Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior. OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO jez. Szczuczno Tucholski Park Krajobrazowy o pow. 36 983 ha (w granicach arkusza I STOPNIA JEGO DEGRADACJI 10. (Sztuczno, 21,3 22,5 21,3 20,0 525,6 2,5 6,5 Rzeka Punkt 17 280 ha) został utworzony w 1985 r. w celu ochrony południowo-wschodniego Rok Stan Stan Główne parametry KOMENTARZ Lp. (km biegu rzeki), pomiarowo- Sztuczne) badań ekologiczny ogólny zanieczyszczeń regionu Borów Tucholskich. Wytyczenie na mapie granic parku pozwala na ochronę jezioro kontrolny Stan środowiska obszaru objętego opracowaniem można ocenić jako dobry. 11. Jez. Krasne 21,0 23,5 21,0 20,6 668,7 3,2 6,4 elementów tworzących krajobraz przed niepożądanymi przekształceniami oraz fosfor ogólny, fosforany, DO MAPY SOZOLOGICZNEJ poniżej Spośród wszystkich komponentów najbardziej degradowane są wody powierzch- 1. 2003 - NON azotyny, miano Coli typu stworzenie warunków do uprawiania turystyki kwalifikowanej. Ze względu na sposób (11,4 km) Czerska fekalnego niowe i wody podziemne. Ich jakość zdeterminowana jest nieoczyszczonymi W SKALI 1 : 50 000 12. jez. Grzybiec 14,4 12,5 14,4 14,5 174,0 1,2 2,6 użytkowania powierzchni, charakter parku można określić jako leśno-rolny, ponieważ makrofity, tlen rozpusz- lub tylko częściowo oczyszczonymi ściekami oraz zanieczyszczeniami pochodze- ponad 86% jego terenu zajmują lasy, a użytki rolne prawie 9%. Granice parku czony, BZT , suma 13. jez. Bieliniec - 10,0 - 10,0 - - - 2. Brda (123,1 km) 2009 II V 5 nia rolniczego. ARKUSZ N-33-84-D naszkicował już ponad 20 tys. lat temu lodowiec skandynawski, pozostawiając benzo(b)fluorantenu i benzo(k)fluorantenu Najbardziej widocznym przejawem ingerencji człowieka w stosunki wodne jest 14. Jez. Białe 53,8 50,0 53,8 51,5 2161,5 4,0 9,8 po sobie równinę sandrową urozmaiconą licznymi pagórkami, morenowymi wzgó- 3. Brda (110,9 km) Lutomski Młyn 2009 II - makrofity, fosfor ogólny największy polski akwedukt w miejscowości . Jest to unikalny zabytek rzami i wydmami. budowli hydrotechnicznej o długości 75 km zbudowany w XIX wieku (1845 - 49) 15. jez. Rytki - 3,1 - 4,0 - - - azot Kjeldahla, fosforany, Czerska Struga Obszary chronionego krajobrazu to jedna z najmniej restrykcyjnych form 4. Nowy Młyn 2006 - V miano coli typu przez Prusaków. Akweduktem płyną wody Kanału Brdy 11 m powyżej lustra wody (0,5 km) jez. Przymielonek ochrony przyrody. Obszary te uznawane są za cenne ze względu na wyróżniający fekalnego, ChZT-Cr 16. - 11,0 10,4 10,3 353,6 3,4 5,5 Czerskiej Strugi, która to prowadzi wody w sposób naturalny do Brdy. Kanał służy (Przylonek) się krajobraz, zróżnicowanie ekosystemów lub pełnioną często funkcję korytarzy tlen rozpuszczony, Opracowała: 5. Jez. Spierewnik - 2004 - III do nawodnienia terenów położonych w zlewni Bielskiej strugi i jeziora Białego ekologicznych między ważniejszymi obszarami chronionymi, np. parkami narodo- chlorofil 'a', makrofity Joanna Fac-Beneda 17. jez. Duk - - - 2,0 - - - w południowo-wschodniej części obszaru. wymi, krajobrazowymi i rezerwatami. Obszary chronionego krajobrazu są przezna- tlen rozpuszczony, 6. Jez. Białe - 1999 - III chlorofil 'a', makrofity, Degradacja środowiska w postaci skupisk źródeł niskiej emisji gazów i pyłów, jez. Karaski 18. - - - 1,4 - - - czone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim fosforany, fosfor ogólny składowisk surowców przemysłowych szczególnie widoczna jest na terenie głów- OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU (Karaskie) ograniczeniom (zakaz budowania zakładów przemysłowych i obiektów uciążliwych poniżej Jeziora 7. 2003 - NON chlorofil 'a' nych jednostek osadniczych. Największe oddziaływanie liniowe wykazuje droga (6,1 km) Białego 19. jez. Rudnica - 25,0 23,4 22,4 889,2 3,8 6,5 dla środowiska, niszczenia środowiska naturalnego). krajowa 22. Położenie fizycznogeograficzne poniżej ujścia Obszar objęty arkuszem Czersk całkowicie należy do obszaru Natura 2000 Bo- miano coli typu Z prawnych formy ochrony przyrody na opisywanym arkuszu występują pięć 8. Brda (104,2 km) Raciążskiej 2006 - III 20. Jez. Raciąskie 39,2 37,5 39,2 34,3 2309,7 5,9 13,2 fekalnego Obszar objęty arkuszem mapy Czersk według podziału Polski na jednostki fi- ry Tucholskie (PLB220009) w ramach specjalnej ochrony gatunków ptaków (OSO), Strugi rezerwaty przyrody, jeden park krajobrazowego, jeden obszar chronionego krajo- 1 a rezerwat „Mętne” i jego najbliższe otoczenie do obszaru Natura 2000 (PLH220061) zycznogeograficzne (Kondracki, 2000), obejmuje dwa mezoregiony: mezoregion IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie * Od 2008 r. wody powierzchniowe klasyfikowane są w obowiązującej obecnie 5-cio stopniowej brazu, 2 obszary NATURA 2000, a także 47 użytków ekologicznych oraz 51 pomni- Bory Tucholskie (314.71) oraz Pojezierze Krajeńskie (314.69) usytuowane w grani- 2KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (1991) w ramach ochrony siedlisk (SOO). skali czystości (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. (Dz. U. Nr 162, ków przyrody. 