Absolwenci Racyzkońskiej Szkoły Muzyki Kościelnd Pocbotjz^Cy Z Diecezji Leżącycb W Eimopie Śrot>Kowo-Wscbot)Niej T)O Roku 1945

Ks. Franciszek Koenig, UO Opole

AbsoLweNci RAcyzkoŃskieJ szkoły Muzyki kościeLNd pocbotJz^cy z Diecezji LeżĄcycb w eimopie śRot>kowo-wscbot)NieJ t)o Roku 1945

Do zacnych miast w Europie i świecie, które zdobyły rozgłos dzięki istniejącym w nich uczel niom i szkołom, należy także niemiecka Ratyzbona, a to za sprawą funkcjonującej tam nie przerwanie od 140 lat szkoły muzyki kościelnej (Regensburger Kirchmusikschule). Ratyzbo na stała się miejscem, do którego przybywało i nadal przybywa wielu młodych ludzi, aby kształcić się w kierunku badania i uprawiania muzyki religijnej. To właśnie absolwenci tej szkoły są jej największą „reklamą", dzięki której szkoła i miasto są znane nie tylko w Europie. Można zapytać - dlaczego właśnie Ratyzbona stała się miejscem kształcenia w dziedzinie muzyki kościelnej? Otóż to urokliwie miasto położone nad Dunajem w kraju związkowym Bawarii, będące stolicą regionu Oberpfalz, sięga swoją historią I w. po Chrystusie, a więc cza sów rzymskich. Do dziś zachowały się elementy architektury danych rzymskich budowli, przede wszystkim o charakterze militarnym. Z biegiem wieków miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym, a także kulturowym i religijnym z racji powołanego do istnienia w VIII w. biskupstwa ze stolicą właśnie w Ratyzbonie1. Biskupami Ratyzbony byli m.in. św. Wolfgang (972 - 994) i św. Albert Wielki (1260 - 1262)2. Od średniowiecza Ratyzbona stała się ważnym miejscem uprawiania muzyki kościelnej, przez co stała się wyjątkowym w pod tym względem miejscem w całych Niemczech. Początek tej tradycji tkwi w VII w., kiedy to założono w Ratyzbonie klasztor benedyktyński St. Emmeram3. Stał się on miejscem uprawia nia przede wszystkim chorału gregoriańskiego4. Innym ważnym miejscem kultywowania muzyki kościelnej w Ratyzbonie stał się kościół nazywany popularnie „Alten Kapelle", przy którym od VIII w. funkcjonowała kapituła kanonickas. Później ważnym pod w tym względem miejscem stała się także sama katedra pw. św. Piotra, której początki w formie romańskiej sięgają X i XI w.6To właśnie w X w., a dokładnie 975 r. sięga tradycja szkoły śpiewu istniejącej przy katedrze. Dlatego w tradycję muzyczną Ratyzbony wpisała się mocno tradycja chó ru chłopięco-męskiego istniejącego przez wieki, który na nowo został przeorganizowany

1 A. Scharnagl, Regensburg, MGG (Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Kassel 1998), Sachteil, t. 8, kol. 126-131. 2 J. Staber, Kirchengeschichte des Bistums Regensburg, Regensburg 1966, ss. 24 - 27, 50 - 53. 3 R. Hankeln, Identittat und Internationalitat. Geistliche Einstimmigkeit im mittelalterlichen Regensburg, w:T. Emmering (red.), Musikgeschichte Regensburg, Regensburg 2006, s. 3 - 20; Scharnagl, Regensburg, kol. 127. 4 M. Huglo, Romisch-frankische Liturgie, w: K.G. Fellerer (red.), Geschichte der katholischen Kirchenmusik, 1.1, s. 233 - 244; K.H. Schlager,Tropen und Sequenzen, w: Fellerer (red.), Geschichte, s. 299. 5 Bischófliches Ordinariat Regensburg (red.), Almanach des Bistums Regensburg, Regensburg 1973, s. 11. 6 Tamże, s. 229 - 232.

170 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 w 1910 r„ przyjmując obowiązującą do dziś nazwę Regensburger Domspatzen7. Szczególnym czasem rozwoju muzyki w Ratyzbonie stał się okres baroku. Wtedy przy wielu istniejących w Ratyzbonie klasztorach i kościołach powstawały szkoły, gdzie uprawiano muzykę i two rzono zespoły wokalno-instrumentalne, które powołane do istnienia w specjalnych funda cjach wykonywały bogaty repertuar muzyki religijnej. W okresie tym działali także uznani kompozytorzy, kantorzy i organiści, m.in. P. Homberger (1603 - 1634), Ch. Stoltzenberg (1713-1764) i H. Kradenthaller (1637 - 1700). Oprócz tego tradycja kulturowa miasta zosta ła ubogacona w późniejszym okresie bogato rozwijającą się także muzyką świecką. W XVIII w. powołano do istnienia m.in. teatr i operę8. W Ratyzbonie działali także wybitni drukarze, w tym od roku 1826 sławne wydawnictwo Friedricha Pusteta9. Zatem muzyczna tradycja miasta, która dopełnia kulturowe znaczenie Ratyzbony wśród innych miast niemieckich, była ubogacana przez wieki spajając w jedną wielką tradycję zarówno muzykę religijną, jak i świecką. Piękną i bogatą tradycję miasta podkreślał sam Feliks Nowowiejski (1877 - 1946) jako absolwent szkoły muzyki kościelnej w artykułach z lat 30-tych XX w. zamieszczanych na łamach „Muzyki Kościelnej". W jednym ze swoich artykułów pisze tak:„Ratyzbona odznacza się charakterystyczną fizjognomją (sic!): już czarodziejska natura otaczająca miasto wydaje się obrazem sennym z dalekiej przeszłości. A co dopiero piękne silhouetty wież wznoszą cych się na lewym brzegu Dunaju (kiedy się idzie od strony dworca)... dalej rozciąga się teren starorzymskiego osiedla; miasto posiada znaczenie w czasach średniowiecznych (osią ga najwyższą reprezentację w osobie ratyzbońskiego Biskupa Albertus Magnus) i szczyci się wieloma zabytkami o wielkiej wartości. Oto atmosfera dla poważnej pracy i dla analizy historycznego rozwoju form artystycznych. Jest rzeczą zrozumiałą, że właśnie w Ratyzbo nie rozpoczęto odbudowę w gruzach leżącej sztuki liturgicznej, tembardziej (sic!), że każdy tamtejszy Biskup żywo popierał dążenia muzyczne. Aby reformy w życie wprowadzić, była potrzebna szkoła o podkładzie tradycji i czynna opieka władz kościelnych"10. Zanim jednak powstała szkoła, którą wspomina F. Nowowiejski i o której będzie mowa w dalszej części niniejszego tekstu, wpierw jednak trzeba poświęcić trochę miejsca zjawisku „odbudowy w gruzach leżącej sztuki liturgicznej", o której także wspomina kompozytor. Początków zamysłu powstania owej szkoły trzeba szukać w rozwijającym się w XIX w. na płaszczyźnie muzyki religijnej zjawisku zwanym „cecylianizmem". Zaistniał on i rozwinął się właśnie w środowisku muzyków Ratyzbony. XIX w. był z jednej strony czasem zaistnienia se kularyzacji, a więc także defragmentacji bogatej tradycji zakonnej, w tym i muzycznej, która była obecna w Ratyzbonie, ale z drugiej strony właśnie w tym czasie na płaszczyźnie muzyki kościelnej w wymiarach diecezjalnych nastąpiło wyjątkowe ożywienie dzięki konkretnym postaciom muzyków i duchownych, którzy starali się nie tylko zachować dziedzictwo muzy ki kościelnej, ale także nadal je ubogacać11. Wśród tych postaci trzeba wymienić m.in. dwóch kapelmistrzów katedralnych działających w tamtym czasie: J. Deischera (1834 - 1839) i J. Schremsa (1839 - 1871). Jednak najważniejszą postacią dla ówczesnej Ratyzbony i jej trady cji muzycznej stała się osoba ks. Carla Proske (1795 - 1861), duchownego, lekarza, ale także

