Przewodnik rowerowy po Powiecie Świeckim

Świecie County Cycling Guidebook Fahrradreiseführer

z is durch den Świecki n G a n o Kreis Iw . t fo Stara wierzba nad wiślanym rozlewiskiem w Trylu Old willow by the Vistula River backwater in Tryl Alte Weide an dem Überschwemmgebiet Wstęp von Wisła in Tryl (Foto / Photo: Iwona Gnisz) Leżący na północy województwa kujawsko- pomorskiego powiat świecki, łatwo znaleźć na mapie Polski. To tam, gdzie zieleń Borów Tucholskich spotyka błękitną wstęgę Wisły. Przyglądamy się jej uważnie i naszym oczom ukazuje się niezwykła różnorodność tych terenów. Rozległe lasy, szeroka dolina królowej polskich rzek z efektownymi punktami widokowymi, kręta nitka Wdy, głęboko wcięta w równiny, czyste jeziora, ciekawe zabytki i niezwykli ludzie, którzy dbają o zachowanie dziedzictwa borowiackiego i kociewskiego. Trudno wyobrazić sobie lepsze zaproszenie do rowerowej przygody. Niezależnie czy szukasz adrenaliny i wysiłku, spokojnego wypoczynku z rodziną czy po prostu lubisz poznawać nowe miejsca, gwarantujemy, że znajdziesz u nas coś dla siebie. Kręte leśne ścieżki w okolicy doliny Wdy, Wiślana Trasa Rowerowa i inne znakowane szlaki rowerowe czekają na odkrycie. W niniejszej publikacji staramy się pokazać różnorodne, rowerowe oblicze powiatu świeckiego. Mamy nadzieję, że będzie ona przydatna zarówno podczas szukania pomysłu na weekend czy wakacje, jak i podczas pobytu i rowerowych wędrówek po tych ciekawych terenach. Zapraszamy - zachwyć się przyrodą! Wiślana Trasa Rowerowa Vistula Bicycle Trail Fahrradwanderroute von Wisła

1 Introduction Einführung

Świecie County, an area in the northern part Den im Norden der Kujawsko-Pomorskie of Kujawsko-Pomorskie Voivodeship, is easy Woiwodschaft liegenden Świecki Kreis kann man to locate on the map of Poland. This is the leicht auf der Polenkarte finden. Eben dort, wo place where the greenery of the Tuchola das Grüne des Urwaldes Bory Tucholskie den Forest meets the blue ribbon of the Vistula himmelblauen Streifen des Flusses Wisła trifft. River. Watch closely and you will discover Wir beobachten ihn sehr aufmerksam und vor an amazing variety of this region. Vast forests, unseren Augen steht eine außergewöhnliche a wide valley of the queen of all Polish rivers Vielfältigkeit dieser Gebiete. Weitreichende with picturesque vantage points, a winding Wälder, breites Tal der Königin der polnischen thread of the Wda River cutting deep into Flüsse mit effektvollen Aussichtspunkten, the plains, clean lakes, interesting monuments spiralförmiger Faden des Flusses Wda, tief in and incredible people who make sure the die Niederungen hineingeragt, saubere Seen, Borowiacy and Kociewie legacy is preserved. interessante Denkmäler und außergewöhnliche It would be hard to imagine a better Menschen, die um die Erhaltung des Erbes von Bory Tucholskie und Kociewie sorgen. Czerwony szlak rowerowy invitation to a bicycle adventure. Whether Red bicycle trail you are looking for adrenaline and physical Eine bessere Einladung zum Fahrradabenteuer Rote Fahrradwanderroute activity, want a quiet pastime with your ist kaum vorstellbar. Unabhängig, ob Sie family or simply enjoy exploring new places Adrenalin und Anstrengung suchen oder eine – we guarantee that here you will find ruhige Erholung mit der Familie brauchen oder something perfect for you. Winding forest Sie auch neue Orte kennen lernen mögen, paths in the Wda River valley, the Vistula garantieren wir, dass Sie bei uns etwas für sich Bicycle Trail and other marked bicycle trails finden werden. Verschlungene Waldpfade in await exploration. der Nähe des Tals des Flusses Wda, Fahrradroute This publication presents a variety of bicycle vom Wisła Fluss und andere gekennzeichnete images of Świecie County. We hope you will Fahrradwanderrouten warten auf Ihre find it useful both when looking for an idea Entdeckung. for a weekend or holiday, and during a stay In dieser Publikation versuchen wir abwech- and bicycle trips in our interesting region. slungsreiches Gesicht des Świecki Kreises Come and enjoy the local nature! zu zeigen. Wir hoffen, dass sie sowohl während der Suche nach einer neuen Idee für das Wochenende oder die Sommerferien als auch während des Aufenthalts und Fahrradwanderungen durch diese interessanten Diabelski Kamień w Leosi Jania Góra - wioska chlebowa na szlaku R1 Terrains nützlich sein wird. Devil’s Stone in Leosia Jania Góra - the bread village on the R1 trail Wir laden ein – begeistern Sie sich für die Natur! Teufels Stein in Leosia Jania Góra - Brotdorf auf dem Wanderweg R1

2 3 Str. 8 Opisy szlaków Str. 32 Jak czytać charakterystykę szlaków? 1 punkt - uciążliwy (piaszczysty, strome Str. 18 Przy każdym z opisywanych szlaków znajduje podjazdy, zarośnięty, powalone drzewa) się jego skrócona charakterystyka. Zawarte i bardzo trudny na znacznych odcinkach, w niej informacje pozwolą dobrać trasę do wymagany rower górski indywidualnych potrzeb, zainteresowań, 2 punkty - uciążliwy i trudny na krótkich umiejętności oraz posiadanego sprzętu. odcinkach, wymagany rower górski; 3 punkty - sporadyczne uciążliwości, Długość: zalecany rower górski lub trekkingowy Dystans do pokonania. Szacując czas 4 punkty - szlak łatwy, dostępny dla Str. 48 wycieczki w płaskim terenie po dobrej niewprawionych rowerzystów, wyłącznie nawierzchni zakłada się średnią prędkość jazdy szutrowy lub asfaltowy 13 - 18 km/h. 5 punktów - szlak bardzo łatwy do Doliczyć do tego należy czas na postoje, pokonania na każdym rowerze, wyłącznie zwiedzanie, posiłki itp. Z pokonaniem asfaltowy asfaltowej trasy do 50 km w łatwym terenie nie powinny mieć problemu osoby, które Nawierzchnia: okazjonalnie jeżdżą na rowerze. Zależnie od posiadanego roweru oraz Oznakowanie: kondycji, nawierzchnia szlaku może w znacznym stopniu wpływać na zmęczenie Dobre oznakowanie szlaku pozwala poruszać oraz szybkość jazdy. się po trasie bez konieczności korzystania z dodatkowych narzędzi do nawigacji. 0 punktów - praktycznie brak oznakowania Walory: 1 punkt - znaczne braki utrudniające nawigację Syntetyczne określenie charakteru atrakcji na trasie pozwala dobrać trasę pod kątem 2 punkty - nieistotne braki indywidualnych preferencji. 3 punkty - dobre oznakowanie 0/4 punkty - brak danego waloru 4 punkty - bardzo dobre oznakowanie 1/4 punkty - niewielkie znaczenie 1 lub 2 gwiazdki oznaczają, że na trasie 2/4 punkty - przeciętnie niezbędna będzie mapa i/lub odbiornik GPS. 3/4 punkty - duże znaczenie Trudność: 4/4 punkty - główny walor szlaku Szlaki bardzo trudne zalecane są dla osób dysponujących odpowiednim sprzętem, kondycją i techniką jazdy. Z najłatwiejszymi szlakami nie będą miały problemu osoby sporadycznie jeżdżące na rowerze.

5 Descriptions Beschreibungen of trails der Wanderwege

How to read the description of trails 1 point – troublesome (sandy, steep climbs, Wie sollte man die Charakteristik der Schwierigkeiten: Each described trail contains a short chara- overgrown, fallen trees) and very difficult in Wan-derwege lesen? Sehr schwierige Wanderwege sind für cteristics. It provides information helping you long sections, a mountain bike required Bei jeder der beschriebenen Wanderrouten diejenigen empfehlenswert, die über to choose a route suitable for your personal 2 points – troublesome and difficult in short befindet sich eine gekürzte Charakteristik. Die entsprechende Ausrüstung, physische Verfassung und Fahrtechnik verfügen. Keine needs, interests, skills and the equipment you sections, a mountain bike required darin enthaltenen Informationen ermöglichen die Route an die individuellen Bedürfnisse, Probleme mit den einfachsten Routen werden own. 3 points – occasional difficulties, a mountain Hobbies und Fähigkeiten als auch die zur Personen haben, die nur ab und zu Rad fahren. or trekking bike recommended 1 Punkt – anstrengend (sandig, steile Length: Verfügung stehende Ausrüstung anzupassen. 4 points – an easy trail, accessible for Auffahrten, bewachsen, umgefallene Bäume) A distance to cover. When estimating the time amateur bikers, only gravel or asphalt trail und sehr schwierig auf wesentlichen for a trip in a flat area with a good surface, Länge: Abschnitten, Mountainbike notwendig 5 points – a trail very easy to cover on any the average speed of a bike is around 13 -18 km/h. Strecke die zurückgelegt werden muss. Bei type of bike, only on asphalt 2 Punkte – anstrengend und schwierig auf You should also add some time for stopovers, der Abschätzung der Zeit des Ausfluges im kurzen Strecken, Mountainbike notwendig Gebiet auf guter Straßendecke nimmt man sightseeing, eating, etc. Covering a route of 3 Punkte – ab und zu anstrengend, Moun- Surface: 50 km on asphalt in an easy area should eine durchschnittliche Geschwindigkeit der tainbike oder Trekkingbike empfehlenswert not be a problem for people who cycle only Depending on your bike and physical Fahrt von 13-18 Km/h an. Dazu muss man 4 Punkte – leichte Wanderroute, condition, the trail surface may have a signi- noch die Zeit für Pausen, Besichtigung, occasionally. für die Behinderten Radfahrer zugänglich, Mahlzeiten usw. rechnen. Keine Probleme mit ficant influence your fatigue level and the aus-schließlich Schotter oder Asphaltweg Marking: speed of cycling. der Bewältigung der Asphaltroute bis 50 Km im leichten Gebiet sollten Personen haben, 5 Punkte – sehr leichte Wanderroute zu A good system of marking on the trails allows die gelegentlich Rad fahren. bewältigen auf jedem Fahrrad, ausschließlich visitors to cover the route without the need to Values: Asphaltweg use additional tools for navigation. A synthetic description of the nature of attra- Kennzeichnung: Straßendecke: 0 points – practically no marking ctions on the route allows you to choose Gute Kennzeichnung des Wanderweges ermö- 1 point – significant shortages, making it a trail depending on your personal preferences Abhängig von dem besessenen Fahrrad glicht das Wandern ohne der Notwendigkeit und der physischen Verfassung kann die diffi-cult to navigate 0/4 points – no specific value zusätzliche Navigationsgeräte zu nutzen. Decke der Wanderroute auf die Ermüdung 2 points – irrelevant shortages 1/4 points – of small value 0 Punkte – praktisch ohne Kennzeichnung sowie Fahrgeschwindigkeit Einfluss haben. 3 points – good marking 2/4 points – average 1 Punkt – wesentliche Mängel, 4 points – very good marking 3/4 points – of great value die die Navi-gation erschweren Vorzüge: 1 or 2 stars mean that the route will require 4/4 points – the main value of the trail 2 Punkte – unwesentliche Mängel Synthetische Bezeichnung des Charakters you to have a map and/or a GPS receiver. 3 Punkte – gute Kennzeichnung der Attraktion auf der Route erlaubt die Route in der Hinsicht auf individuelle 4 Punkte – sehr gute Kennzeichnung Präferenzen zu wählen. Level of difficulty: 1 oder 2 Sterne bedeuten, dass auf der Route 0/4 Punkte – kein der vorgegebenen Vorzüge Very difficult trails are recommended for eine Karte und/oder ein GPS-Empfänger 1/4 Punkte – kleine Bedeutung people with the right equipment, physical unentbehrlich sein wird. condition and technique of cycling. Some 2/4 Punkte – durchschnittlich of the easier trails will not be a problem for 3/4 Punkte – große Bedeutung those who cycle only occasionally. 4/4 Punkte – Hauptvorteil der Wanderroute

6 7 Żółty szlak rowerowy Grudziądz - Tleń

Jest to fragment dłuższej trasy łączącej Bory Parametry: Tucholskie z Warmią. Można podzielić ją na ▪ Długość: 29 km dwa charakterystyczne odcinki: początkowy ▪ Oznakowanie: 3/4 prowadzi dnem Doliny Dolnej Wisły, następnie ▪ Trudność: 5/5 opuszcza ją i kolejny wiedzie przez wschodnie Bory Tucholskie. Warto przestudiować trasę na mapie przed wyjazdem lub posłużyć się Nawierzchnia: odbiornikiem GPS, ponieważ oznakowanie ▪ Asfalt: 100% szlaku jest na niektórych odcinkach niewy- ▪ Szutry, ubite dukty: 0% starczające. ▪ Piasek: 0%

Główne atrakcje na trasie: Walory: ▪ Nadwiślański punkt widokowy na Grudziądz ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 4/4 ▪ Drewniane domy we wsiach na obszarze ▪ Widoki, krajobraz: 3/4 Doliny Wisły ▪ Technika jazdy: 0/4 ▪ ▪ Unikaty przyrody: 2/4 Zabytkowe kościoły w Wielkim Lubieniu, Wielkim Komorsku, Płochocinie i Osiu

