Gmina Kęsowo AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY

Gmina Kęsowo

AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KĘSOWO NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Kwiecień 2008 r.

ul. Daleka 33, 60 – 124 Poznań

tel. (+48 61) 65 58 100 fax: (+48 61)65 58 101 www.abrys.pl e – mail: [email protected]

AAKKTTUUAALLIIZZAACCJJAA PPRROOGGRRAAMMUU OOCCHHRROONNYY ŚŚRROODDOOWWIISSKKAA DDLLAA GGMMIINNYY KKEESSOOWWOO NNAA LLAATTAA 22000088--22001111 ZZ PPEERRSSPPEEKKTTYYWWĄĄ NNAA LLAATTAA 22001122--22001144

Zespół autorski: mgr Joanna Witkowska mgr Igor Szymkowiak Ewelina Sergiel

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

1. WSTĘP ...... 9 1.1. PRZEDMIOT OPRACOWANIA ...... 9 1.2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 9 1.3. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 9 1.4. PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA ...... 9 1.5. RAPORT Z PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ...... 9 1.6. ŹRÓDŁA DANYCH ...... 9 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 10 2.1. POŁOŻENIE I UWARUNKOWANIA Z NIM ZWIĄZANE ...... 10 2.2. STAN PRZESTRZENI ...... 11 2.3. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 11 2.4. SPOŁECZNOŚĆ ...... 11 2.5. GOSPODARKA ...... 12 3. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE OCHRONY DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNEGO UŻYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODY ...... 12 3.1. OCHRONA PRZYRODY. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA I KRAJOBRAZOWA ...... 12 3.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW ...... 18 3.3. OCHRONA GLEB ...... 21 3.4. OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN I WÓD PODZIEMNYCH ...... 24 4. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE ZRÓWNOWAŻONEGO WYKORZYSTANIA SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 27 4.1. ZMNIEJSZENIE WODOCHŁONNOŚCI, MATERIAŁOCHŁONNOŚCI I ENERGOCHŁONNOŚCI GOSPODARKI ...... 27 4.2. WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ...... 29 4.3. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZIĄ ...... 33 5. CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ W SFERZE POPRAWY JAKOŚCI ŚRODOWISKA ...... 37 5.1. GOSPODAROWANIE ODPADAMI ...... 37 5.2. JAKOŚĆ WÓD ...... 37 5.3. JAKOŚĆ POWIETRZA I ZMIANY KLIMATU ...... 43 5.4. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU ...... 45 5.5. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 48 5.6. CHEMIKALIA W ŚRODOWISKU, POWAŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE, KLĘSKI ŻYWIOŁOWE ... 49 5.7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU ...... 52 6. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 53 6.1. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY PROGRAMOWO-PLANISTYCZNE...... 53 6.2. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REGLAMENTUJĄCE MOŻLIWOŚCI KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA ...... 53 6.3. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY FINANSOWE ...... 54 6.4. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY KARNE I ADMINISTRACYJNE ...... 54 6.5. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA GMINY ...... 54 7. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ...... 54 8. STRESZCZENIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 56

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

SPIS RYSUNKÓW: Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Kęsowo w 2006 r...... 11 Tabela 2 Liczba mieszkańców w gminie Kęsowo na przestrzeni lat 2004-2006 ...... 11 Tabela 3 Bezrobotni zarejestrowani w latach 2004-2006 z podziałem płeć na terenie gminy Kęsowo 11 Tabela 4 Powierzchnia (w ha) objęta różnymi formami ochrony przyrody w gminie Kęsowo ...... 12 Tabela 5 Działania w ramach ochrony przyrody do realizacji w latach 2008-2014 ...... 17 Tabela 6 Lesistość na terenie gminy i powiatu na przestrzeni lat 2004-2006 ...... 18 Tabela 7 Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...... 21 Tabela 8 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 23 Tabela 9 Rejestr obszarów górniczych na terenie gminy Kęsowo ...... 24 Tabela 10 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 26 Tabela 11 Ludność korzystająca z wodociągów w latach 2004-2006 ...... 27 Tabela 12 Zużycie wody w gminie Kęsowo w latach 2004-2006 ...... 27 Tabela 13 Ilość mieszkań w gminie Kęsowo w latach 2004-2006 ...... 27 Tabela 14 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 29 Tabela 15 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 32 Tabela 16 Wykaz pól zlewni elementarnych na terenie gminy Kęsowo (według Choińskiego* 2002, zmienione).34 Tabela 17 Wyniki pomiarów rzeki Raciąska Struga w latach 1999-2000 ...... 35 Tabela 18 Wyniki pomiarów rzeki Kicz w roku 2002 ...... 35 Tabela 19 Wykaz większych jezior obecnych na terenie gminy Kęsowo ...... 35 Tabela 20 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ...... 36 Tabela 21 Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2006 ...... 39 Tabela 22 Zużycie wody w gospodarstwach domowych gminy Kęsowo w latach 2004-2006 ...... 40 Tabela 23 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2006 ...... 40 Tabela 24 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2014 ...... 42 Tabela 25 Klasyfikacja stref dokonana w wyniku rocznej oceny powietrza atmosferycznego ...... 43 Tabela 27 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2014 ...... 45 Tabela 28 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikiem LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby...... 46 Tabela 29 Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu ...... 47 Tabela 30 Ochrona przed oddziaływanie pól elektromagnetycznych ...... 49 Tabela 31 Ilość zdarzeń jakie miały miejsce na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2007 ...... 50 Tabela 32 Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych w gminie ...... 52

SPIS TABEL Rysunek 1 Mapa Gminy Kęsowo ...... 10 Rysunek 2 Ścieżki rowerowe na terenie gminy Kęsowo ...... 15 Rysunek 3 Lesistość na terenie gmin Powiatu Tucholskiego (Źródło : GUS 2006) ...... 18 Rysunek 4 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000 ...... 30 Rysunek 5 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju ...... 31 Rysunek 6 Mapa temperatury w stropie utworów jury dolnej na Niżu Polskim ...... 32 Rysunek 7 Gmina Kęsowo – podział na dorzecza ...... 33

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

LEGENDA SKRÓTÓW: ARiMR – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa GUS – Główny Urząd Statystyczny GFOŚiGW – Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GDDKiA,- Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GZWP – Główny Zbiornik Wód Podziemnych IMiGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniczego OZE – odnawialne źródła energii OWO – obszar wysokiej ochrony (wód podziemnych PSE – Polskie Sieci Energetyczne S.A. PFOŚiGW – Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej WPI – Wieloletni Plan Inwestycyjny WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ZDW – Zarząd Dróg Wojewódzkich ZDP – Zarząd Dróg Powiatowych ZMiUW – Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

1. Wstęp 1.1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja uchwalonego przez Radę Gminy w Kę- sowie Uchwałą Nr XX/77/2004 w dniu 30 września 2004 r. Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo. 1.2. Cel i zakres opracowania Zgodne z przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2006r. Nr 129 poz. 902 z późniejszymi zmianami) oraz ustawy o odpadach (Dz. U. nr 62 z 2001, poz. 628 z późn. zm.), przy- jęte dokumenty podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Celem opracowania jest aktualizacja „Programu Ochrony środowiska dla gminy Kęsowo. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do projektu Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014. Niniejsze opracowanie, określa- jące kierunki polityki ekologicznej na lata 2007 - 2010 oraz 2011-2014, należy traktować jako wypeł- nienie obowiązku aktualizacji Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, a więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Potrzeba tej aktualizacji wynikała też z uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej. Stwarza to szansę szybkiego rozwiązania wielu pro- blemów ochrony środowiska i poprawy jakości życia mieszkańców, przykładowo poprzez możliwość korzystania ze środków finansowych UE. Prawo ochrony środowiska w art. 13-16 wprowadza obowiązek przygotowywania i aktualizowa- nia co 4 lata polityki ekologicznej państwa. Zgodnie z Art. 18. pkt. 2 ustawy prawo ochrony środowiska z wykonania programów organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się radzie gminy. Zgodnie z art. 14 Ustawy o odpadach Programy ochrony środowiska podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Zgodnie z ustawą o odpadach art. 14, ust. 7, projekty gminnych planów gospodarki odpadami podlegają zaopiniowaniu przez zarząd województwa oraz zarząd powiatu, natomiast projekty progra- mów ochrony środowiska, zgodnie z prawem ochrony środowiska (art. 17, ust. 2) są opiniowane odpowiednio przez zarząd jednostki wyższego szczebla, czyli przez zarząd powiatu. 1.3. Podstawa prawna opracowania Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2006.129.902) w art.17 i 18, oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, (Dz. U. 2001.100.1085 z późn. zm.) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002). 1.4. Podstawa formalna opracowania Formalną podstawą opracowania jest podpisana umowa pomiędzy Starostwem Powiatowym w Tucholi a firmą ABRYS Sp. z o.o. w Poznaniu. 1.5. Raport z Programu Ochrony Środowiska dla gminy Prawo ochrony środowiska wprowadza obowiązek opracowywania z wykonania programów organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się radzie powiatu. 1.6. Źródła danych Urząd Gminy Kęsowo Program Ochrony Środowiska dla gminy Kęsowo Starostwo Powiatowe w Tucholi Zarząd Dróg Powiatowych w Tucholi Kujawsko- Pomorski Zarząd Melioracji i Wodnych i Urządzeń Wodnych, Biuro Terenowe w Świeciu Komenda Powiatowej Straży Pożarnej Powiatu Tucholskiego Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy Główny Urząd Statystyczny

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

2. Charakterystyka Gminy 2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane

Gmina Kęsowo położona jest w północno-zachodniej części powiatu tucholskiego. Zajmuje po- wierzchnię 108,82 km2, a zamieszkana jest przez 4535 mieszkańców (stan na 31.XII.2006). Zagęsz- czenie ludności względem całkowitej powierzchni wynosi 41,88 Mk/km2 i jest największe w powiecie tucholskim, jednak odniesienie liczby mieszkańców do powierzchni pomniejszonej o grunty pod wodami i lasy diametralnie zmienia tą sytuację dając gminie Kęsowo wartością 51,51 Mk/km2 ostatnie miejsce w powiecie. Gmina Kęsowo charakteryzuje się specyficznie rozwiniętą siecią osadniczą. Funkcję ośrodków gminnych w zakresie obsługi mieszkańców pełnią dwie wsie o bardzo zbliżonej liczbie mieszkańców — położona w północnej części gminy wieś Żalno oraz w południowej jej części wieś Kęsowo. Oby- dwa ośrodki są w porównywalnym stopniu wyposażone w instytucje obsługi mieszkańców.

Rysunek 1 Mapa Gminy Kęsowo

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

2.2. Stan przestrzeni

W skład gminy wchodzą sołectwa : Drożdzienica, Grochowo, Jeleńcz, Kęsowo, Obrowo, Pamię- towo, Piastoszyn, Przymuszewo, Wieszczyce, Żalno. Pozostałe miejscowości niesołeckie: Adamkowo, Bralewnica, Brzuchowo, Krajenki, Ludwicho- wo, Nowe Żalno, Sicinki, Siciny, Tuchółka. Największą powierzchnię w gminie zajmują użytki rolne, które stanowią 87,6% obszaru. Lasy i grunty leśne zajmują 12,33 % obszaru. Struktura użytkowania ziemi pozostaje w ścisłym związku z specyfiką pokrywy glebowej i rzeźby terenu. Teren gminy Kęsowo w 30% objęty jest różnymi formami przestrzennej ochrony przyrody - Kra- jeński Park Krajobrazowy co w pewnym stopniu może stanowić gwarancję zabezpieczenia przed nie- korzystnymi zmianami środowiska.

Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Kęsowo w 2006 r. 2006 Lasy Pow. Jednostka Użytki Grunty i grunty Pozostałe Ogółem Sady Łąki pastwiska terytorialna rolne orne leśne [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] Gmina 10882 9531 8172 19 1150 190 1342 998 Kęsowo Źródło: Urząd Gminy Kęsowo

2.3. Środowisko przyrodnicze Podstawowymi komponentami i cechami środowiska decydującymi o sposobie jego zagospodarowania oraz użytkowania są: rzeźba terenu, pokrywa glebowa i sieć hydrograficzna. Wypadkowa tych składowych określa fizjonomię krajobrazu, po części także szatę roślinną i strukturę zgrupowań fauny. Poszczególne fragmenty terenu różnią się między sobą specyfiką wymienionych wyżej cech, dzięki czemu możliwa jest delimitacja mikroregionów. 2.4. Społeczność

Na dzień 31.12.2006 r. gminę Kęsowo zamieszkiwało 4.483 mieszkańców (dane z Głównego Urzędu Statystycznego). Od kilku lat powoli jednak systematycznie wzrasta liczba mieszkańców w gminie. Na jej terenie leżą liczne małe i bardzo małe miejscowości. Sytuacja ta sprawia, że wypełnianie przez Kęsowo zadań gminnych wiąże się z ponoszeniem wysokich kosztów. Szanse na rozwój usług rynkowych są niewielkie z uwagi na niewielki rynek zbytu. Poniższa tabela przedstawia zmiany ludności w gminie w latach 2004-2006.

