Na tropie przygody Mój Tucholski Park Krajobrazowy

Trzy kroki do bycia ekspertem

Mapa - vademecum przewodnika!

Poznajmy się z Tucholskim Parkiem Krajobrazowym

Natura zostawia ślady

Ekologa do mądrości droga

„Edukacja społeczności zamieszkujących obszary chronione województwa kujawsko-pomorskiego: Lubię tu być... na zielonym!” 01 Poznajmy się

Przeżyj razem z nami wspaniałą przygodę podążając

Obszary ścieżkami pięknych terenów Tucholskiego Parku NATURA 2000 Krajobrazowego. Pod koniec naszej wycieczki BRODNICKI Br PARK KRAJOBRAZOWY da Grudziądz będziesz bogatszy o wiedzę, która pozwoli Ci na zostanie prawdziwym przewodnikiem po Brodnica

tutejszych terenach. Charakterystycznym Drwęca elementem krajobrazu Parku są torfowiska. Toruń Zwiedzanie można więc rozpocząć od wizyty W isła Inowrocław w rezerwacie Jeziorka Kozie, gdzie dla turystów Włocławek został udostępniony jego najbardziej malowniczy zakątek. Jednak pamiętaj aby poruszać się po wyznaczonych trasach! Na tym terenie licznie występują objęte ochroną rośliny żywiące się owadami – rosiczki. Ich liście wydzielają wabiącą ciecz, do której przykleją się owady, a liście zwijają się i pochłaniają swoją zdobycz. W Parku mieszka też wiele drapieżnych ssaków, a wśród nich wiki, gronostaje i kuny. Podczas wycieczki oddychaj pełną piersią! W powietrzu unosi się wiele fitoncydów – czyli substancji zbliżonych do olejków eterycznych, które posiadają właściwości bakteriobójcze i regeneracyjne. Do Parku możesz udać się także na rodzinne grzybobranie. Tutejsze rejony przyciągają amatorów tych przysmaków nawet z najodleglejszych zakątków kraju. W miejscowych borach występuje ponad 100 gatunków grzybów jadalnych! Jeśli chcesz zostać królem grzybobrania, przed wyprawą zapoznaj się z występującymi tu drzewami, ponieważ pod poszczególnymi z nich rosną określone gatunki grzybów. I tak na przykład pod dębami można znaleźć borowiki szlachetne, a pod sosnami pieprzniki jadalne (kurki). Park obfituje również w liczne obiekty zabytkowe: ruiny młynów, drewniane chaty, budynki gospodarcze oraz zespoły dworskie.

symbole zimorodek (w logotypie TPK)

powierzchnia 36 983 ha

rośliny 1068 gatunków

ptaki 151 gatunków, w tym 131 lęgowych

jelenie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, gronostaje, jeże, króliki, zające, wiewiórki, ssaki piżmaki, bobry, wydry