Grudziądz – Warlubie (18 km) Przejazd rozpoczynamy opuszczając Grudziądz ścieżką rowerową prowadzącą przez most. Za przeprawą zjeżdżamy na Nowe, zgodnie z drogowskazem w prawo. Po chwili spotykamy Wiślaną Trasę Rowerową. Dalej oba szlaki prowadzą równolegle. Po ok. 1 km, po prawej stronie mijamy drogę odbijającą ostro w kierunku wału przeciwpowodziowego. Warto tu zjechać, żeby po ok. 600 m dojechać do efektownego punktu widokowego na panoramę grudziądzkiej starówki. Wracamy na szlak i jedziemy na północ asfaltową drogą wzdłuż wału przeciwpowodziowego. Docieramy do wsi Wielki Lubień. Warto się tu rozejrzeć w poszukiwaniu zabytkowych Na żółtym szlaku rowerowym drewnianych chat mennonickich (np. pod On the yellow bicycle trail nr 47). Szlak odbija tu od Wiślanej Trasy Auf der gelben Fahrradwanderroute Rowerowej na północny-zachód. Gładką szosą

8 9 Drewniany dom w Wielkim Komorsku This section is a fragment of a longer route towards Warlubie. After quite a long climb Wooden house in Wielki Komorsk connecting the Tuchola Forest and Warmia. we leave the Lower Vistula Valley. Hölzernes Haus in Wielki Komorsk It may be divided into two characteristic sections: the beginning that goes through the Warlubie – Osie (21 km) depths of the Lower Vistula Valley and leaves After a few kilometres of cycling among it, and the final section that goes through the countryside landscape, we reach a busy eastern part of the Tuchola Forest. It is worth national road no. 91 in Warlubie. The trail turns studying the map before the trip or using right, and then diagonally left, in accordance a GPS receiver due to the fact that the with the road sign to Kościerzyna. Due to heavy marking is insufficient in some areas. traffic and the necessity to turn left, it is a good idea to cover this section using a pedestrian Main attractions on the route: crossing and pavements. After about 1.5 km the trail turns left, following the road sign ▪ Vistula River vantage point along pointing to Osie. As you pass Płochocin, overlooking Grudziądz it is worth stopping and visiting ▪ Wooden cottages in the villages in the a Neo-Baroque Church of St. Lawrence and the jedziemy płaskim dnem doliny w kierunku jej Vistula Valley Sanctuary of Our Lady Mother of the Church, skraju. Docieramy do Wielkiego Komorska. ▪ Historic churches in Wielki Lubień, Wielki a place of worship famous for its miracles. We wsi warto zwiedzić późnobarokowy Komorsk, Płochocin and Osie The next stage is 15 km of cycling along the kościół. Na głównym skrzyżowaniu skręcamy The yellow eastern frontiers of the Tuchola Forest. On your w lewo w kierunku Warlubia. Dość długim way, you might want to plan some time for Grudziądz – Warlubie (18 km) podjazdem opuszczamy Dolinę Dolnej Wisły. relaxation on the beach by one of the cleanest bicycle trail We start the trip by leaving Grudziądz along lakes in the region – Rybno Duże Lake. Finally, a cycle path across a bridge. Having passed we get to Osie. Then the trail runs along a cycle Warlubie – Osie (21 km) the section the crossing, we go down to Nowe and path to Tleń. Po kolejnych kilometrach jazdy wśród of Grudziądz – Tleń follow the road sign pointing right. After wiejskich krajobrazów docieramy do a while we come across the Vistula Bicycle ruchliwej drogi krajowej nr 91 w Warlubiu. Trail. From there, both trails go parallel. After Szlak skręca w prawo, a następnie w lewo around 1 km on the right we pass a road po skosie, zgodnie z drogowskazem Parameters: turning sharply towards a flood embankment. na Kościerzynę. Ze względu na duży ruch ▪ Length: 39 km It is a good spot to take a side-track so that i konieczność lewoskrętu dobrze ten odcinek ▪ Marking: 1/4 after 600 m you reach a spectacular vantage pokonać przejściem dla pieszych ▪ Difficulty: 5/5 point overlooking the panorama of the Old i chodnikami. Po ok. 1,5 km szlak odbija Town in Grudziądz. Then we go back to the w lewo zgodnie z drogowskazem na Osie. Surface: trail and go north on an asphalt road along W mijanym po drodze Płochocinie warto ▪ Asphalt: 100% the flood embankment. It takes us to the zatrzymać się, by zwiedzić neobarokowy ▪ Gravel, beaten roads: 0% village of Wielki Lubień. It is an interesting kościół pw. św. Wawrzyńca, Sanktuarium ▪ Sand: 0% Maryjne Matki Kościoła, słynące z cudów place to look for historic wooden Mennonite miejsce kultu. Przed nami ok. 15 km jazdy cottages (e.g. no. 47). The trail leaves the Values: przez wschodnie rubieże Borów Tucholskich. Vistula Bicycle Trail here and goes north- ▪ Sightseeing, history of the region: 3/4 Po drodze można zaplanować odpoczynek west. A smooth road will take us along the Kościół p.w. św. Wawrzyńca i Matki Kościoła ▪ na plaży przy jednym z najczystszych jezior Views, landscape: 3/4 flat bottom of the valley towards its edge. w Płochocinie regionu – Rybno Duże. Docieramy do Osia. ▪ Technique of cycling: 0/4 Thus we get to Wielki Komorsk. While in Church of St. Lawrence and Our Lady Mother of Church in Płochocin Następnie szlak prowadzi nową ścieżką ▪ Unique specimen of nature: 1/4 the village, it is worth seeing a late-Baroque St. Wawrzyniec und Kirchenmutter Kirche rowerową do Tlenia. church. On the main crossroad we turn left in Płochocin

10 113 Parameters: Gelbe Fahrra- ▪ Length: 39 km ▪ Marking: 1/4 dwanderroute ▪ Difficulty: 5/5 Grudziądz – Tleń Strecke Surface: ▪ Asphalt: 100% Es ist ein Fragment einer längeren, Bory ▪ Gravel, beaten roads: 0% Tucholskie mit Ermland verbindenden Route. Man kann sie in zwei charakteristische ▪ Sand: 0% Abschnitte unterteilen: die Anfangsroute führt entlang dem Tal von Dolna Wisła und danach Values: verlässt es und die andere verläuft durch ▪ Sightseeing, history of the region: 3/4 den Urwald Bory Tucholskie. Es lohnt sich ▪ Views, landscape: 3/4 die Route auf der Karte vor der Abfahrt zu ▪ Technique of cycling: 0/4 studieren oder ein GPS-Gerät zu verwenden, ▪ Unique specimen of nature: 1/4 weil die Kennzeichnung der Route auf manchen Strecken unzureichend ist.

Panorama Grudziądza Hauptattraktionen auf der Route: Panorama of Grudziądz ▪ Aussichtspunkt am Fluss Wisła auf Grudziądz Panorama von Grudziądz ▪ Hölzerne Häuser in den Dörfern im Tal von Wisła die Hochwasserschutzmauer entlang. und danach schräg nach links, gemäß dem Wir kommen im Dorf Wielki Lubień an. Wegweiser nach Kościerzyna. Aufgrund des ▪ Historische Kirchen in Wielki Lubień, Wielki Man sollte sich hier umsehen, um nach hohen Verkehres und der Notwendigkeit der Komorsk, Płochocin und Osie historischen hölzernen mennonitischen Bewältigung einer Linkskurve ist es gut diesen Hütten (z.B. unter der Nr. 47) zu suchen. Abschnitt durch den Fußgängerübergang Grudziądz – Warlubie (18 Km) Die Wanderroute biegt hier von der und Gehwege zu bewältigen. Nach ca. Die Durchfahrt beginnen wir indem wir Fahrradroute von Wisła nach Nordwesten ab. 1,5 Km biegt die Wanderroute nach links Grudziądz den über die Brücke führenden Mit der glatten Straße fahren wir durch den gemäß dem Wegweiser nach Osie ab. In der Fahrradweg entlang verlassen. Hinter der Boden des Tals in Richtung seines Randes. Wir Ortschaft Płochocin, an der wir unterwegs Überfahrt begeben wir uns in Richtung kommen in Wielki Komorsk an. Im Dorf lohnt vorbeifahren, lohnt es sich einen Halt zu Nowe, gemäß dem Wegweiser nach rechts. es sich die spätbarocke Kirche zu besichtigen. machen, um dort die barocke St. Wawrzyniec Nach einer Weile treffen wir die Fahrradroute An der Hauptkreuzung biegen wir nach links Kirche und das Maria Muttergottes von Wisła an. Weiter führen die beiden in Richtung Warlubie ab. Mit einer ziemlich Sanktuarium – den für die Wunder Wanderrouten parallel. Nach ungefähr langen Auffahrt verlassen wir das Tal berühmten Ort des Kultes – zu besichtigen. 1 Km an der rechten Seite fahren wir an der von Dolna Wisła. Vor uns sind es noch ca. 15 Km Fahrt scharf in Richtung Hochwasserschutzmauer durch die östlichen Grenzgebiete von Bory abbiegenden Straße vorbei. Es lohnt sich Tucholskie. Unterwegs kann man eine Rast Kościół p.w. św. Bartłomieja Apostoła hier abzubiegen, um nach ca. 600 Meter zu Warlubie – Osie (21 Km) auf dem Strand an einem der saubersten See w Wielkim Komorsku einem effektvollen Aussichtspunkt auf das Nach weiteren Kilometern der Fahrt inmitten der Region – dem Rybno Duże See einplanen. Church of St. Bartholomew the Apostle Panorama der Altstadt von Grudziądz zu der ländlichen Landschaften kommen wir zu in Wielki Komorsk Wir kommen in Osie an. Danach führt der gelangen. Wir kehren zur Route zurück und St. Bartholomäus der Apostel Kirche der belebten Bundesstraße Nr. 91 in Warlubie Wanderweg durch den neuen Fahrradweg in Wielki Komorsk fahren nach Norden durch die Asphaltstraße an. Die Wanderroute biegt nach rechts ab nach Tleń.

12 133 Opuszczamy Świecie i jego przedmieścia. Czerwony szlak W okolicy kolonii Nowe Dobra po raz The red bicycle trail Parameters: pierwszy spotykamy Wdę. Przyjemnie ▪ Length: 29 km rowerowy zacienioną przez szpalery drzew drogą the section of Świecie – Tleń ▪ Marking: 3/4 pokonujemy kolejne kilometry. Mknąc wśród ▪ Difficulty: 5/5 odcinek Świecie – Tleń sielskiego, lekko pofalowanego krajobrazu This section is a fragment of a longer route łatwo pominąć zjazd na Lubocheń i Gródek. connecting the western Masovia and the Surface: Szlak skręca tu w prawo w wąską asfaltową Tuchola Forest. It runs along quiet roads ▪ drogę. Po ok. 3,5 km od tego miejsca Asphalt: 100% Parametry: through the Świecie Upland (Wysoczyzna dojeżdżamy do skrzyżowania. Spotykamy ▪ Gravel, beaten roads: 0% ▪ Świecka), parallel to the Wda Valley. Długość: 29 km zielony szlak rowerowy im. ks. Sychty. Znaki ▪ Sand: 0% ▪ Oznakowanie: 3/4 prowadzą w lewo. Warto jednak zjechać ▪ Trudność: 5/5 z trasy, żeby zobaczyć kilka ciekawych Main attractions on the route: Values: obiektów w pobliskim Gródku ▪ Historic hydroelectric power plant in Gródek ▪ Sightseeing, history of the region: 4/4 (patrz opis szlaku im. ks. Sychty). Nawierzchnia: ▪ Church in Drzycim ▪ Views, landscape: 3/4 ▪ Asfalt: 100% ▪ Monumental alleys of trees ▪ Technique of cycling: 0/4 ▪ Szutry, ubite dukty: 0% Gródek – Osie (13 km) ▪ Unique specimen of nature: 2/4 ▪ Piasek: 0% Wracamy na żółty szlak. Kolejne pokonane kilometry prowadzą nas do głównego Świecie – Gródek (16 km) Walory: skrzyżowania w Drzycimiu. Trasa skręca tu The tour starts at a crossroad of two streets the main attraction is a Neo-Gothic Church th ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 4/4 w prawo. My jednak decydujemy się in Świecie: Wojska Polskiego and of Our Lady of Consolation from the 19 Sienkiewicza. We go along Sienkiewicza ▪ Widoki, krajobraz: 3/4 przedtem na zwiedzenie miejscowości, której century. We leave the village along an alley główną atrakcją jest neogotycki kościół z XIX w. Street. Reaching the crossroad with Jana of lindens and oaks which consists of around ▪ Technika jazdy: 0/4 pw. Matki Bożej Pocieszenia. Wieś Pawła II Street, we move onto a cycle path 500 trees. Then we reach a forest. After ▪ Unikaty przyrody: 2/4 opuszczamy lipowo-dębową aleją, składającą which we fallow for the next 3 km. We leave about 500 m, there is an energy line going się z ponad 500 drzew. Wjeżdżamy do lasu. Świecie and its suburbs. In the area of the over the road. And this is where you may Jest to fragment długiej trasy łączącej Po ok. 500 m nad drogą przechodzi linia colony of Nowe Dobra we see the Wda start the search for the mysterious Napoleon zachodnie Mazowsze z Borami Tucholskimi. energetyczna. River for the first time. A road shaded nicely Stone. It is located about 150 m into Prowadzi spokojnymi drogami przez Wyso- W tym miejscu można rozpocząć by rows of trees takes us along the next the forest, on the left side of the road. czyznę Świecką, równolegle do doliny Wdy. poszukiwania tajemniczego Kamienia kilometres. Cycling among this idyllic, slightly The easiest way to reach this place is to Napoleońskiego. Znajduje się on ok. 150 m billowed landscape, it is easy to miss the exit follow the energy line. Then we go back w głąb lasu, po lewej stronie drogi. Najłatwiej to Lubocheń and Gródek. Here the trail turns to the trail. In Żur we cross the bridge over Główne atrakcje na trasie: dotrzeć do tego miejsca idąc wzdłuż linii. right into a narrow asphalt road. After about the Wda River. This is where we take 3.5 km from that spot, we reach a side-track to see the hydroelectric power ▪ Zabytkowa elektrownia wodna w Gródku Wracamy na trasę. W Żurze przekraczamy most na Wdzie. W tym miejscu możemy odbić a crossroad. We see the mark for the Fr. Sychta plant (see the description of the Fr. Sychta ▪ Kościół w Drzycimiu z trasy, żeby zobaczyć elektrownię wodną green bicycle trail. The signs point left. It is, trail). The last kilometers towards Osie take ▪ Pomnikowe aleje drzew (patrz opis szlaku im. ks. Sychty). Ostatnie however, worth taking a side-track here to see us along a fairly busy road. From there ▪ Świecie – Gródek (16 km) kilometry do Osia pokonujemy stosunkowo some interesting places in the nearby Gródek the trail runs to Czersk, through Tleń, Śliwice ruchliwą szosą. Szlak dalej prowadzi do (see the description of the Fr. Sychta trail). and Rosochatka. Czerska przez Tleń, Śliwice, Rosochatkę. Wycieczkę rozpoczynamy przy skrzyżowaniu ul. Wojska Polskiego i ul. Sienkiewicza Gródek – Osie (13 km) Napoleon Stone w Świeciu. Podjeżdżamy ulicą Sienkiewicza. Kamień Napoleoński We go back to the yellow trail. The next 53°32’42.5”N 18°20’53.0”E W okolicy skrzyżowania z ul. Jana Pawła II 53°32’42.5”N 18°20’53.0”E kilometres lead us to a crossroad in Drzycim. (53.545133, 18.348067) wjeżdżamy na ścieżkę rowerową, która The trail turns right here. Yet, we decide (53.545133, 18.348067) będzie nam towarzyszyć przez kolejne 3 km. to make a stopover to visit a village where

