Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Tucholskiego Na Lata 2008-2011 Z Perspektyw Ą Na Lata 2012-2015

Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXII/…/2008 Rady Powiatu Tucholskiego z dnia 19 grudnia 2008 r. ZZAARRZZĄĄDD PPOOWWIIAATTUU TTUUCCHHOOLLSSKKIIEEGGOO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU TUCHOLSKIEGO NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Tuchola, 2008 r.

ul. Daleka 33, 60 – 124 Pozna ń

tel. (+48 61) 65 58 100 fax: (+48 61)65 58 101 www.abrys.pl e – mail: [email protected]

PPRROOGGRRAAMM OOCCHHRROONNYY ŚŚRROODDOOWWIIISSKKAA DDLLAA PPOOWWIIIAATTUU TTUUCCHHOOLLSSKKIIIEEGGOO NNAA LLAATTAA 22000088--22001111 ZZ PPEERRSSPPEEKKTTYYWWĄĄ NNAA LLAATTAA 22001122--22001155

Zespół autorski: mgr Joanna Witkowska mgr Igor Szymkowiak Ewelina Sergiel

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

1. WST ĘP...... 10 1.1. PRZEDMIOT OPRACOWANIA ...... 10 1.2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 10 1.3. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 10 1.4. PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA ...... 10 1.5. RAPORT Z PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU...... 10 1.6. ŹRÓDŁA DANYCH ...... 10 1.7. POLITYKA EKOLOGICZNA PA ŃSTWA ...... 11 2. CHARAKTERYSTYKA POWIATU ...... 12 2.1. POŁO ŻENIE I UWARUNKOWANIA Z NIM ZWI ĄZANE ...... 12 2.2. STAN PRZESTRZENI...... 13 2.3. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 13 2.4. KLIMAT ...... 14 2.5. SPOŁECZNO ŚĆ ...... 15 2.6. GOSPODARKA ...... 15 2.7. ROLNICTWO ...... 18 3. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSI ĘWZI ĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE OCHRONY DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNEGO U ŻYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODY ...... 18 3.1. OCHRONA PRZYRODY . RÓŻNORODNO ŚĆ BIOLOGICZNA I KRAJOBRAZOWA ...... 18 3.1.1. Analiza stanu istniej ącego...... 18 3.1.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 27 3.1.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 27 3.1.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 28 3.2. OCHRONA I ZRÓWNOWA ŻONY ROZWÓJ LASÓW ...... 29 3.2.1. Analiza stanu istniej ącego...... 29 3.2.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 32 3.2.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programów Województwa...... 32 3.2.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 33 3.3. OCHRONA GLEB ...... 33 3.3.1. Analiza stanu istniej ącego...... 33 3.3.2. Potencjalne zagro żenia gleb na terenie powiatu...... 38 3.3.3. Przyj ęte cele i priorytety...... 41 3.3.4. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programów Województwa...... 41 3.3.5. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 42 3.4. OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN I WÓD PODZIEMNYCH ...... 43 3.4.1. Analiza stanu istniej ącego...... 43 3.4.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 46 3.4.3. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 46 4. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSI ĘWZI ĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE ZRÓWNOWA ŻONEGO WYKORZYSTANIA SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII .. 47 4.1. ZMNIEJSZENIE WODOCHŁONNO ŚCI , MATERIAŁOCHŁONNO ŚCI I ENERGOCHŁONNO ŚCI GOSPODARKI ...... 47 4.1.1. Analiza stanu istniej ącego...... 47 4.1.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 49 4.1.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 49 4.1.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej. 50 4.2. WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ ...... 51 4.2.1. Analiza stanu istniej ącego...... 51

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

4.2.2. Przewidywane kierunki zmian ...... 54 4.2.3. Przyj ęte cele i priorytety...... 54 4.2.4. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 55 4.3. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZI Ą ...... 56 4.3.1. Analiza stanu istniej ącego...... 56 4.3.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 69 4.3.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 70 4.3.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 70 5. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSI ĘWZI ĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ W SFERZE POPRAWY JAKO ŚCI ŚRODOWISKA ...... 71 5.1. GOSPODAROWANIE ODPADAMI ...... 71 5.2. JAKO ŚĆ WÓD ...... 71 5.2.1. Analiza stanu istniej ącego...... 71 5.2.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 80 5.2.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 80 5.2.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 81 5.3. JAKO ŚĆ POWIETRZA I ZMIANY KLIMATU ...... 84 5.3.1. Analiza stanu istniej ącego...... 84 5.3.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 87 5.3.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 87 5.3.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 88 5.4. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU ...... 90 5.4.1. Obszary nara żone na hałas ...... 91 5.4.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 92 5.4.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 92 5.4.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 93 5.5. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 94 5.5.1. Analiza stanu istniej ącego...... 94 5.5.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 95 5.5.3. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 95 5.6. CHEMIKALIA W ŚRODOWISKU , POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE , KL ĘSKI ŻYWIOŁOWE ...... 95 5.6.1. Analiza stanu istniej ącego...... 95 5.6.2. Przyj ęte cele i priorytety...... 97 5.6.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa...... 97 5.6.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ...... 98 5.7. ODPOWIEDZIALNO ŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU ...... 99 5.7.1. Przyj ęte cele i priorytety...... 99 6. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 100 6.1. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY PROGRAMOWO -PLANISTYCZNE ...... 100 6.2. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY REGLAMENTUJ ĄCE MO ŻLIWO ŚCI KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA ...... 100 6.3. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY FINANSOWE ...... 100 6.4. NARZ ĘDZIA I INSTRUMENTY KARNE I ADMINISTRACYJNE ...... 101 6.5. DZIAŁALNO ŚĆ KONTROLNA POWIATU ...... 101 7. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA...... 101 8. STRESZCZENIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 103

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

SPIS TABEL: Tabela 1 Powierzchnia gmin i powiatu tucholskiego oraz liczba mieszka ńców...... 12 Tabela 2 U żytkowanie gruntów w powiecie tucholskim...... 13 Tabela 3 Liczba mieszka ńców w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006...... 15 Tabela 4 Bezrobotni zarejestrowani w latach 2004-2006 z podziałem płe ć na terenie Gmin powiatu tucholskiego ...... 15 Tabela 5 Liczba przedsi ębiorstw w gminach powiatu tucholskiego...... 16 Tabela 6 Powierzchnia (w ha) obj ęta ró żnymi formami ochrony przyrody w gminach powiatu tucholskiego...... 19 Tabela 7 Powierzchnia Tucholskiego Parku Krajobrazowego według gmin w powiecie tucholskim ...... 21 Tabela 8 Rezerwaty przyrody na terenie powiatu tucholskiego ...... 21 Tabela 9 Liczba pomników przyrody na terenie gmin powiatu tucholskiego ...... 22 Tabela 10 Działania w ramach ochrony przyrody do realizacji w latach 2008-2015 ...... 28 Tabela 11 Lesisto ść na terenie gmin powiatu tucholskiego na przestrzeni lat 2004-2006...... 30 Tabela 12 Powierzchnia gruntów le śnych wszystkich form własno ści w roku 2006 na terenie powiatu tucholskiego ...... 30 Tabela 13 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów ...... 33 Tabela 14. Zawarto ść mikroelementów w glebach powiatu tucholskiego...... 35 Tabela 15 Zagro żenia erozj ą gleb w powiecie tucholskim...... 39 Tabela 16 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu...... 42 Tabela 17 Rejestr obszarów górniczych na terenie gmin powiatu tucholskiego ...... 43 Tabela 18 Zu życie wody w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006...... 44 Tabela 19 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu...... 46 Tabela 20 Charakterystyka sieci wodoci ągowej na przestrzeni lat 2004-2006 na terenie gmin w powiecie tucholskim ...... 48 Tabela 21 Zu życie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w powiecie tucholskim ...... 48 Tabela 22 Zu życie energii elektrycznej na jednego mieszka ńca w powiecie tucholskim ...... 48 Tabela 23 Zu życie gazu i korzystaj ący z sieci w powiecie tucholskim w latach 2004-2006...... 48 Tabela 24 Ilo ść mieszka ń w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 ...... 49 Tabela 25 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu...... 50 Tabela 26 Lokalizacja małych elektrowni wodnych na terenie Powiatu Tucholskiego ...... 52 Tabela 27. Potencjalna energia u żyteczna w kWh/m 2/rok w wyró żnionych rejonach Polski...... 53 Tabela 28 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu...... 55 Tabela 29 Wyniki pomiarów rzeki Brdy w latach 2002-2005...... 57 Tabela 30 Wykaz pól zlewni elementarnych III rz ędu w dorzeczach Brdy i Wdy na terenie powiatu tucholskiego58 Tabela 31 Wyniki pomiarów rzeki Czerska Struga w latach 2002-2005...... 59 Tabela 32 Wyniki pomiarów rzeki Bielska Struga w roku 2003...... 59 Tabela 33 Wyniki pomiarów rzeki Raci ąska Struga w latach 1999-2000...... 60 Tabela 34 Wyniki pomiarów rzeki Kicz w roku 2002 ...... 60 Tabela 35 Procentowy udział ścieków ze zewidencjonowanych źródeł zanieczyszcze ń w SNQ rzek na terenie powiatu tucholskiego...... 62 Tabela 36 Jeziora na terenie powiatu tucholskiego ...... 63 Tabela 37 Charakterystyka jezior z terenu powiatu tucholskiego...... 65 Tabela 38 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu...... 70 Tabela 39 Klasa uj ęć na terenie powiatu tucholskiego ...... 73 Tabela 40 Rejestr uj ęć wodnych na terenie powiatu tucholskiego...... 75 Tabela 41 Zu życie wody w gospodarstwach domowych w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 ... 76 Tabela 42 Oczyszczalnie ścieków na terenie gmin powiatu tucholskiego...... 79 Tabela 43 Ilo ść zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gmin powiatu tucholskiego ...... 79 Tabela 44 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gmin w powiecie tucholskim - stan na koniec 2006r. . 79 Tabela 45 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2015 ...... 81 Tabela 46 Klasyfikacja stref dokonana w wyniku rocznej oceny powietrza atmosferycznego ...... 84 Tabela 47 Pomiary stęż enia zanieczyszcze ń gazowych i pyłu zawieszonego w latach 2001-2005 — st ęż enie średnioroczne (µg/m 3)...... 85 Tabela 48 Charakterystyka sieci gazowej w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 ...... 86 Tabela 49 Struktura zu życia gazu w Mie ście Tuchola (tys. m 3)...... 87 Tabela 50 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2015 ...... 88 Tabela 51 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikiem L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby...... 90 Tabela 52 Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego w Tucholi- pomiary WIO Ś w 2007roku...... 92 Tabela 53 Nat ęż enie ruchu pojazdów na wybranych ulicach w Tucholi- pomiary WIO Ś w 2007roku...... 92 Tabela 54 Przedsi ęwzi ęcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu ...... 93 Tabela 55 Ochrona przed oddziaływanie pól elektromagnetycznych...... 95 Tabela 56 Ilo ść zdarze ń jakie miały miejsce na terenie gminy powiatu tucholskiego w latach 2004-2007 ...... 96

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 57 Przedsi ęwzi ęcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wyst ąpienia powa żnych awarii i kl ęsk żywiołowych w powiecie ...... 98

SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 1 Schemat podziału administracyjnego powiatu tucholskiego...... 12 Rysunek 2 Powierzchnia o szczególnych walorach ekologicznych – prawnie chroniona w województwie kujawsko- pomorskim ...... 20 Rysunek 3 Udział obszarów o szczególnych walorach ekologicznych – prawnie chronionych (% powierzchni) ... 20 Rysunek 4 Obszary projektowane w ramach programu Natura 2000 na terenie powiatu tucholskiego...... 23 Rysunek 5 Lesisto ść na terenie gmin powiatu tucholskiego ( Źródło : GUS 2006) ...... 30 Rysunek 6 Odczyn i potrzeby wapnowania gleb w powiecie tucholskim ...... 35 Rysunek 7 Stopie ń ska żenia gleb powiatu tucholskiego metalami ci ęż kimi...... 37 Rysunek 8 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000...... 51 Rysunek 9 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok. Liczby wskazuj ą całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ci ągu roku dla wskazanych rejonów kraju ...... 53 Rysunek 10 Mapa temperatur w stropie utworów jury dolnej w ni żu polskim...... 54 Rysunek 11 Powiat tucholski le ży w dorzeczu rzeki Brdy...... 56 Rysunek 12 Interwencje jednostek ochrony przeciwpo żarowej w latach 1999 – 2007 ...... 96

LEGENDA SKRÓTÓW: ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa GUS – Główny Urz ąd Statystyczny GFO ŚiGW – Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GZWP – Główny Zbiornik Wód Podziemnych IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR – O środek Doradztwa Rolniczego OZE – odnawialne źródła energii OWO – obszar wysokiej ochrony (wód podziemnych PSE – Polskie Sieci Energetyczne S.A. PFO ŚiGW – Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej RZGW – Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej WPI – Wieloletni Plan Inwestycyjny WFO ŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZDW – Zarz ąd Dróg Wojewódzkich ZDP – Zarz ąd Dróg Powiatowych ZMiUW – Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

1. Wst ęp 1.1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja uchwalonego przez Rad ę Powiatu Tucholskiego Uchwał ą Nr XX/107/2004 w dniu 2 wrze śnia 2004 r. Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego. 1.2. Cel i zakres opracowania Zgodne z przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2006r. Nr 129 poz. 902 z pó źniejszymi zmianami) oraz ustawy o odpadach (Dz. U. nr 62 z 2001, poz. 628 z pó źn. zm.), przyjęte dokumenty podlegaj ą aktualizacji nie rzadziej ni ż co 4 lata. Celem opracowania jest aktualizacja „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego. Program swoj ą struktur ą bezpo średnio nawi ązuje do projektu Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014. Niniejsze opracowanie, okre ślaj ące kierunki polityki ekologicznej na lata 2007 - 2010 oraz 2011-2014, nale ży traktowa ć jako wypełnienie obowi ązku aktualizacji Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010", a wi ęc odniesienia jej celów i niezb ędnych działa ń do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Potrzeba tej aktualizacji wynikała te ż z uzyskania przez Polsk ę członkostwa w Unii Europejskiej. Stwarza to szans ę szybkiego rozwi ązania wielu problemów ochrony środowiska i poprawy jako ści życia mieszka ńców, przykładowo poprzez mo żliwo ść korzystania ze środków finansowych UE. Prawo ochrony środowiska w art. 13-16 wprowadza obowi ązek przygotowywania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej państwa. Zgodnie z art. 14 Ustawy o odpadach Programy ochrony środowiska podlegaj ą aktualizacji nie rzadziej ni ż co 4 lata. Zgodnie z Art. 18. pkt. 2 ustawy prawo ochrony środowiska z wykonania programów organ wykonawczy powiatu sporz ądza co 2 lata raporty, które przedstawia si ę radzie powiatu. Zgodnie z art. 14 Ustawy o odpadach (nie rzadziej ni ż co 4 lata) podlegaj ą aktualizacji Plany Gospodarki Odpadami które s ą integraln ą cz ęś ci ą Programów Ochrony Środowiska .

1.3. Podstawa prawna opracowania Dokument został opracowany w zwi ązku z obowi ązkiem nało żonym na powiaty przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2006.129.902) w art.17 i 18, oraz ustaw ę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, (Dz. U. 2001.100.1085 z pó źn. zm.) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska okre ślaj ą Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (M Ś grudzie ń 2002). 1.4. Podstawa formalna opracowania Formaln ą podstaw ą opracowania jest podpisana umowa pomi ędzy Starostwem Powiatowym w Tucholi a firm ą ABRYS Sp. z o.o. w Poznaniu. 1.5. Raport z Programu Ochrony Środowiska dla powiatu W latach 2003 – 2005 wykonano szereg inwestycji, które w znacznym stopniu wpłyn ęły na popraw ę stanu środowiska na terenie powiatu tucholskiego. , Mimo tak krótkiego okresu czasu, jaki upłyn ął od zatwierdzenia programu ochrony środowiska nast ąpiły zmiany w przepisach na tyle znacz ące, że cz ęść zada ń zapisanych w programie uległa zdezaktualizowaniu. Ponadto niektóre z zada ń obci ąż aj ących samorz ąd powiatowy wymaga nakładów znacznych środków finansowych, co niejednokrotnie jest podstawow ą przyczyn ą braku ich realizacji. W tym przypadku wa żną spraw ą jest okre ślenie priorytetów dla poszczególnych tematów zada ń i okre ślenie konieczno ści ich wykonania w okre ślonym czasie.

1.6. Źródła danych Starostwo Powiatowe w Tucholi Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego Zarz ąd Dróg Powiatowych w Tucholi

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Kujawsko- Pomorski Zarz ąd Melioracji i Wodnych i Urz ądze ń Wodnych, Biuro Terenowe w Świeciu Komenda Powiatowej Stra ży Po żarnej Powiatu Tucholskiego Kujawsko-Pomorski O środek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy Główny Urz ąd Statystyczny

1.7. Polityka ekologiczna pa ństwa W grudniu 2006 r. Rada Ministrów przyj ęła „Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014” Nadrz ędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno- gospodarczego. Realizacja tego celu osi ągana b ędzie poprzez niezb ędne działania organizacyjne, inwestycyjne, tworzenie regulacji dotycz ących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najwa żniejszych obszarach ochrony środowiska St ąd celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej s ą: • wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska, • ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, • zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii, • dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski, • ochrona klimatu. W dalszej cz ęś ci Programu rozwini ęte zostan ą powy ższe cele w odniesieniu do poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

2. Charakterystyka Powiatu 2.1. Poło żenie i uwarunkowania z nim zwi ązane Powiat Tucholski (rys. 1) poło żony jest w północno-zachodniej cz ęś ci województwa kujawsko-pomorskiego mi ędzy 53°22'44" – 53°46'57" szeroko ści geograficznej północnej a 17°36'21" – 18°16'36" długo ści geograficznej na wschód od Greenwich. Zajmuje powierzchni ę 1075,27 km 2 i grupuje sze ść gmin: Tuchola (z miastem Tuchola — stolic ą powiatu i gminy), Gostycyn, Cekcyn, K ęsowo, Lubiewo i Śliwice. Powierzchnie zajmowane przez poszczególne gminy oraz liczb ę ich mieszka ńców podano w tabeli 1.

Rysunek 1 Schemat podziału administracyjnego powiatu tucholskiego

Tabela 1 Powierzchnia gmin i powiatu tucholskiego oraz liczba mieszka ńców. zag ęszczenie ludności na 1 ludno ść powierzchnia km 2 Gmina 2 (stan na dzie ń (km ) 31.12.2006 r.) w stosunku do powierzchni całkowitej Cekcyn 253 6534 26 Gostycyn 136 5272 39 Kęsowo 109 4483 41 Lubiewo 163 5751 35 Śliwice 175 5521 31 miasto 18 13435 746 Tuchola 240 19673 82 obszary wiejskie 222 6238 28

Razem Powiat 1076 47234 44,49

Źródło : GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Teren powiatu przecinaj ą trzy drogi kołowe o randze wojewódzkich (237: M ąkowarsko – Czersk, 240: Chojnice – Świecie i 241: Tuchola – S ępólno Kraje ńskie). Ł ącznie maj ą długo ść około 90 km. Sumaryczna długo ść dróg powiatowych wynosi ok. 409 km (z tego blisko 25% przebiega przez teren gminy Cekcyn), a gminnych wynosi 486 km. Komunikacja kolejowa odbywa si ę na trzech liniach: Bydgoszcz – Ko ścierzyna – Gdynia (oznaczenie w rozkładzie jazdy 440), Działdowo – Grudzi ądz – Chojnice (oznaczenie w rozkładzie jazdy 431) i B ąk – Czersk – Laskowice Pomorskie (oznaczenie w rozkładzie jazdy 429). W zakresie dostawy energii elektrycznej gminy powiatu tucholskiego obsługiwane s ą przez Grup ę Energetyczn ą ENEA s. a. Oddział w Bydgoszczy — Rejon Energetyczny w Chojnicach. Przez teren powiatu przebiega napowietrzna linia energetyczna 110 kV Żur – Chojnice. Oprócz tego w powiecie tucholskim działaj ą trzy niewielkie elektrownie wodne o łącznej mocy 90 kW. Z gazu ziemnego GZ 50 obecnie korzystaj ą mieszka ńcy gmin: Tuchola, Lubiewo i Cekcyn. Planowana jest rozbudowa sieci gazowniczej, tak że w pozostałych gminach powiatu. W roku 2003 z inicjatywy i staraniem samorz ądów lokalnych skupionych w stowarzyszeniu „Promocja Borów Tucholskich” w mie ście Tucholi zainaugurowała działalno ść Wy ższa Szkoły Zarz ądzania Środowiskiem. Miasto Tuchola jest siedzib ą trzech szkół ponadgimnazjalnych (w śród nich Zespołu Szkół Le śnych), zarz ądu Tucholskiego Parku Krajobrazowego oraz regionalnego Muzeum Borów Tucholskich. W Woziwodzie mie ści si ę Centrum Edukacji Le śnej Le śnego Kompleksu Promocyjnego „Bory Tucholskie”, a o środki edukacji le śnej funkcjonuj ą te ż przy siedzibach nadle śnictw.

2.2. Stan przestrzeni

W skład powiatu wchodz ą: • gminy miejsko-wiejskie: Tuchola • gminy wiejskie: Cekcyn, Gostycyn, K ęsowo, Lubiewo, Śliwice • miasta: Tuchola

Powiat charakteryzuje si ę du żym zró żnicowaniem wewn ętrznym w zakresie wi ększo ści cech opisuj ących stan rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym przede wszystkim: liczby mieszka ńców, g ęsto ści zaludnienia, poziomu bezrobocia, stanu rozwoju przedsi ębiorczo ści, udziału obszarów chronionych, stanu rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej, sposobu użytkowania gruntów oraz stanu rozwoju rolnictwa, jak równie ż stanu i charakteru zagospodarowania przestrzennego i specjalizacji funkcjonalnej. Niemniej jednak niezaprzeczaln ą cech ą wspóln ą wszystkich gmin powiatu, jest doci ąż enie do Tucholi, jako głównego o środka obsługi mieszka ńców i pobudzania rozwoju społeczno-gospodarczego. Powi ązania funkcjonalno- przestrzenne w obr ębie powiatu s ą bardzo trwałe, umacnianie przez kolejne podziały administracyjne (od co najmniej 80 lat), sytuuj ące wszystkie gminy obecnego powiatu w ramach tej samej jednostki podziału terytorialnego

Tabela 2 U żytkowanie gruntów w powiecie tucholskim Pow. 2006 Jednostka Lasy Pozostałe Ogółem Użytki rolne Grunty orne Sady Łąki pastwiska terytorialna [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha]

Powiat 107 567 44 190 37 017 278 278 1693 53 477 9860 Tucholski Źródło: Starostwo Powiatowe w Tucholi

2.3. Środowisko przyrodnicze W klasyfikacji krain geograficznych zajmuje południowo - wschodni ą cz ęść makroregionu Pojezierzy Południowopomorskich. Cz ęść zachodnia zaliczana jest do Pojezierza Kraje ńskiego, cz ęść południowo-wschodnia do Wysoczyzny Świeckiej, północne i wschodnie rejony powiatu nale żą do du żego regionu Borów Tucholskich, a poło żona centralnie, wysuni ęta na południe jednostka to Dolina Brdy. Rze źba terenu i stosunki wysoko ściowe uzale żnione s ą od genezy krajobrazu. Deniwelacje w granicach powiatu dochodzą do 85 m. Najni żej poło żone s ą tereny w

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

dolnym biegu Brdy. Wschodnia cz ęść powiatu w obr ębie tzw. wysp morenowych le ży na wysoko ści od 80 m n.p.m. Najwy ższe wysoko ści, si ęgaj ące 166 m n.p.m. mo żna spotka ć na zachód od Bralewnicy w gminie K ęsowo. Na północy przeci ętna wysoko ść powierzchni sandrowej wynosi 119 m n.p.m. W strefie południowej opada do 95 m n.p.m. i jest urozmaicona licznymi pagórkami eolitycznymi, które si ęgaj ą do 130 m n.p.m. Formy wypukłe i wkl ęsłe zwi ązane głównie z działalno ści ą l ądolodu ró żnicuj ą ukształtowanie terenu, podnosz ąc jego walory krajobrazowe. Są to głównie moreny czołowe, ozy, moreny martwego lodu, kemy, wyspy morenowe, rynny subglacyjne, obni żenia wytopiskowe. Na uwag ę zasługuje zespół ozów na południe od wsi K ęsowo nazwany Górami Karpatami i ci ągn ąca si ę 13 km subglacyjna rynna jezior cekcy ńskich, od Jeziora Drzycimskiego do jeziora Szczuczanek. Kolejnym elementem ró żnicuj ącym rze źbę terenu jest Dolina Brdy. Przecina ona powiat tucholski z północy na południe na odcinku prawie 34 km, z czego około 4, 5 km zostało zalane w zwi ązku ze spi ętrzeniem wody w Koronowie. Dolina rzeki ró żni si ę morfologicznie. Odcinki od granicy powiatu do Woziwody i od Goł ąbka do Zalewu Koronowskiego cechuj ą si ę siln ą erozj ą wgł ębn ą, w ęż sz ą dolin ą i słabo wykształconymi terasami. Skupienia głazów narzutowych i szybki nurt rzeki nadaje jej górski charakter. Zupełnie inaczej ukształtowany jest odcinek od Woziwody do Goł ąbka. Dno doliny osi ąga do 440 m, a spadek jest znacznie mniejszy. Na tym odcinku powszechnym zjawiskiem jest wyst ępowanie starorzeczy z reguły podmokłych lub wypełnionych wod ą. Wyra źnie zaznaczaj ą si ę tu dwa poziomy terasowe. Terasa zalewowa o wysoko ści 0,5 m nad poziomem rzeki i terasa nadzalewowa o wysoko ści 1,4 - 1,8 m. Budowa geologiczna terenu zwi ązana jest z genez ą krajobrazu. Wysoczyzny morenowe zbudowane s ą z kilku pokładów glin morenowych przewarstwionych piaskami fluwioglacjalnymi. Osady trzeciorz ędowe to głównie piaski mioce ńskie, rzadziej pliace ńskie oraz iły i mułki z domieszk ą w ęgla brunatnego. Na sandrze Brdy dominuj ącym materiałem s ą piaski drobne i średnioziarniste. W erozyjnych zakolach Brdy spotykamy piaski gruboziarniste i żwiry. Na terenie powiatu znaczn ą powierzchni ę zajmuj ą osady pochodzenia organicznego, głównie torfy. S ą to w wi ększo ści torfy niskie, podlegaj ące powolnemu przekształcaniu wskutek procesów odwadniaj ących. Obok nich w obr ębie kompleksów le śnych Borów Tucholskich wyst ępuj ą torfowiska wysokie. Cechuje je du ży stopie ń naturalno ści w zwi ązku z czym w wi ększo ści wypadków s ą chronione jako rezerwaty przyrody. Podstawowymi komponentami i cechami środowiska decyduj ącymi o sposobie jego zagospodarowania oraz u żytkowania s ą: rze źba terenu, pokrywa glebowa i sie ć hydrograficzna. Wypadkowa tych składowych określa fizjonomi ę krajobrazu, po cz ęś ci tak że szat ę ro ślinn ą i struktur ę zgrupowa ń fauny. Obszerny opis struktury przestrzenno-funkcjonalnej krajobrazu Tucholskiego Parku Krajobrazowego i jego strefy otulinowej, definicje nakazów, zakazów i zalece ń ochronnych zawarte są w opracowaniu projektowym „Plan ochrony Tucholskiego Parku Krajobrazowego”. Cech ą wyró żniaj ącą w strukturze u żytkowania ziemi powiatu tucholskiego jest du ży odsetek gruntów leśnych, szczególnie w gminach Tuchola, Cekcyn, Śliwice i Lubiewo. Udział lasów w dwóch pozostałych gminach (Gostycyn i K ęsowo) jest znacznie mniejszy i nie przekracza 20% — s ą to gminy, w których dominuj ącą form ą u żytkowania ziemi jest rolnictwo. Tu te ż skoncentrowana jest wi ększo ść o środków fermowego chowu zwierz ąt (Gostycyn, Bladowo, Mała Klonia, Pami ętowo, Dro żdzienica). Oś hydrologiczn ą powiatu tucholskiego wyznacza rzeka Brda. Wi ększa cz ęść terenu powiatu odwadniana jest za po średnictwem rozwini ętej sieci dopływów tej rzeki. Mniejsza, wschodnia cz ęść powiatu (niemal cała gmina Śliwice i cz ęść gminy Cekcyn) znajduje si ę w obr ębie zlewni rzeki Wdy. Na terenie powiatu obecnych jest ponad 80 jezior, przy czym najwi ększ ą ich koncentracj ę obserwujemy w gminach Lubiewo, Cekcyn i Tuchola. Na szczególn ą uwag ę zasługuje te ż zbudowany w XIX wieku system hydrotechniczny Wielkiego Kanału Brdy.

2.4. Klimat Powiat tucholski pod wzgl ędem regionalizacji klimatycznej poło żony jest w Dzielnicy Klimatycznej Pomorskiej, której klimat charakteryzuje si ę stosunkowo chłodnym latem i do ść łagodn ą zim ą. Warunki klimatyczne panuj ące na terenie powiatu nale żą do umiarkowanych i w du żej mierze uwarunkowane s ą wpływami mas powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego, o przewadze wiatrów zachodnich, północno-zachodnich i północnych. Charakteryzuje go du ża wilgotno ść powietrza.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

2.5. Społeczno ść Na dzie ń 31.12.2006 r. powiat tucholski zamieszkiwało 47.234 mieszka ńców (dane z Głównego Urz ędu Statystycznego). Na terenie Miasta Tuchola mieszka ok. 28 % mieszka ńców całego powiatu. Poni ższa tabela przedstawia zmiany ludno ści w powiecie w latach 2004-2006. Tabela 3 Liczba mieszka ńców w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 Jednostka 2004r. 2005r. 2006r. terytorialna Ogółem Męż czy źni Kobiety Ogółem Mężczy źni Kobiety Ogółem Męż czy źni Kobiety Powiat 47.133 23.320 23.813 47.193 23.372 23.821 47.234 23.392 23.842 Tucholski Gmina 6.505 3.230 3.275 6.528 3.237 3.291 6.534 3.258 3.276 Cekcyn Gmina 5.271 2.630 2.641 5.281 2.637 2.644 5.272 2.630 2.642 Gostycyn Gmina 4.477 2.284 2.193 4.464 2.276 2.188 4.483 2.293 2.190 Kęsowo Gmina 5.711 2.909 2.802 5.761 2.932 2.829 5.751 2.929 2.822 Lubiewo Gmina 5.480 2.758 2.722 5.510 2.777 2.733 5.521 2.771 2.750 Śliwice Gmina 19.689 9.509 10.180 19.649 9.513 10.136 19.673 9.511 10.162 Tuchola Tuchola - 13.479 6.409 7.070 13.441 6.409 7.032 13.435 6.397 7.038 miasto Tuchola - obszar 6.210 3.100 3.110 6.208 3.104 3.104 6.238 3.114 3.124 wiejski Źródło: GUS

Tabela 4 Bezrobotni zarejestrowani w latach 2004-2006 z podziałem płe ć na terenie Gmin powiatu tucholskiego Jednostka 2004r. 2005r. 2006r. terytorialna Ogółem Męż czy źni Kobiety Ogółem Męż czy źni Kobiety Ogółem Męż czy źni Kobiety Powiat 5.424 2.571 2.853 5.007 2.159 2.848 4.142 1.534 2.608 tucholski Gmina 721 316 405 698 282 416 557 185 372 Cekcyn Gmina 611 299 312 559 249 310 500 200 300 Gostycyn Gmina 604 271 333 569 240 329 478 181 297 Kęsowo Gmina 573 276 297 507 211 296 445 166 279 Lubiewo Gmina 596 307 289 547 243 304 479 183 296 Śliwice Gmina 2.319 1.102 1.217 2.127 934 1.193 1.683 619 1.064 Tuchola Źródło: GUS 2.6. Gospodarka Powiat tucholski nale ży do obszarów o małej liczbie zarejestrowanych podmiotów gospodarczych oraz niskich wska źnikach przedsi ębiorczo ści. W 2007 roku na terenie powiatu działało ok. 3,2 tys. firm, czyli zaledwie 3,6% wszystkich w powiatach ziemskich województwa. Warto jednak zauwa żyć, że w śród 19 powiatów ziemskich, a ż 7 notowało mniejsz ą ich liczb ę, wśród nich był powiat chełmi ński, licz ący o ponad 10% wi ęcej mieszka ńców.

Na terenie gmin powiatu tucholskiego dominuj ącą gał ęzi ą gospodarcz ą pełni rolnictwo, jednak wyst ępuj ą tu tak że zakłady produkcyjne i usługowe. Podmioty gospodarcze skupione s ą głównie w bran ży przetwórstwa rolno-spo żywczego oraz usług i handlu.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Na terenie powiatu zarejestrowano 3246 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmiotów gospodarczych . Podmiotów z sektora prywatnego - 3051 co stanowi 94% a 195 czyli 6% nale ży do sektora publicznego. Tabela 5 Liczba przedsi ębiorstw w gminach powiatu tucholskiego Jednostka Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny terytorialna Powiat Tucholski 3 246 195 3 051 Gmina Cekcyn 394 13 381 Gmina Gostycyn 322 14 308 Gmina K ęsowo 184 13 171 Gmina Lubiewo 334 12 322 Gmina Śliwice 336 15 321 Gmina Tuchola 1 676 128 1 548 Tuchola - miasto 1 407 120 1 287 Tuchola –obszar wiejski 269 8 261 Źródło :GUS

Gmina Cekcyn Dominuj ącą gał ęzi ą gospodarcz ą pełni rolnictwo, jednak wyst ępuj ą tu tak że zakłady produkcyjne i usługowe. Podmioty gospodarcze skupione s ą głównie w bran ży przetwórstwa drzewnego oraz usług i handlu. Na terenie gminy Cekcyn zarejestrowano 394 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze . Podmiotów z sektora prywatnego - 3051 co stanowi 96,7 % a 13 czyli 3,3 % nale ży do sektora publicznego. Najwi ększymi zakładami na terenie gminy Cekcyn s ą : - TARTAK ''HEBAN'' Sp. z o.o. – tartak, - Delta Gartenholz Polska Sp. z o.o. - produkcja płotów, domków i mebli ogrodowych, - Gminna Spółdzielnia ''Samopomoc Chłopska'' – spółdzielnia, - ''Energotech'' Józef Szulc, Justyna Szulc – elektronika, - PP-H-U ''DREWPOL'' Sp. z o.o. – produkcja płotków, domków i mebli ogrodowych, - Zakład Samochodowy. E. Chmara, Cekcyn, - TPPD S. A. Tartak Wierzchucin, Iwiec - Tartak Bł ądzim, Bł ądzim.

Gmina Gostycyn Obszar gminy jest wolny od uci ąż liwych zakładów przemysłowych. Na terenie gminy Gostycyn zarejestrowano 322 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze . Podmiotów z sektora prywatnego - 308 co stanowi 95,6 % a 14 czyli 4,4 % nale ży do sektora publicznego. Do wi ększych zakładów funkcjonuj ących na jej terenie zaliczy ć mo żna: - Zakład Usługowo – Masarsko – Przetwórczy, Baryła Andrzej, Bagienica, - Gospodarstwo Rolne Kamienica, - Ferma Drobiu w Pile, - HANER Sp. z o. o., Stolarnia, Gostycyn, - OLEKO EB Sp. z o. o., Mała Klonia, - Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Gostycyn.

Gmina Kęsowo Na terenie gminy K ęsowo zarejestrowano 184 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze . Podmiotów z sektora prywatnego - 171 co stanowi 93 % a 13 czyli 7 % nale ży do sektora publicznego - Przedsi ębiorstwo Rolniczo-Handlowe w Wieszczycach - Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Piastoszynie - ROLPRZEM Białowie ża – zakład w Nowym Żalnie

Gmina Lubiewo Na terenie gminy Lubiewo zarejestrowano 334 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze . Podmiotów z sektora prywatnego - 322 co stanowi 96,4 % a 12 czyli 3,6 % nale ży do sektora publicznego. Do wi ększych zakładów funkcjonuj ących na jej terenie zaliczy ć mo żna: - Zakład Mechaniki Pojazdowej i Wulkanicznej, Marian Roda, Bysław,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

- P.P.U.H., Bie żnikowanie, Wulkanizacja, Naprawa Samochodów, Zdzisława W ęgrzyn, Sucha, - Handel i Usługi, Marek Pilarski, Naprawa pojazdów samochodowych, handel pojazdami, Płazowo, - Zakład produkcyjno – Usługowo – Handlowy, Produkcja pojemników na odpady, Bysław, - Firma Handlowo – Usługowa „LUCYNKA”, Dariusz mróz, ubojnia i masarnia, Lubiewo, - Usługi Transportowo – Usługowe, Bysław, - Zakład Masarski, Produkcja, Handel – Usługi – Import – Eksport „DUET”, Krystyna Mróz, Lubiewo.

Gmina Śliwice Na terenie gminy Śliwice zarejestrowano 336 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze. Podmiotów z sektora prywatnego - 321 co stanowi 95,5 % a 15 czyli 4,5 % nale ży do sektora publicznego. - Fabryka Mebli – Wutkowscy sp. z o.o. Śliwice - Zakład Przemysłu Drzewnego w Łobodzie - Zakład Drzewny w Śliwicach - Fabryka Materacy „RELAX” w Śliwicach - Mania Krzysztof PPHU „DREMAN”, Śliwice - My śliwiec Jan, Zakład Masarski, Śliwice - Lipski Mirosław, Zakład Stolarski, Śliwiczki - Wutkowski Piotr ZPHU, produkcja stolarska, obróbka szkła, Śliwice - Wutkowski Dawid, Firma Produkcyjno-Handlowo-Usługowa „DAWID” wytwarzanie folii, opakowa ń foliowych, produkcja tworzyw i elementów z tworzyw sztucznych, Śliwice - Zabrocki Janusz, Marian s.c. Okoniny Nadjeziorne, zakład stolarski, produkcja mebli, - Śmiałowski Paweł, Czapski Tomasz S.C. zakład produkcyjno – handlowy, (drewniane elementy ogrodowe), Śliwice - Zakład Stolarski „PANKAU” Produkcja mebli s.c. Sarnia Górna - Wutkowski Mieczysław, produkcja tartaczna i usługi, Sliwice - Urbaniak Marian, Produkcja mebli, Śliwiczki

Gmina Tuchola Na terenie gminy Tuchola zarejestrowano 1676 (dane na dzie ń 1.01.2007-GUS) podmioty gospodarcze . Podmiotów z sektora prywatnego - 1548 co stanowi 93 % a 128 czyli 7,6 % nale ży do sektora publicznego. Na obszarze miasta znajduje si ę 84% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w gminie Tuchola.

Podmioty działaj ące na terenie powiatu tucholskiego posiadaj ące zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie zbierani i transportu odpadów.

• Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, Klonowo, Lubiewo; • Transport Ci ęż arowy, Figiel Marian, Tuchola; • Przedsi ębiorstwo Usługowo — Produkcyjne „GRANTEX”, K ęsowo; • Wutkowscy Spółka z o. o., Śliwice; • Firma Handlowo — Usługowa ZŁOMIX, Wielka Kłonia, Gostycyn; • STAL - ZŁOM, Gostycyn; • Transport Ci ęż arowy, Legb ąd; • ZIEMPIL S. A. - Piła, Cekcyn; • Delta Gartenholz Polska Sp. z o. o., D ębowiec, Cekcyn; • Przedsi ębiorstwo Handlu Sprz ętem Rolniczym AGROMA Sp. z o. o., Tuchola; • PSD AGROMA, Gostycyn; • Franciszek Grugie Ę Zdroje, Cekcyn; • Sklep GALA, Tuchola; • Przedsi ębiorstwo Komunalne Spółka z o. o., Tuchola; • SYMO — SKUP — SPRZEDA Ż, Ropi ński Robert, Sucha, Lubiewo; • DREW — MET, Bysław; • Przedsi ębiorstwo Produkcyjno — Handlowo — Usługowe „RAMP, E. Szmelter, Tuchola; • Zakład Sprz ęto — Transportowy, Czesław Pawłowski, Tuchola;

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• Sklep Ogrodniczo — Chemiczny, Tuchola.

Podmioty działaj ące na terenie powiatu tucholskiego posiadaj ące zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów:

• Zakład Sprz ęto — Transportowy, Czesław Pawłowski, Tuchola; • Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, Klonowo, Lubiewo; • Przedsi ębiorstwo Komunalne Spółka z o. o., Tuchola; Wutkowscy Spółka z o. o., Śliwice 2.7. Rolnictwo Rolnictwo na terenie powiatu ma znacznie mniejsze znaczenie, ni ż w wi ększo ści powiatów, a powiat tucholski nie nale ży do istotnych producentów żywno ści. Analizy potencjału rolnictwa s ą znacznie utrudnione ze wzgl ędu na brak danych statystycznych, zwłaszcza dotycz ących charakteru i produkcji rolnej, st ąd te ż ocen ę znaczenia rolnictwa na tle województwa mo żna przeprowadzi ć jedynie na podstawie uproszczonych pomocniczych wska źników. Po średnim dowodem na relatywnie małe znaczenie rolnictwa jest dosy ć niski - na tle innych obszarów - udział ludno ści utrzymuj ącej si ę z rolnictwa (drugi najni ższy po bydgoskim). Powiat charakteryzuje si ę niezbyt korzystnymi warunkami przyrodniczymi, zwi ązanymi z nisk ą przydatno ści ą gleb. W niektórych gminach (głównie Śliwice, ale tak że Cekcyn) powa żnym ograniczeniem jest tak że mały areał, wynikaj ący z du żego zalesienia. Średni wska źnik jako ści rolniczej przydatno ści produkcyjnej dla powiatu lokuje powiat tucholski w śród obszarów najmniej przydatnych dla rolnictwa (nieznacznie ni ższe wska źniki notuj ą tylko powiaty rypi ński i lipnowski). W strukturze pokrywy glebowej wg klas bonitacyjnych dominuj ą słabsze klasy - tylko niespełna 7% powierzchni gruntów mie ści si ę w klasach II - IIIa (brak klas I) - jest to wska źnik lokuj ący powiat na 15. pozycji w śród 19 powiatów ziemskich (w wielu powiatach wska źnik ten przekracza 20%, a maksymalny si ęga 50%). Uwzgl ędniaj ąc przedział klas I - IVb na terenie powiatu mie ści si ę w nim niespełna 25% gruntów (w wielu powiatach wskaźnik ten przekracza 40%, a maksymalny w powiecie inowrocławskim si ęga 66%). Du ża jest powierzchnia ł ąk - wynosi ponad 5 tys. ha (5,6% ogółu w województwie) i wska źnik ten lokuje powiat na 8. pozycji. Dla porównania w notuj ącej najwi ększ ą powierzchni ę u żytków rolnych w śród gmin województwa, gminie Koronowo, powierzchnia ta wynosi prawie 23 tys. ha, a wi ęc 52% tej w całym powiecie tucholskim, natomiast w powiecie o najwi ększej powierzchni u żytków rolnych - włocławskim - powierzchnia ta wynosi 103 tys. ha. W u żytkach rolnych we wszystkich gminach przewa ża własno ść gospodarstw indywidualnych. Przeci ętna wielko ść indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi 12,5 ha i jest nieco wy ższa od średniej wojewódzkiej. Dominuj ą gospodarstwa specjalizuj ące si ę w produkcji zwierz ęcej, jednak du żą grup ę stanowi ą gospodarstwa o produkcji mieszanej. Na terenie powiatu przewa żaj ą gospodarstwa, których produkcja przeznaczona jest przede wszystkim na rynek, a nie na własne potrzeby. Istnieje kilkana ście gospodarstw prowadz ących produkcj ę wyspecjalizowan ą.