Tabela 2 Liczba mieszkańców w gminie Kęsowo na przestrzeni lat 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Gmina Kęsowo 4.477 2.284 2.193 4.464 2.276 2.188 4.483 2.293 2.190 Źródło: GUS

Tabela 3 Bezrobotni zarejestrowani w latach 2004-2006 z podziałem płeć na terenie gminy Kęsowo Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Gmina Kęsowo 604 271 333 569 240 329 478 181 297 Źródło: GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

2.5. Gospodarka Na terenie gminy Kęsowo dominującą gałęzią gospodarczą pełni rolnictwo, jednak występują tu także zakłady produkcyjne i usługowe. Podmioty gospodarcze skupione są głównie w branży prze- twórstwa rolno-spożywczego oraz usług i handlu.

Do największych podmiotów gospodarczych na terenie gminy należą:  Przedsiębiorstwo Rolniczo Handlowe w Wieszczycach  Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Piastoszynie  ROLPRZEM Białowieża – zakład w Nowym Żalnie

3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody 3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 3.1.1. Analiza stanu istniejącego

W gminie Kęsowo ponad 30 % objęte jest prawnymi powierzchniowymi formami ochrony przyrody, W 2004 roku 2/3 terenu gminy włączono do Krajeńskiego Parku Krajobrazowego.. Tabela 4 Powierzchnia (w ha) objęta różnymi formami ochrony przyrody w gminie Kęsowo Gmina Parki Obszary Użytki Razem krajobrazowe chronionego ekologiczne krajobrazu Gmina 8.330,0 3.750,0 69,4 12.049,4 Kęsowo Powiat 34.571,9 34.175,0 861,3 69.222,5 Tucholski Źródło : GUS

Z punktu widzenia regionalizacji geobotanicznej (Matuszkiewicz, 1993) praktycznie cała gmina Kęsowo położona jest w obrębie działu Brandenbursko – Wielkopolskiego i okręgu Złotowsko – Chojnickim (rys. 8). Granice jednostek geobotanicznych wyznaczono na podstawie różnic w skła- dzie gatunkowym flor oraz udziale dominujących i charakterystycznych zespołów roślin. Analiza do- stępnych informacji, że flora i fauna gminy Kęsowo pozostają pod wpływem oddziaływania z regionu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, przy czym oddziaływanie to jest słabe. Cechą wyróżniającą florę i faunę gminy jest podwyższony udział gatunków uznawanych za elementy subatlantyckie i po- łudniowe, wśród nich także takich, które występują na stanowiskach wyspowych lub osiągają granice zasięgu. Docierają tu też gatunki osiągające południową, zachodnią lub wschodnią granicę roz- mieszczenia — ich udział jest jednak symboliczny (Ceynowa-Giełdon, 1993, Stachowiak, 1998, 2002).

Na terenie powiatu tucholskiego nie wyznaczono obszaru objętego ochroną NATUA 200 znajduję się tam jednak projektowany, specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 – „ Doliny Brdy i Stążki w Borach Tucholskich” (kod obszaru PLH040023) , który znalazł się na liście przeka- zanej do Komisji Europejskiej przez Ministra Środowiska . Projektowany obszar obejmuje:  źródła Rzeki Stążki,  Jezioro Zdręczno  Jeziorka Kozie,  Dolinę rzeki Brdy,  Bagno Grzybna,  Bagna nad Stażką,  część Tucholskiego Parku Krajobrazowego.

Na podstawie art. 27 i art. 33 ust. 1i 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U.Nr 92, poz. 880, z późn. zm.), obszar projektowany podlega ochronie podobnie jak obszar ustanowiony.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Od kilkunastu lat czynione są starania o utworzenie na terenie regionu Borów Tucholskich Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”. Autorzy projektu w całości zaliczyli powiat tucholski do tak zwanej „strefy tranzytowej”, do „strefy buforowej” obszary parków krajobrazowych Tucholskiego i Wdeckiego, a do strefy „rdzeniowej” rezerwaty przyrody: „Dolina rzeki Brdy”, „Bagna nad Stążką” i „Źródła rzeki Stążki”. Należy tu jednak powiedzieć, że rezerwat biosfery jest tylko formą uznaniową nie powodującą zdefiniowanych skutków prawnych — ta forma ochrony może być jednak z powodzeniem wykorzystana jako znaczący element promocji gminy.

3.1.1.1. Formy ochrony przyrody

 Krajeński Park Krajobrazowy

Na terenie gminy Kęsowo 8330ha należy do Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Krajeński Park Krajobrazowy (KPK) powstał w 1998 roku. Jego siedziba mieści się w Więcborku. KPK to pierwszy w naszym regionie park krajobrazowy, który powstał z inicjatywy lo- kalnej społeczności. Położony jest w centralnej części Pojezierza Krajeńskiego, na terenie 5 rolniczych gmin: Więcborka, Sępólna Krajeńskiego, Kęsowo, Kamienia Krajeńskiego, Mroczy i Sośna. W sumie zajmuje powierzchnię 54 395 ha w centralnej części Pojezierza Krajeńskiego. Występują tu liczne, dobrze zachowane formy morfologiczne związane z glacjalnym cyklem rzeźbotwórczym, takie jak: ozy (największe nagromadzenie w województwie), drumliny, kemy, wzgórza morenowe i rynny jeziorne. Rzeźba terenu KPK jest bardzo zróżnicowana. Wzgórza morenowe osiągają znaczne wysokości (np. w okolicy Więcborka, Jastrzębia). W Parku znajduje się najwyżej położony punkt województwa kujawsko-pomorskiego (Czarna Góra w tzw. Górach Obka- skich - 189 m n.p.m.).

 Teren ochrony Pośredniej komunalnego ujęcia wody powierzchniowej z rzeki Brdy „Czyżków- ko”.

Rejestr pomników przyrody na obszarze gminy Kęsowo:

 550. Dąb szypułkowy o obwodzie w pierśnicy 623 cm rosnący w zabytkowym parku dworskim (nr rej. zabytków A/210-1) na działce ewidencyjnej nr 343 w miejscowości: Brzuchowo w gminie Kęsowo, stanowiący własność Skarbu Państwa pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skar- bu Państwa - Zakładu Rolnego w Wieszczycach. Nr rejestru wojewódzkiego - 334.

 551. Trzy modrzewie europejskie o obwodach w pierśnicy: 281, 280 i 264 cm, pięć wiązów szy- pułkowych o obwodach w pierśnicy od 420 do 252 cm, dwie lipy drobnolistne o obwodach w pierśnicy 334 i 298 cm, dwa graby zwyczajne o obwodach w pierśnicy 224 i 208 cm, olsza czarna o obwodzie w pierśnicy 235 cm, dwa buki zwyczajne odmiany czerwonej o obwodach w pierśnicy 306 i 294 cm oraz dąb szypułkowy o obwodzie w pierśnicy 306 cm rosnące w parku dworskim na działce ewidencyjnej nr 541 w miejscowości: Kęsowo w gminie Kęsowo, stanowiące własność gminną pod zarządem Urzę- du Gminy w Kęsowie. Nr rejestru wojewódzkiego -1018.

 552. Dwa dęby szypułkowe o obwodach w pierśnicy 357 i 300 cm oraz dwa klony zwyczajne o obwodach w pierśnicy 308 i 292 cm rosnące w parku wiejskim na działce ewidencyjnej nr 387/1 w miejscowości: Krajenki w gminie Kęsowo, stanowiące własność Skarbu Państwa pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Nr rejestru wojewódzkiego -1019.

 553. Klon zwyczajny o obwodzie w pierśnicy 282 cm oraz głóg dwuszyjkowy o obwodzie w pierśnicy 160 cm rosnące w parku wiejskim na działce ewidencyjnej nr 477/1 w miejscowości: Nowe Żalno w gminie Kęsowo, stanowiące własności Skarbu Państwa pod zarządem Agencji własności Rolnej Skarbu Państwa. Nr rejestru wojewódzkiego -1020.

 554. Dąb szypułkowy o obwodzie w pierśnicy 294 cm oraz cztery buki zwyczajne o obwodach w pierśnicy od 350 do 290 cm rosnące w parku dworskim na działce ewidencyjnej

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

nr 242 w miejscowości: Przymuszewo w gminie Kęsowo, stanowiące własność Zygmunta Chmary zamieszkałego w Przymuszewie. Nr rejestru wojewódzkiego -1021.

 555. Trzy jesiony wyniosłe o obwodach w pierśnicy: 375, 360 i 350 oraz dwa dęby szypułkowe o obwodach w pierśnicy 398 i 370 cm rosnące w zabytkowym parku dworskim (nr rej. zabytków A/209/1-2) przy dworze na działce ewidencyjnej nr 384/3 w miejscowości: Tuchółka w gminie Kęsowo, stanowiące własność Skarbu Państwa pod zarządem Ag. Własn. Rolnej Skarbu Pań- stwa - Zakładu Rolnego w Tuchółce. Nr rejestru wojewódzkiego - 335.  556. Lipa drobnolistna o obwodzie w pierśnicy 422 cm oraz dąb bezszypułkowy o obwodzie w pierśnicy 300 cm rosnące w parku dworskim na działce ewidencyjnej nr 719 w miejscowości: Wieszczyce w gminie Kęsowo, stanowiące własność Skarbu Państwa pod za- rządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Nr rejestru wojewódzkiego -1022.

 557. Cztery wiązy szypułkowe o obwodach w pierśnicy: 751, 417, 350 i 270 cm, dwa dęby szy- pułkowe o obwodach w pierśnicy 420 i 297 cm, lipa drobnolistna sześciowierzchołkowa o obwodzie w pierśnicy 670 cm, kasztanowiec zwyczajny o obwodzie w pierśnicy 410 cm oraz jesion wyniosły siedmiowierzchołkowy o obwodzie w pierśnicy 750 cm rosnące w parku wiejskim na działce ewidencyjnej Nr 229 w miejscowości: Żalno w gminie Kęsowo, stanowiące wła- sność Mirosława Chrustowskiego zamieszkałego w Żalnie. Nr rejestru wojewódzkiego – 333 i 1023.

3.1.1.2. Ścieżki rowerowe

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Rysunek 2 Ścieżki rowerowe na terenie gminy Kęsowo

Szlaki rowerowe

1. Trasa rowerowa – historyczna 2. Trasa rowerowa – przyrodnicza 3. Trasa rowerowa - rekreacyjna

3.1.1.3. Środowisko kulturowe

Zabytki na terenie gminy Kęsowo:  Kęsowo – Dwór - Zbudowany w poł. XIX w. w stylu późnoklasycystycznym, murowany z cegły i głazów granitowych, otynkowany.

 Obrowo – grodzisko - Wczesnośredniowieczne grodzisko nizinne o kształcie nieregu- larnego owalu, położone na rozległej kępie, wśród podmokłych łąk i bagien, w odl. ok.1,5 km na pd.- wsch. od wsi opodal Jez. Zamkowego. Obwiedzione pierścieniowatym wałem wchodziło w skład plemiennej południowej rubieży pomorskiej. Upadek grodu nastąpił pod koniec X w.

 Żalno - We wsi znajduje się późnorenesansowy dwór ukończony w 1570 roku przez ro- dzinę Żalińskich właścicieli wsi. Budynek miał kształt czworobocznej wieży mieszkalnej. W XIX i XX wieku został znacznie rozbudowany-pojawiły się piwnice i parter sklepiony kolebkowo. Ciekawostką jest zachowanie w całości kuchni z końca XVI wieku. Obecnie w dworku mieści się gospodarstwo agroturystyczne.

 Jeleńcz - Kościół p. w. Chrystusa Króla wzniesiony na terenie po byłym kościele w latach 1928-32 z cegły, otynkowany. Zbudowany w stylu neoklasycystycznym na rzucie ko- ła przenikającego się z krzyżem greckim nakryty kopułą. Wystrój zgodny ze stylem póź- nobarokowym i rokokowym. Ołtarz główny i boczne z początku XVIII w. bogato zdobione odrestaurowane w latach 70 tych XX w.

