dit alles overziend, de hetzij een klein budget, hetzij weinig ter onder de verantwoordelijkheid conclusie trekken dat de droom van afzet kunnen bij uitstek bestuurlijke van de rijksoverheid. de heer Zeevalking gedoemd is te overeenkomsten tussen provincies Ditzelfde geldt voor het Friese ge- mislukken? Zo pessimistisch zijn wij soelaas bieden. Op deze wijze kan er zelschap Tryater met de daaraan niet. Tussen droom en mislukking met de schaarse middelen zoveel mo- verbonden scholengroep. Hoewel de ligt een werkelijkheid die voldoende gelijk worden bereikt. provincie Friesland de mogelijkheid waarborg biedt voor de ontwikke- In het Interprovinciaal Overleg biedt voor financiering van inciden- ling van het jeugdtheater en tegelij- moeten afspraken gemaakt worden tele produkties, waar per jaar mini- kertijd recht doet aan de bestuurlij- over bij voorbeeld een (tijdelijke) maal een jeugdtheaterproduktie toe ke autonomie van de provincies. Ver- gezamenlijke instandhouding van moet behoren, beschouwt zij de eist is wel een realistische kijk op de een gezelschap door twee provincies voortzetting van de scholengroep huidige situatie en het perspectief en over de spreiding en diversiteit van Tryater als Fries jeugdtheater. dat daaruit ontwikkeld kan worden. van het jeugdtheateraanbod en de De provincies Friesland en Gro- De financiële situatie is bij alle daarmee samenhangende uitwisse- ningen verwijzen naar de in hun overheden op dit moment verre van ling van produkties van provinciale regio gevestigde theatervoorzienin- rooskleurig. Bezuinigingen zijn een gezelschappen. gen. Deze zijn echter door het rijk realiteit en hebben grote invloed op gesubsidieerd. Hiermee ontkennen het beleid. Instandhouding van een ze de verantwoordelijkheid voor de gezelschap in elke provincie op korte instandhouding van een eigen jeugd- termijn is financieel onhaalbaar, theatergezelschap. zelfs al zou elke provincie de intentie De provincie Flevoland, de benja- daartoe uitspreken. min onder de provincies, heeft maar De provincie heeft als bestuurlijke een zeer klein budget voor podium- laag tussen rijk en gemeenten per kimsten. Zij stelt zich nu op het definitie een moeilijke midden- standpunt dat verantwoordelijkheid positie die altijd beïnvloed wordt BOEKMANMAGAZINE 151 GEVOEL VAN EIGENWAARDE dr.ir. A.P. Oele Commissaris der Koningin in de provincie Drenthe

GEEN enkele overheid heeft het in zich om cultuurbeleid van de provincie Drenthe kunnen een doeltreffend, fijngevoelig en algemeen kenschetsen als volgend, stimulerend en vernieu- gewaardeerd beleid te voeren op het gewend. Vooral het volgen en het stimuleren gaan de bied van de kimst en de cultuur. Het blijft een provincie goed af. Zo is er een niet te verwaarlozen wisselwerking met mensen en organisaties, die op subsidie voor de beoefening van de popmuziek. De creatieve wijze bezig zijn met de cultuiu:. regionale cultuur, in de vorm van het Drents- Het initiatief en de creativiteit is niet in de eigene in taal, poëzie maar ook in het volkstheater eerste plaats te zoeken bij de overheid. Evenmin is krijgt met enige voorrang aandacht. Er is een de overheid de eerstgeroepene om normen te provinciaal museum als dienstonderdeel van de hanteren voor waardering en beoordeling. Ook die provinciale organisatie, waar met wisseltentoon- moeten komen uit de samenleving, zoals die reilt stellingen een actief beleid wordt gevoerd op het en zeilt. Die samenleving wordt steeds veelzijdiger gebied van de beeldende kunst met de zeer grote en kent langzamerhand een hele scala van normen en ook met de kleinere K. en waarden voor wat men mooi vindt. Met de gemeenten wordt het nodige geld gegeven Er is één grote gemeenschappelijke noemer: de aan de kunstzinnige vorming, die vanzelfsprekend commercie. Die creëert steeds nieuwe behoeften, noodzakelijk is voor het in stand houden van de waarin soms de beleving van kunst een grote rol passieve en de actieve kunstbeleving. speelt maar vaak een heel ondergeschikte of Er wordt naar vermogen ingespeeld op de cul- discutabele. Er is weinig grond voor de optimisti- tuur-uitingen van etnische minderheden, waarbij sche verwachting, dat de kimst en de cultuur min in Drenthe vooral de Molukse gemeenschap actief of meer automatisch een steeds groter wordende is. Die stimulering komt op een heel bijzondere plaats ingeruimd krijgen naarmate de welvaart manier tot uiting in het instituut van de Drentse het niveau van de dagelijkse primaire levensbe- culturele prijs. Daarmee worden personen maar hoeften verder is gepasseerd. ook instellingen in het zonnetje gezet, die door Deze, misschien wat sombere constatering mag inventiviteit, creativiteit en vooral volharding echter niet leiden tot een dirigistische bemoeienis cultuurdragend en cultuurstuwend zijn geworden. van de overheid met de kunst. Het is wel de Stimuleren gaat overigens gemakkelijker dan rechtvaardiging voor een voorzichtig en afstande- vernieuwen. Ook hier kan de provincie eigenlijk lijk kunstbeleid. niet veel meer doen dan inspelen op nieuwe trends, Als bestuurslaag tussen de gemeenten en de cen- die in de voortdurende aanpassing van het beleid trale overheid heeft de provincie hier een goede aanmoediging verdienen. De grote vraag daarbij uitgangspositie. Ze staat dicht genoeg bij de is: Wat is of wat wordt kwaliteit? verschillende organisaties en ook de persoonlijk- Die vraag kan de provincie met de ambtenaren heden in haar regio om te weten wat er speelt op meestal niet zelf beantwoorden. Ze is afhankelijk het terrein van cultuur en kunst. Vcm mensen met een goede antenne in het veld. Het Ze heeft aan de andere kant die afstand, die het is de kunst van het provinciale kunstbeleid om in mogelijk maakt om ook binnen het kader van de dat veld voldoende mensen te hebben met open democratische besluitvorming nieuwe initiatie- ogen en oren. Het is vooral de kunst om die dan ven, nieuwe vormen van kunst aan te moedigen. ook in de verschillende organisaties en instellin- Met een beetje goede wil en vooral een scherpe gen aan bod te laten komen. Dat kan de provincie democratische controle kan zonder al te veel nooit alleen bewerkstelligen. Dat is een kwestie bureaucratische rompslomp met een redelijk ren- van wijsheid en geluk. dement worden ingewerkt op de sector kunst en Die wijsheid moet komen van de provinciale cultuur. politici, maar niet in het minst ook van de in Samenhang en voorkeur in de verschillende acties Drenthe relatief kleine ambtelijke staf. De kwali- voor de afzonderlijke deelterreinen van kimst en teit van die staf is van medebeslissende betekenis. cultuur kunnen in de besluitvorming van de Veel contacten met de zeer uiteenlopende mede- provinciale staten doorzichtig, bespreekbaar en spelers in het veld en vooral met de smaakmakers ook voldoende flexibel in het beleid tot uitdruk- en degenen die in dat veld tot oordelen bevoegd king worden gebracht. Samenhang en dat beleids- zijn, zijn bij dit alles erg belangrijk. De politiek kader zijn nodig, omdat men van de sleutelfiguren mag zich als subsidiegever een oordeel aanmati- en de vertegenwoordigingen van de afzonderlijke gen over wat goed is en wat minder goed is. Ze kunstvormen en cultuuruitingen niet mag ver- moet in deze gevoelige sector daarvoor wel bij wachten dat zij met prioriteiten en een samenhan- anderen te rade gaan. gend plaatje komen. De verevening onderstreept de noodzaak van een goed controleerbaar verhaal Tot slot moet hier nog worden genoemd de voorbe- bij de verdeling van mensen, middelen en aan- reiding van een provinciale omroep Drenthe. Voor dacht. de regionale cultuur wordt dat het uur van de Tegen deze achtergrond zou men het kunst en waarheid. Alle regionale talent zal moeten worden 152 BOEKMANMAGAZINE gemobiliseerd en gebundeld om deze omroep een provinciaal verband zich hebben ingespannen volstrekt eigen Drents geluid te geven. voor de regionale cultuur, zowel in haar veelzij- Talent is niet alleen schaars, maar ook indivi- digheid als in haar samenhang. dualistisch, zo niet eigenwijs. De redactionele samenwerking zal daarom veel van de programma-makers vergen. Het zal mijns inziens een zaak worden van vallen en opstaan. Ook hier zal de provincie inhoudelijk de nodige afstand moeten bewaren. Het succes van deze onderneming zal een niet geringe beloning zijn voor al diegenen die in HET ZELFBEELD VAN DE CULTURELE RADEN