3. Cele, priorytety i przedsi ęwzi ęcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody 3.1. Ochrona przyrody. Ró żnorodno ść biologiczna i krajobrazowa 3.1.1. Analiza stanu istniej ącego 3.1.1.1. Formy ochrony przyrody Powiat tucholski nale ży do obszarów o najwi ększym udziale powierzchni obj ętych ochroną. Na ekologiczny system obszarów chronionych składaj ą si ę formy wielkopowierzchniowe, jak parki krajobrazowe, otuliny parków (w randze obszaru chronionego krajobrazu) i obszary chronionego krajobrazu. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmuj ą rezerwaty przyrody – b ędące najwy ższ ą na terenie powiatu form ą ochrony, cho ć powiat wyró żnia si ę na tle innych jednostek obecno ści ą dosy ć rozległych rezerwatów (zwłaszcza dwóch obejmuj ących doliny Brdy i St ąż ki), wskutek czego łączna powierzchnia rezerwatów jest du ża i przekracza 2,5 tys. ha. Wska źnik udziału powierzchni chronionych wynosi 64,4% i lokuje powiat na drugiej pozycji, po powiecie s ępole ńskim (77,6%). Średni udział powierzchni chronionych w powierzchni województwa wynosi 32,4%, a najni ższy w śród powiatów ziemskich wynosi poni żej 10%

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

(nakielski - 7,4%). Oprócz powiatów s ępole ńskiego i tucholskiego, tylko brodnicki notuje udział obszarów chronionych na poziomie ponad 50% (55,2%), a świecki, golubskodobrzy ński i bydgoski - powyżej 40%. Bezwzgl ędna powierzchnia obszarów chronionych w powiecie tucholskim wynosi 69,2 tys. ha i jest to obok powiatu świeckiego (70,9 tys. ha) najwy ższa warto ść w śród powiatów województwa. Na terenie powiatu le ży a ż 11,9% wszystkich obszarów chronionych w województwie. W strukturze powierzchni chronionych zaznacza si ę bardzo du ża powierzchnia rezerwatów (ponad 2,5 tys. ha, wi ększ ą powierzchni ę ma tylko powiat inowrocławski). Wi ększ ą powierzchni ę parków krajobrazowych (w tucholskim - 31,7 tys. ha, czyli prawie 15% ogółu parków krajobrazowych w województwie) maj ą jedynie powiaty s ępole ński i świecki.

Formami o mniejszej randze i mniejszym znaczeniu, nie analizowanymi bli żej w niniejszym opracowaniu, cho ć lokalnie wa żnymi (zarówno ze wzgl ędów ochronnych – ekologicznych, jak te ż dla edukacji ekologicznej i rozwoju turystyki) s ą: pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, parki wiejskie. Swoist ą ciekawostk ą jest wyst ępowanie na terenie powiatu dwóch zespołów przyrodniczo-krajobrazowych – form ochrony wci ąż niezbyt popularnych na terenie regionu. Najcenniejsze obszary, obj ęte ochron ą rezerwatow ą, obejmuj ące doliny Brdy i St ąż ki oraz ich s ąsiedztwo s ą wskazywane tak że przez organizacje pozarz ądowe do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Brdy i St ązki w Borach Tucholskich”. Proponowany jest tak że kolejny obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Bory Tucholskie”. Tabela 6 Powierzchnia (w ha) obj ęta ró żnymi formami ochrony przyrody w gminach powiatu tucholskiego Zespoły Parki Obszary przyrodniczo Użytki Lp. Gmina Rezerwaty krajobrazow chronionego - Razem ekologiczne e krajobrazu krajobrazow e Powiat 1. Tucholski 2 557,6 34 571,9 34 175,0 861,3 190,9 69 222,5 Gmina 2. 190,9 Cekcyn 1 723,5 7 591,6 9 050,0 290,4 16 777,7 Gmina 3. - Gostycyn 188,4 650,0 4 300,0 98,6 5 038,6 Gmina 4. - Kęsowo 0 8 330,0 3 750,0 69,4 12 049,4 Gmina 5. - Lubiewo 23,2 230,0 6 075,0 164,2 6 481,9 Gmina 6. - Śliwice 0 5 080,3 11 000,0 132,8 16 140,6 Gmina 7. - - Tuchola 622,5 12 690,0 105,9 12 734,3 Źródło : GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Rysunek 2 Powierzchnia o szczególnych walorach ekologicznych – prawnie chroniona w województwie kujawsko-pomorskim

Rysunek 3 Udział obszarów o szczególnych walorach ekologicznych – prawnie chronionych (% powierzchni)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• Park Krajobrazowy Tucholski Park Krajobrazowy został powołany na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w 1985 roku. Obejmuje swymi granicami południowo -wschodni ą cz ęść zwartego kompleksu Borów Tucholskich o powierzchni 36 983 ha (z tego 25,7 tys. ha w powiecie tucholskim i 11,3 tys. ha w powiecie chojnickim), a otulina 15 946 ha.

Na terenie powiatu tucholskiego powierzchni ę 25 660 km 2 zajmuje Tucholski Park Krajobrazowy. Tabela 7 Powierzchnia Tucholskiego Parku Krajobrazowego według gmin w powiecie tucholskim Woj. kujawsko- Powierzchnia parku Powierzchnia otuliny Razem pomorskie [ha] [ha] [ha] Tuchola 12.690 3.081 15.771 Śliwice 4.780 2.120 6.900 Cekcyn 7.310 4.058 11.368 Lubiewo 230 1.960 2.190 Gostycyn 650 840 1.490 Ogółem 25.660 12.059 37.719

• Rezerwaty przyrody

Tabela 8 Rezerwaty przyrody na terenie powiatu tucholskiego Powierzchnia Lp. Nazwa Gmina Typ rezerwatu Cel ochrony (w ha)

1. Bagno Grzybna Tuchola torfowiskowy Śródle śne torfowisko 6,26

Cisy Staropolskie 2. im. L. Cekcyn le śny Stanowisko cisa pospolitego. 85,73 Wyczółkowskiego

Zarastaj ące jeziora z 3. Jeziorka Kozie Tuchola torfowiskowy ro ślinności ą torfowisk 12,30 wysokich. Jezioro eutroficzne z wodnymi i szuwarowymi zbiorowiskami 4. Jezioro Zdr ęczno Tuchola florystyczny ro ślinnymi oraz torfowisko z 15,74 ro ślinami rzadkimi i reliktowymi.

Źródła Rzeki Fragment rzeki St ąż ki wraz z 5. Cekcyn krajobrazowy 250,02 St ąż ki jej źródłami.

Dolina Brdy o wyj ątkowych Tuchola, walorach krajobrazowych, 6. Dolina Rzeki Brdy Cekcyn, krajobrazowy 1681,50 florystycznych i faunistycznych Gostycyn (ornitofauna).

7. Jelenia Góra Cekcyn le śny Stanowisko cisa pospolitego 4,39

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Powierzchnia Lp. Nazwa Gmina Typ rezerwatu Cel ochrony (w ha)

Stanowisko l ęgowe czapli 8. Czapliniec Ko źliny Lubiewo faunistyczny 23,21 siwej.

Torfowiska niskie i przej ściowe z licznymi gatunkami 9. Bagna nad St ąż ką Cekcyn torfowiskowy 478,45 chronionymi, w tym reliktowymi.

Pomniki przyrody

Tabela 9 Liczba pomników przyrody na terenie gmin powiatu tucholskiego Jednostka terytorialna 2006 Powiat Tucholski 197 Gmina Cekcyn 75 Gmina Gostycyn 20 Gmina K ęsowo 8 Gmina Lubiewo 15 Gmina Śliwice 25 Gmina Tuchola 54 Źródło: GUS Obszary chronionego krajobrazu Na terenie powiatu s ą dwa obszary krajobrazu chronionego: Śliwicki, o powierzchni 26487,00 ha (cze ść gm. Śliwice i Cekcyn) i Doliny Rzeki Kamionki o pow. 2400,0 ha (gm. Gostycyn). We wschodniej cz ęś ci gminy Śliwice w dolinie Prusiny utworzono zespół Przyrodniczo- Krajobrazowy (ok. 520 ha w granicach gminy). Podobną form ą ochrony obj ęto dolin ę Ryszki. Cz ęść tego obszaru znajduje si ę w gminie Cekcyn. Według zestawienia Starostwa Powiatowego (uzupełnionego o zespoły przyrodniczo- krajobrazowe) odsetek tych terenów wynosi 61,2%. Jest to warto ść dwukrotnie wy ższa ni ż średnia dla terenu województwa Kujawsko-Pomorskiego i prawie 2,5 razy wy ższa ni ż średnia dla terenu Polski. Nale ży podkre śli ć, że tereny chronione w du żym stopniu pokrywaj ą si ę z obszarami zalesionymi. Obszary bezleśne obj ęto ochron ą w formie parków krajobrazowych (Tucholski oraz niewielkie fragmenty Wdeckiego), obszarów krajobrazu chronionego oraz zespołu przyrodniczo krajobrazowego. 3.1.1.1.1.1.1.1.1 Tab. Pomniki przyrody Region Borów Tucholskich, a tym samym wi ększa cz ęść powiatu tucholskiego uznany został te ż jako istotny, o mi ędzynarodowym znaczeniu w ęzłowy element krajowej sieci EKONET – Polska.

Rezerwat Biosfery ”Bory Tucholskie” Od kilkunastu lat czynione były i aktualnie s ą , starania o utworzenie na terenie regionu Borów Tucholskich Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”. Autorzy projektu powiat tucholski w cało ści zaliczyli do tak zwanej „strefy tranzytowej”, do „strefy buforowej” obszary parków krajobrazowych Tucholskiego i Wdeckiego, a do strefy „rdzeniowej” rezerwaty przyrody: „Dolina rzeki Brdy”, „Bagna nad St ąż ką” i „ Źródła rzeki St ąż ki”.

Inne formy ochrony Oprócz formalnych powierzchniowych form ochrony przyrody na terenie powiatu obecne są tereny obj ęte ochron ą nieformaln ą w postaci lasów ochronnych (ł ącznie 8037 ha, z których 7536 ha to lasy wodochronne, 292 ha — glebochronne, 132 ha — lasy nasienne, 55 ha — lasy w mie ście i 22 ha — pozostałe) i siedlisk chronionych. Znacz ącą form ą promocji powiatu tucholskiego, ale te ż ochrony przyrody jest obecny na jego terenie Le śny Kompleks Promocyjny.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3.1.1.2. Obszar NATURA 2000 Na terenie powiatu tucholskiego nie wyznaczono obszaru obj ętego ochron ą NATURA 2000 znajduj ę si ę tam jednak projektowany, specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 – „ Doliny Brdy i St ąż ki w Borach Tucholskich” (kod obszaru PLH040023) , który znalazł si ę na li ście przekazanej do Komisji Europejskiej przez Ministra Środowiska .

Projektowany obszar obejmuje: • źródła Rzeki Stąż ki, • Jezioro Zdr ęczno • Jeziorka Kozie, • Dolin ę rzeki Brdy, • Bagno Grzybna, • Bagna nad Sta żką, • cz ęść Tucholskiego Parku Krajobrazowego.

Na podstawie art. 27 i art. 33 ust. 1i 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U.Nr 92, poz. 880, z pó źn. zm.), obszar projektowany podlega ochronie podobnie jak obszar ustanowiony do momentu odmowy lub zatwierdzenia tych obszarów przez Komisje Europejsk ą

Rysunek 4 Obszary projektowane w ramach programu Natura 2000 na terenie powiatu tucholskiego

3.1.1.3. Planowane obszary chronionego krajobrazu W „Strategii rozwoju gmin i powiatu tucholskiego” sugerowana jest potrzeba utworzenia kolejnych obiektów ochrony przestrzennej: 4 rezerwatów przyrody, 9 zespołów przyrodniczo- krajobrazowych i licznych u żytków ekologicznych. Proponuje si ę ponadto powi ększenie powierzchni istniej ącego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Doliny rzeki Prusiny o grunty wsi Łąski Piec (gmina Śliwice). Istotnym zagro żeniem dla istniej ących form powierzchniowej ochrony przyrody, szczególnie parków krajobrazowych jest w wielu miejscach niekontrolowany rozwój osadnictwa letniskowego. Aby zagro żenie to wyeliminowa ć, nale ży bezwzgl ędnie przestrzega ć postanowie ń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku stwierdzenia samowoli budowlanej nakaza ć rozbiórk ę nielegalnych obiektów i usuni ęcie szkód środowiskowych

3.1.1.4. Problemy ochrony rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt Z punktu widzenia regionalizacji geobotanicznej (Matuszkiewicz, 1993) powiat tucholski poło żony jest w obr ębie trzech działów (Brandenbursko-Wielkopolskiego, Mazowiecko- Poleskiego i Pomorskiego) z mniej wi ęcej równym udziałem powierzchni w obr ębie ka żdego z nich. W obr ębie działu Brandenbursko-Wielkopolskiego znajduj ą si ę w krainie Notecko-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Lubuskiej, okr ęgu Złotowsko-Chojnickim gminy K ęsowo i Gostycyn (południowa cz ęść gminy w okr ęgu Nakielski) oraz południowa cz ęść gminy Tuchola. Północne cz ęś ci gmin Tuchola i Cekcyn oraz zachodnia cz ęść gminy Śliwice poło żone s ą w obr ębie podokr ęgu Rytelskiego okr ęgu Borów Tucholskich w podkrainie Tucholskiej nale żą cej do krainy Sandrowych Przedpoli Pojezierzy i działu Pomorskiego. Centralna cz ęść gminy Śliwice poło żona jest w obr ębie podokr ęgu Śliwickiego, a jej niewielkie północno-wschodnie fragmenty w podokr ęgu Ocypelskim. Południowa cz ęść gminy Cekcyn i gmina Lubiewo znajduj ą si ę w granicach działu Mazowiecko- Poleskiego, krainie Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiej, okr ęgu Świeckim i podokr ęgach Świeckim (cz ęś ci wschodnie) oraz Doliny Brdy (cz ęś ci zachodnie). Granice jednostek geobotanicznych wyznaczono na podstawie ró żnic w składzie gatunkowym flor oraz udziale dominujących i charakterystycznych zespołów ro ślin. Analiza dost ępnych informacji florystycznych, fitocenologicznych i faunistycznych wskazuje, że południowa cz ęść powiatu pozostaje pod wpływem oddziaływania szlaków migracyjnych powi ązanych z Pradolin ą Toru ńsko- Eberswaldzk ą (wzdłu ż Brdy), a wschodnia pod wpływem zasilania z regionu Doliny Dolnej Wisły (szlak Wdy), przy czym oddziaływanie z tej strony jest stosunkowo słabe. Cech ą wyró żniaj ącą flor ę i faun ę północnej cz ęś ci powiatu jest podwy ższony udział gatunków uznawanych za elementy subatlantyckie i subborealne, w śród nich tak że takich, które wyst ępuj ą na stanowiskach wyspowych lub osi ągaj ą granice zasi ęgu. Mówi ąc o elementach kra ńcowych i wyspowych nale ży wspomnie ć, że s ą w śród nich tak że gatunki osi ągaj ące na terenie powiatu tucholskiego północn ą lub wschodni ą granic ę rozmieszczenia — ich udział jest jednak symboliczny (Ceynowa-Giełdon, 1993, Stachowiak, 1998, 2002). Autorzy projektu „Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie” podaj ą, że na terenie proponowanym do obj ęcia ochron ą wyst ępuje 1070 gatunków ro ślin naczyniowych; w tej liczbie jest jeden endemit ( Carex walasii ) i 6 gatunków wymienianych na li ście Natura 2000. Ł ącznie na listach Natura 2000, Corine, gatunków obj ętych w Polsce ochron ą ścisł ą i cz ęś ciow ą oraz znajduj ących si ę w Czerwonej Ksi ędze Ro ślin Zagro żonych (ogólnopolskiej i lokalnej) s ą 224 gatunki ro ślin naczyniowych, czyli prawie 25% flory regionu. Flora porostów Borów Tucholskich liczy około 350 gatunków. Z tego na wymienionych powy żej zbiorczych listach jest 128 gatunków. Z listy Natura 2000 jest 6 gatunków i rodzajów porostów, w tym licznie tu reprezentowany rodzaj Cladina ssp. Z listy chronionych w Polsce gatunków glonów i w ątrobowców dotychczas stwierdzono wyst ępowanie w Borach Tucholskich odpowiednio 10 i 9 gatunków. Lista mchów obejmuje 68 gatunków, w tym 35 z listy Natura 2000. Ponadto we florze porostów, mchów, w ątrobowców i ro ślin naczyniowych projektowanego Rezerwatu Biosfery wyst ępuje szereg gatunków borealnogórskich, natomiast lista reliktów postglacjalnych w śród ro ślin naczyniowych obejmuje 16 gatunków. Fauna kr ęgowców ( Vertebrata ) obejmuje 212 gatunków. Z tej liczby na listach Natura 2000, Corine, li ście gatunków obj ętych w Polsce ochron ą ścisł ą i cz ęś ciow ą oraz gatunków wymienianych w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt jest 187, czyli 88,2% fauny kr ęgowców regionu. Na obszarze proponowanego Rezerwatu Biosfery wyst ępuje 30 środowisk wymienianych na li ście Natura 2000 jako obszary zalecane do ochrony przez Wspólnot ę Europejsk ą; w śród nich na li ście środowisk o pierwszorz ędnym znaczeniu s ą wyst ępuj ące tu zespoły: suche wrzosowiska, torfowiska wysokie, torfowiska niskie na podłożu wapiennym z Cladium mariscus, zboczowe lasy gr ądowe Aceri-Tilietum oraz lasy bagienne. Z listy siedlisk chronionych ogłoszonej przez Ministra Środowiska RP (rozporz ądzenia M Ś z dnia 14 sierpnia 2001) stwierdzono wyst ępowanie 38 jednostek, szczególnie wrzosowisk, torfowisk, ekosystemów wodnych, lasów i wydm. W świetle wyników bada ń koleopterofaunistycznych prowadzonych na terenie Borów Tucholskich i regionów s ąsiednich w latach 1985 – 2002 przez i pod kierunkiem autora niniejszego rozdziału (Stachowiak 1987, 1989, 1992, 1995, 1997, 1998, 2000, 2001a, b, 2002; Stachowiak, Kubisz, Mazur, 1995; Stachowiak, Kubisz, 2002) stwierdzono, że zgrupowania chrz ąszczy tu wyst ępuj ące s ą znacznie ubo ższe pod wzgl ędem składu gatunkowego i udziału gatunków wyró żniaj ących od zgrupowa ń zasiedlaj ących regiony s ąsiednie (Doliny Dolnej Wisły, Wysoczyzny Świeckiej i Pojezierza Kraje ńskiego). Koleopterofauna Tucholskiego Parku Krajobrazowego jest jednak bardziej zró żnicowana ni ż Zaborskiego Parku Krajobrazowego (w tym równie ż Parku Narodowego „Bory Tucholskie”). Do sformułowania podobnych wniosków skłania równie ż analiza obrazu flory (Ceynowa-Giełdon, 1993, Matuszkiewicz, 1993, 1995). Jest to zrozumiałe, je śli pod uwag ę we źmie si ę ogólnie niewielkie zró żnicowanie środowisk interioru Borów Tucholskich, ich mał ą żyzno ść , a tak że omówione wy żej graniczne poło żenie wzgl ędem

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

stref zasiedlania (Pawłowski, 1991, Matuszkiewicz, 1993, Stachowiak, 1995, 2002). Ostatni fakt mo żna jednak interpretowa ć inaczej — to dzi ęki granicznemu poło żeniu wzgl ędem stref zasiedlania w florze i faunie powiatu tucholskiego obecne s ą gatunki wyst ępuj ące na kra ńcach swych zasi ęgów.

3.1.1.5. Turystyka Teren powiatu tucholskiego ze wzgl ędu na zró żnicowan ą rze źbę, obecno ść licznych jezior i rozległych powierzchni le śnych jest bardzo atrakcyjny dla rozwoju turystyki. Atrakcyjno ść t ą z pewno ści ą podniesie utworzenie Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”, chocia ż z formalnego punktu widzenia fakt ten b ędzie miał charakter czysto symboliczny. Istotnym problemem z punktu widzenia kształtowania systemu obszarów chronionych jest udost ępnianie terenu pod zabudow ę letniskow ą. Do zagadnie ń tych trzeba podchodzi ć bardzo ostro żnie, bowiem nawet niewielkie odst ępstwo od obowi ązuj ących zasad ochrony i zagospodarowania przestrzeni mo że nie ść za sob ą skutki wr ęcz niemo żliwe do usuni ęcia. Rozbudowa infrastruktury turystycznej stwarza realne zagro żenia dla środowiska ( ścieki, wzmożona penetracja, odpady itp.) i generuje dodatkowe, na ogół wysokie koszty zwi ązane z jej utrzymaniem, a teren zabudowany letniskowo cz ęsto traci na swej atrakcyjno ści krajobrazowej.

3.1.1.5.1 Ście żki piesze , szlaki rowerowe i szlaki wodne

Szlaki piesze 1. Szlak Cisów Staropolskich 2. Szlak im. L. Wyczółkowskiego 3. Szlak im. K. Sulisławskiego 4. Szlak im. B. Nowodworskiego 5. Szlak Brdy 6. Szlak Partyzantów AK 7. Szlak Stu z Nieba 8. Szlak „Kasztela ński” 9. Szlak Klubu Turystów „Wsz ędołazy” 10. Szlak im. P. Gackowskiego 11. Szlak Ł ącznikowy 12. Szlak o długo ści 4,3 km trasa 13. Szlak Uroczysko Brdy 14. Szlak im. Dra K. Karasiewicza 15. Szlak Jezior Koronowskich

Szlaki rowerowe 1. Szlak żółty 2. Szlak niebieski CB-11n 3. Szlak czerwony C-12c (dawniej BY 6002c) 4. Szlak czarny CTU-14s (dawniej BY 7001s) 5. Szlak czarny „Borowa Ciotka” – CTU-207s 6. Szlak czerwony „Goł ąbkowy” – CTU-206c 7. Szlak żółty „Do Piekiełka nad Brd ą” – CTU-208y 8. EuroRoute R – 1 9. Szlak rowerowy „Greenway – Naszyjnik Północy”

Szlaki wodne 1. Szlak Brdy 2. Wzdłu ż Wielkiego Kanału Brdy 3. Wzdłu ż Małego Kanału Brdy

3.1.1.6. Stan świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Starostwo Powiatowe wspólnie z gminami z terenu powiatu tucholskiego oraz współpracującym powiatem tarnogórskim przeprowadziło konkurs ekologiczny kierowany do podmiotów świadcz ących usługi w bran ży turystycznej i gastronomicznej pt. „Firma przyjazna środowisku w Powiecie Tucholskim i Powiecie Tarnogórskim". Konkurs odbywał si ę

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

jednocze śnie na terenach obydwu powiatów i polegał na selektywnej zbiórce szkła i plastiku powstaj ących w wyniku prowadzonej działalno ści zainteresowanych podmiotów. Działania z zakresu edukacji ekologicznej skutkuj ą wykształceniem w śród społecze ństwa po żą danych nawyków dotycz ących gospodarowania odpadami powstaj ącymi w gospodarstwach domowych. Edukacja ekologiczna wykształca w śród młodego pokolenia świadomo ść zagro żeń wynikaj ących z nieprawidłowego korzystania z zasobów i walorów środowiska naturalnego.

Gminy z terenu powiatu organizuj ą lub współorganizuj ą wspólnie z jednostkami oświatowymi akcje edukacyjno-informacyjne w zakresie ochrony środowiska, np. • udział w konkursach ekologicznych : „Odkr ęcona” (selektywna zbiórka butelek plastikowych),„Gmina Tuchola w kwiatach” i „Czyste gospodarstwo” (podsumowanie wła ściwej gospodarki nawozami organicznymi), • zaj ęcia edukacyjne dla młodzie ży np. „Pranie śmieci” • prowadzenie warsztatów ekologicznych dla dzieci, • imprezy „Dzie ń Ziemi” , „Sprz ątanie Świata”

Gminy organizuj ą równie ż kampanie informacyjne dotycz ące zagro żeń wynikaj ących z coraz wi ększej ilo ści odpadów, nieznacznego poziomu ich recyklingu i niewłaściwego składowania, oszcz ędno ści energii cieplnej i elektrycznej oraz korzy ści wynikaj ących z termorenowacji budynków. W Tucholi w 2003r. otwarto Wy ższ ą Szkoł ę Zarz ądzania Środowiskiem oraz stałe utrzymywanie kształcenia w Zespole Szkół Le śnych i Agrotechnicznych. Edukacja ekologiczna realizowana jest równie ż przez O środek Doradztwa Rolniczego poprzez wspieranie rozwoju agroturystyki. Przygotowywane s ą pisma informacyjno-edukacyjne oraz organizuje si ę i współfinansuje cykle szkole ń.

Propagowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej polegaj ącej na stosowaniu wła ściwych dawek nawozów sztucznych i naturalnych realizowane jest równie ż przez O środek Doradztwa Rolniczego poprzez przygotowywanie pism informacyjno-edukacyjnych oraz organizowanie i współfinansowanie szkole ń. Zadania na najbli ższe lata (2004 – 2010) w zakresie edukacji środowiskowej w skali powiatu tucholskiego powinny zmierza ć w kierunku skoordynowania i zachowania ci ągło ści działa ń. Edukacj ą środowiskow ą nale ży obj ąć jak najszerszy kr ąg społecze ństwa przez popularyzowanie wiedzy o środowisku i formach dobrego gospodarowania . Funkcję o środka organizuj ącego i koordynuj ącego zadania z zakresu edukacji ekologicznej mo żna by powierzy ć proponowanemu do utworzenia regionalnemu centrum gromadzenia informacji o środowisku.

3.1.1.7. Zakrzewienia i zadrzewienia Powszechnie uwa ża si ę, i ż zadrzewienia śródpolne to: grupy drzew i krzewów rosn ących na polach uprawnych, ł ąkach i pastwiskach. Zalicza si ę do nich równie ż drzewa rosn ące przy stoj ących i płyn ących wodach, parki, a tak że niewielkie zalesione powierzchnie (remizy) o areale nawet kilku ha. Zadrzewienia śródpolne mog ą by ć tak że wytworem zaplanowanego działania jakim jest zadrzewianie. Przez zadrzewianie rozumie si ę zakładanie zadrzewie ń tj. obsadzanie drzewami i krzewami nieu żytków, dróg, miedz, zagród, cieków wodnych, rowów, skarp, itp. terenów poło żonych poza lasem. (Mała Encyklopedia Rolnicza; 1964). W powiecie tucholskim, zadrzewienie i zakrzewienia wyst ępuj ą wzdłu ż dróg polnych i cieków. S ą to ci ągi szpalerowe drzew, k ępy drzew i krzewów. Maj ą one du że znaczenie dla środowiska przyrodniczego tego obszaru, gdy ż stanowi ą jedyn ą wysok ą ziele ń w śród pól i ł ąk, regulują stosunki wodne na polach i ł ąkach oraz odgrywaj ą du że znaczenie wiatrochronne dla niezalesionych terenów uprawowych.

Rola zadrzewie ń i zakrzewie ń • Lasy lub pasowe albo k ępowe zadrzewienia śródpolne ograniczaj ą ucieczk ę wody z gleby wskutek parowania na rzecz przechwytywania wody przez ro śliny, a co najwa żniejsze zwi ększenia u żytecznego obiegu wody w procesie transpiracji. Tylko ta ostatnia kategoria bierze udział w produkcji masy ro ślin. Drzewa w pobli żu upraw rolnych poprawiaj ą wi ęc gospodark ę wodn ą ro ślin uprawnych, co oczywi ście nie jest bez wpływu na plon

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• Zadrzewienia śródpolne dostarczaj ą korzy ści produkcyjnych bezpo średnio i po średnio. Bezpo średnie korzyści to produkcja drewna, grzybów, owoców, ziół, miodu.

• Zadrzewienia poprawiaj ą gospodark ę wodn ą gleby, co ma szczególne znaczenie na obszarach o glebach lekkich, z niewielk ą ilo ści ą opadów atmosferycznych. Korzystny wpływ sąsiedztwa zadrzewie ń na ro śliny mo że by ć bezpo średni i po średni, przez poprawienie warunków egzystencji organizmów glebowych. Z reguły wi ęcej bezkr ęgowców glebowych wyst ępuje na polach znajduj ących si ę pod wpływem wyra źnie korzystnego oddziaływania mikroklimatycznego zadrzewienia

3.1.2. Przyj ęte cele i priorytety Cel średniookresowy w zakresie ochrony ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej nawi ązuje do perspektywicznego celu II Polityki ekologicznej pa ństwa - zapewnienia zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez obj ęcie ich ró żnymi formami ochrony przyrody oraz stworzenia na pozostałym obszarze kraju takich warunków i zasad prowadzenia działalno ści gospodarczej, w tym zasad ochrony gatunkowej ro ślin i zwierz ąt, aby mo żliwe było utrzymanie i odtwarzanie ró żnorodno ści biologicznej. Zahamowanie strat ró żnorodno ści biologicznej na poziomie wewn ątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym i ponadgatunkowym (ekosystemów i krajobrazu).

3.1.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody jest jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. Kujawsko-Pomorskiego. Zwi ązane to jest z konieczno ści ą uwzgl ędniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to: • realizacji zada ń ochronnych na obszarach Natura 2000; • optymalizacja sieci obszarów chronionych; • realizacja programów rolno-środowiskowych; • zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych; • rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.

W działaniach powiatu dotycz ących ró żnych aspektów gospodarczych i społecznych nale ży uwzgl ędni ć realizacj ę nast ępuj ących zasad zwi ązanych z ochron ą przyrody: • zakaz lokalizacji obiektów powoduj ących zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby lub te ż uci ąż liwych dla otoczenia ze wzgl ędu na źródła hałasu b ądź odra żaj ącego zapachu (odoru); • lokalizacja obiektów rekreacyjnych i turystycznych podporz ądkowana wymogom ochrony środowiska przyrodniczego; • wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. nale ży harmonizowa ć z otaczaj ącym krajobrazem; • ograniczenie mo żliwo ści lokalizowania bez ściółkowych przemysłowych ferm hodowlanych do obszarów nie obj ętych ochron ą w my śl Ustawy o ochronie przyrody ; • inwestycje melioracyjne projektowa ć i realizowa ć w sposób nie powoduj ący szkód w istniej ących ekosystemach dla zachowania wła ściwych stosunków wodnych w glebie; • stosowanie środków ochrony ro ślin musi uwzgl ędnia ć zasad ę ich selektywnego działania, a w przyszło ści ograniczenia na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania szkodników; • przeciwdziała ć wypalaniu traw; • dąż yć do zwi ększenia powierzchni le śnej oraz zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych, przeciwdziała ć dewastacji powierzchni le śnych w tym runa le śnego; • zabezpieczenie lasów i zadrzewie ń przed zanieczyszczeniami i po żarami; • ograniczenie mo żliwo ści wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni. • wzmo żenie działa ń ochronnych i konserwatorskich podejmowanych w takich obiektach jak: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

krajobrazowe, parki rekreacyjne, szczególnie chronione gatunki fauny i flory, obiekty zabytkowe – współpraca; • prowadzenie nadzoru nad lasami prywatnymi i zalesionymi gruntami porolnymi; • prowadzenie prac inwentaryzacyjnych, zwłaszcza dotycz ących wyst ępowania siedlisk przyrodniczocennych wymagaj ących ochrony – podejmowanie działa ń zmierzających do sformalizowania prawnego tej ochrony.

3.1.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 10 Działania w ramach ochrony przyrody do realizacji w latach 2008-2015

cia cia ę cia ródła ródła

ę Okres realizacji Jednostka ź wzi ę

wzi odpowiedzialna ę dzaj dzaj Opis przedsi ęwzi ęcia L.p. L.p. o / Jednostki

R współpracujące nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Potencjalne Potencjalne Cel Cel przedsi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Renowacja terenów zielonych, w szczególno ści Gminy, wła ściciele Wł ączenie Środki zabytkowych parków na terenie gmin nieruchomo ści parków w wła ścicieli, system fundusze W miar ę mo żliwo ści finansowych i zasobno ści korytarzy ekologiczne, 170 1 I GFO ŚiGW gmina mo że prowadzi ć renowacje ekologicznych, sponsorzy t`ys. parków. ochrona krajobrazu kulturowego

Wspomaganie urz ądzania i utrzymania terenów Gminy, wła ściciele Wł ączenie tych Środki zieleni, zadrzewie ń i zakrzewie ń oraz parków – obiektów obszarów w wła ścicieli, ci ągi ł ączników bud żetu ekologicznych, pa ństwa, 2 I ochrona 158 tys. fundusze zabytków kultury ochrony środowiska, fundusze strukturalne Podejmowanie działa ń w sprawie ustanowienia Gminy, Wojewódzki Obj ęcie ochroną Bud żet małych form ochrony przyrody ( pomniki Konserwator wszystkich gminy 3 P przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u żytki Przyrody zasługuj ących 75 tys. ekologiczne, zespoły przyrodniczo- na to obiektów krajobrazowe) Restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania władze gminy, Ochrona Bud żet łąk, ściernisk, rowów organizacje zasobów gminy 4 P pozarz ądowe przyrodniczych 7 tys. przed degradacj ą Waloryzacja przyrodnicza gminy Władze gminy Świadoma Bud żet ochrona Gminy 5 P zasobów 71 tys. przyrodniczych gminy Kontynuacja zada ń zwi ązanych z edukacj ą władze gminy, Zwi ększenie Bud żet ekologiczna mieszka ńców gminy organizacje świadomo ści gminy, 6 P 100 tys. pozarz ądowe ekologicznej GFO ŚiGW, mieszka ńców PO ŚiGW Rozwój i utrzymanie ście żek dydaktycznych Władze utrzymanie Bud żet wraz z opisem przyrody , gminy/Nadle śnictwo infrastruktury Gminy słu żą cej celom 7 P 180 tys. poznawczo – dydaktycznymi turystycznym Zako ńczenie działa ń zmierzaj ących do Wojewoda Cel poznawczo Bud żet utworzenia rezerwatu biosfery „Bory Kujawsko- – dydaktycznymi pa ństwa, Tucholskie” Pomorski z turystycznym powiatu, 8. P Wojewod ą 100 tys gminy i Pororskimn, stowarzysze Starostwa ń powiatowe , Gminy Zadania koordynowane

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Ochrona obszarów, zespołów i obiektów nie wojewoda/ z arz ąd Obj ęcie ochron ą Bud żet obj ętych jeszcze ochron ą prawn ą, a powiatu, gminy, wszystkich n pa ństwa, 1 P prezentujących du żą warto ść przyrodnicz ą organizacje wa rto ściowych 25 tys. wojewód ztw pozarz ądowe obszarów i a, powiatu, obiektów gminy Prowadzenie masowych edukacyjnych akcji zarz ąd powiatu/ Świadoma Bud żet proekologicznych dla dzieci, młodzie ży i władze gmin, ochrona gminy, dorosłych placówki zasobów powiatu, oświatowe, przyrodniczych wojewód ztw 2 P 25 tys. organizacje a, funduszy pozarz ądowe ochrony środowiska, strukturalne Edukacja rolników w zakresie prawidłowej władze gmin, ODR, Świadoma Bud żet uprawy gruntów rolnych placówki ochrona gminy, oświatowe, zasobów powiatu, organizacje przyrodniczych wojewód ztw 3 P 55 tys. pozarz ądowe a, funduszy ochrony środowiska, strukturalne Popularyzacja, inicjowanie i podejmowanie organizacje Świadoma Bud żet działa ń na rzecz rozwoju rolnictwa społeczne i ochrona gminy, proekologicznego zawodowe zasobów powiatu, rolników, rolnicy/ przyrodniczych wojewód ztw 4 P 43 tys. ODR, władze a, funduszy powiatu i gmin ochrony środowiska, strukturalne Wybudowanie ście żek rowerowych w ci ągu Wojewoda, Zarz ąd Podniesienie Bud żety dróg powiatowych , wojewódzkich, (np. „W Powiatu, Gminy walorów gminy Gmin i 5. P 25 mln labiryntach Natury) Powiatu

3.2. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów 3.2.1. Analiza stanu istniej ącego Powiat tucholski z udziałem gruntów le śnych wynosz ącym 48,3% ma najwi ększ ą lesisto ść w skali województwa kujawsko-pomorskiego (23,6%) oraz du żo wy ższ ą ni ż Polska (28,9%). Stanowi j ą powierzchnia lasów 51 908ha (w tym zawarte s ą grunty zwi ązane z gospodark ą le śną jak: drogi, linie energetyczne biegn ące przez tereny le śne, grunty pod ró żnymi obiektami słu żą cymi gospodarce le śnej — w my śl ustawy o lasach s ą one kwalifikowane jako lasy). Powierzchni le śnej sensu stricte jest na terenie powiatu tucholskiego 51507 ha (według danych z nadle śnictw oraz planów urz ądzania lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa). Wyst ępuj ą jeszcze pewne rozbie żno ści pomi ędzy danymi źródłowymi z nadle śnictw i planów, a powszechn ą ewidencj ą gruntów. Wskazana jest szczegółowa aktualizacja tej ostatniej. Najwi ększ ą lesisto ści ą charakteryzuj ą si ę gminy: Cekcyn (69,0%) i Śliwice (67,1%). Najmniej lasów posiadaj ą gminy K ęsowo (11,4%), Tuchola (25,8%) i Gostycyn (28,9%).

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Rysunek 5 Lesisto ść na terenie gmin powiatu tucholskiego ( Źródło : GUS 2006) Tabela 11 Lesisto ść na terenie gmin powiatu tucholskiego na przestrzeni lat 2004-2006 Lp. Gmina 2004 2005 2006 1. Powiat Tucholski 48,20 48,20 48,30 2. Gmina Cekcyn 68,10 68,30 68,20

3. Gmina Gostycyn 28,50 28,50 28,60

4. Gmina Kęsowo 11,30 11,50 11,50

5. Gmina Lubiewo 41,10 41,20 41,20

6. Gmina Śliwice 66,50 66,30 66,50

7. Gmina Tuchola 46,50 46,50 46,50

8. Tuchola – miasto 25,70 25,60 25,60 Tuchola – obszar 9. wiejski 48,20 48,20 48,20 Źródło : GUS

Tabela 12 Powierzchnia gruntów le śnych wszystkich form własno ści w roku 2006 na terenie powiatu tucholskiego Jednostka 2006r. terytorialna Grunty Le śne Powierzchnia Grunty Grunty Publiczne Skarbu Grunty Gruntów Lasy Leśne Leśne Pa ństwa Le śne Le śnych ogółem Publiczne Publiczne w zarz ądzie Prywatne - ogółem ogółem Skarbu Pa ństwa Lasów Pa ństwowych [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] Powiat 53 173,9 51 908,0 46 597,5 46 443,9 46 396,9 6 576,4 Tucholski Źródło : GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

W powiecie tucholskim przewa żaj ąca wi ększo ść lasów jest własno ści ą Skarbu Pa ństwa . Lasy Skarbu Pa ństwa s ą w wi ększo ści zarz ądzane przez PGL Lasy Pa ństwowe (99,7%), nadle śnictwa: Tuchola, Woziwoda (cz ęść ), Trzebciny (cz ęść ), Zamrzenica (cz ęść ) i Rytel (cz ęść ). Niewielka powierzchnia jest we władaniu Agencji Nieruchomo ści Rolnej Skarbu Pa ństwa i (zupełnie marginalnie) innych podmiotów. Udział lasów stanowi ących własno ść osób fizycznych wynosi 12,2%, gmin 0,3%, spółdzielni 0,02%, ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych 0,2%. Lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa s ą nadzorowane przez Starost ę Tucholskiego, który na mocy ustawy o lasach powierzył cz ęść zada ń z zakresu nadzoru nadle śniczym nadle śnictw Tuchola, Trzebciny, Woziwoda i Zamrzenica na ł ącznej powierzchni 6654 ha.

Lasy zarz ądzane przez PGL LP prowadz ą gospodark ę le śną na podstawie planów urz ądzania lasów sporz ądzanych cyklicznie z zachowaniem ci ągło ści na okresy 10- letnie i zatwierdzanych przez ministra środowiska, przy czym okresy te dla ka żdego nadle śnictwa zaczynaj ą si ę w innym roku. Lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa w wi ększo ści (99,9%) posiadaj ą opracowane uproszczone plany urz ądzania lasów zatwierdzone przez starost ę. Plany te w sposób skrótowy opisuj ą stan lasu i wskazania gospodarcze. Plany urz ądzania lasu opisuj ą szczegółowo stan lasu i okre ślaj ą wskazania gospodarcze w zakresie u żytkowania, hodowli i ochrony lasu dla danego nadle śnictwa. Limituj ą te ż wielko ść pozyskania drewna w zale żno ści od warunków przyrodniczych, produkcji, wieku drzewostanów, dostosowania aktualnych składów gatunkowych drzewostanów do siedliska, funkcji pełnionych przez lasy na danym terenie itp. Zawieraj ą tak że analizy i wskazania dotycz ące pozostałej działalno ści nadle śnictw w zakresie wypełniania ró żnorodnych funkcji lasu.