3AJP – Atlas Jezior Polski J. Jańczak – red.(1997) Formy ochrony środowiska na tym arkuszu uzupełniają cztery (4) ujęcia wód poz. 1008) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. (Dz. U. Nr 258, cach makroregionu Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7) podprowincji Poje- poz. 1550), a ponieważ wytyczne do Mapy Sozologicznej Polski w skali 1:50 000 przewidują skalę zierza Południowobałtyckie (314). podziemnych. czterostopniową, decyzją konsultanta krajowego, klasa jakości IV i V została połączona i określona Wody podziemne jako klasa NON (wody pozaklasowe) i według takiej procedury, sygnatury klasy jakości zostały WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA Tabela 2. Pomniki przyrody umieszczone na mapie. I OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Według Atlasu Hydrogeologicznego Polski (Paczyński, 1993) obszar zaliczony jest do regionu pomorskiego (V), dla którego moduł zasobów odnawialnych Lp.* Miejscowość Pomnik przyrody Jakość wód Brdy (Rytel) w roku 2009 była dobra (kryterium ekologiczne) oraz Bezsprzecznie do najważniejszych zadań w zakresie kształtowania i ochrony 3 2 zła (kryterium ogólne) ze względu na przekroczone wartości makrofitów, tlenu z czwartorzędowego piętra wodonośnego jest w przedziale 100 do 200 m /24h km . 1. cis pospolity środowiska przyrodniczego zaliczyć trzeba ochronę i przeciwdziałanie degradacji Rozpoznanie hydrogeologiczne obszaru mapy jest słabe i nierównomierne. rozpuszczonego, BZT5, sumy benzo(b)fluorantenu i benzo(k)fluorantenu, zaś wód powierzchniowych poprzez prowadzenie odpowiedniej gospodarki wodno- 2. Malachin cis pospolity Stosunkowo dobre jest w okolicach Czerska. Skład chemiczny wód podziemnych w Lutomskim Młynie stan ekologiczny określono jako dobry. Głównym parametrem ściekowej. Ważne jest też uzupełnienie kanalizacji w większości miejscowościach. dąb szypułkowy, jesion wyniosły, daglezja zielona, buk zwyczajny, zanieczyszczeń były makrofity i fosfor ogólny. W roku 2006 (raport…, 2007) rzeka jest typowy dla płytkiego obiegu wód rejonów Polski Północnej – wody wodorowo- 3. Malachin Budowa oczyszczalni ścieków i doskonalenie istniejących oraz poszerzenie działań świerk pospolity węglanowo-wapniowe. poniżej ujścia Raciąskiej Strugi miała umiarkowany stan ogólny spowodowany o monitoring ich sprawności należą również do działań przeciwdziałających degra- 4. Malachin dąb szypułkowy 2 szt., jarząb brekinia, cis pospolity 5 szt. W granicach opracowania znajduje się południowa część głównego zbiornika bakteriami coli typu fekalnego. dacji. Jak wszędzie na obszarach wysoczyznowych wskazana jest kontynuacja wód podziemnych Zbiornik Czersk z morenowymi wodami czwartorzędowymi. 5. Malachin choina kanadyjska Jakość wód Czerskiej Strugi w roku 2007 była badana w profilu zlokalizowa- tworzenia obiektów małej retencji. 2 nym w miejscowości Nowy Młyn w 0,5 km biegu rzeki w zakresie monitoringu Powierzchnia Zbiornika Czersk wynosi 142 km z zasobami dyspozycyjnymi 6. Malachin jarząb brekinia, żywotnik zachodni Kolejnym zadaniem jest ochrona i przeciwdziałanie degradacji wód podziem- 50 tys. m3/d. Oznaczony jest on w zestawieniu GZWP numerem 121 (Kleczkow- operacyjnego. Najważniejszym czynnikiem kształtującym jakość wód cieku są nych poprzez zmniejszenie ich wykorzystania do celów przemysłowych, moderni- 7. Malachin żywotnik zachodni ski, 1990). Przeważająca część terenu to obszar o bardzo wysokim stopniu zagro- ścieki z oczyszczalni komunalnej w Czersku. Analiza jakości wód wykazała, zacja i rozbudowa ujęć wody. żenia wód podziemnych (brak izolacji i płytkie zaleganie poziomu wodonośnego). 