3.1.1.4. Stan świadomości ekologicznej mieszkańców W zakresie szerzenia edukacji ekologicznej organizowane są konkursy ekologiczne i pla- styczne w szkołach. Gmina Kęsowo organizuje lub współorganizuje wspólnie z jednostkami oświatowymi akcje edukacyjno-informacyjne w zakresie ochrony środowiska, np.  udział w konkursach ekologicznych : „Odkręcona” , „Jesteś częścią przyrody żyj z nią w zgodzie”, „Borowiacy dobrzy w edukacji” , „Zamień puszki na pieniądze”, „Fo- tograficzne plenery, „ Pomóż zwierzętom przetrwać zimę” ,

Ponadto Urząd Gminy uczestniczy w akcji „Sprzątanie świata” , „Dzień Ziemi”. Gmina organizuje również kampanie informacyjne dotyczące zagrożeń wynikających z coraz większej ilości odpadów, nieznacznego poziomu ich recyklingu i niewłaściwego składowania, oszczędności energii cieplnej i elektrycznej oraz korzyści wynikających z termorenowacji budynków. Edukacja ekologiczna realizowana jest również przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego poprzez wspieranie rozwoju agroturystyki. Przygotowywane są pisma informacyjno-edukacyjne oraz organizuje się i współfinansuje cykle szkoleń. Propagowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej polegającej na stosowaniu właściwych dawek nawozów sztucznych i naturalnych realizowane jest również przez Ośrodek Doradztwa Rolni- czego poprzez przygotowywanie pism informacyjno-edukacyjnych oraz organizowanie i współfinan- sowanie szkoleń.

3.1.2. Przyjęte cele i priorytety Cel średniookresowy w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej nawiązuje do perspektywicznego celu II Polityki ekologicznej państwa - zapewnienia zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi for-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

mami ochrony przyrody oraz stworzenia na pozostałym obszarze kraju takich warunków i zasad prowadzenia działalności gospodarczej, w tym zasad ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, aby możliwe było utrzymanie i odtwarzanie różnorodności biologicznej. Zahamowanie strat różno- rodności biologicznej na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym i ponadgatun- kowym (ekosystemów i krajobrazu).

3.1.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Wojewódz- twa i Powiatu Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. Kujawsko-Pomorskiego. Związane to jest z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to:  realizacji zadań ochronnych w obszarach Natura 2000;  optymalizacja sieci obszarów chronionych;  realizacja programów rolno-środowiskowych;  zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych;  rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.

W działaniach powiatu dotyczących różnych aspektów gospodarczych i społecznych należy uwzględnić realizację następujących zasad związanych z ochroną przyrody:  zakaz lokalizacji obiektów powodujących zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby lub też uciążliwych dla otoczenia ze względu na źródła hałasu bądź odrażającego zapachu (odoru);  lokalizacja obiektów rekreacyjnych i turystycznych podporządkowana wymogom ochrony środowiska przyrodniczego;  wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. należy harmonizować z otaczającym krajobrazem;  ograniczenie możliwości lokalizowania bezściółkowych przemysłowych ferm hodowla- nych do obszarów nie objętych ochroną w myśl Ustawy o ochronie przyrody;  inwestycje melioracyjne projektować i realizować w sposób nie powodujący szkód w istniejących ekosystemach dla zachowania właściwych stosunków wodnych w glebie;  stosowanie środków ochrony roślin musi uwzględniać zasadę ich selektywnego działa- nia, a w przyszłości ograniczenia na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwal- czania szkodników;  przeciwdziałać wypalaniu traw;  dążyć do zwiększenia powierzchni leśnej oraz zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, przeciwdziałać dewastacji powierzchni leśnych w tym runa leśnego;  zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniami i pożarami;  ograniczenie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni.  wzmożenie działań ochronnych i konserwatorskich podejmowanych w takich obiektach jak: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, parki rekre- acyjne, szczególnie chronione gatunki fauny i flory, obiekty zabytkowe – współpraca;  prowadzenie nadzoru nad lasami prywatnymi i zalesionymi gruntami porolnymi;  prowadzenie prac inwentaryzacyjnych, zwłaszcza dotyczących występowania siedlisk przyrodniczocennych wymagających ochrony – podejmowanie działań zmierzających do sformalizowania prawnego tej ochrony.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

3.1.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 5 Działania w ramach ochrony przyrody do realizacji w latach 2008-2014

Okres realizacji

wzięcia

ę wania

Jednostka odpowiedzialna / zł dy

neźródła

o dzaj

Opis przedsięwzięcia a

L.p. o

Jednostki współpracujące cunk

nakł

finans

przedsięwzięcia

Potencja

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Cel przedsi Cel

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Renowacja terenów zielonych, w szczególności Gmina, właściciele nieru- Włączenie Środki właścicie- zabytkowych parków na terenie gminy chomości parków w li, fundusze system koryta- ekologiczne, 1 I rzy ekologicz- sponsorzy nych, ochrona krajobrazu kulturowego Wspomaganie urządzania i utrzymania terenów Gmina, właściciele obiektów Włączenie tych Środki właścicie- zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków – obszarów w li, budżetu ciągi łączników państwa, fundu- 2 I ekologicznych, sze ochrony ochrona zabyt- środowiska, ków kultury fundusze strukturalne Podejmowanie działań w sprawie ustanowienia Gmina, Wojewódzki Kon- Objęcie ochroną Budżet gminy małych form ochrony przyrody ( pomniki przy- serwator Przyrody wszystkich 3 P rody, stanowiska dokumentacyjne, użytki zasługujących ekologiczne, zespoły przyrodniczo- na to obiektów krajobrazowe) Restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania władze gminy, Ochrona zaso- Budżet gminy łąk, ściernisk, rowów organizacje pozarządowe bów przyrodni- 4 P czych przed degradacją Waloryzacja przyrodnicza gminy – zgodnie Władze gminy Świadoma Budżet Gminy z przyjętą przez Sejm RP uchwała w sprawie ochrona zaso- Polityki Ekologicznej Państwa, która zakłada bów przyrodni- 5 P jako naczelną zasadę w planowaniu prze- czych gminy strzennym i realizacji działań gospodarczych uwzględnienie potrzeb zachowania w jak najlepszym stanie środowiska przyrodniczego. Kontynuacja zadań związanych z edukacją władze gminy, Zwiększenie Budżet gminy, ekologiczna mieszkańców gminy organizacje pozarządowe świadomości GFOŚiGW, 6 P ekologicznej POŚiGW mieszkańców Rozwój i utrzymanie ścieżek dydaktycznych Władze gminy/Nadleśnictwo utrzymanie Budżet Gminy wraz z opisem przyrody , infrastruktury służącej celom 7 P poznawczo – dydaktycznymi turystycznym Zadania koordynowane Ochrona obszarów, zespołów i obiektów nie wojewoda/ zarząd powiatu, Objęcie ochroną Budżet państwa, objętych jeszcze ochroną prawną, a prezentu- gminy, organizacje poza- wszystkich n województwa, 1 P jących dużą wartość przyrodniczą rządowe wartościowych powiatu, gminy obszarów i obiektów Prowadzenie masowych edukacyjnych akcji zarząd powiatu/ władze Świadoma Budżet gminy, proekologicznych dla dzieci, młodzieży i doro- gmin, ochrona zaso- powiatu, woje- słych placówki oświatowe, bów przyrodni- wództwa, fundu- 2 P organizacje pozarządowe czych szy ochrony środowiska, strukturalne Edukacja rolników w zakresie prawidłowej władze gmin, ODR, Świadoma Budżet gminy, uprawy gruntów rolnych placówki oświatowe, ochrona zaso- powiatu, woje- organizacje pozarządowe bów przyrodni- wództwa, fundu- 3 P czych szy ochrony środowiska, strukturalne

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Popularyzacja, inicjowanie i podejmowanie organizacje społeczne i Świadoma Budżet gminy, działań na rzecz rozwoju rolnictwa proekolo- zawodowe rolników, rolnicy/ ochrona zaso- powiatu, woje- gicznego ODR, władze powiatu i bów przyrodni- wództwa, fundu- 4 P gmin czych szy ochrony środowiska, strukturalne Wybudowanie ścieżek rowerowych w ciągu Zarząd Powiatu, Gminy Podniesienie Budżety Gmin 5. P dróg powiatowych. walorów gminy i Powiatu

3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów 3.2.1. Analiza stanu istniejącego

Lesistość gminy Kęsowo (według powszechnej ewidencji gruntów na dzień 1.01.2007 r.) wynosi 11,5%, co daje jej ostatnie miejsce w powiecie tucholskim. Stanowi ją powierzchnia lasów 1272 ha (w tym zawarte są grunty związane z gospodarką leśną jak: drogi, linie energetyczne biegnące przez tereny leśne, grunty pod różnymi obiektami służącymi gospodarce leśnej).

Rysunek 3 Lesistość na terenie gmin Powiatu Tucholskiego (Źródło : GUS 2006)

Tabela 6 Lesistość na terenie gminy i powiatu na przestrzeni lat 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna [%] [%] [%] Gmina Kęsowo 11,30 11,50 11,50 Powiat Tucholski 48,20 48,20 48,30 Źródło : GUS

W Gminie Kęsowo przeważająca większość lasów jest własnością Skarbu Państwa (77,2%). Jest to większy odsetek niż w skali całego kraju (81,7%), ale mniejszy jak powiatu tucholskiego (87,2%). Taka struktura jest korzystna, gdyż stan lasów będących własnością Skarbu Państwa jest generalnie lepszy aniżeli lasów prywatnych. Lasy Skarbu Państwa w Gminie Kęsowo są w większości zarządzane przez PGL Lasy Pań- stwowe (98,3%) przez nadleśnictwa Tuchola i Zamrzenica. Niewielka powierzchnia jest we władaniu innych podmiotów Skarbu Państwa. Własność osób fizycznych stanowi 20,0%, gminy 2,5%, spół- dzielni 0,2%. Poza miastem Tuchola gmina Kęsowo posiada największy odsetek lasów stanowiących własność prywatną.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa są nadzorowane przez Starostę Tucholskiego, który na mocy ustawy o lasach powierzył część zadań z zakresu nadzoru nadleśniczemu nadleśnic- twa Tuchola. Lasy zarządzane przez PGL LP prowadzą gospodarkę leśną na podstawie planów urządzania lasów, sporządzanych cyklicznie z zachowaniem ciągłości na okresy 10- letnie i zatwier- dzanych przez ministra środowiska, przy czym okresy te dla każdego nadleśnictwa zaczynają się w innym roku. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa w większości posiadają opracowane uproszczone plany urządzania lasów zatwierdzone przez wojewodę. W Gminie Kęsowo udział poszczególnych typów siedliskowych lasu kształtuje się następująco, (według wzrastającej żyzności i wilgotności):  Bśw – 1,1%,  BMśw – 19,3%,  BMw – 0,5%,  BMb – 0,7%  LMśw – 52,0%,  LMw – 1,5%,  LMb – 0,5%,  Lśw – 4,7%,  Lw – 3,8%,  Ol – 11,1%,  pozostałe – 4,8%.