W skali powiatu udział poszczególnych typów siedliskowych lasu kształtuje si ę nast ępuj ąco (według wzrastaj ącej żyzno ści i wilgotno ści): bór suchy (Bs) — 2,2%, bór świe ży (B św) — 64,5%, bór wilgotny (Bw) — 0,2%, bór bagienny (Bb) — 0,2%, bór mieszany świe ży (BM św) — 19,7, bór mieszany wilgotny (BMw) — 0,6%, bór mieszany bagienny (BMb) — 0,5%, las mieszany świe ży (LM św) — 8%, las mieszany wilgotny (LMw) — 0,5%, las mieszany bagienny (LMb) — 0,2%, las świe ży (L św) — 1,9%, las wilgotny (Lw) — 0,2%, ols (Ol) — 0,8%, ols jesionowy (OLJ) — 0,1%, pozostałe – 0,4%. Stosunkowo du ży jest udział najbardziej ubogich siedliskowych typów lasu — boru suchego (2,2%), którego na obszarze RDLP w Toruniu jest 1,5%, a w kraju 0,7% oraz boru świeżego (64,5%), którego na obszarze RDLP w Toruniu jest 47,5%, a w kraju 25,9%. Najbardziej ubogie siedliska wyst ępuj ą w gminach Śliwice i Cekcyn, naj żyźniejsze w gminach K ęsowo, Gostycyn, Lubiewo oraz cz ęś ciowo Tuchola. Z jako ści ą siedlisk skorelowany jest skład gatunkowy drzewostanów. Na wi ększo ści powierzchni powiatu dominuj ą jednogatunkowe, wielkopowierzchniowe bory sosnowe. Wynika to z du żego udziału siedlisk borowych wła ściwych dla tego gatunku, ale równie ż cz ęś ciowo jest skutkiem świadomej gospodarki le śnej w przeszło ści, preferuj ącej wprowadzanie na du żych powierzchniach zr ębów zupełnych upraw sosnowych, pomimo wyst ępowania warunków siedliskowych dla bardziej wymagaj ących gatunków li ściastych, jak d ąb czy buk. Nie bez znaczenia były te ż wielkoobszarowe gradacje szkodliwych owadów, jak na przykład strzygoni choinówki, w wyniku których konieczne było wycinanie i odnawianie du żych powierzchni le śnych. Jako gatunek główny sosna pospolita ( Pinus sylvestris ) zajmuje na terenie powiatu 91,3% powierzchni. Nast ępnym gatunkiem jest brzoza brodawkowata ( Betula verrucosa ) z 3,7 % udziałem. Kolejne miejsca zajmuj ą d ąb szypułkowy i bezszypułkowy ( Qercus robur i Q. petraea ) — 1,9 % oraz olsza czarna ( Alnus glutinosa ) — 1,2%. Pozostałe gatunki nie przekraczaj ą swoim udziałem 1 %. W poszczególnych gminach udział gatunków nie jest jednakowy; stanowi on odzwierciedlenie jako ści gleb i siedlisk le śnych.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Orientacyjnie około 10% (na podstawie danych RDLP w Toruniu) drzewostanów wykazuje niezgodno ść składu gatunkowego z potencjalnym siedliskiem ustalonym w drodze urz ądzeniowych prac glebowych i siedliskowych. Drzewostany te wymagaj ą przebudowy. Przyjmuje si ę, że takie drzewostany o dobrej jako ści technicznej nale ży przebudowywa ć w drodze ci ęć r ębnych po osi ągni ęciu przez gatunki główne wieku r ębno ści. Poza ci ęciami r ębnymi do przebudowy powinno si ę wykorzystywa ć równie ż uzupełnienia, ci ęcia piel ęgnacyjne, wprowadzanie podsadze ń produkcyjnych, odnowienia naturalne i inne zabiegi hodowlane wykonywane w ci ągu życia drzewostanu. W przypadku drzewostanów słabej jako ści wskazane jest rozpocz ęcie ich przebudowy jeszcze przed osi ągni ęciem wieku r ębno ści. Kwalifikowanie drzewostanów do przebudowy odbywa ć si ę powinno w ramach sporz ądzania planów urz ądzania lasu. Najwi ęcej w powiecie tucholskim jest drzewostanów średniowiekowych w czwartej klasie wieku (61 – 80 lat) — 25,7%. Stosunkowo du ży jest udział drzewostanów starszych, ponad 80- letnich — 23 %. Korzystnie przedstawia si ę te ż udział lasów najmłodszych, których jest tylko 9,2 %. Świadczy to o zrównowa żonej, a nawet nieco zbyt ostro żnej eksploatacji zasobów drzewnych. Orientacyjny przeci ętny wiek drzewostanów powiatu kształtuje si ę na poziomie 58 lat. Pozytywne jest to, że praktycznie ka żdy nowy 10- letni cykl sporz ądzania planu urz ądzania lasu wykazuje, iż przeci ętny wiek drzewostanów wzrasta. W poszczególnych gminach waha si ę on od 55 do 60 lat, nie ma wi ęc tu istotnego zró żnicowania.

Zagro żenia dla lasów Najistotniejsze zagro żenia dla lasów powiatu to: • po żary, którym sprzyja skład gatunkowy drzewostanów i słabe uwilgotnienie siedlisk • masowe pojawianie si ę szkodliwych owadów (brudnicy mniszki, strzygonia choinówki, poproch cetyniaka, boreczników) • choroby grzybowe, szczególnie na gruntach porolnych • szkody od zwierzyny łownej • nadmierna penetracja turystyczna

3.2.2. Przyj ęte cele i priorytety W perspektywie średnioterminowej zakłada si ę dalsze wzmacnianie modelu racjonalnego użytkowania zasobów poprzez kształtowanie wła ściwej struktury lasów, gatunkowej i wiekowej i ich wykorzystania gospodarczego w sposób i tempie zapewniaj ącym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjno ści oraz potencjału regeneracyjnego. W zwi ązku z tym celem średniookresowym do 2015 r. b ędzie: • Rozwijanie trwale zrównowa żonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. • Przygotowanie programu zalesiania w oparciu o wykaz gruntów wypadaj ących z produkcji rolnej, • Zalesianie gruntów porolnych i gleb zdegradowanych, • Prowadzenie zadrzewie ń śródpolnych (w gminach wykorzystanie środków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej), • Wzbogacanie składu gatunku sztucznych odnowie ń le śnych przy uwzgl ędnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowato ści siedlisk, • Wzmo żenie kontroli gospodarki le śnej na obszarach nowych nasadze ń i w lasach prywatnych, • Wł ączenie do działa ń edukacyjnych problematyki gospodarki le śnej i ochrony lasu

3.2.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programów Województwa Zwi ększanie lesisto ści województwa i powiatu realizowane jest zgodnie z krajowym zwi ększaniem lesisto ści. Dla terenu powiatu tucholskiego nie ma opracowanego programu zalesienia nieu żytków. Przeprowadzanie ich zalesiania odbywa si ę w oparciu o Krajowy Program Zwi ększania lesisto ści i plany zagospodarowania przestrzennego gmin lub decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W dziedzinie le śnictwa, poza normaln ą działalno ści ą gospodarcz ą okre ślon ą w planach urz ądzenia lasu, głównym celem jest zwi ększenie lesisto ści gmin poprzez sukcesywne zalesiania gruntów najni ższych klas bonitacyjnych, poło żonych w obszarze pradoliny.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3.2.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 13 Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów

cia cia cia Termin realizacji ródła ródła

ę ę Jednostka ź wzi wzi odpowiedzialna ę ę dzaj dzaj Opis przedsi ęwzi ęcia Cel Cel L.p. L.p. o / Jednostki

R współpracujące nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Potencjalne Potencjalne

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne

Podniesienie wska źnika lesisto ści gminy przez Wła ściciele Przygotowanie Środki stopniowe zalesianie terenów nie przydatnych nieruchomo ści/ planistyczne do producentów 1 I 1,2 mln dla rolnictwa, tj. terenów o niskich klasach Zarz ąd Powiatu, zwi ększania , bud żet bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych gminy lesisto ści Powiatu Ochrona lasów prywatnych i kontrola ich Zarz ądcy lasów/ Przeciwdziałani Bud żet stanu, pomoc przy tworzeniu uproszczonych Zarz ąd Powiatu, e szkodliwej pa ństwa, planów urz ądzeniowych nadle śnictwa działalności w bud żety 2 P 748 tys. lasach lasów pa ństwowyc h, PFO ŚiGW Opracowanie Planu urz ądzenia lasu na lata Nadle śnictwa Świadoma Bud żet 2008-2017 ochrona własny 3. P 1,04 mln zasobów le śnych Zadania koordynowane

Wzmocnienie funkcji ochronnych lasów Gminy/zarz ądcy Powstrzymanie Bud żet lasów post ępuj ącej gminy 1 P degradacji 15 tys lasów, ochrona wód Ochrona i wzmocnienie funkcji zadrzewie ń i Gminy /wła ściciele Powstrzymanie Bud żet zakrzewie ń, jako wa żnych korytarzy gruntów post ępuj ącej gminy 2 P 125 tys ekologicznych degradacji lasów Wł ączenie do działa ń edukacyjnych Gminy Świadoma Bud żet problematyki gospodarki le śnej i ochrony lasu /nadle śnictwa ochrona gminy, 3 P 30 tys – polityka ekologiczna pa ństwa zasobów fundusze przyrody ekologiczne Tworzenie ście żek edukacyjnych w lasach Gminy Świadoma Bud żet /nadle śnictwa ochrona gminy, 4 P/I 22 tys zasobów fundusze przyrody ekologiczne

3.3. Ochrona gleb 3.3.1. Analiza stanu istniej ącego Gleba jest tworem przyrody stanowi ącym powierzchniow ą warstw ę skorupy ziemskiej, zdolnym do zaspokajania potrzeb ro ślin w składniki pokarmowe i w wod ę oraz zaopatrywania korzeni ro ślin w niezb ędn ą ilo ść powietrza (tlenu) i ciepła umo żliwiaj ącego ich normalny rozwój. Jest ona zło żonym, o żywionym, dynamicznym tworem przyrody, w którym zachodz ą ci ągłe procesy rozkładu i syntezy zwi ązków mineralnych i organicznych oraz ich przemieszczanie. Odznacza si ę swoistymi cechami morfologicznymi oraz wła ściwo ściami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi stwarzaj ąc dogodne warunki dla życia ro ślin i zwierz ąt. Jest integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów l ądowych. O urodzajno ści gleb decyduje zawarto ść próchnicy, frakcji mineralnych, rodzaj wyst ępuj ących koloidów glebowych, mikroorganizmy glebowe, a tak że skład granulomeryczny warunkuj ący po średnio porowato ść i pojemno ść wodn ą gleby. W glebie nara żonej na szeroko poj ętą antropopresj ę, a szczególnie intensywnie użytkowanej rolniczo nast ępuje systematyczne, powolne jej zuba żanie poprzez cz ęsto nieodpowiednio dobrane zabiegi agrotechniczne oraz wynoszenie biomasy plonów poza obr ęb jednostki produkcyjnej. Ubytki te powinny by ć wyrównywane poprzez nawo żenie mineralne i organiczne przynajmniej w stopniu je bilansuj ącym . Intensyfikacja produkcji rolniczej i zwi ązany z tym wzrost nawo żenia, drenowania, nawadniania, chemizacja, wylesianie powoduj ą niekorzystne zmiany wła ściwo ści chemicznych, fizycznych i biologicznych gleb. Często s ą to

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

procesy nieodwracalne, powoduj ące szybk ą degradacj ę środowiska glebowego. Szczególnie istotne s ą zmiany: odczynu gleb, zawarto ści substancji organicznej, składu chemicznego, zawarto ści metali ci ęż kich i pierwiastków śladowych, zawarto ść wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA).

W powiecie tucholskim w latach 1998 – 2002 przebadano ł ącznie w systemie rozproszonym gleby 27,2% u żytków rolnych. W okresie tym pobrano i poddano analizie 6195 próbek glebowych. Wcze śniej, w latach 1990 – 1996 w ramach tematu dotycz ącego ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy prowadziła analizy gleb ze szczególnym uwzgl ędnieniem zawarto ści metali ci ęż kich i siarki oraz stopnia zanieczyszczenia gleb tymi składnikami. Pobieraj ąc próbki do Tyc`h bada ń starano si ę nie pomin ąć reprezentacji żadnego sołectwa, a średnio jeden punkt pomiarowy przypadł na powierzchni ę UR wynosz ącą około 400 ha. Lokalizacja punktów poboru prób posiada pełn ą dokumentacj ę i nawi ązuje do siatki współrz ędnych geograficznych. Szczegółowe dane dost ępne są w OSChR w Bydgoszczy. Niestety, w śród dost ępnych danych brak jest informacji na temat zanieczyszczenia gleb powiatu tucholskiego wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA)

Odczyn gleby Odczyn zale ży od wielu czynników, mi ędzy innymi od rodzaju gleby, skały macierzystej na której wytworzyła si ę gleba, składu granulometrycznego, warunków przyrodniczych i zabiegów agrotechnicznych. Wzrost zakwaszenia uruchamia metale ci ęż kie i pierwiastki śladowe ze zwi ązków trudno rozpuszczalnych, a tak że blokuje pobieranie form przyswajalnych przez ro śliny. W glebie silnie zakwaszonej zamiera życie biologiczne, gin ą drobnoustroje i bakterie brodawkowe, rozwijaj ą si ę natomiast grzyby. Odczyn mo żna regulowa ć przez dobór odpowiednich nawozów mineralnych i organicznych oraz przez wapnowanie. Informacj ę o stanie zakwaszenia gleb stanowi procentowy udział poszczególnych klas odczynu. Na tle wyników obrazuj ących odczyn gleb województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie gleby bardzo kwa śne i kwa śne stanowi ą 32% powierzchni u żytków rolnych gleby na terenie powiatu tucholskiego wykazuj ą wi ększy odsetek — 44% Na warto ść t ą wpływ ma przede wszystkim du ży udział gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych w gminach Śliwice i Cekcyn.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Rysunek 6 Odczyn i potrzeby wapnowania gleb w powiecie tucholskim

Zawarto ść przyswajalnych form mikroelementów. Oceny zawarto ści mikroskładników (Bo, Mn, Cu, Fe i Zn) w glebach dokumentuje si ę w trzech klasach: niska (N), średnia ( Ś) i wysoka (W). Średnie dla boru, manganu i miedzi w powiecie tucholskim układaj ą si ę podobnie jak średnie dla tych pierwiastków w województwie kujawsko-pomorskim. Gleby powiatu tucholskiego charakteryzuj ą si ę nisk ą zawarto ści ą żelaza i wysok ą cynku — s ą to warto ści wyra źnie ró żni ące si ę od średniej dla województwa (tabela 4). Tabela 14. Zawarto ść mikroelementów w glebach powiatu tucholskiego. Zawarto ść Liczba Gmina boru miedzi manganu cynku żelaza prób N Ś W N Ś W N Ś W N Ś W N Ś W

Cekcyn 16 13 1 2 9 7 - - 16 - 2 6 8 9 5 2

Gostycyn 11 10 1 - 5 6 - - 11 - 1 7 3 4 7 -

Lubiewo 16 14 1 1 11 5 - 1 15 - 3 8 5 12 2 2

Kęsowo 10 8 1 1 4 6 - - 10 - 2 5 3 3 6 1

Tuchola 12 9 4 - 6 7 - 1 11 1 - 7 6 3 10 -

Śliwice 19 12 5 2 15 4 - - 19 - 3 3 13 10 9 -

Powiat 85 66 13 6 50 35 - 2 82 1 11 36 38 41 39 5 Tucholski Województw o kujawsko- 100 82 13 5 53 43 4 2 97 1 12 52 36 40 56 4 pomorskie Źródło :Dane uzyskano z Okr ęgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Bydgoszczy

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Zawarto ść metali ci ęż kich. Produkcja bezpiecznej dla zdrowia ludzi żywno ści zale ży w znacznej mierze od stanu zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi. W wielu krajach Europy Zachodniej, tak że w Polsce wprowadzono tak zwane graniczne zawarto ści pierwiastków śladowych w glebach lub dopuszczalne zawarto ści metali ci ęż kich w ściekach dopuszczonych do rolniczego wykorzystania. Wbrew obiegowym opiniom ska żenie gleb pierwiastkami śladowymi w Polsce nie jest zjawiskiem powszechnym. St ęż enie mog ące stanowi ć potencjalne niebezpiecze ństwo dla ro ślin stwierdza si ę jedynie w glebach du żych aglomeracji miejskich i terenów przemysłowych. W porównaniu z glebami innych krajów europejskich w naszym kraju przewa żaj ą jeszcze gleby o prawie nie naruszonych proporcjach zawarto ści metali ci ęż kich. Gleby powiatu tucholskiego nie odbiegaj ą od tej normy

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Rysunek 7 Stopie ń ska żenia gleb powiatu tucholskiego metalami ci ęż kimi.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3.3.2. Potencjalne zagro żenia gleb na terenie powiatu Zagro żenia jakie mog ą wyst ąpi ć na terenie gmin powiatu tucholskiego mo żna podzieli ć na zagro żenia naturalne – w tym erozj ę wodna i erozj ę wietrzn ą oraz zagro żenia b ędące skutkiem działalno ści człowieka. Jednym z głównych skutków działalno ści człowieka jest współczesne rolnictwo. U żywanie środków chemicznych do ochrony ro ślin i do konserwowania zbiorów, a tak że nieprawidłowe stosowanie nawozów sztucznych powoduje erozje i pustynnienie gleby. Zagro żenie stanowi równie ż transport, który prowadzi do ska żenia zarówno gleb, wód jak i powietrza. System komunikacyjny stwarza zagro żenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim tranzytowego (tzw. TIR), a wi ęc emisja spalin, generowanie hałasu i wibracji, degradacja walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagrożenia środowiska.. W celu zwi ększenia zasobów zieleni śródpolnej i przydro żnej wspierane s ą przedsi ęwzi ęcia maj ące na celu utrzymanie i powi ększanie terenów zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń i remiz śródpolnych, a przede wszystkim w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk erozyjnych.

Pod poj ęciem erozji gleb rozumie si ę ich niszczenie. Mo że ono by ć dokonywane przez wodę, wiatr, śnieg i inne poruszaj ące si ę ciała. W zale żno ści od czynnika, który powoduje erozję rozró żniamy: erozj ę wodn ą (hydryczn ą), wietrzn ą (eoliczn ą), śniegow ą (niwaln ą) i lodowcow ą (glacjaln ą). Najwi ększe s ą rozmiary niszczenia gleby przez wod ę i wiatr. Je żeli wiatr narusza jedynie wierzchnie warstwy gleby, to woda mo że j ą zniszczy ć równie ż pod powierzchni ą. Na gruntach ornych i innych obszarach u żytkowanych rolniczo erozja naturalna pot ęgowana jest przez działalno ść człowieka — mówimy wtedy o erozji przyspieszonej. Z drugiej jednak strony procesy erozyjne mog ą by ć hamowane za pomoc ą zabiegów przeciwerozyjnych. W takich sytuacjach mo żemy mówi ć o erozji ograniczonej. Erozj ę powodowan ą przez działalno ść człowieka nazywamy zmodyfikowan ą, antropogeniczn ą. Ró żni si ę ona od naturalnej intensywno ści ą i form ą, i tak na przykład mo żna mówi ć o erozji komunikacyjnej (drogowej, kolejowej), pastwiskowej, eksploatacyjnej i innych. Oprócz erozji gleb ę mog ą niszczy ć równie ż inne czynniki — wskutek naruszenia spoisto ści warstw gleby mo że doj ść do osuwania si ę (deserpcji) gruntu, pod wpływem działania mrozu mo że nast ąpi ć niszczenie mrozowe (kriodestrukcja), a w wyniku zwi ększonego uwilgotnienia gleby i równoczesnego działania mrozu mo że nast ąpi ć zsuwanie si ę powierzchniowej warstwy gleby (soliflukcja) itd. Mi ędzy zjawiskami erozji i destrukcji istniej ą ścisłe zwi ązki.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 15 Zagro żenia erozj ą gleb w powiecie tucholskim.

Lokalizacja Gminy Erozja hydryczna (wodna) Erozja eoliczna (wietrzna) Średnia (III) Silna (IV) Średnia (III) Silna (IV) Bardzo silna (V) Zachodnie zbocza rynny Nie wyst ępuje Obszar na wschód i północ Okolice Trzebcin, Okolice Lubi ńska, Karpat i jezior cekcy ńskich (okolice od rynny jezior cekcy ńskich Ludwichowa, Zielonki i Iwca Iwca Cekcyn Huty, Cekcynka i Starego Sumina), wschodnie zbocza rynny rzeki St ąż ki Dolina Kamionki na odcinku od zachodniej granicy gminy Północna i zachodnia cz ęść Nie wyst ępuje Nie wyst ępuje do okolic Gostycyna; okolice Przyrowa, zbocza rynny gminy (około 20% Gostycyn Jeziora Szpitalnego oraz na zachód i południe od Jeziora powierzchni gleb Szpitalnego (erozja w ąwozowa) mineralnych) Zbocza obni żeń Nie wyst ępuje Płaty w centralnej i Nie wyst ępuje Nie wyst ępuje wytopiskowych, rynien południowej cz ęś ci gminy subglacjalnych i dolin cieków (Żalno, Jele ńcz, K ęsowo, (Kamionka, Kicz) o wi ększym Ludwichowo) nachyleniu stref Kęsowo kraw ędziowych: okolice Obrowa, K ęsowa, Tuchółki, Ludwichowa, Adamkowa i Bralewnicy (lokalnie erozja wąwozowa) Północno-zachodnie Rejon Bysławia i Minikowa Nie wystepuje Wi ększo ść powierzchni gleb Nie wyst ępuje fragmenty zboczy Jeziora mineralnych u żytkowanych Lubiewo Bysławskiego; kilka odcinków rolniczo zboczy Jeziora Lucim Fragmenty zboczy doliny Nie wyst ępuje Okolice Malego Nie wyst ępuje Nie wyst ępuje Brdy, Czerskiej Strugi (w Mędromierza, Bladowa, rejonie Łosin) i Raci ąskiej Wielkiej Komorzy, Legb ąd i Strugi; zbocza rynny Jeziora Łosin Tuchola Stobno; krótkie odcinki zboczy doliny Bielskiej Strugi; rynna Kiczy w okolicach Tucholi (erozja w ąwozowa) Krótkie odcinki zboczowe Nie wyst ępuje Praktycznie wszystkie gleby Nie wyst ępuje Nie wyst ępuje Śliwice w dolinach Prusiny i mineralne Zwierzynki

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Na terenie gminy Cekcyn pod wzgl ędem powierzchniowym najwa żniejsza jest erozja eoliczna, która obejmuje wi ększo ść gleb ornych. Jest to wynik dominuj ącego udziału piasków gliniastych lekkich, piasków słabogliniastych i piasków lu źnych w budowie warstw powierzchniowych. Niewielk ą powierzchni ę zajmuj ą piaski gliniaste mocne (obszar na wschód i północ od rynny jezior cekcy ńskich). We wschodniej cz ęś ci gminy skał ą macierzyst ą dla gleb bielicowych i brunatnych kwa śnych s ą piaski słabogliniaste. Wi ększo ść obszarów zbudowanych z piasków gliniastych lekkich oraz cz ęść obszaru z piaskami słabogliniastymi na powierzchni podlega procesom erozji eolicznej w stopniu IV (erozja silna). Wyst ępuj ą one w obr ębie wszystkich płatów gleb mineralnych (na zachód i północ od rynny jezior cekcy ńskich, w okolicy Trzebcin, Ludwichowa, Zielonki i Iwca). Niewielka powierzchnia gleb zaliczona została do zagro żonej erozj ą wietrzn ą w stopniu bardzo silnym (V); obszary te wyst ępuj ą w wschodniej cz ęś ci gminy w okolicy Lubi ńska, Karpat i Iwca. Zagro żenie erozj ą wodn ą jest niewielkie i kwalifikowane jako stopie ń III (erozja o średnim nat ęż eniu). Wyst ępuje ono na niektórych zboczach rynien subglacjalnych, w tym przede wszystkim na zachodnich zboczach rynny jezior cekcy ńskich (okolice Huty, Cekcynka, Starego Sumina) oraz rynny odwadnianej przez St ąż kę. Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą (piaski lu źne, piaski słabogliniaste) wszystkie strefy zboczowe są zagro żone erozj ą wodn ą, chocia ż jest to zagro żenie w stopniu słabym. Erozja wietrzna i wodna jest w wielu przypadkach ograniczona i w zwi ązku z pokryw ą le śną nie wyst ępuje. Nale ży jednak zwróci ć uwag ę, że w przypadku obszarów o wysokiej warto ści przyrodniczej nawet niewielkie zagro żenie erozj ą mo że mie ć istotne znaczenie i nale ży te procesy maksymalnie ograniczy ć. Na terenie gminy Cekcyn problem ten dotyczy rezerwatów przyrody „ Źródła rzeki St ąż ki” i „Bagna nad St ąż ką” (oba poło żone s ą w dolinie St ąż ki). W granicach tych rezerwatów wyst ępuj ą zbocza doliny i rynny o wzgl ędnie du żym nachyleniu (20 – 25%) oraz du żych wysokościach wzgl ędnych (15 – 17 m) — s ą to cechy, które przy odlesieniu i nasileniu ruchu turystycznego mog ą przyczyni ć si ę do uruchomienia i rozwoju procesów erozyjnych. Zagro żenia erozyjne na terenie gminy Lubiewo obejmuj ą wi ększo ść powierzchni gleb mineralnych u żytkowanych rolniczo. Jest to przede wszystkim erozja wietrzna IV stopnia, (erozja silna). Podobnie jak w wi ększości gmin powiatu tucholskiego przyczyn nale ży szuka ć w charakterze podło ża. Przewa żaj ącą skał ą macierzyst ą s ą piaski gliniaste lekkie i słabogliniaste, co bezpośrednio wpływa na powierzchni ę i stopie ń zagro żenia erozja eoliczn ą. Erozja wodna wyst ępuje na mniejszej powierzchni i jest zwi ązana ze strefami zboczowymi rynien subglacjalnych oraz obni żeń wytopiskowych. Jest to zagro żenie o średnim nat ęż eniu (III stopie ń). Zaliczono do niej północno-zachodnie fragmenty zboczy rynny jeziora Bysławskiego oraz kilka odcinków zboczy jeziora Lucim. Wi ększ ą powierzchni ę zagro żon ą erozja wodn ą zdelimitowano w rejonie Bysławka i Minikowa, gdzie wyst ępuje wzgl ędnie du że zró żnicowanie rze źby terenu (rynna subglacjalna, gł ębokie obni żenia wytopiskowe). Lokalnie zagro żenie to ma charakter silny (IV stopie ń), czyli w wyniku erozji mog ą wyst ąpi ć formy typu niewielkich w ąwozów. Rze źba terenu gminy Gostycyn jest przyczyn ą wzgl ędnie du żego, najwi ększego na terenie powiatu zagro żenia erozj ą gleb. Du żą powierzchni ę zajmuj ą obszary z erozj ą wodn ą typu wąwozowego na poziomie III i IV stopnia zagro żenia (erozja średnia i silna). Erozja w ąwozowa w stopniu silnym zagra ża dolinie Kamionki oraz przylegaj ącej wysoczy źnie morenowej na odcinku od granic gminy do okolic Gostycyna. S ą to przede wszystkim obszary położone na południe od doliny rzeki. Do tej samej grupy nale ży zaliczy ć zbocza rynny Jeziora Szpitalnego, chocia ż ogranicza si ę ona do w ąskiej strefy zboczowej (nachylenia do 30 – 35%, wysoko ści wzgl ędne do około 22 m). Obszary w północno-zachodniej cz ęś ci gminy (Przyrowa) oraz na zachód i południe od Jeziora Szpitalnego zaliczono do zagro żonych erozj ą w ąwozow ą w stopniu średnim. Erozja wietrzna ma mniejsze znaczenie dla degradacji gleb, jednak obszary ni ą zagro żone wyst ępuj ą w północnej i zachodniej cz ęś ci gminy i obejmuj ą około 20% powierzchni gleb mineralnych. W zwi ązku z znacznym zró żnicowaniem rze źby terenu gminy K ęsowo zagro żenie erozj ą gleb wyst ępuje na wzgl ędnie du żym obszarze, chocia ż poziom zagro żenia jest niewielki. W przypadku erozji wodnej s ą to zbocza obni żeń wytopiskowych, rynien subglacjalnych i dolin cieków (Kamionka, Kicz) o wi ększym nachyleniu stref kraw ędziowych. Przestrzennie zagro żone obszary wyst ępuj ą w okolicach: Obrowa, K ęsowa, Tuchółki, Ludwichowa, Adamkowa i Bralewnicy. Lokalnie mo że wyst ąpi ć erozja w ąwozowa w stopniu średnim (III), przede wszystkim w południowej cz ęś ci gminy. W zwi ązku z lu źnym podło żem na którym rozwin ęły si ę gleby s ą one równie ż zagro żone erozj ą eoliczn ą. Obszary zagro żone tym typem erozji wyst ępuj ą w formie płatów w centralnej i południowej cz ęś ci gminy ( Żalno, Jele ńcz, K ęsowo, Ludwichowo). Na terenie gminy Tuchola dominuj ącą form ą erozji gleb jest erozja eoliczna. Jej nat ęż enie zakwalifikowano do stopnia średniego (III). Struktura przestrzenna zagro żonych gleb nawi ązuje

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

do lu źnego podło ża (piski gliniaste lekkie i słabogliniaste). Powierzchnia gleb zagro żona erozj ą eoliczn ą jest du ża i koncentruje si ę w okolicy M ędromierza Małego, Bladowa, Wielkiej Komorzy oraz w północnej cz ęś ci gminy (Legb ąd, Łosiny). W tym ostatnim przypadku erozj ą zagro żone s ą praktycznie wszystkie gleby mineralne. Obszary erozji wodnej nawi ązuj ą do zboczy głównie form wkl ęsłych — rynien subglacjalnych oraz dolin rzecznych. Najwi ększe zagro żenie erozj ą wodn ą dotyczy zboczy rynny Jeziora Stobno (do tej grupy zaliczono cały odcinek zbocza południowego oraz odcinek północno-wschodni). W rejonie Łosin do tego typu erozji zakwalifikowano niektóre zbocza doliny Brdy, Czerskiej Strugi oraz Raci ąskiej Strugi. Zagro żone erozj ą wodna s ą równie ż niektóre odcinki Bielskiej Strugi, chocia ż powierzchnia jak i nat ęż enie zagro żenia s ą niewielkie. W okolicy Tucholi dolink ę (rynn ę) rzeki Kicz zaliczono do zagro żonych erozj ą w ąwozow ą w stopniu średnim (III). Podstawow ą form ą degradacji gleb gminy Śliwice jest erozja eoliczna, która obejmuje praktycznie wszystkie gleby mineralne. Jest to zwi ązane z lu źnym materiałem, na którym powstały gleby gminy oraz cz ęś ciowo z przesuszeniem spowodowanym melioracjami odwadniaj ącymi. W dolinie Prusiny oraz Zwierzynki na niewielkiej powierzchni mog ą wyst ąpi ć procesy erozji wodnej, ale zagro żenie to ma znacznie mniejsze znaczenie dla degradacji gleb, ni ż erozja eoliczna

3.3.3. Przyj ęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2015 r. wynikaj ącymi z polityki ekologicznej pa ństwa s ą: • Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe, • Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji.

3.3.4. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programów Województwa Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w uj ęciu długookresowym, powinno polega ć na: • Zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji, • Lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywno ści produkcji.

Ponadto Program zakłada, realizacje nast ępuj ących działa ń prowadzonych w celu ochrony gleb: • Gleby o niskich walorach ekologicznych i produkcyjnych nale ży przeznaczy ć pod zalesienia. • Gleby nara żone na erozj ę nale ży chroni ć poprzez wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych oraz przydro żnych, a tak że wła ściw ą struktur ę upraw stosując płodozmiany przeciwerozyjne. • Zminimalizowa ć przeznaczenie gruntów o du żych walorach ekologicznych i produkcyjnych na cele nierolnicze i niele śne. • Nale ży upowszechnia ć Kodeks dobrych praktyk rolniczych oraz wiedz ę z zakresu ochrony zasobowo – jako ściowej ziemi rolniczej i le śnej. • Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody. • Odtworzenie gleb metodami biologicznymi (zadrzewianie, zadarnianie, wprowadzanie ro ślinno ści pionierskiej) • Odtworzenie gleb metodami technicznymi (zwałowania, izolacja, przemywanie, napiaszczanie). • Przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb, w tym zanieczyszczaniu. • Likwidacje i rekultywacj ę mogilników. • Rekultywacj ę gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego u żytkowania (zerodowanych, zakrzaczonych itp.) z cz ęś ciowym wł ączeniem ich pod zalesienia lub wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne. • Prowadzenie działa ń zabezpieczaj ących obszary rolne przed procesem pustynnienia / stepowienia lub zawodnienia. • Naturalizacja gruntów toksycznych i u żyźnianie gruntów jałowych.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3.3.5. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 16 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

cia cia cia Termin realizacji

ę ę ródła ródła zł we we ź

Jednostka Cel

ania wzi wzi

odpowiedzialna nakłady przedsi finansow ne ne Potencjal ę Szacunko dzaj dzaj Opis przedsi ęwzi ęcia L.p. L.p. o / Jednostki R

współpracujące

przedsi 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Program powstawania gospodarstw ODR w Minikowie/ Współistnienie Organizacje ekologicznych i agroturystycznych rolnicy, gminy, rozwoju gospod i gospodarcze Zarz ąd Powiatu ochrony i 1 P środowiska 20 tys pozarz ądow e, bud żety gmin i powiatu Doradztwo w zakresie zmniejszania chemizacji ODR w Minikowie, Ochrona gleb i Środki 2 P/I gleb gminy, zarz ąd wód 32 tys producentów powiatu, rolnicy ODR, Zmniejszenie erozji gleb poprzez zalesianie, producenci rolni, Ochrona przed Bud żet zadarnianie terenów wła ściciele erozj ą, gminy, nieruchomości/ zwi ększenie powiatu, gminy, instytucje kultury rolnej wojewód ztw ochrony przyrody, a, pa ństwa, 3 P/I 2 tys organizacje funduszy pozarz ądowe, ochrony środow, producentów rolnych Poprawa struktury agrarnej gospodarstw producenci rolni/ Poprawa Środki prod rolnych gminy, zarz ąd efektywno ści rol, bud żety powiatu, ekonomicznej gmin i 4 P/I organizacje rolnicze gospodarstw, 32 tys powiatu, realizacja zada ń fundusze prog rolno-środow ochrony środow. Wdra żanie rolnictwa ekologicznego- Producenci rolni/ Realizacja zada ń Środki prowadzenie upraw bez u życia nawozów gminy, Zarz ąd prog rolno-środow producentów 5 P/I sztucznych, gospodarowanie odpadami i Powiatu, wzmo cnienie 32 tys , bud żet energi ą w sposób maj ący niewielki wpływ na organizacje konkurencyjności pa ństwa środowisko gospodarcze rolnictwa Prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach Wła ściciele Zwi ększanie Środki o niskiej przydatno ści rolniczej. nieruchomo ści/ lesisto ści producentów 6 I 105 tys Zarz ąd Powiatu, , bud żet gminy Powiatu Szkolenia dla rolników organizowane przez ODR Podniesienie Środki ODR 7 I ODR, poziomu wiedzy 32 tys rolników Zadania koordynowane

Bie żą ca ochrona gruntów rolnych, ochrona Gminy/ spółki Zapewnienie Bud żet ro ślin, urz ądze ń melioracyjnych, wiejskich wodne, wła ściciele odpowiedniego gminy, 1 P zbiorników wodnych w tym odmulenie, nawodnienia gleb 1,3 mln PFO ŚiGW regulacja i renowacja koryt rzek i kanałów i zatrzymania wód melioracyjnych opadowych Modernizacja i odbudowa systemów melioracji Gminy / WZMiUW, Zapewnienie Bud żet 1,05 2 I szczegółowej spółki wodne, odpowiedniego gminy, mln zarz ąd powiatu nawodnienia gleb PFO ŚiGW Kontrola wywozu odpadów z posesji oraz Gminy Ochrona gleby, Bud żet systematyczne rozszerzanie zasi ęgu wód i powi etrza, gminy, selektywnej zbiórki odpadów „u źródła” dąż enie do PFO ŚiGW, uzyskania organizacje 3 P 23 tys odpowiedniego odzysku, wska źnika opłaty odzysku mieszka ńcó w Bie żą ca kontrola i likwidacja dzikich wysypisk Gminy Ochrona gleb i Bud żet 4. P odpadów walorów 50 tys gminy krajobrazu

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 3.4.1. Analiza stanu istniej ącego

Surowce mineralne: Na obszarze powiatu tucholskiego wyst ępuj ą zło ża naturalnych surowców mineralnych, głównie kruszyw, gytii i torfów. Ich rozmieszczenie jest nierównomierne. Zło ża naturalnych surowców mineralnych nie zostały do tej pory udokumentowane w gminach Śliwice i Gostycyn, chocia ż istniej ą tu tereny perspektywiczne, uj ęte w planach miejscowych. Ł ączne zasoby eksploatacyjne kruszyw mineralnych w powiecie tucholskim wynosz ą 1558 tys. Mg, oraz co najmniej 374 tys. Mg w zło żu nieczynnej kopalni Tuchola I, a zasoby torfu 208,9 tys. m 3 i gytii 617 tys. Mg. Tabela 17 Rejestr obszarów górniczych na terenie gmin powiatu tucholskiego Nr rejestru Koncesja Nazwa Data dec. Stan Decyzja 80/W/97 [RO Ś-GL- WSiR- 10-2/2/82 Iwiec I/A 2003-09-02 aktualny II-7512-3/75/2 III/7412/61/245/03 RO Ś-GL-II-7512- IV/1/35 78/W/97 Kęsowo I 1997-09-08 aktualny 3/68/240/97 OS.II-7512- IV/1/50 Linówek 2000-09-08 zniesiony OS.I.7412/39/446/00 3/9/67/92 RO Ś-GL-II-7512- IV/1/12 64/96 Piastoszyn I 1996-08-27 aktualny 3/225/389/96 OS.II-7512- IV/1/36 Tuchola I 1998-11-09 zniesiony OŚ-II-7512-3/86/317/98 3/65/248/92 IV/1/33 76/W/97 Tuchola IA 1998-11-09 zniesiony OŚ-II-7512-3/85/316/98 IV/1/56 81/W/97 Tuchola II 2004-01-04 zniesiony WSiR-III-7412/43/04

Tuchola III - 10-2/1/2a,2b 87/W/98 2006-08-29 aktualny GOW.751-1/26/06/TK pola: A, B

ZP 7510- 2007-03-05 5/2003 Tuchola IVa aktualny ZP II 7510-14/2003 2/07

ZP 7510- 3/2003 Cierplewo I 2003-04-22 aktualny WSiR-III/7510/14/2003 3/2003

ZP 7510- 4/2003 Tuchola IV 2003-06-17 aktualny ZP II 7510-5/2003 10/2003 Źródło: Pa ństwowy Instytut Geologiczny

Wszystkie kopaliny pospolite na terenie Powiatu eksploatowane s ą metod ą odkrywkową. W efekcie eksploatacji odkrywkowej powstaj ą wyrobiska, niekiedy gł ębokie i zawodnione, co prowadzi do mniejszej lub wi ększej degradacji środowiska przyrodniczego i obni żenia walorów krajobrazowych terenu. Na terenie powiatu tak jak zreszt ą w innych rejonach, mamy do czynienia z dwoma formami eksploatacji: • zalegalizowan ą przez uprawnione podmioty gospodarcze, • nielegaln ą, tzw. „dzik ą”.

Eksploatacja legalna odbywa si ę na podstawie koncesji, w której okre ślone s ą jej warunki, w tym mi ędzy innymi powierzchnia obszaru i terenu górniczego, metoda wydobycia, gł ęboko ść wyrobiska, sposób rekultywacji terenu po zako ńczeniu wydobycia. Wszystkie udokumentowane zło ża kopalin na terenie powiatu eksploatowane s ą legalnie, co daje szans ę na zminimalizowanie strat w środowisku i wła ściw ą rekultywacj ę terenu. Najwi ększe szkody w środowisku powoduje eksploatacja „dzika" surowców mineralnych, która odbywa si ę w miejscach przypadkowych, bez rozpoznania wielko ści i zasi ęgu zło ża.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Wydobycie w takich miejscach, bez odpowiedniego sprz ętu powoduje cz ęsto naruszenia stabilno ści skarp dolin rzecznych, rynien jeziornych czy zniszczenie cennych form geo- morfologicznych oraz powoduje powstawanie „ran" w krajobrazie. Wyrobiska te z czasem najcz ęś ciej staj ą si ę dzikimi miejscami wysypywania śmieci i odpadów.

Wody podziemne: Wody pitne w powiecie tucholskim charakteryzuj ą si ę nisk ą (III) i średni ą (II) klas ą jako ści. Wymagaj ą zatem odpowiednich zabiegów przed przekazaniem ich do konsumpcji. Istniej ą obszary o niewielkiej nadwy żce zasobów wód pitnych (tak że niskiej jako ści) w stosunku do obecnego zu życia, na przykład uj ęcie w Suchej.

3.4.1.1. Stopie ń wykorzystania wód podziemnych dla celów socjalno-przemysłowych Zauwa żalny jest wzrost zu życia wody w stosunku do lat ubiegłych zwłaszcza na cele eksploatacji sieci oraz w gospodarstwach domowych.