8. Czersk dąb szypułkowy że wody cieku nie spełniają wymogów dobrego stanu wód, ze względu na podwyż- W ramach gospodarki odpadami proponuje się jej doskonalenie poprzez bu- szone stężenia parametrów ChZT-Mn i fosforu ogólnego. Na podstawie wskaźnika W rejonie Czerska, przy słabej izolacji poziomu wodonośnego występują potencjal- 9. Czersk dąb szypułkowy dowę dużych systemów utylizacji odpadów komunalnych. Wskazana byłaby mikrobiologicznego, stan sanitarny wód Czerskiej Strugi oceniono jako niezadowala- budowa gminnych kompostowni. Likwidacji powinny ulec niekontrolowane, niekiedy ne ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych. Obszar ten określono jako średnio 10. Czersk dąb szypułkowy 2 szt. zagrożony. jący. W 2006 roku w wodach Czerskiej Strugi poniżej Czerska przekroczone zostały początkowo niewielkie składowiska odpadów w otoczeniu wsi, w lasach, w oczkach 11. Kłodnia jodła pospolita, świerk zwyczajny parametry w zakresie chemicznym, fizycznym i bakteriologicznym (Raport, 2007). i zagłębieniach bezodpływowych oraz w dnach odkrywek poeksploatacyjnych Gleby 12. Kłodnia lipa drobnolistna 3 szt. Badana w 2003 r. Bielska Struga (Raport…, 2004) ze względu na bardzo wysoki (nie oznaczono na mapie ze względu na małą skalę zjawiska). poziom chlorofilu 'a' posiadała wody złej jakości. Na obszarze arkusza Czersk przeważają gleby bielicowe i rdzawe wytworzone 13. Czersk lipa drobnolistna W celu ograniczenia degradacji powietrza atmosferycznego konieczne jest W zasięgu arkusza badane były dwa jeziora: w roku 1999 Jez. Białe, a w roku na piaskach luźnych i porośnięte lasami. Jedynie w północno-wschodniej części zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (emitory komunalne i przemysłowe), 14. Czersk jesion wyniosły 2 szt., dąb szypułkowy 3 szt., klon zwyczajny 4 szt. 2004 jez. Spierewnik. Klasa jakości wody była na poziomie III, a głównymi parame- na piaskach gliniastych występują gleby brunatne wyługowane i kwaśne, szczególnie w obrębie większości miejscowości, poprzez eliminowanie paliwa 15. Czersk cis pospolity trami, które o tym zadecydowały był tlen rozpuszczony, chlorofil 'a', makrofity, a w centralnej części na glinach gleby bielicowe i pseudobielicowe. W dolinach stałego na rzecz bardziej ekologicznych nośników energii, w tym energii odnawial- fosforany oraz fosfor ogólny. rzecznych Brdy i Czerskiej Strugi występują gleby torfowe i murszowe wytworzone 16. Czersk lipa drobnolistna 2 szt. nej. Ważnym zadaniem jest również zmniejszenie emisji hałasu wzdłuż drogi krajowej 22. na torfach i utworach mułowo-torfowych. 17. Kłodnia dąb szypułkowy Degradacja wód podziemnych Sieci przesyłowe energii elektrycznej powinny być tak projektowane, by zmi- 18. Kłodnia dąb szypułkowy Szata roślinna Na obszarze objętym arkuszem Czersk dominują wody o dobrej, lecz nietrwa- nimalizować ich oddziaływanie na krajobraz. Mowa tu o tzw. kamuflażu, czyli 19. Ostrowy dąb szypułkowy łej jakości ze względu na brak izolacji, nieznacznie zanieczyszczone, odpowiadają- wkomponowania linii w terenie (maskujące kolory słupów), wielotorowości i wielona- Wg podziału Polski Matuszkiewicza (1995) na regiony geobotaniczne wg zbio- ce normom do picia i celów gospodarczych. W 2010 r. na ujęciu wody w Czersku rowisk roślinnych obszar arkusza znajduje się głównie w zasięgu Krainy Sandro- 20. Kłodnia dąb szypułkowy pięciowości linii, artystycznych sylwetkach słupów („techniczne pomniki”), estetyce Budowa geologiczna jakość czwartorzędowej wody odpowiadała klasie I. wych Przedpoli Pojezierzy Środkowopomorskich (A.5) w Dziale Pomorskim (A) 21. Kłodnia dąb szypułkowy wykonania (symetria, proporcje elementów, odpowiednie zakratowanie słupów), Do głównych zagrożeń wód podziemnych należą obecnie spływy z pól upraw- Obszar objęty omawianym arkuszem leży w zasięgu niecki brzeżnej. Funda- w Podprowincji Południowobałtyckiej w Prowincji Środkowoeuropejskiej. Obszar stosowania rozwiązań technicznych umożliwiających ograniczenie wycinki drzew 22. Dąbki dąb szypułkowy 2 szt. nych oraz niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalnych, nie- mentem budowy geologicznej są skały krystaliczne zalegające na głębokości obejmuje Podkrainę Borów Tucholskich i okręg Borów Tucholskich z podokręgami przy przechodzeniu linii przez tereny leśne oraz odpowiedni wybór trasy linii szczelne szamba z terenów wiejskich oraz nieszczelność zbiorników paliw płynnych poniżej 7000 m i pokryte silnie sfałdowanymi i dyslokowanymi utworami paleozoiku. Czersko-Rytelskim oraz Czersko-Wielewskim (północno-wschodni fragment arku- 23. Dąbki cis pospolity 3 