7 B.A. Kohl, Regensburger Domspatzen, w: M. Honegger, G. Massenkeil (red.), Das Grosse Lexikon der Musik, t. 7, Freiburg 1982, s. 23. W latach 1963 - 1994 dyrygentem chóru był Georg Ratzinger (ur. 1924), brat papieża Benedykta XVI (Josepha Ratzinge- ra). W końcówce XIX i początkach XX w., chór ten ściśle realizował postulaty reformy cecyliańskiej wykonując a capella dzieła największych mistrzów muzyki polifonicznej, Por. J. Libbert,„Es hieBe Wasser in die Donau tragen...". Der kirchenmusikalische Umsturz in Regensburg und seine Folgen, w: Emmering (red.), Musikgeschichte Regensburg, s. 267 - 295. 8 Schamagl, Regensburg kol. 127 - 128. 9 T. Emmering, Verlag Friedrich Pustet, MGG, Personenteil, 1 .13, Kassel 2005, kol. 1083 - 1084. 10 F. Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony dla ruchu kościelno-muzycznego, cz. 1,„Muzyka Kościelna"8 (1933), n. 9 - 10, s. 130. 11 Por. Scharnagl, Regensburg, kol. 127 - 128.

171

Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 znawcy i badacza muzyki12. Urodził się on w 1794 r. w Grobnikach koło Głubczyc na Górnym Śląsku i tam rozpoczął swoją działalność jako lekarz. Po przybyciu do Ratyzbony i przejęciu święceń kapłańskich nastąpił niezwykle owocny etap jego życia i działalności. W roku 1830 został on kanonikiem kapituły przy wspomnianej już świątyni „Alten Kapelle" i stał się od powiedzialny za reformę muzyki kościelnej13. Przede wszystkim starał się aktywnie odkry wać i gromadzić bogactwo muzyczne Kościoła w postaci muzyki wielogłosowej minionych wieków, m.in. G.P. Palestriny. Zaczął on na nowo akcentować wartość i potrzebę obecności w liturgii chorału gregoriańskiego, co zupełnie inaczej współdziałało z liturgią Kościoła, niż muzyka okresu końca baroku, klasycyzmu i początków romantyzmu, często naznaczona elementami świeckimi14. W związku z tym rozpoczęto w Ratyzbonie drukowanie nowych wydań muzyki wielogłosowej z okresu od XVI do XIX w. Właśnie takie działanie reformator skie znalazło wśród muzyków Ratyzbony podatny grunt. Wyznaczone przez muzyków tego środowiska kierunki rozwoju muzyki kościelnej były przecież zgodne z ideami, jakie już kil kaset lat wcześniej wyznaczył Kościół w swoim nauczaniu ukazując ideał muzyki kościelnej {musica divina). Wieli muzyków przyłączyło się do takich działań, a samego C. Proske uważa się za jednego z założycieli ruchu nazwanego właśnie„cecylianizmem"ze względu na osobę św. Cecylii, patronki muzyki kościelnej15. Ruch ten przerodził się w bardzo szeroki nurt związ ków cecyliańskich, które ogarnęły niemal całą Europę, a przede wszystkim teren Niemiec, Śląska i innych krajów niemieckojęzycznych oraz regionów Europy Środkowo-Wschodniej. Związki te powoływały do istnienia chóry uprawiające właśnie wskazany rodzaj muzyki, słu żąc liturgii i organizując koncerty oraz inne dzieła dla upowszechnienia muzyki kościelnej. Wśród ówczesnych muzyków Ratyzbony zaangażowanych w dzieło odnowy muzyki kościel nej byli m.in. dwaj księża, praktykujący muzycy i kompozytorzy: ks. Franz Xaver Witt (1834 - 1888) i ks. Franz Xaver Haberl (1840 - 1910). Obydwaj stali się silnymi„filarami"powstałego w Ratyzbonie ruchu. Ks. F.X. Witt stał się założycielem i pierwszym długoletnim opiekunem powstałych związków cecyliańskich (Allgemeinen Cacilien-Vereins) oraz wydawcą czasopism cecyliańskich Fielgende Blatter fur katholische Kirchenmusik (od 1866) i Musica sacra (od 1868)16, a ks. F.X. Haberl stał się założycielem ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej, która funkcjonuje do czasów współczesnych i cieszy się niesłabnącym uznaniem wśród muzyków kościelnych Europy i świata17. Niniejszy artykuł jest poświęcony właśnie ratyzbońskiej szkole muzyki kościelnej i jej ab solwentom. To absolwenci i ich dzieła najlepiej świadczą o dorobku i znaczeniu szkoły. Żeby jednak poznawać dorobek konkretnych muzyków, wpierw trzeba znać informacje dotyczą ce ich życia i wykształcenia. Niniejszy artykuł przedstawia w zarysie historię szkoły, kierunki

12 Istnieje wiele artykułów omawiających całościowo dorobek życia C. Proske, ale wśród nich wyjątkowym wydaje si ę tekst Augu- stina Scharnagel, który w latach 1955 - 1989 był kustoszem biblioteki muzycznej C. Proske w ramach Bischófliches Zentralarchiv und Bischófliche Zentralbibliothek Regensburg, Zob. A. Scharnagal, Carl Proske - ein Lebensbild, w : P. Mai (red.), Musica divina. Austellung zum 400. Todesjahr von Giovanni Pierluigi da Palestrina und Orlando di Lasso und zum 200. Geburtsjahr von Carl Proske, Regensburg 1994, s. 13 - 52. 13 Por. R. Dittrich, Proske, Carl, MGG, Personenteil, 1 .13, Kassel 2005, kol. 993 - 994. 14 Dzięki aktywnemu działaniu C. Proske zgromadzono w Ratyzbonie kilkadziesiąt tysięcy dzieł muzycznych różnych kompozyto rów, tworzące dziś zbiór wyjątkowych źródeł muzycznych, Zob. D. Haberl, Das Regensburgische Diarium (Intelligenzblatt) ais musikhistorische Quelle. ErschlieBung und Kommentar der Jahrgange 1760 - 1880, Regensburger Studien n. 19, Regensburg 2012, ss. 606. 15 Nazwa „cecylianizm" funkcjonowała już od wieku XV na określenie muzyki zgodnej z nurtem nauczania Kościoła, Tamże, kol. 994, Por. W. Kirsch, Caecilianismus, MGG, Sachteil, t. 2, kol. 317 - 326. Zakładanie związków czy stowarzyszeń mających na celu promocję muzyki zgodnej z nurtem nauczania Kościoła także ma swoja tradycję i sięga już XVI w. kiedy to G.P. da Palestrina za łożył w Rzymie stowarzyszenie służące rozwojowi muzyki kościelnej. Zostało on zatwierdzone przez papieża Grzegorza VIII, Por. A. Filaber, Początki ruchu cecyliańskiego i jego wpływa na życie muzyczne w archidiecezji warszawskiej, „Warszawskie Studia Teologiczne" 36 (2013), n. 1, s. 127. 16 Kirsch, Caecilianismus, kol. 317 - 3 1 9 ,1. Forst, G. Massenkeil, Witt, Franz Xaver, MGG, Personenteil, 1 .17, Kassel 2007, kol. 1048 - 1049. 17 F.K. Prassl, Haberl, Franz Xaver, MGG, Personenteil, t. 8, Kassel 2002, kol. 353 - 354.

172 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 nauczania i sposób prowadzenia nauki, a następnie jej dyrektorów i nauczycieli, by w osta tecznie przedstawić z imienia i nazwiska wszystkich absolwentów, którzy pochodzi z diece zji położonych w Europie Środkowo-Wschodniej. Wykazy będą zawierały nie tylko nazwiska i imiona oraz diecezję pochodzenia, ale także rok ukończenia szkoły i numer rocznika, w ra mach którego studiowali, licząc roczniki od początku istnienia szkoły. Często bowiem zda rza się, że w badaniach nad dorobkiem konkretnych postaci, muzyków czy kompozytorów, którzy są absolwentami ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej, brak jest szczegółowych in formacji odnośnie do roku ukończenia nauki. Celem niniejszego artykułu jest wypełnienie tej luki i dostarczenie podstawowych informacji o absolwentach szkoły wraz z podaniem wspomnianych ważnych informacji, a nie opisanie działalności każdego z nich, co w oczywi sty sposób przekracza ramy opracowania.