Op de ideologie van de verzor- vulde Nederland met daadkracht, cies - heeft zichzelf gereorganiseerd gingsstaat volgde het politieke maxi- ook in de sector cultuur. De advies- en een aantal is nog bezig zijn identi- me van de overheid op afstand en het en opbouworganen raakten hun tra- teit te hervinden. geloof in de trekkracht van het parti- ditionele inspraakfunctie kwijt. Om een indruk te krijgen van de culier initiatief. Een minder com- variatie in taakopvatting en positie plexe, maar politiek machtige over- Een informatieronde langs de cultu- bij de culturele raden hebben wij een heid heeft minder behoefte aan in- rele raden leerde ons dat het her- aantal profielschetsen in dit maga- spraak, hoogstens aan zuiver artis- oriëntatie is wat de klok slaat. Er is zine opgenomen: de directeuren van tieke advisering. En de dadendrang geen eenduidige richting aan te gede culturele raden van Friesland, van het particulier initiatief is van ven waarin de culturele raden zich Drenthe en Zuid-HoUand portrette- dien aard, dat de culturele raden ook thans bewegen: een aantal is dom- ren hun organisatie. daar terrein verliezen. Het particu- weg verdwenen, een aantal - met lier initiatief kwam in opmars en name in de dichtstbevolkte provin- Redactie NATIONAAL OVERLEG GEWESTELIJKE CULTUUR Ton Entius directeur Nationaal Overleg voor Gewestelijke Cultuur

‘De vragen lijken tenslotte gewettigd deze en verwante activiteiten. DUBBELE DOELSTELLING of de Peripherie niet te weinig mid- Neen, de organisatie richt zich op delen ter beschikking krijgt in verde cultuur in de gewesten, de regio, In 1953 werd in Arnhem een congres houding tot bet Centrum des lands, de provincie, kijkt met die bril op gehouden onder de titel ‘Cultuur en of de basis niet te weinig krijgt in naar de ontwikkelingen op het ter- Gemeenschap’. De organisatoren verhouding tot de toppen (...). In bet rein van de kunsten in plaats van waren het Nederlands Cultureel algemeen gesproken meen ik dat al met de omgekeerde verrekijker Contact, het Comité Gewestelijke deze vragen bevestigend moeten waarmee soms vanuit Rijswijkse Culturele Manifestaties en het Prins worden beantwoord’. (J.E. de Quay, kantoortorens de activiteiten buiten Bemhardfonds. Op dit congres werd 1953): de randstad worden bezien. In het af gesproken het NOGC op te richten. aanbrengen van nuanceringen van- Dit was overigens eerder het vorm- uit dat gezichtspunt vindt het NOGC geven aan iets wat er al was dan het de rechtvaardiging voor zijn be- begin van een geheel nieuwe ontwik- ONZE organisatie, het Natio- staan, mede in het belang van het keling. naal Overleg voor Geweste- rijksbeleid. Dat begin lag al besloten in de lijke Cultuur (NOGC), voert Deze inleiding is vooral ter zake cultuurpolitiek van de sociaal- altijd als ondertitel ‘beraads- en sa- omdat het NOGC in de afgelopen democraat Van der Leeuw. Deze cul- menwerkingsorgaan van de provin- periode van de wvc-begroting ge- tuurpolitiek was overigens niet ex- ciale culturele raden’. Het NOGC be- schrapt dreigde te worden. Gelukkig clusief sociaal-democratisch, maar kommert zich niet om gewestelijke heeft de Tweede Kamer de minister sloot aan bij het cultureel- cultuur in de zin van ringsteken of in dit opzicht teruggefloten. ideologische klimaat in die periode, zaklopen - al willen wij niets af doen zozeer zelfs, dat deze werd voortge- aan het honorabele karakter van zet door de opvolgers van Van der BOEKMANMAGAZINE 153 Leeuw. Deze cultuurpolitiek, in de achterstand op te heffen. DE PROVINCIALE CULTURELE termen van die tijd te schetsen als Vanuit het NOGC werd conform de RADEN verlevendiging en verheffing van het doelstelling gewerkt aan het tot- nationale bewustzijn als samenstel standkomen van provinciale culture- De provinciale culturele raden zijn van gewestelijke culturen, had daar- le raden, in elke provincie ontstond nogal verschillend van aard. In elke voor al zijn uitdrukking gevonden in zo’n organisatie. Aan het nastreven provincie is een provinciale culturele Van der Leeuws Nationaal Instituut, van de andere doelstelling: zorgen raad of een daarmee vergelijkbare later omgezet in het Nederlands Cul- voor een goed gespreid cultuurbeleid organisatie, met uitzondering van tureel Contact. heeft het NOGC de handen meer dan Groningen. De raad in Flevoland Reeds lange tijd werkten de vol. moet zijn vorm nog vinden. gewesten samen in ‘Cultuurcyclus’, In enkele andere provincies heeft ‘Initiatiefcomité’ vanuit de AMVJ (Al- de afgelopen jaren een ‘reshuffling’ gemene Maatschappij voor Jonge- DE ORGANISATIE plaatsgevonden, vergelijkbaar met ren) en het Prins Bemhardfonds (de het doorlichten van landelijke ad- Anjerfondsen speelden hierin een Het NOGC werkt vanuit en voor de viesorganen door de commissie Van belangrijke rol). provinciale culturele raden. Het verder Ploeg. Dit leidde tot zuivering zorgt de commimicatie tussen deze van functies en/of bundeling van In 1954 werd het NOGC opgericht met én tussen het provinciale niveau en organisaties voor kimst en cultuur. een dubbele doelstelling: het bevor- het rijksniveau. Dit gebeurt door het In Utrecht zijn adviestaken geschei- deren van het culturele leven in de organiseren van structureel overleg den van uitvoering en ondersteu- gewesten én het bevorderen van het op de verschillende deelterreinen ning. In Noord-Brabant is een nieu- tot stand komen van provinciale cul- van de cultuur. Directeuren van pro- we adviesraad voor een heel breed turele raden, voorzover nog niet aan- vinciale culturele raden, stafmede- terrein gekomen, waarvan de cultuur wezig. Het cultuurbeleid, gericht op werkers voor muziek, beeldende onderdeel uitmaakt. spreiding, stond toen centraal, ook kunst enzovoort overleggen heel Wat met al deze veranderingen op rijksniveau. doelgericht over gemeenschappelijke echter is gebleven, is dat er in elke Landelijke oud-politici én ‘royal- zaken aan de hand van door het provincie ruimte is blijven bestaan ty’ waren op dat Arnhemse congres bureau of henzelf voorbereide noti- voor de ontwikkeling van het cul- aanwezig. Er was sprake van Neder- ties of stukken. Dit overleg is op die tuurbeleid. Het NOGC wil bij die lands en niet van randstedelijk, Am- manier ten dele gericht op weder- ontwikkeling graag zijn rol blijven sterdam-gecentreerd cultuurbeleid. zijdse kennisvermeerdering, op de spelen, al was het maar omdat het Men vond zo’n beleid noodzakelijk, overdracht van methoden en tech- bovenaangehaalde citaat van De omdat van een ongelijke verdeling nieken en het bewerkstelligen van Quay nog zo, weinig aan actualiteits- sprake was, getuige het citaat van De innovatie in het beleid. Ten dele kan waarde heeft verloren. Quay. Het verschil met nu is dat er het resulteren in' een steUingname actief vanuit het centrum van de naar buiten, meestal gericht op de politiek werd geprobeerd om deze rijksoverheid.

