Literatura/Historia
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Literatura/Historia 10 WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA LITERATURA/HISTORIA 10 STUDIA TATARSKIE pod redakcją Grzegorza Czerwińskiego Seria 3 KATEDRA BADAŃ FILOLOGICZNYCH „WSCHÓD – ZACHÓD” KOMITET REDAKCYjNY SERII: Mariya Bracka, Piotr Chomik, Lilia Citko, Agnieszka Czajkowska, Krzysztof Czajkowski, Grzegorz Czerwiński, joanna Dziedzic, Anna janicka, Tadeusz Kasabuła, Andrzej P. Kluczyński, Kamil Kopania, Krzysztof Korotkich, Grzegorz Kowalski, Lucy Lisowska, jarosław Ławski [Przewodniczący], Barbara Olech, Iwona E. Rusek, Michał Siedlecki, Łukasz Zabielski, Paweł Kuciński Recenzenci tomu: dr hab. Selim Chazbijewicz, prof. UWM dr hab. Jolanta Sztachelska, prof. UwB Redaktor tomu: Grzegorz Czerwiński Opracowanie graficzne i skład: Alter Studio Korekta: Małgorzata Sylwestrzak Fotografie archiwalne pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie Fotografia na okładce: Dominik Krzymiński Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, 2013 Copyright by Grzegorz Czerwiński ISBN 978-83-64081-11-8 Książka została przygotowana i wydana w ramach projektu badawczego „Literatura polsko-tatarska po 1918 roku”. Projekt finansowany ze środków Narodowego Cen- trum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/07/B/HS2/00292. Wydawca tomu: Alter Studio 15-082 Białystok ul. Świętojańska 8 lok. 5 tel./fax 85 732 01 88 e-mail: [email protected] www.alterstudio.com.pl PODRÓżE DO SERCA ISLAMU. Antologia MIęDZYWOjENNEGO reportażU POLSKICH TATARÓW WSTęP, WYBÓR I OPRACOWANIE GRZEGORZ CZERWIŃSKI Białystok 2014 Naukowa SERIA wydawnicza COLLOqUIA orientalia bialostocensia Wschód, Pogranicza, Kresy, obrzeża i krańce, peryferie i prowincja to miejsca o szczególnej mocy kulturotwórczej. Równocześnie jest to przestrzeń oddziaływa- nia odmiennych centrów cywilizacyjnych, religijnych, językowych, symbolicznych i literackich. Białystok i Podlasie, dawne ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i całej jagiellońskiej Rzeczypospolitej to miejsce i dynamiczna przestrzeń pogranicz- na w głębokim znaczeniu: stykają się tutaj przecinające Europę na pół płyty konty- nentalne cywilizacji łacińskiego Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ścierają się tu, ale nie niszcząc wzajemnie, Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze Słowianami, prawosławni z katolikami, Białorusini z Polakami, Ukraińcy i Rosjanie. To źródło niemal wygasłej, niegdyś żywej tradycji żydowskiej, wyniszczonej przez Szoah, po- woli odbudowującej się w nowym otoczeniu kulturowym i etnicznym. Tu znajdują się wielkie centra religijne i kulturalne wschodniego i zachodniego chrystianizmu: Ostra Brama, żyrowice, Święta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, Ławra Supraska, Grodno, żytomierz, Bar, nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; tu leżą ośrodki polskiego islamu: Kruszyniany i Bohoniki, centra religijne Karaimów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea służąca międzykulturowej i między-reli- gijnej wymianie myśli, utrwalaniu źródeł pamięci i tożsamości kulturowo-historycz- nej, badaniu świadectw literackich, artystycznych, przedstawiających przenikanie się wiar, kultur i tożsamości. „Colloquia