14 15 Zabytkowe domy w Gródku Rote Fahrrad- Historic houses in Gródek -wanderroute Historische Häuser in Gródek

Wda w okolicy Wyrwy Świecie – Tleń Strecke The Wda River near the village of Wyrwa Fluss Wda in der Nähe von Wyrwa Parameter: ▪ Länge: 29 km ▪ Kennzeichnung: 3/4 ▪ Schwierigkeitsgrad: 5/5

Straßendecke: ▪ Asphalt: 100% ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 0% wir auf den Fahrradweg, der uns über weitere neogotische Muttergottes vom Trost Kirche ▪ Sand: 0% 3 Km begleiten wird. Wir verlassen Świecie aus dem 19 Jh. ist. Das Dorf verlassen wir und ihre Vorstadt. In der Nähe der Siedlung die Linden-Eichen-Allee entlang, die sich aus Vorzüge: Nowe Dobra treffen wir zum ersten Mal den über 500 Bäumen zusammensetzt. Wir fahren ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 4/4 Fluss Wda. Den angenehm durch Baumreihen in den Wald ein. Nach ca. 500 Meter über ▪ Aussichten, Landschaft: 3/4 beschatteten Weg entlang bewältigen wir dem Weg verläuft eine Hochspannungslinie. ▪ Fahrtechnik: 0/4 weitere Kilometer. Bei einer rasenden Fahrt An dieser Stelle kann man die Suche nach ▪ Seltenheiten der Natur: 2/4 inmitten der dörflichen, leicht welligen dem geheimnisvollen Napoleons Stein Landschaft kann man leicht die Ausfahrt nach beginnen. Er befindet sich ungefähr 150 Lubocheń und Gródek versäumen. Die Route Meter in den Wald hinein, an der linken Seite Das ist ein Fragment einer langen, das west- biegt hier nach rechts in einen Asphaltweg des Weges. Am einfachsten kann man zu liche Mazowsze mit Bory Tucholskie verbin- ab. Nach ca. 3,5 Km ab dieser Stelle kommen ihm gelangen, indem man die Linie entlang denden Route. Sie führt mit ruhigen Wegen wir zu einer Kreuzung. Wir treffen die grüne geht. Wir kehren auf die Route zurück. In Żur durch den Landrücken von Świecie, parallel Priester Sychta Fahrradwanderroute. Die überqueren wir die Brücke über dem Fluss zu dem Tal von Wda. Zeichen führen nach links. Jedoch lohnt Wda. An dieser Stelle können wir von der es sich die Route zu verlassen, um einige Route weggehen, um das Wasserkraftwerk Hauptattraktionen auf der Route: interessante Objekte in dem nahgelegenen (sehe die Beschreibung der Priester ▪ Historisches Wasserkraftwerk in Gródek Gródek (sehe die Beschreibung der Priester Sychta Wanderroute) zu sehen. Die letzten Sychta Wanderroute) zu sehen. ▪ Kirche in Drzycim Kilometer nach Osie legen wir entlang der verhältnismäßig belebten Straße zurück. ▪ Naturdenkmalalleen der Bäume Der Wanderweg führt weiter nach Czersk Gródek – Osie (13 Km) durch Tleń, Śliwice, Rosochatka. Świecie – Gródek (16 Km) Wir kehren auf die gelbe Wanderroute zurück. Kamień Napoleoński Die weiteren zurückgelegten Kilometer Den Ausflug beginnen wir an der Kreuzung Napoleon Stone führen uns zur Hauptkreuzung in Drzycim. Kamień Napoleoński (Napoleons Stein) der Straßen Wojska Polskiego und Napoleons Stein Die Route biegt hier nach rechts ab. Wir 53°32’42.5”N 18°20’53.0”E Sienkiewicza in Świecie. Wir fahren die entscheiden uns jedoch vorher die Ortschaft Sienkiewicza Straße auf. In der Nähe der (53.545133, 18.348067) zu besichtigen, deren Hauptattraktion die Kreuzung mit der Jana Pawła II Straße fahren

16 17 Pętla pieszymi szlakami wzdłuż doliny Wdy

Krótka, ale miejscami bardzo wymagająca wycieczka terenowa. Prowadzi śladem dwóch Parametry: szlaków pieszych. W większości pokrywa się ▪ Długość: 13,5 km też ze znakowaną trasą nordic walking. ▪ Oznakowanie: 2/4 ▪ Trudność: 1/5 Główne atrakcje na trasie: ▪ Widoki na meandrującą w dolinie Wdę Nawierzchnia: ▪ Wymagające technicznie odcinki ▪ Asfalt: <5% ▪ ▪ Kapliczka św. Huberta Szutry, ubite dukty: 80% ▪ Piasek: 20% ▪ Tleń – punkt widokowy na dolinę Wdy (3,5 km)

Ruszamy z parkingu przy moście na Wdzie Walory: w Tleniu. Za pensjonatem zgodnie ze zna- ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 2/4 kami żółtego szlaku pieszego wjeżdżamy ▪ Widoki, krajobraz: 4/4 w las. Wspinamy się ścieżką przez drzewa ▪ Technika jazdy: 4/4 obserwując wody Wdy. Po 1,5 km trasa ▪ Unikaty przyrody: 4/4 odbija w prawo, dosyć ostro pod górę, a następnie w lewo. Jedziemy ścieżką pokonując kolejne zakręty zgodnie z żółtym widokowego rzucić okiem na meandry oznakowaniem. Trasa zbliża się do brzegu Wdy. W oddali widać jak wielkie zniszczenia doliny. Warto tu odbić piaszczystą drogą wyrządziła w drzewostanie trąba powietrzna w lewo, żeby z wyniesionego punktu w lipcu 2012 roku.

19 Widok po przejściu trąby powietrznej Tleń View after the passing of a whirlwind Aussicht nach dem Wirbelsturm

Trąba powietrzna w Borach Kapliczka św. Huberta – Tleń (7,5 km) 14 lipca 2012 roku w godzinach popołu- Droga prowadzi nas na brzeg doliny. dniowych nad wschodnią częścią Borów W dole po lewej stronie znów obserwujemy Tucholskich przeszła trąba powietrzna. Jej meandry rzeki, rozproszoną zabudowę ślad miał ok. 400 m szerokości i 9 km wsi, a dalej drugi brzeg, którym przed długości. Wichura niszczyła wszystko na chwilą podążaliśmy. Po ok. 2,5 km od swojej drodze, kilkadziesiąt budynków i las kapliczki wjeżdżamy na polanę oczyszczoną o łącznej powierzchni 400 ha, co odpowiada ze zniszczeń po wichurze, gdzie wkrótce powierzchni ponad 500 boisk piłkarskich. odbijamy w lewo. Drogę wskazuje nam znak szlaku na pieńku. Zjeżdżamy ścieżką ku Wdzie. W tym miejscu zaczyna się Punkt widokowy na Dolinę Wdy – kapliczka najtrudniejsza część trasy. Przez kolejne św. Huberta (2,5 km) 3 km niemal przedzieramy się przez Wracamy na trasę, która po chwili prowadzi nas krzaki, przenosimy rower przez dziesiątki stromą, wąską ścieżką w dół do prowizorycznej powalonych drzew, szukamy ledwo przeprawy przez płytki strumień. Przekraczamy widocznej ścieżki w zaroślach. Wysiłek go i podążamy z widocznymi po lewej stronie wynagradza krajobraz dzikiej rzeki u góry znakami szlaku. Chwila jazdy i docieramy i satysfakcja z pokonania kolejnych trudności. do prostopadle biegnącej drogi asfaltowej. Ci, którzy chcą pominąć ten fragment, mogą W tym miejscu skręcamy w lewo, opuszczając skorzystać z biegnącego niemal równolegle żółty szlak, i przez krótki odcinek podążamy szlaku czarnego (patrz mapa). Wkrótce po czerwonym. Przekraczamy most na Wdzie pokonaniu ostatnich przeszkód docieramy i dojeżdżamy do charakterystycznego węzła do cywilizacji – zabudowy ośrodka szlaków przy kapliczce św. Huberta wypoczynkowego. – ufundowanej przez borowiackich leśników Za nim skręcamy w lewo i szybkim zjazdem i myśliwych. Obok kapliczki wjeżdżamy na szlak docieramy do mostu na Wdzie. Pętla się oznakowany niebieskimi znakami, który będzie zamyka, a my kończymy wycieczkę. Okolice Wdy na żółtym szlaku nam towarzyszył w drodze powrotnej Near the Wda River on the yellow trail do Tlenia. Umgebung des Flusses Wda auf der gelbe Wanderroute

20 21 Na trasie guesthouse we follow the marking of the Shrine of St. Hubertus – Tleń (7.5 km) On the road yellow trail and cycle into the forest. We take The route takes us to the edge of the valley. Auf dem Weg the path upwards observing the waters of Down on the left we can once again see the Wda River. About 1.5 km further the trail the meanders of the river, some scattered turns right, quite sharply uphill, and then left. buildings of a village and then the other edge We follow the path passing one bend after which we have just gone along. Around another along the yellow marking. The route 2.5 km from the shrine we enter a clearing, takes us closer to the edge of the valley. It is now free of any overthrows after the a good idea to take a side-track to the left whirlwind, and this is where we turn left. on a sandy road to reach an uphill vantage The way is indicated by a trail mark on point and take a look at the meanders of the a stump. We take the path down towards Wda River. In the distance you can still see the Wda River. This is the beginning of the the damages to the forest stand done by the most difficult section of the trail. For the whirlwind in July 2012. next 3 km we have to go through some bushes, carry our bikes over a dozen of fallen A whirlwind in the Forest trees, look for a hardly visible path in the thickets. The effort proves worthwhile once On the 14th July 2012 in the afternoon, A loop on the we see the scenery of a wild river and feel a whirlwind swept over the eastern part the satisfaction of the difficulties we have of the Tuchola Forest. It left a trail around managed to overcome. For those preferring pedestrian 400 m wide and 9 km long. The whirlwind to avoid this fragment, there is an almost destroyed everything on its way including parallel black trail (see the map). Soon forest trails a few dozen of buildings and a forest of after passing the final obstacles we reach a total area of 400 ha, which is an equivalent along the Wda River civilization – the buildings of the holiday of over 500 football pitches! resort. Passing it, we turn left and with a fast Valley ride down we get to a bridge on the Wda Vantage point over the Wda River Valley River. The loop is complete – our trip ends. This is a short, but in some points – the shrine of St. Hubertus (2.5 km) Parameters: troublesome, off-road tour. It follows two We go back on the trail which, after a while, ▪ Length: 13.5 km pedestrian trails. It is mostly in line with runs along a steep narrow path down to ▪ Marking: 2/4 a marked trail for Nordic Walking. a provisional crossing of a shallow stream. ▪ Difficulty: 1/5 We cross the stream and follow the signs Main attractions on the route: visible up on the left side of the trail. Surface: A moment of cycling and we get to a per- ▪ Asphalt: <5% ▪ Views over the Wda River meandering pendicular asphalt road. This is where we ▪ Gravel, beaten roads: 80% in its valley turn left, leaving the yellow trail to follow ▪ Sand: 20% ▪ Some sections are technically difficult a red one on a short section. We cross ▪ Shrine of St. Hubertus the bridge on the Wda River and reach Values: a specific junction of trails by the shrine ▪ Sightseeing, history of the region: 2/4 of St. Hubertus – founded by the Borowiacy Tleń – a vantage point over the Wda River ▪ Views, landscape: 4/4 foresters and hunters. Next to the shrine we Valley (3.5 km) ▪ Technique of cycling: 4/4 enter a trail marked with blue signs, which ▪ Unique specimen of nature: 4/4 We start from the parking lot by the bridge takes us back to Tleń. on the Wda River in Tleń. Behind the