1. Cel powstania i historia ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej Słynna ratyzbońska szkoła muzyki kościelnej, która od początku swego istnienia nosiła for malną nazwę Regensburger Kirchenmusikschule, została założona w 1874 r. w Ratyzbonie (Regensburg), a więc niejako w samym „centrum" rozwijającego się wtedy ruchu cecyliań- skiego. Jej założycielem, jak zostało to już wcześniej wspomniane, był ks. Franz Xaver Ha- berl, muzykolog, muzyk i kompozytor. Szkoła powstała jako dzieło niemal prywatne osób zaangażowanych w reformę muzyki kościelnej. Dużą pomocą było osobiste zaangażowanie w zainicjowane dzieło także ks. F.X. Witta, który był również wykładowcą szkoły. Możliwą rze czą jest nawet to, że to on będąc„wizjonerem"zarysował projekt utworzenia szkoły, a ks. F.X. Haberl stał się tylko wykonawcą zadania i dobrym organizatorem nowego dzieła18. Zaistnie nie szkoły ma ścisłe zespolenie z rozwijającym się ruchem cecyliańskim i organizowanymi zjazdami ACV (Allgemeinen Cacilien Vereins), gdzie wytyczano kierunki konkretnych działań dla rozwoju idei. To właśnie w czasie V walnego zjazdu towarzystw cecyliańskich jaki odbył się w Regensburgu w dniach od 1 do 7 sierpnia 1874 r. ks. Flaberl poinformował, że już w li stopadzie w Regensburgu zostanie otwarta szkoła muzyki kościelnej19. Widocznie projekt powstania takiej szkoły wraz z zamysłem jej funkcjonowania dojrzewał przez kilka lat, po nieważ już w latach 1867 - 1870 ks. F.X. Flaberl miał sposobność spotykać się z kompozyto rem Franciszkiem Listem z którym omawiał plan założenia własnej uczelni, a nawet miał go zaprosić od przyjęcia posady profesury w zaistniałej szkole20. Na zrealizowanie powziętego celu zbierano także specjalne datki wśród osób zaangażowanych w prace ACV21. Podjęte wy siłki zostały zrealizowane i szkoła mogła zaistnieć. Pierwszy kurs rozpoczął naukę 1 listopada 1874 r.22 Od tamtej pory wielokrotnie zmieniała się organizacja pracy szkoły, system pracy pedagogicznej, sposób finansowania, co było na przestrzeni lat także udziałem diecezji ra tyzbońskiej, a od roku 1931 także udziałem rządu Bawarii23. Wraz ze zmianą funkcjonowania szkoły, zmieniała się także jej formalna nazwa. Współcześnie szkoła ma status wyższej uczel ni i od roku 2001 nosi nazwę Hochschule fur katholische Kirchenmusik und Musikpddagogik i jest utrzymywana przez rząd Bawarii z racji wielkiej roli szkoły w całokształcie tworzenia kultury muzycznej regionu24. Od samego początku swego istnienia realizowano w szkole podstawowe założenia twórców reformy muzyki kościelnej i już w roku 1880 nawiązano współpracę z rzymską Scuola Gregoriana. W procesie nauki założyciele stawiali sobie za cel

18 Libbert,„Es hieGe Wasser, s. 287. 19 R.Tyrała, Cecyliański ruch odnowy muzyki kościelnej na ziemiach polskich do 1939 roku, Kraków 2010, s. 34. 20 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 2,„Muzyka Kościelna" 8 (1933), nr 11 - 12, s. 158. 21 Libbert,„Es hieBe Wasser, s. 268. 22 Tamże, s. 287. 23 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 2, s. 158. 24 Libbert,„Es hieRe Wasser, s. 290.

173 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 wykształcić księży i muzyków świeckich, przecie wszystkim organistów, którzy już po wcze śniejszym zdobyciu wykształcenia typowo muzycznego, będą mogli wejść w ducha muzyki kościelnej i realizować podjęte idee w swoich środowiskach, do których trafią po ukończe niu szkoły i to w różne zakątki Europy25. W pierwszym rzędzie zadań szkoły ratyzbońskiej chodziło o pozyskanie do spraw reformy najpierw księży, a później osoby świeckie. Uwa żano, że przejęcie się kapłanów sprawą poprawności muzyki kościelnej będzie owocować w przyszłości w różnych wymiarach ich duszpasterskiego zaangażowania. Powoływano się na dzieło Hrabanusa Maurusa„De institutione clericorum" gdzie została wyrażona prawda: Clericus qui non cantat, non estclericus completus26. Dla potrzeb zaistniałej szkoły ks. Haberl zakupił specjalny budynek, a w drugim roku ist nienia także drugi budynek. Obydwa służyły szkole do roku 1886, kiedy to przeprowadzono się do specjalnie wzniesionego dla potrzeb szkoły nowego budynku przy ul. Reichstrasse. W pierwszym roku uczniowie mieszkali w domach prywatnych, a dochodzili tylko na zajęcia do budynku szkoły. Od drugiego roku mogli już zamieszkać w kilku pokojach mieszkalnych przygotowanych w drugim z zakupionych budynków. Wtedy też uczniowie otrzymali na wet swoich wychowawców. W późniejszym czasie warunki stawały coraz lepsze, do tego stopnia, że uczniowie mogli nawet na miejscu w ramach rozrywki grać w kręgle. Mieli też do dyspozycji jadalnię, gdzie mogli oddać się także lekturze albo wspólnotowym spotka niom. Na początku XX w. obok szkoły stanął kościół św. Cecylii (u zbiegu ulic Reichstrasse i WeiRsenburgstrasse), który stał się ważnym miejscem uprawiania muzyki przez uczniów szkoły i gdzie uczniowie mieli do swej dyspozycji bardzo dobre organy, co wspominał sam F. Nowowiejski27.

2. Sposób funkcjonowania szkoły W systemie pracy szkoły zaplanowano najpierw roczne kursy. Określano je mianem „rocz nych", choć w praktyce trwały one tylko około 7 miesięcy. Pierwszy kurs trwał od 1 listopada 1874 r. do 25 czerwca 1875 r.28 Na kurs zgłosiło się 6 kandydatów z których trzech bardzo szybko odpadło29. W kolejnym roku zgłosiło się 7 kandydatów. I tak rosła liczba kandydatów, a wraz z nią liczba późniejszych absolwentów. Na przełomie lat 20 i 30-tych XX w. rozsze rzono naukę z kilku miesięcy do 2 lat. To dawało okazję do jeszcze lepszego przygotowania uczniów do ich przyszłych zadań30. W ramach zajęć wykładano następujące przedmioty: liturgię, język łaciński, literaturę muzyki kościelnej, teorię i praktykę chorału gregoriańskiego, ćwiczenia w czytaniu party tur wokalnych, dyrygenturę, kontrapunkt, analizę dzieł muzycznych, harmonii, śpiewu oraz artystycznej gry organowej31. Do dyspozycji uczniowie mieli 6 instrumentów (organy w ko ściele św. Cecylii oraz 5 innych organów). Do obowiązków uczniów należał też udział w pró bach i występach chóru katedralnego, aby mogli dobrze i praktycznie przygotować się do przyszłej pracy dyrygenckiej.Tym sposobem mogli uczyć się interpretacji dzieł muzycznych największych mistrzów i kształtować swoje wyczucie estetyczne. Na zakończenie nauki naj starsi uczniowie byli dopuszczeni do dyrygowania tym zespołem32. Po rozszerzeniu okresu

25 Tyrała, Cecyliański ruch odnowy, s. 34 - 36. 26 Libbert,„Es hieRe Wasser, s. 287. 27 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 2, s. 162. 28 Tyrała, Cecyliański ruch odnowy, s. 34; Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony dla ruchu kościelno-muzycznego, cz. 3, „Muzyka Kościelna" 9 (1934), n. 1 - 2, s. 15. 29 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 2, s. 159. 30 Tamże, s. 161 -1 6 2 . 31 Tamże, s. 1 59 - 160. 32 Tamże, s. 163.