ryby 20 gatunków wodny Jezioro Zdręczno, leśne (Cisy nad Czerską Strugą, Ustronie), krajobrazowy Źródła rezerwat Rzeki Stążki, Dolina Rzeki Brdy, torfowiskowe (Bagna nad Stążką, Bagno Grzybna, Jeziorka Kozie) Trzy kroki do bycia ekspertem 02 Wieś Krąg 5 We wsi można przeżyć wsi można przeżyć We w podróż prawdziwą czasie przenosząc się osady do borowiackiej sprzed ponad 100 lat. się Wieś wyróżnia drewnianą regionalną XIX z przełomu zabudową i XX wieku, a położona na przesmyku jest Długim między jeziorami i Okrągłym. wsi chałup we Większość zrębową. ma konstrukcję się Czym charakteryzują je budynki? Spróbuj takie wskazać. Uroczysko „Piekło” Uroczysko 4 Jest to niezwykle niezwykle to Jest odcinek rzeki malowniczy na terenie położony Brdy, „Dolina przyrody rezerwatu atrakcyjny Rzeki Brdy”, szczególnie dla kajakarzy. ma niemal Miejscami nurt, a z jej dna górski liczne ponad wodę wystają bystrza też występują głazy, Nazwa skarpy. i wysokie wzięła się od uroczyska głazy jaką przeszkody, dla flisaków stanowiły rzeką spławiających drewno. związana Z uroczyskiem „O tym, legenda jest diabła jak Borowiak się, Dowiedz przechytrzył”. legenda ta o czym mówi ją swoim i opowiedz najbliższym. Grodzisko Raciąż Grodzisko 3 Najstarsze ślady Najstarsze w okolicy osadnictwa neolitu pochodzą z okresu 3500–3000 lat p.n.e.). (około zasiedlania etap Kolejny związany był z ludnością z okresu kultury łużyckiej (800–650 epoki brązu lat p.n.e.). W XIII wieku osada była siedzibą władz administracyjnych, sądowych wojskowych, Obecnie i gospodarczych. grodzisko zrekonstruowane zabytkowym. obiektem jest tej obronne Jakie są cechy budowli? Akwedukt Akwedukt w Fojutowie 2 Akwedukt, wzorowany na wzorowany Akwedukt, rzymskich budowlach, znajduje się na dróg dwóch skrzyżowaniu Wielkiego Kanału wodnych, cieku i naturalnego Brdy Strugi. Obiekt Czerskiej najdłuższą ma 75 m i jest w Polsce typu budowlą tego w Europie i jedną z niewielu spełnia funkcję Jaką się, Dowiedz akwedukt? tej powstania jaki był cel budowli. symbole zimorodek (w logotypie TPK) powierzchnia 36 983 ha rośliny 1068 gatunków ptaki 151 gatunków, w tym 131 lęgowych zimorodek zwyczajny zimorodek 1 jelenie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, gronostaje, jeże, króliki, zające, wiewiórki, Cechą charakterystyczną przepiękne, jest zimorodka turkusowo- jaskrawe, niebieskie ubarwienie. najwięcej W Polsce występuje ptaków tych w Brdą nad rzeką Tucholskiego granicach Krajobrazowego. Parku obecność tam Stwierdzono ponad 20 par lęgowych. są ptakami Zimorodki wędrownymi. częściowo osobniki na zimę Młode wyruszają do ciepłych pozostają a starsze krajów, w Polsce się od czego Dowiedz ptaka. się nazwa wywodzi ssaki piżmaki, bobry, wydry ryby 20 gatunków

wodny Jezioro Zdręczno, leśne (Cisy nad Czerską Strugą, Ustronie), krajobrazowy Źródła i zabytki przyroda przyroda zapamiętaj! Zapraszamy Cię do wspólnej zabawy, po której zapewniamy, że staniesz się prawdziwym ekspertem w tematyce Tucholskiego Paru Paru Tucholskiego w tematyce ekspertem się prawdziwym że staniesz zapewniamy, po której zabawy, Cię do wspólnej Zapraszamy na ich ciekawostki / odwiedzić 2) zapamiętać 1) musisz zobaczyć i zabytki, które przyrodnicze atrakcje przedstawiamy Poniżej Krajobrazowego. J ekspertem że zostaniesz – zapewniamy, 3 kroki Jeśli przejdziesz te na zadane pytanie. 3) odpowiedzieć temat rezerwat Rzeki Stążki, Dolina Rzeki Brdy, torfowiskowe (Bagna nad Stążką, Bagno Grzybna, zadanie dla Ciebie Jeziorka Kozie) 03 Mapa –vademecumprzewodnika dotyczy działu „3 kroki do eksperta” Skala 1:165 000 1 1 0,5 0 1 2 3 km Głaz Kościół Wiatrak - pomniki przyrody Leśniczówka Szlak rowerowy Granica parku Kąpielisko Inny zabytek Zabytek techniki krajobrazowego Szlak kajakowy Granica rezerwatu Pałac Grodzisko Punkt widokowy Ścieżka dydaktyczna Muzeum Bunkier, fort Drzewo - pomniki przyrody Szlak pieszy www.europilot.com.pl Okręglik Kłodnia Górki Stodółki Koślinka Pólka Duża Klonia J. Rez. Mętne BĘDZMIEROWICE Mętne Złotowo 22 Zapora Wądoły Struga Szlachta Ustronie Gutowiec 237 J. Trzebomierz -WIEŚ Kurkowo Łukowo Rez. Ustronie SZLACHTA Brda Rytel 22 J. J. Mosna Rez. Cisy nad Świdno Ostrowite 5 LIPOWA Kaliska Czerską Strugą TUCHOLSKA Twarożnica e RYTEL Ostrowite Krąg i a g g Dąbki łu Rytel-Zarzecze W ru D i t J. el Karolewo Łosiny S w Młynki k a a ojew i K na k J.