OVER DE CULTURELE RAAD FRIESLAND Piet Hemminga directeur Culturele Raad Friesland

Het begin van de provinciale raden HET initiatief tot de Fryske de sector cultuur werd het belang ligt in Friesland. Daar werd op 15 Kultuerried was een particu- van een goede voorbereiding en on- december 1945 het initiatief tot de liere aangelegenheid. Enkele derbouwing van het te voeren beleid Fryske Kultuerried genomen. Uit- jaren na de oprichting besloten de ook steeds groter. gangspunt voor de oprichting was Friese staten tot subsidiëring over te dat bij de wederopbouw van Fries- gaan. Ook de rijksoverheid stelde land naast de economische ontwik- reeds spoedig gelden beschikbaar. HET WERK keling, ruim plaats moest worden De eerste decennia van de raad heb- gereserveerd voor de noodzakelijke ben in het teken van de opbouw Voor particulieren, met name inwo- culturele ontwikkeling. Een eensge- gestaan. ners van de eigen provincie, is de zinde samenwerking tussen beroeps- Tentoonstellingen werden opgezet, raad informateur en wegwijzer: mensen en amateurs zou die ontwik- cursussen gehouden, gemeentelijke voorlichting over mogelijke geld- keling ten goede komen en een ge- culturele raden geïnitieerd enzo- bronnen, informatie over gevolgde scheiden optrekken van de Fries- en voort. In de jaren zeventig, het begin procedures en hulp bij het schrijven Hollandstalige kringen moest wor- van het welzijnsbeleid, zou de raad van subsidieverzoeken of het opstel- den voorkomen. een steeds belangrijker voorbereider len van een begroting. en adviseur van overheidsbeleid Inlichtingen worden verstrekt over worden. Met de groei en toename van organisaties, het werk van beeldende 154 BOEKMANMAGAZINE kimstenaars, programma’s van thea- theken en musea. cultuur willen inzetten. Zo’n raad tergroepen en aanvangstijden van Naast de provinciale overheid staat ten dienste van de gehele ge- cursussen. Docenten en sprekers, voorziet de raad de rijksoverheid en meenschap, van zowel ‘veld’ als discussieleiders en cursusbegeleiders de gemeenten van de nodige infor- overheid. worden gezocht en gevonden. matie. Steeds wordt getracht de De raad is een vraagbaak voor Haagse blik op de Friese (on)moge- studenten en scholieren en geïnteres- lijkheden iets te verruimen. Bij de seerden uit het buitenland als het Friese gemeenten gaat het om beant- DEWD gaat om het bijzondere van de Friese woorden van vragen analoog aan die cultuur: hoeveel mensen spreken er van de provincie. Bovendien organi- Fries, waar wordt Fries gesproken, is seert de raad een overleg voor ge- vervolg van pagina 91 er oorspronkelijk Friestalig toneel- meentelijke ambtenaren op het ter- werk, wat doet Radio Fryslèn, wat is rein van kunst en cultuur. moet niet worden uitgesloten dat dit de Friese beweging... ook wat meer gestructureerd zou Een andere categorie van klanten kunnen plaatsvinden waardoor ver- wordt door de organisaties gevormd. DE PLAATS schillende vormen van sponsoring De Kultuerried maakt hen wegwijs gestalte krijgen. Het beginsel bij in financiële mogelijkheden of ver- De culturele raad zit tussen de over- sponsoring is altijd dat diegene die wijst naar personen of andere orga- heid en het veld in. Hij is het beste te ais sponsor optreedt, het moet erva- nisaties. vergelijken met een Kamer van ren als een zakelijke transactie Met vertegenwoordigers van aller- Koophandel: belangenbehartiger, waardoor tegenover de bijdrage een lei culturele organisaties wordt ge- ontwikkelaar, adviseur en informa- vergelijkbaar nut staat. werkt aan adviezen en beleidsont- teur. Die positie is niet altijd even Het op gang breif§en van een der- wikkeling. Als het even kan worden gemakkelijk, te meer omdat, anders gelijke geldstroom voor culturele initiatieven genomen, die boven de dan de Kamer van Koophandel, de voorzieningen op provinciaal niveau individuele organisaties uitgaan. raad voor het merendeel van zijn beoordeelt de WD uitermate positief. Een prachtig voorbeeld daarvan is inkomsten afhankelijk is van de het intussen tweemaal georganiseer- overheid. De provincie verwacht de Frysk Festival: een uitgebreid en soms een inbreng of een taakvervul- STBEEKCULTUUB levend overzicht van de stand van ling die de raad, gezien zijn positie, zaken in cultureel Friesland. Dat niet waar kan maken. De raad is er In het bovenstaande is vooral aan- Festival kent zijn gelijke niet in niet om een zo mooi mogelijk over- dacht besteed aan een vaak alge- Nederland. Helaas laat de rijksover- heidsbeleid te bevorderen, maar een meen gericht cultuurbeleven. Daar- heid - niet ongebruikelijk - het fi- zo goed mogelijk cultuurbeleid. naast is er een specifieke verant- nancieel lelijk afweten. Soms staan ideeën recht tegenover woordelijkheid voor de streekgebon- Voorts maakt de provincie Fries- de beperkingen van de beschikbare den cultmu:. De belangstelling daar- land een uitgebreid en gevarieerd middelen. In een tijd waarin midde- voor neemt zeker buiten de randstad gebruik van de diensten van de raad. len eerder teruglopen dan toenemen, toe. Dat is ongetwijfeld het gevolg Daarbij gaat het om vele adviezen is de culturele raad meer dan eens van het feit dat de behoefte gegroeid over allerlei aspecten van de cultuur. onderhevig aan kritiek. is om die streekgebonden cultuiur te Een toenemend aantal adviezen, sa- Duidelijkheid in posities en taken verdedigen tegen de verdrukking in. menhangend met de veranderingen kunnen wat dat betreft veel narig- De media, de sterk toegenomen in het provinciale cultuurbeleid, valt heid voorkomen. mobiliteit veroorzaken een geleide- onder het hoofdje kwahteitsadvies. lijke uitholling. Dat is een ernstig Zo’n advies brengt de raad vaak in verlies, omdat de rijke schakering in een moeilijk parket: niet iedere EISEN culturele uitingen medebepalend is beoordeelde zal zich direct bij een voor een rijkdom van onze totale negatief oordeel neerleggen en richt Wil een culturele raad adequaat, cultuur. Daarom is hier een taak zijn pijlen der kritiek niet op de doelmatig en efficiënt blijven func- weggelegd voor de provincies om de beslisser of op de - geringe - omvang tioneren, dan moet aan een aantal cultuur in het eigen gewest te blijven van de beschikbare middelen, maar eisen worden voldaan. ondersteimen. Men moet wel op zijn op de adviserende organisatie. Daarbij gaat het in de eerste plaats hoede zijn voor overdrijving. Libera- De raad participeert in tal van om het snel kimnen leveren van een len zijn ook in dit geval tegen polari- provinciale werkgroepen, soms zelfs bruikbaar produkt. Dat produkt satie waarbij de streekcultuur wordt als secretaris. Zo gaat veel tijd en dient herkend en ondersteimd te afgezet tegen de nationale cultuur. energie in het werk van de provin- worden door het veld. Herkenbaar- Vaak zal het accent bij dit beleid ciale adviescommissie beeldende heid naar tijd en positie is belang- liggen op het gebied van de streek- kimsten zitten. Een voorbeeld van rijk. De raad dient te beschikken taal. Op andere terreinen zoals kle- een werkterrein waar door de decen- over het nodige historische bewust- derdracht, volksdans, muziek, am- tralisatie van het rijksbeleid het zijn en zijn eigen taak en positie te bacht en volkskimst gaat het dik- budget fors is toegenomen, evenals kennen. wijls om op zichzelf waardevolle de daarmee samenhangende behoef- Voorts moet het werk gekenmerkt elementen uit het verleden. Authen- te aan inhoudelijke advisering. worden door een zekere toekomstge- tiek, in de zin van nog deel uitma- De Fryske Kultuerried beperkt richtheid en oog voor het bredere kend van het dagelijkse leven, zijn ze zich in zijn advisering aan de provin- kader van de macro-cultuur. Advise- echter niet meer. Bij de streektaal ciale overheid niet tot strikt culture- ring naar de waan der dqg of alleen ligt dat vaak anders. le zaken, maar geeft ook zijn oordeel naar het beschikbare geld is onvol- over het streekplan in wording, het doende. PROVINCIALE OMBOEP toeristisch ontwikkelingsplan, het Als laatste pimt behoort de raad provinciale promotieplan of het zich steeds zijn dienstverlenende rol Regionale of provinciale omroepen emancipatiebeleid. Hierbij probeert te realiseren. Een dichte deur mag zijn van grote betekenis. Het is een de raad die zaken te betrekken, waar niet voorkomen! medium dat bij uitstek geschikt is hij zich in de eerste plaats mee Een levende, actieve culturele raad bezighoudt: kunst, educatief werk en is een nest, een broedplaats voor communicatie: taal, media, biblio- allen die zich in de provincie voor de vervolg zie pagina 160 BOEKMANMAGAZINE 155 EEN RAAD IN DE RANDSTAD Erik Akkermans directeur Culturele Raad Zuid-Holland