22 233 Tleń – Aussichtspunkt auf das Tal von Wda Fahrt und wir gelangen zu einer senkrecht (3,5 Km) verlaufenden Asphaltstraße an. An dieser Wir starten vom Parkplatz an der Brücke Stelle biegen wir nach links den gelben über dem Fluss Wda in Tleń. Hinter dem Wanderweg verlassend ab und durch einen kurzen Abschnitt begeben wir uns den roten Gästehaus gemäß den Zeichen der gelben Wanderweg entlang. Wir überqueren die Fußwanderroute fahren wir in den Wald Brücke über dem Fluss Wda und kommen hinein. Wir klettern den Pfad hinauf, durch an den charakteristischen Knoten der Wan- die Bäume die Gewässer des Flusses Wda derwege bei der St. Hubert Kapelle – die von beobachtend. Nach 1,5 Km biegt die Route den Forster und Jäger von Bory Tucholskie nach rechts, ziemlich scharf nach oben, und gestiftet wurde. Neben der Kapelle fahren wir danach nach links ab. Wir fahren den Pfad auf die mit blauen Zeichen gekennzeichnete entlang, bewältigend die nachfolgenden Wanderroute, die uns auf dem Rückweg nach Kurven gemäß der gelben Kennzeichnung. Tleń begleiten wird. Die Route nähert sich dem Rand des Tals. Es lohnt sich hier den sandigen Weg nach Kajaki na Wdzie w okolicach Starej Rzeki St. Hubert Kapelle – Tleń (7,5 Km) Kayaks on the Wda River near Stara Rzeka links zu nehmen, um aus dem erhobenen Der Weg führt uns zu dem Rand des Tals. Schleife der Kanus auf dem Fluss Wda in der Umgebung von Stara Rzeka Aussichtspunkt auf die Mäander des Flusses Wda einen Blick zu werfen. In der Ferne Unten an der linken Seite beobachten wir Fußwander- sieht man wie große Zerstörungen in dem wieder die Mäander des Flusses, zerstreute Baumbestand der Wirbelsturm im Juli 2012 Bebauung des Dorfes, und weiter den angerichtet hatte. anderen Rand, den wir zuvor entlang gingen. routen Nach ca. 2,5 km von der kleinen Kapelle das Tal des Flusses fahren wir auf eine Waldlichtung, die von Wirbelsturm in Bory Tucholskie den Resten der Wintersturmzerstörungen Wda entlang Am 14 Juli 2012 in den Nachmittagsstunden gesäubert wurde, wo wir bald nach links über den östlichen Teil des Urwaldes Bory abbiegen. Den Weg zeigt uns das Zeichen der Tucholskie zog der Wirbelsturm durch. Seine Wanderroute auf einem Baumstamm. Wir Parameters: Spur hatte die Breite von ca. 400 M und fahren den Pfand hinunter in Richtung Wda. ▪ Länge: 13,5 km 9 Km Länge. Der Sturm zerstörte alles auf An dieser Stelle beginnt das schwierigste ▪ Kennzeichnung: 2/4 seinem Weg, einige Dutzende der Gebäuden Teil der Route. Über drei folgende Kilometer ▪ Schwierigkeitsgrad: 1/5 und den Wald mit der Gesamtfläche von stoßen wir beinahe durch die Strauche, wir tragen die Fahrräder über Dutzende Kurzer, aber stellenweise sehr anspruchsvoller 400 Ha, was der Fläche von über 500 umgefallener Bäume, wir suchen nach dem Straßendecke: Geländeausflug. Er führt entlang der Spur Fußballplätzen entspricht. kaum sichtbaren Pfad in den Böschungen. ▪ Asphalt: <5% der zwei Fußwanderrouten. Überwiegend Diejenigen die dieses Fragment umgehen ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 80% überdeckt sich die Route auch mit der Aussichtspunkt auf das Tal von Wda möchten, können die fast parallel laufende ▪ Sand: 20% gekennzeichneten Nordic Walking Route. – St. Hubert Kapelle (2,5 Km) schwarze Wanderroute (sehe Karte) nutzen. Wir kehren auf die Route zurück, die uns Bald nach der Bewältigung der letzten Vorzüge: Hauptattraktionen auf der Route: nach einer Weile durch einen steilen, Hindernisse gelangen wir zur Zivilisation – ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 2/4 schmalen Pfad hinunter zur provisorischen ▪ Aussichten auf den im Tal in Mäander der Bebauung des Erholungszentrums. Hinter ▪ Aussichten, Landschaft: 4/4 Überfahrt durch einen seichten Bach führt. fließenden Fluss Wda diesem biegen wir nach links ab und mit ▪ Fahrtechnik: 4/4 Wir überqueren ihn und begeben uns die einer schnellen Abfahrt kommen wir an der ▪ Technisch anspruchsvolle Strecken ▪ Seltenheiten der Natur: 4/4 an der linken Seite oben sichtbaren Zeichen Brücke über dem Fluss Wda. Die Schleife ▪ St. Hubert Kapelle der Wanderroute entlang. Ein Augenblick der schließt sich und wir beenden den Ausflug.

243 253 Pętla pieszymi Parametry: ▪ Długość: 16,7 km szlakami ▪ Oznakowanie: 2/4 wokół Zalewu Żurskiego ▪ Trudność: 3/5 Nawierzchnia: Efektowna, zróżnicowana trasa w formie pętli ▪ Asfalt: <5% prowadzącej w bezpośrednim sąsiedztwie „Most Miłości” w okolicy Tlenia ▪ Szutry, ubite dukty: 80% najszerszej części Zalewu Żurskiego. Rozpo- “Bridge of Love” near Tleń ▪ czyna się i kończy w Tleniu. Piasek: 20% „Liebesbrücke” in der Nähe von Tleń

Walory: Główne atrakcje na trasie: w nią w prawo, odtąd podążając za znakami czerwony szlak odbija w lewo w las. My dalej ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 1/4 ▪ Punkty widokowe na Zalew Żurski szlaku czerwonego. Przekraczamy most podążamy drogą asfaltową wraz ▪ Widoki, krajobraz: 4/4 i dojeżdżamy do ośrodka wypoczynkowego. z dochodzącym w tym samym miejscu szlakiem ▪ Mostek Miłości ▪ Technika jazdy: 3/4 Kolejne kilometry trasy również nie powinny żółtym. Jadąc dalej prosto dotrzemy tą drogą ▪ Kręta, techniczna ścieżka nad brzegiem zalewu ▪ Unikaty przyrody: 4/4 przysparzać problemów w nawigacji. Szlak, do Tlenia. Jeśli jednak nie mamy jeszcze dość ▪ Rezerwat Jezioro Ciche oddalając się nieco od Zalewu, podąża jazdy w terenie, to po ok. 600 m skręcamy ▪ Tleń – szosa do Grzybka (5,4 km) szerokimi duktami wśród sosnowego lasu. Po wraz z oznakowaną trasą nordic walking doliny i zmusza do wysiłku, cały czas ok. 11 km od początku trasy docieramy do w praktycznie niewidoczną ścieżkę prowadzącą nagradzając nas efektownymi widokami na okolic jeziora Ciche. Wraz z otaczającymi je skrajem pola, wzdłuż ściany lasu. Brakuje tu Ruszamy z parkingu przy moście w Tleniu. wodę Zalewu Żurskiego. Jedną z jego odnóg bagnami i grądem, zostało ono objęte ochroną oznakowania żółtego szlaku, które pojawia się Przekraczamy szosę i szukamy żółtych znaków przecina efektowna zadaszona kładka, zwana w formie rezerwatu, ze względu na występujące kilkadziesiąt metrów dalej w lesie. Kolejne na barierze energochłonnej. Przenosimy rower „Mostkiem Miłości”. tu rzadkie gatunki roślin. 1,5 km to kluczenie wzdłuż brzegu jeziora aż do górą i ruszamy wąską ścieżką wśród drzew. Ten spotkania z biegnącą prostopadle drogą między odcinek powinien ucieszyć każdego miłośnika ośrodkiem wypoczynkowym a centrum Tlenia. jazdy w terenie. Dzięki odnowionemu Szosa do Grzybka – rezerwat Jezioro Ciche Rezerwat Jezioro Ciche – Tleń (5,3 km) Skręcamy w lewo, przekraczamy tory kolejowe, (6 km) oznakowaniu szlaku nie musimy martwić się Wkrótce potem docieramy do drogi asfaltowej, dojeżdżamy do mostu i tym samym kończymy o błąd w nawigacji podczas szybkiego Po ok. 5,5 km emocjonującej jazdy dojeżdżamy w którą skręcamy w prawo, zgodnie ze znakami pętlę. przejazdu. Szlak kluczy, trawersuje zbocze do prostopadle biegnącej szosy. Skręcamy szlaku. Po ok. 500 m od wjazdu na szosę

26 27 who enjoys off-roading. A loop on the Due to renewed marking of the trail we do not need to worry about problems with navigation pedestrian trails while cycling fast. The trail weaves, traverses the slope of the valley and requires some effort, around Żurski Reservoir at the same time rewarding us with wonderful views of Żurski Reservoir waters. One of its arms is crossed with a spectacular canopied footbridge Parameters: called “the Bridge of Love”. ▪ Length: 16.7 km ▪ Marking: 2/4 Road to Grzybek – “Jezioro Ciche” Nature ▪ Difficulty: 3/5 Reserve (6 km) After about 5.5 km of an exciting bicycle ride, Surface: we reach a perpendicular road. We turn right ▪ Asphalt: <5% and from that place on follow the marking of the ▪ Gravel, beaten roads: 80% red trail. We cross a bridge and reach a holiday resort. The next kilometers of the trail should not ▪ Sand: 20% be problematic in terms of navigation. The trail, as it drifts away from the reservoir, follows broad Values: forest roads in a pine forest. After ca. ▪ Sightseeing, history of the region: 1/4 11 km of the trail we reach the vicinity of Ciche ▪ Views, landscape: 4/4 Lake. The lake with its surrounding bogs and ▪ Technique of cycling: 3/4 oak-and-hornbeam forest is under protection in Na trasie ▪ Unique specimen of nature: 4/4 a form of a nature reserve due to the presence On the road of rare species of plants. Auf dem Weg

A spectacular, diverse route in the shape “Jezioro Ciche” Nature Reserve – Tleń (5.3 km) of a loop passing directly by the widest part Soon we reach an asphalt road which takes of Żurski Reservoir. It begins and ends in Tleń. us right according to the marking of the trail. Around 500 metres from entering the road, Main attractions on the route: the red trail turns left into the forest. We follow ▪ Vantage points over Żurski Reservoir the asphalt road along with the yellow trail reaching it in the same place. Going straight ▪ Bridge of Love along this road, we reach Tleń. If we are still not ▪ Winding, technical path by the shore tired of off-road cycling, after the next 600 m we of the reservoir can turn with a marked Nordic Walking trail into ▪ “Jezioro Ciche” Nature Reserve a practically invisible path going along the edge of a field along the forest. There is no marking of the yellow trail here. It appears several dozen Tleń – Road to Grzybek (5.4 km) metres further in the forest. The next 1.5 km We set off from a car park by the bridge in Tleń. mean weaving our way along the shore of the We cross the road and look for yellow markings lake until we encounter a perpendicular road Miejsce zjazdu z szosy na żółty szlak Elektrownia Żur on the crash barrier. We carry the bikes and between the resort and the centre of Tleń. Exit from the road onto the yellow trail Żur hydroelectric power plant continue along a narrow path among the trees. We turn left, cross the railroad tracks, reach Ort der Ausfahrt von der Straße auf den gelben Kraftwerk Żur This section should be pleasurable for anyone the bridge and finish our loop here. Wanderweg

28 29 Schleife der Fußwander- routen Zabytkowy dom w Łążku rundum den Stausee Historic house in Łążek Zalew Żurski Historisches Haus in Łążek (Foto / Photo: Piotr Graszka)

Tleń – Straße nach Grzybek (5,4 Km) dem Anfang der Route kommen wir in der Umgebung des Ciche Sees an. Zusammen Parameter: Wir starten von dem Parkplatz an der Brücke mit den ihn umgebenden Sümpfen und dem ▪ Länge: 16,7 km in Tleń. Wir überqueren die Straße und Erlen-Mischwald wurde er mit dem Schutz in ▪ Kennzeichnung: 2/4 suchen gelbe Zeichen an der Leitplanke. Wir Form eines Naturreservats, aufgrund der hier ▪ Schwierigkeitsgrad: 3/5 tragen das Fahrrad über sie und fahren den auftretenden seltenen Pflanzarten umfasst. schmalen Pfad inmitten der Bäume entlang. Straßendecke: Dieser Abschnitt sollte jeden Anhänger der Geländefahrt freuen. Dank der erneuerten Naturreservat Ciche See – Tleń (5,3 Km) ▪ Asphalt: <5% Kennzeichnung der Wanderroute müssen wir ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 80% Bald danach kommen wir an den uns nicht um den Fehler in der Navigation Asphaltweg, an dem wir nach rechts, gemäß ▪ Sand: 20% während einer schnellen Durchfahrt den Zeichen der Wanderroute abbiegen. kümmern. Der Wanderweg wechselt oft die Nach 500 Meter ab der Einfahrt auf die Vorzüge: Richtung, traversiert den Hang des Tals und Straße biegt der rote Wanderweg nach links ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 1/4 zwingt zur Anstrengung, die ganze Zeit uns in den Wald ab. Wir begeben uns weiter ▪ Aussichten, Landschaft: 4/4 mit effektvollen Aussichten auf die Gewässer den Asphaltweg zusammen mit der an des Stausees Zalew Żurski beschenkend. ▪ Fahrtechnik: 3/4 gleicher Stelle zusammenkommenden gelben Einen seiner Arme schneidet der effektvoll ▪ Seltenheiten der Natur: 4/4 Wanderroute entlang. Bei einer weiteren überdachte Steg, der „Brücke der Liebe“ Fahrt geradeaus kommen wir mit dieser genannt wird, durch. Straße in Tleń an. Wenn wir jedoch nicht genug von der Geländefahrt bekommen Effektvolle, abwechslungsreiche Route haben, dann nach ca. 600 Meter biegen wir in Form einer Schleife, die in der direkten Straße nach Grzybek – Naturreservat zusammen mit der gekennzeichneten Nordic Nach-barschaft zu dem breitesten Teil des Ciche See (6 Km) Walking Route in den praktisch unsichtbaren Stausees Zalew Żurski führt. Beginnt und Nach ca. 5,5 Km einer emotionellen Fahrt Pfad ab, der am Rande des Felds die Wand endet in Tleń. kommen wir an die senkrecht verlaufende des Waldes entlang führt. Hier fehlt die Straße an. Wir biegen in sie nach rechts, Kennzeichnung des gelben Wanderweges, ab diesem Punkt die Zeichen der roten Hauptattraktionen auf der Route: die einige Dutzend Meter weiter entfernt Wanderroute verfolgend. Wir überqueren die im Wald erscheint. Die weiteren 1,5 Km ▪ Aussichtspunkte auf den Stausee Zalew Żurski Brücke und gelangen zum Erholungszentrum. das ist das Wechseln der Richtung entlang ▪ Die weiteren Kilometer der Route sollten Brücke der Liebe dem Ufer des Sees bis zum Treffen mit der auch keine Probleme in der Navigation ▪ Verschlungener, technischer Pfad am Ufer senkrecht verlaufenden Straße zwischen dem bereiten. Die Route, ein wenig von dem des Stausees Erholungszentrum und Zentrum von Tleń. Stausee entfernt, verläuft die breiten Wir biegen nach links ab, überqueren die Krajobraz brzegów Zalewu Żurskiego ▪ Reservat Ciche See Waldschneisen inmitten des Kiefernwaldes Eisenbahnschienen, kommen an der Brücke Landscape of the shores of Żurski Reservoir entlang. Nach ungefähr 11 Stunden ab und somit beenden wir die Schleife. Landschaft der Ufer vom Stausee Zalew Żurski