Tabela 18 Zu życie wody w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 Jednostka 2004 r. terytorialna Zu życie wody Zu życie wody w podziale na : ogółem Eksploatacja Rolnictwo i sieci Gospodarstwa Przemysł le śnictwo wodoci ągow domowe ej [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] Powiat Tucholski 7 002,0 17 5 670 1 315,0 1 052,3 Gmina Cekcyn 114,9 0 0 114,9 103,6 Gmina Gostycyn 612,5 0 420 192,5 136,0 Gmina K ęsowo 108,7 0 0 108,7 104,8 Gmina Lubiewo 150,4 0 0 150,4 128,6 Gmina Śliwice 121,1 0 0 121,1 86,9 Gmina Tuchola 5 894,4 17 5 250 627,4 492,4 Tuchola - miasto 574,4 17 0 557,4 431,5 Tuchola - obszar 5 320,0 0 5 250 70,0 60,9 wiejski Jednostka 2005 r. terytorialna Zu życie wody Zu życie wody w podziale na : ogółem Eksploatacja Rolnictwo i Gospodarstwa Przemysł sieci le śnictwo domowe wodoci ągowej [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] Powiat Tucholski 6 798,2 18 5 385 1 395,2 1 143,1 Gmina Cekcyn 141,0 0 0 141,0 136,0

Gmina Gostycyn 434,6 0 235 199,6 140,8 Gmina K ęsowo 149,7 0 0 149,7 146,0 Gmina Lubiewo 127,4 0 0 127,4 115,2 Gmina Śliwice 147,8 0 0 147,8 102,0 Gmina Tuchola 5 797,7 18 5 150 629,7 503,1 Tuchola - miasto 573,9 18 0 555,9 438,4 Tuchola - obszar 5 223,8 0 5 150 73,8 64,7 wiejski Jednostka 2006r. terytorialna Zu życie wody Zu życie wody w podziale na : ogółem Eksploatacja Rolnictwo i sieci Gospodarstwa Przemysł le śnictwo domowe wodoci ągowej [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] [dam 3/rok] Powiat Tucholski 6 961,0 19 5 460 1 482,0 1 213,3 Gmina Cekcyn 148,2 0 0 148,2 146,0 Gmina Gostycyn 439,8 0 235 204,8 148,2

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Gmina K ęsowo 169,0 0 0 169,0 169,0 Gmina Lubiewo 153,4 0 0 153,4 133,6 Gmina Śliwice 174,7 0 0 174,7 108,7 Gmina Tuchola 5 875,9 19 5 225 631,9 507,8 Tuchola - miasto 577,3 19 0 558,3 441,0 Tuchola - obszar 5 298,6 0 5 225 73,6 66,8 wiejski Źródło : GUS

3.4.1.2. Problem nieu żytkowanych studni i uj ęć wody Nieu żytkowane studnie i uj ęcia wody powinny by ć poddane przegl ądowi maj ącemu na celu: • ocen ę sprawno ści studni lub uj ęcia, • dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub uj ęcia w kontek ście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych, • dokonanie analizy jako ści ujmowanej wody. W wyniku opisanych wy żej działa ń powinna by ć podj ęta świadoma decyzja o pozostawieniu studni czy uj ęcia do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni. Przy podejmowaniu decyzji nale ży uwzgl ędnia ć fakt, i ż nieczynne i niesprawne studnie stanowi ą zagro żenie dla jako ści wód podziemnych. Likwidacja studni i uj ęć powinna by ć dokonywana z zachowaniem procedur wynikaj ących z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

3.4.1.3. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowi ązkiem przedsi ębiorcy wydobywaj ącego kopalin ę i przeprowadzana jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem i pod nadzorem Okr ęgowego Urz ędu Górniczego. Godnym podkre ślenia jest, że wła ściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnieniu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wy ższej, ni ż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagro żenia dla środowiska, lecz wr ęcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych. W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównowa żonego rozwoju. Eksploatacja surowców mineralnych ( żwir, piasek) powoduje lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, mi ędzy innymi w postaci obszarów wył ączonych z użytkowania (grunty zdewastowane oraz zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a tak że ułatwionej infiltracji zanieczyszcze ń do wód gruntowych. Na terenie powiatu istnieje mo żliwo ść wyst ępowania miejsc przekształconych wskutek nie koncesjonowanej eksploatacji piasku i żwiru. Nale ży rozpatrzy ć mo żliwo ść przeprowadzenia inwentaryzacji takich miejsc i wprowadzenia zalesień na obszarach o powierzchni zdegradowanej.

W gminach powiatu tereny poeksploatacyjne rekultywowane powinny by ć głównie w kierunku le śnym, rzadziej rolnym. W kierunku rekreacyjnym w niewielkim stopniu, chocia ż ten ostatni wydaje si ę perspektywicznie zyskiwa ć na znaczeniu i dotyczy wyrobisk wypełnionych wod ą otwart ą. Dobór wła ściwych metod rekultywacji oraz przydatno ść danej kopalni do projektowanego kierunku zagospodarowania uzale żniony jest od wielu czynników. Nale żą do nich mi ędzy innymi geometria (kształt) formy powstałej po zako ńczeniu eksploatacji, ukształtowanie powierzchni terenu, stosunki wodne oraz fizyczno-chemiczne wła ściwości gruntów, poło żenie, istniej ąca infrastruktura i uznanie społeczne. Sposób rekultywacji i zagospodarowania terenu musi by ć zgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Kolejno ść zada ń Programu w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi wynika z nast ępuj ących przesłanek: • charakteru i przyczyn zanieczyszcze ń lub przekształce ń terenu (antropogeniczne, naturalne — np. kl ęska żywiołowa), • mo żliwo ści ustalenia sprawcy zanieczyszczenia lub zniekształcenia terenu,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• mo żliwo ści ( środowiskowych, technicznych i ekonomicznych) usuni ęcia zanieczyszcze ń i przekształce ń oraz przywrócenia terenu do stanu pierwotnego.

Na obszarze powiatu tucholskiego zdecydowana wi ększo ść przekształce ń powierzchni ziemi zwi ązana jest z eksploatacj ą surowców naturalnych, natomiast przypadki zanieczyszczenia gruntu wyst ępuj ą, z reguły, w miejscach nielegalnego gromadzenia odpadów („dzikie” wysypiska i wylewiska nieczysto ści). Miejsca zorganizowanej eksploatacji surowców obj ęte s ą nadzorem geologicznym, a warunki wydobycia i rekultywacji poeksploatacyjnej okre ślone w koncesjach.

3.4.2. Przyj ęte cele i priorytety Podstawowym celem wynikaj ącym z Polityki ekologicznej pa ństwa w dziedzinie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych jest zmniejszenie oraz racjonalizacja bie żą cego zapotrzebowania na kopaliny i wod ę, a tak że zwi ększenie skuteczno ści ochrony istniej ących zasobów kopalin i wód podziemnych, przed ich ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. Celami średniookresowymi do 2015r. s ą: • Doskonalenie prawodawstwa dotycz ącego ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych oraz zharmonizowanie przepisów z tego zakresu, • Poszukiwanie i wykorzystywanie substytutów zasobów nieodnawialnych, • Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych, a także w trakcie eksploatacji złó ż kopalin, • Optymalizacja wykorzystania i zrównowa żone u żytkowanie zasobów kopalin i wód podziemnych, • Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych, które stanowi ą główne/strategiczne źródło zaopatrzenia ludno ści w wod ę, • Usprawnienie funkcjonowania administracji geologicznej w celu lepszej ochrony kopalin i wód podziemnych, • Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin.

3.4.3. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 19 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu cia cia ę cia cia ę wzi Termin realizacji ródła ę Jednostka ź wzi

odpowiedzialna ę Opis przedsi ęwzi ęcia

L.p. L.p. / Jednostki współpracuj ące nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania Potencjalne Potencjalne Cel Cel przedsi 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Rodzaj przedsi Rodzaj

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Zadania własne Inwentaryzacja istniej ących Wła ściciele/zarz ąd Ochrona jako ści Środki własne, 1. P 2 mln uj ęć wody i ich modernizacja powiatu, Gmina wód podziemnych inne fundusze Inwentaryzacja i likwidacja Wła ściciele/zarz ąd Ochrona jakości Środki własne, 2. P nieczynnych uj ęć wody - powiatu, Gmina wód podziemnych inne fundusze

Realizacja prac zwi ązanych z weryfikacj ą pozwole ń 3. Starostwo Ochrona jako ści Środki własne, P wodnoprawnych 16 tys Powiatowe / WIO Ś wód podziemnych inne fundusze (ustanowienie stref ochrony sanitarnej) Zadania koordynowane

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Bud żety gmin, środki firm Rozbudowa kanalizacji komunalnych, Ochrona jakości fundusze 1. I sanitarnej w gmininach Gminy 35 mln wód podziemnych ochrony środowiska, fundusze strukturalne Likwidacja źródeł Kontrola szczelno ści i zanieczyszcze ń, 2. P Gminy 35 tys Bud żety gmin likwidowanie szamb ochrona jakości wód podziemnych Propagowanie dobrej praktyki Likwidacja źródeł rolniczej polegaj ącej na GFO ŚiGW, zanieczyszcze ń, 3. P stosowaniu wła ściwych dawek Gminy/ ODR 38 tys bud żet ochrona jakości nawozów sztucznych i województwa wód podziemnych naturalnych Modernizacja sieci wodoci ągowych i uj ęć wód Bud żety gmin, celem racjonalizacji przedsi ębiorstw Gminy/ wykorzystania zasobów wód Ochrona jakości komunalnych, 4. I przedsi ębiorstwa 3,9 mln podziemnych i eliminacji wód podziemnych prywatnych komunalne starych, przestarzałych i inwestorów, nieodpowiadaj ących normom strukturalne sanitarnym instalacji Racjonalna gospodarka Gminy, wła ściciele studniami gł ębinowymi , Ochrona jakości Środki 5. P/I uj ęć / WIO Ś, 22 tys likwidacja nieczynnych uj ęć wód podziemnych wła ścicieli uj ęć wojewoda wody Wspieranie likwidacji Likwidacja źródeł zbiorników na ścieki bytowe Gminy, wła ściciele zanieczyszcze ń, Środki własne, 6. I powstałych w nie 22 tys studni ochrona jako ści inne fundusze eksploatowanych studniach wód podziemnych kopanych Podniesienie efektywno ści ochrony wód podziemnych, a RZGW/ WIO Ś, Ochrona jako ści Środki własne, 7. P w szczególno ści Głównych ODR, Gminy wód podziemnych inne fundusze Zbiorników Wód Podziemnych Ocena sposobu zagospodarowania ścieków bytowo-gospodarczych i Ochrona Starostwo Środki własne, 8 P przemysłowych na terenach środowiska Powiatowe, Gminy inne fundusze wiejskich i nieskanaliowanych naturalnego Likwidacja nieodpowiednich składowisk obornika itp. Budowa przydomowych Gminy, oczyszczalni ścieków na Poprawa Środki przedsi ębiorstwa 9 I terenach wiejskich lub o standardu życia 1,1 mln wła ścicieli komunalne, rozproszonej zabudowie i w mieszka ńców Bud żety gmin prywatni inwestorzy aglomeracjach RLM <2000

4. Cele, priorytety i przedsi ęwzi ęcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównowa żonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii 4.1. Zmniejszenie wodochłonno ści, materiałochłonno ści i energochłonno ści gospodarki 4.1.1. Analiza stanu istniej ącego 4.1.1.1. Analiza zu życia wody Gospodarowanie wod ą polega na trwałym zabezpieczeniu potrzeb w aspekcie ilo ści i jako ści wody oraz jej dostarczenia w odpowiednim czasie i miejscu. Poza zaprojektowaniem potrzeb (ludno ści, rolnictwa, przemysłu) celami gospodarki wodnej s ą: podtrzymanie i rozwój funkcji ekologicznych, zapewnienie ochrony przed ekstremalnymi zjawiskami hydrologicznymi oraz zwi ększenie zasobów wodnych. Trwały charakter zabezpieczenia potrzeb obliguje do gospodarowania zasobami w sposób oszcz ędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach gdzie wyst ępuj ą deficyty wody. Sie ć wodoci ągowa w powiecie tucholskim ma długo ść 681,7 km.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 20 Charakterystyka sieci wodoci ągowej na przestrzeni lat 2004-2006 na terenie gmin w powiecie tucholskim 2004 2005 2006

ca ca ca ca ą ą ą ść ść ść gów gów gów ść ść ść ą ą ą

z z z Woda Woda Woda Woda Długo Długo Długo Ludno Ludno Ludno rozdzielczej rozdzielczej rozdzielczej rozdzielczej dostarczona dostarczona dostarczona dostarczona korzystaj wodoci korzystaj wodoci korzystaj wodoci czynnej sieci sieci czynnej sieci czynnej sieci czynnej gospodarstw gospodarstw gospodarstw om domowym domowym om domowym om domowym om

Jednostka terytorialna Jednostka [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] Powiat 607,3 1 052,3 37 752 646,3 1 143,1 38 137 681,7 1 213,3 38 591 Tucholski Gmina 103,9 103,6 3 769 123,1 136,0 3 968 142,4 146,0 4 243 Cekcyn Gmina 95,8 136,0 4 951 95,8 140,8 4 966 95,8 148,2 4 951 Gostycyn Gmina 77,7 104,8 3 846 77,7 146,0 3 815 77,7 169,0 3 832 Kęsowo Gmina 130,0 128,6 4 282 149,7 115,2 4 430 149,7 133,6 4 444 Lubiewo Gmina 61,9 86,9 3 447 61,9 102,0 3 461 77,8 108,7 3 621 Śliwice Gmina 138,0 492,4 17 457 138,1 503,1 17 497 138,3 507,8 17 500 Tuchola Tuchola - 86,6 431,5 13 184 86,7 438,4 13 195 86,9 441,0 13 185 miasto Tuchola - obszar 51,4 60,9 4 273 51,4 64,7 4 302 51,4 66,8 4 315 wiejski Źródło: GUS

4.1.1.2. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na ciepło i energi ę Wraz z rozwojem technologicznym i wzrostem liczby mieszka ńców w powiecie wzrasta zu życie energii elektrycznej przypadaj ącej na jednego mieszka ńca. Tabela 21 Zu życie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w powiecie tucholskim Powiat tucholski Jedn. 2004 2005 2006 odbiorcy energii elektrycznej na niskim napi ęciu szt 4488 4630 4664 zu życie energii elektrycznej na niskim napi ęciu MW*h 7119 7708 7934 Źródło: GUS W przeliczeniu na jednego mieszka ńca powiatu zu życie energii w 2006 r. wynosiło 569,3 kWh i wzrosło w stosunku do 2004 r. o 10%.

Tabela 22 Zu życie energii elektrycznej na jednego mieszka ńca w powiecie tucholskim Powiat Tucholski Jedn. 2004 2005 2006 na 1 mieszka ńca kW*h 510,4 552,1 569,3 na 1 korzystaj ącego / odbiorc ę kW*h 1586,2 1664,8 1701,0 Źródło: GUS Tabela 23 Zu życie gazu i korzystaj ący z sieci w powiecie tucholskim w latach 2004-2006 Powiat Tucholski Jedn. 2004 2005 zu życie gazu w tys. m 3 tys.m 3 1667,30 1635,7 zu życie gazu na ogrzewanie mieszka ń w tys. m 3 tys.m 3 1056,7 1081,5 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej osoba 12304 12190 Źródło: GUS

Stan techniczny budynków Łącznie na terenie powiatu znajduje si ę ponad 13.525 tys. mieszka ń. (stan na 31.12.2007r.).

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Na terenie gmin w powiecie tucholskim dominuj ącą form ą budownictwa jest budownictwo jednorodzinne, du ża liczba domów powstała przed 1990 rokiem, dlatego te ż mo żna wnioskowa ć, iż zaledwie kilka procent tych budynków jest docieplona, jednak że w ostatnim czasie obserwuje si ę wzrastaj ącą liczb ę docieple ń budynków przez indywidualnych u żytkowników. Tabela 24 Ilo ść mieszka ń w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna [osoba] [osoba] [osoba] Powiat Tucholski 13 386 13 442 13 525 Gmina Cekcyn 1 841 1 851 1 862 Gmina Gostycyn 1 405 1 410 1 412 Gmina K ęsowo 1 098 1 099 1 102 Gmina Lubiewo 1 517 1 521 1 528 Gmina Śliwice 1 556 1 561 1 566 Gmina Tuchola 5 969 6 000 6 055 Tuchola - miasto 4 394 4 412 4 463 Tuchola - obszar 1 575 1 588 1 592 wiejski Źródło: GUS W budynkach u żyteczno ści publicznej w miar ę mo żliwo ści finansowych nast ępuje poprawa parametrów energetycznych budynków poprzez wymian ę stolarki okiennej oraz wymian ę ogrzewania na energooszcz ędne. Gminy anga żuj ą si ę równie ż w akcje informacyjne zach ęcaj ące do termomodernizacji budynków w śród mieszka ńców gminy. Informacje rozpowszechniane s ą poprzez ulotki i publikacje.

Ogrzewanie budynków Spo śród gmin powiatu tucholskiego jedynie Miasto Tuchola ma scentralizowany system ciepłowniczy. Istniej ące dokumenty dotycz ące stanu ciepłownictwa w Tucholi s ą wyczerpuj ące jedynie w zakresie opisu istniej ącego głównego źródła ciepła, to jest ciepłowni gazowo-olejowej przy ul. Witosa oraz cz ęś ciowo w zakresie opisu systemu dystrybucji ciepła. Tak że w opracowaniach o takim charakterze powinna zosta ć oceniona tak zwana „niska emisja” spowodowana spalaniem w ęgla w piecach i niewielkich kotłowniach. Do celów tego opracowania autor oparł si ę na własnej bazie danych uzyskanej w wyniku rozpoznania i wywiadu terenowego, a tak że na bazie danych Zakładu Energetyki Cieplnej Przedsi ębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Tucholi. Baza danych systemu ciepłowniczego i stanu uciepłownienia miasta Tuchola posiadana przez ZEC nie ma charakteru dokumentu o odpowiedniej randze. Wskazane byłoby stworzenie opracowania o nazwie: „Opis stanu istniej ącego i mo żliwo ści rozwoju systemu ciepłowniczego miasta Tucholi”.

4.1.2. Przyj ęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2015r. wynikaj ącymi z polityki ekologicznej pa ństwa s ą: • Wdro żenie zasady decouplingu- rozdzielenia zale żno ści oddziaływania rozwoju gospodarczego na środowisko, • Wzrost efektywno ści wykorzystania surowców, w tym zasobów wodnych w gospodarce, • Zwi ększenie efektywno ści energetycznej gospodarki, zaoszcz ędzenie 9% energii finalnej w ci ągu 9 lat, do roku 2017, • Zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a tak że zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko.

4.1.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa kujawsko – pomorskiego wykazano, że działania w zakresie ograniczania wodochłonno ści, energochłonno ści i zu życia surowców i materiałów powinny obj ąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystaj ące z zasobów wody, a w szczególności: • przemysł, • gospodark ę komunaln ą, • rolnictwo.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Niezb ędnym wi ęc staje si ę dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod k ątem korzystania z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Nale ży dąż yć do ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w gospodarstwach domowych. Zało żenia polityki energetycznej pa ństwa przewiduj ą, że w zwi ązku z urealnieniem cen energii, post ępem w modernizacji i restrukturyzacji działalno ści gospodarczej oraz wzrostem świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, zu życie energii w przeliczeniu na jednostk ę krajowego produktu b ędzie si ę nadal zmniejsza ć i w 2010 roku zu życie powinno zmniejszy ć si ę o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Zgodnie z zało żeniami Programu Ochrony Środowiska dla województwa kujawsko - pomorskiego okre ślono główne kierunki działa ń w tym obszarze: • Wprowadzenie wska źników materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji, m.in. do wojewódzkiego programu ochrony środowiska • Modernizacja procesów technologicznych lub wprowadzanie nowoczesnych energooszcz ędnych technologii, zmniejszanie materiałochłonno ści produkcji, hermetyzacja urz ądze ń oraz systemów wytwarzania i spedycji produktów – przy zachowaniu zasady stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) • Modernizacja technik spalania w ciepłowniach (elektrociepłowniach) oraz przechodzenie na nowoczesne techniki spalania • Wprowadzenie elementów samokontroli zakładów poprzez systemy zarz ądzania środowiskowego ISO 14000.

4.1.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 25 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu cia cia cia ródła ródła

ę Termin realizacji ę

Jednostka ź

wzi odpowiedzialna / wzi

ę Opis przedsi ęwzi ęcia ę Lp. Jednostki Cel

Rodzaj Rodzaj współpracujące nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Potencjalne Potencjalne

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Opracowanie i uchwalenie Bud żet Gminy/Zakład projektu zało żeń do planu Ograniczenie gminy 1 P Gazowniczy i 27 tys zaopatrzenia w ciepło, energi ę zu życia energii, Inne Energetyczny elektryczn ą i paliwa gazowe fundusze Opracowanie planu Bud żet gmin Ograniczenie wykorzystania ró żnych Gminy/ WFO ŚiGW 2 P zu życia energii, 29 tys technologii w zakresie wła ściciele posesji Fundusze ochrona powietrza „termomodernizacji” budynków Unijne Ograniczenie Termomodernizacje budynków Bud żet gminy , 3 I Gminy zu życia energii, 2 mln zarz ądzanych przez Gmin ę inne fundusze ochrona powietrza Podejmowanie działa ń Gminy Zmniejszenie Środki 4 P stymulujących rozwój rynku materiałochłonności 13 tys własne, inne surowców wtórnych w tym odpadowości fundusze Opracowanie i wdro żenie Racjonalne zu życie Środki 5 P programu ograniczania poboru Gminy 17 tys wody własne wody na cele przemysłowe Ograniczenie Środki Wykorzystywanie energii wła ściciele/powiat, 6 I zu życia surowców 22 tys własne, inne odnawialnej gminy nieodnawialnych fundusze Eliminacja strat, Środki Modernizacja i rozbudowa sieci PSE,/powiat, 7 I poprawa jako ści 500 tys własne, inne elektroenergetycznych gminy krajobrazu fundusze Zach ęcanie mieszka ńców do wymiany źródeł energii cieplnej Środki zasilanych paliwem Wła ściciele/ zarz ąd Ograniczenie wła ścicieli 8 I nieodnawialnym na urz ądzenia, 18 tys powiatu, gminy zu życia kopalin nieruchomoś o mniejszym stopniu ci negatywnego oddziaływania na środowisko

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej 4.2.1. Analiza stanu istniej ącego 4.2.1.1. Analiza stanu i możliwo ści korzystania z energii wiatru Wykorzystywanie energii wiatrowej pozwala na cz ęś ciowe wypieranie z sieci energetycznej mocy tradycyjnych elektrowni, co przekłada si ę na redukcj ę emisji spalin. Jednak, aby ten efekt stał si ę odczuwalny ł ączna moc zainstalowanych elektrowni wiatrowych powinna by ć mierzona przynajmniej setkami megawatów. Zasoby energetyczne wiatru na Ziemi wielokrotnie przewy ższaj ą potrzeby całej ludzko ści. Jednak nie wsz ędzie wyst ępuj ą one w odpowiedniej ilo ści i postaci. Mo żliwo ść eksploatacji energii wiatru w wybranym terenie zale ży m.in. od: • warto ści średniorocznej pr ędko ści wiatru, • wysoko ści nad powierzchni ą terenu, • ukształtowania terenu, jego chropowato ści, • rozkładu pr ędko ści wiatru w czasie, • parametrów powietrza na wysoko ści osi wirnika turbiny, tj. temperatury, ci śnienia i wilgotno ści. Niemniej wa żny jest rozkład pr ędko ści wiatru w czasie. W Polsce silne wiatry dominuj ą w miesi ącach zimowych. 2/3 rocznej produkcji energii uzyskiwa ć mo żna w miesi ącach sezonu grzewczego, tj. w okresie listopad-marzec. Energia wiatru wg rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc, Powiat Tucholski znajduje si ę w II strefie, korzystnej pod wzgl ędem zasobów energii wiatru. Energia u żyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysoko ści 10m >700-1000 kW/h/m 2/rok.

Rysunek 8 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000

Z uwagi na średni ą miesi ęczn ą pr ędko ść wiatru okre śloną na podstawie wieloletnich bada ń wynosz ącą około 4 m/s nie zaleca si ę budowy elektrowni wiatrowych. Najwi ększy problem dla inwestorów stanowi ą wci ąż wysokie koszty inwestycyjne. Poniewa ż gminy maj ą mo żliwo ść pozyskania znacznych środków z zewn ętrznych źródeł wydaje si ę, i ż to one b ędą miały najwi ększy udział w wypełnieniu zało żeń strategii. Budowa elektrowni wiatrowej przez gmin ę przynosi wiele korzy ści. Oprócz podstawowej, jak ą jest dochód z tytułu sprzeda ży energii elektrycznej, warto wymieni ć: • budow ę wizerunku gminy przyjaznej środowisku naturalnemu, • nowe miejsca pracy podczas realizacji i eksploatacji elektrowni wiatrowej, • poprawa warunków zasilania w energi ę elektryczn ą.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Na terenie gminy Tuchola planowana jest budowa dwóch elektrowni wiatrowych.

Planowana lokalizacja inwestycji: • Kiełpin – zainstalowanie jednej elektrowni wiatrowej na działce Ew. 638 . Sumaryczna moc planowanej elektrowni wiatrowej wynosi ć b ędzie do 2,0MW • Bladowo – zainstalowanie dwóch elektrowni wiatrowych na działce Ew. nr 109 . Sumaryczna moc planowanej elektrowni wiatrowej wynosi ć b ędzie do 4,6 MW

4.2.1.2. Analiza stanu i mo żliwo ści wykorzystania energii wodnej Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zale żne od szeregu uwarunkowa ń, jednymi z podstawowych s ą mi ędzy innymi energetyczno ść naturalna rzeki (wielko ść i równomierno ść przepływów), wpływ małej elektrowni wodnej tzw. MEW na środowisko oraz opłacalno ść przedsi ęwzi ęcia. Wła śnie ze wzgl ędu na oddziaływanie MEW na środowisko nale ży ka żdą tak ą inwestycj ę rozpatrywa ć indywidualnie i bardzo szczegółowo. Rozpatruj ąc powy ższe warunki Powiat dysponuje warunkami korzystnymi z punktu widzenia rozwoju energetyki wodnej. W latach 2005-2006 udzielono trzech pozwole ń wodnoprawnych na szczególne korzystanie z rzek dla potrzeb małych elektrowni wodnych. Tabela 26 Lokalizacja małych elektrowni wodnych na terenie Powiatu Tucholskiego Rzeka Nr ew. działki Miejscowo ść Gmina Kicz 3810 Piszczek Tuchola Struga 1110 Młyn Raci ąski Tuchola Szumi ąca 190 Szumi ąca Młyn Lubiewo Źródło: Starostwo Powiatowe Tuchola

4.2.1.3. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy Źródłem biomasy wykorzystywanej dla celów energetycznych mog ą by ć odpady tartaczne oraz drewno odpadowe z wyr ębu i czyszczenia lasów. Perspektywicznie dodatkowym źródłem biomasy mog ą by ć uprawy energetyczne prowadzone na nieu żytkach i terenach niezagospodarowanych, wilgotnych czy zalewowych. Racjonalizacja wytwarzania i u żytkowania ciepła jest najprostsz ą i najefektywniejsz ą metod ą ochrony środowiska w wyniku bezpo średniego ograniczenia zu życia paliwa. W latach 2004-2006 nie przeprowadzono akcji promocyjnej dotycz ącej wył ącznie promowania kotłowni wykorzystuj ącej alternatywne źródła energii. Zagadnienia zwi ązane z czysto ści ą powietrza i sposobem ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego s ą omawiane w ramach programów edukacji ekologicznej prowadzonych w jednostkach o światowych powiatu.

4.2.1.4. Analiza mo żliwo ści wykorzystania energii słonecznej W Polsce generalnie istniej ą dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i wła ściwo ści urz ądze ń wykorzystuj ących t ę energi ę do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Potencjał energii słonecznej na terenie powiatu tucholskiego jest mniejszy ni ż średnia dla kraju. Na obszarze gminy według A. Wosia „Klimat Polski” całkowite promieniowanie słoneczne wynosi około 9,75 MJ/m 2 w ci ągu doby. Pozwala to jednak na stosowanie z powodzeniem urz ądze ń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło u żytkowe i magazynowania energii słonecznej.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Rysunek 9 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok. Liczby wskazuj ą całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ci ągu roku dla wskazanych rejonów kraju

Tabela 27. Potencjalna energia u żyteczna w kWh/m 2/rok w wyró żnionych rejonach Polski Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe Rejon (I – XII) (IV – IX) (VI – VIII) (X – III) Pas nadmorski 1076 881 497 195 Wschodnia cz ęść Polski 1081 821 461 260 Centralna cz ęść Polski 985 785 449 200 Zachodnia cz ęść Polski z górnym 985 785 438 204 dorzeczem Odry Południowa cz ęść polski 962 682 373 280 Południowo-zachodnia cz ęść Polski 950 712 712 238 obejmuj ąca obszar Sudetów z Tuchowem

4.2.1.5. Analiza mo żliwo ści wykorzystania energii geotermalnej Zło żem energii geotermalnej nazywa si ę naturalne nagromadzenie ciepła (w skałach, wodach podziemnych, w postaci pary) na gł ęboko ściach umo żliwiaj ących opłacaln ą ekonomicznie eksploatacj ę energii cieplnej. Wydobycie ciepłej wody o okre ślonym składzie mo że mie ć ogromny wpływ na rozwój gospodarczy miejscowo ści dzi ęki rozwojowi lecznictwa (balneologia), turystyki i rekreacji (baseny z ciepł ą wod ą) i wreszcie przemysłu opartego o czyst ą technologi ę (suszarnictwo, ogrodnictwo itp.). Na terenie naszego kraju wyst ępuj ą naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gor ącymi wodami podziemnymi o zró żnicowanych temperaturach, których bezwzgl ędna warto ść zdeterminowana jest powierzchniowymi zmianami intensywno ści strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód wynosz ą od kilkudziesi ęciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osi ągaj ą sto kilkadziesi ąt stopni – poni ższy rysunek. Przez obszar powiatu przebiega jeden z najzasobniejszych w skali kraju tzw. szczeci ńsko – łódzki obszar wyst ępowania wód geotermalnych. Zasoby wód geotermalnych s ą odnawialnym źródłem energii i mog ą by ć wykorzystywane praktycznie w nieograniczony sposób np. na cele komunalne, przemysłowe, rolnicze itp. Warunki wykorzystania tych zasobów na terenie powiatu nie s ą dokładnie rozpoznane. Energia geotermalna mo że równie ż polega ć na wykorzystaniu ciepła gruntu, wód jeziornych czy ścieków za pomoc ą „pomp ciepła”. O zastosowaniu energii geotermalnej decyduj ą mi ędzy innymi uwarunkowania lokalne w postaci wyst ępowania wód geotermalnych. Pod tym wzgl ędem powiat le ży w obszarze zasobnym w obszary okre ślane jako geotermia. Alternatywne źródła energii oparte o pompy ciepła pobieraj ą ciepło ze źródeł o niskiej temperaturze (powietrza, gruntu, wód jeziornych czy ścieków) i przekazuj ą je do źródła o wysokiej temperaturze (pomieszczenia mieszkalne, handlowe, biurowe). Pompy ciepła s ą wi ęc

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

urz ądzeniami, które przekazuj ą energi ę ciepln ą pomi ędzy ró żnymi o środkami ( źródłami ciepła) przy jednoczesnym podniesieniu temperatury czynnika odbieraj ącego ciepło (górnego źródła). Czynnik roboczy kr ążą cy w pompie dzi ęki temperaturze wrzenia ni ższej ni ż temperatura otoczenia (temperatura dolnego źródła) jest w stanie pobra ć ciepło (ogrza ć si ę) od tego otoczenia. Najcz ęś ciej wykorzystanie tego rodzaju źródła oparte jest o tzw. skojarzonego układu, w którym mo żliwe jest równoczesne pozyskanie ciepła i energii przy pomocy skojarzonego układu pompa ciepła z kolektorem słonecznym. Obecnie tego rodzaju źródła ciepła zyskuj ą coraz wi ększe poparcie.

Rysunek 10 Mapa temperatur w stropie utworów jury dolnej w ni żu polskim

4.2.2. Przewidywane kierunki zmian Szans ą na bli ższ ą i dalsz ą przyszło ść jest upowszechnianie nowoczesnych form infrastruktury wspomagaj ącej przedsi ębiorczo ść . Energetyka ze źródeł odnawialnych b ędzie si ę coraz lepiej rozwija ć zwłaszcza na terenach wiejskich, np. uprawa plantacji energetycznych. Będzie to warunkowało wielofunkcyjny rozwój wsi. Nale żałoby: • Opracowa ć program oszcz ędzania energii dla gmin powiatu tucholskiego oraz wykorzystania energii odnawialnej dla potrzeb produkcyjnych mo że przyczyni ć si ę do rozwoju drobnej przedsi ębiorczo ści opartej o wykorzystanie OZE. Aczkolwiek Samorz ąd nie ma mo żliwo ści ingerencji w działalno ść gospodarcz ą swoich mieszka ńców, to jednak mo że by ć inicjatorem modelowych instalacji wykorzystujących OZE, czy wreszcie ułatwi ć pozyskanie funduszy unijnych, • Opracowa ć Projekty zało żeń planów energetycznych uwzgl ędniaj ących OZE. • Przeprowadzi ć edukacj ę mieszka ńców w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Wdro żyć instalacje pilotowe w zakresie wykorzystana energii słonecznej, biomasy do podgrzewania wody na cele bytowe w budynkach komunalnych lub gminnych użyteczno ści publicznej.

4.2.3. Przyj ęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2015 r. wynikaj ącymi z polityki ekologicznej pa ństwa s ą: • Wspieranie budowy nowych odnawialnych źródeł energii, tak by udział energii z OZE w zu życiu energii pierwotnej oraz w krajowym zu życiu energii elektrycznej brutto osi ągn ął w roku 2010. co najmniej 7,5% oraz utrzymanie tego udziału na poziomie nie ni ższym w latach 2011-2014, przy przewidywanym wzro ście konsumpcji energii elektrycznej w Polsce, • Dalsze zwi ększenie udziału biopaliw w odniesieniu do paliw u żywanych w transporcie.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

4.2.4. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu Tabela 28 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu Termin realizacji

cia cia cia ródła ródła ę ę Jednostka ź wzi wzi odpowiedzialna ę Opis przedsi ęwzi ęcia ę L.p. L.p. / Jednostki Cel Rodzaj Rodzaj współpracuj ące 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi Potencjalne Potencjalne

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Propagowanie na terenach wiejskich źródeł ODR/ Starostwo Oszcz ędno ść Środki ODR, energii cieplnej wykorzystuj ących biomas ę – Powiatowe, surowców PFO ŚiGWpr 1 P 33 tys słom ę i biogaz otrzymywany z fermentacji Gminy, producenci nieodnawialny oducenci metanowej odchodów zwierz ęcych urz ądze ń ch urz ądze ń Prowadzenie edukacji mieszka ńców w Gminy, Starostwo Oszcz ędno ść Środki ODR, zakresie m.in.: skutków spalania w piecach Powiatowe surowców PFO ŚiGWpro odpadów i w ęgla o niskich walorach nieodnawialny ducenci 2 P 33 tys grzewczych a zasiarczonego, systemów ch urz ądze ń grzewczych oraz sposobów oszcz ędzania ciepła Zadania koordynowane Opracowanie projektów mo żliwo ści Gminy Ocena Bud żet wykorz ystania odnawialnych źródeł energii dla potencjału w gminy 1 P gminy zakresie 35 tys Inne wyk orzystania fundusze OEZ Wspieranie inicjatyw w zakresie wykorzystania Gminy Ograniczenie Środki energii odnawialnej, stworzenie sprawnie zu życia inwestorów, 2 P funkcjonuj ącego systemu konsultacji w gminie zasobów 74 tys fundusze dotycz ących problemów OZE, przy współpracy nieodnawialny ekologiczne ODR ch

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą 4.3.1. Analiza stanu istniej ącego

Oś hydrologiczn ą powiatu tucholskiego wyznacza rzeka Brda. Wi ększa cz ęść terenu powiatu odwadniana jest za po średnictwem rozwini ętej sieci dopływów tej rzeki. Mniejsza, wschodnia cz ęść powiatu (niemal cała gmina Śliwice i cz ęść gminy Cekcyn) znajduje si ę w obr ębie zlewni rzeki Wdy. Na terenie powiatu obecnych jest ponad 80 jezior, przy czym najwi ększ ą ich koncentracj ę obserwujemy w gminach Lubiewo, Cekcyn i Tuchola. Na szczególn ą uwag ę zasługuje te ż zbudowany w XIX wieku system hydrotechniczny Wielkiego Kanału Brdy. Osi ągni ęcie skutecznej poprawy jako ści zasobów wodnych wi ąż e si ę z konieczno ści ą ścisłej współpracy wszystkich u żytkowników obszarów z których zasilane s ą wody powierzchniowe i podziemne. W zało żeniach programu ochrony wód śródl ądowych niekwestionowanym priorytetem powinna by ć likwidacja zrzutu ścieków nieoczyszczonych i utrzymanie najwy ższej skuteczności istniej ących oczyszczalni. Prognozy w zakresie rozwi ązania problemu zanieczyszcze ń punktowych s ą optymistyczne i wydaj ą si ę by ć realne, natomiast rozwi ązanie problemu zanieczyszcze ń obszarowych b ędzie przebiegało prawdopodobnie wieloetapowo i w ró żnym tempie dla poszczególnych gmin. Gospodark ę w zlewniach nale ży prowadzi ć w taki sposób, aby ograniczy ć migracj ę nawozów i innych środków wykorzystywanych w rolnictwie. W tym celu poza stosowaniem odpowiedniej agrotechniki konieczne jest utrzymanie i kształtowanie naturalnych oraz półnaturalnych siedlisk, które powstrzymuj ą migracj ę zanieczyszcze ń (w tym zwi ązków biogennych u żyźniaj ących wody powierzchniowe i podziemne).

Rysunek 11 Powiat tucholski le ży w dorzeczu rzeki Brdy

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Zasoby wód powierzchniowych :

1. Cieki W ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w granicach administracyjnych powiatu tucholskiego prowadzone s ą przez WIO Ś w Bydgoszczy wieloletnie, cykliczne badania jako ści wód nast ępuj ących cieków: Brdy, Czerskiej Strugi, Bielskiej Strugi, Raci ąskiej Strugi, Wielkiego Kanału Brdy, Kiczy, Kamionki, S ępolenki, Rudy i Szumionki.

Brda Brda jest lewobocznym dopływem Wisły. Wypływa z jeziora Smołowego na Pojezierzu Bytowskim. Ró żnic ę wysoko ści 151,2 m n.p.m. pokonuje na 238 km swego biegu, co daje średni spadek 0,63 ‰. Odwadnia obszar o powierzchni 4627 km 2. Na teren powiatu tucholskiego Brda wpływa w okolicy miejscowo ści Lutomski Młyn tj. na 110,9 km rzeki. Stan czysto ści Brdy na terenie powiatu tucholskiego kontrolowany jest corocznie na stanowiskach:

- Rytel - km 123,1 - Lutomski Młyn - km 110,9 - Woziwoda - km 104,2 - Plaskosz - km 96,0 - Rudzki Most - km 85,9 - Piszczek - km 81,0 - Piła Młyn - km 75,1

Jako ść wód Brdy w punkcie pomiarowym w Rytlu tj. poza granicami powiatu, zapowiadała II klasie czysto ści z uwagi na cz ęste pogorszenie stanu sanitarnego. Z bada ń przeprowadzonych w 2005 roku wynika, że na teren województwa kujawsko-pomorskiego i powiatu tucholskiego Brda wprowadzała wody w korzystnej II klasie czystości, o czym najcz ęś ciej decydowały podwy ższone st ęż enia fosforanów. Wi ększo ść analizowanych parametrów pozostawała na poziomie I klasy. W porównaniu do bada ń w 2002 roku poprawił si ę stan wody na stanowisku w Woziwodzie tj. poni żej dopływów Raci ąskiej i Czerskiej Strugi – II klasa czysto ści. Zabsorbowano ogóln ą popraw ę sanitarna wód rzeki Brdy . Uwzgl ędniaj ąc wska źniki fizykochemiczne, hydrobiologiczne oraz stan sanitarny, wody o II klasie czysto ści Brda prowadziła w okolicach Plaskosza. Tabela 29 Wyniki pomiarów rzeki Brdy w latach 2002-2005 Stanowisko pomiarowe 2002 2003 2004 2005 pon. uj ścia Raci ąskiej II II II II Strugi pon. uj ścia Bielskiej Strugi III III III II (Woziwoda) pon. uj ścia Bielskiej Strugi II III III II (Nadl.Goł ąbek) pow. uj ścia Strugi Kicz III III II II - Rudzki Most pon. uj ścia Strugi Kicz III III III II (Piszczek) Piła Młyn - wlot do III n.o.n. - II Zb.Koronowskiego Źródło : WIO Ś

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 30 Wykaz pól zlewni elementarnych III rz ędu w dorzeczach Brdy i Wdy na terenie powiatu tucholskiego Powierzchnia Gmina Okre ślenie zlewni elementarnej 2 pola (km ) Nr pola 236 Brda Tuchola Brda od wodowskazu Mylof do Raci ąskiej Strugi (p) 28,6 Kęsowo Raci ąska Struga do wypływu z Jeziora Grochowskiego 90,0 Raci ąska Struga od Jeziora Grochowskiego do dopływu (p) z Jeziora Tuchola 107,6 Stobno Tuchola Dopływ (p) z Jeziora Stobno 32,5 Tuchola Raci ąska Struga od dopływu z Jeziora Stobno do uj ścia do Brdy 1,5 Tuchola Brda od Raci ąskiej Strugi do Czerskiej Srugi (l) 1,4 Śliwice Struga 35,1 Tuchola Czerska Struga od Strugi do skrzy żowania z Wielkim Kanałem Brdy 50,0 Czerska Struga od skrzy żowania z Wielkim Kanałem Brdy do uj ścia do Tuchola 15,4 Brdy Tuchola Brda od Czerskiej Strugi do mostu na drodze Tuchola – Czersk 16,4 Brda od mostu na drodze Tuchola – Czersk do Bielskiej Strugi wł ącznie, Tuchola 71,0 bez Zwierzynki i Wielkiego Kanału Brdy Śliwice, Tuchola Zwierzynka do dopływu (p) z Rzepicznej 39,2 Tuchola, Cekcyn Brda od Bielskiej Strugi do wodowskazu Tuchola 44,0 Tuchola, Cekcyn Brda od wodowskazu Tuchola do rzeki Kicz (p) 3,5 Kęsowo, Tuchola Kicz do wypływu z Jeziora Tuchołka 50,2 Kęsowo, Tuchola, Kicz od Jeziora Tuchółka do uj ścia do Brdy 48,5 Gostycyn Tuchola, Cekcyn Brda od uj ścia rzeki Kicz do Rudy (l) i wodowskazu Świt 2,9 Cekcyn, Tuchola St ąż ka do Rakówki (l) 32,8 Cekcyn Rakówka do uj ścia do Rudy 54,6 Cekcyn Ruda od Rakówki do uj ścia do Brdy 26,0 Cekcyn, Gostycyn Brda od wodowskazu Świt do uj ścia do Szumionki (l) 8,7 Cekcyn Szumionka do Jeziora Cekcy ńskiego 35,2 Cekcyn, Lubiewo Szumionka od Jeziora Cekcy ńskiego wł ącznie do wypływu z Jeziora Dziuki 17,8 Cekcyn, Lubiewo Szumionka od wypływu z Jeziora Dziuki do uj ścia do Brdy 17,4 Brda i Zalew Koronowski od Szumionki do wypływu Brdy z Zalewu Lubiewo, Gostycyn Koronowskiego, bez: Kamionki (p), Bysławskiej Strugi (l), S ępolnej (p), 152,5 Lucimskiej Strugi (l), Krówki (p) i Suchej (l) Gostycyn Kamionka (p) 495,5 Lubiewo Bysławska Struga (l) do uj ścia do Zalewu Koronowskiego 51,8 Gostycyn Sępolna (p) 195,6 Lubiewo Sucha (l) 57,8 Razem pola zlewni elementarnych Brdy 1783,5 Nr pola 237B Wda Śliwice Wda od wodowskazu Czarna Woda do dopływu (p) spod Szlachty wł ącznie 36,4 Śliwice Dopływ (p) z Jeziora Brze źno 34,6 Śliwice Prusina do uj ścia Śliwiczki (p) 40,0 Śliwice Śliwiczka (p) 59,8 Prusina od uj ścia Śliwiczki do dopływu (l) uchodz ącego poni żej Śliwice 56,3 miejscowości Zazdro ść wł ącznie Prusina od dopływu uchodz ącego poni żej miejscowo ści Zazdro ść do Śliwice 30,9 wodowskazu Tle ń Wda od Prusiny do Sobi ńskiej Strugi bez Ryszki (p) i obszaru Cekcyn 94,8 bezodpływowego na dziale wodnym z Brd ą Cekcyn Ryszka (p) 103,5 Cekcyn Obszar bezodpływowy na dziale wodnym z Brd ą 8,1 Razem pola zlewni elementarnych Wdy 464,4 Razem pola zlewni elementarnych Brdy i Wdy 2247,9 Źródło : GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Czerska Struga Czerska Struga jest lewobocznym dopływem Brdy o długo ści 18,0 km. Odwadnia północn ą cz ęść sandru Brdy o powierzchni 171, 2 km2. Jej źródła znajduj ą si ę w okolicy miejscowo ści Kłodnia, a uchodzi do Brdy na granicy gminy Tuchola poni żej Lutomskiego Młyna. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód tego cieku s ą oczyszczone ścieki odprowadzane z Czerska. Stan czysto ści rzeki poni żej tego miasta klasyfikowany był w dotychczasowych cyklach badawczych w grupie wód ponadnormatywnie zanieczyszczonych. Jednak analiza stanu czysto ści w wieloleciu wskazuje na istotne zmiany jako ści wód strugi. Jest to efekt oddanej w Czersku do użytku w połowie lat 90. mechaniczno-biologicznej oczyszczalni, odpowiedzialnej za znaczn ą redukcj ę emitowanych zanieczyszcze ń. Obecnie wska źnikiem decyduj ącym najcz ęś ciej o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu jest miano Coli typu kałowego. W dotychczasowych badaniach charakterystyczn ą cech ą było wyst ępowanie na stanowisku poni żej Czerska organizmów typowych dla wód zanieczyszczonych lub te ż spotykanych w oczyszczalniach typu biologicznego. Tabela 31 Wyniki pomiarów rzeki Czerska Struga w latach 2002-2005 Stanowisko pomiarowe 2002 2003 2004 2005 n.o.n n.o.n n.o.n n.o.n pon. Czerska n.o.n. – wody pozaklasowe Źródło WIO Ś

Bielska Struga Bielska Struga uchodzi do Brdy w okolicy osady Kiełpi ński Most. W dolnym biegu wody rzeki wykorzystywane s ą do zasilania basenów hodowlanych i stawów rybnych. Najstarsze kontrole wykazywały najwy ższy stopie ń zanieczyszczenia górnego odcinka wód rzeki. Badania z lat 90. wykazały istotn ą popraw ę stanu czysto ści cieku. Na żadnym ze stanowisk, nie stwierdzono, aby którykolwiek z oznaczonych parametrów chemicznych wykroczył poza normy okre ślone dla wód o II klasie czysto ści. O niskiej ocenie jako ści wód decydowała ponadnormatywna koncentracja chlorofil „a”, na stanowisku zlokalizowanym poni żej Jeziora Białego Pozostałe oznaczone wska źniki fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny sprostały wymogom II klasy czysto ści. Spadek zawarto ści chlorofilu „a” pozwolił na sklasyfikowanie uj ściowego odcinka Bielskiej Strugi w III klasie czysto ści. Identyczna sytuacja wyst ąpiła w trakcie najnowszych bada ń prowadzonych w 2003 roku.