Hoe ben ik indertijd niet door colle- toneelgroep Maccus of Werkcentrum CULTURELE RAAD ga’s en bekenden treurig uitge- Dans dan toch een beetje Zuidhol- zwaaid toen ik het Landelijk Circuit lands kunnen noemen. Midden jaren zeventig begonnen en Amsterdam verliet, wetend dat er provinciale staten te worstelen met wellicht geen Gorbatchov zou zijn de positie van de culturele raad en om mij telefonisch uit het ballings- UITBOUW VAN BELEID andere functionele raden in de pro- oord terug te roepen ... vincie. Zij zagen een verdubbeling in De Provincie! Geen aanbodsdomein Maar er zijn positieve feiten. Waar de beleidsvoorbereiding en een du- waar de kunst tot stand komt, doch weinig is kan weinig worden bezui- bieuze koppeling van particulier ini- een vaag afzetgebied waar de reizen- nigd en - geheel passend in het tiatief aan overheidshandelen. Zij de toneelgezelschappen al maar min- landelijke klimaat - in de laatste wilden de raden weer veel meer ‘in ’t der lust in kregen: zij bleven voor- jaren zijn de kimsten redelijk in de veld’ zien opereren en hechtten gro- taan liever in hun standplaats. luwte van de bezuinigingen geble- tere waarde aan de ‘steunfuncties’ De Provincie! Voor zover er al eigen ven. Bovendien is er de laatste jaren, dan aan de adviestaken. gezelschappen waren, werden zij veelal als reactie op landelijke be- De staten gingen bij dit alles niet door regenten weggepest (Proloog), leidsontwikkelingen, hard gewerkt over één nacht ijs en discussieerden in arren moede opgeheven (Geweste- aan reorganisatie en uitbouw van het zelfs langer dan één statenperiode. lijk Orkest) of juist uit zuiver chau- kunstbeleid. Het wegvallen van het Pas in 1982 kreeg de culturele raad vinisme bijna doodgeknuffeld (Frysk Gewestelijk Orkest is niet als bezui- zijn nieuwe plaats: als dienaar van Orkest, Limburgs Symfonie Orkest). niging aangegrepen: de gelden zijn het veld eerder dan als een extra De Provincie! Toen ik, op weg naar op een nieuw muziekbeleid ingezet. vierde macht. het ballingsoord. Schiphol eenmaal De besteding door Zuid-HoUand van De culturele raad nieuwe stijl is voorbij was, wist ik: er is geen weg de rijksgelden voor beeldende kunst zich uiteraard met grote ijver gaan terug. Hier begint de Derde Wereld komt in de landelijke evaluatie gim- inzetten voor zijn ‘steunfunctie’. Het van het Nederlands cultuurbestel. stig naar voren. behartigen van belangen van beel- Het theaterbeleid, hoewel karig dende kunstenaars, het voeren van bedeeld, biedt mogelijkheden voor het secretariaat van het provinciale een behoorlijke spreiding van het harmonie- en fanfare-overleg, het DE Provincie! Kan men over landelijke aanbod. Voor het aanbod geven van voorlichting aan organisa- Zuid-Holland zelfs wel als van kunstzinnige vorming wordt ge- ties van kamermuziekconcerten, het over een provincie spreken? zocht naar een hechte structuur en aanbieden van cursussen voor pop- Dit gewest kent immers als Friesland naar een zo goed mogelijke afscher- penspelers, het organiseren van een of Limburg geen eigen profiel, laat ming tegen de rijksbezuinigingen. Dag voor de Volksdans, het bijeen- staan een eigen taal of dialect. Het De amateurkimst krijgt in het brengen van directeuren van mu- gaat om een zeer heterogeen lands- kxmstbeleid relatief veel aandacht, ziekscholen, dat soort activiteiten. deel - waar een vijfde van de Neder- zij het meer aandacht dan geld. Zo Daartoe behoren ook bemiddelings- landse bevolking woont - variërend Zuid-Holland zich als provincie pro- taken: een documentatiebestand van van het dichtstbevolkte randstedelij- fileert, dan is het in de warme poli- (ca. 2000) beeldende kunstenaars ke gebied tot de landelijke en steile tieke belangstelling voor koormu- bijhouden, tentoonstellingsmateri- Waarden en Eilanden. ziek. Een duizendtal koren houdt de aal verhuren, een vacaturebank op- Geen herkenbaar cultureel gezicht muzikale tradities hoog. zetten voor afgestudeerde muziekon- derhalve, zoals dat in sommige ande- Zou het in de afgelopen paar jaar derwij sgevenden. re provincies onmiddellijke associa- gevoerde beleid een hoogwaardiger Meer recent kwamen er nieuwe ties oproept als men over provinciale fundament hebben gehad - maar de taken bij: een muziek-educatieve cultuurpolitiek spreekt. provincie heeft zo’n fundament niet dienst, inclusief uitleen van muziek- Een provincie bovendien waar gelegd in de jaren dat het wel had instrumenten, een educatieve ten- twee grote steden met een ‘status gekimd - dan zouden de kunstpoli- toonstellingsdienst voor beeldende aparte’, Den Haag en Rotterdam, teike feiten zich zonder schaamte kunst, repertoirebegeleiding voor provincies in de provincie vormen. aan de landelijke openbaarheid heb- koren en andere bemiddelingstaken Een zuinige provincie ook nog. ben prijsgegeven. op het terrein van de muziek. Een vergelijking tussen alle provin- Nu ligt dat helaas anders. Zolang Daarnaast echter is de culturele cies heeft aangetoond dat Zuid- de door de Culturele Raad Zuid- raad veel aandacht blijven geven aan Holland in absolute en relatieve zin Holland gepropageerde inhaalma- zijn adviestaken. Het is in het belang (gemeten naar het aantal inwoners) noeuvre niet is uitgevoerd, doet van het veld dat de (inhoudelijke) uiterst laag scoort als het gaat om Zuid-Holland onrecht aan zijn enige beoordeling van de te subsidiëren zijn uitgaven voor kunst en cultuur.* status van dichtstbevolkte randstad- kunst goed gebeurt en buiten de Een provincie uiteindelijk zonder provincie, met een rijk cultuurbezit, rechtstreekse invloed blijft van poli- een eigen provinciaal orkest, toneel- grote toeristische mogelijkheden en tiek en ambtenaren. Het is boven- gezelschap of ballet, al zou men economische trekpaarden. dien uitgangspunt van de advisering , 156 BOEKMANMAGAZINE om cultuurbeleid te helpen vormge- ‘cultuur’ per definitie breder werd land van het landelijke kunstbestel, ven. aangevat. Vormings-ontwikkelings- krijgt door de voorgeschreven decen- Ten derde ontplooit de raad ‘eigen werk, geschiedbeoefening en heem- tralisatie toch een ander imago. Er initiatieven’. Het experiment Golf- kunde vormden geen totaal andere zijn aan de provincie functies toege- breker, waarbij via de kabel video- werelden. Nu is dat vormingswerk kend, waardoor de provinciale infra- kunst in de ZuidhoUandse huiska- veelal specialistische volwassenene- structuur deel van het landelijke mers werd gebracht, is daarvan een ducatie geworden en wordt de ama- bestel is gaan uitmaken. voorbeeld. Het project Theater Over- teur-historicus minder spontaan De spreiding van kunst, de provin- dag eveneens; dit betreft een poging verwelkomd. ciale steunen bemiddelingsfimcties om meer culturele activiteit overdag Niet alle ontwikkelingen zijn te- en de scharnierfunctie tussen rijk en te stimuleren en een groot potentieel gen te houden. Bij voorbeeld niet het gemeenten zijn weliswaar relatief publiek juist overdag met kimst in loskoppelen van de volwassenenedu- abstracte zaken, maar rijk, gemeen- aanraking te brengen. Een derde catie. De provinciale culturele raad ten én de culturele initiatieven weten voorbeeld: het project tot bevorde- bood in beginsel de mogelijkheid om er toch in terug te vallen. ring van werkgelegenheid in de de kimstzinnige vorming, de biblio- Wat voor de provincies geldt, geldt kunst.’ theken, de media, de geschiedbeoefe- voor de provinciale culturele raden: ning en de kunsten samen te nemen eigenwijze, maar dienstvaardige als pijlers van het regionale, culture- knooppunten in een landelijk net- TERREINBREEDTE le leven. Als de loskoppeling is vol- werk. trokken, raakt men aangewezen op De uiteenlopende taken van de Cul- geforceerde pogingen k la de Vereni- turele Raad Zuid-HoUand hggen op ging ‘Met Poll Meer Mans’ (oftewel 1. Culturele Raad Zuid-Holland, Cultu- een zeer breed terrein dat evenwel de Vereniging Onderwijs, Kunst en reel rapport 1983. geleidelijk wat wordt ingeperkt. De Wetenschap) om weer bij elkaar te 2. Culturele Raad Zuid-Holland, Kunst- meeste provinciale culturele raden worden gebracht. werk, 1986. stammen, uit een periode waarin De provincie, eens het brave achter- DRENTS GENOOTSCHAP L.P. Middel voorzitter van Het Drents Genootschap