30 31 Pętla szlakiem Parametry: ▪ Długość: 54,9 km rowerowym ▪ Oznakowanie: 4/4 im. ks. dr. Bernarda ▪ Trudność: 3/5 Sychty (zielony) Nawierzchnia: ▪ Asfalt: 75% ▪ Szutry, ubite dukty: 25% Trasa w formie pętli prowadzącej przez ▪ Piasek: <5% najciekawsze miejsca na południe od Osia. Bardzo atrakcyjna pod względem krajo- znawczym. Idealna na dłuższą wycieczkę, Walory: ▪ nawet dla niewprawionych rowerzystów. Krajoznawcze, historia regionu: 4/4 ▪ Widoki, krajobraz: 3/4 ▪ Technika jazdy: 1/4 Główne atrakcje na trasie: ▪ Unikaty przyrody: 3/4 ▪ Elektrownie wodne Gródek i Żur ▪ Drewniany dwór w Gródku ▪ Diabelski Kamień w okolicy Leosi Podążając dalej szlakiem docieramy do stosunkowo ruchliwej szosy. Skręcamy ▪ Park dworski w Laskowicach w prawo przekraczamy most na Wdzie ▪ Muzeum Misyjno-Etnograficzne i kontynuujemy jazdę aleją. Po 2 km od w Laskowicach przeprawy nad rzeką przejeżdżamy pod linią ▪ Drewniane domy w Miedznie energetyczną (drugą w kolejności). W tym miejscu możemy poszukać tajemniczego Kamienia Napoleońskiego (patrz opis szlaku Osie – Gródek (19 km) Świecie – Tleń). Kolejne kilometry drogi W drogę ruszamy na rynku w Osiu. Szlak prowadzą nas do Drzycimia, gdzie skręcamy początkowo prowadzi nas na zachód, w lewo, kierując się do Gródka. a następnie skręca w lewo w kierunku lasu. W tym miejscu warto zatrzymać się na dłużej, Docieramy do ośrodka wypoczynkowego aby zobaczyć zabytkową zabudowę wsi, Grzybek i kontynuujemy wycieczkę wzdłuż łącznie z jednym z najstarszych na Pomorzu zalewu do zapory wodnej w Żurze. Spiętrza drewnianych dworków. Ciekawym obiektem ona wodę, tworząc Zalew Żurski o długości jest też elektrownia wodna, którą można 11 km. Po ok. 1 km docieramy do okolic częściowo zwiedzić po indywidualnym elektrowni. uzgodnieniu z obsługą.

„Prezydencka” elektrownia Gródek – Osie (35,9 km) Elektrownia wodna o mocy 8 MW, urucho- Po powrocie na szlak, ok. 1,7 km od mostu, miona uroczyście przez prezydenta RP trasa skręca ostro w prawo w utwardzoną Ignacego Mościckiego 15 lutego 1930, była drogę leśną. Jedziemy duktami zgodnie największą w tym czasie w Polsce. W dawnej z oznakowaniem. Po drodze przejeżdżamy nastawni mieści się obecnie izba historyczna. obok jednego z największych na Pomorzu

33 A loop on the Osie – Gródek (19 km) We set off from the market square in Osie. bicycle trail Initially the trail takes us west but then turns named after the priest left towards the forest. We reach the holiday resort “Grzybek” and continue the trip along Bernard Sychta (green) the reservoir all the way to the dam in Żur. It dams up the water creating the 11-km-long Drewniany dwór w Gródku Żurski Reservoir. 1 km further we reach the Wooden manor in Gródek Parameters: area of a power plant. Hölzernes Herrenhaus in Gródek ▪ Length: 54.9 km ▪ Marking: 4/4 “Presidential” Power Plant ▪ Difficulty: 3/5 The hydroelectric power plant with the capacity of 8 MW, officially launched by the Surface: president of the Republic of Poland, Ignacy ▪ Asphalt: 75% Mościcki, on 15th February 1930, was the ▪ Gravel, beaten roads: 25% biggest plant at that time in Poland. The ▪ Sand: <5% former control room now houses a historical chamber. Values: ▪ Sightseeing, history of the region: 4/4 We follow the trail and reach quite a busy ▪ Views, landscape: 3/4 road. We turn right, cross the bridge ▪ Kościół p.w. MB Pocieszenia w Drzycimiu Technique of cycling: 1/4 on the Wda River and continue down Church of Our Lady of Consolation in Drzycim ▪ Unique specimen of nature: 3/4 the alley. 2 km from the river crossing we Mariä Trost Kirche in Drzycim ride under an energy line (the second one). This is a place where we may look for the the roads according to the marking. On the głazu narzutowego, tzw. Diabelskiego The trail shaped as a loop leads through mysterious Napoleon Stone (see way we pass one of the biggest glacial erratics Kamienia. Wkrótce po opuszczeniu lasu the most interesting places south of Osie. the description of the trail Świecie – Tleń). in Pomerania, the so-called Devil’s Stone. dojeżdżamy do Laskowic, gdzie warto Its main attraction is the scenery. It is ideal The next kilometres of the road take us Soon after leaving the forest, we reach zwiedzić Muzeum Misyjno-Etnograficzne for a longer trip, even for amateur bikers. to Drzycim, where we turn left towards Laskowice, where it is a good idea to visit przy Domu Misyjnym Księży Werbistów Gródek. It is worth taking a short break here the Missionary and Ethnographic Museum oraz park dworski z wieloma interesującymi to see the historic buildings of the village, in the Missionary House of the Verbites, Main attractions on the route: okazami zabytkowych drzew. Następnie trasa including one of the oldest wooden manors and a manor park with many interesting prowadzi asfaltową drogą przez otwarte ▪ Hydroelectric power plants of Gródek in Pomerania. Another interesting object monumental trees. przestrzenie, rolnicze krajobrazy i niewielkie and Żur is the hydroelectric power plant which may The trail leads us along an asphalt road wsie: Jeżewo, Czersk Świecki, Jaszcz, Brzeziny, ▪ Wooden manor in Gródek be visited partially upon a prior individual through open spaces, farming lands and small villages of: Jeżewo, Czersk Świecki, Jaszcz, Miedzno. Pętla kończy się na rynku w Osiu. ▪ Devil’s Stone in the area of Leosia arrangement with the service crew. Brzeziny, Miedzno. The loop finishes ▪ Manor park in Laskowice at the market square in Osie. ▪ Missionary and Ethnographic Museum Gródek – Osie (35.9 km) in Laskowice After returning to the trail, approx. 1.7 km ▪ Wooden houses in Miedzno from the bridge the trail turns sharply right into a hard-surfaced forest road. We follow

34 35 Osie – Gródek (19 Km) Gródek – Osie (35,9 Km) Wir machen und auf dem Marktplatz in Nach der Rückkehr auf die Wanderroute, Osie auf den Weg. Die Wanderroute führt ca. 1,7 Km von der Brücke biegt die zuerst nach Westen, und danach biegt nach Route scharf nach rechts in einen links in die Waldrichtung ab. Wir kommen gefestigten Waldweg ab. Wir fahren die in dem Erholungszentrum Grzybek an und Waldschneisen gemäß der Kennzeichnung setzen den Ausflug entlang dem Stausee entlang. Unterwegs fahren wir an einem des Staudammes in Żur fort. Er staut das der in Pomorze-Region größten Findling, Wasser, indem er den Stausee Zalew Żurski dem sog. Teufels Stein vorbei. Bald nach mit der Länge von 11 Km bildet. Nach ca. dem Verlassen des Waldes kommen wir 1 Km kommen wir in der Umgebung des in Laskowice an, wo es sich lohnt, das Wasserkraftwerkes an. Missions-Ethnographisches Museum an dem Missionshaus der Steyler Missionare sowie den Herrenhauspark mit vielen interessanten “Präsidenten” Wasserkraftwerk Exemplaren der historischen Bäume zu Das Wasserkraftwerk mit der Gesamtleistung besichtigen. Danach führt die Route entlang von 8 MW, das feierlich durch den der Asphaltstraße durch die offenen Gebiete, Präsidenten Ignacy Mościcki am 15 Februar landwirtschaftliche Landschaften und kleine 1930 in Betrieb genommen wurde, war Maszynownia elektrowni w Gródku Dörfer: Jeżewo, Czersk Świecki, Jaszcz, die größte zu dieser Zeit in Polen. In dem Schleife entlang Engine room of the power plant in Gródek Brzeziny, Miedzno. Die Schleife endet Maschinenhaus im Kraftwerk Gródek ehemaligen Stellwerk befindet sich eine auf dem Marktplatz in Osie. der Priester Dr. Bernard historische Kammer.

Sychta Fahrradwander- Weiter der Wanderroute folgend, erreichen route (grün) wir eine verhältnismäßig belebte Straße. Wir biegen nach rechts ab, überqueren die Brücke Die Route in Form einer durch die über dem Fluss Wda und setzen die Fahrt Parameter: interes-santesten Orte südlich von Osie die Allee entlang fort. Nach 2 Km von der ▪ Länge: 54,9 km führenden Schleife. Sehr attraktiv in der Überfahrt über dem Fluss fahren wir unter ▪ Kennzeichnung: 4/4 landeskundlichen Hinsicht. Ideal für einen der Hochspannungslinie (zweite in der Reihe) durch. An dieser Stelle können wir nach dem ▪ Schwierigkeitsgrad: 3/5 längeren Ausflug, sogar für unerfahrene Radfahrer. geheimnisvollen Napoleons Stein suchen (sehe die Beschreibung der Wanderroute Straßendecke: Świecie – Tleń). Die weiteren Kilometer des ▪ Asphalt: 75% Hauptattraktionen auf der Route: Weges führen uns nach Drzycim, wo wir ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 25% ▪ Wasserkraftwerk Gródek und Żur nach links abbiegen, und begeben wir uns ▪ Sand: <5% ▪ Hölzernes Herrenhaus in Gródek in Richtung Gródek. An dieser Stelle lohnt es sich einen längeren Halt zu machen, um ▪ Teufels Stein in der Nähe von Leosia Vorzüge: die historische Dorfbebauung zusammen mit ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 4/4 ▪ Herrenhauspark in Laskowice einem der ältesten hölzernen Herrenhaus in ▪ Aussichten, Landschaft: 3/4 ▪ Missions-Ethnographisches Museum Pommern zu sehen. Ein interessantes Objekt ▪ Fahrtechnik: 1/4 in Laskowice ist auch das Wasserkraftwerk, das teilweise Drewniany dom w Miedznie Wooden house in Miedzno ▪ Seltenheiten der Natur: 3/4 ▪ Hölzerne Häuser in Miedzno nach individueller Vereinbarung mit der Bedienung besichtigt werden kann. Hölzernes Haus in Miedzno

36 37 Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. w Osiu Church of the Exaltation of the Holy Cross in Osie Pętla szlakiem Parametry: Erhöhung des Heiligen Kreuzes Kirche in Osie ▪ Długość: 50 km rowerowym ▪ Oznakowanie: 4/4 Tropami ▪ Trudność: 3/5 II Rzeczpospolitej Nawierzchnia: ▪ Asfalt: 25% (czarny) ▪ Szutry, ubite dukty: 75% ▪ Piasek: <5%

Szlak w formie pętli przebiegającej w głównej Walory: mierze przez teren Borów Tucholskich ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 3/4 rozciągających się na północ od Osia i Tlenia. ▪ Widoki, krajobraz: 4/4 Trasa jest warta uwagi przede wszystkim ze ▪ Technika jazdy: 1/4 względów przyrodniczych i krajobrazowych. ▪ Unikaty przyrody: 4/4 Prowadzi w okolicy przez aż pięć rezerwatów przyrody. Ze względu na nawierzchnię szlak polecany jest na rower górski lub uniwersalny ▪ Martwe, torfowiskowy – ochrona jezior (trekkingowy). dystroficznych, torfowisk przejściowych i wysokich oraz brzozy bagiennej. Trasa rozpoczyna się i kończy na rynku w Osiu. Nowe, dobre oznakowanie szlaku sprawia, że nie powinien przysparzać problemów w nawigacji. Przejazd można skrócić łącznie o ok. 10 km, korzystając ze skrótów między rezerwatem Brzęki im. Z. Czubińskiego a mostem w Starej Rzece oraz między Łążkiem a Tleniem (patrz mapa).