174 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 nauki do 2 lat wprowadzono m.in. obowiązkowe lekcje fortepianu jako nowy przedmiot obowiązkowy33. Traktowano go jako praktyczne wprowadzenie, rodzaj wstępu do gry orga nowej, ale także jako podprowadzenie do sztuki improwizacji, którą uważano jako ważną umiejętność dla wypełnienia akcji liturgicznej. Zasady przyjęcia do szkoły i koszty utrzymania uczniów były określane i ogłaszane w pi śmie cecyliańskim Fliegende Blatter fur kath. Kirchenmusik wydawanym przez ks. F.X. Wit ta. Kandydat musiał mieć ukończone 19 lat i był zobowiązany wykazać się świadectwem chrztu. Świeccy kandydaci byli dodatkowo zobowiązani przedstawić zaświadczenie z rodzi mej parafii i musieli określić swoją przynależność diecezjalną34. Dzięki temu dziś jest rzeczą wiadomą, z której diecezji pochodzili kandydaci. Jeśli chodzi o koszty, to w początkach XX w. przedstawiały się one następująco: wynajem umeblowanego pokoju, w zależności o ilo ści osób mieszkających w pokoju wynosił od 12 do 20 marek miesięcznie. W cenę nie była wliczana osobna kwestia światła i ogrzewania. Te nakłady miały być naliczane według indy widualnych potrzeb. Kwestia wykonania prania ubiorów i pościeli była oferowana w niskiej cenie poza szkołą. Dostępność instrumentów m.in. organów, ich strojenie miesięczne, moż liwości ćwiczeń, były sprawą darmową. Natomiast każdy uczeń wpłacał 20 marek miesięcz nie na potrzeby utrzymania sal, biblioteki oraz za czas lekcji. Opłaty te trzeba było uiścić do 15 dnia miesiąca. Oczywiście trzeba było także osobno zapłacić wyżywienia, jeśli ktoś chciał korzystać z takiej możliwości na terenie szkoły. Śniadanie (kawa i 2 bułki) kosztowało 20 fenigów, obiad (zupa i drugie danie, razem z warzywami i chlebem) kosztował 80 fenigów, a kolacja (zupa i jedno danie raz z warzywami i chlebem) kosztowała 60 fenigów. W szkole można była nawet osobno nabyć owoce i papierosy35.

3. Dyrektorzy, nauczyciele i uczniowie Pragnąc wymienić absolwentów szkoły ratyzbońskiej do roku 1945, warto też wymienić osoby dyrektorów i profesorów, którzy w tamtym czasie zajmowali się wykształceniem przy bywających do Ratyzbony adeptów„sztuki liturgicznej". Pierwszym dyrektorem ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej w latach 1874 - 1883 był sam jej założyciel ks. Franz Xaver Haberl. Jednak w 1882 r. wyjechał on na 3 lata do Rzymu pragnąc poświęcić się badaniom dzieł G.P. da Palestriny. Na ten czas do roku 1885 powierzo no dzieło prowadzenia szkoły ks. Michaelowi Hallerowi. Po powrocie ponownie funkcję tę objął ks. F.X. Haber i pełnił ją aż do swojej śmierci w roku 1910. W latach 1910 - 1929 funkcję dyrektora pełnił ks. Karl Eduard Weinmann. Następnie przez roku dyrektorem był ks. Peter Griesbacher. Od roku 1930 do 1939 r. funkcję tę pełnił Carl Thiel, a po nim przez 31 lat (1939- 1970) dyrektorem był ks. Ferdinand Haberl, który był bratankiem założyciela szkoły i którego określano mianem „wielkiego bratanka"36. Nauczycielami w początkach szkoły byli m.in. ks. F.X. Haberl (dyrektor), ks. C. Jacob, ks. M. Haller (kompozytor), J. Hanisch (organista katedralny), J. Reiner (senior), M. Rauscher (kapel mistrz chóru katedralnego), J. Reiner (junior, wychowawca uczniów), P. Griesbacher, F.X. En- gelhart (także późniejszy kapelmistrz chóru katedralnego), K. Weinmann, a w kolejnych la tach wielu innych. Do roku 1945 r., a więc przez 70 lat funkcje profesorskie wypełniało ok. 40

33 Tamże, s. 162. 34 F.X. Haberl, Der 38. Kurs der Regensburger Kirchenmusikschule,„Fliegende Blatter fur kath. Kirchenmusik"42 (1907), n. 7, s. 84. 35 Tamże, s. 83. 36 J. Libbert, Die Lehrer und Schuler der Kirchenmusikschule Regensburg von 1874 - 1974, w: F. Fleckenstein (red.), Gloria Deo pax hominibus. Festschrift zum 100-jahrigen Bestehen der Kirchenmusikschule Regensburg (22.11.1974), Regensburg 1974, s. 380 - 382.

175 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 nauczycieli w różnym jednak wymiarze czasowym37. Oddziaływanie niektórych nauczycieli musiało być bardzo silne, bo pozostawiło w uczniach mocne wspomnienie ich osobistego zaangażowania. F. Nowowiejski w swoich tekstach o szkole ratyzbońskiej zamieszczonych na łamach „Muzyki Kościelnej" wspomina m.in. jednego z absolwentów ks. H. Nowackiego z Warszawy zaznaczając, że kiedy czyta jego teksty na temat liturgii, to od razu przypominają mu się wykłady z liturgii ks. dr Georga Jacoba z Ratyzbony38. Dokładnie nie wiadomo ilu uczniów liczyła szkoła do roku 1945 ze względu na brak takich opracowań, ale wiadomo, że do roku 1974, a więc przez 100 lat działalności szko ły, uczniami szkoły były 1692 osoby. Wiadomo, że w pierwszym okresie działalności szkoły, a więc w latach 1874 - 1910 szkołę ukończyło w sumie 436 uczniów, a tym 341 osób pocho dzących z Niemiec, 114 z Europy, a 8 spoza Europy39. Powyższe wykazy dyrektorów szkoły oraz nauczycieli, podobnie jak prezentowane w dalszej części wykazy absolwentów, były możliwe do odtworzenia dzięki częściowo za chowanym archiwaliom. Wykazy zamieszczone w niniejszym artykule są owocem analizy wykazów zamieszczonych w jubileuszowych publikacjach szkoły, stworzonych właśnie na zachowanych źródłach bezpośrednich. Były to częściowo dostępne archiwalia, które w po jedynczych przypadkach mogą być źródłem pracy badawczej nt. losów absolwentów tej szkoły. Do roku 1900 nie ma zachowanych archiwaliów, a listy z tego okresu są odtworzone na podstawie rocznych kronik (Chronik) wydawanych przez ks. F. X. Haberla. Od roku 1900 zachowało się już prawdziwe archiwum szkoły, gdzie można znaleźć alfabetycznie każdego z absolwentów, jego dokumenty, oceny, kopie świadectw, itp. Dopiero w późniejszym cza sie, od roku 1914, a w zreformowanej formie od roku 1930, prowadzona jest księga uczniów wraz z wszystkimi podstawowymi informacjami40. Na tym fundamencie zasadza się wspo mniana lista absolwentów stworzona z okazji 100-lecia szkoły, która stała się z kolei źródłem dla niniejszego opracowania wykazów absolwentów z Europy Środkowo-Wschodniej41. W warunkach jednoczącej się Europy jest rzeczą ważną poznawać nawzajem postacie, które dobrze zapisały się w tradycji muzyki kościelnej i które mają swój udział w tworzeniu kul tury muzycznej na styku wpływów kulturowych. Jest to tym ważniejsze, że dotyczy cząstki Kościoła w środku Europy, która wzrasta czerpiąc z jedno pnia kulturowego ale od wieków ubogaca się obfitością tradycji poszczególnych diecezji. Poznanie osób, absolwentów po chodzących z terenu dzisiejszej Polski, a także w innych diecezji Europy sprawia, że możemy m.in. poznać szczegóły dotyczące obecności w Ratyzbonie ks. Antoniego Chlondowskiego (FHIonda). Jak już zaznaczono, za podstawę stworzenia list absolwentów przyjęto deklaro waną diecezję pochodzenia. Jednak w przypadku salezjanina ks. A. Chlondowskiego, z racji jego formacji i pobytu w Słowenii, skąd udał się do Ratyzbony, jest on w istniejących wyka zach przypisany do diecezji lublańskiej. Poniższe wykazy zawierają najpierw listę absolwentów z poszczególnych diecezji le żących współcześnie w granicach Polski. Wykaz utrzymany jest w układzie alfabetycznym i w takiej formie pisowni w jakiej funkcjonuje dana osoba w materiałach i archiwaliach szko ły ratyzbońskiej. W przypadkach istnienia oboczności pisowni nazwisk lub imion w archiwa liach szkoły, bo takie zapisy też istnieją, albo w przypadkach kiedy można domniemywać