Udział najuboższych siedlisk borowych (Bs, Bśw) przekracza niewiele ponad 1%, natomiast udział siedlisk lasowych wynosi 62,5%, co świadczy o dobrych możliwościach produkcyjnych lasów gminy. Warunki siedliskowe lasów gminy są najkorzystniejsze w skali całego powiatu tucholskiego. Z jakością siedlisk skorelowany jest skład gatunkowy drzewostanów. W Kęsowie, jako jedynej gminie powiatu tucholskiego nie dostrzega się dominującej pozycji sosny. Niemniej jej udział jest jeszcze zbyt wysoki w stosunku do potencjalnych możliwości siedlisk. Jest to skutkiem świadomej gospodarki leśnej w przeszłości, preferującej wprowadzanie upraw sosnowych z uwagi na dużą dy- namikę wzrostu, produkcyjność, jakość i przydatność gospodarczą drewna tego gatunku, pomimo występowania warunków siedliskowych dla bardziej wymagających gatunków liściastych jak dąb czy buk. Jako gatunek główny sosna pospolita (Pinus sylvestris) zajmuje na terenie gminy 47,3% powierzchni. Następnym gatunkiem jest brzoza brodawkowata (Betula verrucosa) z 17% udziałem. Ko- lejne miejsca zajmują olsza czarna (Alnus glutinosa) – 13,8% oraz dąb szypułkowy i bezszypułkowy (Qercus robur i petraea) – 9,6%, świerk pospolity (Picea abies) — 3,4%, Buk zwyczajny — 0,4%, po- zostałe gatunki łącznie — 8,5%. W poszczególnych wsiach udział gatunków nie jest jednakowy, stanowi zasadniczo odzwier- ciedlenie jakości gleb i siedlisk leśnych. Orientacyjnie około 10% (na podstawie danych dotyczących RDLP w Toruniu) drzewostanów, wykazuje niezgodność składu gatunkowego z potencjalnym siedliskiem, ustalonym w drodze urzą- dzeniowych prac glebowych i siedliskowych. Drzewostany te wymagają przebudowy. Przyjmuje się, że takie drzewostany o dobrej jakości technicznej należy przebudowywać w drodze cięć rębnych po osiągnięciu przez gatunki główne wieku rębności. W przypadku drzewostanów słabej jakości wskazane jest rozpoczęcie ich przebudowy jeszcze przed osiągnięciem wieku rębności. Kwalifikowanie drzewostanów do przebudowy odbywać się powinno w ramach sporządzania planów urządzania lasu. Poza cięciami rębnymi do przebudowy powinno się wykorzystywać również uzupełnienia, cięcia pielęgnacyjne, wprowadzanie podsadzeń produkcyjnych, odnowienia naturalne, i inne zabiegi ho- dowlane, wykonywane w ciągu życia drzewostanu. Największy udział mają drzewostany starsze ponad 80 lat – 24,5%. Podobny udział mają drzewostany młodsze(21 – 40 lat) – 23,2 % i średniowiekowe(41 – 60 lat) – 22,6%. Korzystnie przedstawia się udział lasów najmłodszych – w pierwszej klasie wieku (1 – 20 lat), których jest 10,5%. Świadczy to o zrównoważonej, a nawet nieco zbyt ostrożnej eksploatacji zasobów drzew- nych,. Orientacyjny przeciętny wiek drzewostanów powiatu kształtuje się na poziomie 56 lat. Pozy- tywne jest to że praktycznie każdy nowy 10–letni cykl sporządzania planu urządzania lasu wykazuje, że wiek ten wzrasta. W poszczególnych gminach powiatu przeciętny wiek waha się od 53 do 60 lat, nie ma więc istotnego zróżnicowania. Przeciętna orientacyjna zasobność drzewostanów to ok. 215 m3 / ha. Bardzo istotny wpływ na omawiane wskaźniki ma udział lasów niepaństwowych w całości, ponieważ lasy te są zdecydowanie młodsze i w gorszej kondycji jak zarządzane przez PGL LP. Orientacyjny przeciętny wiek lasów niepaństwowych wynosi 36 lat, a zasobność około 135,3 m3/ha.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Lasy te na powierzchni 258 ha stanowią własność 195 osób lub instytucji niepaństwowych. Wynika stąd bardzo duże ich rozdrobnienie. Przeciętna powierzchnia dla jednego właściciela wynosi w gminie tylko 1,32 ha. Jest ona najmniejsza wśród wszystkich gmin powiatu tucholskiego. Powierzchnia indywidualnej własności lasu waha się od 0,02 ha do 17,79 ha Rozdrobnienie prywatnej własności leśnej nie wpływa korzystnie na poziom gospodarowania, tym bardziej jeżeli stanowi tylko marginalny dodatek do prowadzonego gospodarstwa rolnego. Gorszy stan lasów niepaństwowych ma również przyczyny obiektywne, takie jak gorszy układ siedliskowy oraz fakt, że większość z nich to pierwsze pokolenie lasu na gruncie porolnym, gdzie brak wielu składników mikroflory i mikrofauny występują- cej w glebach leśnych, a niezbędnej do dobrego rozwoju drzew i krzewów oraz wzmagających od- porność lasu na zagrożenia chorobami. Z tym wiąże się krótszy okres życia i wcześniejszy moment rozpadu drzewostanu.

Zagrożenia dla lasów Najistotniejsze zagrożenia dla lasów powiatu to:  pożary, którym sprzyja skład gatunkowy drzewostanów i słabe uwilgotnienie siedlisk  masowe pojawianie się szkodliwych owadów (brudnicy mniszki, strzygom choinówki, pa- procha cetyniaka, boreczników)  choroby grzybowe, szczególnie na gruntach porolnych  szkody od zwierzyny łownej  nadmierna penetracja turystyczna

3.2.2. Przyjęte cele i priorytety W perspektywie średnioterminowej zakłada się dalsze wzmacnianie modelu racjonalnego użytkowania zasobów poprzez kształtowanie właściwej struktury lasów, gatunkowej i wiekowej i ich wykorzystania gospodarczego w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogac- twa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego. W związku z tym celem średniookresowym do 2014 r. będzie:  rozwijanie trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.

3.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programów Wojewódz- twa i Powiatu Zwiększanie lesistości województwa i powiatu realizowane jest zgodnie z krajowym zwiększa- niem lesistości. Dla terenu powiatu tucholskiego nie ma opracowanego programu zalesienia nieużyt- ków. Przeprowadzanie ich zalesiania odbywa się w oparciu o Krajowy Program Zwiększania lesisto- ści i plany zagospodarowania przestrzennego gmin lub decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W dziedzinie leśnictwa, poza normalną działalnością gospodarczą określoną w planach urzą- dzenia lasu, głównym celem jest zwiększenie lesistości gmin poprzez sukcesywne zalesiania grun- tów najniższych klas bonitacyjnych, położonych w obszarze pradoliny. Zadania wynikające z Pro- gramu powiatowego:  Przygotowanie programu zalesiania w oparciu o wykaz gruntów wypadających z produkcji rolnej,  Zalesianie gruntów porolnych i gleb zdegradowanych,  Prowadzenie zadrzewień śródpolnych (w gminach wykorzystanie środków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej),  Wzbogacanie składu gatunku sztucznych odnowień leśnych przy uwzględnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowatości siedlisk,  Wzmożenie kontroli gospodarki leśnej na obszarach nowych nasadzeń i w lasach prywatnych,  Włączenie do działań edukacyjnych problematyki gospodarki leśnej i ochrony lasu

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

3.2.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 7 Ochrona i zrównoważony rozwój lasów

ę-

cia Termin realizacji

ę Jednostka nia

sięwzi wzi

odpowiedzialna zł dy

ę d dzaj dzaj

Opis przedsięwzięcia a

cia

sow L.p.

o / Jednostki

kł

R źródła cjalne

współpracujące n

Szacunkowe Szacunkowe

fina

przedsi

Cel prze Cel

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Pote

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Wzmocnienie funkcji ochronnych lasów Gmina/zarządcy Budżet lasów Powstrzymanie gminy postępującej 1 P degradacji lasów, ochrona wód

Ochrona i wzmocnienie funkcji zadrzewień Gm i na /właściciele Powstrzymanie Budżet i zakrzewień, jako ważnych korytarzy ekolo- gruntów postępującej gminy 2 P gicznych degradacji lasów Włączenie do działań edukacyjnych problema- Gmina tyki gospodarki leśnej i ochrony lasu – polityka /nadleśnictwa Budżet ekologiczna państwa Świadoma gminy, 3 P ochrona zaso- fundusze bów przyrody ekologiczne

Tworzenie ścieżek edukacyjnych w lasach Gmina Budżet Świadoma /nadleśnictwa gminy, 4 P/I ochrona zaso- fundusze bów przyrody ekologiczne Zadania koordynowane Podniesienie wskaźnika lesistości gminy przez Właściciele nieru- Przygotowanie Środki stopniowe zalesianie terenów nie przydatnych chomości/ Zarząd planistyczne do producen- 1 I dla rolnictwa, tj. terenów o niskich klasach Powiatu, gminy zwiększania tów, budżet bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych lesistości Powiatu Ochrona lasów prywatnych i kontrola ich Zarządcy lasów/ Przeciwdziała- Budżet stanu, pomoc przy tworzeniu uproszczonych Zarząd Powiatu, nie szkodliwej państwa, planów urządzeniowych nadleśnictwa działalności w budżety 2 P lasach lasów pań- stwowych, PFOŚiGW Opracowanie Planu urządzenia lasu na lata Nadleśnictwo Świadoma Budżet 3. P 2008-2017 ochrona zaso- własny bów leśnych

3.3. Ochrona gleb 3.3.1. Analiza stanu istniejącego Gmina Kęsowo posiada tereny o łącznej powierzchni równej 10882 ha. Największą część obszaru gminy zajmują użytki rolne 9531 ha (87,62%) w tym grunty orne 4072,41 ha (75,1 %) i użytki zielone 1359 ha (12,5 %). Lasy i grunty leśne to powierzchnia 1342 ha zajmująca 12,3 % terytorium gminy,

Podstawowymi wskaźnikami określającymi potrzeby wapnowania gleb są: poziom pH i katego- ria agronomiczna, wynikająca ze stopnia zwięzłości gleby. W praktyce rolniczej funkcjonuje pięć przedziałów określających potrzeby wapnowania, tj.: konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbędne.

Odczyn gleby Odczyn zależy od wielu czynników, między innymi od rodzaju gleby, skały macierzystej na któ- rej wytworzyła się gleba, składu granulometrycznego, warunków przyrodniczych i zabiegów agro- technicznych. Wzrost zakwaszenia uruchamia metale ciężkie i pierwiastki śladowe ze związków

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

trudno rozpuszczalnych, a także blokuje pobieranie form przyswajalnych przez rośliny. W glebie sil- nie zakwaszonej zamiera życie biologiczne, giną drobnoustroje i bakterie brodawkowe, rozwijają się natomiast grzyby. Odczyn można regulować przez dobór odpowiednich nawozów mineralnych i organicznych oraz przez wapnowanie. Informację o stanie zakwaszenia gleb stanowi procentowy udział poszczególnych klas odczynu. Na tle wyników obrazujących odczyn gleb województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie gleby bardzo kwaśne i kwaśne stanowią 32% powierzchni użytków rolnych gleby gminy Kęsowo gleby gminy Kęsowo wykazują znacznie większy odsetek gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych — łącznie 41% Oznaczenie zasobności gleb w przyswajalne pierwiastki potasu, fosforu i magnezu jest szczególnie ważne dla praktyki rolniczej. Gleby naszego województwa wykazują niską zasobność w magnez oraz wysoką zasobność w fosfor i potas. Średnie dla gminy Kęsowo wykazują identyczne wartości to znaczy: 43% gleb charakteryzuje wysoka i bardzo wysoka zawartość fosforu, 57% gleb wysoka i bardzo wysoka zawartość potasu oraz 47% gleb niską i bardzo niską zasobność w magnez z małymi odchyleniami w sołectwie Pamiętowo.

3.3.2. Potencjalne zagrożenia gleb na terenie gminy Zagrożenia jakie mogą wystąpić na terenie gminy można podzielić na zagrożenia naturalne – w tym erozję wodna i erozję wietrzną oraz zagrożenia będące skutkiem działalności człowieka. Jednym z głównych skutków działalności człowieka jest współczesne rolnictwo. Używanie środków chemicznych do ochrony roślin i do konserwowania zbiorów, a także nieprawidłowe stosowanie nawozów sztucznych powoduje erozje i pustynnienie gleby. Zagrożenie stanowi również transport, który prowadzi do skażenia zarówno gleb, wód jak i powietrza. System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim tranzytowego (tzw. TIR), a więc emisja spalin, generowanie ha- łasu i wibracji, degradacja walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagrożenia środowiska. W celu zwiększenia zasobów zieleni śródpolnej i przydrożnej wspierane są przedsięwzięcia mające na celu utrzymanie i powiększanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień i remiz śródpo- lnych, a przede wszystkim w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk erozyjnych.

3.3.3. Przyjęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2014 r. wynikającymi z polityki ekologicznej państwa są:  Ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe,  Wzrost powierzchni terenów przekazywanych do rekultywacji.

3.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programów Wojewódz- twa i Powiatu Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na:  zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji,  lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji. Ponadto Program zakłada, realizacje następujących działań prowadzonych w celu ochrony gleb:  Gleby o niskich walorach ekologicznych i produkcyjnych należy przeznaczyć pod zalesienia.  Gleby narażone na erozję należy chronić poprzez wprowadzanie zadrzewień i za- krzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą strukturę upraw stosując płodozmiany przeciwerozyjne.  Zminimalizować przeznaczenie gruntów o dużych walorach ekologicznych i produkcyjnych na cele nierolnicze i nieleśne.  Należy upowszechniać Kodeks dobrych praktyk rolniczych oraz wiedzę z zakresu ochrony zasobowo – jakościowej ziemi rolniczej i leśnej.  Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody.  Odtworzenie gleb metodami biologicznymi (zadrzewianie, zadarnianie, wprowadzanie roślinności pionierskiej)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 Odtworzenie gleb metodami technicznymi (zwałowania, izolacja, przemywanie, na- piaszczanie).  Przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb, w tym zanieczyszczaniu.  Likwidacje i rekultywację mogilników.  Rekultywację gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowa- nych, zakrzaczonych itp.) z częściowym włączeniem ich pod zalesienia lub wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne.  Prowadzenie działań zabezpieczających obszary rolne przed procesem pustynnienia / stepowienia lub zawodnienia.  Naturalizacja gruntów toksycznych i użyźnianie gruntów jałowych.