Tabela 32 Wyniki pomiarów rzeki Bielska Struga w roku 2003 Stanowisko pomiarowe 2002 2003 2004 2005 - II - - pow. WKB (Zwierzyniec)

- II - - pon. WKB (Rzepiczna)

- n.o.n. - - pon. Jeziora Białego n.o.n. – wody pozaklasowe Źródło WIO Ś

Raci ąska Struga Za górny odcinek Raci ąskiej Strugi uwa żana jest Struga Ciechoci ńska. Poni żej Jeziora Grochowskiego ciek ten przyjmuje wody z bifurkuj ącego jeziora Wysockiego i nosi nazw ę Raci ąskiej Strugi . Drugie rami ę wypływaj ące z jeziora Wysockiego przepływa przez jezioro Śpierewnik . Rzeka uchodzi do Brdy w okolicy Nadolnej Karczmy, odwadniaj ąc obszar o powierzchni 231, 6 km2 .

Ocen ę rzeki prowadzono w oparciu o stanowiska: - Silno – km 11,5 - Raci ąż – km 6,5 - uj ście do Brdy – km 0,6

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

- dopływ z jez. Wysockiego Dotychczasowe badania wykazały, że rzeka prowadziła wody ponadnormatywnie obci ąż one zwi ązkami fosforu. Był to jedyny spo śród oznaczonych wska źników wykraczaj ący poza wartości normatywne okre ślone dla wód powierzchniowych. Na stanowisku uj ściowym zawarto ść fosforanów ulegała redukcji, co pozwoliło na zakwalifikowanie tego odcinka rzeki do III klasy czysto ści wód. W porównaniu do stanowiska zlokalizowanego powy żej Jeziora Raci ąskiego w profilu ujściowym nast ępowało pogorszenie warunków sanitarnych. Ocena dokonana na podstawie monitoringu prowadzonego w 2000 roku ponownie sklasyfikowała jako ść wód jako pozaklasowe. Jednak tym razem zdecydowała o tym podwy ższona na wszystkich stanowiskach koncentracja chlorofilu „a” oraz deficyty tlenowe wyst ępuj ące na stanowisku uj ściowym i dopływie z jez. Wysockiego. Tabela 33 Wyniki pomiarów rzeki Raci ąska Struga w latach 1999-2000 Stanowisko 1999 2000 2004 2005 pomiarowe - III - - pon. jeziora Raci ąskiego n.o.n. n.o.n. - - pow. jeziora Grochowskiego - n.o.n. - - uj ście do Brdy Źródło : WIO Ś

Kicz Kicz jest niewielkim prawobocznym dopływem Brdy, którego powierzchnia zlewni wynosi 98,7 km2. Wypływa z jeziora Gł ęboczek poło żonego na północ od miejscowo ści Żalno, natomiast uchodzi do Brdy w okolicy Tucholi. Do momentu uruchomienia w 1992 roku oczyszczalni dla Tucholi ten niewielki ciek stanowił główny odbiornik nieoczyszczonych ścieków odprowadzanych z miasta i niekorzystnie wpływał na kształtowanie parametrów Brdy. Badania prowadzone przed uporz ądkowaniem gospodarki ściekowej miasta wykazywały wysokie przekroczenia norm do w odniesieniu do wielu wska źników. W 2002 roku, pomimo stwierdzonych pozytywnych zmian parametrów jako ściowych tej rzeki, st ęż enia zwi ązków fosforu a przede wszystkim ska żenie bakteriologiczne poni żej Tucholi nadal wykraczaj ą poza dopuszczalne dla wód powierzchniowych normy. Natomiast odcinek powy żej Tucholi uzyskał III klas ę czysto ści, o czym zadecydował na ka żdym z punktów pomiarowych tylko jeden z badanych wska źników.

Tabela 34 Wyniki pomiarów rzeki Kicz w roku 2002

Stanowisko pomiarowe 2002 uj ście do Brdy n.o.n. pow. Tucholi III (M ędromierz Mały) pow. jez. Tuchółka III Źródło : WIO Ś

Kamionka Kamionka jest najwi ększym pod wzgl ędem powierzchni zlewni dopływem Brdy. Odwadnia bowiem obszar 495,5 km 2. Źródła rzeki znajduj ą si ę w okolicy Nie żychowic. Uchodzi do Zbiornika Koronowskiego w rejonie Gostycyna. W powiecie tucholskim stan czysto ści rzeki badany jest na stanowiskach zlokalizowanych w Kamienicy, to jest na 6,0 km rzeki oraz w Leontynowie na 5,1 km rzeki. Zlewnia Kamionki jest obszarem rolniczym, a lasy porastaj ą jedynie najwy ższe wzniesienia morenowe, na do ść krótkich odcinkach dolin ę rzeki oraz sandr Brdy. W obr ębie zlewni zlokalizowane s ą liczne rozproszone punktowe źródła zanieczyszcze ń, z których najistotniejsze stanowi oczyszczalnia ścieków w Gostycynie. Wody rzeki w miejscowo ści Kamienica wykorzystywane s ą do zasilania rybnych stawów hodowlanych. Na terenie powiatu rzeka klasyfikowana była w grupie wód ponadnormatywnie zanieczyszczonych. Pozaklasow ą koncentracj ę wykazywał chlorofil „a” oraz zwi ązki fosforu.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Normie okre ślonej dla najni ższej z klas czysto ści nie sprostał tak że stan sanitarny. Wyniki kontroli prowadzonej w 2000 roku wskazuj ą na redukcj ę zanieczyszcze ń wzgl ędem lat poprzednich. O ko ńcowej, nadal pozaklasowej ocenie czysto ści zdecydowały sporadyczne przekroczenia norm wył ącznie w odniesieniu do koncentracji chlorofilu „a”

Sępolenka Sępolenka jest prawobocznym dopływem Brdy. Jej źródłowy odcinek stanowi niewielki ciek wypływaj ący z jeziora Mielec. Uchodzi do Zbiornika Koronowskiego w okolicy miejscowo ści Motyl. Rzeka stanowi południowa granice powiatu. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód tej rzeki jest S ępólno Kraje ńskie. W profilu uj ściowym zlokalizowanym w Motylu, to jest w odległo ści 4,8 km od uj ścia wody rzeki w trakcie kontroli prowadzonej w 2000 roku nie odpowiadały obowi ązuj ącym normom ze wzgl ędu na zawarto ść fosforu ogólnego.

Ruda Rud ę tworz ą dwa cieki: St ąż ka i Rakówka. Źródła St ąż ki znajduj ą si ę na wschód od le śniczówki Biała natomiast Rakówki w okolicy Wielkich Budzisk. Ruda uchodzi do Brdy w Świcie odwadniaj ąc obszar o powierzchni 113,4 km2. Pierwsze oceny ujściowego odcinka tej rzeki wykazywały, że Ruda wprowadza do Brdy wody o III klasie czysto ści. Decydowały o tym st ęż enia fosforanów i fosforu ogólnego. Badania prowadzone w 2001 roku obni żyły ko ńcow ą ocen ę rzeki do kategorii wód pozaklasowych. Parametrem, który spowodował deklasacj ę wód była ilo ść chlorofilu „a”. Pozostałe wska źniki chemiczne przez cały okres badawczy odpowiadały II klasie, a stan sanitarny I klasie czysto ści.

Szumionka Szumionka jest lewobocznym dopływem Brdy o długo ści 21,5 km. Jej źródła znajduj ą si ę na południe od miejscowo ści Iwiec. Uchodzi do Brdy w miejscowo ści Piła Młyn. Powierzchnia zlewni tego cieku wynosi 70,4 km2. Najstarsze badania z 1986 roku wykazały, że podwy ższone ska żenie bakteriologiczne zadecydowało o deklasacji całego obj ętego kontrol ą odcinka. Ponowne badania monitoringowe przeprowadzone w 2001 roku pozwoliły na przyporz ądkowanie jako ści wód na stanowisku uj ściowym do II klasy czysto ści.

Wielki Kanał Brdy (WKB) Wielki Kanał Brdy odgał ęzia si ę od Brdy powy żej zapory w Mylofie. Pocz ątkowo, na odcinku o długo ści 9,0 km biegnie równolegle do Brdy. W miejscowo ści Fojutowo, akweduktem przepływa nad korytem Czerskiej Strugi. Poni żej miejscowo ści Legb ąd ł ączy si ę z Bielsk ą Strug ą szeregiem kanałów. System zbudowany w XIX w., słu żył do nawodnie ń kompleksu u żytków zielonych „Ł ąk Czerskich”. Od kilkudziesi ęciu lat wody kanału wykorzystywane s ą przez zakład hodowli pstr ąga (najwi ększy tego typu obiekt w kraju), a obecnie równie ż dla celów energetycznych. Od momentu uruchomienia oczyszczalni w Rytlu WKB jest odbiornikiem oczyszczonych ścieków. Sonda żowe badania stanu czysto ści kanału prowadzone na pocz ątku lat dziewi ęć dziesi ątych wykazały, że na skutek działalno ści hodowlanej Gospodarstwa Rybnego w Mylofie (pstr ągarnia) nast ępuje wzbogacenie jego wód w zwi ązki fosforu i azotu oraz materi ę organiczn ą. Negatywne zmiany zaobserwowano wówczas tak że w biocenozie cieku bezpo średnio poni żej obiektów pstr ągarni. Monitoring wykazał, że na całym obj ętym kontrol ą odcinku WKB prowadził wody o II klasie czysto ści. Poni żej zakładu hodowli pstr ąga jako ść wód kanału równie ż zakwalifikowana została do II klasy czysto ści, ale zauwa żalny był wzrost koncentracji substancji biogennych i materii organicznej, jak równie ż wyra źne pogorszenie warunków sanitarnych. Ostatni cykl kontrolny prowadzony w 2002 roku na ograniczonej liczbie stanowisk wykazał poprawn ą, odpowiadaj ącą II klasie czystości jako ść wód WKB.

Dost ępne wyniki bada ń monitoringowych wskazuj ą, że stan czysto ści rzek na terenie powiatu tucholskiego jest silnie zró żnicowany. Wody o stosunkowo najwy ższej jako ści prowadz ą: Brda, Bielska Struga i Wielki Kanał Brdy. Poza normy okre ślone dla wód powierzchniowych wykraczał stan czysto ści Czerskiej Strugi, Kiczy poni żej Tucholi, a przede wszystkim S ępolnej, Kamionki i Raci ąskiej Strugi. O ko ńcowej klasyfikacji najcz ęś ciej decyduje stan sanitarny świadcz ąc o niskich zdolno ściach eksploatowanych oczyszczalni w redukcji zanieczyszcze ń mikrobiologicznych lub nie do ko ńca uporz ądkowanej gospodarce ściekowej oraz ilo ść chlorofilu

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

„a” wskazuj ąca na nadmiern ą produktywno ść jezior le żą cych na ci ągach rzecznych. Istotnym wnioskiem wynikającym z prowadzone monitoringu jest fakt, że w ci ągu ostatnich kilku lat stan czysto ści wód dorzecza Brdy systematycznie si ę poprawia. Redukcji ulega koncentracja zwi ązków biogennych oraz materii organicznej, co jest efektem obj ęcia programem oczyszczania ścieków coraz wi ększego obszaru powiatu. Ni ższe st ęż enia zwi ązków azotu i fosforu s ą tak że konsekwencj ą ograniczenia u życia nawozów sztucznych w rolnictwie lub stosowania prawidłowej agrotechniki.

Zagro żenia jako ści wód płyn ących Rzeki odwadniaj ące obszar powiatu w zró żnicowanym stopniu podlegaj ą antropopresji. Dopływ ścieków powoduje zarówno zmiany jako ści ich wód jak i zmiany w re żimie odpływu. Jedną z miar obrazuj ącą stopie ń oddziaływania zanieczyszcze ń na rzeki w szczególnie niekorzystnych warunkach hydrologicznych mo że stanowi ć porównanie udziału ścieków w średnim niskim przepływie.

Tabela 35 Procentowy udział ścieków ze zewidencjonowanych źródeł zanieczyszcze ń w SNQ rzek na terenie powiatu tucholskiego . Rzeka Procentowy udział ścieków w SNQ Struga Raci ąska 1,49 % Struga Czerska 2,51 % Kicz 15,71 % Brda do Zbiornika Koronowskiego 0,09 % SNQ - przepływ najni ższy ze średnich z wielolecia;

Z powy ższego zestawienia wynika, że najwi ększe przemiany stosunków wodnych zaszły w zlewni Kiczy. W przypadku pozostałych rzek dopływ ścieków powoduje przede wszystkim zmiany w jako ści ich wód. S ą one głównie skutkiem oddziaływania zanieczyszcze ń komunalnych. Stanowi ą one bowiem ponad 70% ogółu ścieków powstaj ących w wydzielonych zlewniach. Udział ścieków przemysłowych nie przekraczał 19%. S ą to zanieczyszczenia odprowadzane przede wszystkim z zakładów przemysłu rolno-spo żywczego. W ilo ści tej dominowały ścieki z gorzelni oraz w mniejszym stopniu z mleczarni. Największe punktowe źródła emisji zanieczyszcze ń wód powierzchniowych, poza Tuchol ą, zlokalizowane s ą poza obszarem gminy i powiatu. Z punktu widzenia ochrony wód rzecznych jednym z najbardziej istotnych zagro żeń dla ich jako ści s ą zanieczyszczenia odprowadzane z miejscowo ści Rytel i Czersk. Obydwie miejscowo ści dysponuj ą oczyszczalniami, jednak słaby stan sanitarny odbiorników poni żej zrzutu ścieków, zwłaszcza w przypadku Czerskiej Strugi, wskazuje albo na niedostateczne rezultaty pracy obiektu w odniesieniu do redukcji mikroorganizmów b ądź nie uj ęcie systemem kanalizacyjnym całej miejscowo ści. Natomiast w przypadku Rytla wybór jako zbiornika Wielkiego Kanału Brdy, z racji braku naturalnego re żimu przepływu, mo że okresowo powodowa ć pogorszenie zdolno ści rozcie ńczaj ących wód kanału w stosunku do odprowadzanych ścieków. Lokalizacja punktowych źródeł zanieczyszcze ń w poszczególnych ciekach jest zró żnicowane. W przypadku Strugi Raci ąskiej s ą one rozproszone niemal na całej zlewni. Czerska Struga przyjmuje wszystkie ścieki w górnej cz ęś ci zlewni. Stwarza to mo żliwo ść suni ęcia dodatkowego ładunku zanieczyszcze ń na skutek procesów samooczyszczania podobnie sytuacja kształtuje si ę w Kiczy, dla której główne źródło zanieczyszczenia wód jakim jest Tuchola zlokalizowane jest w dolnym biegu rzeki przez co ta niewielka rzeka, w przypadku niewła ściwej pracy oczyszczalni, mo że kształtowa ć parametry jako ściowe Brdy. Odr ębnym zagadnieniem s ą obiekty zakładów hodowli pstr ąga w Mylofie, Białej i Kamienicy. Obiekty te, co wykazały zarówno prowadzone inspekcje, jak i systematyczne kontrole jako ści wód odbiorników w ró żnym stopniu negatywnie oddziaływały na środowisko. Dokonane w ci ągu ostatnich lat w hodowli ryb zmiany polegaj ące na stosowaniu pasz o ni ższych współczynnikach emisji związków biogennych oraz wprowadzenie efektywnych systemów napowietrzania ujmowanych na cele hodowlane wód przyniosły efekty w postaci zmniejszenia ładunku odprowadzanych zanieczyszcze ń. Wyra źnemu obni żeniu uległ tak że zsi ęg negatywnych zmiany w biocenozach wodnych. W przypadku obiektu w Białej i Kamienicy istotnym elementem redukuj ącym oddziaływanie jest system oczyszczania wód poprodukcyjnych na stawach. Istotniejsze w przypadku tych obiektów jest gospodarowanie zasobami wodnym,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

szczególnie w przypadku obiektu w Białej. Rozrz ąd wód ma ogromne znaczenie dla zachowania walorów ekologicznych uj ściowego odcinka Bielskiej Strugi, stanowi ącej tarlisko dla populacji ryb łososiowatych bytuj ących w Brdzie. Z przeprowadzonych bada ń wynika, że stan czysto ści rzek na terenie powiatu jest silnie zró żnicowany. Wody o stosunkowo najwy ższej jako ści prowadzi Brda, Bielska Struga i Wielki Kanał Brdy. Poza normy okre ślone dla wód powierzchniowych wykraczał stan czystości Czerskiej Strugi, Kiczy poni żej Tucholi a tak że Raciaskiej Strugi. O ko ńcowej klasyfikacji najcz ęś ciej decyduje stan sanitarny świadcz ąc o niskich zdolno ściach eksploatowanych oczyszczalni w redukcji zanieczyszcze ń mikrobiologicznych lub nie do ko ńca uporz ądkowanej gospodarce ściekowej oraz ilo ść chlorofilu „a”, wskazuj ąc na nadmiern ą produktywno ść jezior le żą cych na ci ągach rzecznych. Istotnym wnioskiem wynikaj ącym z prowadzone monitoringu jest fakt, że w ci ągu ostatnich kilku lat stan czysto ści wód dorzecza Brdy systematycznie si ę poprawia. Redukcji ulega koncentracja zwi ązków biogennych oraz materii organicznej, co jest efektem obj ęcia programem oczyszczania ścieków coraz wi ększego obszaru powiatu. Ni ższe st ęż enia zwi ązków azotu i fosforu s ą tak że konsekwencj ą ograniczenia u życia nawozów sztucznych w rolnictwie. Z przedstawionych ocen wyłania si ę problem uporz ądkowania gospodarki wodno-ściekowej poza obszarem powiatu. Dotyczy to w pierwszym rz ędzie Czerskiej Strugi, której stan czysto ści kształtowany jest przez zanieczyszczenia pochodz ące z Czerska. W przypadku zanieczyszcze ń wód powierzchniowych nale ży równie ż zwróci ć uwag ę na źródła zanieczyszcze ń poło żone poza granicami powiatu (głównie od strony zachodniej – gminy: Chojnice i Kamie ń oraz północnej Czersk). Stan czysto ści jeziora Wysockiego (w ci ągu jezior rynny ciechoci ńsko-grochowskiej) zwi ązany jest w du żej mierze z dopływem zanieczyszcze ń z zakładów przetwórstwa rolnego poło żonych poza gmin ą oraz we wschodniej cz ęś ci zlewni z terenów dawnego PGR Wysoka. Podobnie na stan czystości niektórych cieków ma wpływ gospodarka i sie ć osadnicza s ąsiednich gmin (Czerska Struga).

2. Wody stoj ące Ocen ę jako ści wód jezior poło żonych na obszarze powiatu dokonano w oparciu o badania monitoringowe prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy oraz uzupełniono danymi zebranymi przez Uniwersytet Łódzki. Skutki intensywnego nawo żenia (przede wszystkim organicznego) mo żna obserwowa ć na przykładzie jez. Stobno, które dla samooczyszczenia wymaga okresu kilkudziesi ęciu lat, je żeli ekosystem jeziora b ędzie w ogóle w stanie skutki degradacji ograniczy ć.

Tabela 36 Jeziora na terenie powiatu tucholskiego gł ęboko ść gł ęboko ść poło żenie powierzchni obj ęto ść Gmina Lp. Nazwa jeziora 3 maksymalna średnia (m n.p.m.) a (ha) (tys. m ) (m) (m) 1. Cekcy ńskie Wielkie 99,3 132,06 11948,7 27,9 9,9 2. Drzycimskie 99,3 14,44 3810,1 25,0 9,8 3. Gwiazda 99,1 53,0 3808,5 20,2 7,2 4. Krzywogo ńskie 107,4 9,35 5. Mętne 104,0 14,37 6. Miały 100,0 17,68 7. Okierskie 95,5 45,0 219,0 0,6 0,5 Cekcyn 8. Okoninek 107,5 8,99 9. Okonino 105,9 28,0 12662,4 29,3 10,4 10. Suchom 99,6 30,0 234,0 1,0 0,8 11. Szczuczanek 107,8 2,93 12. Trzebci ńskie 108,0 23,0 1154,4 25,0 5,0 13. Wołoczek 107,6 3,68 14. Zadworne 104,5 7,17 15. Mędromierz 141,0 32,5 864,2 5,2 2,9 16. Rudzianka 88,0 Gostycyn 17. Szpitalne 88,0 66,4 5008,7 19,6 7,5 18. Środkowe 87,5 19. Zbiornik Koronowski 81,3

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

gł ęboko ść gł ęboko ść poło żenie powierzchni obj ęto ść Gmina Lp. Nazwa jeziora 3 maksymalna średnia (m n.p.m.) a (ha) (tys. m ) (m) (m) 20. Czarne 129,4 5,89 21. Czarne (Kęsowo ) 118,7 5,14 22. Gł ęboczek 117,1 16,0 23. Grochowskie 113,2 57,12 1555,5 5,0 2,2 24. Kęsowo 111,8 20,99 25. Oborowo 117,2 14,55 Kęsowo 26. Piastoszyn 114,0 27. Silno 113,2 28. Tuchółka 109,2 45,24 29. Zamkowe 114,9 30. Żalno 116,9 54,51 31. Jele ńcz 113,2 2,61 32. Boryny 86,3 33. Bysławskie Małe 94,6 34. Bysławskie Du że 99,2 35. Jeziorki 99,8 36. Kamieniec 37. Lucim 95,2 38. Lucimskie 95,2 28,5 2397 27,3 8,5 39. Małe Suskie 89,9 21,8 341,2 3,1 1,6 40. Minikowskie 84,7 32,5 840,4 6,6 2,6 Lubiewo 41. Mordowiec 42. Mukrz 103,3 43,3 907,6 5 2,1 43. Okoniewskie 85,1 44. Strzy żyny Małe 86,0 45. Strzy żyny Wielkie 85,2 54,3 1954,8 28,7 3,6 46. Tywiec 99,0 47. Wielkie Suskie 90,7 50,0 863,8 3,3 1,7 48. Zamrze ńskie 83,0 49. Zbiornik Koronowski 81,3 50. Brze źno 99,3 41,0 1337,6 5,8 3,2 51. Długie 120,5 64,0 4162,5 29,5 9,8 52. Du ża Lontka 123,0 53. Li ńskie 117,2 54. Mała Lontka 123,2 55. Okoni ńskie 119,7 106,5 9472,5 24,4 8,9 56. Okr ągłe ( Ślepe) 120,2 107,3 2216,5 8,2 2,6 Śliwice 57. Okr ągłe 118,0 58. Ościanek 109,4 59. Płocicz 60. Ró żanek 119,0 61. Trzcianek 100,2 62. Trzciano 100,7 63. Tuczno 64. Wielkie Zdrojno Tuchola 65. Baldówek 141,0 66. Białe 108,2 50,0 2161,5 9,8 4,0 67. Bieliniec 108,3 68. Dubielnik 69. Grzybiec 110,5 70. Krasne 110,8 21,0 668,7 6,4 3,2 71. Kloce 72. Lubieszczy ńskie 108,0 73. Ośna

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

gł ęboko ść gł ęboko ść poło żenie powierzchni obj ęto ść Gmina Lp. Nazwa jeziora 3 maksymalna średnia (m n.p.m.) a (ha) (tys. m ) (m) (m) 74. Przylonek 105,0 10,4 353,6 5,5 3,4 75. Raci ąskie 104,7 39,2 1732,1 13,2 5,9 76. Radonek 113,5 77. Rudnica 104,7 25,0 928,7 9,3 3,8 78. Rytki 79. Stobno 107,2 89,2 6779,3 20,2 7,6 80. Sztuczne 109,1 21,3 525,9 6,5 2,5 81. Wysockie 113,0 42,0 1862,3 19,0 4,4 82. Zdr ęczno 83. Gł ęboczek 105,0 17,4 522,0 5,0

Tabela 37 Charakterystyka jezior z terenu powiatu tucholskiego Stan - klasa Jednostka czysto ści odpowiedzialna Powierz Nazwa (wska źniki Wskazówki do ochrony, za realizacj ę Lp. Gmina chnia Otoczenie Zagro żenia jeziora decyduj ące o kierunki działań ochrony (ha) obni żeniu i kontrol ę stanu jako ści) czystości • kontynuacja rekultywacji Samorz ąd lokalny, • likwidacja punktowych • deficyty tlenowe mieszka ńcy i źródeł zanieczyszcze ń • wysoka użytkownicy • przył ączenie wszystkich koncentracja • ścieki komunalne i otoczenia jeziora • miasto obiektów w obr ębie fosforu, bytowe WIO Ś lub • zlewnia zlewni do zbiorczej sieci chlorofilu • zanieczyszczenia jednostki 1 17,4 rolnicza kanalizacyjnej boczek boczek • niska rolnicze badawcze w ę • •

Tuchola Tuchola tereny ograniczenie spływu przezroczysto ść III kategoria podatności zakresie Gł rekreacyjne zanieczyszcze ń wody na degradacj ę monitoringu rolniczych • wody (fundusze • wła ściwe pozaklasowe zewn ętrzne na zabezpieczenie kontynuacj ę sanitarne terenów rekultywacji) rekreacyjnych • deficyty tlenowe • ograniczenie, a (okresowo docelowo likwidacja stwierdzona punktowych źródeł obecno ść • ś zanieczyszcze ń w siarkowodoru) cieki bytowe • zanieczyszczenia otoczeniu jeziora oraz w Samorz ądy • zlewnia • wysokie rolnicze (poza zlewni Raci ąskiej Strugi lokalne, rolnicza wartości obszarowym • ścisła kontrola i mieszka ńcy i • w przewodnictwa spływem z wyeliminowanie użytkownicy bezpośredni wła ściwego oraz skie skie przyległych pól tak że nielegalnych zrzutów otoczenia jeziora 2 ą 39,2 m otoczeniu BZT 5 i ChZT Cr zrzuty gnojowicy!) gnojowicy WIO Ś lub przewaga pól • wysoka Tuchola Tuchola • • Raci zanieczyszczenia z ograniczenie spływu jednostki uprawnych koncentracja terenów zanieczyszcze ń badawcze w • tereny fosforu i rekreacyjnych rolniczych w otoczeniu zakresie rekreacyjne chlorofilu „a” III kategoria podatności jeziora i jego dopływów monitoringu • niska na degradacj ę • wła ściwe przezroczysto ść zabezpieczenie wody sanitarne terenów • wody rekreacyjnych pozaklasowe

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• ograniczenie, a docelowo likwidacja punktowych źródeł zanieczyszcze ń w otoczeniu jeziora oraz w zlewni Raci ąskiej Strugi • deficyty tlenowe • ścisła kontrola i (okresowo wyeliminowanie stwierdzona • wysoki depozyt nielegalnych zrzutów • ponad 42% Samorz ądy obecno ść biogenów w osadach gnojowicy udział lasów i lokalne, siarkowodoru) dennych jeziora • ograniczenie spływu blisko 38% mieszka ńcy i • warto ści • zanieczyszczenia zanieczyszcze ń pól użytkownicy wi ększo ści rolnicze rolniczych w otoczeniu uprawnych otoczenia jeziora 3 25,0 wska źników • zanieczyszczenia z jeziora i jego dopływów • tereny WIO Ś lub wskazuj ą na • Tuchola Tuchola terenów wła ściwe Rudnica Rudnica rekreacyjne jednostki nisk ą III klasę rekreacyjnych zabezpieczenie (dwa o środki badawcze w lub pozaklasowy jezioro o wysokiej sanitarne terenów wczasowe i zakresie charakter wód naturalnej podatno ści na rekreacyjnych kemping) monitoringu • bardzo wysoka degradacj ę • w przypadku braku zawarto ść oczekiwanych skutków fosforu konsekwentnie realizowanych kompleksowych zabiegach ochronnych w przyszło ści nale ży rozwa żyć mo żliwo ść rekultywacji jeziora • ograniczenie, a docelowo likwidacja punktowych źródeł zanieczyszcze ń w otoczeniu jeziora oraz w • ścieki bytowe zlewni Raci ąskiej Strugi • stwierdzony • zanieczyszczenia • ścisła kontrola i brak tlenu rolnicze (poza Samorz ądy wyeliminowanie poniżej obszarowym lokalne, • zlewnia nielegalnych zrzutów gł ęboko ści 9 m spływem z mieszka ńcy i rolnicza gnojowicy • wi ększo ść przyległych pól skutki użytkownicy • w • ograniczenie spływu wska źników wcze śniejszych otoczenia jeziora 4 42,0 bezpośredni zanieczyszcze ń chemicznych zrzutów ścieków z WIO Ś lub m otoczeniu rolniczych w otoczeniu Tuchola Tuchola

Wysockie Wysockie nie mie ściła si ę gorzelni w jednostki przewaga pól jeziora i jego dopływów w normach Gockowicach i badawcze w uprawnych • w przypadku braku • niska gospodarstwa zakresie oczekiwanych skutków przezroczysto ść hodowlanego) monitoringu konsekwentnie wody III kategoria podatności na degradacj ę realizowanych kompleksowych zabiegów ochronnych w przyszło ści nale ży rozwa żyć mo żliwo ść rekultywacji jeziora • niewielka gł ęboko ść jeziora • intensywne zakwity w okresie letnim (wysoka • wysoki depozyt Samorz ądy koncentracja biogenów w osadach lokalne, chlorofilu „a” i dennych jeziora mieszka ńcy i • zlewnia z przetlenienie • w jeziorze kumuluj ą użytkownicy dominuj ącym warstw • zmniejszenie ładunku si ę naturalne i Raci ąkiej Strugi 5 10,4 udziałem powierzchniowy zanieczyszcze ń antropogeniczne WIO Ś lub lasów (ponad ch) Raci ąkiej Strugi Tuchola Tuchola

Przylonek zanieczyszczenia jednostki 93%) • całkowity deficyt dopływające z badawcze w tlenowy w wodami Raci ąskiej zakresie warstwach Strugi monitoringu naddennych • wi ększo ść wska źników chemicznych świadczy o wodzie pozaklasowej

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• ograniczenie, a docelowo likwidacja punktowych źródeł • przetlenienie zanieczyszcze ń w warstw otoczeniu jeziora oraz powierzchniowy uporz ądkowania ch (w lecie) przy gospodarki ściekowej równoczesnych • skutki wsi Stobno i deficytach nieuporz ądkowanej Samorz ąd pozostałych obiektów tlenowych gospodarki ściekowej lokalny, • zlewnia • ścisła kontrola i warstw wsi Stobno mieszka ńcy i rolnicza wyeliminowanie naddennych • zanieczyszczenia użytkownicy • w nielegalnych zrzutów • wi ększo ść rolnicze (w tym skutki otoczenia jeziora 6 89,2 bezpośredni gnojowicy wska źników wieloletniego • WIO Ś lub Stobno Stobno m otoczeniu Tuchola Tuchola ograniczenie spływu chemicznych intensywnego jednostki przewaga pól zanieczyszcze ń nie mieściła si ę nawo żenia pól badawcze w uprawnych rolniczych w normach gnojowicą) zakresie • w przypadku braku • niska II kategoria podatno ści monitoringu oczekiwanych skutków przezroczysto ść na degradacj ę konsekwentnie wody realizowanych • wysoka kompleksowych liczebno ść sinic zabiegach ochronnych i zielenic w przyszło ści nale ży rozwa żyć mo żliwo ść rekultywacji jeziora • niska III klasa czystości wód wywołana eutrofizacj ą naturaln ą i antropogeniczn ą • zmniejszenie ładunku • depozyt silnie zanieczyszcze ń Samorz ąd • jezioro stanowi uwodnionych dopływaj ących Bielsk ą lokalny, naturalny odstojnik i • zlewnia le śna osadów Strugą oraz dwoma mieszka ńcy i „pułapk ę” dla (ponad 70%) naniesionych z sztucznymi ciekami użytkownicy zanieczyszcze ń • znaczny wodami stanowi ącymi odnogi otoczenia jeziora, 7 50,0 wnoszonych z

Białe udział Bielskiej Strugi WKB WIO Ś lub wodami Bielskiej Tuchola Tuchola użytków • • ścisła kontrola jednostki mimo niewielkiej Strugi zielonych ę ś gospodarki ściekowej badawcze w gł boko ci III kategoria podatności wyra źnie skupiska domów zakresie na degradacj ę ukształtowana istniej ących w otoczeniu monitoringu strefa deficytu jeziora. oraz du żych ilo ści azotu amonowego i fosforanów w warstwie naddennej • niska III klasa czystości wód wywołana eutrofizacj ą • mimo niewielkiej • jezioro podlega • ze wzgl ędu na wyra źne gł ęboko ści procesom eutrofizacji objawy eutrofizacji oraz wyra źnie Samorz ąd • mieszanie mas naturaln ą podatno ść na ukształtowana lokalny, wodnych jest degradacj ę wynikaj ącą strefa deficytu WIO Ś lub • jezioro utrudnione, jednak ze z niekorzystnych cech 8 21,3 tlenowego oraz jednostki śródle śne wzgl ędu na niewielk ą morfometrycznych dużych ilo ści badawcze w Tuchola Tuchola Sztuczne Sztuczne gł ęboko ść i jezioro powinno by ć azotu zakresie zalegaj ące osady chronione przed amonowego i monitoringu denne jest to nadmiern ą eksploatacj ą fosforanów w zjawisko korzystne. w ka żdej formie warstwie naddennej • wysoka koncentracja chlorofilu

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• wody jeziora charakteryzował Samorz ąd • udział a wysoka • jezioro podlega lokalny, powierzchni koncentracja procesom eutrofizacji • ścisła kontrola WIO Ś lub leśnych do zwi ązków • gospodarki ściekowej 9 — na stan wód jeziora jednostki 50% mineralnych, du ży wpływ mog ą wsi Klocek w otoczeniu badawcze w Tuchola Tuchola Grzybiec Grzybiec • grunty orne chlorofilu „a” mie ć zalegaj ące jeziora. zakresie oraz niska 20% osady denne. monitoringu przezroczysto ść wody • jezioro • koncentracja otoczone jest zwi ązków azotu • potencjalnym lasami i Samorz ąd i fosforu na zagrożeniem dla wód terenami lokalny, poziomie II jeziora mog ą by ć • skie skie użytkowanym ścisła kontrola WIO Ś lub

ń klasy czystości ścieki bytowe z wsi 10 106,5 i rolniczo • gospodarki ściekowej w jednostki • wska źniki Okoniny Cekcyn Cekcyn jezioro jest otoczeniu jeziora. badawcze w biologiczne • zanieczyszczenia z Okoni intensywnie zakresie wskazuj ą na terenów wykorzystywa monitoringu wysok ą jako ść rekreacyjnych ne wód rekreacyjnie • niska III klasa czystości wód wywołana eutrofizacj ą • depozyt silnie uwodnionych • jezioro osadów • potencjalnym otoczone jest • zagrożeniem dla wód • ścisła kontrola lasami i mimo niewielkiej Samorz ąd gł ęboko ści jeziora mog ą by ć gospodarki ściekowej w terenami lokalny, wyra źnie ścieki bytowe wsi otoczeniu jeziora użytkowanym WIO Ś lub ukształtowana Kr ąg (dotyczy to wsi Kr ąg i 11 64,0 i rolniczo jednostki strefa deficytu • zanieczyszczenia z trenów

Długie Długie •

Cekcyn Cekcyn jezioro jest badawcze w tlenu oraz terenów wykorzystywanych umiarkowanie zakresie du żych ilości rekreacyjnych rekreacyjnie w wykorzystywa monitoringu azotu III kategoria podatności otoczeniu jeziora). ne amonowego i na degradacj ę rekreacyjnie fosforanów w warstwie naddennej • du ży udział sinic i zielenic w fitoplanktonie • w okresie letnim warstwa powierzchniowa była przetleniona (co • ścieki komunalno- • w świadczy o bytowe • ścisła kontrola Samorz ąd bezpośredni zakwitach), a w • zanieczyszczenia gospodarki ściekowej w lokalny, m otoczeniu

skie skie warstwach rolnicze otoczeniu jeziora WIO Ś lub

ń dominuj ą 12 131,0 naddenych tlen • zanieczyszczenia z • ograniczenie spływu jednostki grunty orne, a

Cekcyn Cekcyn wyst ępował w terenów zanieczyszcze ń badawcze w lasy zajmuj ą Cekcy ilo ściach rekreacyjnych obszarowych w zakresie 30% śladowych II kategoria podatno ści otoczeniu jeziora monitoringu powierzchni • II klasy na degradacj ę czystości, cho ć wyst ępuj ą wyra źne objawy eutrofizacji

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• w okresie letnim zaznacza si ę wyra źna tendencja do • w ubytku tlenu bezpośredni wraz ze m otoczeniu • zanieczyszczenia Samorz ąd wzrostem • ścisła kontrola dominuj ą rolnicze lokalny, gł ęboko ści gospodarki ściekowej w grunty orne, • zanieczyszczenia z WIO Ś lub • badane otoczeniu jeziora 13 37,5 które zajmuj ą terenów jednostki wska źniki • ograniczenie spływu

Cekcyn Cekcyn 85% rekreacyjnych badawcze w pozwalają na zanieczyszcze ń

Drzycimskie Drzycimskie powierzchni II kategoria podatno ści zakresie zaklasyfikowani obszarowych zlewni na degradacj ę monitoringu e wód jeziora do bezpo średnie II klasy j czysto ści cho ć wyst ępuj ą wyra źne objawy eutrofizacji • mała obj ęto ść wody • wysoka Samorz ąd koncentracja • przepływowy lokalny, • w chlorofilu oraz charakter oraz • ścisła kontrola WIO Ś lub bezpośredni 14 45,0 niska naturalnie niska gospodarki ściekowej w jednostki m otoczeniu

Cekcyn Cekcyn przezroczysto ść odporno ść na otoczeniu jeziora badawcze w

Okierskie Okierskie dominuj ą lasy wody wskazuj ą degradacj ę zakresie na jej monitoringu pogorszon ą jako ść • niska III klasa czystości wód wywołana eutrofizacj ą • depozyt silnie • potencjalnym uwodnionych zagrożeniem dla wód • ścisła kontrola Samorz ąd • jezioro osadów jeziora mog ą by ć gospodarki ściekowej lokalny, otoczone jest naniesionych ścieki bytowe z wsi wsi Kr ąg WIO Ś lub głe głe lasami i 15 ą 114,5 • mimo niewielkiej Kr ąg oraz terenów • ograniczenie spływu jednostki liwice liwice terenami

Ś użytkowanych ń badawcze w Okr gł ęboko ści zanieczyszcze użytkowanym wyra źnie rolniczo obszarowych w zakresie i rolniczo ukształtowana III kategoria podatności otoczeniu jeziora monitoringu strefa deficytu na degradacj ę tlenu • du ży udział sinic i zielenic w fitoplanktonie • w okresie letnim • w zaznacza si ę bezpośredni Samorz ąd wyra źna m otoczeniu • zanieczyszczenia z lokalny, tendencja do dominuj ą lasy terenów WIO Ś lub ubytku tlenu 16 66,4 • jezioro jest rekreacyjnych jednostki wraz ze umiarkowanie II kategoria podatno ści badawcze w Szpitalne Szpitalne Gostycyn Gostycyn wzrostem wykorzystywa na degradacj ę zakresie gł ęboko ści ne monitoringu • II klasy rekreacyjnie czystości

4.3.2. Przyj ęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2015 r. wynikaj ącymi z polityki ekologicznej pa ństwa s ą: • Dąż enie do zapewnienia dobrego stanu (jako ściowego i ilo ściowego) wód w Polsce, • Wdra żanie zrównowa żonego zarz ądzania zasobami wodnymi w Polsce, w tym reorganizacja słu żb zajmuj ących si ę gospodarowaniem wodami poprzez ich integracj ę, • Zmiana systemu finansowania gospodarki wodnej (samofinansowanie gospodarki wodnej), • Efektywna ochrona przed powodzi ą i susz ą,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• Integracja gospodarki wodnej z gospodark ą le śną poprzez planowanie przestrzenne, przede wszystkim w celu zwi ększenia naturalnej retencji wód oraz zmniejszenia zagro żenia powodziowego.