37 Listę wszystkich nauczycieli szkoły do roku 1974 można znaleźć w powyższym artykule J. Libberta, Tamże, s. 282 - 287. Wpraw dzie nie obejmuje to okres do roku 1945, ale warto wspomnieć, że od lat 60-tych XX wieku nauczycielem szkoły był także brat papieża Benedykta XVI Josepha Ratzingera - Georg Ratzinger, który przez lata wykładał tam kontrapunkt wokalny. 38 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 1,s. 127 nn. 39 Libbert Die Lehrer und Schuler, s. 373. Autor wykazu Jurgen Libbert jest aktualnie już emerytowanym nauczycielem i pracowni kiem biblioteki Hochschule fur katholische Kirchenmusik und Musikpadagogik, prowadzącym zajęcia od roku 1971. 40 Tamże, s. 362 - 364. 41 Tamże, s. 3 8 9 -4 1 3 .

176 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 rzeczywiste brzemiennie nazwiska lub imienia, wówczas zostały one zapisane w nawia sach. W niektórych przypadkach brak jest zapisanego imienia lub jest podany tylko inicjał ze względu na brak pełnego imienia lub trudności w jednoznacznym odczytaniu. Oprócz diecezji pochodzenia w niektórych przypadkach znane są też miejscowości pochodzenia absolwentów, dlatego, że zostało to zapisane w wykazie szkoły. W takich przypadkach miej scowość została również podana. Przy każdym z wymienionych absolwentów zostały poda ne dwie najważniejsze informacje: rok ukończenia szkoły i numer kursu liczony od początku istnienia szkoły. W zapisach szkoły, szczególnie w początkach jej istnienia bardzo szczegó łowo zapisywano kto z absolwentów jest osobą duchowną, a kto świecką. W późniejszym czasie zaniechano tego rozróżnienia. Zatem w poniższych wykazach mogą być wymienione osoby duchowne, jednak nie zostało to dokładnie odnotowane.

4. Absolwenci diecezji leżących dziś w granicach Polski Wspominany wielokrotnie w poprzednich punktach Feliks Nowowiejski, absolwent raty zbońskiej szkoły muzyki kościelnej, w roku 1933 pisał na łamach„Muzyki Kościelnej"o ponad 50 Polakach absolwentach tej szkoły42. Już w pierwszych 25 latach istnienia szkoły, a więc do roku 1900, absolwentami szkoły ratyzbońskiej miało być według niego aż 17 Polaków43. Dokładne określenie liczy Polaków w gronie absolwentów nie jest łatwe ze względu na dwa podstawowe problemy. Po pierwsze, trudno dziś określić kto z uczniów, którzy ukończyli szkołę do roku 1918, czy na Śląsku do roku 1921, uważał się za Polaka, kiedy Polski jako państwa nie było. Wiadomo jedynie, że pochodzili z diecezji, których obszar leży dziś w gra nicach Polski. Czy o tym, że ktoś jest Polakiem mogą świadczyć wyłącznie polsko brzmiące nazwiska? W tym względzie istnieje także drugi problem związany z ówczesną pisownią na zwisk i imion. W warunkach niemieckich nie stosowano polskich znaków diakrytycznych, a imiona wpisywano albo bez polskich znaków, albo też w odpowiedniku łacińskim lub nie mieckim. Dlatego wypisy absolwentów szkoły ratyzbońskiej autorstwa F. Nowowiejskiego zamieszane w czasopiśmie„Muzyka Kościelna"w 1934 r. należy traktować jako jego osobistą orientację w gronie uczniów, którzy kończyli szkołę przed czasem jego obecności w Raty zbonie albo też byli jego kolegami z rocznika (1899/1900), albo też później interesował się tym, kto wyjechał na naukę do Ratyzbony. W jego wykazach uwidacznia się silne dążenie do tego, by zaznaczyć, kto z absolwentów pochodził z Polski. W przedwojennym poczuciu patriotyzmu takie działanie jest zrozumiałe. Dziś patrzy się na to inaczej. We współczesnych badaniach historycznych odnośnie do terenów gdzie dochodziło do nakładania się tradycji narodowych, językowych i kulturowych, jak np. na Śląsku, Warmii czy Pomorzu, to podejście typowo narodowe uważa się współcześnie za błąd metodologiczny44. Wykazy F. Nowowiej skiego pokazują, że w pojedynczych przypadkach sam miał problem jak określić narodo wość niektórych z absolwentów, jak w przypadku FI. Krasuskiego (Krassuskiego) z Warmii pisze:„Niewiadomo (sic!), czy to Polak"45, albo w przypadku J. Sokołowskiego także z Warmii pisze: „Czy to Polak, niewiadomo (sic!)"46. Podobnie też pisze przy osobie A. Prauzińskiego: „Czy to Polak i skąd pochodzi, niewiadomo (sic!)"47. Sposób klasyfikacji F. Nowowiejskiego nie zakłada też zaliczenia do grona Polaków absolwentów pochodzących ze Śląska. W swoim

42 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 1, s. 127. F. Nowowiejski w swoim tekście zamieszcza ciekawą uwagę odnośnie do 50 absolwentów Polaków, że nie wszyscy jednak odznaczali się zdolnościami i zaangażowaniem. 43 Filaber, Początki ruchu cecyliańskiego, s. 132. 44 Por. [brak autora], Przedmowa do wydania polskiego, w : A. Herzig, K. Ruchniewicz, M. Ruchniewicz, Śląsk i jego dzieje, Wrocław 2012, s .6 - 7 . 45 Nowowiejski, O znaczeniu Ratyzbony, cz. 3, s. 16. 46 Tamże, s. 17. 47 Tamże.