3.3.5. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 8 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

Termin realizacji

cia

zięcia

Jednostka nia

wzi odpowiedzialna

sięw ę

dzaj dzaj Opis przedsięwzięcia

sow

d L.p.

o / Jednostki

R źródła cjalne

współpracujące n

nakłady zł nakłady

Szacunkowe Szacunkowe

fina

przedsi

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Pote Cel prze Cel

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Bieżąca ochrona gruntów rolnych, ochrona Gmina/ spółki Zapewnienie Budżet roślin, urządzeń melioracyjnych, wiejskich wodne, właściciele odpowiedniego gminy, 1 P zbiorników wodnych w tym odmulenie, regula- nawodnienia gleb PFOŚiGW cja i renowacja koryt rzek i kanałów meliora- i zatrzymania wód cyjnych opadowych Modernizacja i odbudowa systemów melioracji Gmina / WZMiUW, Zapewnienie Budżet 2 I szczegółowej spółki wodne, odpowiedniego gminy, zarząd powiatu nawodnienia gleb PFOŚiGW Kontrola wywozu odpadów z posesji oraz gmina Ochrona gleby, Budżet systematyczne rozszerzanie zasięgu selek- wód i powietrza, gminy, tywnej zbiórki odpadów „u źródła” dążenie do PFOŚiGW, uzyskania odpo- organizacje 3 P wiedniego odzysku, wskaźnika opłaty odzysku mieszkań- ców Bieżąca kontrola i likwidacja dzikich wysypisk Gmina Ochrona gleb i Budżet 4. P odpadów walorów krajobra- gminy zu Zadania koordynowane Program powstawania gospodarstw ekologicz- ODR w Minikowie/ Współistnienie Organizacje nych i agroturystycznych rolnicy, gminy, rozwoju gospod i gospodarcze Zarząd Powiatu ochrony środowi- i pozarzą- 1 P ska dowe, budżety gmin i powiatu Doradztwo w zakresie zmniejszania chemizacji ODR w Minikowie, Ochrona gleb i Środki 2 P/I gleb gminy, zarząd wód producen- powiatu, rolnicy tówODR, Zmniejszenie erozji gleb poprzez zalesianie, producenci rolni, Ochrona przed Budżet zadarnianie terenów właściciele nieru- erozją, zwiększe- gminy, chomości/ gminy, nie kultury rolnej powiatu, instytucje ochrony wojewódz- przyrody, organiza- twa, pań- 3 P/I cje pozarządowe, stwa, funduszy ochrony środow, producentów rolnych

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Poprawa struktury agrarnej gospodarstw producenci rolni/ Poprawa efek- Środki prod rolnych gminy, zarząd tywności ekono- rol, budżety powiatu, organiza- micznej gospo- gmin i 4 P/I cje rolnicze darstw, realizacja powiatu, zadań prog rolno- fundusze środow ochrony środow. Wdrażanie rolnictwa ekologicznego- prowa- Producenci rolni/ Realizacja zadań Środki dzenie upraw bez użycia nawozów sztucz- gminy, Zarząd prog rolno-środow producen- 5 P/I nych, gospodarowanie odpadami i energią w Powiatu, organiza- wzmocnienie tów, budżet sposób mający niewielki wpływ na środowisko cje gospodarcze konkurencyjności państwa rolnictwa Prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach Właściciele nieru- Zwiększanie Środki o niskiej przydatności rolniczej. chomości/ Zarząd lesistości producen- 6 I Powiatu, gminy tów, budżet Powiatu Szkolenia dla rolników organizowane przez ODR Podniesienie Środki ODR 7 I ODR, poziomu wiedzy rolników

3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 3.4.1. Analiza stanu istniejącego

Budowa geologiczna: Teren gminy Kęsowo położony jest w jednostce Niecka Brzeżna, ciągnącą się na długości ponad 500 km na terenie Polski od wybrzeża koszalińskiego w kierunku południowo-wschodnim. Od południowego zachodu graniczy z wałem środkowopolskim, ciągnącym się na długości ponad 1000 km od cieśnin duńskich na północnym zachodzie i Karpat na południowym wschodzie. Jest to strefa słabo wypiętrzonego mezozoiku. Bezpośrednio przylega od zachodu do Wału Pomorskiego, który jest podzielony na trzy wyraźne segmenty przez uskoki między innymi uskok Czarnków- Tuchola. Utwory najmłodsze reprezentowane są przez osady zlodowacenia północnopolskiego (zlodo- wacenie Wisły). Pozostawiło ono po sobie najbardziej czytelne formy polodowcowe: pasma moren czołowych, ozy, kemy, drumliny, pola sandrowe, liczne jeziora polodowcowe, tak charakterystyczne dla obszaru powiatu. W strefie przypowierzchniowej powiatu tucholskiego zalegają utwory post gla- cjalne wykształcone głównie jako fluwioglacjalne i lodowcowe spoiste i niespoiste, miąższość ich do- chodzi miejscami do 120 m. Generalnie teren geologicznie typowy dla obszarów glacjalnych niezabu- rzonych.

Surowce mineralne Na obszarze gminy Kęsowo występują złoża naturalnych surowców mineralnych, głównie tor- fów i gytii. Kopalina na terenie gminy eksploatowana jest metodą odkrywkową. Metoda ta najogólniej polega na zdjęciu z powierzchni udokumentowanego złoża nadkładu (gleby i warstwy płonnej), a na- stępnie stopniowym (poziomami eksploatacyjnymi) wydobywaniu kopaliny za pomocą sprzętu me- chanicznego (koparek). W efekcie eksploatacji odkrywkowej powstają wyrobiska, niekiedy głębokie i zawodnione, co w efekcie prowadzi do mniejszej lub większej degradacji środowiska przyrodniczego i obniżenia walorów krajobrazowych terenu.

W gminie są następujące czynne kopalnie surowców mineralnych:  „Kęsowo I” pow. 0,8 ha, kruszywo naturalne, zasoby 86 tys. ton  „Piastoszyn I” pow. 15ha, gytia wapienna, zasoby 617 tys. ton, torf zasoby 101,2 tys. m3

Tabela 9 Rejestr obszarów górniczych na terenie gminy Kęsowo Nr rejestru Koncesja Nazwa Data dec. Stan Decyzja IV/1/35 78/W/97 Kęsowo I 1997-09-08 aktualny ROŚ-GL-II-7512-3/68/240/97 IV/1/12 64/96 Piastoszyn I 1996-08-27 aktualny ROŚ-GL-II-7512-3/225/389/96 Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny

Największe szkody w środowisku powoduje eksploatacja „dzika” surowców mineralnych, która odbywa się w miejscach przypadkowych, bez rozpoznania wielkości i zasięgu złoża. Wydobycie w takich miejscach, bez odpowiedniego sprzętu powoduje często naruszenia stabilności skarp dolin rzecznych, rynien jeziornych czy zniszczenie cennych form geomorfologicznych oraz powoduje po-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

wstawanie „ran” w krajobrazie. Wyrobiska te z czasem najczęściej stają się dzikimi miejscami wysy- pywania śmieci i odpadów.

Wody podziemne: Na terenie gminy nie znajdują się obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony (Kleczkowski). W gminie brak jest głównych zbiorników wód podziemnych zaliczonych do obszarów OWO Obszary (wymagające) Wysokiej Ochrony lub ONO Obszary (wymagające) Najwyższej Ochrony. Badania jakości wód zwykłych podziemnych prowadzone są w Polsce od wielu lat.

3.4.1.1. Problem nieużytkowanych studni i ujęć wody Nieużytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na celu:  ocenę sprawności studni lub ujęcia,  dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych,  dokonanie analizy jakości ujmowanej wody. W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o pozostawieniu studni czy ujęcia do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni. Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie sta- nowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

3.4.1.2. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego kopalinę i przeprowadzana jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem i pod nadzorem Okręgowe- go Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów no- wozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekulty- wacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych. W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju. Eksploatacja surowców mineralnych (żwir, piasek) powoduje lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci obszarów wyłączo- nych z użytkowania (grunty zdewastowane oraz zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a także ułatwionej infiltracji zanieczyszczeń do wód gruntowych. Na terenie gminy istnieje możliwość występowania miejsc przekształconych wskutek nie kon- cesjonowanej eksploatacji piasku i żwiru. Należy rozpatrzyć możliwość przeprowadzenia inwentaryzacji takich miejsc i wprowadzenia zalesień na obszarach o powierzchni zdegradowanej.

3.4.2. Przyjęte cele i priorytety Podstawowym celem wynikającym z Polityki ekologicznej państwa w dziedzinie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych jest zmniejszenie oraz racjonalizacja bieżącego zapotrze- bowania na kopaliny i wodę, a także zwiększenie skuteczności ochrony istniejących zasobów kopalin i wód podziemnych, przed ich ilościową i jakościową degradacją. Celami średniookresowymi do 2014r. są:  Doskonalenie prawodawstwa dotyczącego ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych oraz zharmonizowanie przepisów z tego zakresu,  Poszukiwanie i wykorzystywanie substytutów zasobów nieodnawialnych,  Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicz- nych, a także w trakcie eksploatacji złóż kopalin,  Optymalizacja wykorzystania i zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin i wód podziemnych,  Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych, które stanowią główne/strategiczne źródło zaopatrzenia ludności w wodę,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 Usprawnienie funkcjonowania administracji geologicznej w celu lepszej ochrony kopalin i wód podziemnych,  Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin.

3.4.3. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 10 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

cia

Termin realizacji

dła

Jednostka

kowe kowe

odpowiedzialna wania

n sięwzięcia

Opis przedsięwzięcia o d

L.p. / Jednostki

cjalne źr cjalne

współpracujące n

nakłady zł nakłady

Szacu

finans

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

el prze

Pote

C Rodzaj przedsięwzi Rodzaj

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Zadania własne Budżety gmin, środki firm Rozbudowa kanalizacji komunalnych, Ochrona jakości 1. I sanitarnej w gminie Gmina fundusze wód podziemnych ochrony środo- wiska, fundusze strukturalne Likwidacja źródeł Kontrola szczelności i likwi- zanieczyszczeń, 2. P Gminy Budżety gmin dowanie szamb ochrona jakości wód podziemnych Propagowanie dobrej prakty- Likwidacja źródeł ki rolniczej polegającej na GFOŚiGW, zanieczyszczeń, 3. P stosowaniu właściwych Gmina/ ODR budżet woje- ochrona jakości dawek nawozów sztucznych i wództwa wód podziemnych naturalnych Modernizacja sieci wodocią- Budżety gmin, gowych i ujęć wód celem przedsiębiorstw racjonalizacji wykorzystania Gmina/ przedsię- Ochrona jakości komunalnych, 4. I zasobów wód podziemnych i biorstwo komunal- wód podziemnych prywatnych eliminacji starych, przestarza- ne inwestorów, łych i nieodpowiadających strukturalne normom sanitarnym instalacji Racjonalna gospodarka Gmina, właściciele studniami głębinowymi , Ochrona jakości Środki właści- 5. P/I ujęć/ WIOŚ, woje- likwidacja nieczynnych ujęć wód podziemnych cieli ujęć woda wody Wspieranie likwidacji zbiorni- Likwidacja źródeł ków na ścieki bytowe po- Gmina, właściciele zanieczyszczeń, Środki własne, 6. I wstałych w nie eksploatowa- studni ochrona jakości inne fundusze nych studniach kopanych wód podziemnych Zadania koordynowane Podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych, a RZGW/ WIOŚ, Ochrona jakości Środki własne, 1 P w szczególności Głównych ODR, Gmina wód podziemnych inne fundusze Zbiorników Wód Podziem- nych

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

4. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii 4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki 4.1.1. Analiza stanu istniejącego 4.1.1.1. Analiza zużycia wody Gospodarowanie wodą polega na trwałym zabezpieczeniu potrzeb w aspekcie ilości i jakości wody oraz jej dostarczenia w odpowiednim czasie i miejscu. Poza zaprojektowaniem potrzeb (lud- ności, rolnictwa, przemysłu) celami gospodarki wodnej są: podtrzymanie i rozwój funkcji ekologicznych, zapewnienie ochrony przed ekstremalnymi zjawiskami hydrologicznymi oraz zwiększenie za- sobów wodnych. Trwały charakter zabezpieczenia potrzeb obliguje do gospodarowania zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach gdzie występują deficyty wody. Sieć wodociągowa w gminie Kęsowo ma długość 77,7 km .

