University of Groningen Naar Een Leefbare Regio Melis
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
University of Groningen Naar een leefbare regio Melis, Kornelia Gezina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2013 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Melis, K. G. (2013). Naar een leefbare regio: regionale leefbaarheid en identiteiten in Noord-Groningen tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 10-02-2018 Naar een leefbare regio Groninger Historische Publicaties Dit werk is uitgegeven in opdracht van de in 1986 in het leven geroepen Stichting Groninger Historische Publicaties. Het bestuur van de Stichting bestaat uit: drs. F.R.H. Smit, voorzitter; drs. E. de Jonge, secretaris; dr. F. Westra, penningmeester; drs. H. van der Burg; drs. J.W. Stratingh. Contactadres: [email protected] Onder redactie van: prof. dr. M.G.J. Duijvendak, dr. J. Kossmann-Putto, dr. C.P.J. van der Ploeg, prof. dr. A. van der Woud, drs. M. Hillenga, secretaris Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van: de Stichting Erven A. de Jager, CAB Groningen en RHC Groninger Archieven. Uitgave: Stichting Groninger Historische Publicaties Vormgeving: Richard Bos, Wergea Drukwerk: Grafische Industrie de Marne, Leens © 2013 Groningen RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Naar een leefbare regio Regionale leefbaarheid en identiteiten in Noord-Groningen tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. E. Sterken, in het openbaar te verdedigen op donderdag 20 juni 2013 om 16.15 uur door Kornelia Gezina Melis geboren op 19 juni 1984 te Delfzijl Promotor: Prof. dr. M.G.J. Duijvendak Copromotor: Dr. P.D. Groote Beoordelingscommissie: Prof. dr. P.P.P. Huijgen Prof. dr. P. Kooij Prof. dr. L. van Molle ISBN 978-90-820760-0-4 Waar kun je nog zover kijken! Ik neem mijn fiets en rijd de wegen over, de smalle wegen van dit brede land; de bomen huivren in hun laatste lover en kale takken krijgen overhand. Diep in mijn hart voel ik de hechte band die mij verbindt met deze nuchtre streken: Gedeelte uit: Novemberland, van Koos Schuur. Dit gedicht is voorgedragen door de dichter Jan Boer tijdens de uitreiking van het eerste exemplaar van Bedreigd bestaan in 1959. Inhoud Figuren 11 Woord vooraf 13 1 Regiovorming, regionale identiteiten en leefbaarheid 17 Krimp: geen nieuw fenomeen 17 Noord-Groningen een veranderende plattelandssamenleving 17 Probleemstelling 20 Theoretisch kader 23 Regiovorming en regionale identiteiten 23 Leefbaarheid 27 Een relatie tussen regionale identiteiten en leefbaarheid 30 Agency, structuur en mogelijkheden 31 Theoretisch model 33 Methodologisch kader 34 Een institutionele benadering 34 Oral history: jongeren en vrouwen 35 Drie generaties respondenten 37 Interviews en analyse 37 Opbouw van het onderzoek 39 2 Plattelandsontwikkeling in de jaren vijftig 41 Inleiding 41 Bestuurlijke aandacht voor plattelandsgebieden 42 Industrialisatiebeleid (1948-1965) 42 Streekverbeteringsprogramma (1956-1970) 48 Het ministerie van Maatschappelijk Werk 49 Sociaal-wetenschappelijke aandacht voor het platteland 51 Sociografie, sociologie en sociale geografie 51 De sociografie in relatie met de sociologie en sociale geografie 52 Sociografie: een subdiscipline van sociologie 55 De opkomst van de sociologie 56 Sociale geografie en sociologie in Groningen 58 Amerikaanse invloeden in Nederland: community organization 62 Marshallhulp en Fulbrightprogramma 62 Community organization: een middel om bewoners actief te maken 63 Begripsverwarring 65 Conclusie 68 6 3 Leegloop, groei en krimp in Noord-Groningen 71 Inleiding 71 Demografische ontwikkelingen 72 Bevolkingsleegloop, groei en krimp 72 Verscheidenheid in dorpen 75 Jongeren en vrouwen 77 Economische ontwikkelingen 78 Werk, inkomen en werkloosheid 78 Van kruidenier naar galerie 80 Onderwijs 84 Een gemeenschappelijke ontmoetingsplek in het dorp: dorpshuizen 87 Sociaal-culturele ontwikkelingen 88 Kerkelijkheid en ontkerkelijking 89 ‘Groepisme’, ‘kerkisme’ en politieke voorkeur 91 Ruimtelijke ontwikkelingen 94 De groter wordende leefwereld van Noord-Groningers 94 Noord-Groningen ten opzichte van huidige krimpgebieden 98 Conclusie 99 4 Een bedreigd bestaan in Noord-Groningen 101 Inleiding 101 Een stichting voor Noord-Groningen 102 Naar de Stichting Noord-Groningen (SNG) 102 Het eerste doel 105 Het bestuur 107 Het werkgebied 109 Het uitvoerend bureau 111 Bedreigd bestaan 112 De noodzaak voor een onderzoek 112 De aanloop naar het onderzoek 115 Het onderzoek: twaalf deelstudies 117 De presentatie 119 Het resultaat: Bedreigd bestaan 121 Bedreigd bestaan een bijzonder rapport 124 Promotie van het rapport en reacties 126 Initiatieven in het gebied 129 Conclusie 130 5 Leefbaarheid tussen gemeenten en regio 133 Inleiding 133 De aanbevelingen uit Bedreigd bestaan uitgewerkt 134 7 Regionale samenwerking in de SNG: welvaart of welzijn? 