4.3.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadam województwa kujawsko- pomorskiego 2010”, uchwalony przez Sejmik Województwa Kujawsko-pomorskiego w dniu 3 lipca 2008r. w podrozdziale 6.3.2. „Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy” okre śla kierunki działa ń w tym zakresie dla województwa kujawsko-pomorskiego, w tym dla powiatu tucholskiego.

4.3.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 38 Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

cia cia Termin realizacji ę cia cia ę wzi ródła ródła ę Jednostka ź wzi

odpowiedzialna ę Opis przedsi ęwzi ęcia

L.p. L.p. / Jednostki współpracuj ące nakłady zł nakłady 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania Potencjalne Potencjalne Cel Cel przedsi Rodzaj przedsi Rodzaj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne

Utworzenie bazy danych i RZGW/ IMiGW, systemu wymiany informacji, Wojewoda, Władze Ochrona Środki własne, 1 P 3 tys oraz współudział w systemie Powiatu i Gmin przeciwpowodziowa Inne fundusze ochrony przeciwpowodziowej Realizacja przedsi ęwzi ęć z zakresu renowacji oraz WZMiUW / RZGW, Środki własne, Zapewnienie wymaganej odbudowy cieków Władze 200 Inne fundusze w 2 I odpowiedniego naturalnych i urz ądze ń Województwa, tys tym strukturalne nawodnienia gleb melioracji wodnych Powiatu i Gmin UE, PFO ŚiGW. podstawowych Podejmowanie przedsi ęwzi ęć wła ściciele z zakresu odbudowy nieruchomo ści/ Zapewnienie Środki własne, 3 I zdekapitalizowanych Władze odpowiedniego 22 tys Inne fundusze systemów melioracji wodnych Województwa, nawodnienia gleb szczegółowych Powiatu i Gmin Działania na rzecz wła ściwego wła ściciele Ochrona wód, zagospodarowania terenów nieruchomo ści/ 102 Środki własne, 4 I zapewnienie przyległych do wód stoj ących i WZMiUW, Władze tys Inne fundusze dost ępu do nich płyn ących Gmin Modernizacja obiektów i RZGW/ zarz ąd Ochrona Środki własne, 5 I urz ądze ń województwa, 3 tys przeciwpowodziowa Inne fundusze przeciwpowodziowych powiatu, gminy Bud żety gmin, Zabezpieczenie Współpraca z Gminami przy GFO ŚiGW, przed nadmiernym 6 P opracowaniu koncepcji Gmina/Starostwo 8 tys potencjalni spływem wód programowej małej retencji inwestorzy opadowych Inne fundusze Opracowanie strategii ochrony Zabezpieczenie RZGW/ zarz ąd Bud żety gmin, i utrzymania nale żytego stanu przed nadmiernym 1,2 7 P województwa, GFO ŚiGW, systemu Wielkiego Kanału spływem wód mln powiatu, gminy Inne fundusze Brdy. opadowych

Zadania koordynowane Działania na rzecz wyznaczania cz ęś ci Ochrona wód, Bud żet gminy 1 P/I nieruchomo ści Gminy zapewnienie 45 tys Inne fundusze umo żliwiaj ących dost ęp do dost ępu do nich wody

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Bud żety Zapewnienie Modernizacja i odbudowa Gminy, spółki 650 województwa, 2 I odpowiedniego systemów melioracyjnych wodne/ WZMiUW tys gmin i wła ścicieli nawodnienia gleb gruntów Ochrona Środki własne i 3 P/I Ochrona przeciwpowodziowa Gminy 3 tys przeciwpowodziowa inne

5. Cele, priorytety i przedsi ęwzi ęcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jako ści środowiska 5.1. Gospodarowanie odpadami Cało ść problematyki zwi ązanej z gospodarowaniem odpadami jest zawarta w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami. 5.2. Jako ść wód 5.2.1. Analiza stanu istniej ącego 5.2.1.1. Jako ść wód powierzchniowych Do czynników wpływaj ących na jako ść wód powierzchniowych nale żą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolno ść samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczn ą cz ęść zanieczyszcze ń trafiaj ących do wód powierzchniowych stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszcze ń s ą przede wszystkim : • niedostateczna infrastruktura odprowadzaj ąca ścieki bytowo – gospodarcze; • rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a tak że środków ochrony ro ślin (obecnie w ilo ściach malej ących) w zlewniach rzek i jezior, • hodowla zwierz ąt poprzez niewła ściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewła ściwe, zbyt du że lub zbyt cz ęste stosowanie na polach, • spływ powierzchniowy z terenów przemysłowych, • depozycja zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych z powietrza, Do zanieczyszcze ń punktowych, stwarzaj ących bardzo powa żne zagro żenie dla czysto ści wód powierzchniowych nale żą przede wszystkim: • bezpo średnie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych i jezior (na nieskanalizowanych obszarach); • zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadaj ących warunkom pozwolenia wodnoprawnego); • sytuacje awaryjne w przemy śle.

Wody powierzchniowe s ą obok terenów le śnych podstawowym elementem krajobrazu gminy. ich znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że znacz ąca ilo ść obszarów obj ętych na tym terenie prawnej ochronie zlokalizowana jest w obr ębie cieków, zbiorników wodnych czy te ż torfowisk. Sie ć hydrograficzna, na któr ą składaj ą si ę liczne rzeki i jeziora, jest bardzo bogata. Wszystkie cieki wodne nale żą do lewego dorzecza Wisły, płyn ąc na południe lub południowy wschód ku pradolinie Wisły, zgodnie z nachyleniem terenu ukształtowanym w epoce lodowcowej. Odprowadzaj ą one swe wody równinami sandrowymi cz ęsto o znacznym spadku, dzi ęki czemu w pewnych odcinkach przypominaj ą swym charakterem rzeki typu podgórskiego. Doliny rzeczne na terenie powiatu malowniczym elementem ró żnicuj ącym rze źbę terenu jak równie ż urozmaicaj ącym krajobraz Borów Tucholskich.

5.2.1.2. Jako ść wód podziemnych Na terenie powiatu nie znajduj ą si ę obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony, (Kleczkowski). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dna 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. z dnia 1 marca 2004 r.) wyznaczyło sposób przedstawienia wyników klasyfikacji wód podziemnych: Klasa I – bardzo dobra Klasa II – dobra Klasa III – zadowalaj ąca

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Klasa IV – niezadowalaj ąca Klasa V – zła.

W sieci krajowej badania w 2006 r. przeprowadzono na nowym punkcie zlokalizowanym w Pile Młyn gm. Cekcyn. Sklasyfikowano go w IV kl.- wody złej jako ści a wska źnikiem decyduj ącym było wysokie st ęż enie żelaza. Odnotowano tak że przekroczenie norm wód do picia w odniesieniu do manganu i żelaza. W sieci lokalnej monitoring w rejonie składowisk realizowały gminy: Lubiewo m. Bysławek - 2 otwory + odciek +gaz badane 1/w roku, Tuchola m. Bladowo - 5 otworów 2/w roku, Śliwice rn. Rosochata - 3 otwory + odciek 2/w roku + gaz 12/w roku, Gostycyn m. Gostycyn - 2 otwory 1/w roku. Ochrona wód podziemnych Na terenie powiatu nie znajduj ą si ę obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony. W powiecie tucholskim brak jest te ż głównych zbiorników wód podziemnych zaliczonych do obszarów OWO — Obszary Wysokiej Ochrony lub ONO — Obszary Najwy ższej Ochrony.

5.2.1.3. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę Ogółem w powiecie tucholskim zarejestrowanych jest ponad 107 studni gł ębinowych czynnych i 3 nieczynne uj ęcia. W poszczególnych gminach powiatu sytuacja wygląda nast ępująco: 1. Gmina Cekcyn — 9 uj ęć czynnych, 1 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 241,4 m 3/h; trzeciorz ęd — 1, czwartorz ęd — 8, 2. Gmina Gostycyn — 18 uj ęć czynnych, 1 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 410,64 m 3/h; trzeciorz ęd — 10, czwartorz ęd — 8, 3. Gmina K ęsowo — 17 uj ęć czynnych, 0 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 503,3m 3/h; trzeciorz ęd — 1, czwartorz ęd — 16, 4. Gmina Lubiewo — 14 uj ęć czynnych, 1 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 264,1m 3/h; trzeciorz ęd — 0, czwartorz ęd — 14, 5. Gmina Śliwice — 12 uj ęć czynnych, 0 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 199,15 m 3/h; trzeciorz ęd — 0, czwartorz ęd — 12 6. Gmina Tuchola — 37 uj ęć czynnych, 0 nieczynne; wydatek uj ęć czynnych 941,84 m 3/h; trzeciorz ęd — 6, czwartorz ęd — 31.

W powiecie tucholskim brak jest uj ęć czerpi ących wod ę pitn ą z warstw starszych ni ż trzeciorz ędowe. Ogólny wydatek czynnych uj ęć wody pitnej, jaki został okre ślony w poszczególnych pozwoleniach wodno-prawnych wynosi 2560,43 m 3/h. Z warstw czwartorz ędowych wody pitne ujmuje 89, a z trzeciorz ędowych 18 studni. Nieczynne s ą 3 studnie. Czynne studnie maj ą wyznaczon ą stref ę bezpośredniej ochrony. Powiat tucholski prawie w cało ści poło żony jest w zewn ętrznej strefie ochrony po średniej uj ęcia wód pitnych „Czy żkówko” ustanowionej m. in. decyzj ą Wojewody Bydgoskiego znak: O Ś- X-6210/104/98 z dnia 14 grudnia 1998 r. Fakt takiej lokalizacji w szczególno ści obliguje do zastosowania wszechstronnych zabezpiecze ń dla istniej ących i modernizowanych przedsi ęwzi ęć w gospodarce odpadami, mogących oddziaływa ć na środowisko gruntowo – wodne, Ogranicza równie ż lokalizacje nowych przedsi ęwzi ęć .

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 39 Klasa uj ęć na terenie powiatu tucholskiego Sie ć Liczba Poziom Klasa Gmina Miejscowo ść monitoringu studni wodonośny jakości Kęsowo Brzuchowo 1 Czwartorz ęd III Krajowa (PIG) Śliwice Śliwice 1 Czwartorz ęd III Regionalna Tuchola Tuchola 1 Czwartorz ęd II III Tuchola Bladowo 2 Czwartorz ęd II Ib Śliwice Rosochatka 3 Czwartorz ęd II Lokalna III II Lubiewo Bysławek 2 Czwartorz ęd III Cekcyn Cekcyn 1 Czwartorz ęd Ib Źródło : WIOS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Dane o uj ęciu Dane o dokumentacji strefy Aktualny stan ochrony uj ęcia ochronnej Gmina Miejscowo ść Nazwa uj ęcia Użytkownik wraz z Stratygrafia Zasoby Gł ęboko ś Dokumentacja opracowana Strefa ustanowiona (strefa ochrony zwyczajowa lub adresem uj ęcia zatwierdzone ć studni Bezpośredniej) wg pozwolenia poziomu na uj ęciu wodnoprawnego wodono śneg o

mo żna, ale nie mo żna, ale nie trzeba m3/h przedział Wykonawca Rok Czy Instytucja Nr decyzji Data decyzji Czy s ą trzeba weryfikowa ć weryfikowa ć (firma) wyznaczon ustanawiaj ą konflikt o ca y? o stref ę wpisz. po średni ą? Tak lub wpisz Tak Nie lub Nie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Cekcyn Cekcyn WODOCI ĄG Wodoci ąg,89-511 Cekcyn Q, Tr LOKALNY Cekcyn Wielkie Wodoci ąg lokalny Urz ąd Gminy w Cekcynie ul. Tr 50 129 WODROPOL 2000 Nie Starosta ZP II 6223- 17.07. 2005 nie Budziska Szkolna2, 89-511 Cekcyn S. A. Tucholski 3/05 ZP II 02.08. 2006 ul. 6223- Mokronowska 7/06(zmiana Wrocław Dec) Gostycyn Wielki WODOCI ĄG Wodoci ąg wiejski, Urz ąd Q ST 1-32 ST-2- 38,2 33,5 mgr 2005 Nie j. w. ZP II 6223- 20.10 2005 nie Mędromierz LOKALNY St. Nr 1 Gminy Gostycyn 45 Świ ęczkowski 10/05 St. Nr 2 Gostycyn Pruszcz WODOCI ĄG Wodoci ąg wiejski, Urz ąd Q 20,0 2,4-3,3 B, Budzisz 2002 Nie j. w. ZP II 6223- nie 29.08. 2002 GRUPOWY Gminy Gostycyn 14/02 Gostycyn Kamienica Uj ęcie własne Zakład Usługowo-Handlowy Q „Kamionka" sp. z o.o, 89-520 Gostycyn ul. Usługowa 2 Gostycyn Łyskowo Gospodarstwo Gospodarstwo Rolne Tr ST 1-26 ST 2- 137 145 J. Karwowski 2001 Nie j. w. ZP II 6223-8/06 16.08. 2006 nie 26 Rolne ST Nr 1 ST „Łyskowo" sp. z o.o., 89-520 Nr 2 Gostycyn, Łyskowo Kęsowo Piastoszyn WODOCI ĄG Urz ędu Gminy w K ęsowie, Q 68 26 Bogdan 2005 Nie j. w. ZP II 6223- nie 89-506 K ęsowo 10.10. 2005 LOKALNY Rydzkowski 9B/05 Kęsowo Kęsowo WODOCI ĄG Urz ąd Gminy w K ęsowie, 89 - Q 106 ST 1-50 ST Bogdan 2005 Nie j, w. ZP II 6223- 05.10. 2005 nie LOKALNY ST Nr1 506 K ęsowo 2-54,5 Rydzkowski 9A/05 ST Nr 2 Tuchola Białowie ża Uj ęcie własne ST 1, Przedsi ębiorstwo Rolne Q ST 1-20 ST 2- 28,2 35 Mgr B. 2000 Nie j.w. ZP III 6223- 20.03. 2001 nie ST 2 Produkcyjno-Handlowo- 25 Rydzkowski 3/01 Usługowe „Rolprzem" sp. z o.o,. Białowie ża Kęsowo Tuchółka j.w. Gospodarstwo Rolne w Tuchółce sp. z o.o., Baza Słupy, 89-506 Tuchółka Lubiewo Bysław WODOCI ĄG Urz ąd Gminy Lubiewo, ul. Q ST 1-27 ST 2- 42 41 N. Pietrzak 1998 Nie Starosta ZP i 6210-3/99 13.04. 1999 nie LOKALNY ST Nr1 75 Tucholski ST Nr 2 Hallera,89-526 Lubiewo Lubiewo Lubiewo WODOCI ĄG j. w. Q ST 1-38 ST 2- 57 58 N. Pietrzak 1998 Nie j. w. ZP III 6223- 27.11. 2000 nie LOKALNY ST Nr1 25 13/1/2000 ST Nr 2 Lubiewo Sucha WODOCI ĄG Urz ąd Gminy Lubiewo , ul. Q 48 40 j.w. 1998 Nie j.w. nie ZP I 6210-2/99 WIEJSKI Hallera,89-526 Lubiewo 13.04 1999 Śliwice Śliwice WODOCI ĄG Zakład Usług Komunalnych, Q ST 1-47 ST 2-47,3 41 36 39,5 Sylwia 2006 Nie j.w. ZP II 6223- 07.12. 2006 nie ul. Czerska 2, 89-530 Śliwice Jankowska GMINNY ST Nr1 ST 3-57,7 20/06 uj ęcie zlokalizowane przy ul. Marek Kozicki ST Nr 2 ST Nr 3 szkolnej Tuchola Raci ąż Studnia gł ębinowa. Przedsi ębiorstwo Komunalne Q ST 1-29 ST 2- 48 Andrzej 2008 Nie Starosta ZP II 6223-1/08 25.03. 2008 Nie ST 1,ST 2 Spółka z o. o. w Tucholi, ul. 42 48 Schmidt Tucholski Świecka 68, 89-501 Tuchola Tuchola Stobno Studnia gł ębinowa j.w. Q ST 2-60 ST 3- Andrzej Starosta 07.04. 2008 44 48 2008 Nie ZP II 6223-2/08 Nie ST 2, ST 3 47 Schmidt Tucholski Tuchola Bladowo WODOCI ĄG Urz ąd Miasta i Gminy, 89-500 Q LOKALNY 2 Tuchola, Tuchola Kiełpin WODOCI ĄG Przedsi ębiorstwo Komunalne Q ST 1-45 ST 2- Starosta 12.01. 2004 40 40 A. Szmidt 2002 Nie ZP II 6223-1/04 nie LOKALNY ST Nr1 Spółka z o. o. w Tucholi, ul. 42 Tucholski ST Nr 2 Świecka 68, 89-501 Tuchola Tuchola Tuchola UJ ĘCIE MIEJSKIE Przedsi ębiorstwo Komunalne Q ST 1b-61 ST Andrzej Szmidt Starosta ZP II 6223- 10.11. 2006 84 34 30 45 2006 Nie Nie ST Nr 1b STNr2b Spółka z o. o. w Tucholi, ul. 2b-80 ST 5a- Tucholski 18/06 STNr5a STNr6z ST Świecka 68, 89-501 Tuchola 50 ST 6z-32 94 122 95 Nr 7 StNr8 StNr9 ST 7-50 ST 8- 67 ST 9-50 Tuchola Słupy Uj ęcie własne ST Gospodarstwo Zasobu Q ST 1-49 ST 2- Starosta 23.03. 2001 41,5 42 E. Piekarska 2001 Nie ZP III 6223- nie Nr 1 ST Nr 2 Skarbu Pa ństwa w Kosowi, 25 Tucholski Słupy , 89-500 Tuchola 1/01 Tuchola Zalesie Uj ęcie własne Nadle śnictwo Tuchola z/s w Q 15 j.w. ZP III 6223- 06.10. 2000 26,5 M. Ma ńkowski 2000 Nie nie Goł ąbku, 89-500 Tuchola 11/2000 Tuchola Goł ąbek j.w. j.w. Tr 18 j.w. 06.10. 2000 90 j.w. 2000 Nie ZP III 6223- nie 10/2000 Lubiewo Wielonek Ujęcie własne PKN ORLEN, O środek Q 25 Zakład j.w. ZP III 6223- 08.11. 2001 23,8 2001 Nie nie Wczasowy „WRZOS", ul. In żynierii 7/01 Przemysłowa, Nowa Wie ś Sanitarnej, M. Wielka Karło Lubiewo Zamrzenica Uj ęcie własne Nadle śnictwo Zamrzenica, Q 18,4 Hydrogeowiert Wojewoda OŚ XI 23.12. 1998 30 1997 Nie nie 89-510 Bysław Sp. z o. Bydgoski 6210/6614/16 Grudzi ądz. 8/98 Cekcyn Świt Uj ęcie własne Nadle śnictwo Tuchola z/s w Q 4,0 Starosta ZP II 6223-2/06 08.06. 2006 38 M. Makowski 2006 Nie nie Goł ąbku, 89-500 Tuchola Tucholski Cekcyn Okiersk Uj ęcie własne Nadle śnictwo Tuchola z/s w Q 1,8 Geomar, E. j.w. ZP III 6223- 31.12. 2001 16 2001 Nie nie Goł ąbku Makowska, 28/01 Sopot Tuchola Wymysłowo Uj ęcie własne Nadle śnictwo Tuchola z/s w Q 2,0 j.w. ZP II 6223-6/06 27.07. 2006 Goł ąbku 43 j.w. 2006 Nie nie Śliwice Wypalanki j.w. j.w. Q 2,0 Mariusz j.w. ZP II 6223- 11.10. 2006 36 2006 Nie nie Ma ńkowski 16/06 Cekcyn Plastyosz- j.w. j.w. Q 3,0 Mariusz j.w. ZP II 6223-9/06 12.09. 2006 38 2006 Nie strzelnica Ma ńkowski nie my śliwska Cekcyn Szczuczanek j.w. j.w. Q 1,8 j.w. ZP II 6223- 02.11. 2006 35 j.w. 2006 Nie nie 17/06 Śliwice Jeziorno j.w. j.w. Q 1,5 j.w. ZP II 6223- 10.10. 2006 40 j.w. 2006 Nie nie 15/06 Tuchola Rudzki Most j.w. j.w. Q 2,0 j.w. ZP II 6223- 02.10. 2006 32 j.w. 2006 Nie nie 13/06 Cekcyn Plaskosz Uj ęcie własne Nadle śnictwo Tuchola z/s w Tr 4,5 Mariusz Starosta ZP II 6223- 14.09. 2006 80 2006 Nie nie Goł ąbku, 89-500 Tuchola Ma ńkowski Tucholski 10/06 Cekcyn Sowiniec j.w. j.w. Q 3,0 j.w. ZP II 6223- 02.11. 2006 35 j.w. 2006 Nie nie 17/06 Cekcyn Trzebnicy j.w. Nadle śnictwo Trzebnicy Q 2,0 j.w. ZP III 6223- 23.12. 2001 M. Ma ńkowski 2001 Nie nie (obecnie Nadle śnictwo Osie), 12/01

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

89-511 Cekcyn Tuchola Tuchola Uj ęcie własne, DREWBOR, Zakład Q 36 j.w. ZP II 6223- 12.12. 2002 74 Karwowski 2002 Nie nie zakładowe Przemysłu Drzewnego, , ul. 17/02 Chojnicka,89-500 Tuchola Kęsowo Przymuszewo Uj ęcie zakładowe. Gorzelnia Rolnicza w Q 29,39 j.w. ZP I! 6223- 26.07. 2002 19 E. Piekarska 2002 Nie nie Przymuszenie, 89-506 12/02 Kęsowo Cekcyn Zdroje Uj ęcie własne P.P.H.U. DREWPOL w Q 18 j.w. ZP II 6223- 20.01. 2003 36 B. Rydzkowski 2002 Nie nie Zdrojach, 89-511 Cekcyn 3/2002 Gostycyn Gostycyn-Piła j.w. Urz ąd Gminy Gostycyn, Tr 48 j.w. ZP II 6223- 29.01. 2003 66 A. 2002 Nie nie „KAMIONKA", 89-520 4/2003 Gostycyn Świ ęczkowski Tuchola Plaskosz j.w. Z.P.U.H. HYLMET Q 5,0 j.w. ZP II 6223- 07.03. 2003 19,5 j.w. 2002 Nie nie w Plaskoszu 89-500 Tuchola, 6/2003 Tuchola Tuchola j.w. Przedsi ębiorstwo Q 3,7 j.w. ZP II 6223 - 17.03. 2003 60,5 j.w. 2002 Nie nie Produkcyjno-Hanbdlowo- 10/2003 Usługowe RAMP, Elwira Szmelter, ul. Towarowa 11, 89-500 Tuchola Tuchola Tuchola Uj ęcie własne, MAXIM Zamra żalnia w Q 32 Starosta ZP II 6223 - 16.02. 2004 75 B. Rydzkowski 2003 Nie nie zakładowe Tucholi ul. S ępole ńska 40, Tucholski 2/04 89-500 Tuchola Tuchola Tuchola uj ęcie własne Polski Zwi ązek Działkowców, Tr 46 j.w. ZP II 6223 -11/2003 23.06. 2003 Pracowniczy Ogród 80,5 Alina 2003 Nie nie Działkowy KAINA, ul. Rydzkowska Sępole ńska, 89-500 Tuchola Lubiewo Sucha j.w. ST NR 2 ST NR Ośrodek Doskonalenia Kadr Q 5 j.w. ZP II 6223 -1/05 22.02 2005 30 42,5 Jerzy 2005 Nie nie 3 Słu żby Wi ęziennej 18 ZACISZE, Sucha, 89-524 Hełminiak Klonowo Gostycyn Nogawica j.w. ST NR 1 ST NR Regionalny Oddział PTTK G 3,6 3,5 j.w. ZP II 6223 -4/05 21.09. 2005 2 „Szlak Brdy", ul. Gda ńska 18, 21,7 16 - 2005 Nie nie 85-006 Bydgoszcz Tuchola Tuchola Uj ęcie własne Pracowniczy Ogród Q 7 j.w. ZP II 6223 -5/05 30.08. 2005 Działkowy STORCZYK, ul. 54 2005 Nie nie Chojnicka 89-500 Tuchola Tuchola Legb ąd j.w. Gminny Zespół O światowy Q 22,5 j.w. ZP II 6223 -6/05 11.10. 2005 w Tucholi, Szkoła 33 Mariusz 2005 Nie nie Podstawowa w Legb ądzie Stażewski Tuchola Goł ąbek j.w. Nadle śnictwo Tuchola z/s w Tr 18 j.w. ZP II 6223 -8/05 04.10. 2005 Goł ąbku, 89-500 Tuchola 90 Mariusz 2005 Nie nie Ma ńkowski Tuchola Biała j.w. Kuratorium O światy w Q 5 j.w. ZP II 6223 -4/06 21.07. 2006 Bydgoszczy, ul. Konarskiego 17 Maria 2006 Nie Nie 1-3, Mrozowska Cekcyn Kiełpi ński Most j.w. Nadle śnictwo Tuchola z/s w Q 1,8 j.w. ZP II 6223 - 27.07. 2006 16 Mariusz 2006 Nie Nie Goł ąbku 6/06 Ma ńkowski Cekcyn Cekcyn (dz. nr. ST NR 5 Urz ąd Gminy w Cekcynie Tr 68 j.w. ZP II 6223 -1/07 21.02 2007 381/1 168 Bogdan 2006 Nie Nie Rydzkowski Źródło: Starostwo Powiatowe w Tucholi Tabela 40 Rejestr uj ęć wodnych na terenie powiatu tucholskiego

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Charakterystyka najwi ększych uj ęć wód podziemnych zlokalizowanych na terenie powiatu tucholskiego Gmina Tuchola Miasto Tuchola Na terenie miasta Tuchola i okolicznych miejscowo ści: Bladowo, Mały M ędromierz, Słupy, Wysoka Wie ś i Białowie ża eksploatowany jest wodoci ąg komunalny wraz z uj ęciem i stacj ą uzdatniania zlokalizowane przy ul. Warszawskiej. Obsługuje on około 95% mieszka ńców miasta. Łączna długo ść sieci magistralnej i rozdzielczej wynosi 82,3 km i została zwymiarowana dla sieci rozdzielczej w zakresie 80 ÷ 150 mm średnicy, natomiast dla magistral w zakresie 200 ÷ 300 mm średnicy. Wodoci ąg ten zasila równie ż osiedle Rudzki Most i wsie: Mały M ędromierz i Wysok ą Wie ś Uj ęcie wody w Tucholi Eksploatowane uj ęcie wody w Tucholi składa si ę z siedmiu studni wierconych, wszystkich czynnych, ujmuj ących wody czwartorz ędowej i trzeciorz ędowej (2 otwory) warstwy wodono śnej:

• studnia S-1b o rz ędnej terenu 107,7 m p.pm., H st = 5,30 m p.pt., H d = 93,55 m p.p.m. 3 i wydajno ści Q max = 61 m /h • studnia S-2b o rz ędnej terenu 108,33 m p.pm., H st = 6,35 m p.pt., H d = 100,93 m p.p.m. 3 i wydajno ści Q max = 80 m /h, • studnia S-5a o rz ędnej terenu 109,19 m p.pm., H st = 7,0 m p.pt., H d = 91,94 m p.pm. 3 i wydajno ści Q max = 47 m /h, • studnia S-7 o rz ędnej terenu 110,32 m p.pm., Hst = 6,30 m p.pt., Hd = 100,87 m p.pm. i wydajno ści Qmax = 50 m3/h,

• studnia S-8 o rz ędnej terenu 112,5 m p.pm., H st = 11,45 m p.pt., H d = 92,55 m p.pm. i wydajno ści Qmax = 67 m 3/h,

• studnia S-9 o rz ędnej terenu 112,54 m p.pm., H st = 8,70 m p.pt., H d = 92,44 m p.pm. 3 i wydajno ści Q max = 50 m /h, • studnia G-z o rz ędnej terenu 109,20 m p.pm., H st = 6,40 m p.pt., gł ęboko ści 32 m 3 i wydajno ści Q max = 45 m /h.

Brak uj ęć wył ączonych z eksploatacji. Woda ujmowana z uj ęcia w Tucholi charakteryzuje si ę zwi ększon ą zawarto ści ą zwi ązków żelaza i manganu wynosz ącą odpowiednio 1,83 ÷ 2,59 mg Fe/dm 3 3 i 0,14 ÷ 0,28 mg Mn/dm . M ętno ść waha si ę w granicach 10 ÷ 28 mg/l SiO 2, barwa od 15 ÷ 20 mg/l Pt, st ęż enie azotu amonowego 0,23 ÷ 0,28 mg/l NNH 4, odczyn 7,2 ÷ 7,4. Woda z uj ęcia znacznie przekracza dopuszczalne st ęż enia i wymaga uzdatniana w procesach aeracji ci śnieniowej i filtracji oraz okresowej dezynfekcji. Sie ć wodoci ągowa jest wyposa żona w zbiornik wyrównawczy o pojemności 500 m3 , pełni ący te ż rol ę zbiornika sieciowego ko ńcowego. Istniej ące uj ęcie wód podziemnych zajmuje teren o powierzchni 1,97 ha i zlokalizowane jest na południowo-zachodnim brzegu jeziora Gł ęboczek Ponadto na terenie gminy Tuchola eksploatowane s ą trzy wodoci ągi komunalne wraz z uj ęciami i stacjami uzdatniania zlokalizowane w Raci ąż u, Stobnie, Kiełpinie i Legb ądzie. Uj ęcie w Raci ąż u Uj ęcie wody w Raci ąż u składa si ę z dwóch studni wierconych ujmuj ących wody czwartorz ędowej warstwy wodono śnej i zaopatruje w wod ę mi ędzy innymi 800 mieszka ńców wsi Raci ąż , Wysoka i Lubierzyn 3 • studnia nr 1 o gł ęboko ści 48 m i maksymalnej wydajno ści Q max = 29 m /h, 3 • studnia nr 2 o gł ęboko ści 48 m i maksymalnej wydajno ści Q max = 42 m /h. Studnie mog ą pracowa ć naprzemiennie. Brak uj ęć wył ączonych z eksploatacji. Wody z obu studni na uj ęciu gminnym charakteryzuj ą si ę zwi ększon ą zawarto ści ą zwi ązków żelaza i manganu wynosz ącą odpowiednio do 4,0 mg Fe/dm 3 i do 0,40 mg Mn/dm 3. Charakteryzuj ą si ę te ż du żą m ętno ści ą i znaczn ą barw ą. Pod wzgl ędem bakteriologicznym nie budz ą jednak zastrze żeń. Woda przed dystrybucj ą jest uzdatniana w procesach aeracji ci śnieniowej i filtracji oraz awaryjnej dezynfekcji. Obiekty uj ęcia zajmuj ą teren o powierzchni 0,148 ha i zlokalizowane s ą na zachodnim skraju wsi Raci ąż .

Uj ęcie w Stobnie • Uj ęcie wody w Stobnie stanowi ą dwie studnie wiercone ujmuj ące wod ę z utworów czwartorz ędowych i zaopatruje w wod ę mi ędzy innymi 500 mieszka ńców wsi Stobno , Tajwan, Mała Komorza, Wielka Komorza i D ąbrówka,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

3 • studnia nr 2 o gł ęboko ści 44 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q max = 60 m /h 3 • studnia nr 3 o gł ęboko ści 48 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q max = 47 m /h Studnie mog ą pracowa ć naprzemiennie. Brak uj ęć wył ączonych z eksploatacji. Ujmowana woda surowa zawiera wysokie st ężenie żelaza i manganu wynosz ące odpowiednio do 5,0 mg 3 3 Fe/dm i do 0,44 mg Mn/dm . Charakteryzuje si ę równie ż wysok ą m ętno ści ą do 20 mg/l SiO 2 oraz barw ą do 22 mg/l Pt. Pod wzgl ędem bakteriologicznym nie budzi zastrze żeń. Woda aktualnie jest uzdatniania w procesach ci śnieniowej aeracji i filtracji oraz awaryjnej dezynfekcji. Stacja wodoci ągowa zajmuje teren o powierzchni 0,173 ha i znajduje si ę w odległo ści mi ędzy innymi 1,5 km od centrum Stobna. Uj ęcie natomiast jest zlokalizowane w odległo ści 200 m od stacji.

Uj ęcie w Kiełpinie Uj ęcie wody w Kiełpinie stanowi ą dwie studnie wiercone ujmuj ące wod ę z utworów czwartorz ędowych i zaopatruje w wod ę mi ędzy innymi 600 mieszka ńców wsi Kiełpin, Kiełpin Wiśniówka, 3 • studnia nr 1 o gł ęboko ści 40 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q max = 42 m /h, 3 • studnia nr 2 o gł ęboko ści 40 m i wydajno ści eksploatacyjnej Q max = 45 m /h. Studnie te mog ą pracowa ć w systemie naprzemiennym. Brak uj ęć wył ączonych z eksploatacji. Ujmowana woda surowa zawiera wysokie st ęż enie żelaza i manganu wynoszące odpowiednio do 3,15 mg Fe/dm 3 i do 0,44 mg Mn/dm 3. Charakteryzuje si ę równie ż podwy ższoną mętno ści ą do 8,8 mg /l SiO 2 oraz barw ą 15 ÷ 20 mg/l Pt. Pod wzgl ędem bakteriologicznym nie budzi zastrze żeń. Woda aktualnie jest uzdatniania w procesach ci śnieniowej aeracji i filtracji oraz awaryjnej dezynfekcji. Uj ęcie wody zlokalizowane jest na wschodnim skraju wsi Kiełpin i zajmuje teren o powierzchni 0,22 ha.

Uj ęcie w Legb ądzie Uj ęcie jest zlokalizowane na terenie szkoły i stanowi potencjalne źródło zaopatrzenia w wod ę budynków o światy. Studni ę wykonano w 1985 r. Ma ona gł ęboko ść 35 m. Zasoby uj ęcia ustalone na 31 m 3/godz. maj ą za mał ą wydajno ść nawet na potrzeby o światy. Po rozbudowie mo że jednak by ć źródłem zaopatrzenia w wod ę dla Legb ądu i okolicznych wsi (Klocek, Łosiny i Rzepiczna). Gmina Gostycyn Na terenie gminy Gostycyn eksploatowane s ą trzy czynne uj ęcia wraz ze stacjami uzdatniania wody oraz jedno awaryjne (nie eksploatowane) w Kamienicy. Eksploatowane uj ęcia są zlokalizowane w miejscowo ściach: • Wielki M ędromierz — uj ęcie zaopatruje w wod ę mieszka ńców miejscowo ści Wielki M ędromierz, Łyskowo, Przyrowa oraz cz ęś ci Gostycyna. Uj ęcie eksploatowane w Wielkim M ędromierzu składa si ę z dwóch studni wierconych ujmuj ących wody czwartorz ędowej warstwy wodono śnej. Studnie maj ą zachowane wygrodzone strefy ochrony bezpo średniej o szeroko ściach przekraczaj ących 8 metrów od zabudowy w ka żdym kierunku. Dla uj ęcia nie ustanowiono strefy ochrony po średniej. • Pruszcz — uj ęcie zaopatruje w wod ę miejscowo ści: Pruszcz, Bagienica oraz Motyl. Uj ęcie eksploatowane stanowi ą dwie studnie wiercone ujmuj ące wod ę z utworów czwartorz ędowych. Ustalono wył ącznie stref ę ochrony bezpo średniej wokół ka żdej ze studni. • Gostycyn – Piła — uj ęcie zaopatruje w wod ę ok. 60 mieszka ńców stałych, ok. 280 mieszka ńców osiedla domków jednorodzinnych, a w sezonie letnim dodatkowo po około 400 osób z o środka wypoczynkowego ZHP i o środka PTTK Brda. Na uj ęciu gminnym w miejscowo ści Gostycyn – Piła zlokalizowane s ą dwie studnie, jednak eksploatowana jest tylko studnia wiercona nr 2 o głęboko ści 66 m ujmuj ąca wod ę z utworów trzeciorz ędowych. Studnie nr 1 i 2 w miejscowo ści Gostycyn – Piła mają zachowane wygrodzone strefy ochrony bezpo średniej o szeroko ściach przekraczaj ących 8 metrów od zabudowy w każdym kierunku. Dla uj ęcia nie ustanowiono strefy ochrony po średniej.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Gmina Lubiewo Źródłem wody pitnej dla mieszka ńców gminy Lubiewo są uj ęcia wody zlokalizowane we wsiach: Bysław, Lubiewo i Sucha. Gmina ma opracowan ą dokumentacj ę hydrogeologiczn ą dla poszczególnych uj ęć , na podstawie których odst ąpiono od konieczno ści wyznaczania stref ochrony po średniej uj ęć . • Uj ęcie wody w Bysławiu. Pobór wód podziemnych dla potrzeb wsi Bysław, Bysławek, Minikowo, Klonowo, Płazowo, Wełpin, cz ęść Lubiewic i Teolog. • Uj ęcie wody w Lubiewie. Pobór wód podziemnych dla potrzeb wsi Lubiewo, cz ęść Lubiewic i Trutowo. • Uj ęcie wody w Suchej. Pobór wód podziemnych dla potrzeb wsi Sucha i Cierpliwo. Pobór wód podziemnych odbywa si ę zgodnie z posiadanymi pozwoleniami wodnoprawnymi na eksploatacj ę urz ądze ń słu żą cych do poboru wód wa żnymi do dnia 31 marca 2009 r. (decyzje nr 6210/1/99, 6210/2/99 i 6210/3/99 z 13.04.1999 r.). Ł ączna wydajno ść uj ęć wynosi 169 m³/h. Według stanu na dzie ń 31.12.2007 r. ł ączna długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 186 km. Z 1650 gospodarstw domowych w gminie do sieci wodoci ągowej podł ączonych jest 1354. Woda pobierana jest ze studni gł ębinowych z pokładów czwartorz ędowych. Na koniec 2007 r. gmina Lubiewo była zwodoci ągowana w 78 %..

Gmina Śliwice Gmina Śliwice zaopatrywana jest w wod ę z grupowego wodoci ągu wiejskiego maj ącego uj ęcie w Śliwicach i obsługuj ącego nast ępuj ące miejscowo ści: Śliwice, Śliwiczki, Rosochatka, Li ńsk, Lisiny, Laski, Brze źno, Łoboda, Brzozowe Błota, Jabłonka i Kamionka. Poza tym na terenie gminy znajduj ą si ę uj ęcia lokalne w Okoninach Nadjeziornych i Lipowej. Dla miejscowo ści Ł ąski Piec gmina zakupuje wod ę z uj ęcia w Tleniu, a dla Byłyczka z uj ęcia w Osiecznej. Ł ącznie do gminnego systemu wodoci ągowego podł ączone s ą 1128 budynki. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi około 76,2 km. Stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 87,7%, liczba przył ączy wodoci ągowych wynosi 1128 a przeci ętne roczne zu życie wody do celów komunalnych wynosi 192120 m 3/rok, co w przeliczeniu na jednego mieszka ńca daje wynik 35,1 m3/mieszka ńca/rok.