ł s . r

Bory r p Lipowa e

B e wojew. o Kameron Okrągłe z rd z k m y u or S Legbąd C 237 ja sk usk w ie Lubocień a 2 Nad Kanałem sk Bagna Struga o-p o m ie Żukowo orsk Jakubowo J.Suszek Barłogi Zwierzyniec Białe Błoto J. k Dubielnik i Zwierzynka n Lutom Legbąd w ROSOCHATKA

e

r r

e e a

Tucholskieg Główka i

i u Zapędowo r p Brda t Brody S Tucholski Lotyń Ś Sternowo Nowy a . k Rez. J. Sztuczne z s e r Zdręczno Klocek J e

Mrowiniec z J. Białe Nicponie Młyn e Białe C J. 237 y i

Wysocki Młyn c k Błota ą

Sztuczne ą

j

j Rez. Bagno s a Dziekrz a

i

J. Rez. Jeziorka i

n n Grzybna ń

d

Przylonek Kozie d i Nadjeziorne

a a n

Biała o w

3 Raciąski J. w k a a O Objezierze Młyn Okoniny . Rudnica N J . Raciąż-Piaski n a Park K o Zarośle Wysoka ga Raciąż Borki n u b ZAROŚLE Str Gockowice ski a o R ią t Dąbrówka a c ro S io 1 Rez. Źródła z J. e Rzeki Stążki J. J. J Brda Okrągłe Grochowo Lubierzyńskie Wielka- SILNO J. Mała- Silno Grochowskie Stobno -Komorza J. Krajobrazowy Silno J. Pod Lasem Okierskie J. Kowalskie 240 Głęboczek Błota Białowieża J. PIASTOSZYN Kiełpin Żalno Piastoczyn J. 237 R Żalno Żalno Jesionowo Zalesie akówka Małe Mikołajskie Ciechocin Gołąbek Gacno MAŁE J. GACNO Rez. Dolina Ciechocińskie Hozjanna Rzeki Brdy Majdany Szklana Huta Zamarte ŻALNO J. Małe Budziska Bladowo 240 TUCHOLA Mętne 4 Stary- Rakówka -Sumin J. Rez. Bagna Okonino Stążka nad Stążką Nowy- Słupy Dębowiec TUCHOLA ZIELONKA Kicz POM. Zielonka Tuchółka Nowa 240 Tuchola ie Siciny J. Tuchółka sk Brzozie 237 ń y Cekcyn c Stary 241 Knieja k Lubińsk e Wierzchucin Mały C Kęsowo Mędromierz e Wysoka Rudzki Młyn i Jeleńcz k STARY l Kruszka Ostrowo Wieś Huta e WIERZCHUCIN i Ruda J. WIERZCHUCIN W Miały . Wierzchucin Wieszczyce Brzuchowo J. J Mędromierz Świt 240 Płazowo Wysoka 241 Wielki Dziurki J. Kosowo sztynica J. Drzycimskie Kochelno Mędromierz Bur Łyskowo Gwiazda Mukrz Teolog Wełpin Karpaty