Rezerwaty na szlaku: ▪ Dury, wodno-torfowiskowy – cztery jeziorka dystroficzne wraz z otaczającymi je torfowiskami; ▪ Miedzno, ornitologiczny – jezioro, środowisko wylęgu ptactwa wodnego i błotnego; ▪ Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego, leśny – fragment grądu z największym w Polsce i Europie Środkowej skupiskiem rzadko

Rozjazd szlaków na Rynku w Osiu spotykanego jarzębu brekinii; Bory Tucholskie jesienią Trails crossover at the Market in Osie ▪ Piaseczno, wodny – jedno z trzech jezior Tuchola Forest in autumn Kreuzung der Wanderwege auf dem Markt in Osie w kujawsko-pomorskim o I klasie czystości; Bory Tucholskie im Herbst

3638 39 sollten. Die Durchfahrt kann man insgesamt Loop on the Schleife entlang um ca. 10 Km verkürzen, in dem man die Abkürzungen zwischen dem Brzęki Z. Czu- biński Naturreservat und der Brücke in Stara bicycle trail der Fahrradwan- Rzeka sowie zwischen Łążek und Tleń (sehe called Following derroute (schwarz) Karte) nutzt. the Second Polish Nach den Spuren Naturreservate auf der Route: Republic (black) der II Republik Polen ▪ Dury, Wasser-Torfmoor-Reservat – vier kleine dystrophische Seen mit sie umgebenden Torfmooren ▪ Parametres: Parameter: Miedzno, ornithologisches Reservat – See, eine Umwelt der Brut der Wasser- und ▪ Length: 50 km ▪ Länge: 50 km Sumpfvögel ▪ Marking:4/4 ▪ Kennzeichnung: 4/4 ▪ Brzęki Zygmunt Czubiński Waldreservat – ein ▪ Difficulty: 3/5 Tablica informacyjna na szlaku w Tleniu ▪ Schwierigkeitsgrad: 3/5 Information plaque on the trail in Tleń Fragment des Hainbuchen und Eichenwaldes mit der in Polen und Mitteleuropa größten Surface: Informationstafel auf der Wanderroute in Tleń Straßendecke: Konzentrierung der seltenen Elsbeere ▪ Asphalt: 25% ▪ Asphalt: 25% ▪ Piaseczno, Wasserreservat – einer der ▪ Gravel, beaten roads: 75% Nature reserves on the route: ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 75% drei Seen in der Kujawsko-Pomorskie ▪ Sand:<5% ▪ ▪ Dury, a water and peat bog reserve – four Sand: <5% Woiwodschaft mit I Sauberkeitsklasse dystrophic lakes with surrounding peat bogs ▪ Martwe, Torfmoorreservat – Schutz der Values: Vorzüge: ▪ Miedzno, an ornithological reserve – a lake, dystrophischen Seen, Übergangs- und Hoch- ▪ Sightseeing, history of the region: 3/4 the habitat for breeding of water and marsh ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 3/4 torfmoore sowie der Sumpfbirke ▪ Views, landscape: 4/4 birds ▪ Aussichten, Landschaft: 4/4 ▪ Technique of cycling: 1/4 ▪ Zygmunt Czubiński Brzęki, a forest reserve ▪ Fahrtechnik: 1/4 ▪ Unique specimen of nature: 4/4 – a fragment of an oak-hornbeam forest ▪ Seltenheiten der Natur: 4/4 with the biggest cluster of wild service tree, This trail takes the form of a loop and goes a rare species in Poland and Central Europe Die Route in Form einer hauptsächlich durch mostly through the Tuchola Forest that stretches ▪ Piaseczno, a water reserve – one of das Terrain des Urwaldes Bory Tucholskie, der north from Osie and Tleń. It is recommended the three lakes in Kujawsko-Pomorskie sich nördlich von Osie und Tleń verbreitet, Voivodeship with Class I water mostly for its natural and scenic values. It runs verlaufenden Schleife. Die Route ist through five nature reserves. Due to the surface ▪ Martwe, a peat bog reserve – protection sehenswert vor allem aufgrund der natürlichen of the trail, a mountain bike or an all-purpose of dystrophic lakes, transitional and high und landschaftlichen Vorzüge. Sie führt in der (trekking) bike is recommended. bogs and bog birch Umgebung durch sogar fünf Naturreservate. The trail begins and finishes at the market Aufgrund der Straßendecke empfehlen wir square in Osie. New, better marking of the trail diese Wanderroute für die Mountainbikes oder means that navigating on it should not be universelle Fahrräder (Trekkingrad). a problem. The route may be shortened by even 10 km, by using shortcuts between the Die Route beginnt und endet auf dem “Z. Czubiński Brzęki” reserve and the bridge Marktplatz in Osie. Neue, gute Kennzeichnung Zalew Żurski in Stara Rzeka, and also between Łążek des Wanderweges trägt dazu bei, dass keine Żurski Reservoir and Tleń (see the map). Probleme bei der Navigation auftreten Stausee Zalew Żurski

40 41 lub podjeżdżając rowerem, samochodem czy mijamy położoną na zboczu Górną Grupę, Nowe – granica województwa Wiślana Trasa pociągiem. Trasa jest łatwa i wiedzie głównie w której znajduje się Muzeum Misyjno- k. wsi Kozielec (7 km) bocznymi asfaltowymi drogami. Etnograficzne, a następnie docieramy do Z Nowego jedziemy na północ wzdłuż ruchliwej Rowerowa przejazdu pod nasypem drogi prowadzącej do szosy na Gdańsk, odbijamy w prawo na wąski mostu przez Wisłę w Grudziądzu. Świecie – Sartowice (12 km) asfalt do Kozielca, mijamy zabudowania. (odcinek Świecie – granica Z prawej strony widzimy dolinę Wisły Ze Świecia szlak prowadzi terenami Wyso- i opadające w jej stronę jary. Nawierzchnia województwa w okolicach czyzny Świeckiej, odbijając nieco od linii Michale – Nowe (18 km) zmienia się na bruk, później jedziemy Wisły. Z miasta kierujemy się drogą do Od stalowego mostu łączącego Grudziądz polną drogą do granicy województwa trasą wsi Kozielec k. Nowego) Jeżewa. Jedziemy wzdłuż alei drzew, z lewym brzegiem Wisły kierujemy się na pokrywającą się z przebiegiem czarnego szlaku podziwiając młodoglacjalne krajobrazy. północ, asfaltem przejeżdżamy przez Michale, rowerowego po Dolinie Dolnej Wisły, którym We wsi Czaple mijamy polodowcowe spotykamy oznakowania żółtego szlaku można dotrzeć aż do Tczewa w województwie Parametry: jeziora i skręcamy na Czapelki, za którymi rowerowego z Grudziądza do Tlenia. Z prawej ▪ pomorskim. Długość: 51 km nawierzchnia zmienia się na gruntową. Kiedy strony dochodzi droga prowadząca nad Wisłę, ▪ Oznakowanie: 4/4 dojeżdżamy do ruchliwej drogi krajowej, do punktu widokowego na Cytadelę Grudziądz ▪ Trudność: 4/5 z prawej strony widzimy dolinkę Czarnej i Łosiowe Góry – warto tam podjechać. W Wody i utworzony wokół niej rezerwat okolicach Dragacza mijamy otoczone wierzbami Nawierzchnia: przyrody Śnieżynka. Do Sartowic dojeżdżamy malownicze starorzecza. Przejeżdżamy przez ▪ Asfalt: 80% drogą asfaltową. Wielki Lubień, docieramy do wsi Mątawy, ▪ Szutry, ubite dukty: 20% mijamy dawny zbór, przejeżdżamy obok ▪ Piasek: <5% drewnianych domostw. W Trylu mijamy OPCJA – pieszy szlak „Na Diabelce” aleję pomnikowych lip. Przed mostem nad Alternatywą pokonania odcinka od Świecia Walory: Mątawą spotykamy drogę dojazdową do do Sartowic jest czarny szlak pieszy, który ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 4/4 zabytkowej przepompowni – warto zjechać prowadzi ścieżką przy Wiśle, podnóżem ▪ Widoki, krajobraz: 4/4 ze szlaku, by zobaczyć ten ciekawy obiekt. stromych osuwisk z odsłonięciami gruntu. Jest Do Nowego docieramy stromym podjazdem. ▪ Technika jazdy: 1/4 on jednak dostępny tylko dla rowerzystów Najważniejszym zabytkiem miasta jest gotycki ▪ Unikaty przyrody: 3/4 MTB. Dodatkowo turystyczna trasa bywa kościół farny z poł. XIV w., w którym znajdują zarośnięta, a na wiosnę zalewana falą się cenne gotyckie freski. Warto również powodziową. Wiślana Trasa Rowerowa to szlak turystyczny, zobaczyć kościół pofranciszkański i gotycką który docelowo ma prowadzić po obu kaplicę cmentarną oraz zachowane główne stronach największej polskiej rzeki, od jej Sartowice – Michale (14 km) skrzydło zamku krzyżackiego. źródeł do ujścia. W województwie kujawsko- Od zespołu parkowo-pałacowego w Sarto- W mijanych po drodze wsiach: Michale, pomorskim trasa została oznakowana wicach jedziemy asfaltem na północny Wielki Lubień i Mątawy spotkać można w 2013 r., a w powiecie świeckim znajduje wschód, mijamy drogę dojazdową do charakterystyczną drewnianą zabudowę się fragment należący do części lewobrzeżnej. malowniczego rezerwatu Grabowiec, mijamy w stylu holenderskim. Podróżując szlakiem mamy możliwość kościół, przy którym znajduje się punkt zapoznania się z atrakcjami przyrodniczymi widokowy, zjeżdżamy. Od tej pory poruszamy i zabytkami znajdującymi się w Zespole się wąskim asfaltem przy wale, z lewej OPCJA – szosa przez Wielki Komorsk Parków Krajobrazowych Chełmińskiego strony widząc zbocza Doliny Dolnej Wisły. Alternatywą pokonania odcinka między i Nadwiślańskiego. Przejeżdżamy przez wsie Wielkie i Polskie Wielkim Lubieniem a Nowem jest asfaltowa Wycieczkę Wiślaną Trasą Rowerową na północ Stwolno, gdzie ciekawostką są drewniane droga przez Krusze, Wielki Komorsk, Piaski. Zamek w Świeciu od Świecia można zaplanować na kilka domy w typie budownictwa holenderskiego. Po drodze możemy zobaczyć zabytkowy Castle in Świecie sposobów – w całości, pokonać odcinkami Przecinamy linię autostrady. Z lewej strony barokowy kościół oraz łąki otaczające Mątawę. Schloss in Świecie

42 433 A trip on the Vistula Bicycle Trail north Most na Wiśle w Grudziądzu Vistula Bicycle of Świecie may be planned in several ways Bridge on the Vistula River in Grudziądz – in whole, covering it by sections, or taking Brücke über dem Fluss in Grudziądz Trail the section of a lift with your bicycle in a car or on the train. The route is easy and mostly runs on Świecie – the voivode- asphalt side roads. ship border in the area Świecie – Sartowice (12 km) this interesting place. We get to Nowe of the village From Świecie the trail goes through along a steep uphill road. The town’s most of Kozielec near Nowe the Świecie Upland, going slightly away from important monument is the Gothic parish the Vistula River. From the town we head in church from the first half of the 14th century, the direction of Jeżewo. We cycle along an with precious Gothic frescos. It is also worth alley of trees, admiring the young glacial visiting the post-Franciscan church, the Gothic Parameters: landscape. In the village of Czaple we pass cemetery chapel and the preserved main ▪ Length: 51 km post-glacial lakes and turn towards Czapelki, wing of the Teutonic castle. ▪ Marking: 4/4 and from there the trail changes into a dirt their wooden houses built in the Dutch In villages passed along the way: Michale, ▪ Difficulty: 4/5 road. Once we reach the busy national road, construction style. We cross the highway. On Wielki Lubień and Mątawy, we can see on the right we can see the small valley of the left we go past Górna Grupa on the slope, the characteristic wooden buildings erected Surface: Czarna Woda and the nature reserve founded where the Missionary and Ethnographic in the Dutch style. ▪ Asphalt: 80% around it, called Śnieżynka (Snowflake). We Museum is located, and then we reach ▪ Gravel, beaten roads: 20% take an asphalt road to Sartowice. a crossing under the embankment of the road OPTIONAL – Road through Wielki Komorsk ▪ Sand: <5% leading to the bridge across the Vistula An alternative way to cross the section in Grudziądz. OPTIONAL – “Na Diabelce” hiking trail Values: between Wielki Lubień and Nowe is the An alternative for the section of Świecie – asphalt road through Krusze, Wielki Komorsk, ▪ Sightseeing, history of the region: 4/4 Michale – Nowe (18 km) ▪ Sartowice is the black trail that runs along Piaski. On the way we can see Views, landscape: 4/4 From the steel bridge connecting Grudziądz a path by the Vistula River, at the bottom of a historic Baroque church and the meadows ▪ Technique of cycling: 1/4 with the left bank of the Vistula we head steep landslides with exposures of ground surrounding the Mątawa River. ▪ Unique specimen of nature: 3/4 soil. It is only accessible for mountain north and take the asphalt road through bikers. Additionally, the tourist trail may be Michale, where we see the yellow marking of Nowe – Border of the voivodeship near overgrown and in spring flooded by the flood the bicycle trail from Grudziądz to Tleń. On The Vistula Bicycle Trail is a tourist route the village of Kozielec (7 km) waves. the right there is a road towards the Vistula, which at the end runs on both sides of the to the vantage point in the Citadel From Nowe we head north along the busy biggest Polish river, from its origin to its of Grudziądz and the Łosiowe Mountains road to Gdańsk, turn right into a narrow estuary. Sartowice – Michale (14 km) – a place worth visiting. In the area of asphalt road to Kozielec and go past some In Kujawsko-Pomorskie Voivodeship the From the park and palace complex in Dragacz we pass picturesque oxbow lakes buildings. On the right we see the valley trail was marked in 2013, and Świecie Sartowice we take an asphalt road north- surrounded by willows. We go through Wielki of the Vistula River and canyons subsiding County contains a fragment belonging to west, pass the access road to the picturesque Lubień and reach the village of Mątawy, towards it. The trail turns into a cobbled the left-bank side. Taking this trail will give “Grabowiec” reserve, cycle past a church passing by the former Protestant church and road. We go along a dirt road to the border us a chance to see natural attractions and with a vantage point next to it, and then go wooden houses. In Tryl we pass by an alley of the voivodeship, following a route monuments in the Complex of Chełmiński downwards. From that point on, we ride on of monumental linden trees. Before the in line with the black bicycle trail around and Nadwiślański Landscape Parks. a narrow asphalt road by the embankment, bridge on the Mątawa River, we reach an the Lower Vistula Valley, which takes us all seeing on our left. We go through the villages access road to the historic pumping station the way to Tczew in Pomorskie (Pomeranian) of Wielkie and Polskie Stwolno and admire – it is worth taking a side-track and seeing Voivodeship.