szt. energetycznych. (Czersk). Na prawie całym obszarze występują grunty podatne na zanieczyszczenia Nad nimi zalegają osady mezozoiku, z których osady górnej kredy osiągają miąż- sza). Niewielki fragment w południowo-zachodniej części należy do Krainy Notecko- 24. Dąbki dąb szypułkowy 2 szt. Ważne są również działania ku zachowaniu tradycyjnych praktyk gospodar- szość około 900 m. Całą powierzchnię przykrywają utwory kenozoiczne. Powierzch- do wód podziemnych. W zasięgu arkusza zanieczyszczone wody podziemne czych na terenach cennych przyrodniczo, w tym zachowanie zadrzewień śródpo- Lubuskiej (B.1), okręgu Złotowsko-Chojnicki i podokręgu Chojnickiego. Kraina leży 25. Dąbki wawrzynek wilczełyko zarejestrowano w okolicach Zapędowa, Legbądu, Koszar i Lutowia. nia stropu trzeciorzędu zbudowana z osadów mioceńskich (iłów, mułków, mułków w Podprowincji Środkowoeuropejskiej Właściwej w Dziale Brandenbursko- lnych i małych zagłębień wraz z występującą florą oraz dbanie o stan terenów 26. Dąbki jodła pospolita 23 szt. Potencjalnym zagrożeniem wód podziemnych są również składowiska odpa- z iłami, miejscami z węglem brunatnym oraz piaskami drobnoziarnistymi) leży Wielkopolskim. podatnych na denudację naturogeniczną i uprawową (strefa krawędziowa Wysoczy- dów komunalnych w Nieżurawie i Krzyżu (czynne) oraz w Czersku, Rytlu i Mokrym na wysokości od około 60 m n.p.m. w południowo-wschodniej części obszaru Potencjalna roślinność naturalna jest tutaj zróżnicowana. Na całym obszarze 27. Twarożnica buk zwyczajny, cis pospolity zny Elbląskiej). Sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko (nieczynne). W Czersku istnieje również niekontrolowane składowisko innych do około 100 m n.p.m. w części północno-zachodniej. W okolicach Czerska obniża mozaikowo występuje suboceaniczny bór sosnowy (Leucobryo-Pinetum), kontynen- 28. Twarożnica dąb szypułkowy zanieczyszczeń szczególnie obszarowych pochodzących z działalności rolniczej odpadów. się do wysokości poniżej 30 m n.p.m. (Prussak, 2000). Osady plejstoceńskie talny bór mieszany sosnowo-dębowy (Pino-Quercetum) oraz niżowy łęg jesionowo- jest zadaniem szczególnie istotnym z punktu widzenia produkcji tzw. ekologicznej 29. Twarożnica wiąz górski 2 szt., dąb szypułkowy 2 szt. o zróżnicowanej miąższości reprezentowane są przez gliny i osady zastoiskowe. olszowy (Fraxino-Alnetum). Wyspowo zarejestrowano grąd środkowoeuropejski, żywności. 30. Twarożnica dąb szypułkowy Degradacja powietrza atmosferycznego Gliny porozdzielane są piaskami fluwioglacjalnymi różnej granulacji i miąższości odmianę śląsko-wielkopolska, formę niżową, serię ubogą (Galio-Carpinetum) oraz Podstawą realizacji powyższych zaleceń jest wykształcenie wśród mieszkań- od 5 do 20 m (w rejonie Czerska do ponad 50 m). W części południowo-wschodniej kontynentalny bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum). Incydentalnie zaobserwo- 31. Łosiny świerk pospolity Na obszarze objętym arkuszem Czersk znaczącymi emitorami zanieczyszczeń ców nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za jakość powietrza atmosferycznego są emitory hałasu (zakłady przemysłu drzewnego i południowo-zachodniej kompleks osadów plejstoceńskich posiada najmniejszą wano olsy środkowoeuropejskie (Carici elongatae-Alnetum) oraz wilgotne wrzosowi- 32. Łosiny jałowiec pospolity środowiska. miąższość (50 m), w okolicach Czerska wzrasta do około 100 m i dalej na północ ska atlantyckie (Sphagno-Ericetalia). w Czersku i Legbądzie) i odoru (oczyszczalnie ścieków w Rytlu i Czersku oraz 33. lipa drobnolistna do ponad 160 m. W rejonie Rytla osady czwartorzędowe to prawie w całości piaski składowisko odpadów w Nieżurawie) (tabela 5). We wszystkich większych miejsco- Literatura i materiały źródłowe: i żwiry fluwioglacjalne (40 m miąższości). W licznych zagłębieniach występują torfy Klimat 34. Zapędowo dąb szypułkowy wościach znajdują się skupiska źródeł niskiej emisji pyłów i gazów związane 1. Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa. 2. Choiński A., 1991, Katalog jezior Polski, cz. 1 – Pojezierze Pomorskie, Wyd. UAM, Poznań. z indywidualnymi systemami grzewczymi. i namuły holoceńskie, a w dolinach rzecznych – piaski i żwiry. Według podziału rolniczo-klimatycznego Polski R. Gumińskiego (1948), obszar 35. Brda lipa drobnolistna 3 szt., świerk pospolity 2 szt., dąb szypułkowy 3. Dynowska I., 1971, Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace Inst. Geogr. UJ, z.50. 