Orientalia Bialostocensia” to naukowa seria wydawnicza, której zada- niem jest publikowanie materiałów źródłowych i prac naukowych dotyczących szero- ko rozumianego dziedzictwa europejskiego Wschodu. jego części stanowią… - Kultura, literatura, historia Europy Środkowej i Wschodniej. - Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza Europy i innych kontynentów, Orientu, Południa, Śródziemnomorza. - Pierwsza Rzeczpospolita oraz kultury krajów słowiańskich, bałtyckich, germań- skich, romańskich. - Wielkie Księstwo Litewskie, Podlasie i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze wschodnie, Prusy Wschodnie. - Kultury mniejszości: Białorusinów, żydów, Karaimów, Ukraińców, Rosjan, Niem- ców, Romów, Tatarów, staroobrzędowców, prawosławnych, protestantów. - Tradycje, obrzędy, symbole i mity narodów Wschodu, języki ludów zamieszkują- cych tę kulturową przestrzeń. RADA Naukowa SERII Wydawniczej COLLOqUIA Orientalia Bialostocensia: Andrzej Baranow (Uniwersytet Pedagogiczny w Wilnie, Litwa) Krystyna Barkowska (Uniwersytet w Dyneburgu, Łotwa) Adam Bezwiński (UKW, Bydgoszcz) Olena Bondarewa (Kijów, Ukraina) Grażyna Borkowska (IBL PAN, Warszawa) Tadeusz Bujnicki (UW, Warszawa) – Przewodniczący Urszula Cierniak (AjD, Częstochowa) Mieczysław jackiewicz (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn) Wołodymyr jerszow (Uniwersytet w żytomierzu, Ukraina) Dmitry Karnaukhov (Nowosybirsk, Rosja) Zbigniew Kaźmierczyk (Uniwersytet Gdański) Anna Kieżuń (Uniwersytet w Białymstoku) Halina Krukowska (Uniwersytet w Białymstoku) Ryszard Löw (Tel-Aviv, Izrael) jan Leończuk (Książnica Podlaska, Białystok) Natalia Malutina (Odessa, Ukraina) Elżbieta Mikiciuk (Uniwersytet Gdański) Małgorzata Mikołajczak (UZ, Zielona Góra) Antoni Mironowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Swietłana Musijenko (Grodno, Białoruś) Aleksander Naumow (Uj, Kraków) Viviana Nosilia (Uniwersytet w Padwie, Włochy) jerzy Nikitorowicz (Uniwersytet w Białymstoku) Eulalia Papla (Uj, Kraków) Danuta Piwowarska (Uj, Kraków) jarosław Poliszczuk (Kijów, Ukraina) Rościsław Radyszewski (Uniwersytet Kijowski, Ukraina) German Ritz (Universität Zürich) Krzysztof Rutkowski (UW, Warszawa) Tadeusz Sucharski (AP, Słupsk) Wanda Supa (Uniwersytet w Białymstoku) Halina Turkiewicz (Uniwersytet Pedagogiczny w Wilnie, Litwa) Alois Woldan (Universität Wien) Igor Wasiliewicz żuk (Uniwersytet w Grodnie) SPIS TREŚCI WSTęP . 13 KILKA SŁÓW O LITERATURZE PODRÓżNICZEj TATARÓW POLSKICH W DWUDZIESTOLECIU MIęDZYWOjENNYM . 15 Tatarzy polscy – rys historyczny i przegląd stanu badań . 16 Międzywojenna twórczość literacka Tatarów polskich . 21 Wokół reportażu podróżniczego Tatarów polskich . 24 ZASADY WYDANIA . 31 BIBLIOGRAFIA (WYBÓR) . 33 LEON NAjMAN-MIRZA KRYCZYŃSKI . 39 Nota biograficzna . 41 Wybrana bibliografia pism naukowych, publicystycznych i literackich . 45 Tatarzy polscy a świat islamu . 47 Pod słońcem Maroka . 57 EDIGE SZYNKIEWICZ . 73 Nota biograficzna . 75 Wybrana bibliografia pism naukowych, publicystycznych i literackich . 79 Z podróży po Persji . 81 10 SPIS TREśCI ALI ISMAIL WORONOWICZ . 115 Nota biograficzna . 117 Wybrana bibliografia pism naukowych, publicystycznych i literackich . 121 Bajram. Obrazek filmowy . 123 Garść wrażeń z Egiptu . 