44 453 lernen. Nordwesten entlang, wir fahren an der zu sehen. In Nowe kommen wir mit der Fahrradroute Den Ausflug die Fahrradroute von Wisła Zufahrtstrasse vorbei, zu dem malerischen steilen Auffahrt an. Das wichtigste Denkmal nördlich von Świecie entlang, kann man Reservat Grabowiec, wir fahren weiter an der der Stadt ist die gotische Pfarrkirche aus von Wisła auf verschiedene Weise einplanen – im Kirche vorbei, bei der sich ein Aussichtspunkt der Mitte des 14 Jh., in der sich wertvolle Ganzen, die einzelnen Strecken bewältigen befindet, dann fahren wir runter. Ab diesem gotische Freskogemälde befinden. Es lohnt (Strecke Świecie – Grenze der oder mit einem Auto oder Zug das Fahrrad Moment bewegen wir uns auf dem schmalen sich auch die post-franziskaner Kirche mitnehmen. Die Route ist einfach und führt Asphalt an dem Damm, an der linken Seite mit gotischer Friedhofskapelle sowie den Woiwodschaft in der Nähe des hauptsächlich durch seitliche Asphaltstraßen. sehen wir Hänge des Tals von Dolna Wisła. erhalten gebliebenen Hauptflügel der Dorfes Kozielec bei Nowe) Wir fahren durch die Dörfer Wielkie und Deutschordensritterburg zu sehen. Polskie Stwolno, wo eine Seltenheit die Unterwegs beim Vorbeifahren an den Świecie – Sartowice (12 Km) hölzernen Hauser im Typ der holländischen Dörfern: Michale, Wielki Lubień und Mątawy Aus Świecie führt die Route die Terrains Bauweise sind. Wir schneiden die Linie kann man die charakteristische hölzerne Parameter: des Landrückens Wysoczyzna Świecka der Autobahn durch. An der linken Seite Bebauung im holländischen Stil antreffen. entlang, in dem man von der Wisła-Linie fahren wir an der, auf einem Hang situierten ▪ Länge: 51 km ein wenig abkommt. Aus der Stadt begeben Ortschaft Górna Grupa vorbei, in der sich das ▪ Kennzeichnung: 4/4 wir uns auf dem Weg in Richtung Jeżewo. Missions-Ethnographisches Museum befindet, OPTION – Straße durch Wielki Komorsk ▪ Schwierigkeitsgrad: 4/5 Wir fahren die Baumallee entlang und danach kommen wir an den Übergang unter Eine Alternative der Zurücklegung der bewundern gleichzeitig die jungglaziale der Aufschüttung der zur Brücke über dem Strecke zwischen Wielki Lubień und Nowe Straßendecke: Landschaften. In dem Dorf Czaple fahren wir Fluss Wisła in Grudziądz führenden Straße. ist die Asphaltstraße durch Krusze, Wielki ▪ Asphalt: 80% an dem postglazialen See vorbei und biegen Komorsk, Piaski. Unterwegs können wir eine ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 20% nach Czapelki ab, hinter welcher sich die historische, barocke Kirche sowie die den ▪ Michale – Nowe (18 Km) Sand: <5% Straßendecke in eine Hauptstraße ändert. Fluss Mątawa umgebenden Wiesen sehen. Wenn wir an eine belebte Bundesstraße Von der Stahlbrücke, die Grudziądz mit dem Vorzüge: ankommen, von der rechten Seite sehen wir linken Ufer des Flusses Wisła verbindet, Nowe – Grenze der Woiwodschaft in der ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 4/4 ein kleines Tal Czarna Woda und rundum begeben wir uns nach Norden, über die Nähe des Dorfes Kozielec (7 Km) ▪ Aussichten, Landschaft: 4/4 es errichtetes Naturreservat Śnieżynka. Asphaltstraße fahren wir an Michale vorbei, ▪ Fahrtechnik: 1/4 In Sartowice kommen wir entlang der wir treffen unterwegs die Kennzeichen der Aus Nowe fahren wir in den Norden die ▪ Seltenheiten der Natur: 3/4 Asphaltstraße an. gelben Fahrradwanderroute aus Grudziądz belebte Straße nach Gdańsk entlang, nach Tleń. Von der rechten Seite kommt die, wir biegen nach rechts in eine schmale an den Fluss Wisła, zu dem Aussichtspunkt Asphaltstraße nach Kozielec ab, wir fahren an OPTION – Fußwanderroute “Na Diabelce” auf der Zitadelle Grudziądz und Łosiowe den Bebauungen vorbei. An der rechten Seite Die Fahrradroute von Wisła ist eine Eine Alternative der Bewältigung der Strecke Góry führende Straße - es lohnt sich dort sehen wir das Tal des Flusses Wisła und die touristische Route, die zweckmassig an von Świecie nach Sartowice ist der schwarze einen Halt zu machen. In der Umgebung in seine Richtung abfallenden Hohlwege. Die beiden Seiten des größten polnischen Fußwanderweg, der den Pfad an dem Fluss von Dragacz lassen wir hinter uns die mit Straßendecke ändert sich auf Pflaster, später Flusses, ab dessen Quellen bis zur Mündung Wisła, am Fuß der steilen Erdrutsche mit Weiden umgebende malerische Altwasser. fahren wir den Feldweg bis zur Grenze der führen soll. In der Kujawsko-Pomorskie Enthüllung des Grundbodens entlang führt. Wir fahren durch Wielki Lubień, kommen Woiwodschaft entlang, einer Route die sich Woiwodschaft wurde die Route in 2013 Er ist jedoch nur für die MTB-Radfahrer im Dorf Mątawy an, fahren weiter an der mit dem Verlauf der schwarzen Fahrradroute gekennzeichnet und in dem Świecki Kreis zugänglich. Zusätzlich ist die touristische ehemaligen evangelischen Kirchengemeinde durch das Tal von Dolna Wisła überdeckt und befindet sich das zu dem, am linken Ufer Route manchmal bewachsen und im Frühling vorbei, fahren neben hölzernen Haushalten. mit der man bis zu Tczew in der Pomorskie gelegenen Teil, gehörende Fragment. Bei durch Flutwellen geflutet. In Tryl fahren wir an der Allee der Woiwodschaft gelangen kann. einer Reise durch die Wanderroute haben Naturdenkmallinden vorbei. Vor der wir die Möglichkeit die, sich in dem Komplex Brücke über dem Fluss Mątawa treffen Sartowice – Michale (14 Km) der Landschaftsparken Chełmiński und wir den Zufahrtsweg zu dem historischen Nadwiślański befindenden natürlichen Von dem Park-Palast-Komplex in Sartowice Pumpwerk – es ist wert von der Route Attraktionen und Denkmäler kennen zu fahren wir die Asphaltstraße nach abzuweichen um dieses interessante Objekt

46 473 Wiślana Trasa Parametry: ▪ Długość: 46 km Rowerowa ▪ Oznakowanie: 4/4 ▪ Trudność: 4/5 (odcinek Świecie – Bydgoszcz) Nawierzchnia: Wiślana Trasa Rowerowa na odcinku ze ▪ Asfalt: 100% Świecia do bydgoskiego Fordonu prowadzi ▪ Szutry, ubite dukty: 0% prawie wyłącznie asfaltowymi drogami. Trasa ▪ Piasek: 0% jest łatwa i w wielu miejscach malownicza. Walory: Świecie – Topolno (19 km) ▪ Krajoznawcze, historia regionu: 4/4 Od mostu na Wdzie opodal ruin krzyżackiego ▪ Widoki, krajobraz: 4/4 zamku poruszamy się na południowy zachód, ▪ Technika jazdy: 1/4 mijamy kościół starofarny i pozostałości ▪ Unikaty przyrody: 3/4 średniowiecznych murów miejskich. Asfaltem mkniemy do Głogówka Królewskiego, przeci- namy bardzo ruchliwą drogę krajową Topolno – Bydgoszcz (27 km) z Gdańska do Torunia i wąskim odcinkiem przy wale przeciwpowodziowym mkniemy Z Topolna wyjeżdżamy drogą na południe, do Kosowa, gdzie skręcamy w prawo do mijamy Rudki i dojeżdżamy do mostku nad Gruczna. Na skrzyżowaniu przy kościele warto Strugą Niewieścińską, przed którą, pojechać prosto do dawnego zabytkowego z prawej strony, znajduje się rozległy Parów młyna. Ze wsi wyjeżdżamy na południowy Cieleszyński. Przed Grabowem przejeżdżamy zachód. Mijamy z prawej strony, urozmaicone obok otoczonej drzewami barokowej parowami, strome nadwiślańskie zbocza, kapliczki, a następnie dworu. Z prawej strony na których utworzono rezerwat przyrody widzimy zbocza doliny, które są miejscem Ostnicowe Parowy Gruczna. Z lewej widzimy występowania lnu austriackiego. Pokonujemy drogę dojazdową do Chrystkowa, gdzie stoi serpentynowy podjazd do Kozielca. Jedziemy mennonicka chałupa z 1770 r. Za Topolinkiem dalej wąskim asfaltem, mijamy okazałe dojeżdżamy do zakrętu i skrzyżowania z drogą kasztanowce, wjeżdżamy na główną szosę. do punktu widokowego – grodziska Talerzyk. Na skraju Włók, odbijamy na drogę prowa- W Topolnie dojeżdżamy do zabytkowego dzącą do zabytkowego kościółka. Kiedy kościoła. U podnóża zboczy doliny Wisły, dojeżdżamy do Gądecza, z lewej strony naprzeciw sakralnego budynku znajduje się dochodzi gruntowa droga, prowadząca do pomnik przyrody – źródło św. Rocha. malowniczego jaru z największą w regionie jaskinią Bajka. Gorący Rezerwat W Strzelcach Górnych na skrzyżowaniu Rezerwat stepowy Ostnicowe Parowy Gruczna z główną szosą skręcamy w lewo na stromy został utworzony w celu ochrony muraw zjazd do Strzelec Dolnych. We wsi odbywa się kserotermicznych (ciepłolubnych), w tym co roku Święto Śliwki. Na granicy Bydgoszczy ostnicy Jana. Powierzchnia gleby nagrzewa szlak skręca w lewo, a następnie koroną wału się latem do temperatury około 60 stopni przeciwpowodziowego docieramy do centrum Celsjusza. Fordonu, niegdyś samodzielnego miasta.

49 Powrót z Bydgoszczy do Świecia można with gorges on which the “Ostnicowe Parowy On the border of Bydgoszcz the trail turns zaplanować oznakowaną na zielono, między- Vistula Bicycle Trail Gruczna” (Hoodoo Ravines of Gruczno) left and then we follow the head of the flood narodową trasą rowerową R1 – ok. 60 km. Nature Reserve was established. On the left embankment to the centre of Fordon, which Dochodzi ona do Bydgoszczy w okolicy mostu (the section of Świecie we can see the access road to Chrystkowo, was once an independent town. nad Brdą w Janowie. Następnie prowadzi where we can admire a Mennonite cottage The return from Bydgoszcz to Świecie may be na północ przez Koronowo, Serock do – Bydgoszcz) from 1770. Past Topolinek we get to a bend planned along the international R1 bicycle Świekatowa. Przed wsią skręca w kierunku and a junction with a road to the vantage trail, marked green – around 60 km long. wschodnim i po ok. 18 km dociera do point – the Talerzyk fortified settlement. It reaches Bydgoszcz near the bridge across Parameters: Gruczna, gdzie jej bieg łączy się z Wiślaną Trasą In Topolno we reach the historic church. the Brda River in Janowo. Then it goes ▪ Length: 46 km Rowerową. Szlak R1 skręca przed Świeciem At the bottom of the Vistula valley slopes, north through Koronowo and Serock to ▪ Marking: 4/4 na most w kierunku Chełmna. Do Świecia opposite the sacred building, there Świekatowo. Before the village it turns to docieramy kontynuując jazdę wiślanym ▪ Difficulty: 4/5 is a monument of nature – the spring of St. Roch. the east and after about 18 km it reaches szlakiem. Gruczno, where the route comes in line with Surface: the Vistula Bicycle Trail. The R1 trail turns ▪ Hot nature reserve OPCJA - Pieszy szlak Nadwiślański Asphalt: 100% before Świecie to the bridge in the direction z Topolna do Grabowa ▪ Gravel, beaten roads: 0% The steppe nature reserve of “Ostnicowe of Chełmno. We reach Świecie following ▪ Sand: 0% Parowy Gruczna” was established to protect the Vistula trail. Po zmianie przepisów rowerzyści mogą xerothermic (thermophile) grassland, inclu- poruszać się po wałach przeciwpowodziowych. Dlatego ciekawą alternatywą jest pokonanie Values: ding feather grass (Stipa pennata). odcinka od Topolna do Grabowa zielonym ▪ Sightseeing, history of the region: 4/4 In summer, the surface of the soil warms pieszym szlakiem turystycznym prowadzącym ▪ Views, landscape: 4/4 up to the temperature of about 60°C. koroną wału. Uciążliwością jest nawierzchnia ▪ Technique of cycling: 1/4 z betonowych płyt. ▪ Unique specimen of nature: 3/4 Topolno – Bydgoszcz (27 km) From Topolno we follow the road south, go The Vistula Bicycle Trail in the section from past Rudki and reach the bridge over the Świecie to the Fordon district in Bydgoszcz Struga Niewieścińska River, in front of which, leads almost exclusively on asphalt roads. The on the right, there is the vast Cieleszyński trail is easy, and in many places picturesque. Gorge. Before Grabowo we pass by a Baroque shrine surrounded by trees, and then a Koronowo na rowerowym szlaku R1 manor. On the right we can see the slopes z Bydgoszczy do Świecia Świecie – Topolno (19 km) of the valley, on which Austrian flax grows. Koronowo on the R1 bicycle trail From the bridge over the Wda River near the We cross the serpentine uphill road to Kozielec. from Bydgoszcz to Świecie ruins of the Teutonic castle we head south- Then we cycle on a narrow asphalt road, Koronowo auf der Fahrradwanderroute R1 aus Bydgoszcz nach Świecie west, going past the old Fara Church and the go past spectacular horse chestnut trees remains of the medieval city walls. An asphalt and enter the main road. At the edge of Włóki road takes us quickly to Głogówek Królewski, we turn to the road leading to the historic OPTIONAL – Hiking trail by the Vistula we cross a very busy national road from church. When we reach Gądecz, on the left River from Topolno to Grabowo Gdańsk to Toruń and follow a narrow section we can see a dirt road leading to a picturesque A change in legal regulations has allowed by the flood embankment to Kosowo, where canyon with the biggest cave in the region cyclists to ride on flood embankments. we turn right to Gruczno. At the crossroads – Bajka (Fable). In Strzelce Górne, at the Therefore, an interesting alternative is to by the church it is worth going straight to crossroads with the main road, we turn left cover the section from Topolno to Grabowo the old historic mill. From the village we go to a steep downhill road to Strzelce Dolne. along the green hiking trail that runs along Rynek w Świeciu to the south-west. On the right we go past The village hosts the annual celebration the top of the embankment. The only Market in Świecie steep slopes of the Vistula valley, diversified of the Plum Festival. difficulty is the road of concrete slabs. Marktplatz in Świecie