Tabela 11 Ludność korzystająca z wodociągów w latach 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna [osoba] [osoba] [osoba] Gmina Kęsowo 3.846 3.815 3.832 Źródło: GUS

Tabela 12 Zużycie wody w gminie Kęsowo w latach 2004-2006 2004 2005 2006 Jednostka Ekspl. Gosp. Ekspl. Gosp. Ekspl. Gosp. terytorialna sieci domowe sieci domowe sieci domowe dam3/rok dam3/rok dam3/rok dam3/rok dam3/rok dam3/rok Gmina 108,7 104,8 149,7 146,0 169,0 169,0 Kęsowo Źródło: GUS

Zauważalny jest ogólny wzrost zużycia wody w gospodarstwach domowych, na cele eksplo- atacyjne sieci wodociągowej w stosunku do roku 2004.

4.1.1.2. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na ciepło i energię Wraz z rozwojem technologicznym i wzrostem liczby mieszkańców w gminie wzrasta zużycie energii elektrycznej przypadającej na jednego mieszkańca.

Stan techniczny budynków Obszar gminy Kęsowo jako teren wiejski charakteryzuje się zabudową jednorodzinną w niewielkim stopniu występuje również stara zabudowa wielorodzinna, która ogranicza się do niewielkich bloków przy byłych PGR-ach. Łącznie na terenie Gminy znajduje się ponad 1,1 tys. mieszkań. Dominującą formą budownictwa jest budownictwo jednorodzinne, duża liczba domów po- wstała prze 1990 rokiem, dlatego też można wnioskować, iż zaledwie kilka procent tych budynków jest docieplona, jednakże w ostatnim czasie obserwuje się wzrastającą liczbę dociepleń budynków przez indywidualnych użytkowników. Zabudowa wielorodzinna na terenie gminy Kęsowo też nie należy do najmłodszych i wymaga dociepleń. Tabela 13 Ilość mieszkań w gminie Kęsowo w latach 2004-2006

Jednostka 2004 2005 2006 terytorialna

Gmina Kęsowo 1098 1099 1102 Źródło: GUS

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

W budynkach użyteczności publicznej w miarę możliwości finansowych następuje poprawa parametrów energetycznych budynków poprzez wymianę stolarki okiennej oraz wymianę ogrzewania na energooszczędne. Gmina angażuje się również w akcje informacyjne zachęcające do termomodernizacji budyn- ków wśród mieszkańców gminy. Informacje rozpowszechniane są poprzez ulotki i publikacje.

Ogrzewanie budynków Na terenie Gminy Kęsowo brak jest zbiorczych systemów ciepłowniczych, związanych z ist- nieniem sieci ciepłowniczej. Sytuacja taka związana jest ze strukturą mieszkaniową gminy opartą w głównym stopniu o budownictwo jednorodzinne. Z tego względu mieszkańcy gminy korzystają z indywidualnych kotłowni (głównie węglowych). Systemy grzewcze zabudowy wielorodzinnej rów- nież oparte są o kotłownie lokalne. Ogrzewanie olejowe funkcjonuje na terenie szkół w Żalnie i Kęsowie. Ze względów przestrzenno-funkcjonalnych na terenie gminy nie planowane jest budowanie zbiorczych ciepłowni. Jedyna zmiana w systemie ciepłownictwa może wyniknąć z przejścia na al- ternatywne paliwa odnawialne lub opalanie gazowe po przeprowadzeniu gazyfikacji gminy. Część mieszkańców indywidualnie będzie wykorzystywać gaz ziemny do celów grzewczych. Podłączenie do sieci gazowej wsi uzależnione jest od możliwości finansowych mieszkańców. Istnieje również obszar gminy, gdzie budowa sieci gazowej jest nieopłacalna z przyczyn zbyt du- żych odległości, w związku z czym obszary te nie będą podłączane do sieci zbiorczej.

4.1.2. Przyjęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2014r. wynikającymi z polityki ekologicznej państwa są:  Wdrożenie zasady decouplingu- rozdzielenia zależności oddziaływania rozwoju gospodarczego na środowisko,  Wzrost efektywności wykorzystania surowców, w tym zasobów wodnych w gospodarce,  Zwiększenie efektywności energetycznej gospodarki, zaoszczędzenie 9% energii fi- nalnej w ciągu 9 lat, do roku 2017,  Zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko.

4.1.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Wojewódz- twa i Powiatu W Programie ochrony środowiska dla województwa kujawsko – pomorskiego wykazano, że działania w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności i zużycia surowców i materia- łów powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wody, a w szczególności:  przemysł,  gospodarkę komunalną,  rolnictwo. Niezbędnym więc staje się dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod kątem korzystania z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Należy dążyć do ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w gospodarstwach domowych. Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Zgodnie z założeniami Programu Ochrony Środowiska dla województwa kujawsko - pomorskiego określono główne kierunki działań w tym obszarze:  Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do wojewódz- kiego programu ochrony środowiska  Modernizacja procesów technologicznych lub wprowadzanie nowoczesnych energooszczędnych technologii, zmniejszanie materiałochłonności produkcji, hermetyzacja urządzeń oraz syste- mów wytwarzania i spedycji produktów – przy zachowaniu zasady stosowania najlepszych do- stępnych technik (BAT)  Modernizacja technik spalania w ciepłowniach (elektrociepłowniach) oraz przechodzenie na nowoczesne techniki spalania  Wprowadzenie elementów samokontroli zakładów poprzez systemy zarządzania środowiskowe- go ISO 14000.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

4.1.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 14 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

ę-

ó-

nia

ę-

Termin realizacji we

Jednostka odpo- si

dy zł dy

wiedzialna / sow a

Opis przedsięwzięcia n Lp.

Jednostki współ- źr cjalne

kł

wzięcia wzięcia

pracujące

dzaj przedsi dzaj

Szacunk

Cel prze Cel

Pote

dła fina

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Opracowanie i uchwalenie projek- Gmina/Zakład tu założeń do planu zaopatrzenia Ograniczenie 1 P Gazowniczy Budżet gminy w ciepło, energię elektryczną i zużycia energii, paliwa gazowe i Energetyczny Budżet gmin Opracowanie planu wykorzystania Ograniczenie Gmina/ WFOŚiGW 2 P różnych technologii w zakresie zużycia energii, właściciele posesji Fundusze „termomodernizacji” budynków ochrona powietrza Unijne Termomodernizacje budynków Ograniczenie 3 I zarządzanych przez Gminę Gmina zużycia energii, Budżet gminy ochrona powietrza Podejmowanie działań stymulują- Gmina Zmniejszenie Środki wła- 4 P cych rozwój rynku surowców materiałochłonności sne, inne wtórnych w tym odpadowości fundusze Zadania koordynowane Ograniczenie Środki wła- Wykorzystywanie energii odna- właściciele/powiat, 1 I zużycia surowców sne, inne wialnej gminy nieodnawialnych fundusze Eliminacja strat, Środki wła- Modernizacja i rozbudowa sieci 2 I PSE,/powiat, gminy poprawa jakości sne, inne elektroenergetycznych krajobrazu fundusze Zachęcanie mieszkańców do wymiany źródeł energii cieplnej Środki wła- zasilanych paliwem nieodnawial- Właściciele/ zarząd Ograniczenie ścicieli 3 I nym na urządzenia, o mniejszym powiatu, gminy zużycia kopalin nieruchomo- stopniu negatywnego oddziaływa- ści nia na środowisko

4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej 4.2.1. Analiza stanu istniejącego 4.2.1.1. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru Wykorzystywanie energii wiatrowej pozwala na częściowe wypieranie z sieci energetycznej mocy tradycyjnych elektrowni, co przekłada się na redukcję emisji spalin. Jednak, aby ten efekt stał się odczuwalny łączna moc zainstalowanych elektrowni wiatrowych powinna być mierzona przy- najmniej setkami megawatów. Zasoby energetyczne wiatru na Ziemi wielokrotnie przewyższają potrzeby całej ludzkości. Jednak nie wszędzie występują one w odpowiedniej ilości i postaci. Możliwość eksploatacji energii wiatru w wybranym terenie zależy m.in. od:  wartości średniorocznej prędkości wiatru,  wysokości nad powierzchnią terenu,  ukształtowania terenu, jego chropowatości,  rozkładu prędkości wiatru w czasie,  parametrów powietrza na wysokości osi wirnika turbiny, tj. temperatury, ciśnienia i wilgotności. Niemniej ważny jest rozkład prędkości wiatru w czasie. W Polsce silne wiatry dominują w miesiącach zimowych. 2/3 rocznej produkcji energii uzyskiwać można w miesiącach sezonu grzewczego, tj. w okresie listopad-marzec.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Energia wiatru wg rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc, Gmina Kęsowo znajduje się w II strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok.

Rysunek 4 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000

Z uwagi na średnią miesięczną prędkość wiatru określoną na podstawie wieloletnich badań wynoszącą około 4 m/s nie zaleca się budowy elektrowni wiatrowych. Ta prędkość wiatru nie klasyfikuje terenu do budowy siłowni wiatrowych. Nie oznacza to jednak braku opłacalności wykorzystywania energii wiatru w małych indywidualnych instalacjach na lokalne potrzeby (np. do napędów urządzeń rolniczych, młynów do napowietrzania i rekultywacji zbiorników wodnych z wykorzystaniem wiatrowych agregatów pompowych, osadników oczyszczalni ścieków i inne). Oczywiście w indywidualnych punktach pomiarowych mogą wiać wiatry o prędkości (przekraczającej wymagane 4m/s) kwalifikującej postawienie elektrowni wiatrowej, ale wymaga to wielomiesięcznych badań pomiaru wiatru. Największy problem dla inwestorów stanowią wciąż wysokie koszty inwestycyjne. Ponieważ gminy mają możliwość pozyskania znacznych środków z zewnętrznych źródeł wydaje się, iż to one będą miały największy udział w wypełnieniu założeń strategii. Budowa elektrowni wiatrowej przez gminę przynosi wiele korzyści. Oprócz podstawowej, jaką jest dochód z tytułu sprzedaży energii elektrycznej, warto wymienić:  budowę wizerunku gminy przyjaznej środowisku naturalnemu,  nowe miejsca pracy podczas realizacji i eksploatacji elektrowni wiatrowej,  poprawa warunków zasilania w energię elektryczną.

4.2.1.2. Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zależne od szeregu uwarunkowań, jednymi z podstawowych są między innymi energetyczność naturalna rzeki (wielkość i równomierność przepływów), wpływ małej elektrowni wodnej tzw. MEW na środowisko oraz opła- calność przedsięwzięcia. Właśnie ze względu na oddziaływanie MEW na środowisko należy każdą taką inwestycję rozpatrywać indywidualnie i bardzo szczegółowo. Rozpatrując powyższe warunki Gmina Kęsowo nie dysponuje warunkami korzystnymi z punktu widzenia rozwoju energetyki wodnej. Na terenie Gminy Kęsowo ze względu na brak naturalnych cieków wodnych o potencjalnej możliwości nie przewiduje się rozwoju tego rodzaju energetyki odnawialnej.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

4.2.1.3. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy Gmina Kęsowo to obszar o niezbyt dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo. W efekcie pielęgnacji zieleni urządzonej, a także w wyniku działania sił przyrody (mróz, wiatr) po- wstają odpady obejmujące zdrewniałe i niezdrewniałe części roślin drzewiastych. Ponadto w warunkach wiejskich, w efekcie pielęgnacji lasów, czy też w czasie żniw, powstają odpady roślinne, które mogą być wykorzystane jako biomasa do produkcji energii. Gmina Kęsowo leży na powierzchni 10882 ha, z czego użytki rolne zajmują powierzchnię 8542 ha (78% powierzchni gminy). Stąd, wykorzystując rolniczy charakter gminy, polem działania dla wykorzystania biomasy jest energetyka cieplna. Biomasę można także wykorzystywać do produkcji estrów rzepakowych, stosowanych jako dodatek do olejów napędowych.

4.2.1.4. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania sło- necznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Potencjał energii słonecznej na terenie Gminy Kęsowo jest mniejszy niż średnia dla kraju. Na obszarze gminy według A. Wosia „Klimat Polski” całkowite promieniowanie słoneczne wynosi około 9,75 MJ/m2 w ciągu doby. Pozwala to jednak na stosowanie z powodzeniem urządzeń do po- zyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowania energii słonecznej.