127 Fellach egipski . 132 Kobieta egipska . 137 Islam a kobieta . 142 Obrazki kairskie . 148 Wnętrze świątyni muzułmańskiej . 156 Budownictwo muzułmańskie w Al-Kahira . 159 Rzeczywistość . 166 MUSTAFA ALEKSANDROWICZ . 169 Nota biograficzna . 171 Wybrana bibliografia pism naukowych, publicystycznych i literackich . 175 Z podróży do Egiptu . 177 Al-Azhar . 184 Kair – miasto kontrastów . 189 Meczety w Kairze . 195 W kraju wielkich pustyń . 200 SUMMARY . 215 INDEKS NAZWISK . 221 Meczet Al-Azhar w Kairze Fot. Dominik Krzymiński Meczet Ibn Tuluna w Kairze Fot. Dominik Krzymiński WSTęP KILKA SŁÓW O LITERATURZE PODRÓżNICZEj TATARÓW POLSKICH W DWUDZIESTOLECIU MIęDZYWOjENNYM Prezentowana książka zawiera utwory literackie Tatarów polskich, które pod względem gatunkowym można zakwalifikować do szeroko rozumianego reportażu. Do publikacji wybrano dzieła czterech auto- rów: Leona Kryczyńskiego, Edigego Szynkiewicza, Alego Woronowi- cza i Mustafy Aleksandrowicza. Obok Sprawozdań z podróży muftiego jakuba Szynkiewicza są to najważniejsze teksty reportażowo-podróż- nicze napisane przez polskich wyznawców islamu w dwudziestoleciu międzywojennym. Decydując o wyborze utworów do publikacji brano pod uwagę nie tylko ich poziom artystyczny i oryginalność tematyki. Ważny był rów- nież kontekst historyczny i społeczny: wszystkie prezentowane dzieła pełniły w dwudziestoleciu międzywojennym ważną rolę w procesie poznawania świata islamu przez Polaków (ich wartość poznawcza nie straciła zresztą do dzisiaj swojej aktualności), a dla Tatarów polskich stanowiły ponadto opis archetypicznej podróży do źródeł tożsamo- ści religijnej. Stąd też decyzja, z jednej strony, o włączeniu utworów o zróżnicowanym poziomie literackim, z drugiej strony, o bardzo sze- rokim potraktowaniu pojęcia reportażu, przekraczającym ramy defini- cji z zakresu poetyki i teorii literatury. Aby pokazać, jak ważne były dla polskich muzułmanów relacje ze światem islamu i podróże do kra- jów muzułmańskich, zdecydowano się ponadto włączyć do niniejszego 16 GRZEGORZ CZERWIńSKI wydania artykuł Leona Kryczyńskiego pod tytułem Tatarzy polscy a świat islamu. jest to esej popularnonaukowy, aczkolwiek tematycznie wiąże się on ściśle z zawartością tomu, stanowiąc niejako historyczny wstęp do problematyki reportażu polsko-tatarskiego. Co również waż- ne, napisany jest on przez jednego z dwudziestowiecznych podróżników tatarskich. Utworem nie będącym przykładem literatury podróżniczo- -reportażowej jest też esej Alego Woronowicza zatytułowany Rzeczywi- stość. Stanowić on może jednak ciekawe podsumowanie doświadczeń wyniesionych przez pisarza z Egiptu, stąd też decyzja o włączeniu tego tekstu do prezentowanej antologii. Zanim powiemy parę słów o polsko-tatarskiej twórczości literackiej, przypomnijmy w skrócie najważniejsze wydarzenia z historii osadnictwa tatarskiego w Polsce oraz naszkicujmy sytuację Tatarów w dwudziesto- leciu międzywojennym. Wskażmy ponadto wybrane prace naukowe, po- święcone tej tematyce. Tatarzy polscy – rys historyczny i przegląd stanu badań Tatarzy zaczęli przybywać na tereny Wielkiego Księstwa Litewskie- go w XIV wieku1. Z początku byli to przede wszystkim jeńcy wojenni, wzięci do niewoli podczas wypraw wojsk litewskich przeciwko Złotej Ordzie. Wkrótce pojawili się