4. Fac-Beneda J., 2009, Komentarz do Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50 000, arkusz opracowania położony jest w dzielnicy pomorskiej. Według podziału Polski 36. Brda świerk pospolity, daglezja zielona, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna Tabela 5. Ważniejsze emitory zanieczyszczeń do atmosfery Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia N-34-84 D Czersk, Główny Geodeta Kraju, Polkart, Rzeszów. na regiony klimatyczne (Woś, 1999) arkusz Czersk leży w regionie 5. Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo - klimatycznych w Polsce, Przegląd 37. Zapędowo stanowisko czapli siwej i kruka Emisja [t/rok] Źródło Źródło Meteorologiczny i Hydrologiczny, R. 1. Krajobraz makroregionu Bory Tucholskie swą nazwę zawdzięcza dużym wschodniopomorskim. Według W. Okołowicza i D. Martyn (1979) region pomorski, Lp.* Miejscowość Zakład gazy bez hałasu odoru 6. Jańczak J., 1997, (red.), Atlas jezior Polski, t. II, Bogunki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. kompleksom leśnym porastającym piaszczyste obszary sandrowe o niewielkich 38. dąb szypułkowy pyły gazy 7. Kleczkowski A. S., 1990, Objaśnienia mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- na terenie którego leży arkusz charakteryzuje się niewielkimi opadami rocznymi CO2 o nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, 1:500.000, IH IG AGH, Kraków. wysokościach względnych. Morfologicznie jest to płaska równina akumulacyjna 39. Nadolnik modrzew europejski (450 – 600 mm), średnią temperaturą stycznia w granicach -2, -3 C i średnią 1. Łubna Drewin Sp. z o. o. 0,160 1,258 1,258 - - 8. Kondracki J., 2000, Geografia fizyczna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. wód roztopowych lądolodu stadiału pomorskiego. Powierzchnię sandru temperaturą lipca 18oC. Na rozmieszczenie opadów silny wpływ wywiera rzeźba 9. Prussak E., 2000, Objaśnienia do Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1: 50 000, ark. 40. Biała brzoza brodkawkowata 3 szt. 2. Czersk Asmet Sp. z o.o. 0,031 0,782 0,782 - - rozcina dolina Brdy powstała w wyniku działalności wód roztopowych lądolodu terenu i ekspozycja stoków. Najdłuższą pora roku jest zima, której czas trwania Czersk (165), PIG - PIB, Warszawa. 10. Matuszkiewicz J.M., 1993, Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Wyd. 41. Biała dąb szypułkowy 2 szt. PH Prima Ludwik płynących ku pradolinie toruńsko-eberswaldzkiej. Płaską powierzchnię urozmaicają wynosi do 100 dni, lato zaś jest krótsze i trwa od 60 do 85 dni. Krótkie lato 3. Czersk 0,128 14,384 0,384 - - Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków. Woźniak jeziora – pozostałości wytopienia brył martwego lodu. W części centralnej, powoduje, że okres wegetacyjny nie przekracza 190 dni. Na omawianym obszarze 42. Biała dąb szypułkowy 3 szt. 11. Okołowicz W., Martyn D., 1979, Regiony klimatyczne Polski, w: Atlas geograficzny Polski, Warszawa. Spółdzielnia Inwalidów południowo-zachodniej oraz północno-wschodniej ponad powierzchnię sandru przeważają wiatry z sektora zachodniego i południowo-zachodniego. W ogólnym 4. Czersk 2,475 530,065 14,065 - - 12. Paczyński B., (red.), 1993, Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Państwowy Instytut 43. Raciąż jałowiec pospolity 2 szt. Równość wynurzają się do około 150 m n.p.m. gliny zwałowe, piaski, żwiry moren czołowych Geologiczny. Warszawa. zarysie na kształtowanie się klimatu tego terenu wpływ ma ocean, na oddziaływanie 44. sosna zwyczajna 5. Czersk Zakłady Miejskie Skiba 0,003 0,317 0,317 - - 13. Parde M., 1957, Rzeki, PWN, Warszawa. i dennych wcześniejszych faz zlodowacenia. którego nakłada się decydujący wpływ Morza Bałtyckiego. 14. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 1999 roku, 2000, 45. Woziwoda cis pospolity 2 szt. Czerska Fabryka Mebli Inspekcja Ochrony Środowiska, WIOŚ w Bydgoszczy, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Na obszarze opracowania przeważają rzędne 110 – 140 m n.p.m. Najwyżej Według regionalizacji Trappa (2001) obszar arkusza leży w zasięgu dwóch 6. Czersk 0,166 30,602 30,602 + - Klose . wyniesionym punktem obszaru opracowania jest wzniesienie na zachód od miej- krain: Krainy Pojezierza Pomorskiego (północno-wschodnia część arkusza) oraz 46. Woziwoda dąb szypułkowy 15. Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2003 roku, 2004, Inspekcja Składowisko odpadów Ochrony Środowiska, WIOŚ w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk scowości Krzyż (152,2 m n.p.m.) położone w północno-zachodniej części obszaru. Krainy Borów Tucholskich (południowo zachodnia część arkusza). Część centralna 47. Biała dąb szypułkowy 7. Nieżurawa - - - - komunalnych + 16. Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2004 roku, 2005, Inspekcja Różnica wysokości między najwyżej wyniesionym punktem, a punktem najniżej Krainy Pojezierza Pomorskiego jest najchłodniejszym obszarem województwa Ochrony Środowiska, WIOŚ w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk 48. Biała dąb szypułkowy Fabryka Mebli położonym w dolinie Brdy (100,0 m n.p.m.) jest niewielka i wynosi 39,2 m. General- pomorskiego. Występują tutaj najniższe minima absolutne temperatury powietrza, 8. Czersk 0,183 4,508 4,508 - - 17. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2006 roku, 2007, Sękowski 49. Woziwoda dąb szypułkowy 3 szt. Inspekcja Ochrony Środowiska, WIOŚ w Bydgoszczy, Biblioteka Monitoringu Środowiska, nie teren nachylony jest z północnego-zachodu na południowy-wschód. najwięcej dni przymrozkowych i mroźnych oraz stosunkowo znaczna liczba dni Bydgoszcz. Gminna oczyszczalnia gorących. Z agroklimatycznego punktu widzenia ważne jest stwierdzenie, 50. Woziwoda dąb szypułkowy 3 szt. 9. Czersk - - - - + 18. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2009 roku, 2010, Wody powierzchniowe ścieków Inspekcja Ochrony Środowiska, WIOŚ w Bydgoszczy, Biblioteka Monitoringu Środowiska, że długość okresu bezprzymrozkowego jest tutaj stosunkowo krótka. Występuje 51. Woziwoda dąb szypułkowy Bydgoszcz. Polcom Collection 10. Rytel - 25,260 25,260 - - 19. Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2009 roku, 2010, Inspekcja Sieć hydrograficzna obszaru objętego arkuszem mapy Czersk stanowi połu- tutaj najwyższa w województwie liczba dni z ciszą i słabym wiatrem oraz Gabriela Słomińska * numeracja zgodna z numeracją na mapie Ochrony Środowiska, WIOŚ w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk. dniowy fragment kaszubskiego systemu hydrograficznego. Główną rzeką jest silnie najmniejsza liczba dni z wiatrem silnym i bardzo silnym. Sumy roczne opadów są 20. Szafer W., 1972, Podstawy geobotanicznego podziału Polski, (w:) Szata roślinna Polski, t.2, Gminna oczyszczalnia 11. Rytel - - - - meandrująca Brda z Wielkim Kanałem Brdy wraz ze swoim lewobrzeżnym dopły- tutaj wysokie, a liczba dni z pokrywą śnieżną największa. Druga część tej krainy ścieków + W. Szafer, K. Zarzycki (red.), PWN, Warszawa. DEGRADACJA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 21. Trapp A., 2001, Warunki klimatyczne, (w:) Opracowanie ekofizjograficzne do planu zago- wem – Czerską Strugą. Współcześnie obraz sieci hydrograficznej jest typowy dla (część zewnętrzna – w granicach arkusza) ma cechy przejściowe. Przez całą Krainę 12. Legbąd Drew-Kon Sp. z o.o. 6,042 - - + - spodarowania przestrzennego województwa pomorskiego, Pomorskie Studia Regionalne, obszarów objętych zlodowaceniem czwartorzędowym położonych w niedalekiej przechodzą główne szlaki gradowe. Kraina Borów Tucholskich – obejmuje Degradacja powierzchni terenu Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk. 22. Woś A., 1999, Klimat Polski, PWN, Warszawa. odległości od nisko położonej bazy erozyjnej (erozyjny charakter dolin rzecznych, południowo-zachodni fragment województwa. Występują tutaj najmniejsze opady 13. Raciąski Młyn Exwood Sp. z o.o. 1,205 6,076 6,076 - - Znaczne deniwelacje terenu w strefach krawędziowych dolin rzecznych powo- 23. Wytyczne techniczne GIS-4 Mapa Sozologiczna Polski w skali 1:50 000 w formie analogowej niewyrównane spadki, duży odsetek obszarów bezodpływowych). Największą atmosferyczne. Prędkość wiatru wzrasta z zachodu na wschód, a liczba dni * numeracja zgodna z numeracją na mapie i numerycznej, 2005, GUGiK, Warszawa. dują, iż grunty narażone są na denudację. Inną formę degradacji powierzchni terenu gęstość cieków rejestruje się w dolinie Kanału Brdy we okolicach Legbądu, gorących jest wyjątkowo wysoka. Przez obszar ten przechodzi drugorzędny szlak stanowią występujące na terenie wszystkich miejscowości analizowanego arkusza Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze co związane jest z istnieniem rowów melioracyjnych. gradowy.  