Rysunek 5 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padające- go na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju

4.2.1.5. Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej Energię geotermalną można podzielić na wysokotemperaturową (geotermia wysokiej entalpii – GWE) i niskotemperaturową (geotermia niskiej entalpii – GNE). Geotermia wysokiej entalpii umożliwia bezpośrednie wykorzystanie ciepła ziemi, którego nośnikiem jest ciecz wypełniająca pu- ste przestrzenie skalne (woda, para, gaz i ich mieszaniny). Wykorzystanie bezpośrednie oprócz ciepłownictwa, może mieć miejsce w wielu innych dziedzinach, np. do celów rekreacyjnych (kąpieli- ska, balneologia), hodowli ryb, produkcji rolnej (szklarnie), suszenie produktów rolnych itp. Geotermia niskiej entalpii nie daje możliwości bezpośredniego wykorzystania ciepła ziemi – wymaga ona stosowania pomp ciepła, jako urządzeń wspomagających, które doprowadzają do podniesienia energii na wyższy poziom termodynamiczny. Ciepło ośrodka skalnego stanowi dla pompy tzw. „dolne źródło ciepła”, które ze względów ekonomicznych zawsze musi znajdować się w miejscu zainstalowania pompy. Dolnym źródłem ciepła mogą być także inne nośniki energii. Jak np. powietrze atmosferyczne, wody powierzchniowe, ciepło odpadowe powstające w wielu proce- sach produkcyjnych i inne. O większej atrakcyjności gruntu i wód podziemnych przesądza jednak ich stabilność temperaturowa i związana z tym wyższa efektywność energetyczna.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Z wszystkich terenów gdzie występują wody geologiczne, najbardziej perspektywiczne złoża znajdują się w Niżu Polskim. Piaskowce dolnej jury i dolnej kredy ciągną się od Szczecina aż do Łodzi w tak zwanej Niecce Szczecińsko-Mogileńsko-Łódzkiej. Zasoby te związane są z pokrywą mezozoiczną Cały obszar różni się pod względem tektonicznym, co przekłada się na temperaturę wody. Obszar powiatu również częściowo położony jest w tej strefie, jednak dotychczas nie prowadzono szczegółowych badań w poszukiwaniu energii geotermalnej.

Rysunek 6 Mapa temperatury w stropie utworów jury dolnej na Niżu Polskim

4.2.2. Przyjęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2014 r. wynikającymi z polityki ekologicznej państwa są:  Wspieranie budowy nowych odnawialnych źródeł energii, tak by udział energii z OZE w zużyciu energii pierwotnej oraz w krajowym zużyciu energii elektrycznej brutto osiągnął w roku 2010. co najmniej 7,5% oraz utrzymanie tego udziału na poziomie nie niższym w latach 2011-2014, przy przewidywanym wzroście kon- sumpcji energii elektrycznej w Polsce,  Dalsze zwiększenie udziału biopaliw w odniesieniu do paliw używanych w trans- porcie.

4.2.3. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu Tabela 15 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

Termin realizacji

ę-

cia

ę si

Jednostka

nans

wzi odpowiedzialna

cjalne cjalne

nia

ę dzaj

Opis przedsięwzięcia a

n L.p.

o / Jednostki

R wzięcia

współpracujące l prze

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

nakłady zł nakłady

Pote

Szacunkowe Szacunkowe

przedsi źródła f źródła

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Opracowanie projektów możliwości wykorzy- Gmina Ocena potencjału Budżet gminy 1 P stania odnawialnych źródeł energii dla gminy w zakresie wykorzystania OEZ

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Termin realizacji

ę-

cia

ę si

Jednostka

nans

wzi odpowiedzialna

cjalne cjalne

nia

ę dzaj

Opis przedsięwzięcia a

n L.p.

o / Jednostki

R wzięcia

współpracujące l prze

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

nakłady zł nakłady

Pote

Szacunkowe Szacunkowe

przedsi źródła f źródła

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Wspieranie inicjatyw w zakresie wykorzystania Gmina Ograniczenie Środki inwestorów, energii odnawialnej, stworzenie sprawnie zużycia zasobów fundusze ekolo- 2 P funkcjonującego systemu konsultacji w gminie nieodnawialnych giczne dotyczących problemów OZE, przy współpracy ODR Zadania koordynowane Propagowanie na terenach wiejskich źródeł ODR/ Starostwo Oszczędność Środki ODR, energii cieplnej wykorzystujących biomasę – Powiatowe, surowców nieod- PFOŚiGW, produ- 1 P słomę i biogaz otrzymywany z fermentacji meta- Gmina, producenci nawialnych cenci urządzeń nowej odchodów zwierzęcych urządzeń Prowadzenie edukacji mieszkańców w zakre- Gmina, Starostwo Oszczędność sie m.in.: skutków spalania w piecach odpadów Powiatowe surowców nieod- 2 P i węgla o niskich walorach grzewczych nawialnych a zasiarczonego, systemów grzewczych oraz sposobów oszczędzania ciepła

4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią 4.3.1. Analiza stanu istniejącego Gmina Kęsowo położona jest w zlewniach trzech rzek w dorzeczu Brdy (236) . Południowo- zachodnia część gminy należy do zlewni Kamionki, niewielki północny fragment gminy do zlewni Ra- ciąskiej Strugi, a pozostały obszar do zlewni Kiczy. Wykaz pól elementarnych III rzędu zlewni Brdy w granicach gminy podano w tabeli poniżej. Pod wodami w gminie znajduje się około 3,26% powierzchni (drugie miejsce w powiecie tucholskim).

Rysunek 7 Gmina Kęsowo – podział na dorzecza

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Tabela 16 Wykaz pól zlewni elementarnych na terenie gminy Kęsowo (według Choińskiego* 2002, zmienione). Powierzchnia Gmina Określenie zlewni elementarnej pola* (km2) Brda Kęsowo Raciąska Struga do wypływu z Jeziora Grochowskiego 90,0 Kęsowo, Tuchola Kicz do wypływu z Jeziora Tuchołka 50,2 Kęsowo, Tuchola, Kicz od Jeziora Tuchołka do ujścia do Brdy 48,5 Gostycyn Razem pola zlewni elementarnych Brdy 188,7

Zasoby wód powierzchniowych: 1. Cieki Kamionka Kamionka jest największym pod względem powierzchni zlewni dopływem Brdy. Odwadnia bowiem obszar o powierzchni 495,5 km2. Źródła rzeki znajdują się w okolicy Nieżychowic. Uchodzi do Zbiornika Koronowskiego w rejonie Gostycyna. W powiecie tucholskim stan czystości rzeki ba- dany jest na stanowiskach zlokalizowanych w Kamienicy (6,0 km rzeki) oraz w Leontynowie (5,1 km rzeki). Zlewnia Kamionki (włącznie z fragmentem położonym w obrębie gminy Kęsowo) jest obszarem rolniczym, a lasy porastają jedynie najwyższe wzniesienia morenowe oraz sandr Brdy. Zasad- niczy fragment zlewni Kamionki położony na terenie gminy Kęsowo (w okolicach Przymuszewa i Drożdzienicy) stanowią liczne bezimienne cieki naturalne oraz sztuczne rowy zasilające strugę o nazwie Wytrych. Struga ta poprzez jezioro Zaręba (południowa granica gminy) zasila Kamionkę. Na terenie powiatu tucholskiego rzeka Kamionka klasyfikowana była w grupie wód ponadnormatywnie zanieczyszczonych. Pozaklasową koncentrację wykazywał chlorofil „a” oraz związki fosforu. Normie określonej dla najniższej z klas czystości nie sprostał także stan sanitarny. Wyniki kontroli prowadzonej w 2000 roku wskazują na redukcję zanieczyszczeń. O końcowej, nadal pozaklasowej ocenie czystości zdecydowały sporadyczne przekroczenia norm wyłącznie w odniesieniu do ilości chlorofilu „a”. Rzeka od miejscowości Pamiętowo płynie na wschód na granicy gminy.

Raciąska Struga Za górny odcinek Raciąskiej Strugi uważana jest Struga Ciechocińska. Poniżej Jeziora Gro- chowskiego ciek ten przyjmuje wody z bifurkującego jeziora Wysockiego i nosi nazwę Raciąskiej Strugi i. Drugie ramię wypływające z jeziora Wysockiego przepływa przez jezioro Śpierewnik (poło- żonego tuż za granicą gminy). Rzeka uchodzi do Brdy w okolicy Nadolnej Karczmy, odwadniając obszar o powierzchni 231, 6 km2.

Ocenę rzeki prowadzono w oparciu o stanowiska: - Silno – km 11,5 - Raciąż – km 6,5 - ujście do Brdy – km 0,6 - dopływ z jez. Wysockiego Dotychczasowe badania wykazały, że rzeka prowadziła wody ponadnormatywnie obciążone związkami fosforu. Był to jedyny spośród oznaczonych wskaźników wykraczający poza wartości normatywne określone dla wód powierzchniowych. Na stanowisku ujściowym zawartość fosforanów ulegała redukcji, co pozwoliło na zakwalifikowanie tego odcinka rzeki do III klasy czystości wód. W porównaniu do stanowiska zlokalizowanego powyżej Jeziora Raciąskiego w profilu ujściowym następowało pogorszenie warunków sanitarnych. Ocena dokonana na podstawie monitoringu prowadzonego w 2000 roku ponownie sklasyfikowała jakość wód jako pozaklasowe. Jednak tym razem zdecydowała o tym podwyższona na wszystkich stanowiskach koncentracja chlorofilu „a” oraz deficyty tlenowe występujące na stanowisku ujściowym i dopływie z jez. Wysockiego.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Tabela 17 Wyniki pomiarów rzeki Raciąska Struga w latach 1999-2000 Stanowisko pomiarowe 1999 2000 - III pon. jeziora Raciąskiego n.o.n. n.o.n. pow. jeziora Grochowskiego - n.o.n. ujście do Brdy Źródło :WIOS

Kicz Kicz jest niewielkim prawobocznym dopływem Brdy, którego powierzchnia zlewni wynosi 98,7 km2. Wypływa z jeziora Głęboczek położonego na północ od miejscowości Żalno, natomiast uchodzi do Brdy w okolicy Tucholi. Do momentu uruchomienia w 1992 roku oczyszczalni dla Tucholi ten niewielki ciek stanowił główny odbiornik nieoczyszczonych ścieków odprowadzanych z miasta i nieko- rzystnie wpływał na kształtowanie parametrów Brdy. Badania prowadzone przed uporządkowaniem gospodarki ściekowej miasta wykazywały wysokie przekroczenia norm do w odniesieniu do wielu wskaźników. W 2002 roku, pomimo stwierdzonych pozytywnych zmian parametrów jakościowych tej rzeki, stężenia związków fosforu a przede wszystkim skażenie bakteriologiczne poniżej Tucholi nadal wykraczają poza dopuszczalne dla wód powierzchniowych normy. Natomiast odcinek powyżej Tu- choli uzyskał III klasę czystości o czym zadecydował na każdym z punktów pomiarowych tylko jeden z badanych wskaźników. Tabela 18 Wyniki pomiarów rzeki Kicz w roku 2002 Stanowisko pomiarowe 2002 ujście do Brdy n.o.n. pow. Tucholi III (Mędromierz Mały) pow. jez. Tuchółka III Źródło :WIOS

Przepływy wód w rzekach są stabilne, stąd na terenie gminy nie ma zagrożenia powodziami (lokalnie w okresie wiosennego przyboru wód mogą się jednak zdarzyć krótkotrwałe lokalne podtopienia terenów łąkowych.

2. Wody stojące Wykaz większych jezior obecnych na terenie gminy Kęsowo zestawiono w tabeli poniżej . W ostatnich kilku latach żadne spośród nich nie było kontrolowane pod względem stanu jakości wód. Analiza cech morfometrycznych i sposobu zagospodarowania zlewni jezior w gminie Kęsowo w większości przypadków wskazuje na wysoką podatność jezior na degradację (III klasa). Tabela 19 Wykaz większych jezior obecnych na terenie gminy Kęsowo głębokość położenie powierzch- objętość głębokość Gmina Lp. Nazwa jeziora 3 maksymal- (m n.p.m.) nia (ha) (tys. m ) średnia (m) na (m) 1. Czarne 129,4 5,89 2. Czarne (Kęsowo) 118,7 5,14 3. Głęboczek 117,1 16,0 4. Grochowskie 113,2 57,12 1555,5 5,0 2,2 5. Kęsowo 111,8 20,99 Kęsowo 6. Oborowo 117,2 14,55 7. Piastoszyn 114,0 8. Silno 113,2 9. Tuchółka 109,2 45,24 10. Zamkowe 114,9

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

głębokość położenie powierzch- objętość głębokość Gmina Lp. Nazwa jeziora 3 maksymal- (m n.p.m.) nia (ha) (tys. m ) średnia (m) na (m) 11. Żalno 116,9 54,51 12. Jeleńcz 113,2 2,61

Istotnym zagadnieniem jest dbałość o stan licznych na terenie gminy Kęsowo „oczek wodnych”. Są one nie tylko ważnym składnikiem krajobrazu, lecz również ogólnego systemu retencjonowania wody. Niestety, dotąd nie zostały one zinwentaryzowane i ocenione, ani też nie sprecyzowano wobec nich programów ochronnych. Stan wód powierzchniowych w pewnym stopniu zależny jest też od systemu zabudowy hydro- technicznej i sprawności jej funkcjonowania. W powiecie tucholskim już w połowie lat 90 opracowano program systemu retencjonowania wód. Z jego wdrożeniem jest jednak znacznie gorzej.