‘Het Drents Genootschap’ (Culturele functie een zwaarder accent te ge- provinciale bestuur om een in Ne- Raad voor Drenthe) is met zijn 40- ven. Een ontwikkelingsfunctie in het derland uniek project op te zetten, jarig bestaan, dat dit jaar gevierd zal brede culturele veld betekent dat je het zogenoemde project ‘Culturele worden, een van de oudste culturele initieert en stimuleert, activiteiten Educatie’. Ons is gevraagd om actief raden van Nederland. Op 12 maart vanuit de samenleving oppikt, mee aan dit project mee te werken, zowel 1947 opgericht als culturele-raad- helpt te ontwikkelen totdat ze defi- inhoudelijk als bestuurlijk. Wij heb- avant-la-lettre werd ‘Het Drents Ge- nitief gestalte hebben gekregen. ben daar ogenblikkelijk ‘ja’ tegen nootschap’ in 1957 door het rijk Daarna kunnen de activiteiten zelf- gezegd. officieel als provinciale culturele standig worden uitgevoerd - mis- Het bestuur van Het Drents Ge- raad erkend. schien in het begin met nog wat nootschap had de regionale cultuur steun en goede raad - of worden reeds prioriteit gegeven in het werk- ondergebracht in een bestaande or- programma voor de komende jaren. ganisatie, die daarvoor is toegerust. Daarbij hebben wij benadrukt dat in DE stichting stelt zich ten Een ontwikkelingsfunctie vem Het de regionale cultuur de streektaal, doel ‘in onze cultuur ontwik- Drents Genootschap kan ook ge- een centrale plaats inneemt, maar kelde waarden te bewaken, meenten helpen bij het organiseren dat regionale cultuur méér is dan actieve deelname aan hedendaagse, van culturele evenementen of bij het taal alleen. Verder blijven wij er op zowel algemene als Drents eigene, opstellen van een cultuurbeleid. wijzen dat regionale cultuur en an- cultuuruitingen te ondersteunen, de Onze organisatie is verankerd in dere cultuuruitingen wel te onder- veelvormigheid van het culturele le- de amateuristische kunstbeoefening, scheiden, maar niet van elkaar te ven te helpen handhaven en cultuur- de beeldende kunst, de kimstzinnige scheiden zijn; ze versterken elkaar. processen te stimuleren, zodat het vorming, het educatieve werk en ze- Deze uitgangspunten zijn terug te welzijn van de bevolking gestalte ker in de Drentse cultuur. Daar ligt vinden in het project ‘Culturele Edu- krijgt in de Drentse samenleving’. de traditie van Het Drents Genoot- catie’, waaraan ook de rijksoverheid Het werken aan dat doel gebeurt schap. Dat is ook een deel van onze financieel bijdraagt. In het project door de uitoefening van de volgende legitimatie, zowel voor de samenle- willen wij samenwerken met de hoofdfunctie: ‘als provinciale instel- ving als voor het pohtieke bestuur, Drentse streektaalorganisaties - Het ling voor cultuur een bijdrage leve- de staten van Drenthe. Drentse Boek, Oeze Volk, Drentse ren aan de ontwikkeling en de uit- Schrieverskring -, Opbouw Drenthe voering van beleid bij zowel de (pro- en de Provinciale Bibliotheekcentra- vinciale) overheid, alsook het parti- CULTUUR EN REGIO le. culier initiatief. Het meest recente resultaat van de Er is echter meer dan alleen de Het Drents Genootschap heeft on- ontwikkelingsfunctie is onze betrok- regionale cultuur. Ons informatie- langs besloten de ontwikkelings- kenheid bij het initiatief van het en documentatiecentrum beeldende BOEKMANMAGAZINE 157 kunst maakt jaarlijks een ‘omzet’ dingsorganen. deel dat wij in tegenstelling tot alle van vele tonnen. Onze NIEUWSBRIEF Daarnaast adviseerden wij nog andere Drentse organisaties be- BEELDENDE KUNST vindt gretig af- veel, toen de provinciale griffie haar schikken over een unieke achterban. trek. De Kunstuitleen Drenthe, een eigen adviseurs reeds in dienst had In onze secties, commissies, werken kind van de Provinciale Bibliotheek genomen. Een eigenschap van de stuurgroepen zijn zo’n 150 personen Centrale en het Drents Genootschap, overheid is immers dat zij ^aag actief. kan de vraag niet aan. taken van het particulier initiatief Om de organisatie alerter te laten Het grootste succes van het afgelo- naar zich toetrekt. Niet altijd ten zijn, hebben we ons voorgenomen de pen jaar is de serie reizende tentoon- onrechte overigens, maar dat vergt secties om te zetten in een soort stellingen ‘Kunst uit Drenthe op weer een ander verhaal. semi-permanente werkgroepen, met reis’, die binnen de kortste keren Kiezen voor een ontwikkelings- een vaste kern van leden die - al naar voor twee jaar was volgeboekt. Wij fimctie betekent dat die uitvoerende gelang het onderwerp dat aan de doen al het mogelijke om dit initia- en beheerstaken, die niet direct in orde is - aangevuld kan worden met tief in de vorm van een tentoonstel- het verlengde liggen van ontwikke- geïnteresseerden die deskundig en lingsdienst voort te zetten. lingstaken, beter elders kunnen wor- betrokken zijn. den ondergebracht. Zo krijg je een levende organisatie, Kiezen voor een ontwikkelings- die zelf zaken aanpakt, beleid ont- ONTWIKKELINGSFUNCTIES functie betekent ook dat de organi- wikkelt, initiatieven durft te nemen satie zich dynamischer opstelt. Niet en dat alles gegrond op een stevig Tot dusver heeft Het Drents Genoot- te veel afwachten, maar alert in- maatschappelijk draagvlak. Sturen, schap vanuit gewoonte, traditie, of springen en stimuleren. Niet alleen richting aangeven, veel gas geven en omdat niemand anders het deed, veel maar reageren op wat anderen doen niet te veel remmen. energie gestoken in uitvoerende ta- en laten, maar zelf actie onderne- ken, beheerscommissies en begelei- men. Wij hebben daarbij het voor- DRENTHE'S MOEIZAME WEG NAAR CULTURELE IDENTITEIT T. Telkamp freelance medewerker Drentse en Asser Courant