177

Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 wykazie z roku 1878 pisze„Polskiego ucznia nie było"48. Tymczasem wymienia tam ks. Emila Nikela z diecezji wrocławskiej, pochodzącego z Żor na Górnym Śląsku. Z kolei w przypadku innej osoby pochodzącej z Górnego Śląska Zygfryda Cichego z diecezji wrocławskiej pisze już inaczej:„pochodzenia polskiego49". Powyższe przykłady pokazują wyraźnie, że nie można do końca jednoznacznie wymienić Polaków, którzy są absolwentami szkoły ratyzbońskiej jeśli nie zna się dokładnie ich życia, działalności, ani tego, za kogo sam się uważali. Natomiast można w zachowanych i prezentowanych poniżej wykazach szukać osób, które chcemy po znać lub odkryć w badaniach szersze pole ich działalności, albo też co do których szukamy potrzebnych informacji odnośnie do roku ukończenia szkoły ratyzbońskiej. Jest spora liczba takich przypadków, kiedy jest rzeczą wiadomą, że ktoś ukończył szkołę ratyzbońską, ale nie wiadomo dokładnie, w którym roku. Stąd też poniższe wykazy zawierają jedynie najważniej sze informacje bez prób określenia narodowości ani dorobku ich życia. Feliks Nowowiejski w sposób szczególny wspomina kilku absolwentów, jego zdaniem najwybitniejszych: ks. Józefa Surzyńskiego, ks. Wacława Gieburowskiego, ks. Wacława Le wandowskiego, ks. H. Nowackiego i swojego kolegę z kursu ks. Jana Nikodemowicza z Prze myśla50. Nie wspomina innych osób, które dopiero w późniejszym czasie zdobyły uznanie na płaszczyźnie muzyki kościelnej w Polsce, jak np. ks. Antoni Chlondowski (Hlond). Z historii muzyki dotyczącej ważnych ośrodków muzycznych jak Pelplin wiemy, że w Ra tyzbonie przebywało więcej osób, m.in. księży muzyków, ale formalnie nigdy nie byli ucznia mi, a w konsekwencji nie można ich zaliczać do grona absolwentów. Dotyczy to m.in. pio nierów ruchu cecyliańskiego na ziemiach polskich, jak np. ks. Józefa Mazurowskiego (1832 - 1877) z diecezji chełmińskiej, organistę i dyrygenta chóru katedralnego, o którym widomo, że przebywał w Ratyzbonie, czy ks. Bernarda Ruchniewicza (1831 - 1904) późniejszego dy rygenta katedry pelplińskiej51. Poniższy wykaz, jak zostało to już wcześniej wspomniane, zawiera listę absolwentów z poszczególnych diecezji leżących dziś w granicach Polski, którzy w momencie rozpoczęcia nauki w Ratyzbonie podali konkretną diecezję jako swój lokalny Kościół pochodzenia, nieza leżnie od tego, czy diecezje były historycznie złączone w unię personalną, jak w przypadku Gniezna i Poznania. Diecezja chełmińska • Gendreizig? - Gdańsk, 1912, kurs 38; • Jankowski Johann (Jan) ks., 1900, kurs 26; Kather Adalbert - Pelplin, 1906, kurs 32; Kostka Stanislaus (Stanisław), 1902, kurs 28; Kropidlowski Michael (Michał) - Lipusz, 1908, kurs 34; • Lewandowski Wenceslaus (Wacław) ks., 1901, kurs 27; • Pater Franz, 1903, kurs 29; Schultz Adalbert - Gdańsk, 1932, kurs 58; • Sobieski Johann (Jan) - Bydgoszcz Fordon, 1888, kurs 14. Archidiecezja gnieźnieńska Brunz Gustav (Gustaw) - Wągrowiec, 1906, kurs 32; Eichstaedt (Eichstadt) Leon - Wągrowiec, 1907, kurs 33; Gorkiewicz (Górkiwicz) Stanislaus (Stanisław), 1876, kurs 2; • Gorzelniaski Franz, 1891, kurs 17;

48 Tamże, s. 16. 49 Tamże, s. 18. 50 Tamże, cz. 1, s. 130. 51 Filaber, Początki ruchu cecyliańskiego, s. 133.

178 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 Gorzelniaski Vinzenz, 1897, kurs 23; • Karaśkiewicz Mikołaj - Bydgoszcz, 1915, kurs 41 ; Poprawski Theophil (Teofil) alumn, 1898, kurs 24; Prouzinski (Prauzinski) Anton (Antoni), 1886, kurs 12; • Surzynski (Surzyński) Josef (Józef) ks., 1881, kurs 7; • Surzynski (Surzyński) Stephan (Stefan; brat), 1881, kurs 7; • Tloczyński (Tłoczyński) Stanislaus (Stanisław) - Gniezno, Poznań, 1909, kurs 35; • Witt Franz (Łopienno), 1904, kurs 30. Diecezja katowicka (od 1925, od 1922 Adm. Apost., wcześniej diecezja wrocławska) Gwosdzik Roman - Katowice, 1942, kurs 68; • Kuntze Franz - Chorzów, 1931, kurs 57; • Sihwiertz Franz - Brzeziny Śląskie, 1931, kurs 57; • Soblik Eberhard - Katowice, 1936, kurs 62; • Walter Georg - Katowice, 1938, kurs 64; 1 osoba, 1926, kurs 52. Diecezja kielecka • Nodzynski Andreas - Kielce, 1913, kurs 39. Diecezja krakowska • Wojtusiak Michael, 1913, kurs 39; Archidiecezja lwowska; • Adamczak Valentin (Walenty), 1910, kurs 36; Leszczyński Leon, 1901, kurs 27; Nowowiejski Rudolf, 1909, kurs 35. Wolna Prałatura Pilska (od roku 1923) - Piła • Zieliński Gerhard, 1932, kurs 58. Diecezja płocka Bornik Franz (Franciszek), 1903, kurs 29; • Gruberski Eugeniusz ks., 1897, kurs 23; • Kowalski Teofil ks., 1892, kurs 18. Archidiecezja poznańska • Fengler (Tengler?) Leo (Leon) - Krobia, 1910, kurs 36; • Fibak Wenzeslaus (Wacław), 1905, kurs 31; Gieburowski Wacław (Wacław) ks. - Duszno, 1908, kurs 34; • Indykiewiz Thaddaus (Tadeusz) - Kępno, 1908, kurs 34; • Kromolicki Józef, 1903, kurs 29; Petzelt Josef - Rozdrazewo, 1904, kurs 30; • Ponicki E., 1908, kurs 34; • Witt Maximilian - Obrzyska, 1910, kurs 36; • Wojciechowski Sigismund (Zygmunt) - Krotoszyn, 1908, kurs 34. Diecezja przemyska Lewkowicz Wojciech Ignacy ks., 1929, kurs 55; • Nikodemowicz Johann (Jan) ks., 1900, kurs 26; • Środka (Środka) Anton (Antoni) ks. (SDB?) - Przemyśl, 1921, kurs 47. Diecezja tarnowska • Dobrzański Karl (Karol), 1911, kurs 37; • Orzech Adalbert (Wojciech) ks., 1916, kurs 42. Diecezja warmińska Baldus Hans - Biskupiec, 1925, kurs 51; Bludau Bruno - Braniewo, 1932, kurs 58;

179 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 • Gawiński Artur - Biskupiec, 1944, kurs 70; • Gliniecki August B., 1901, kurs 27; Hartmann Hugo, 1983, kurs 19; Krassuski Hermann, 1876, kurs 2; • Malies Bruno - Iława, 1937, kurs 63; • Netzel Bruno - Malbork, 1910, kurs 36; • Nigbur Reinhard - Dobre Miasto, 1930, kurs 56; Nowowiejski Feliks, 1900, kurs 26; • Orłowski Bruno - Olsztyn, 1934, kurs 60; • Rafalski Paul - Olsztyn, 1931, kurs 57; Schlegel Alfons - Frombork, 1939, kurs 65; • Sikorski August - Gietrzwałd, 1927, kurs 53; • Sokołowski Josef Odemar, 1891, kurs 8; • Tolsedorf Alfons - Braniewo, 1932, kurs 58; • Torkel Bruno, 1912, kurs 38. Diecezja warszawska • Makowski Henryk 1895, kurs 21; • Walkiewitz (Walkiewicz) Eugeniusz - Łódź, 1905, kurs 31. Diecezja wileńska Brazis-Frey Teodor ks. - Białystok, 1906, kurs 32; Kalinowski Wladislaus (Władysław) - Białystok, 1906, kurs 32; Diecezja włocławska (kujawsko-kaliska); Buss Kazimir (Kazimierz) - Łódź, 1913, kurs 39; Guzenda Thaddaeus (Tadeusz), 1938, kurs 64; Moczynski (Mroczyński) Henryk Leon ks., 1893, kurs 19. Archidiecezja wrocławska (do roku 1929 diecezja) • Appel Roman - Opole, 1938, kurs 64; • Ballon Viktor - Gliwice, 1935, kurs 61; • Białas Jerzy - Zabrze Biskupice, 1913, kurs 39; Bielik Peter - Grotków, 1932, kurs 58; Bósche Georg - Radwanów, 1934, kurs 60; Bottcher Theodor - Godula, Ruda Ślaska, 1907, kurs 33; • Brauner Felix, 1912, kurs 38; Buchholz Georg, 1935 - Żagań, kurs 61; • Buhl Paul, 1877, kurs 3; • Cichy Siegfried, 1891, kurs 17; • Fellmann Herbert - Radomierz k. Grotkowa), 1938, kurs 64; • Filke Max, 1878, kurs 4; Fitzek Karol - Zabrze, 1913, kurs 39; Frank Viktor - Chorzów, 1906, kurs 32; • Gebauer Franz Conrad - Bardo, 1927, kurs 53; • Gigla Emanuel - Gliwice, 1920, kurs 46; Glumb Max - Siemianowice Śląskie, 1913, kurs 39; • Haertel Aleksander - Gliwice, 1936, kurs 62; • Hanke Hans - Grotków, 1911, kurs 37; Heidrich Edmund - Baborów, 1934, kurs 60; Heinisch Max - Dzierżoniów, 1904, kurs 30; • Hoffmann Bernhard - Biały Kamień k. Wałbrzycha), 1933, kurs 59; • Janitzek Alfred - Mysłowice, 1908, kurs 34;