50 51 nach Kosowo dahin, wo wir rechts nach Rande der Ortschaft Włóki, biegen wir Fahrradroute Gruczno abbiegen. Auf der Kreuzung an in die zu der historischen Kirche führenden der Kirche lohnt es sich geradeaus zu der Straße ab. Nachdem wir in Gądecz von Wisła ehemaligen historischen Mühle zu fahren. angekommen sind, von der linken Seite Brda w centrum Bydgoszczy Das Dorf verlassen wir nach Südwesten. kommt die Hauptstraße, die zu der The Brda River in the centre of Bydgoszcz Świecie – Bydgoszcz An der rechten Seite fahren wir an den mit malerischen Schlucht mit der in der Region Fluss Brda im Zentrum von Bydgoszcz Schluchten abwechslungsreich gestalteten, größten Höhle Bajka führt. In Strzelce Górne Strecke steilen am Fluss Wisła liegenden Hängen an der Kreuzung mit der Hauptstraße biegen vorbei, auf den das Naturreservat Ostnicowe wir nach links auf die steile Abfahrt nach Parowy von Gruczno errichtet wurde. Strzelce Dolne ab. In dem Dorf findet jedes Parameter: Links sehen wir die Zufahrtstrasse nach Jahr das Fest der Pflaume statt. An der ▪ Länge: 46 km Chrystkowo, wo die mennonitische Hütte Grenze von Bydgoszcz biegt die Wanderroute ▪ Kennzeichnung: 4/4 aus dem Jahr 1770 steht. Hinter Topolinek nach links, und danach die Krone der gelangen wir zu einer Kurve und Kreuzung Hochwasserschutzmauer entlang gelangen ▪ Schwierigkeitsgrad: 4/5 mit der Straße zu dem Aussichtspunkt – der wir zum Zentrum von Fordon, früher einer Burg Talerzyk. In Topolno kommen wir in der selbstständigen Ortschaft. Straßendecke: historischen Kirche an. Am Fuß der Hänge ▪ Asphalt: 100% des Tals von Wisła, gegenüber dem sakralen Die Rückkehr aus Bydgoszcz nach Świecie ▪ Schotter, gefestigte Waldschneisen: 0% Gebäude befindet sich das Naturdenkmal – kann man durch die grün gekennzeichnete, ▪ Sand: 0% Quelle des Heiligen Roch. internationale Fahrradwanderroute R1– ca. 60 Km einplanen. Sie kommt nach Bydgoszcz Vorzüge: Heißes Naturreservat in der Umgebung der Brücke über dem ▪ Landeskundliche, Geschichte der Region: 4/4 Das Steppenreservat Ostnicowe Parowy von Fluss Brda in Janowo an. Danach führt sie ▪ Aussichten, Landschaft: 4/4 Gruczno wurde zwecks des Schutzes der nach Norden durch Koronowo, Serock nach ▪ Fahrtechnik: 1/4 Trockenrasen (wärmeliebend), darunter der Świekatowo. Vor dem Dorf biegt sie in die ▪ Seltenheiten der Natur: 3/4 Jans Federgräser. Die Oberfläche des Bodens östliche Richtung und nach ca. 18 Km kommt erwärmt sich im Sommer bis zu 60 Grad sie in Gruczno an, wo ihr Lauf sich mit Celsius. der Fahrradroute von Wisła verbindet. Die Fahrradroute von Wisła auf dem Die Wanderroute R1 biegt vor Świecie auf Abschnitt aus Świecie nach Fordon bei die Brücke in Richtung Chełmno ab. Bydgoszcz führt fast ausschließlich die Topolno – Bydgoszcz (27 Km) In Świecie kommen wir an, in dem wir Asphaltstraßen entlang. Die Route ist einfach Aus Topolno fahren wir auf die Straße in die Fahrt die Wisła-Route entlang fortsetzen. und an vielen Stellen malerisch. Richtung Süden, wir fahren an der Ortschaft Rudki vorbei und kommen zur Brücke über OPTION – Fußwanderweg von Wisła aus dem Bach Struga Niewieścińska, vor welchem Świecie - Topolno (19 Km) Topolno nach Grabów an der rechten Seite sich eine breite Schlucht Ab der Brücke auf dem Fluss Wda unweit Cieleszyński befindet. Vor Grabów fahren wir Nach der Änderung der Vorschriften der Ruinen der Deutschordensburg bewegen neben der mit Bäumen umgebenen barocken können sich die Radfahrer die wir uns nach Sudwesten, fahren wir an Kapelle und danach zum Herrenhaus. An der Hochwasserschutzmauer entlang bewegen. der Altpfarrkirche und den Resten der Festiwal Smaku w Grucznie rechten Seite sehen wir Hänge des Tals, die Deswegen eine interessante Alternative ist mittelalterlichen Stadtmauer vorbei. Über Festival of Taste in Gruczno ein Ort des Auftretens des österreichischen die Zurücklegung der Strecke ab Topolno den Asphalt eilen wir nach Głogówko Geschmackfestival in Gruczno Leins sind. Wir bewältigen die Serpentinen- nach Grabowo, die grüne touristische Królewskie, wir schneiden die sehr belebte ähnliche Auffahrt nach Kozielsk. Wir fahren Fußwanderroute entlang, die über die Krone Bundesstraße aus Gdańsk nach Toruń weiter die schmale Asphaltstraße entlang, des Damms führt. Eine Beschwerlichkeit durch und den schmalen Abschnitt an der fahren an vorzeigbaren Kastanienbäumen ist die Straßendecke aus Betonplatten. Hochwasserschutzmauer entlang eilen wir vorbei, wir fahren auf die Hauptstraße. Am

52 533 Wda w Świeciu Pomennonicki drewniany dom podcieniowy Drewniany dom we wsi Krusze Czerwony szlak rowerowy w Chrystkowie The Wda River in Świecie Wooden house in the village of Krusze Red bicycle trail Fluss Wda in Świecie Post-Mennonite wooden arcade house in Chrystkowo Hölzernes Haus in dem Dorf Krusze Rote Fahrradwanderroute Altmennonitisches hölzernes Bogenganghaus in Chrystkowo Inne szlaki Other trails

Najciekawsze szlaki rowerowe Szlak rowerowy „Gołąbkowy” (czerwony, 38 km) The most interesting bicycle trails “Gołąbek” Bicycle Trail (red, 38 km) w okolicy powiatu świeckiego Cekcyn - „Jelenia Wyspa” - Gołąbek - in the area of Świecie County Cekcyn – “Jelenia Wyspa” (Deer Island) – Woziwoda - Biała - Bielska Struga - Leśnictwo Wiślana Trasa Rowerowa – odcinek prawo- Vistula Bicycle Trail – the right-bank section Gołąbek – Woziwoda – Biała – Bielska Struga – Okiersk - Zalesie - Cekcyn brzeżny (łącznie 210 km, oznaczenie (total of 210 km, marked with orange plaques Okiersk Forest Inspectorate – Zalesie – Cekcyn pomarańczowymi tabliczkami z logiem with the “WTR” logo) „WTR”) Szlak Rowerowy Tuchola – Tleń (zielony, 32,5 km) Dobrzyń on the Vistula – Toruń – Ostromecko Tuchola – Tleń Bicycle Trail (green, 32.5 km) Dobrzyń nad Wisłą – Toruń – Ostromecko – Tleń – Zdroje – Małe Gacno – Krzywogoniec – – Chełmno – Grudziądz Chełmno – Grudziądz Tleń – Zdroje – Małe Gacno – Krzywogoniec – Rudzki Most – Cekcyn – Tuchola Rudzki Most – Cekcyn – Tuchola “Borowa Ciotka” (Aunt from the woods) Szlak rowerowy „Borowej Ciotki” Szlak Rowerowy Dookoła Doliny Dolnej Bicycle Trail (black, 50 km) (czarny, 50 km) Bicycle Trail around the Lower Vistula Wisły (zielony, 105 km) Cekcyn – Iwiec –– Wierzchlas – Lisiny – Valley (green, 105 km) Cekcyn – Iwiec –– Wierzchlas – Lisiny Bydgoszcz - Świecie - Chełmno - Ostromecko Suchom – Małe Gacno – Krzywogoniec – – Suchom – M. Gacno – Krzywogoniec – Bydgoszcz – Świecie – Chełmno – Ostromecko - Bydgoszcz Cekcyn Cekcyn – Bydgoszcz

Szlak Rowerowy Po Dolinie Dolnej Wisły “Do Piekiełka nad Brdą” (To the Little Hell Szlak rowerowy „Do Piekiełka nad Brdą” Bicycle Trail along the Lower Vistula Valley (czarny, 480 km – w większości pokrywa się by the Brda River) Bicycle Trail (yellow, 25 km) (żółty, 25 km), (black, 480 km – mostly coincides with the z przebiegiem Wiślanej Trasy Rowerowej) Cekcyn – Kruszka – Świt Forest District – Vistula Bicycle Trail) Cekcyn – Kruszka – Leśnictwo Świt – “Piekiełko” (Little Hell) wilderness spot – Cierpice - Bydgoszcz - Świecie - Nowe Cierpice – Bydgoszcz – Świecie – Nowe Uroczysko „Piekiełko” – Rezerwat Przyrody “Dolina Rzeki Brdy” (Brda River Valley) Nature - Gniew - Tczew - Kwidzyn - Grudziądz - – Gniew – Tczew – Kwidzyn – Grudziądz – „Dolina Rzeki Brdy” – Knieja – Cekcyn Reserve – Knieja – Cekcyn Świecie - Ostromecko - Zamek Bierzgłowski Świecie – Ostromecko – Zamek Bierzgłowski

54 55 Dolina Dolnej Wisły Andere The Lower Vistula Valley Wanderwege Tal von Dolna Wisła (Foto / Photo: Krzysztof Mirota)

Die interessantesten Fahrradwanderrouten in der Umgebung des Świecki Kreises

Fahrradroute von Wisła – Linksuferstrecke (insgesamt 210 Km, Kennzeichnung mit orangenfarbenen Schildern mit dem Logo „WTR”) Dobrzyń am Wisła – Toruń – Ostromecko – Chełmno – Grudziądz

Fahrradwanderweg „Borowej Ciotki” (schwarz, 50 km) Cekcyn – Iwiec –– Wierzchlas – Lisiny – Suchom – M. Gacno – Krzywogoniec – Cekcyn

Fahrradwanderweg „Do Piekiełka nad Brdą” (gelb, 25 km) Cekcyn – Kruszka – Försterei Świt – Forstrevier „Piekiełko” – Naturreservat „Dolina Rzeki Brdy” (Tal des Flusses Brda) – Knieja – Cekcyn Fahrradwanderweg „Gołąbkowy” (rot, 38 km) Cekcyn - „Jelenia Wyspa” - Gołąbek - Woziwoda - Biała - Bielska Struga - Försterei Okiersk - Zalesie - Cekcyn

Pałac w Rulewie Fahrradwanderweg Tuchola – Tleń Palace in Rulewo (grün, 32,5 km) Palast in Rulewo (Foto / Photo: Dariusz Barabaś) Tleń – Zdroje – Małe Gacno – Krzywogoniec – Rudzki Most – Cekcyn – Tuchola Fahrradwanderroute, Durch das Tal von Dolna Wisła (schwarz, 480 Km – über- Fahrradwanderroute Rundum das Tal von wiegend überdeckt sie sich mit dem Verlauf der Dolna Wisła (grün, 105 km) Fahrradroute von Wisła) Bydgoszcz - Świecie - Chełmno - Ostromecko - Cierpice - Bydgoszcz - Świecie - Nowe - Gniew Bydgoszcz - Tczew - Kwidzyn - Grudziądz - Świecie - Ostromecko - Zamek Bierzgłowski

56 Starostwo Powiatowe w Świeciu 86-100 Świecie, ul. Gen. Józefa Hallera 9 tel. +48 52 56 83 100, 52 56 83 101, fax +48 52 56 83 102 e-mail: [email protected] www.csw.pl

JUXSD VEGA Studio Adv. Tomasz Müller 82-500 Kwidzyn, ul. Grudziądzka 22/3A www.grupavega.pl e-mail: [email protected]

Tekst: Marcin Wasilewski, Włodzimierz Bykowski

Zdjęcia: Marcin Wasilewski

Tłumaczenie: j. angielski - Ewa Androsiuk-Kotarska j. niemiecki - Jacek Stopikowski

Opracowanie graficzne i przygotowanie do druku: Agnieszka Zdaniewicz

Zdjęcia: O ile nie zaznaczono inaczej pochodzą z archiwum Starostwa Powiatowego w Świeciu

Marketing: Adam Talarczyk

Koordynator wydania: Katarzyna Bączyńska, Joanna Müller

Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved Printed in Poland – Kwidzyn 2014 Przedruk i powielanie w jakiejkolwiek formie jest zabronione

ISBN 978-83-64531-90-3