Przyrówka 237 Szu J. Mukrz m a Szumiąca e io nk Wandowo J. Wierzchlas l n Piła-Młyn a Bysławskie Rez. Cisy PRZYROWA - i t Przyrowa p J. Staropolskie -Wybudowanie z Piła Bysław S Lucimskie

Toboła . J Gostycyn J. Bysław-Bociany Wybodowanie- Środkowe 240 -Błądzim Karczewo Bysławek

J. Kamienica Bociany Wielka GOSTYCYN Minikowskie Bagno Lubiewice Błądzim Klonia Minikowo 237 Trutnowo BŁĄDZIM Dury

Kaczorowo Wilkowo J. Strzyżyny Lubiewo Wielkie Zalesie Szyszkówka Mała Klonia Pruszcz Królewskie Lipienica

J. Zaleskie dotyczy działu „3 kroki do eksperta” Skala 1:165 000 1 1 0,5 0 1 2 3 km Głaz Kościół Wiatrak - pomniki przyrody Leśniczówka Szlak rowerowy Granica parku Kąpielisko Inny zabytek Zabytek techniki krajobrazowego Szlak kajakowy Granica rezerwatu Pałac Grodzisko Punkt widokowy Ścieżka dydaktyczna Muzeum Bunkier, fort Drzewo - pomniki przyrody Szlak pieszy www.europilot.com.pl Okręglik Kłodnia Górki Stodółki Koślinka Pólka Duża Klonia J. Rez. Mętne CZERSK BĘDZMIEROWICE Mętne Złotowo 22 Klaskawa Zapora Wądoły GUTOWIEC Struga Szlachta Ustronie Gutowiec 237 J. Trzebomierz Konigort RYTEL-WIEŚ Kurkowo Łukowo Rez. Ustronie SZLACHTA Brda Rytel 22 J. J. Mosna Rez. Cisy nad Świdno Ostrowite 5 LIPOWA Kaliska Czerską Strugą TUCHOLSKA Twarożnica e RYTEL Konewki Ostrowite Krąg i a g g Dąbki łu Rytel-Zarzecze W ru D i t J. el Karolewo Łosiny S w Kurcze Młynki k a a ojew i K na k J.

ł s . r

Bory r p Lipowa e

B e wojew. o Kameron Okrągłe z rd z k m y u or S Legbąd C 237 ja sk usk Uboga w ie Lubocień a 2 Nad Kanałem sk Bagna Struga o-p Fojutowo o Suszek m ie Żukowo orsk Jakubowo J.Suszek Barłogi Zwierzyniec Białe Błoto J. Rzepiczna k Dubielnik i Zwierzynka Rosochatka n Lutom Legbąd w ROSOCHATKA

e

r r

e e a

Tucholskieg Główka i

i u Zapędowo r p Brda t Brody S Tucholski Lotyń Ś Sternowo Nowy a . k Rez. J. Sztuczne z Nadolna Karczma s e r Zdręczno Klocek J e