134 Welvaartsontwikkeling: lobbyen voor het Lauwersmeer 137 Welzijnsontwikkeling: de oprichting van dorpshuizen 139 Welzijnsontwikkeling: een folkloristisch dansfestival voor de regio 142 SNG en regionaal besef 145 Planologische richtlijnen 146 Een regionale aanpak met tegenovergesteld effect 149 Zoekend naar een regionale aanpak 151 Noodzakelijke gemeentelijke samenwerking 152 De groeikernen versus de rest 154 Te ver doorgevoerde gebundelde deconcentratie 155 Leefbaarheid: ‘een tafel met vier poten’ 157 Regionaal samenwerken: Regioraad en ROP 159 Verschillende regionale benaderingen 161 Regionale bestuurlijke samenwerking 162 Eén samenwerkingsverband: de nieuwe Regioraad 163 Gemeentelijke herindelingen: van 27 naar 8 gemeenten 166 Bestuurlijke versterking door een regionale aanpak 167 De mogelijke betrokkenheid van bewoners bij de herindelingen 168 De Europese Unie en haar regio’s: de kracht van lokale personen 170 Regionale identiteit als kracht van een regio 172 Regionale samenwerking en toenemende burgerparticipatie 173 Conclusie 174 6 Drie generaties jongeren in Noord-Groningen 177 Inleiding 177 Historiografie: jongeren als sociale groep 178 Een raamwerk voor ervaringen met het platteland 179 Onderzoeksmateriaal 182 Drie generaties jongeren 184 Economische dimensie 185 ‘Jeugd is natuurlijk school’ 185 Een middelbare school kiezen 187 Werk en verbondenheid met Noord-Groningen 193 Werk als onderdeel van de ervaren leefbaarheid 195 Sociaal-culturele dimensie 197 Sociaal-economische en religieuze scheidslijnen in het verenigingsleven 198 Een eigen jongerencultuur: uitgaan 201 Sport en verenigingsleven 205 Familie, verbondenheid en het Groninger dialect 207 8 Noord-Groningen als platteland versus de stad Groningen 209 Noord-Groningen als sociaal-culturele regio 210 Ruimtelijke dimensie 211 Afstanden en bereikbaarheid 211 Vergezichten en de horizon 213 Conclusie 216 7 Drie generaties vrouwen in Noord-Groningen 223 Inleiding 223 Historiografie: onderzoek naar plattelandsvrouwen 224 Een raamwerk: economische, sociaal-culturele en ruimtelijke dimensies 228 Onderzoeksmateriaal 231 Drie generaties vrouwen in Noord-Groningen 232 Economische dimensie 234 Van huishoudschool naar administratieve en verzorgende opleidingen 234 Van huisvrouw naar multitasking 239 De economische dimensie, leefbaarheid en regionale identiteit 245 Sociaal-culturele dimensie 245 Sociale structuren en genderpatronen 245 Autonoom dorp en woondorp 248 Vrouwenverenigingen en vrouwenvoetbal 250 Vrouwen in het openbare leven: de politiek 252 Persoonlijke sociale contacten: familie en vrienden 253 Sociaal-culturele leefbaarheid 255 Ruimtelijke dimensie 255 Ruimtelijk gedrag op het platteland 256 Waardering voor Noord-Groningen 257 Conclusie 258 8 Leefbaarheid en regionale identiteit vanuit diverse perspectieven 267 Inleiding 267 De nationale context 268 Noord-Groningse context 269 Wetenschappelijk en bestuurlijk perspectief over Noord-Groningen 271 Bewonersperspectieven over Noord-Groningen 273 Regiovorming, regionale identiteiten en leefbaarheid 276 Nawoord: bestuurders en bewoners samen werken aan 9 regionale leefbaarheid 280 Summary 284 Bijlagen 290 Bijlage 1: Demografische gegevens op gemeenteniveau 290 Tabel 1: Inwoneraantal en groei per 1000 inwoners 290 Tabel 2: Werkloosheidcijfers en verdeling per sector in procenten 291 Tabel 3: Religie in procenten 292 Tabel 4: Gemeenteraadsverkiezingen met uitslagen in procenten 294 Bijlage 2: Deelrapporten van Bedreigd bestaan 296 Bijlage 3: 297 Deel 1: Geografische spreiding van middelbaar onderwijs in Noord-Groningen 297 Deel 2: De ontwikkeling van middelbare scholen in Noord-Groningen 298 Bijlage 4: Samenwerkingsverbanden en gemeentelijke herindelingen 299 Bijlage 5: Respondenten 300 Bijlage 6: Codeschema en resultaten