De belangstelling voor de typisch Drentse streek- door ‘westerlingen’ jammer genoeg nog te vaak cultuur heeft altijd bestaan ondanks de overheer- wordt betiteld als ‘achterdochtig van aard’. Die sing van de ‘Hollandse cultuur’. Onder aanvoering achterdocht was tot op zekere hoogte een kenmerk van zelfbewuste Drenten en hun sympathisanten vam ‘de Drenten’ in een verleden waarin werkloos- is ‘een Drentse beweging’ontstaan. Tot aan de heid en armoede de veengebieden beheersten. Te jaren zeventig richtten de mensen die binnen de lang heeft de tijd stil gestaan in deze provincie die streekcultuur actief waren, zich voornamelijk op in haar bodem een schat aan overblijfselen van het behoud en de conservering van het culturele oude culturen met zich meedraagt. erfgoed. Daarna kwam een nieuwe stroming in Aantoonbare veranderingen in het traditionele beeld die zich vooral de laatste jaren richt op culturele leven van de voornamelijk uit boeren en vernieuwing en versterking van de Drentse cul- arbeiders bestaande bevolking traden op vanaf het tuur en met name op het behoud van de streektaal. eind van de jaren vijftig. Tot aan die tijd was er De hedendaagse Drentse ‘cultuurmakers’ bouwen sprake van een op Nederlandse leest geschoeide verder aan een eigen Drentse cultuur. cultuur waarin een bovenlaag van de bevolking zich roerde met daarnaast een Drents-eigen cultuur die als gevolg van de verdringing van de eigen streektaal door het Algemeen Beschaafd Neder- DE hunebedden aan de rand van de Drentse lands min of meer als een tweederangs cultuur hei zijn stille getuigen van een eeuwenou- werd beschouwd. de cultuur waarvan weinig is overgebleven. Toch kent ook het tegenwoordige Drenthe een De ontwikkelingen binnen de Drentse cultuur zijn rijk cultureel leven. Over de echtheid van de vele de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. resten van verdwenen culturen die amateur- In 1947 ontstond Het Drents Genootschap uit archeoloog Tjerk Vermaning in de Drentse bodem initiatieven van een groepje geestverwanten dat aantrof, zijn de hooggeleerden het nog steeds niet het culturele leven wilde bundelen en stimuleren. eens. Drenthe blijft door de strijd over de echtheid Het genootschap richtte zich in het begin voorna- van die vondsten, een strijd die nog steeds tussen melijk op de specifieke ‘Drents-eigen’ cultuur. Het wetenschappers en amateur-archeologen in bin- behoud en de conservering van erfgoederen was nen- en buitenland wordt gevoerd, regelmatig in het belangrijkste doel. de belangstelling staan. Het behartigen van de belangen van de streek- Drenthe is een provincie waarvan de bevolking cultuur werd minder belangrijk nadat Het Drents 158 BOEKMANMAGAZINE Genootschap van het provinciale bestuur een forse steimden de schilders. De belangstelling van het jaarlijkse subsidie kreeg toebedeeld. Beroeps- publiek voor de ateliers was nog nooit zo groot krachten gingen een belangrijke rol spelen binnen geweest. de organisatie. Na enkele jaren trok Het Drents De culturele prijzen worden in Drenthe sinds Genootschap ‘alles wat aan cultuur in Drenthe jaar en dag toegekend door het provinciale beleefde’ naar zich toe. De oorspronkelijke naam stuur. In 1958,1961,1962,1964,1965,1969,1970 was volgens de ambtenaren een te beperkte betite- en 1971 werden ze om allerlei redenen niet toege- ling geworden. Zij kozen voor de naam ‘Culturele kend. Het provinciale bestuur van Drenthe vond Raad voor Drenthe’ hetgeen kwaad bloed zette bij dat in 1984 eveneens geen prijs kon worden veel autochtone Drenten die meenden dat de uitgereikt. Volgens het bestuur had men niemand streekcultuur opnieuw ondergewaardeerd zou kunnen vinden die ervoor in aanmerking kwam. worden. De eerste ruzies waren geboren. ‘t Was wel eem een klap veur de kop volk’, schreef Aoldert van Geesie (pseudoniem voor journalist Ab Drijver) in zijn Drentstalige rubriek VERNIEUWERS in de bladen van de Drents Groningse pers. Volgens Drijver waren er kandidaten genoeg. De Een jongere generatie met vernieuwers als Marga Drentse cultuur is springlevend maar er is bijna Kool, Gerard Nijenhuis en Albert Haar keerde niemand van de bestuurders die dat in de gaten zich in de afgelopen jaren af van de culturele raad. heeft, was zijn kritiek. Het Drentse letterkundige Zij waren en zijn van mening dat de raad veel te tijdschrift ROET stelde zelf maar een prijs in. Met weinig deed en doet voor de eigen Drentse cultuur. de Reyer Onno van Ettingen-prijs wilde ROET het Uit onvrede richtten ze de Stichting Het Drentse culturele leven in Drenthe een steuntje in de rug Boek op. Deze stichting geeft niet aUeen boeken geven. uit, maar richt zich ook op het behoud en het In 1985 ontstond opnieuw een rel. De toeken- versterken van de Drentse taal. Wat het Drents ning van de cultimele prijs aan de stichting Milieu Genootschap (culturele raad) volgens deze ver- Rondomme gaf opnieuw kritiek te horen bij enkele nieuwers had nagelaten, namen zij zelf ter hand. culturele actievoerders. Het provinciale bestuur Met onderwijsprojecten en taalcursussen storm- verdedigde zich door te verklaren dat provinciale den ze het Drentse cultuurleven binnen. Deze staten 11 jaar eerder hadden besloten het milieu vernieuwingen stonden niet op zichzelf. bij de culturele prijs te betrekken. De toekenning Het Drents-talige maandblad OEZE VOLK dat van twee prijzen aan H.W. de Vroome (1976) dertig jaar geleden werd opgericht om naast het vanwege zijn inzet voor landschapsbehoud en Drents Genootschap cultuur-uitingen te bundelen landschapsbeheer en in 1982 aan de drie hoogste en te stimuleren, kreeg zo’n zes jaar geleden ook te klassen van de lagere school in Balinge vanwege maken met de jongere garde. Het verschijnen van de bijzondere kwaliteit van het natuiuronderwijs het Drentse-literaire tijdschrift ROET was een vond toen wel genade in de ogen van de ‘cultuur- antwoord van de vernieuwers op de volgens hen kenners’. oubollige ideeën en opvattingen over de Drentse De roep om de oprichting van een kimsthuis in cultuur die in OEZE VOLK werden verwoord. 