Mrowiniec z J. Białe Nicponie Młyn e Białe C J. 237 y i

Wysocki Młyn c k Błota ą

Sztuczne ą

j

j Rez. Bagno s a Dziekrz a

i

J. Rez. Jeziorka i Okoniny

n n Grzybna ń

d

Przylonek Kozie d i Nadjeziorne

a a n

Biała o w

3 Raciąski J. w k a a O Objezierze Młyn Okoniny . Rudnica Woziwoda N J . Raciąż-Piaski n a Park K o Zarośle Wysoka ga Raciąż Borki n u b Bielska Struga ZAROŚLE Str Gockowice ski a o R ią t Dąbrówka a c ro S io 1 Rez. Źródła z J. e Rzeki Stążki J. J. J Brda Okrągłe Grochowo Lubierzyńskie Wielka- SILNO J. Mała- Silno Lubierzyn Grochowskie Stobno -Komorza J. Krajobrazowy Silno J. Pod Lasem Okierskie J. Piastoszyn Kowalskie Wielkie Gacno 240 Głęboczek Błota Białowieża Nowe J. PIASTOSZYN Kiełpin Żalno Okiersk Piastoczyn J. 237 R Żalno Żalno Jesionowo Zalesie akówka Małe Mikołajskie Ciechocin Gołąbek Gacno MAŁE J. Na Polach Wielkie Budziska GACNO Rez. Dolina Ciechocińskie Hozjanna Trzcionek Rzeki Brdy Majdany Szklana Huta Zamarte Krzywogoniec ŻALNO J. Małe Budziska Bladowo 240 TUCHOLA Mętne Sicinki 4 Stary- Rakówka -Sumin J. Okoninek Rez. Bagna Okonino Stążka nad Stążką Nowy- Słupy Dębowiec TUCHOLA ZIELONKA Kicz POM. Zielonka Tuchółka Nowa 240 CEKCYN Tuchola Cekcynek ie Siciny J. Tuchółka sk Brzozie 237 ń y Cekcyn c Stary 241 Knieja k Lubińsk e Wierzchucin Mały C Suchom Kęsowo Mędromierz e Wysoka Rudzki Młyn i Jeleńcz k STARY l Kruszka Ostrowo Wieś Huta e WIERZCHUCIN i BRZUCHOWO Ruda J. WIERZCHUCIN W Miały . Wierzchucin Wieszczyce Brzuchowo J. J Mapa –vademecumprzewodnika Mędromierz Świt 240 Iwiec Płazowo Wysoka 241 Wielki Dziurki J. Kosowo sztynica J. Drzycimskie Kochelno Bieszewo Mędromierz Bur Łyskowo Gwiazda Mukrz Teolog Wełpin Karpaty

Przyrówka 237 Szu J. Mukrz Adamkowo m a Szumiąca Bralewnica e io nk Wandowo J. Wierzchlas l n Piła-Młyn a Bysławskie Rez. Cisy PRZYROWA Gostycyn- i t Przyrowa p J. Staropolskie -Wybudowanie z Piła Bysław S Lucimskie

Toboła . J Gostycyn J. Bysław-Bociany Wybodowanie- Środkowe 240 -Błądzim Karczewo Bysławek

J. Kamienica Bociany Wielka GOSTYCYN Minikowskie Bagno Lubiewice Błądzim Klonia Minikowo 237 Trutnowo BŁĄDZIM Zamrzenica Dury

Kaczorowo Wilkowo J. Strzyżyny Lubiewo Wielkie

Zalesie Bagienica Szyszkówka Mała Klonia Pruszcz Królewskie Lipienica 03

J. Zaleskie 04 Natura zostawia ślady

Natura zostawia ślady – spróbuj odnaleźć je w Parku (najłatwiej szukać tropów zimą).

dzik bóbr jeleń wilk zając wiewiórka gatunek trop zwierzęcia trop

Pokoloruj wiewiórkę według wzoru Ekologa – do mądrości droga 05

Pomóż Dziadowi Borowemu dotrzeć do boru!

2 Pionowo: 4 5 1. w wierszu Brzechwy wziął 3 ślub z biedronką 2. potocznie zwany orchideą 1 3. typ mokradła, może 1 4 być wysokie, niskie lub przejściowe 1 5 4. płynie przez Bory Tucholskie, mija także Bydgoszcz 3 5. w dziecięcej piosence: „stary ... mocno śpi” Poziomo: 1. niewielki ptak, który tworzy norki w nadbrzeżnych skarpach 2

1 2 3 4 5 Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Plac Teatralny 2 87-100 Toruń www.kujawsko-pomorskie.pl kontakt do parku: Tucholski Park Krajobrazowy ul. Podgórna 1 Opracowanie: 89-500 Tuchola Euro Pilot Sp. z o.o. tel. 52 33 43 712 ul. Konarskiego 3 www.parki.kujawsko-pomorskie.pl/tpk 01-335 Warszawa tel. 22 664 37 20 fotografie: www.europilot.com.pl Rafał Borzyszkowski ISBN 978-8009-762-9