obszary zabudowane oraz miejsca pochówku (9). Copyright by Joanna Fac-Beneda Cieki omawianego obszaru wg Dynowskiej (1994) charakteryzują się ustrojem Przedsięwzięciami znacząco wpływającym na środowisko na opisywanym Uniwersytet Gdański w Gdańsku Na opisywanym terenie arkusza, głównie w Czersku znajdują się składowiska śnieżnym słabo wykształconym z wezbraniem wiosennym i znaczącą przewagą arkuszu mapy jest składowisko odpadów komunalnych w Nieżurawie oraz droga FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO surowców leśnych (7) oraz przemysłowych (4). W okolicach Malachina i Zapędowa zasilania podziemnego (ponad 65%). Według Parde (1957), rzeki omawianego krajowa nr 22. Składowisko przyjmuje średnio ok. 20 ton odpadów na dobę i ma rejestruje się także składowiska surowców rolniczych (6). 3 obszaru należałoby zaliczyć do ustrojów prostych odznaczających się tylko jednym Na obszarze objętym arkuszem Czersk największą powierzchnię zajmują lasy pojemność 119000 m . Do obiektów mogących oddziaływać na środowisko wezbraniem i jednym okresem niskich przepływów. Ustrój uwarunkowany jest silnie (przeważnie nie zakwalifikowane jako ochronne), a w okolicach jednostek osadni- Degradacja gleb zaliczane są składowiska odpadów przyjmujące 10 ton na dobę lub mające klimatem oceanicznym i skałami plejstoceńskimi, przez co rzeki odznaczają czych łąki i pastwiska. pojemność 25000 ton. Największe zagrożenie zjawiskiem erozji gleb występuje na obszarach się najbardziej wyrównanymi przepływami spośród wszystkich rzek polskich. Mała Z prawnych formy ochrony przyrody na opisywanym arkuszu występuje: o zróżnicowanej rzeźbie terenu i dużych deniwelacjach. W części północno- Tabela 6. Obiekty mogące znacząco oddziaływać na środowisko zmienność przepływów związana jest ponadto z wyrównawczym działaniem retencji pięć (5) rezerwatów przyrody, część Tucholskiego Parku Krajobrazowego, część wschodniej obszaru występują gleby zakwaszone i alkalizowane. Prawie na całym jeziornej. Najwyższe stany występują w marcu, najniższe w lecie (czerwiec, lipiec). obszaru chronionego krajobrazu – Chojnicko-Tucholski OChK (w granicach arkusza Lp.* Miejscowość Obiekt obszarze opracowania rejestruje się grunty podatne na infiltrację zanieczyszczeń Opady z okresu letniego powodują tylko nieznaczny wzrost stanów wody, a raczej połowa), 47 użytków ekologicznych oraz 51 pomników przyrody (tab. 2). do wód podziemnych. Na obszarze arkusza Czersk nie prowadzono badań 1. Nieżurawa Składowisko odpadów komunalnych uzupełniają zapasy wód podziemnych. Właśnie w okresie lata, w czasie niżówek Torfowiskowy rezerwat „Mętne” o pow. 103,35 ha powstał w roku 1963 w celu monitoringu gleb. * numeracja zgodna z numeracją na mapie zaznacza się najwyższe zasilanie podziemne (Fac-Beneda, 2009). ochrony fitocenozy torfowisk przejściowych i wysokich, a szczególnie brzozy niskiej Charakterystyczną cechą obszaru jest występowanie obszarów nie włączo- (Betula humilis). Gatunek ten objęty jest ochrona ścisłą i umieszczony w Polskiej Degradacja lasów PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO nych do powierzchniowego systemu odwadniania. Obszary te, bezodpływowe Czerwonej Księdze Roślin (EN). Chroniona jest również ważka-iglica mała (Nehalen- Lasy na terenie objętym arkuszem Czersk wykazują dobry stan zdrowotny. chłonne i ewapotranspiracyjne określa się mianem obszarów o zasilaniu pośrednim. nia speciosa), gatunek silnie w Polsce zagrożony. Na terenie rezerwatu występują Słabo uszkodzony drzewostan (defoliacja 11 – 25%) występuje miejscami. Wartość Pozytywnym przejawem przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodni- Ich odsetek wynosi tu ok. 40 %. również m.in.: rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne, turzyca bagienna, żmija ta wskazuje to na początkowe objawy uszkodzenia aparatu asymilacyjnego, czego są mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków znajdujące się Nieżura- Z większych jezior należy wymienić przepływowe jeziora Spierewnik (rzeka Su- zygzakowata, zaskroniec i padalec. Rezerwat jest również ostoją żurawia. a uszkodzenia spowodowane były głównie czynnikami biotycznymi. wie miejscowościach: Czersk, Rytel, Legbąd, Woziwoda (2). ska Struga) i Białe (Bielska Struga). Parametry dotyczące największych zbiorników Leśny rezerwat „Cisy nad Czerską Strugą” o pow. 17,19 ha utworzony został Żadna miejscowość nie posiada w wystarczającym stopniu kanalizacji burzo- wodnych zawiera tabela 1. w roku 1982 przede wszystkim w celu w celu ochrony cisa pospolitego. Chroniony Degradacja wód powierzchniowych wej. Jedynie