180 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 • Jesulke Norbert - Gliwice, 1939, kurs 65; • Klick Karl, 1892, kurs 18; • Klose Josef- Doboszyce k. Kamieńca Ząbkowickiego, 1906, kurs 32; Kluger Max - Bolków, 1933, kurs 59; Kudella Paul - Łagiewniki, Wrocław, 1910, kurs 36; Kulaj Paweł - Bytom, 1930, kurs 56; Labinski Max - Katowice Szopienice (?), 1909, kurs 35; Małecki Feliks - Lubliniec, 1914, kurs 40; Matzka (Matzker) Herbert - Olesno, 1909, kurs 35; • Matzker Kurt - Lubin, 1905, kurs 31; • Mrochen Anton - Siemianowice Śląskie, 1913, kurs 39; Muller Hubert - Goszczowice k. Tułowic, 1935, kurs 61; Mulorz Engelbert - Ruda, 1913, kurs 39; Nikel Emil Konstantin ks. - Wrocław, 1878, kurs 4; Nitsche Heinrich - Gliwice, 1902, kurs 28; • Olesch Paul, 1892, kurs 18; Pachę Hellmut - Polanica, 1936, kurs 62; • Pakusa Emanuel - Brzeziny Śląskie, 1913, kurs 39; • Plener Johann(es), 1901, kurs 27; • Pluta Józef-Ruda, 1911, kurs 37; • Póch Johannes - Włodzienin, 1928, kurs 54; • przynajmniej 1 osoba w roku 1926, kurs 52; • Richter Alfred (?), 1931, kurs 57; Rolle Josef - Słupiec k. Nowej Rudy, 1937, kurs 63; Rucker Wilhelm - Pieszyce, Kamionki, 1908, kurs 34; • Satzky Heinz - Oława, 1933, kurs 59; • Sauer Franz - Bielsko, 1914, kurs 40; • Schaal Walter - Zebrzydów k. Świdnicy, 1913, kurs 39; • Scheider Georg, 1899, kurs 25; • Schinderwahn Alois, 1896, kurs 22; Scholz Wolfgang - Legnica, 1937, kurs 63; • Schróter Heribert - Legnica, 1913, kurs 39; • Schubert Friedrich - Nysa, 1914, kurs 40; • Schweter Max - Bytom, 1936, kurs 62; • Schwiertz Ernst - Bobrek-Karb, 1933, kurs 59; Scorra Wolfgang - Gliwice, 1938, kurs 64; • Sławik Helmut - Racibórz, 1932, kurs 58; • Smaczny Herbert - Legnica, 1941, kurs 67; • Sóndermann Erich - Prudnik, 1939, kurs 65; • Sowa Bruno - Zabrze, 1932, kurs 58; • Spallek Karol - Głogów, 1912, kurs 38; • Speer Kurt - Prudnik, 1939, kurs 65; • Stannek Norbert, 1928, kurs 54; Stolpe Max - Głogów, 1913, kurs 39; • Tautz Franz - Ratno Dolne, 1933, kurs 59; • Tenzer Georg - Lubnów k. Paczkowa, 1934, kurs 60; • Vogt Bruno - Lubomierz, Legnica, 1906, kurs 32; • Wenk Rudolf - Kamieniec Ząbkowicki, 1937, kurs 63; • Wicezovek (Wieczorek) Hugo - Sośnicowice k. Gliwic, 1903, kurs 29;

181

Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 • Wicher Alfred - Opole, 1938, kurs 64; • Wiesner Rudolf - Gliwice, 1936, kurs 62; Woliny Georg - Opole, 1933, kurs 59; • Wrana Rudolf- Branice, 1931, kurs 57; • Wydra Otto - Zabrze Biskupice, 1916, kurs 42; • Ziegler Leonhard O. - Nysa, 1899, kurs 25; • Zur Erich - Bytom, 1909, kurs 35; 1 osoba w roku 1925, kurs 51; • 3 osoby w roku 1922, kurs 48. Powyższy wykaz zawiera liczbę 157 osób, absolwentów ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej do roku 1945, którzy pochodzili z diecezji leżących dziś w granicach Polski. Naj więcej osób, bo aż 83 absolwentów pochodziło z diecezji wrocławskiej, co jest zrozumiałe ze względu na ówczesne uwarunkowania, na wielkość terytorialną diecezji i bliskość Ra tyzbony, a przede wszystkim można zakładać, że fundamentem tego była bardzo bogata na Śląsku tradycja cecyliańska. W dalszej kolejności najliczniej była reprezentowana Warmia (17), potem Gniezno (12), Poznań (9) i Pelpin (9). Pozostałe diecezje mają jedynie 2 - 3 repre zentantów w gronie absolwentów szkoły. Do grona osób, które pochodzą z tych terenów, a w wykazach funkcjonują w innych diecezjach Europy, trzeba zaliczyć m.in. wspomnianego już ks. Antoniego Chlondowskiego przypisanego wtedy formalnie do diecezji lublańskiej na Słowenii, gdzie jako salezjanin od bywał swoje studia.

5. Absolwenci innych diecezji z terenu Europy Środkowo-Wschodniej Poniżej zamieszczony jest wykaz absolwentów ratyzbońskiej szkoły do roku 1945, którzy pochodzili z innych jeszcze diecezji leżących w Europie Środkowo-Wschodniej. W przypad ku kilkunastu osób nie ma przypisanej diecezji, a jedynie podany jest kraj pochodzenia. Diecezja Alba lulia - Siedmiogród (Rumunia) Zeiner Josef, 1909, kurs 35. Diecezja bańskobystrzycka (Słowacja) ■ Schimpl Kornelius, 1906, kurs 32. Diecezja berlińska (od 1939 r.) Rutkowski Kurt - Słupsk, 1937, kurs 63. Diecezja jagierska - Eger (Węgry) • Riedl Johann, 1900, kurs 26. Diecezja kowieńska - Kowno (Litwa) • Gustaitis Mathias (Motiejusz) - Seiny, 1899, kurs 25; • Jasionowski Bronislaus (Bronisław), 1901, kurs 27; Nowialis (Naujalis) Joseph, 1893, kurs 20. Diecezja litomierzycka - Litomerice (Czechy) DreBler Ferdinand, 1879, kurs 5; Dressler Heinrich, 1910, kurs 36; Finkę Otto, 1904, kurs 30; • Franz Arthur, 1908, kurs 34; Langer Josef, 1912, kurs 38; • Schlóssinger Emil, 1910, kurs 36; Schmiedl Anton, 1913, kurs 39. Diecezja lublańska - Lubliana (Słowenia) Balog Pavel, 1905, kurs 31; • Gregorić Johann, 1879, kurs 5;