1982 vond geen aftrek bij de betrokkenen bij In dezelfde periode werd door de oprichting van onder andere OEZE VOLK en de Drentse Schrievers-. de Drentse Historische Vereniging de fimctie en kring. In het kunsthuis moesten vooral de beeld- waarde van het Drents Genootschap nog meer . houw- en schilderkimst onderdak krijgen. Ge- uitgehold. De Drentse Schrieverskring was aan- vreesd werd onder meer dat opnieuw Het Drents vankelijk een behoudend clubje van schrijvers en Genootschap te veel invloed zou uitoefenen op de publicisten, maar in de afgelopen jaren ontstond spontane inbreng van de ‘Drents eigenen’. ook binnen deze organisatie meer en meer begrip voor de standpimten van de ‘ontevredenen’. De kritiek op het functioneren van de culturele raad TAAL groeide en groeide. De climax van al dit culturele gekissebis beheerste het beeld van 1986. De ruzies met het Drents RUZIES Genootschap (culturele raad) laaiden zo hoog op dat de stichting Het Drentse Boek, de stichting Het beeld van de provinciale cultuur in de afgelo- Oeze Volk en de Drentse Schreverskring hun pen vier jaar werd overheerst door knallende achterban vroegen alle contacten met het Drents ruzies. Ruzies over beleid, onenigheid over het al Genootschap te verbreken. De reden was dat de dan niet toekermen van culturele prijzen, ruzies drie organisaties een eigen ‘academie’ verlangden. over huisvesting en de climax van alles: ruzie over Een Drenthe Academie die de Drentse taal moest de vorming van een Drenthe Academie, een orga- uitdragen. Daarbij eisten de ‘ontevredenen’ macht nisatie die zich volledig zal moeten richten op het en invloed in het culturele beleid. Een beleid dat behoud en de versterking van de Drentse taal. ondanks protesten nog steeds niet het ‘Drents Cultuur in Drenthe leek door al die twisten nog eigene’ ten uitvoer bracht. ver verwijderd van volwassenheid. De inzet van de strijd tussen de betrokkenen was het project culturele educatie. Voor dat pro- De strijd die de ‘anders denkenden’ en de vernieu- ject stelde de rijksoverheid een half miljoen gul- wers voerden, schudde iedereen wakker die zich den beschikbaar. De boosheid bij de drie organisa- bij de Drentse cultuur betrokken voelde. De keus ties was ook gericht op de benoeming van een van provinciaal ambtenaar culturele zaken drs. nieuwe directeur bij Het Drents Genootschap. H.H. Spiegelenberg om een ‘niet-Drent’ een por- Daarover waren de drie belangen-groeperingen tret van oud-commissaris der Koningin A.P. niet geraadpleegd. Wel waren ze content met de Schilthuis te laten schilderen, bracht de Drentse beslissing van het provinciale bestuur dat de kunstenaars nog dichter bij elkaar. Negen portret- nieuwe directeur de helft van zijn tijd moet vullen schilders organiseerden een ‘portret-route’ langs met de coördinatie van het project culturele hun ateliers. Een protest tegen het beleid van de educatie. Een project dat door ‘de drie’ onder de provincie. Honderden belangstellenden onder- noemer ‘Drenthe Academie’ was ontwikkeld en BOEKMAIiiMAGAZINE 159 waarvoor ze strijd hadden gevoerd. Ondanks deze dat het hele project niet door zou gaan, indien de toezegging dreigde de samenwerking met Het partijen niet tot overeenstemming zouden komen. Drents Genootschap definitief uit elkaar te spat- De winst voor de drie organisaties bleek overwel- ten. digend. Ze kregen niet alleen een vinger in de pap, sterker nog, ze gaan mede het beleid bepalen. Gedeputeerde J. Hollenbeek Brouwer, beschik- De ‘cultuurmakers’ in Drenthe praten weer met kend over 16 jaar ervaring met en kennis van wat elkaar. En niet in hun eigen ‘organisatietaal’ maar er leefde onder de Drentse cultuurmakers, greep in de taal van de gemiddelde Drent. Een taal die in. Hollenbeek Brouwer bracht de partijen rond de vele eeuwen ouder is dan het Algemeen Beschaafd tafel. Zijn eis dat de drie organisaties een grote Nederlands. Een taal waarvoor het de moeite betrokkenheid bij het project moesten krijgen, waard is strijd te voeren. was een keiharde. Hollenbeek Brouwer stelde zelfs vervolg van pagina 155 om de taalcultuur te ondersteunen. gionale omroep worden uitgegeven cie zuUen worden geroepen. De In de optiek van de WD moet de te worden gedecentraliseerd. Provin- plaats van de provincie is - in be- provinciale omroep onafhankelijk ciale omroep mag niet leiden tot stuurlijk opzicht veel minder uitge- zijn. De zendmachtiging dient door lastenverhoging voor de burger. De sproken dan rijk of gemeente - naar het commissariaat voor de media te provinciale omroep mag het pluri- de liberale opvatting duidehjk aan- worden afgegeven (ervan uitgaande forme aanbod van de regionale dag- vullend op datgene wat gemeenten dat de Mediawet door de Eerste bladen niet aantasten. De pers moet aan initiatief ontwikkelen; daar- Kamer wordt aangenomen), nadat kunnen participeren in provinciale naast het rijksbeleid ondersteunend het provinciale bestuur hierover onaroep, waardoor verschraling van en ten slotte met een eigen, beperkte, heeft geadviseerd. Een provinciale het aanbod kan worden voorkomen. onafhankelijke culturele taak. omroep kan ondergebracht worden Het zou niet realistisch zijn daarin een stichting waarvan het bestuur Tot slot: ik geef mij er wel reken- mee geen rekening te houden bij de representatief wordt geacht te zijn schap van dat een leidraad voor een beoordeling van de verkiezingspro- voor de burgers in de provincie. verkiezingsprogramma, of een ver- gramma’s voor de Provinciale Sta- De financiering van de provinciale kiezingsprogramma zelf, maar ten tenverkiezingen van 18 maart a.s. omroep dient te zijn gespreid. Ener- delé de neerslag is van wat er in zijds kan een belangrijk deel van de werkelijkheid omgaat. Toch geeft benodigde gelden door reclame wor- het wel een duidelijke richtsnoer den opgebracht, anderzijds dienen voor diegenen die straks tot prak- de huidige geldmiddelen die aan re- tisch politiek handelen in de provin-