Tabela 41 Zu życie wody w gospodarstwach domowych w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 2004 2005 2006 Gmina [dam3] [dam3] [dam3] Powiat Tucholski 1 052,3 1 143,1 1 213,3 Gmina Cekcyn 103,6 136,0 146,0 Gmina Gostycyn 136,0 140,8 148,2 Gmina K ęsowo 104,8 146,0 169,0 Gmina Lubiewo 128,6 115,2 133,6 Gmina Śliwice 86,9 102,0 108,7 Gmina Tuchola 492,4 503,1 507,8 Tuchola - miasto 431,5 438,4 441,0 Tuchola – 60,9 64,7 66,8 obszar wiejski Źródło: GUS

5.2.1.4. Odprowadzanie ścieków komunalnych

W powiecie tucholskim długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi 339,6 km (70,3 km w mieście Tuchola). Do sieci podł ączonych jest 4937 budynków. Stopie ń skanalizowania terenu powiatu wynosi 72,8%. Alternatywnymi wzgl ędem sieci kanalizacyjnej rozwi ązaniami oprócz szamb s ą przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 42 Oczyszczalnie ścieków na terenie gmin powiatu tucholskiego Gmina Miejscowo ść Rodzaj Przepustowo ść Gmina Gostycyn Gostycyn mechaniczno-biologiczna 450 m 3/d Gmina Lubiewo Bysław mechaniczno-biologiczna 352 m3/d Gmina Śliwice Śliwice mechaniczno-biologiczna 300 m 3/d mechaniczno-biologiczno- 3 Gmina Tuchola Tuchola 6104 m /d chemiczna Źródło : Urz ędy Gmin

Tabela 43 Ilo ść zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gmin powiatu tucholskiego Zbiorniki Przydomowe oczyszczalnie Gmina bezodpływowe ścieków Powiat Tucholski 3038 59 Gmina Cekcyn 390 21 Gmina Gostycyn 183 12 Gmina K ęsowo 335 10 Gmina Lubiewo 700 34 Gmina Śliwice 322 3 Gmina Tuchola 830 b.d. Źródło : Urz ędy Gmin

Tabela 44 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gmin w powiecie tucholskim - stan na koniec 2006r. 2004 2005 2006 długo ścieki ludno ść długo ść ścieki ludno ść długo ść ścieki ludno ść ść odprowa korzysta czynnej odprowa korzysta czynnej odprowa korzysta ą ą ą czyn dzone j ca sieci dzone j ca sieci dzone j ca Jednostka nej z sieci kanaliza z sieci kanaliza z sieci terytorialna sieci kanaliza cyjnej kanaliza cyjnej kanaliza kanal cyjnej cyjnej cyjnej izacyj nej [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] Powiat 310,2 830,6 23 848 314,9 862,2 25 236 339,6 886,8 26 043 Tucholski Gmina 52,6 71,4 2 190 52,6 79,4 2 199 64,8 88,2 2 650 Cekcyn Gmina 50,0 93,2 2 669 50,0 100,8 2 740 50,0 102,4 2 786 Gostycyn Gmina 58,1 47,1 1 395 58,1 60,1 2 392 58,1 70,0 2 403 Kęsowo Gmina 23,8 40,2 1 646 24,2 44,4 1 668 29,4 48,7 1 747 Lubiewo Gmina 25,8 79,6 2 141 25,8 78,1 2 152 25,8 81,0 2 164 Śliwice Gmina 99,9 499,1 13 807 104,2 499,4 14 085 111,5 496,5 14 293 Tuchola Tuchola - 64,5 455,4 11 662 65,0 451,5 11 678 65,8 447,8 11 689 miasto Tuchola - obszar 35,4 43,7 2 145 39,2 47,9 2 407 45,7 48,7 2 604 wiejski Źródło: GUS

5.2.1.5. Wpływ rolnictwa na jako ść wód Wpływ rolnictwa na jako ść wód jest uzale żniony od wielu czynników: ukształtowania terenu, stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych, usytuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

zanieczyszcze ń powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane s ą m.in. zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i le śnych. Obejmuje to tak że zanieczyszczenia wsi ąkaj ące do gruntu, przenikaj ące do wód gruntowych i za ich po średnictwem zasilaj ące wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczaj ącymi, wymywanymi z pól, ł ąk i pastwisk do odbiorników, s ą przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony ro ślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewła ściwy sposób wprowadzane do ziemi.

5.2.1.6. Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych Zgodnie z art. 3 ust.3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, gminy maj ą obowi ązek prowadzi ć ewidencj ę zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró żniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Wi ększo ść gmin na terenie powiatu posiada tak ą ewidencje.

Według ewidencji wynika, że na omawianym terenie znajduje si ę 3038 zbiorników bezodpływowych. Spis ten jest systematycznie uzupełniany. To praktycznie umo żliwia wprowadzenie właściwych mechanizmów kontrolnych na terenie gmin powiatu tucholskiego. Na terenie miejscowo ści nie posiadaj ących zbiorczych sieci kanalizacyjnych ścieki bytowe stanowi ą bardzo powa żny problem. Małe skanalizowanie obszarów wiejskich gminy warunkuje odprowadzanie i gromadzenie nieczysto ści płynnych do zbiorników indywidualnych – szamb. Wi ększość gospodarstw posiada szamba nie odpowiadaj ące normom lub w ogóle nie posiada szamba, a ścieki bytowe odprowadzane s ą do gnojowika i wywo żone na grunty uprawne lub bezpo średnio ścieki odprowadzane s ą do gruntu, wód lub studni. Aby nie dopu ści ć do wylewania ścieków z szamb i kontrolowa ć ich szczelno ść nale ży zobowi ąza ć wła ścicieli, zarz ądców i administratorów nieruchomo ści do regularnego opró żniania napełnianych zbiorników przy uwzgl ędnieniu w rozliczeniu rzeczywistego zu życia wody. Ponadto szamba nie mog ą by ć u żytkowane bezterminowo, poniewa ż pozwolenie na ich wykorzystywanie opiewa tylko na ści śle okre ślony czas. Ka żdy wła ściciel szamba powinien by ć świadomy, że likwidacja szamb jest nieuchronna, szczególnie takich które nie spełniaj ą swych funkcji. Rozwiązaniem alternatywnym dla mieszka ńców gminy jest podł ączenie si ę do istniej ącej sieci lub w przyszło ści do sieci nowo wybudowanej, a w miejscach, gdzie budowa kanalizacji jest nieuzasadniona technicznie i ekonomicznie, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków.

5.2.2. Przyj ęte cele i priorytety Do ko ńca 2015 r. Polska powinna zapewni ć 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodz ących z obszaru kraju w celu ochrony wód powierzchniowych, w tym wód morskich, przed eutrofizacj ą oraz zako ńczy ć program budowy, rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o RLM od 2 000 do 15 000. Celem średniookresowym polityki ekologicznej w odniesieniu do jako ści wód jest osi ągni ęcie dobrego stanu krajowych wód powierzchniowych i podziemnych.

5.2.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa kujawsko - pomorskiego przedstawiony stan wód nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w szczególno ści w zakresie zarz ądzania zasobami wodnymi słu żą cemu zaspokojeniu potrzeb ludno ści, gospodarki, ochronie wód i środowiska zwi ązanego z tymi zasobami . Województwo kujawsko - pomorskie nale ży do obszarów o wysokich walorach i zasobach wodnych, ale ogólnie zła jako ść wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwi ększenie zasobów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie musz ą by ć prowadzone równocze śnie z działaniami ukierunkowanymi na racjonalizacj ę zu życia wody (eliminowanie zu życia wody podziemnej przez przemysł) i popraw ę jako ści wód, przede wszystkim poprzez uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM powy żej 2 000. Zarz ądzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa kujawsko - pomorskiego, które charakteryzuje si ę nisk ą jako ści ą wód powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest wprowadzenie

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

zintegrowanego systemu zarz ądzania zasobami, obejmuj ącego wody podziemne i powierzchniowe. W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwi ąza ń gospodarki wodnej. Taka sytuacja jest uwarunkowana m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a tak że brakiem cało ściowego bilansu wodnego województwa. Ponadto Pa ństwo jest zobowi ązane zapewni ć mieszka ńcom wod ę pitn ą dobrej jako ści. Szczególnego znaczenia nabiera optymalizacja zu życia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyj ątkiem niektórych bran ż, np. przemysł rolno-spo żywczy, farmaceutyczny). Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych dzikich uj ęć wody, zwłaszcza na terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. St ąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i likwidacji. Oprócz powy ższych działa ń prowadzone b ędą działania maj ące na celu polepszenie procesu uzdatniania wody, jak te ż budowa wodoci ągów i wymiana wyeksploatowanej sieci wodoci ągowej. Optymalizacja zu życia wody b ędzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody w przemy śle i oszcz ędne korzystanie z wody przez indywidualnych u żytkowników. W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdro żenie ochrony wód i popraw ę ich stanu poprzez: • Maksymalne ograniczenie zrzutu ścieków nieoczyszczonych. • Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł obszarowych. • Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach o zabudowie rozproszonej. • Ochrona czysto ści wód jezior oraz ich rekultywacja. • Zapewnienie odpowiedniej jako ści wody pitnej • Budow ę i rozbudow ę obiektów małej retencji wód. • Ochron ę GZWP, w szczególno ści na terenach nie posiadaj ących izolacji od powierzchni. • Likwidacj ę punktowych źródeł zanieczyszcze ń poprzez budow ę kolejnych oczyszczalni ścieków, modernizacj ę istniej ących oczyszczalni w kierunku chemicznego unieszkodliwiania ścieków oraz dostosowania przepustowo ści do przyszłych potrzeb, kontynuowania rozbudowy kanalizacji sanitarnej w celu doci ąż enia oczyszczalni ścieków, a tym samym zwi ększenia ich efektywno ści. • Ograniczenie zabudowy, w szczególno ści mieszkaniowej na terenach zagro żonych powodzi ą (przez wod ę 100-letni ą) w dolinach Wisły, Noteci i Drw ęcy.

5.2.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 45 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2015 Termin realizacji cia cia ę cia cia ę wzi ródła ródła ę Jednostka ź wzi

Opis odpowiedzialna ę

L.p. L.p. przedsi ęwzi ęcia / Jednostki

współpracujące 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania Potencjalne Potencjalne Cel Cel przedsi Rodzaj przedsi Rodzaj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania koordynowane

Kontrola i eliminacja Usprawnienie nieszczelnych zbiorników gospodarki wodno- Środki własne, 1 I/P Gminy 30 tys gromadzenia ścieków ściekowej, poprawa inne fundusze (szamb) jako ści wód Wzmo żone działania Starostwo kontrolne i egzekucyjne Powiatowa, Urz ędy Środki własne, 2 P w celu eliminacji Gmin, Poprawa jako ści wód 28 tys inne fundusze nielegalnego zrzutów Przedsi ębiorstwa ścieków komunalnych wodoci ągowe

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Starostwo Budowa kanalizacji Powiatowa, Gmina sanitarnej na ODJ R. Poprawa jako ści Środki własne, 3 I Tuchola, 2,4 mln. Most I i II w Tucholi świadczonych usług inne fundusze Przedsi ębiorstwa

wodoci ągowe Starostwo Budowa kanalizacji Powiatowa, Gmina deszczowej na ODJ R. Poprawa jako ści Środki własne, 4 I Tuchola, 6,5 mln Most I i II w Tucholi świadczonych usług inne fundusze Przedsi ębiorstwa

wodoci ągowe Sukcesywna Gminy/ Poprawa jako ści Środki własne, 5 I modernizacja stacji przedsi ębiorstwo 1,5 mln świadczonych usług inne fundusze uzdatniania wody komunalne Budowa kanalizacji Starostwo sanitarnej w Powiatowa, Gmina Poprawa jako ści Środki własne, 6 I miejscowości Wielka Tuchola, .4 mln świadczonych usług inne fundusze Komorza –Legb ąd i Przedsi ębiorstwa wodoci ągi w Legb ądzie wodoci ągowe Budowa kanalizacji Gmina Tuchola / Poprawa jako ści Środki własne, 7 I sanitarne przy ul. Szosa przedsi ębiorstwo 1,7 mln świadczonych usług inne fundusze Bydgoska w Tucholi komunalne Modernizacja sieci Gmina Cekcyn, wodoci ągowej i budowa Poprawa jako ści Środki własne, 8 I Przedsi ębiorstwa 2 mln kanalizacji deszczowej w świadczonych usług inne fundusze wodoci ągowe miejscowo ści Cekcyn Rozbudowa sieci Gmina Cekcyn Poprawa jako ści Środki własne, 9. I wodoci ągowej dla Przedsi ębiorstwa 1,2 mln świadczonych usług inne fundusze sołectwa Zalesie wodoci ągowe Przebudowa sieci wodoci ągowej od Ø 80 do Ø160 z rur AC na Poprawa jako ści 10. I PCV o dł. 15 km oraz Gmina Gostycyn 325 tys Środki własne, świadczonych usług spi ęcie sieci wodoc. Gostycyn- Wielki Mędromierz Ochrona wód Budowa kanalizacji 11. I Gmina Gostycyn podziemnych i 1 mln Środki gminne sanitarnej w Pile powierzchniowych Ochrona wód Przebudowa i rozbudowa 12. I Gmina Gostycyn podziemnych i 2, 7 tys Środki własne oczyszczalni ścieków powierzchniowych Gmina K ęsowo Przebudowa stacji przedsi ębiorstwa wodoci ągowej oraz sieci Poprawa jako ści Zgodnie WPI Środki własne, 13. | wodoci ągowe, wodoci ągowej K ęsowo – świadczonych usług gminy inne fundusze instytucje Piastoszyn zewn ętrzne Gmina K ęsowo, Wł ączenie do wodoci ągu przedsi ębiorstwa 14. Poprawa jako ści Zgodnie WPI Środki własne, I gminnego zakładowych wodoci ągowe, świadczonych usług gminy inne fundusze wodoci ągów w Tuchółce instytucje zewn ętrzne Budowa kanalizacji Ochrona wód sanitarnej wraz z Bud żet Gminy, 15. I Gmina Lubiewo podziemnych i przykanalikami dla wsi inne fundusze powierzchniowych Klonowo Budowa kanalizacji Ochrona wód sanitarnej wraz z Bud żet gminy, inne 16. I Gmina Lubiewo podziemnych i 6,6 mln przykanalikami dla wsi fundusze powierzchniowych Sucha Budowa kanalizacji Ochrona wód sanitarnej wraz z Bud żet Gminy, 17. I Gmina Lubiewo podziemnych i przykanalikami dla wsi inne fundusze powierzchniowych Cierplewo Budowa kanalizacji Ochrona wód sanitarnej z przył ączami Bud żet Gminy, 18. I Gmina Lubiewo podziemnych i 1,1 mln dla wsi Trutowo i inne fundusze powierzchniowych Bruchniewo Budowa kanalizacji Ochrona wód sanitarnej z przył ączami Bud żet Gminy, 19. I Gmina Lubiewo podziemnych i 800 tys dla wsi Szumi ąca i inne fundusze powierzchniowych Płazowo

Ochrona wód Rozbudowa oczyszczalni Bud żet Gminy, Gmina Lubiewo podziemnych i 3 mln 20. I ścieków w Bysławiu inne fundusze powierzchniowych

Budowa sieci wodoci ągowej na Poprawa jako ści Bud żet Gminy, 21. I Gmina Lubiewo 1,4 mln wybudowaniach świadczonych usług inne fundusze Brukniewa i Lubiewa

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Budowa sieci kanalizacji Ochrona wód deszczowej na Osiedlu 22. I Gmina Śliwice podziemnych i 325 tys Bud żet Gminy Runa Le śnego w powierzchniowych Śliwicach Budowa sieci Ochrona wód Bud żet gminy, inne 23. I kanalizacyjnej we wsi Gmina Śliwice podziemnych i 3,4 mln fundusze Kr ąg powierzchniowych Budowa sieci Ochrona wód 24. I kanalizacyjnej we wsi Gmina Śliwice podziemnych i 400 tys Bud żet Gminy Okoniny Nadjeziorne powierzchniowych Modernizacja Ochrona wód Gmina Śliwice Bud żet gminy, inne 25. I oczyszczalni ścieków w podziemnych i 8,5 mln fundusze Śliwicach powierzchniowych Budowa sieci kanalizacji Ochrona wód Bud żet gminy, inne 26. I deszczowej na Osiedlu Gmina Śliwice podziemnych i 180 tys fundusze Le śnym w Śliwicach powierzchniowych Budowa sieci Ochrona wód Bud żet gminy, inne 27 I kanalizacyjnej we wsi Gmina Śliwice podziemnych i 550 tys fundusze Łąski Piec powierzchniowych Budowa przydomowych Ochrona wód 28. I oczyszczalni ścieków w Gmina Śliwice podziemnych i 75 tys Bud żet gminy gminie Śliwice powierzchniowych Budowa kanalizacji Ochrona wód 29. I deszczowej na ul. Gmina Śliwice podziemnych i 34 tys Bud żet gminy Podgórnej w Śliwicach powierzchniowych Budowa kanalizacji Ochrona wód 30. I deszczowej na ul. Gmina Śliwice podziemnych i 51 tys Bud żet gminy Glinianej w Śliwicach powierzchniowych Budowa sieci kanalizacji Ochrona wód Bud żet gminy, 31. I sanitarnej we wsi Gmina Śliwice podziemnych i 1,6 mln WFO ŚiGW Rosochatka powierzchniowych Projekt na budow ę Ochrona wód 32. I kanalizacji sanitarnej w Gmina Śliwice podziemnych i 25 tys Bud żet gminy Łąskim Piecu powierzchniowych Budowa sieci wodoci ągowej w: Ochrona wód 33. I Główce, Rosochatce, Gmina Śliwice podziemnych i 1,1 mln Bud żet gminy Okoninach, Li ńsku i powierzchniowych Śliwicach-Wądowły Prowadzenie monitoringu lokalnego jako uzupełnienie Gminy/ WIO Ś, PIG, Środki własne, 34. P/I Poprawa jako ści wód 103 tys pa ństwowego, z IMGW inne fundusze gminnego funduszu ochrony środowiska Wprowadzenie do likwidacji gołoledzi Gminy/ Środki własne, 35. P/I środków najmniej przedsi ębiorstwo Ochrona wód, gleby 20 tys inne fundusze szkodliwych dla gleb i komunalne wód Uświadamianie mieszka ńców o mo żliwo ściach wł ączenia Środki własne, 36. I/P Gminy Ochrona wód, gleby 25 tys do kanalizacji, tych którzy inne fundusze maj ą tak ą mo żliwo ść ale jeszcze tego nie uczynili Budowa urz ądze ń oczyszczaj ących i doczyszczaj ących ścieki przedsi ębiorcy/ Ochrona wód przemysłowe Środki własne, 37. I Władze Gmin, podziemnych i 4 mln wprowadzane do wód lub Inne fundusze. RZGW, WIO Ś powierzchniowych do ziemi oraz do instalacji zbiorowego odprowadzenia ścieków. Budowa indywidualnych wła ściciele Ochrona wód systemów oczyszczania Środki własne, 38. I nieruchomo ści/ podziemnych i 1,6 mln ścieków na terenach o Inne fundusze Władze Gmin powierzchniowych zabudowie rozproszonej. Ograniczenie zanieczyszcze ń przemysłowych poprzez Gminy/ Środki własne, 33. P wzmo żone działania Poprawa jako ści wód 20 tys Starostwo/WIO Ś inne fundusze kontrolne podejmowane wspólnie ze słu żbami Starostwa i WIO Ś

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

5.3. Jako ść powietrza i zmiany klimatu 5.3.1. Analiza stanu istniej ącego Na terenie powiatu tucholskiego WIO Ś przeprowadza monitoring powietrza atmosferycznego oraz dokonuje oceny rocznej jako ści powietrza atmosferycznego. Oceny dokonano z uwzgl ędnieniem dwóch grup kryteriów: • ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi (uwzgl ędnione zanieczyszczenia: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek w ęgla, ozon, pył PM10) – klasyfikacja dotyczyła wszystkich 23 stref w województwie, • ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin (uwzgl ędnione zanieczyszczenia: dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon) – Kryteria ustanowione ze wzgl ędu na ochronę ro ślin, dotycz ą obszarów niezabudowanych, znajduj ących si ę w odległo ści ponad 20 km od aglomeracji, ponad 5 km od innych miast, poza obszarem bezpośredniego oddziaływania autostrad, dróg ekspresowych i innych dróg krajowych oraz ponad 5 km od przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

Tabela 46 Klasyfikacja stref dokonana w wyniku rocznej oceny powietrza atmosferycznego Strefa Ochrona zdrowia Ochrona ro ślin Klasa ogólna Klasa ogólna

SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 SO2 NO2 O3 2006 2005 2004 2003 2002 2006 2005 2004 2003 2002 Powiat A A A A A A A A A A B B A A A A A A A A Tucholski Źródło: WIO Ś 2006

W powiecie tucholskim zewidencjonowano 9 zakładów emituj ących zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego. W skali województwa w ł ącznej emisji powiat zajmuje niewielki procent – 0,29% i jest jednym z obszarów najmniej ska żonych w województwie. W powiecie tucholskim znajduj ą si ę dwie stacje monitoringu. W Tucholi przy ul. Piastowskiej zlokalizowana jest stacja nale żą ca WSSE mierz ąca zanieczyszczenia pod k ątem ochrony zdrowia , pomiary wykonywane na stacji to dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zawieszony (BS) i benzen. Uzyskane wyniki za rok 2006 s ą niskie w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych . W porównaniu do 2005r. o 16,25% zmalało st ęż enie dwutlenku w ęgla, natomiast st ęż enie pozostałych zanieczyszcze ń wzrosły: pył zawieszony o 43,9%, dwutlenek siarki o 50,0% i benzen o 16,7%. W powiecie znajduje si ę równie ż stacja „Zielonka" zlokalizowana w Borach Tucholskich w Nadle śnictwie Woziwoda. Na stacji wykonywane s ą pomiary podstawowych zanieczyszcze ń takich jak dwutlenek siarki azotu oraz ozon, ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. W stosunku do roku 2005 warto ści st ęż eń wszystkich zanieczyszcze ń wzrosły. Koncentracja dwutlenku siarki stanowiła 32,5% normy rocznej ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. W przypadku ozonu st ęż enie maksymalne ośmiogodzinne w 2006 roku wyniosło 194,0 ug/m3 {norma 120,0 pg/m3). St ęż enie w okresie wegetacyjnym (1 V - 31 VII) osi ągn ęło warto ść 28515,0 pg/m *h. Od pa ździernika 2006 roku w centrum Tucholi, w trzech punktach prowadzone s ą badania st ęż eń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu metod ą pasywn ą. Wyniki uzyskane do kwietnia 2007 roku wykazały najwy ższe st ęż enia dwutlenku azotu w punkcie zlokalizowanym przy ul. Głównej 23 - 20,1 pg/m3, a dwutlenku siarki w punkcie zlokalizowanym przy ul. Nad Kicz ą 18A - 10,0 pg/m3.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Tabela 47 Pomiary st ęż enia zanieczyszcze ń gazowych i pyłu zawieszonego w latach 2001-2005 — st ęż enie średnioroczne (µg/m 3). Tuchola ul. Piastowska Zielonka Bory Tucholskie Rok Dwutlenek Dwutlenek Pył Dwutlenek Dwutlenek Pył siarki azotu zawieszony siarki azotu zawieszony 2001 8,8 23,7 8,7 - - - 2002 5,7 17,4 6,5 - - - 2003 1,1 9,3 7,3 - - - 2004 0,4 11,6 3,9 1,2 5,0 6,5 2005 0,8 16,0 3,6 4,1 7,9 9,1 Liczba pomiarów 365 365 364 362 251 251 w 2005r. Źródło :WIO Ś

Interpretacja wyników pomiarów zanieczyszcze ń powietrza: • na mapie średniego st ęż enia rocznego dwutlenku siarki, powiat tucholski wskazywany jest jako najmniej zanieczyszczona cz ęść północno-zachodniej cz ęś ci województwa i jako jeden z 3 rejonów o najni ższym poziomie st ęż enia, • pod wzgl ędem średniego st ęż enia rocznego dwutlenku azotu, powiat lokuje si ę w śród powiatów o najni ższych warto ściach, cho ć s ą na terenie województwa 2 rejony o jeszcze ni ższym st ężeniu; maksymalna st ęż enie w powiecie (jako obszar najwy ższego st ęż enia wskazuje si ę południow ą cz ęść powiatu) jest jednak ponad 2-krotnie ni ższe od maksymalnego notowanego w województwie; na stacji pomiarowych w województwie, stacja w Tucholi lokuje si ę na 25 pozycji (jest to ok. 40% st ęż enia dopuszczalnego), a stacja w Zielonce - na 36 pozycji, • na mapie średniego rocznego st ęż enia pyłu zawieszonego, powiat został zaliczony do obszarów o niskim i umiarkowanym st ęż eniu, • na mapie maksymalnego st ęż enia tlenku w ęgla, powiat został zaliczony do obszarów o najni ższym st ęż eniu - jest ono ok. 5-krotnie ni ższe od maksymalnego notowanego w województwie, • średnie roczne st ęż enie benzenu jest na stacji pomiarowej w Tucholi ok. 8-krotnie ni ższe od rygorystycznej dopuszczalnej normy dla uzdrowisk; wśród 26 stacji pomiarowych, stacja w Tucholi przy ul. Piastowskiej) lokowała si ę na 24 pozycji pod wzgl ędem notowanego st ęż enia,

5.3.1.1. Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszka ńców i przedsi ębiorców

Ciepłownictwo Do źródeł niskiej emisji nale ży zaliczy ć przede wszystkim indywidualne posesje, w których wyst ępuje opalanie w ęglowe, a tak że mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Ze wzgl ędu na du żą ilo ść tego typu źródeł emisji nie jest mo żliwe monitorowanie ka żdego z nich, a tym samym okre ślenie dokładnej ilo ści dostaj ących si ę z nich do atmosfery zanieczyszcze ń. Rzeczywista emisja zanieczyszcze ń z jednego źródła mo że si ę ró żni ć w zale żno ści od: • spalania w ęgla o ró żnej kaloryczno ści; • opalania mieszka ń drewnem; • spalanie w domowych piecach cz ęś ci odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych).

Spo śród gmin powiatu tucholskiego jedynie Miasto Tuchola ma scentralizowany system ciepłowniczy. Z ciepłowni gazowo-olejowej ZEC przy ul. Witosa (o mocy kotłów 2 x 5,56 + 2,8 MW) zasilana jest grupa budynków o ł ącznej mocy zamówionej 12,12 MW. Podstawowym paliwem jest gaz ziemny GZ 50. Rezerwowym źródłem ciepła, wykorzystywanym zwłaszcza w lecie do podgrzewania wody jest kotłownia gazowa o mocy 1,6 MW zlokalizowana przy ul. Ko ściuszki 13. Ponadto Zakład Energetyki Cieplnej posiada jeszcze 4 kotłownie gazowe o łącznej mocy 0,775 MW. Sie ć ciepłownicza jest wykonana w około 60% długo ści jako kanałowa (w 40% jako preizolowana) z średnim poziomem strat ciepła w ci ągu roku około 9%. Jest to warto ść przeci ętna — najbardziej efektywne krajowe systemy ciepłownicze charakteryzuj ą si ę sprawno ści ą przesyłu 95 – 96%, mniej efektywne 80 – 85%. Ł ączna długo ść

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

sieci ciepłowniczej wynosi blisko 6 km, zakres średnic: DN 50 – DN 250. Sie ć zasila 60 węzłów cieplnych: 11 zmieszania pompowego i pozostałe wymiennikowe. Sie ć ma do ść znaczn ą rezerw ę przesyłow ą, zwłaszcza wobec zmniejszaj ącej si ę mocy zamówionej. Do rejonu Starego Miasta jest doprowadzona sie ć ciepłownicza o średnicy DN 200 mm pozwalaj ąca na stuprocentowe uciepłownienie tego rejonu.

Gazownictwo Spalanie gazu jest znacznie bardziej korzystne dla środowiska ni ż innych rodzajów paliw. Produkty spalania w głównej mierze składaj ą si ę z dwutlenku w ęgla i pary wodnej przy śladowych ilo ściach tlenku w ęgla i tlenków azotu. Do rejonu gminy Tuchola z krajowego systemu dystrybucji gazu dostarczany jest gaz GZ 50 (Rodzina 2, Grupa E) o przeci ętnej warto ści opałowej 34,3 MJ/m 3 (w warunkach normalnych) i gęsto ści wzgl ędnej 0,54. Gaz jest dostarczany z sieci wysokiego ci śnienia do stacji redukcyjnej I stopnia i nast ępnie stacji redukcyjnej II stopnia. Cz ęść obiektów jest zasilanych z sieci niskiego ci śnienia, a pozostałe obiekty, zwłaszcza ciepłownia przy ul. Cegielnianej w mie ście Tucholi, z sieci gazowej średniego ci śnienia. Gazoci ągi s ą wykonane cz ęś ciowo z rur stalowych i cz ęś ciowo z rur polietylenowych czołowo zgrzewanych. Gaz jest dostarczany do celów bytowo- gospodarczych, grzewczych i (w niewielkim stopniu) technologicznych.

Tabela 48 Charakterystyka sieci gazowej w gminach powiatu tucholskiego w latach 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna ca zca zca zca ą ą ą czynnej sieci korzystaj czynnej sieci korzystaj czynnej sieci korzystaj ść ść ść ść ść ść ycie gazu tys.m3w ycie gazu tys.m3w ycie gazu tys.m3w ycie ż ż ż długo ogółemkm w zu ludno siecigazowej długo ogółemkm w zu ludno siecigazowej długo ogółemkm w zu ludno siecigazowej Powiat 127,2 1 677,30 12 322 129,1 1 677,30 12 304 129,1 1 635,70 12 190 tucholski Gmina Cekcyn 19,4 187,20 745 19,4 187,20 746 19,4 152,80 748 Gmina Gostycyn 5,8 0 0 5,8 0 0 5,8 0 0 Gmina K ęsowo 9,5 0 0 9,5 0 0 9,5 0 0 Gmina Lubiewo 28,4 68,50 183 28,6 68,50 184 28,6 62,90 183 Gmina Śliwice 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Gmina Tuchola 64,1 1 421,60 11 394 65,8 1 421,60 11 374 65,8 1 420,00 11 259 Tuchola- miasto 41,4 1 421,60 11 394 43,1 1 421,60 11 374 43,1 1 420,00 11 259 Tuchola- 22,7 0 0 22,7 0 0 22,7 0 0 obszar wiejski Źródło: GUS

Spo śród gmin powiatu tucholskiego jedynie Miasto Tuchola ma scentralizowany system ciepłowniczy. Z ciepłowni gazowo-olejowej ZEC przy ul. Witosa (o mocy kotłów 2 x 5,56 + 2,8 MW) zasilana jest grupa budynków o ł ącznej mocy zamówionej 12,12 MW. Podstawowym paliwem jest gaz ziemny GZ 50. Rezerwowym źródłem ciepła, wykorzystywanym zwłaszcza w lecie do podgrzewania wody jest kotłownia gazowa o mocy 1,6 MW zlokalizowana przy ul. Ko ściuszki 13. Ponadto Zakład Energetyki Cieplnej posiada jeszcze 4 kotłownie gazowe o łącznej mocy 0,775 MW. Sie ć ciepłownicza jest wykonana w około 60% długo ści jako kanałowa (w 40% jako preizolowana) z średnim poziomem strat ciepła w ci ągu roku około 9%. Jest to warto ść przeci ętna — najbardziej efektywne krajowe systemy ciepłownicze charakteryzują si ę sprawno ści ą przesyłu 95 – 96%, mniej efektywne 80 – 85%. Ł ączna długo ść sieci ciepłowniczej wynosi blisko 6 km, zakres średnic: DN 50 – DN 250. Sie ć zasila 60 w ęzłów

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

cieplnych: 11 zmieszania pompowego i pozostałe wymiennikowe. Sie ć ma do ść znaczn ą rezerw ę przesyłow ą, zwłaszcza wobec zmniejszaj ącej si ę mocy zamówionej. Do rejonu Starego Miasta jest doprowadzona sie ć ciepłownicza o średnicy DN 200 mm pozwalaj ąca na stuprocentowe uciepłownienie tego rejonu Struktur ę zu życia gazu przedstawiono w tabeli poni żej.

Tabela 49 Struktura zu życia gazu w Mie ście Tuchola (tys. m 3). Gospodarstw a Pozostałe Gmina domowe Przemysł Handel Usługi Razem bran że (w tym ogrzewanie)

Tuchola 1673,9 3410,1 68,0 45,5 325,3 5522,8 (miasto) (1068,2)

Źródło: GUS

5.3.2. Przyj ęte cele i priorytety Od stycznia 2008r. Polsk ę obowi ązuj ą wymagania Dyrektywy 2001/80/WE40 (Dyrektywa LCP) w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszcze ń do powietrza z du żych źródeł spalania paliw. Jej celem jest ograniczenie emisji z du żych źródeł spalania o mocy wi ększej od 50 MW. Podstawowym celem polityki ekologicznej w zakresie ochrony powietrza w perspektywie średniookresowej jest osi ągni ęcie takiego jego stanu, który nie b ędzie zagra żał zdrowiu ludzi i środowisku oraz b ędzie spełniał wymagania prawne w zakresie jako ści powietrza i norm emisyjnych. Cele ilo ściowe wynikaj ą z programów krajowych, zobowi ąza ń przyj ętych w Traktacie Akcesyjnym i ratyfikowanych umów mi ędzynarodowych. W zwi ązku z tym celami średniookresowymi b ędą: • Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza, • Spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa, • Redukcja emisji z obiektów energetycznego spalania w kierunku pułapów emisyjnych okre ślonych w Traktacie Akcesyjnym.

5.3.2.1. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa Analizuj ąc program ochrony środowiska województwa kujawsko-pomorskiego mo żna określi ć nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia, które nale ży uzna ć za zadania własne i koordynowane w zakresie ochrony powietrza: • Wyznaczanie stref ograniczonej dost ępno ści komunikacyjnej w miastach, zwłaszcza w miastach du żych, centrach zabytkowych, strefach uzdrowiskowych i szpitalnych w poł ączeniu z wła ściwie prowadzon ą polityk ą parkingow ą, • Likwidacja lub modernizacja starych kotłowni i palenisk domowych przez stosowanie urz ądze ń nowej generacji i zast ąpienie w ęgla proekologicznymi no śnikami ciepła (gaz, olej opałowy, biomasa itp.) • Podł ączenie terenów zurbanizowanych do miejskich sieci ciepłowniczych, • Budowa sieci gazowych z preferencjami gazyfikacji obszarów o najwy ższym poziomie emisji niskiej, a docelowo całego obszaru województwa, • Wykorzystywanie w systemach grzewczych odnawialnych źródeł energii (energia wietrzna, energia słoneczna, wody geotermalne), • Modernizacja technik spalania w ciepłowniach (elektrociepłowniach) oraz przechodzenie na nowoczesne techniki spalania paliw, • Poprawa jako ści stosowanego w ęgla lub zmiana no śnika na bardziej „czysty” ekologicznie (z preferencjami dla gazu ziemnego), • Wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii (preferencje dla energii wodnej i dla spalania biogazu), • Promowanie biopaliw,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• Modernizacja procesów technologicznych lub wprowadzanie nowoczesnych energooszcz ędnych technologii, zmniejszanie materiałochłonno ści produkcji, hermetyzacja urz ądze ń oraz systemów wytwarzania i spedycji produktów – przy zachowaniu zasady stosowania najlepszych dost ępnych środków technicznych (BAT), • Instalowanie nowych lub poprawa sprawno ści obecnie funkcjonuj ących urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń powstałych w procesie spalania paliw, • Dostosowanie si ę zakładów do zintegrowanych pozwole ń na emisj ę zanieczyszcze ń powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia obejmuj ącego wszystkie elementy środowiska, • Wprowadzenie elementów samokontroli zakładów poprzez systemy zarz ądzania środowiskowego (ISO 14000), • Intensyfikacja kontroli i monitorowania zakładów uci ąż liwych (lista krajowa i lista wojewódzka oraz zakłady, których emisja jest przyczyn ą skarg mieszka ńców).

5.3.3. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 50 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2015

Termin realizacji cia cia cia

ę Jednostka ę

wzi odpowiedzialna / wzi ę ę dzaj dzaj Opis przedsi ęwzi ęcia Cel Cel L.p. L.p.

o Jednostki ródła ródła ź R współpracuj ące nakłady zł nakłady 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Potencjalne Potencjalne Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Identyfikacja i sporz ądzenie wykazu Wojewoda /, WIO Ś, terenów z przekroczeniami Władaj ący źródłami 1 P dopuszczalnych st ęż eń Inwentaryzacja obszarów 10 tys Środki własne emisji, Władze substancji i obszarów Powiatu i Gmin ograniczonego użytkowania Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej i Zarz ądzaj ący Środki własne, kolejowej (budowa infrastruktur ą/ inne fundusze 2 I obwodnic, poprawa wojewoda, starosta, Ochrona klimatu 120 tys w tym UE nawierzchni dróg, burmistrzowie i

modernizacja linii wójtowie kolejowych) Zarz ąd Działania promocyjne na województwa, rzecz wykorzystywania w producenci Środki własne, 3 P Ochrona klimatu 20 tys budownictwie materiałów materiałów inne fundusze energooszcz ędnych budowlanych/ zarz ąd powiatu, gminy Zadanie koordynowane Modernizacja kotłowni w Gminy/ zarz ądcy Ograniczenie nadmiernej Bud żet gmin 1 I obiektach komunalnych 410 tys nieruchomo ści emisji do powietrza inne fundusze (przebudowa na gaz) Budowa nawierzchni ulic Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 2 I na ODJ Rudzki Most I w Gmina Tuchola 6,9 mln oszcz ędno ść energii inne fundusze Tucholi Budowa ulicy stanowi ącej Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 3 I poł ączenie miasta z Gmina Tuchola 800 tys. oszcz ędno ść energii inne fundusze projektowan ą obwodnic ą Partycypacja w kosztach budowy obwodnicy miasta Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 4 I Tucholi w ci ągu drogi Gmina Tuchola 1 mln oszcz ędno ść energii inne fundusze wojewódzkiej 240 Świecie- Tuchola-Chojnice Budowa ście żki rowerowej wraz z o świetleniem przy Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 5 I Gmina Tuchola 3,7 mln. Szosie Bydgoskiej w oszcz ędno ść energii inne fundusze Tucholi

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Budowa dróg na osiedlu Zwi ększenie płynności ruchu i 6 I Gmina Tuchola 1,2 mln Bud żet gminy Mickiewicza w Tucholi oszcz ędno ść energii Bud żet Przebudowa drogi gminnej Zwi ększenie płynności ruchu i 7 I Gmina Cekcyn 2 mln gminyinne Zielonka-Wierzchucin oszcz ędno ść energii fundusze Budowa drogi gminnej w Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 8 I Wysokiej – długo ść drogi Gmina Cekcyn 1,7 mlnn oszcz ędno ść energii inne fundusze 1.700 mb Przebudowa dróg powiatowych w Cekcynie Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 9 I ul. Dworcowa, Główna, Gmina Cekcyn 2 mln gminyinne oszcz ędno ść energii Wczasowa,Szkolna – fundusze długo ść drogi 4.000 mb Budowa drogi w Cekcynie Bud żet ul. Cmentarna - długo ść Zwi ększenie płynności ruchu i 10 I Gmina Cekcyn 1 mln gminyinne drogi 4.000 mb oszcz ędno ść energii fundusze

Cekcyn- poł ączenie ul. Ogrodowej ze Sportow ą + Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 11. I parking i targowisko Gmina Cekcyn 400 tys gminyinne oszcz ędno ść energii 2.000m 2 fundusze

Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 12. I Zdroje- Przedszkole – Gmina Cekcyn 800 tys gminyinne oszcz ędno ść energii długo ść drogi 1.000 mb fundusze Budowa drogi w Cekcynie Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i I ul. Mły ńska - długo ść drogi Gmina Cekcyn 830 tys gminyinne 13. oszcz ędno ść energii 830 mb fundusze Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 14. I Osielsk Kowalskie Błota– Gmina Cekcyn 1 mlnn gminyinne oszcz ędno ść energii długo ść drogi 1.000 mb fundusze Budowa drogi gminnej w Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 15. I Biszewie – długo ść drogi Gmina Cekcyn 900 tysł gminyinne oszcz ędno ść energii 900 mb fundusze Budowa drogi gminnej w Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 16. I Suchomie– długo ść drogi Gmina Cekcyn 1,5 mlnn gminyinne oszcz ędno ść energii 1.500 mb fundusze Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 17. I Nowy Sumin - Cekcynek– Gmina Cekcyn 1,8 mln gminyinne oszcz ędno ść energii długo ść drogi 1.800 mb fundusze Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 18. I Cekcyn-Kruszka– długo ść Gmina Cekcyn 3,8 mln gminyinne oszcz ędno ść energii drogi 3.800 mb fundusze Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 19. I Cekcynem-Knieja, Huta– Gmina Cekcyn 5,6 mln gminyinne oszcz ędno ść energii długo ść drogi 5.600 mb fundusze Budowa ulicy na odcinku Bud żet Zwi ększenie płynności ruchu i 20. I Suminy-Zamarte-Zalesie Gmina Cekcyn 2,5 mln gminyinne oszcz ędno ść energii długo ść drogi 2.5000 mb fundusze Budowa ulicy w Bud żet miejscowo ści Małe Gacno, Zwi ększenie płynności ruchu i 21. I Gmina Cekcyn 500 tys gminyinne koło ko ścioła, Neuron – oszcz ędno ść energii fundusze długo ść drogi 500mb Budowa ulicy w Bud żet miejscowo ści Małe Gacno- Zwi ększenie płynności ruchu i 21. I Gmina Cekcyn 3 mln gminyinne Zdroje (lub Zielonka) – oszcz ędno ść energii fundusze długo ść drogi 3.000 mb Modernizacja dróg Zwi ększenie płynności ruchu i 22. I Gmina Gostycyn 1,5 mln Bud żet gminy gminnych oszcz ędno ść energii Budowa dróg osiedlowych Zwi ększenie płynności ruchu i Zgodnie z WPI 23. I Gmina K ęsowo Bud żet gminy w Żalnie oszcz ędno ść energii Gminy Modernizacja dróg Zwi ększenie płynności ruchu i 24. I Gmina Lubiewo 10 mln Bud żet gminy gminnych oszcz ędno ść energii Budowa drogi Okoniny N. Bud żet gminy, 25. I – Brzozowe Błota oraz Gmina Śliwice Zwi ększenie płynności ruchu 1,5 mln inne fundusze Rosochata - Główka Budowa ulic na Osiedlu Bud żet gminy, 26 I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 460 tys Le śnym w Śliwicach inne fundusze Budowa pieszo-jezdni na Bud żet gminy, 27. I os. Runa Le śnego w Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 825 tys inne fundusze Śliwicach Przebudowa drogi Bud żet gminy, 28. I powiatowej Wielkie Gacno Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 400 tys inne fundusze - Śliwice Budowa drogi Główka - Bud żet gminy, 29. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 2 mln Okoniny inne fundusze Droga Śliwiczki – Sarnia Bud żet gminy, 30. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 700 tys Góra inne fundusze

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Budowa drogi na ulicy Bud żet gminy 30. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 130 tys Glinianej w Śliwicach inne fundusze Budowa drogi do młyna Bud żet gminy 32. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 80 tys Śliwiczkach inne fundusze Projekt budowy drogi na Bud żet gminy 33. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 25 tys Os. Runa Le śnego inne fundusze Utwardzenie nawierzchni Bud żet gminy 34. I drogi ł ącz ącej ulice Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 112 tys inne fundusze Świecką i Szkoln ą Budowa pieszojezdni na Bud żet gminy 35. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 150 tys ulicy 25-lecia PRL inne fundusze Budowa pieszojezdni na Bud żet gminy 36. I Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 130 tys ul. Cisowej Os. Le śne inne fundusze Bud żet gminy 37. I Budowa drogi w Kamionce Gmina Śliwice Poprawa jako ści powietrza 20 tys inne fundusze Budowa chodników przy drogach gminnych i powiatowych (bie żą ca Zwi ększenie płynności ruchu i Bud żet gminy 38. I Gminy 2,7 mln realizacja w miar ę oszcz ędno ść energii inne fundusze posiadanych środków finansowych) Namawianie mieszka ńców gminy do zmiany sposobu Zmniejszenie zanieczyszcze ń Bud żet gminy 39. P Gminy 13 tys ogrzewania na bardziej z emisji niskiej inne fundusze przyjazny środowisku Wsparcie przedsi ęwzi ęć maj ących na celu ograniczenie niskiej emisji Element systemu zarz ądzania Środki własne, 40. P Gminy 32 tys (plany miejscowe, ulgi środowiskiem inne fundusze podatkowe, reglamentacja) Opracowanie planu wykorzystania ró żnych Środki własne, 41. P technologii w zakresie Gminy Eliminacja emisji 28 tys inne fundusze “termomodernizacji” budynków” Rozbudowa sieci ograniczenie nadmiernej 42. I gazowych, zmiana Gminy/PGNiG 400 tys Środki PGNiG emisji do powietrza systemu ogrzewania Wsparcie przedsi ęwzi ęć Środki dotycz ących usuwania GFO ŚiGW, Gminy/ prywatni Eliminacja wyrobów 43. I azbestu 390 tys środki wła ściciele azbestowych z obiektów i instalacji wła ścicieli budowlanych nieruchomo ści

5.4. Oddziaływanie hałasu

Najcz ęś ciej klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa żnego poziomu dźwi ęku A (LAeq), wyra żonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem u średnionym w funkcji czasu. Dopuszczalne warto ści poziomów d źwi ęku w środowisku okre śla zał ącznik do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 nr 120 poz. 826). Warto ści te przedstawia poni ższa tabela: Tabela 51 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikiem L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalno ść Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu L L Aeq N Aeq D LAeq D przedział LAeq N przedział Przedział czasu L.p Rodzaj ternu przedział czasu czasu odniesienia czasu odniesienia odniesienia równy 8-miu odniesienia równy 1-ej równy 16 najmniej równy 8 h najmniej godzinom korzystnym korzystnej godz. dnia godz. nocy 1 2 3 4 5 6 a. Obszary A ochrony 1 uzdrowiskowej 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem 2 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub wielogodzinnym 55 50 50 40 pobytem dzieci i młodzie ży c. Tereny domów opieki d. Tereny szpitali w miastach 3 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 60 50 50 40 c. Tereny zabudowy zagrodowej d. tereny mieszkaniowo-usługowe

4 Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy żej 100 tys. 65 55 55 45 mieszka ńców

Ze wzgl ędu na rodzaj źródeł hałasu wyodr ębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny. Najwi ększy zasi ęg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszka ńców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia te ż najwi ększe problemy techniczne. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje si ę znacz ącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wi ąż e si ę to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniaj ącymi płynno ść ruchu, posiadaj ącymi nowe nawierzchnie o wła ściwo ściach pochłaniaj ących d źwi ęk i wyposażanymi przy ka żdej modernizacji w środki ograniczaj ące emisj ę. Ekrany wzdłu ż nowych arterii komunikacyjnych s ą coraz cz ęstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobli żu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale tak że w obr ębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najcz ęś ciej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z w ąskimi ulicami obci ąż onymi ruchem na granicy przepustowo ści, stwierdza si ę bardzo du że odst ępstwa od warto ści dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uci ążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy .

5.4.1. Obszary nara żone na hałas System komunikacyjny stwarza zagro żenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ci ęż kich. W Powiecie Tucholskim najwi ększe potencjalne zagro żenie hałasem wyst ępuje zatem wzdłu ż dróg wojewódzkich (nr 237 , 240 i 241), obsługuj ących ruch ponadregionalny i regionalny.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy prowadził w 2007r. badania nad poziomem hałasu na terenie Tucholi. Badaniami obj ęto tereny zabudowy mieszkaniowej w punktach gdzie stwierdzono szczególne uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego . Do pomiarów wytypowano 5 takich obszarów, na terenie których zlokalizowano 5 stanowisk z dwoma przekrojami pomiarowymi, w ci ągu dróg wojewódzkich przebiegaj ących przez Tuchol ę oraz w centrum miasta.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Wyniki pomiarów dl całej kampanii wykazuj ą przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwi ęku pochodz ącego od dróg i linii kolejowych, okre ślonego w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz.U. Nr 120, poz, 826) w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu, na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Najwi ększe przekroczenie o ponad 12dB zarejestrowano na stanowisku pomiarowym przy ul. Głównej, co zwi ązane jest z lokalizacj ą budynków mieszkalnych w niewielkiej odległości od jezdni, ale przede wszystkim spowodowane jest poruszaniem si ę transportu ci ęż kiego ze znaczn ą pr ędko ści ą, po nienajlepiej utrzymanej jezdni.

Udział pojazdów ci ęż kich w ogólnym strumieniu pojazdów poruszaj ących si ę ulic ą Główn ą w Tucholi wynosi ponad 24%. W pozostałych punktach pomiarowych przekroczenia wahaj ą si ę w przedziale od 0,6 do 8,9 dB.

Tabela 52 Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego w Tucholi- pomiary WIO Ś w 2007roku Lp. Nazwa ulicy Okres pomiarowy : maj – lipiec-wrzesie ń 2007 rok Odległo ść Warto ść Wysoko ść Średni Minimalny punktu od dopuszczalna nad poziom poziom jezdni [dB] poziomem hałasu hałasu [km] morza LAeq D LAeq D [m] [dB] [dB] 1 Bydgoska 10 4,0 60 1,5 66,3 39,5 2 4,0 65,4 39,4 3 Świecka 89A 20,0 60 1,5 62,5 41,7 4 4,0 64,1 43,7 5 Świecka 17 3,0 60 1,5 65,6 45,3 6 4,0 66,1 45,6 7 Nowodworskiego 1,5 60 1,5 68,9 42,5 8 12 4,0 67,6 42,0 9 Główna 22 2,0 60 1,5 72,5 39,4 10 4,0 42,2 40,1 Źródło: WIO Ś

Tabela 53 Nat ęż enie ruchu pojazdów na wybranych ulicach w Tucholi- pomiary WIO Ś w 2007roku Lp. Nat ęż enie ruchu pojazdów [poj./h] % udział Nazwa ulicy osobowe ci ęż kie tiry autobusy pojazdów ci ęż kich 1 Bydgoska 10 425 52 8 0 12,3 2 Świecka 89A 451 145 37 3 29 3 Świecka 17 414 43 0 1 9,6 4 Nowodworskiego 428 49 0 3 10,7 12 5 Główna 22 464 85 64 4 24,8 Źródło: WIO Ś

5.4.2. Przyj ęte cele i priorytety Celem średniookresowym polityki ekologicznej do 2015 r. w odniesieniu do tego zagadnienia jest: Zmniejszenie zagro żenia mieszka ńców Polski ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu.

5.4.3. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa Na podstawie analizy programu ochrony środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2003-2010 nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne i pozainwestycyjne nale ży uzna ć za zadania koordynowane dla powiatu tucholskiego w zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym:

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotycz ące infrastruktury drogowej: budowa obwodnic, poprawa nawierzchni dróg, optymalizacja płynno ści ruchu (inwestycyjne, sukcesywnie), • opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów poło żonych wzdłu ż dróg, gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu d źwi ęku A (pozainwestycyjne, lata 2005 i 2006). • W perspektywie do roku 2010 nale ży przewidzie ć ponadto do realizacji nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia: • opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów poło żonych wzdłu ż głównych dróg i linii kolejowych, • budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i odcinkach istniej ących tras o nadmiernym ruchu, • wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świ ęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych wsz ędzie tam, gdzie przekraczany jest równowa żny poziom hałasu wynosz ący 55 dB w porze nocnej, • kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalno ści gospodarczej.

5.4.4. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 54 Przedsi ęwzi ęcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu

Termin realizacji c cia cia ę ę Jednostka wzi

wzi odpowiedzialna ę

ę Opis przedsi ęwzi ęcia ia Cel Cel

L.p. L.p. /Jednostki ródła ródła

ź Rodzaj Rodzaj współpracuj ące 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 nakłady zł nakłady Potencjalne Potencjalne Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Ograniczenie emisji hałasu poprzez środki własne, zarz ądzaj ący drogami / inwestycje dotycz ące budowy i Eliminacja zagro żenia inne fundusze w 1 PI Władze województwa, I modernizacji infrastruktury d rogowej hałasem tym strukturalne powiatu i gmin i kolejowej UE, PFO ŚiGW Identyfikacja i sporz ądzenie wykazów terenów wokół dróg z Wojewoda, WIO Ś, Eliminacja zagro żeń Środki własne, 2 P przekroczeniami poziomów hałasu 33 tys zarz ąd powiatu, gminy hałasem inne w środowisku, terenów zagro żonych hałasem Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów poło żonych wzdłu ż dróg i linii kolejowych niestanowi ących Wojewoda, zarz ądcy Eliminacja zagro żeń Środki własne, wymienionych powy żej, gdzie dróg i linii kolejowych/ 3 P 100 tys stwierdzono przekroczenie WIO Ś, zarz ąd hałasem inne dopuszczalnego poziomu d źwi ęku powiatu, gminy A powy żej 55 dB w porze nocnej lub 30.06.2009 zagro żenie hałasem, w kolejno ści od obiektów o najwi ększym negatywnym oddziaływaniu

Ograniczenie emisji hałasem Zarz ądzaj ący drogami poprzez inwestycje dotycz ące Eliminacja zagro żeń Środki własne, 4 I i kolejami/ wojewoda, - budowy i modernizacji infrastruktury hałasem inne starosta, gminy drogowej i kolejowej

Prowadzenie bada ń kontrolnych GDDKiA, wojewódzki

poziomu hałasu komunikacyjnego Eliminacja zagro żeń Środki własne, 5 P zarz ąd dróg/ zarz ąd 100 tys przy drogach krajowych i hałasem inne powiatu, gminy wojewódzkich Zadania koordynowane Modernizacja dróg gminnych celem Zwi ększenie płynności 4,7 Bud żety gmin, 1 I uzyskania lepszych parametrów Gmina ruchu i oszcz ędno ść mlnn powiatów akustycznych energii

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Podj ęcie działa ń na rzecz rozwoju systemu transportu zbiorowego i Eliminacja zagro żenia Środki własne, 2 P Gmina 20 tys minimalizowania poziomu hałasu hałasem inne fundusze spowodowanego przez pojazdy Zadania pozostałe Wzmocnienie działalno ści kontrolnej organów samorz ądowych w porozumieniu z WIO Ś w Element systemu Środki własne, 1 P zakresie emisji hałasu przez Gmina/WIO Ś zarz ądzania 20 tys inne fundusze podmioty korzystaj ące ze środowiskiem środowiska – prawo ochrony środowiska

5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 5.5.1. Analiza stanu istniej ącego

Przez teren powiatu tucholskiego przebiega linia elektroenergetyczna trakcji Żur – Chojnice o mocy znamionowej 110kV z stacj ą transformatorow ą tej samej mocy zlokalizowan ą w mie ście Tucholi (stacja ta ma stref ę ochronn ą wyznaczon ą ogrodzeniem). W świetle dost ępnych danych („Raport o stanie środowiska 2006”) instalacje te nie stwarzaj ą istotnego zagro żenia dla środowiska oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego. Podobnie za pomijalne uznaje si ę nat ęż enie promieniowania emitowanego przez stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej.

5.5.1.1. Obszary nara żone na oddziaływanie pól pochodz ących od stacji bazowych telefonii komórkowej W ostatnich latach nast ąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci s ą stacje bazowe telefonii komórkowej nale żą ce do Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane s ą najcz ęś ciej na wolnostoj ących wie żach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a tak że na istniej ących wie żach lub kominach. Na terenie powiatu tucholskiego wyst ępuje pełny zasi ęg wszystkich operatorów sieci komórkowych świadcz ących usługi w naszym kraju. Post ępowanie administracyjne zwi ązane z lokalizacj ą stacji odbywa si ę zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedur ą ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładaj ą na inwestora obowi ązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpo średnio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysoko ściach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powoduj ą, że w miejscach dost ępnych dla ludno ści pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie ni ższe ni ż dopuszczalne. Potwierdzaj ą to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowi ą wi ęc zagro żenia dla zdrowia mieszka ńców. Negatywn ą konsekwencj ą lokalizacji anten na du żych wysoko ściach, jest konieczno ść wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najcz ęś ciej w postaci wie ż kratowych, które s ą widocznym akcentem w krajobrazie. Dlatego istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami obj ętymi szczególn ą ochron ą, z uwzgl ędnieniem zakazów wynikaj ących z aktów prawa miejscowego powołuj ących okre ślone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy.

5.5.1.2. Obszary nara żone na oddziaływania pól nadajników radiowych Na terenie gminy zlokalizowane s ą tak że inne źródła promieniowania elektromagnetycznego: • cywilne stacje radiowe o mocy około 10 W, • urz ądzenia nadawcze, diagnostyczne b ędące na wyposa żeniu wojska, policji, stra ży po żarnej, pogotowia, (lotnictwa cywilnego), placówek naukowo – badawczych, zakładów przemysłowych.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

5.5.1.3. Obszary nara żone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napi ęć Przez teren powiatu biegn ą napowietrzne linie wysokich napi ęć : • elektroenergetyczne linie napowietrzne niskich napi ęć (nn 0,4 kV lub 230/400 V), średnich napi ęć (SN – 6 kV, 10 kV, 15 kV, 20 kV, 30 kV), wysokich napi ęć (WN 110 kV) i najwy ższych napi ęć (400 kV); stacje elektroenergetyczne: • stacje transformatorowe WN 110 kV; • Główne Punkty Zasilaj ące GPZ – WN/SN.

5.5.2. Przyj ęte cele i priorytety Średniookresowy cel polityki ekologicznej do 2015 r. w tym zakresie to ochrona mieszka ńców Polski przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

5.5.3. Lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w ramach Programu Tabela 55 Ochrona przed oddziaływanie pól elektromagnetycznych

Termin realizacji cia cia cia

ę ę Jednostka wzi wzi odpowiedzial na / ę ę dzaj dzaj Opis przedsi ęwzi ęcia Cel Cel L.p. L.p. o Jednostki ródła ź R współpracujące nakłady zł nakłady Potencjalne Potencjalne 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi przedsi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania koordynowane Lokalizacja terenów zabudowy mieszkaniowej Gminy/WIOŚ Ochrona Bud żet lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w zdrowia gminy, zasi ęgu linii elektroenergetycznych 110 kV po mieszka ńców inwestorzy 1 uprzednim wykonaniu bada ń poziomu pól 340 tys elektromagnetycznych w środowisku - w ramach prac nad studium zagospodarowania przestrzennego Lokalizowacja obiektów emituj ących pola Gminy Ochrona Bud żet 2 I elektromagnetyczne w miejscach zdrowia 30 tys gminy, niedost ępnych dla ludno ści mieszka ńców inwestorzy Minimalizacja liczby wysokich konstrukcji Gminy Ochrona Bud żet antenowych i lokalizowacja urz ądzenia krajobrazu gminy, 3 I nadawcze kilku u żytkowników na jednej 30 tys inwestorzy konstrukcji wsporczej ze wzgl ędu na ochron ę krajobrazu Współpraca ze słu żbami kontrolno- WIO Ś/ Gminy Ochrona Bud żet pomiarowymi w zakresie nadzoru nad środowiska gminy 1 P 20 tys obiektami emituj ącymi pola inne elektromagnetyczne fundusze

5.6. Chemikalia w środowisku, powa żne awarie przemysłowe, kl ęski żywiołowe

5.6.1. Analiza stanu istniej ącego Z oceny zagro żenia powiatu tucholskiego wynika, że do potencjalnych zagro żeń mog ących doprowadzi ć do sytuacji kryzysowych nale ży zaliczy ć: • Po żary; • Katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie ró żnych substancji do środowiska naturalnego; • Kl ęski żywiołowe (w tym podtopienia);

Do innych zagro żeń środowiska zwykle zalicza si ę sytuacje nadzwyczajne, takie jak na przykład kolizje drogowe cystern przewo żą cych substancje niebezpieczne, katastrofalne powodzie lub powa żne awarie w zakładach przemysłowych powoduj ące zagro żenie dla zdrowia ludzi i środowiska. W przypadku gminy Tuchola zagro żenie powodziami ze wzgl ędu na stabilny przepływ wód rzecznych w zasadzie mo że nie by ć brane pod uwag ę, chocia ż lokalnie mog ą si ę zdarzy ć krótkotrwałe lokalne podtopienia (szczególnie podmokłych u żytków zielonych w dolinach Kiczy i Strugi Raci ąskiej). Istotne zagro żenia mog ą wyst ąpi ć na drogach wojewódzkich i szlaku kolejowym

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

podczas transportu paliw lub innych substancji niebezpiecznych. Zagro żenie stwarza te ż biegn ący przez teren gminy gazoci ąg. Przeciwdziałanie sytuacjom zagro żeń nadzwyczajnych oraz procedur post ępowania w przypadku ich wyst ąpienia wymaga opracowania odr ębnych programów i wchodzi w zakres działania wyspecjalizowanych słu żb (ratownictwa chemicznego, straży po żarnej, policji itp.). Zjawiska katastrofalne zarówno naturalne (powód ź, susza, po żary) jak i powstałe przez awarie (rozlewy toksyczne, inne ska żenia chemiczne, emisje nadzwyczajne itp.) wymagaj ą systemu ratowniczego zorganizowanego w sposób stały, opartego na systemowym ratownictwie z zaanga żowaniem potencjału Stra ży Po żarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Budowlanej, Policji i innych słu żb specjalnych. Z danych uzyskanych z Komendy Powiatowej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Tucholi wynika, że w latach 2004-2007 na terenie powiatu tucholskiego nie miały miejsca zdarzenia maj ące znamiona powa żnej awarii ani nie wprowadzono stanu kl ęski żywiołowej.

Poni ższa tabela przedstawia ilo ść zdarze ń, w których uczestniczyła stra ż po żarna, a jakie miały miejsce na terenie powiatu w poprzednich latach: Tabela 56 Ilo ść zdarze ń jakie miały miejsce na terenie gminy powiatu tucholskiego w latach 2004-2007 Lp. Rok Po żary Miejscowe zagro żenia Alarmy Fałszywe Ogółem 1 1999 110 211 19 340 2 2000 114 329 11 454 3 2001 83 456 17 556 4 2002 82 437 26 545 5 2003 119 441 15 575 6 2004 107 502 20 629 7 2005 131 527 15 673 8 2006 146 634 8 788 9 2007 115 673 13 801 Źródło: KPPSP w Tucholi

700 600 500 400 300 200 100 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Po żary 110 114 83 82 119 107 131 146 115 M.zagro żenia 211 329 456 437 441 502 527 634 673 Alarmy fałszywe 19 11 17 26 15 20 15 8 13

Źródło: KPPSP w Tucholi Rysunek 12 Interwencje jednostek ochrony przeciwpo żarowej w latach 1999 – 2007

Liczba usuni ętych skutków zdarze ń zwi ązanych z pogod ą: 2004 - 25 zdarze ń 2005 - 38 zdarze ń 2006 - 43 zdarzenia 2007 - 87 zdarze ń

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Linia kolejowa Chojnice - Działdowo jest wskazywana jako trasa przewozu materiałów niebezpiecznych - z któr ą wi ąż e si ę zwi ększone ryzyko wyst ąpienia powa żnej awarii; powiat jest w stosunkowo małym stopniu zagro żony - w wi ększo ści powiatów liczba potencjalnych zagro żeń (zwi ązanych z komunikacj ą, wyst ępowaniem specyficznej infrastruktury technicznej lub te ż funkcjonowaniem zakładów przemysłowych) jest wi ększa, niekiedy znacznie.

Problem mog ą stanowi ć równie ż dzikie wysypiska odpadów. Odpady s ą najcz ęś ciej wywożone do lasu i na pola. Takie „składowanie” odpadów mo że mie ć niebezpieczne skutki dla środowiska, śmieci mog ą si ę zapali ć w skutek samozapłonu, lub mog ą by ć umy ślnie podpalone, zachodzi te ż uzasadniona obawa wyst ąpienia zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych w skutek wymywania si ę szkodliwych substancji. Składowane odpady pal ąc si ę wydzielaj ą do atmosfery ró żnego rodzaju substancje lotne, w tym substancje truj ące, du że ilo ści dymu o nieprzyjemnym zapachu pochodz ącego głównie ze spalania substancji zawieraj ących białko zwierz ęce. Szczególnie niebezpieczne zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi s ą substancje powstaj ące w wyniku palenia si ę tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne dioksyny, działaj ące na organizmy żywe ju ż w bardzo małych st ęż eniach i kumuluj ące si ę w organizmach. 5.6.2. Przyj ęte cele i priorytety Średniookresowym priorytetem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek. Dlatego te ż głównymi celami średniookresowym do 2015 r. jest: • Propagowanie stosowania bezpiecznych dla ludzi i środowiska zamienników • chemikaliów i preparatów niebezpiecznych, w tym produktów ulegaj ących • biodegradacji, • Stworzenie spójnego systemu odpowiedzialno ści za chemikalia: wprowadzane na • rynek, stosowane w produkcji oraz wyst ępuj ące w produktach i odpadach, • Minimalizacja niekorzystnego wpływu stosowania chemikaliów na ludzi i środowisko, • Propagowanie stosowania produktów chemicznych ulegaj ących biodegradacji.

5.6.2.1. Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych wynikaj ących z Programu Województwa Racjonalna gospodarka chemikaliami musi uwzgl ędnia ć przede wszystkim działania dążące do: • ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których s ą one stosowane; • pełnego dost ępu społecze ństwa do informacji o chemikaliach, na których działanie jest nara żone; • oszacowania rodzajów i wielko ści ryzyka zwi ązanego ze stosowanymi chemikaliami; • redukcji obecno ści dioksyn i PCB w środowisku oraz w produktach żywno ściowych i paszy; • zmniejszenia zagro żeń zwi ązanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez zakaz lub ostre ograniczanie wprowadzania na rynek i wykorzystywania najbardziej niebezpiecznych i ryzykownych oraz zapewnienie, że w odniesieniu do pozostałych wykorzystywana jest najlepsza praktyka ich stosowania oraz sprawny atestowany sprz ęt dozujący; • zapobiegania i przeciwdziałania powa żnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególno ści transportowym; • poprawa stanu technicznego tras transportowych, maj ąca m.in. na celu ograniczenie wyst ępowania katastrof transportowych; • organizacj ę wła ściwych struktur szybkiego powiadamiania o wyst ąpieniu powa żnej awarii, czy kl ęski żywiołowej; • przeciwdziałanie wyst ąpieniom kl ęsk żywiołowych poprzez wła ściwe organizowanie struktur porz ądkowo – kontrolnych i szybkiego reagowania oraz modernizacj ę urz ądze ń zabezpieczaj ących; • skuteczne usuwanie skutków wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych;

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• prawidłowej polityki przestrzennej zapewniaj ącej w planowaniu przestrzennym uwzgl ędnianie uwarunkowa ń maksymalnego bezpiecze ństwa społecze ństwa oraz minimalizacji wyst ąpienia ryzyka.

Cel średniookresowy do 2010 roku: Konieczno ść likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpo średnich zagro żeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jako ści środowiska, przeciwdziałanie post ępuj ącej degradacji walorów przyrodniczych regionu oraz pogarszaniu jako ści życia jego mieszka ńców, zapobieganie mo żliwo ści wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych w szczególno ści powodzi. Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszka ńców i środowiska z tytułu powa żnych awarii przemysłowych oraz poprawa zewn ętrznej i wewn ętrznej dost ępno ści transportowej powiatu poprzez optymalne wykorzystanie istniej ącej infrastruktury, modernizacj ę i rozbudow ę urz ądze ń i tras komunikacyjnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem rozwi ąza ń zmniejszaj ących lub eliminuj ących szkodliwy wpływ transportu na środowisko.

Priorytety do 2011 roku: • Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w sytuacji wyst ąpienia zagro żeń dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałami niebezpiecznymi. • Zwi ększenie płynno ści i przepustowo ści tras transportowych. • Podwy ższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej. • Eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast (budowa obwodnic). • Przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego. • Edukacja ekologiczna mieszka ńców. • Kontynuowanie poprawy zabezpieczenia ludno ści przed powodzi ą. • Kontynuowanie budowy systemu ochrony przed powa żnymi awariami i powa żnymi awariami przemysłowymi. • Wdra żanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej • Likwidacja mogilnika gromadz ącego przeterminowane środki ochrony ro ślin. • Zorganizowanie i wdra żanie kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej.

5.6.3. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 57 Przedsi ęwzi ęcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wyst ąpienia powa żnych awarii i kl ęsk żywiołowych w powiecie Termin realizacji

cia cia ę cia ródła ródła ę

Jednostka ź wzi ę

wzi odpowiedzialna /

ę Opis przedsi ęwzi ęcia

L.p. L.p. Jednostki

Rodzaj Rodzaj współpracuj ące 2008 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 nakłady zł nakłady Szacunkowe Szacunkowe finansowania finansowania przedsi Potencjalne Potencjalne Cel Cel przedsi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Zadania własne Modernizacja i Zapewnienie Bud żet gmin, doposa żenie w sprz ęt 750 1 I Gminy/ KPPSP bezpiecze ństwa PFO ŚiGW inne ratownictwa ekologicznego tys mieszka ńców fundusze remiz OSP Utrzymanie we wła ściwym Prewencyjne stanie technicznym dróg, eliminowanie Gminy/ zarz ądcy 203 Środki własne, 2 I którymi przemieszczaj ą si ę potencjalnych dróg tys inne fundusze transporty substancji przyczyn niebezpiecznych zagro żeń Opracowanie i realizacja Zabezpieczenia lokalnego systemu 47 Środki własne, 3 P Gminy bezpiecze ństwa zagospodarowania padłych tys inne fundusze sanitarnego zwierz ąt

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

Element Budowa chodników wzdłu ż Gminy/ zarz ądcy systemu 2,6 Środki własne, 4 I dróg dróg zarz ądzania mlnn inne fundusze środowiskiem Rozwa żenie mo żliwo ści zimowego utrzymywania Element dróg bez, albo przy Gminy/ zarz ądcy systemu 300 Środki własne, 5 P/I minimalnym udziale dróg zarz ądzania tys inne stosowania środków środowiskiem chemicznych komenda powiatowa Podejmowanie pa ństwowej stra ży przedsi ęwzi ęć w zakresie Zapewnienie 21 Środki własne, 1 P/I po żarnej/ Władze ochrony przeciwpo żarowej i bezpiecze ństwa tys inne fundusze Województwa, ratownictwa Powiatu i Gmin Wsparcie działa ń na rzecz organizacje prawidłowego społeczne i zagospodarowania zawodowe rolników, 36 Środki własne, 2 P Ochrona wód obornika, gnojowicy, ODR/ tys inne fundusze gnojówki w fermach Władze Gmin zwierz ąt gospodarskich Edukacja społecze ństwa w organizacje Element zakresie wła ściwych pozarz ądowe, gazety systemu 16 Środki własne, 3 P zachowa ń w sytuacji lokalne/ Władze zarz ądzania tys inne fundusze wyst ąpienia zagro żenia Powiatu i Gmin, środowiskiem Kontrola przestrzegania Prewencyjne europejskiej normy „ADR” o eliminowanie 30 Środki własne, 4 P przewozie substancji i Policja, stra ż potencjalnych tys inne fundusze materiałów przyczyn niebezpiecznych zagro żeń

5.7. Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku Postanowienia dyrektywy 2004/35/WE z 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialno ści za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrz ądzonym środowisku naturalnemu przetransponowała do prawa polskiego Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. nr 75, poz. 493). Ustawa weszła w życie 30 kwietnia, jednak nie zostały jeszcze do niej wydane akty wykonawcze, maj ące dla stosowania ustawy w kilku momentach znaczenie wr ęcz podstawowe. Zgodnie z art. 1, ustawa okre śla zasady odpowiedzialno ści za zapobieganie szkodom w środowisku i napraw ę takich szkód, a wi ęc odpowiedzialno ści zarówno zapobiegawczej, jak i kompensacyjnej. Jest to jednak odpowiedzialno ść przede wszystkim o charakterze administracyjnym, oparta na ustawowym ustaleniu zobowi ąza ń adresowanych do okre ślonych podmiotów, których egzekwowanie ma si ę odbywa ć poprzez stosowanie przez upowa żnione organy administracji okre ślonych instrumentów o charakterze głównie administracyjno-prawnym. Mo żliwe jest te ż korzystanie z roszcze ń cywilnoprawnych, maj ą one jednak charakter uzupełniaj ący, podobnie jak odpowiedzialno ść karna.

5.7.1. Przyj ęte cele i priorytety

Głównym celem jest: Ponoszenie odpowiedzialno ści finansowej za wyrz ądzone szkody w środowisku przez sprawców. Priorytety: • Stworzenie procedury zapewniaj ącej, że koszty działa ń naprawczych szkód w środowisku lub działa ń prewencyjnych niedopuszczaj ących do powstania takiej szkody ponosi ć b ędą sprawcy szkody. • Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku, wprowadzenie procedury wymuszaj ącej na sprawcach szkody informowanie organu prowadzącego t ę baz ę zaistniałej sytuacji. • Prowadzenie szkole ń na temat nowych procedur odpowiedzialno ści sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników instytucji publicznych i podmiotów gospodarczych, potencjalnych sprawców szkód w środowisku. • Stworzenie systemu kontroli wywi ązywania si ę sprawcy z obowi ązków w zakresie naprawy szkód w środowisku lub zapobiegania powstaniu takiej szkody. W/w kierunki s ą w kompetencji Wojewody.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

6. Narz ędzia i instrumenty realizacji Programu 6.1. Narz ędzia i instrumenty programowo-planistyczne • studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe stanowi ą narz ędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; s ą one sporz ądzane przez władze gmin i uzgadniane przez starost ę; sposób ich opracowania, stopie ń szczegółowo ści i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starost ę pozwole ń na budow ę b ędą w znacznej cz ęś ci decydowały o mo żliwo ści realizacji zapisów Programu; • oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowi ą istotny materiał umo żliwiaj ący uzgodnienie planu miejscowego; • oceny oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych realizowane w ramach procedury zmierzaj ącej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na budow ę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, zatwierdzaj ącej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na u żytek rolny; programy gospodarki odpadami przedsi ębiorstw; 6.2. Narz ędzia i instrumenty reglamentuj ące mo żliwo ści korzystania ze środowiska • pozwolenia i decyzje administracyjne na emisj ę, zintegrowane, wodno-prawne, na wytwarzanie, zbiórk ę i recykling odpadów, zobowi ązuj ące do prowadzenia pomiarów • zgłoszenia instalacji nie wymagaj ących pozwole ń dokonywane przez zakłady je eksploatuj ące; • przegl ądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach powstawania w ątpliwo ści, w przypadku składowisk zawsze; • instrukcje eksploatacji obiektów zwi ązanych z gospodark ą odpadami; • wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatuj ącym obiekty gospodarki odpadami; • strefy ochrony bezpo średniej i po średniej uj ęć wody; • strefy ograniczonego u żytkowania terenu; • ograniczenia lub zakazanie u żytkowania niektórych jednostek pływaj ących na wodach stoj ących; 6.3. Narz ędzia i instrumenty finansowe • opłaty za korzystanie ze środowiska; s ą one ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycink ę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin; • opłaty podwy ższone za korzystanie ze środowiska uiszczaj ą podmioty korzystaj ące z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia; • wsparcie finansowe przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą środowiska w drodze udzielania oprocentowanych po życzek, dopłat do oprocentowania kredytów i po życzek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz dysponuj ący pieni ędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym rozdziale) , inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagaj ące ochron ę środowiska, bud żet pa ństwa, bud żet samorz ądu województwa; • wsparcie dla programów dostosowania przedsi ębiorstw do wymogów zwi ązanych z ochron ą środowiska poprzez negocjowanie programów dostosowawczych; starostwo deleguje swojego przedstawiciela do komisji negocjacyjnej; • system materialnych zach ęt (ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje zró żnicowane stawki podatków i innych danin publicznych słu żą ce celom ochrony środowiska) dla przedsi ębiorców podejmuj ących si ę wprowadzania pro środowiskowych systemów zarz ądzania procesami produkcji i usługami, zgodnie

100

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

z ogólno światowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra żonymi m.in. w standardach ISO 14000, EMAS, programach czystej produkcji. 6.4. Narz ędzia i instrumenty karne i administracyjne • odpowiedzialno ść cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko uregulowana jest tak że w Kodeksie Cywilnym ; pozwala on ka żdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko zagra ża lub została wyrz ądzona szkoda, żą da ć jej naprawienia lub zaprzestania działalno ści; je żeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem mo że wyst ąpi ć jednostka samorz ądu terytorialnego; • odpowiedzialno ść karna za szkody wyrz ądzone środowisku zagro żona jest kar ą grzywny lub ograniczenia wolno ści w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekcewa żenia przepisów przez prowadz ącego zakład o du żym ryzyku; • odpowiedzialno ść administracyjna sprowadza si ę do mo żliwo ści nało żenia na podmiot korzystaj ący ze środowiska i oddziałuj ący na niego negatywnie, obowi ązku ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia wła ściwego stanu środowiska; • administracyjne kary pieni ęż ne s ą ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska; 6.5. Działalno ść kontrolna powiatu Mo żliwo ść skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wi ąż e si ę z podejmowaniem czynno ści kontrolnych. W przypadku samorz ądu powiatowego dotycz ą one korzystania z mo żliwo ści wydania decyzji nakazuj ących prowadz ącemu instalacj ę prowadzenie pomiarów wielko ści emisji, dokonanie przegl ądu ekologicznego, wykonanie analizy porealizacyjnej itp. Ponadto konieczna jest dobra współpraca starostwa z Inspekcj ą Ochrony Środowiska w celu systematycznej kontroli przestrzegania przez podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą zapisów zawartych w pozwoleniach na emisj ę, w pozwoleniach zintegrowanych, a tak że w zapisach dotycz ących gospodarki odpadami.

7. Źródła finansowania Realizacja zada ń „Programu Ochrony Środowiska” wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków bud żetowych jak i pozabud żetowych. Wdra żanie Programu powinno by ć mo żliwe mi ędzy innymi dzi ęki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania s ą fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz bud żet gminy. Do instrumentów finansowych gminy w zakresie ochrony środowiska nale żą : • opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, • kary za przekroczenie warto ści dopuszczalnych,

Fundusze celowe Środki zgromadzone w funduszach s ą przeznaczane na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej i słu żą realizacji zasad zrównowa żonego rozwoju. Powiat Tucholski ma mo żliwo ść ubiegania si ę o pomoc w finansowaniu zada ń w zakresie ochrony środowiska z poni żej wymienionych źródeł:

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu, który udziela pomocy finansowej na realizacj ę zada ń z ochrony środowiska i gospodarki wodnej zgodnych z kierunkami Polityki Ekologicznej Pa ństwa, Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego oraz zobowi ąza ń mi ędzynarodowych Polski i obowi ązuj ących przepisów prawa. Wojewódzki Fundusz zwykle współfinansuje zadania inwestycyjne realizowane na obszarze województwa. Głównym beneficjentem pomocy s ą jednostki samorz ądu terytorialnego, ale równie dobrze o dofinansowanie ze środków Funduszu mog ą wyst ąpi ć i inne podmioty, w tym: spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, jednostki administracji publicznej, podmioty gospodarcze czy osoby fizyczne. Odr ębn ą cz ęś ci ą oferty Funduszu s ą rozwi ązania adresowane do tych podmiotów, które otrzymały dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej. Proponowane s ą w tym zakresie specjalne po życzki płatnicze przeznaczone na zapłacenie faktur, które s ą refundowane ze środków funduszy unijnych. Warunki finansowe oferowane przez WFO ŚiGW w Toruniu nale żą do jednych z najatrakcyjniejszych w województwie kujawsko-pomorskim. Nasze po życzki mo żna spłaca ć przez

101

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

okres 7 lat z karencj ą do 12 lub 24 miesi ęcy (w przypadku, gdy przedsi ęwzi ęcie jest realizowane dłu żej ni ż 12 miesi ęcy). Ich oprocentowanie wynosi 0,7 stopy redyskonta weksli (w stosunku rocznym) dla wszystkich przedsi ęwzi ęć . Wysoko ść po życzki nie mo że przekroczy ć 85% kosztu całkowitego zadania. Dotacje Funduszu udzielane do 90% kosztów całkowitego mog ą by ć przeznaczone na: • przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu, • edukacj ę ekologiczn ą i popularyzacj ę zachowa ń proekologicznych, • działania polegaj ące na zapobieganiu i likwidacji powa żnych awarii i ich skutków, • opracowanie programów, ekspertyz, ocen i opinii słu żą cych ochronie środowiska, • likwidacj ę mogilników znajduj ących si ę na terenie województwa kujawsko- pomorskiego, • plany słu żą ce gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz utworzeniu katastru wodnego, • systemy kontrolne i pomiarowe stanu środowiska, • systemy kontroli wnoszenia przewidzianych ustaw ą opłat za korzystanie ze środowiska, a w szczególno ści tworzenia baz danych podmiotów korzystaj ących ze środowiska obowi ązanych do ponoszenia opłat, • działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą, regulacj ą rzek i zwi ększaniem retencji. Dotacje mog ą by ć tak że udzielane w wysoko ści do 75% kosztu całkowitego zadania na inne ni ż w/w cele. W tym przypadku beneficjentami pomocy mog ą by ć podmioty prowadz ące działalno ść w zakresie ochrony zdrowia, pomocy społecznej, o światy, kultury, bezpiecze ństwa publicznego. Przedsi ęwzi ęcia proekologiczne realizowane przez te podmioty powinny pozostawa ć w zwi ązku z w/w działalno ści ą.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest najwi ększ ą instytucj ą finansuj ącą przedsi ęwzi ęcia ochrony środowiska w Polsce. Celem działalno ści NFO ŚiGW jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Do priorytetowych programów przewidzianych do finansowania na 2008 r. nale ży ochrona: • wód i gospodarka wodna, • powierzchni ziemi, gospodarowanie odpadami i zasobami, • powietrza, • przyrody i krajobrazu oraz kształtowanie postaw ekologicznych.

Bank Ochrony Środowiska S.A ., który istnieje od 1991 roku. BO Ś jest uniwersalnym bankiem komercyjnym, specjalizuj ącym si ę w finansowaniu przedsi ęwzi ęć słu żą cych ochronie środowiska i współpracuje z organizacjami zajmuj ącymi si ę finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFO ŚiGW, WFO ŚiGW oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank współfinansuje szerokie spektrum zada ń z zakresu: ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi.

EkoFundusz , którego zadaniem jest dofinansowanie przedsi ęwzi ęć w dziedzinie ochrony środowiska, które maj ą nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale tak że wpływaj ą na osi ągni ęcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczno ść mi ędzynarodow ą w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz wyklucza mo żliwo ści dofinansowania przedsi ęwzięć , których celem jest rozwi ązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest ponadto ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów donatorów, a tak że stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych działaj ącego na podstawie ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z dnia 22 lutego 1995 r.). Fundusz ten przeznacza środki finansowe na ochron ę, rekultywacj ę i popraw ę jako ści gruntów rolnych, na wypłat ę odszkodowa ń przewidzianych ustaw ą oraz modernizacj ę dróg transportu rolniczego.

Fundusze strukturalne Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dost ępne w latach 2007-2013. W ramach funduszy strukturalnych dost ępnymi w Polsce programami operacyjnymi s ą:

102

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego

• regionalne programy operacyjne • PO Infrastruktura i środowisko, • PO Kapitał ludzki, • PO Innowacyjna gospodarka, • Programy europejskiej współpracy terytorialnej, • PO Pomoc techniczna. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla województwa kujawsko- pomorskiego na lata 2007 - 2013 jednostki samorz ądu terytorialnego mog ą ubiega ć si ę o dofinansowanie projektów dla priorytetu II (Priorytet II Zachowanie i racjonalne u żytkowanie środowiska). Celem priorytetu jest poprawa jako ści środowiska przyrodniczego, jego racjonalne kształtowanie i zachowanie zasobów naturalnych dla polepszenia warunków życia mieszka ńców i stanowienia korzystnych warunków dla rozwoju gospodarki. Ponadto dofinansowanie mo żna uzyska ć na realizacj ę projektów w ramach priorytetu VI: Priorytet VI. Wspieranie przemian w miastach i w obszarach wymagaj ących odnowy.

8. Streszczenie Programu Ochrony Środowiska Celem opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego. Przedmiotem niniejszego opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Tucholskiego, który zgodne z przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska powinien podlega ć aktualizacji nie rzadziej ni ż co 4 lata. Podstaw ę niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udost ępnionych m.in. przez Powiat, Gminy, WZMiUW, Nadle śnictwa, ODR, ARiMR, GUS, WIO Ś, WIR. Informacje wykorzystane w opracowaniu posłu żyły okre śleniu stanu aktualnego wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego. Uwzgl ędniono zmiany, jakie zaszły na przełomie ostatnich czterech lat w zakresie rozwoju infrastruktury, zmiany w stanie jako ści wód, powietrza, gleb. Udost ępnione wieloletnie plany inwestycyjne gmin oraz jednostek podległych Powiatowi pozwoliły wyodr ębni ć zadania na lata 2008-2015, jakie b ędą realizowane na terenie powiatu tucholskiego. Program powinien by ć realizowany poprzez uwzgl ędnienie zapisów wynikaj ących z dokumentów rz ądowych, zwłaszcza wynikaj ących z listy przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynika ć z przedsi ęwzi ęć zawartych w opracowaniach na szczeblu regionalnym (Program wojewódzki, Strategia wojewódzka) i lokalnym zwłaszcza z Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz gminy, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarz ądowych i mieszka ńców. Dodatkowo niektóre z przedsi ęwzi ęć zostały zaproponowane przez zespół opracowuj ący Program. Zhierarchizowana lista przedsi ęwzi ęć , odno śnie ka żdego komponentu środowiska przyrodniczego została zawarta w tabelach. Zadania podzielone s ą na zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne. W ka żdej z tych grup wyró żnia si ę zadania własne i koordynowane. Przy opracowywaniu programu, du ży nacisk poło żono na popraw ę stanu świadomo ści ekologicznej oraz edukacj ę ekologiczn ą mieszka ńców powiatu.

103