w Czersku oprócz kanalizacji sanitarnej (ponad 50% pow.), odprowa- jest tutaj także bór mieszany. dzane są wody opadowe (poniżej 50% pow.). Pozostałe miejscowości posiadają Tabela 1. Ważniejsze jeziora i ich cechy morfometryczne Na jakość wód wpływa gospodarka wodno-ściekowa w obrębie wszystkich Torfowiskowy rezerwat Jeziorka Kozie, o pow. 12,3 ha, ustanowiony został jedynie kanalizację sanitarną. Powierzchnia jednostek osadniczych (brak kanalizacji, czy niedostateczna ilość oczyszczalni [ha] Obj. Głęb. Głęb. w 1984 r. w celu ochrony czterech niewielkich zagłębień wytopiskowych. Trzy Na badanym obszarze w ramach monitoringu powietrza atmosferycznego Lp. Nazwa jeziora 3 ścieków). Ciągłym zagrożeniem dla wód powierzchniowych i podziemnych są [tys. m ] śred. maks. dystroficzne jeziorka prezentują początkowy proces tworzenia się torfowiska IRŚ1 KJP2 AJP3 z planime- [m] [m] w zasięgu arkusza znajdują się dwa punkty monitoringu regionalnego w Czersku. trowania zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego, ścieki bytowe z nieszczel- wysokiego. Jedno zagłębienie pozbawione całkowicie lustra wody porasta W ramach regionalnego monitoringu jakości wód powierzchniowych pięć punktów: nych szamb oraz niedostatecznie oczyszczone wody pościekowe. Wykaz ważniej- 1. jez. Człowieczek - 1,8 - 1,9 - - - drzewostan sosnowy. W rezerwacie występują rośliny chronione charakterystyczne na Brdzie w Rytlu i Lutomskim Młynie, na Wielkim Kanale Brdy w Legbądzie, szych zrzutów ścieków przedstawia tabela 3. dla torfowisk wysokich. na Czerskiej Strudze w Nowym Młynie oraz na Raciąskiej Strudze w Nadolniku. 2. jez. Kule - 1,0 - 1,1 - - - Rezerwat wodno-torfowiskowy Jeziora Zdręczno (pow. 15,74 ha) powstał dla Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków. W ramach sieci monitoringu wód podziemnych zlokalizowano dwa punkty: regional- zachowania jeziora eutroficznego. Jezioro Zdręczno jest końcowym zbiornikiem Ilość nego w Czersku i krajowego w Rytlu. Rodzaj Urządzenia Kierunek 3. jez. Mętno - 13,5 - 11,7 - - - w rynnie odpływowej wypełnionej ciągiem jezior (Jez. Sztuczne, jez. Grzybiec, Lp.* Miejscowość Zakład m3/d ścieków oczyszczające zrzutu jez. Białe, jez. Bieliniec, jez. Ośna i Jez. Tuczno). Znajduje się tu wiele gatunków [max/aktual.] 4. jez. Świdno - 18,5 18,6 18,4 595,2 3,2 6,5 Gminna REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO chronionych roślin wodnych, w tym pła dywanowego oraz mszaru kępkowo- Czerska 1. Czersk oczyszczalnia komunalne 3438/2120 mech.-biol. Struga dolinkowego. ścieków Rekultywacja środowiska wiąże się z działaniami mającymi na celu przywró- 5. jez. - 10,0 11,0 10,6 319,0 2,9 4,8 Rezerwat „Dolina Rzeki Brdy” (1681,5 ha pow.) został utworzony w 1994 roku Gminna cenie przede wszystkim gospodarce rolnej lub leśnej terenów uprzednio zdegrado- 2. Rytel oczyszczalnia komunalne 575/270 mech.-biol. Brda 6. jez. Dubielnik - 6,2 - 6,9 - - - dla ochrony doliny rzeki Brdy o wyjątkowych walorach przyrodniczo- ścieków wanych, najczęściej przez górnictwo odkrywkowe. Na obszarze arkusza Czersk krajobrazowych. Jest to rezerwat częściowy, o charakterze krajobrazowym, urozma- Szkoła zarejestrowano obszar rekultywacji leśnej na terenie nieczynnego składowiska Bielska jez. Spierewnik 3. Legbąd Podstawowa komunalne b.d./b.d. mech.-biol. icony pod względem rzeźby terenu oraz zróżnicowany pod względem siedliskowym Struga odpadów komunalnych na południe od miejscowości Rytel. 7. 138,9 125,0 138,9 128,0 7334,0 5,2 14,0 w Legbądzie (Śpierewnik) i pod względem występujących na jego obszarze zbiorowisk roślinnych. Występują Nadleśnictwo tu m.in. chojniaki sosnowe, subkontynentalne bory świeże, grądy zboczowe, grądy 4. Woziwoda komunalne 880/b.d biol. Brda 8. jez. Radonek - 11,0 - 9,0 - - - Woziwoda NIEUŻYTKI subkontynentalne, a także łęgi olszowe i wiązowe. Najważniejszym elementem ochrony rezerwatu jest sama rzeka, która rozcina głęboką doliną pola piasków Nadleśnictwo Nieużytki to ta część zasobów środowiska, która pozostaje poza współcze- 9. jez. Zdręczno - 8,5 - 8,1 - - - 5. Woziwoda komunalne 15,3/b.d. mech.-biol. Brda sandrowych. Charakterystyczne są tu meandry, starorzecza, łachy, odsypy, głazo- Woziwoda snymi formami użytkowania gruntów i nie jest gospodarczo przydatna. W obrębie

wiska, strome skarpy, urwiska, wywroty przegradzające koryto, wyspy. * numeracja zgodna z numeracją na mapie arkusza Czersk nie zarejestrowano żadnych nieużytków.