foto: Jan Huizing 160 BOEKMANMAGAZINE POSTERHEIDE instituut voor cultuurhistorische educatie en advies

Overheidsinstellingen speien een grote rol bij de verdeling van geidmiddeien ten behoeve van de kunsten. Vaak moeten besiissingen genomen worden met financiële consequenties voor meerdere jaren.

Daarbij kan behoefte bestaan aan advisering door een neutraal instituut. Dat kan nuttig zijn in problematische situaties, waarin verhoudingen tussen overheid, belanghebbenden en andere betrokkenen vertroebeld zijn. Het kan ook welkom zijn wanneer in eigen huis de specifieke deskundigheid ontbreekt, die incidenteel op dit deelgebied van het cultureel bedrijf gewenst is.

Wanneer de vragen liggen op het terrein van de beeldende kunsten, musea, collectieopbouw e.d. kan Instituut Posterheide helpen om tot concrete oplossingen te komen. Oplossingen die vaak veel geld besparen

Binnen het instituut is men vertrouwd met de structuur en problemen van overheidsinstellingen en in staat om adaequaat daarop in te spelen.

Daarnaast verzorgen wij opleidingen voor ondermeer beleidsfunctionarissen in de beeldende kunst sector die inhoudelijk bijgespijkerd willen worden over de materie die onderdeel uit maakt van hun werkterrein.

Voor inlichtingen: Instituut Posterheide, Postweg 1, 6571 CR Berg en Dal, 08895-43920 99Dan moet u mij verkeerd verstaan hebben”

OOK WAT ZE NIETVEKIELLEN, LEEST U IN DE VOLKSKRANT F\U \\EEST 1\'F( )R,\ \ATIEVE C )C1 n'E\’DBL\0 VAK' K'EI:)1-:RLA\'D