182 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 Hlound (Hlond, Chlondowski) Anton (Antoni) ks. - Lubliana, 1911, kurs 37; Lavtizar Joseph ks., 1896, kurs 12; • Setnicar Franz Xaver, 1898, kurs 24. Diecezja mariborska - Maribor (Słowenia) • Bervar Carl - Celje, 1895, kurs 21. Archidiecezja ołomuniecka - Ołomuniec (Czechy) • Breitkopf Friedrich, 1905, kurs 31; Lischka Alfons, 1931, kurs 57; • Snaga Joseph, 1897, kurs 23; Studnitzky Paul, 1914, kurs 40. Archidiecezja ostrzychomska - Esztergom (Węgry) Szendrei Stefan, 1910, kurs 36. Diecezja peczska - Pecz (Węgry) Glatt Ignaz ks., 1888,14 kurs; • Lajos Julius, 1906, kurs 32; • Mayer Franz ks., 1934, kurs 60; • Vorós Ferdinand (diakon), 1893, kurs 19; • Wajdits Carl, 1902, kurs 28. Diecezja szomathely'ska - Szombathely (Węgry) Statzenberg Wenzel, 1900, kurs 26. Archidiecezja praska (Czechy) Elsner Alfons - Wolibórz, 1926, kurs 52; • Gareis Eduard, 1909, kurs 35; • Griffig Carl - Lewin Kłodzki, 1934, kurs 60; Huder Konstantin ks., 1936, kurs 62; Kosziol Gerhard, 1936, kurs 62; KruttnerTheodor, 1906, kurs 32; Manner Ferdinad, 1902, kurs 28;; • Maurer Frz. Ks., 1893, kurs 19; Neutwig Willibald - Kudowa, 1917, kurs 43; • Nurnberger Josef, 1908, kurs 34; Ortmann Anton, 1912, kurs 38; Plener Johannes - Kłodzko, 1901, kurs 27; Riedl Johann Ehrenfried, 1900, kurs 26; • Stahler Georg - Kłodzko, 1933 kurs 59; • Strangfeld Bernhard (Leonhard?), 1886, kurs 12; • Volkmer Alois, 1876, kurs 2; • Weidlich Gustav, 1902, kurs 28. Archidiecezja sarajewska - Sarajewo (Bośnia) Dujmusić Dragan, 1908, kurs 34. Archidiecezja zagrzebska - Zagrzeb (Chorwacja) Hajducović Filip, 1904, kurs 30, Nowak (Novak) Emmerich, 1904, kurs 30.

Trudności z przypisaniem do diecezji: RUMUNIA • Ferch Ferdinand (świecki, później ks.), 1896, kurs 22; • Zeiner Josef - Sighisoara, Siedmiogród, 1909, kurs 35.

Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30183 CHORWACJA Móhler Georg - Beli Monastir, 1910, kurs 36. WĘGRY Erdelyi Ladislaus, 1933, kurs 59; Schimpl Kornelius, 1906, kurs 32. UKRAINA • Selesion Paul - Kurasz, 1935, kurs 61. ROSJA Bogosławski Eugen - Moskwa, 1907, kurs 33; Eppinger August - Prischib, 1909, kurs 35; Ezziner Peter - Prischib, 1906, kurs 32; • Geiss Peter - Malodolynske k. Odessy, 1911, kurs 37; Hopfauf Josef - Odessa, 1906, kurs 32; Seja Stephany - Saratów, 1910, kurs 36; • Weinmeier Leo - Saratów, 1910, kurs 36. W powyższym wykazie zostały wymienione 64 osoby będące absolwentami ratyzboń skiej szkoły muzyki kościelnej do roku 1945, które pochodziły z innych diecezji leżących w Środkowo-Wschodniej Europie, niż te leżące w granicach dzisiejszej Polski. Najwięcej osób pochodziło z diecezji praskiej (17). Jest to zrozumiałe ze względu na absolutną bli skość Ratyzbony i podobne tradycje. W dalszej kolejności są inne diecezje z terenu Czech, Litomierzyce i Ołomuniec. A dopiero dalej są diecezje Słowenii i Węgier. Rzeczą ciekawą jest fakt, że są wśród absolwentów są także osoby z dalszych regionów, m.in. Rosji, co może być uzasadnione prawdopodobnym pochodzeniem i tradycją. Celem artykułu było zamieszczenie wykazu absolwentów ratyzbońskiej szkoły muzyki kościelnej (Kirchenmusikschule Regensburg) pochodzących z diecezji leżących w Europie Środkowo-Wschodniej, który ukończyli szkołę w okresie od momentu jej założenia w roku 1874 do roku 1945. Wykazy absolwentów zostały poprzedzone wprowadzeniem w historię szkoły i jej znaczenie dla muzyki kościelnej na przełomie XIX i XX w. Pominięto szczegółowe przedstawienie dorobku absolwentów, co można znaleźć w wielu innych opracowaniach z zakresu historii muzyki kościelnej. W ten sposób artykuł może stać się narzędziem znalezienia m.in. szczegółowych infor macji dotyczących roku ukończenia nauki w Ratyzbonie przez osoby pochodzące z terenu dzisiejszej Polski. Zamieszczone wykazy mogą też przyczynić się do uszczegółowienia wia domości na temat polskich muzyków kościelnych, których biogramy znajdą się w przygoto wywanym na KUL-u słowniku polskich muzyków kościelnych.

Die Absolventen der Regensburger Kirchenmusikschule aus mittel - und osteuropaischen Diózesen bis zum Jahre 1945

Zusammenfassung Im Jahre 1874 grundete Franz Xavier Haberl (1840 - 1910) in Regensburg (Deutschland) eine Kirchenmusikschule unter der Bezeichnung „Kirchenmusikschule Regensburg". Auf- gabe und Ziel dieser Schule war es, Priester und Laien zu guten Kirchenmusikern fur ih- ren Dienst im Gottesdienst auszubilden und vorzubereiten. Zu dieser Zeit war Regensburg das Zentrum des sogenannten Cacilianismus. Dieser strebte eine umfangliche Reform der Kirchenmusik an mit dem Ziel, den Gregorianischen Chorał und die polyphonen Kompo- sitionen der alten Meister wieder in die Liturgie einzubinden. Um dieser Aufgabe gerecht zu werden, wurden spater an der Schule fur die zukunftigen Kirchenmusiker statt Einjah-

184 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30 reskurse- Zweijahreskurse durchgefuhrt. Nach einigen Jahren aktiver Arbeit erreichte die Schule schon uber Regensburg und Deutschland hinaus einen hohen Bekanntheitsgrad. Viele jungę Menschen aus ganz Europa folgten dem guten Ruf der Stadt Regensburg ais „Musikstadt", um sich hier an der traditionsbewussten und von kompetenten Professoren gefuhrten Kirchenmusikschule ais zukunftige Organisten und Dirigenten ausbilden zu las- sen. Aus den historischen Unterlagen kónnen wir entnehmen, wer in Regensburg die Kir chenmusikschule besucht hat, doch fehlt bei vielen Absolventen das Jahr ihres Abschlusses. In dem vorliegenden Artikel befmden sich - nach einer kurzeń Einfuhrung uber die his- torische Entwicklung der Kirchenmusikschule in Regensburg - die Listen mit den Namen der Absolventen der Schule seit dereń Grundung bis 1945. Es sind jedoch nur die Schulab- ganger namentlich aufgefuhrt, die aus den Diózesen kamen, die heute innerhalb der polni- schen Grenzen liegen und diejenigen aus den Diózesen Mittel- und Osteuropas. Ihre Namen sind alphabetisch geordnet mit Angabe der anzal der Schuljahre und so weit bekannt, das Jahr des Schulabschlusses. Die Schreibweise der Namen entspricht der in den historischen Dokumenten vorgefundenen Orthographie.

Stichworte: Cacilianismus, Kirchenmusik, Kirchenmusiker, Kirchenmusikschule Regens burg, Kirchenmusikgeschichte.

185

Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-30