4.3.1.1. Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powo- dzią Kujawsko - Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w okresie maj-wrzesień 2004r. w ramach modernizacji podstawowych urządzeń wodnych prowadził prace odbudowujące i remon- tujące na rzece Struga Raciąska. Koszt inwestycji – 113,688,33 zł.

Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych Odbudowa stawów śródpolnych i „oczek wodnych” jest szczególnie pożądana na terenach rolniczych, głównie ze względów krajobrazowych i biocenotycznych. Roślinność okalająca małe zbiorniki wodne jest miejscem osiedlania się np. ptactwa, które może być nieocenionym pomocni- kiem w walce ze szkodnikami upraw.

4.3.2. Przyjęte cele i priorytety Celami średniookresowymi do 2014 r. wynikającymi z polityki ekologicznej państwa są:  Dążenie do zapewnienia dobrego stanu (jakościowego i ilościowego) wód w Polsce,  Wdrażanie zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w Polsce, w tym re- organizacja służb zajmujących się gospodarowaniem wodami poprzez ich integrację,  Zmiana systemu finansowania gospodarki wodnej (samofinansowanie gospodarki wodnej),  Efektywna ochrona przed powodzią i suszą,  Integracja gospodarki wodnej z gospodarką leśną poprzez planowanie przestrzenne, przede wszystkim w celu zwiększenia naturalnej retencji wód oraz zmniejszenia za- grożenia powodziowego.

4.3.3. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 20 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

ę- Termin realizacji

ę-

n Jednostka od-

powiedzialna /

cjalne cjalne

nia

Opis przedsięwzięcia

a n

L.p. Jednostki

w wzięcia

wzięcia współpracujące

nakłady zł nakłady

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Pote

Szacunkowe Szacunkowe

Cel przedsi Cel

źródła fina źródła Rodzaj przedsi Rodzaj

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Działania na rzecz wyznaczania Ochrona wód, za- 1 P/I części nieruchomości umożliwia- Gmina pewnienie dostępu Budżet gminy jących dostęp do wody do nich Zapewnienie odpo- Budżety wojewódz- Modernizacja i odbudowa sys- Gmina, spółki 2 I wiedniego nawod- twa, gmin i właści- temów melioracyjnych wodne/ WZMiUW nienia gleb cieli gruntów Ochrona przeciwpo- Środki własne 3 P/I Ochrona przeciwpowodziowa Gmina/ wodziowa i inne

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Zadania koordynowane Zabezpieczenie Współpraca ze Starostwem przy Budżety gmin, przed nadmiernym 1 P opracowaniu koncepcji progra- Gmina/Starostwo GFOŚiGW, poten- spływem wód opa- mowej małej retencji cjalni inwestorzy dowych Utworzenie bazy danych RZGW/ IMiGW, i systemu wymiany informacji, Wojewoda, Władze Ochrona przeciwpo- Środki własne, Inne 2 P oraz współudział w systemie Powiatu i Gmin wodziowa fundusze ochrony przeciwpowodziowej Realizacja przedsięwzięć Środki własne, Inne z zakresu renowacji oraz wyma- WZMiUW / RZGW, Zapewnienie odpo- fundusze w tym 3 I ganej odbudowy cieków natural- Władze Wojewódz- wiedniego nawod- strukturalne UE, nych i urządzeń melioracji twa, Powiatu i Gmin nienia gleb PFOŚiGW. wodnych podstawowych Podejmowanie przedsięwzięć właściciele nieru- Zapewnienie odpo- z zakresu odbudowy zdekapitali- chomości/ Władze Środki własne, Inne 4 I wiedniego nawod- zowanych systemów melioracji Województwa, fundusze nienia gleb wodnych szczegółowych Powiatu i Gmin Działania na rzecz właściwego właściciele nieru- Ochrona wód, za- zagospodarowania terenów chomości/ Środki własne, Inne 5 I pewnienie dostępu przyległych do wód stojących WZMiUW, Władze fundusze do nich i płynących Gmin RZGW/ zarząd Modernizacja obiektów i urzą- Ochrona przeciwpo- Środki własne, Inne 6 I województwa, dzeń przeciwpowodziowych wodziowa fundusze powiatu, gmina

5. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska 5.1. Gospodarowanie odpadami Całość problematyki związanej z gospodarowaniem odpadami jest zawarta w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami.

5.2. Jakość wód 5.2.1. Analiza stanu istniejącego 5.2.1.1. Jakość wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim:  niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze;  rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących) w zlewniach rzek i jezior,  hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach,  spływ powierzchniowy z terenów przemysłowych,  depozycja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z powietrza, Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim:  bezpośrednie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych i jezior (na nieskanalizowanych obszarach);  zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego);  sytuacje awaryjne w przemyśle,  sytuacje awaryjne w związku z funkcjonowaniem infrastruktury służącej do przesyłu solanki;

Wody powierzchniowe są obok terenów leśnych podstawowym elementem krajobrazu gminy. O ich znaczeniu najlepiej świadczy fakt, że znacząca ilość obszarów objętych na tym terenie praw-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

nej ochronie zlokalizowana jest w obrębie cieków, zbiorników wodnych czy też torfowisk. Sieć hydrograficzna, na którą składają się liczne rzeki i jeziora, jest bardzo bogata. Wszystkie cieki wodne należą do lewego dorzecza Wisły, płynąc na południe lub południowy wschód ku pradolinie Wisły, zgodnie z nachyleniem terenu ukształtowanym w epoce lodowcowej. Odprowadzają one swe wody równinami sandrowymi często o znacznym spadku dzięki czemu w pewnych odcinkach przypominają swym charakterem rzeki typu podgórskiego. Doliny rzeczne na terenie gminy są malowniczym elementem różnicującym rzeźbę terenu jak również urozmaicającym krajobraz Borów Tucholskich.

5.2.1.2. Jakość wód podziemnych Warunki hydrogeologiczne, wody podziemne Gmina Kęsowo położona jest praktycznie w ca- łości w zlewni rzeki Brdy. Wzdłuż rzeki i doliny erozyjnej Brdy rozciągają się główne kompleksy leśne i parki krajobrazowe. Jest to element środowiska naturalnego sprzyjający ochronie strefy zasilania wód podziemnych. Na terenie gminy nie znajdują się obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony, (Kleczkowski). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dna 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla pre- zentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. z dnia 1 marca 2004 r.) wyzna- czyło sposób przedstawienia wyników klasyfikacji wód podziemnych: Klasa I – bardzo dobra Klasa II – dobra Klasa III – zadowalająca Klasa IV – niezadowalająca Klasa V – zła.

Ochrona wód podziemnych Na terenie gminy nie znajdują się obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony (Kleczkowski). W gminie brak jest głównych zbiorników wód podziemnych zaliczonych do obszarów OWO Obszary (wymagające) Wysokiej Ochrony lub ONO Obszary (wymagające) Najwyższej Ochrony. Badania jakości wód zwykłych podziemnych prowadzone są w Polsce od wielu lat. W gminie obecnie eksploatowane są ujęcia w Piastoszynie i Kęsowie. Ogólny wydatek czynnych ujęć wody pitnej, jaki został określony w poszczególnych pozwoleniach wodno-prawnych wynosi 503,3 m3/h. 16 studni ujmuje wody pitne z warstw czwartorzędo- wych, a jedna z trzeciorzędowych. Wszystkie studnie mają wyznaczoną strefę bezpośredniej ochrony sanitarnej. Analiza punktowych źródeł ścieków pod kątem ich oddziaływania na zasoby wód podziemnych oraz stopień rozwiązania gospodarki ściekowej pozwala na stwierdzenie, że wody podziemne pierwszego poziomu wodonośnego są zagrożone ściekami sanitarnymi i środkami chemicznymi stosowanymi w rolnictwie i leśnictwie. Generalnie można stwierdzić, że w gminie Kęsowo ujęcia wód pitnych z poziomu czwarto- rzędowego najczęściej nie charakteryzują się korzystnymi warunkami hydrogeologicznymi i natural- ną warstwą ochronną izolującą poziom wód eksploatacyjnych od napływu wód z poziomów przypo- wierzchniowych, płytkich i potencjalnie zanieczyszczonych antropogenicznie

5.2.1.3. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Gmina Kęsowo zaopatrywana jest w wodę z dwóch niezależnych systemów wodociągowych mających ujęcia wody w Piastoszynie, które zaopatruje w wodę wsie: Piastoszyn, Żalno, Nowe Żal- no, Grochowo i Kęsowie, które zaopatruje w wodę wsie: Kęsowo, Jeleńcz, Brzuchowo, Wieszczyce, Adamkowo, Krajenki, Pamiętowo, Ludwichowo, Przymuszewo, Siciny, Drożdzienica, Bralewnica. Pozostałe miejscowości: Obrowo, Sicinki, Tuchółka nie są podłączone do wodociągów gminnych. Mieszkańcy Tuchółki korzystają z wodociągów zakładowych. Mieszkańcy Obrowa i Sicinek zaopa- trują się w wodę z indywidualnych studni zagrodowych. Długość gminnej sieci wodociągowej wynosi 81 km. Podłączonych do niej jest 742 budynków. Przeciętne roczne zużycie wody wynosi 19,4 m3/mieszkańca. Stopień zwodociągowania gminy wynosi około 90%.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Tabela 21 Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2006 2004 2005 2006

o- o- o-

w w

sp sp

Jednostka

o o

nych i i nych i nych

l l ca z ca

terytorialna

jąca z jąca z jąca j

wej

a a a

g gowej

st st st

ą ą

y y y

czona g czona g czona

r r

ci ci

rz rz rz

ynnej sieci sieci ynnej

o o

o o o

stwom domowym stwom

d r

czynnej sieci czynnej sieci czynnej

sta sta

o o

w wod

czenia prowadzące do do prowadzące czenia do prowadzące czenia do prowadzące czenia

ci ci

ą k ność ą k ność ą k ność

ł ł ł

e e

d d d

ługość o o ługość o

u si u u si

d wodociągowej p mieszka budynków zamieszkania zbiorowego woda d domowym darstwom l cz długość dociągowej p i mieszkalnych budynków zamieszkania zbiorowego woda d domowym darstwom l si d dociągowej p mieszka budynków zamieszkania zbiorowego woda dostarczona gospoda l

[km] [szt] [dam3] [osoba] [km] [szt] [dam3] [osoba] [km] [szt] [dam3] [osoba] Gmina Kęsowo 77,7 731 104,8 3.846 77,7 731 146,0 3.815 81,0 731 169,0 3.832

Źródło :GUS

Ujęcie wody w Piastoszynie Ujęcia eksploatowane składa się z dwóch studni wierconych ujmujących wody czwartorzę- dowej warstwy wodonośnej:  studnia nr 1 wykonana w 1967 r., o głębokości 18,5 m i maksymalnej wydajności 3 Qmax = 30 m /h  studnia nr 2 wykonana w 1973 r., o głębokości 26,0 m i maksymalnej wydajności 3 Qmax = 68 m /h.

Na ujęciu znajduje się zbiornik wyrównawczy o pojemności V = 200 l.

Na terenie RSP Piastoszyn znajdują się dwie studnie wiercone, które są sprawne, lecz wyłą- czone z eksploatacji. RSP zaopatrywana jest w wodę z ujęcia wiejskiego. Wyłączone studnie mają głębokość 28,6 m i 22,7 m, a ich zasoby wynoszą 35 m3/h oraz 26 m3/h. Woda ze studni 1 i 2 na ujęciu gminnym charakteryzuje się zwiększoną zawartością związ- ków żelaza i manganu wynoszącą odpowiednio 1,0 ÷ 4,4 mg Fe/dm3 i 0,05 ÷ 0,45 mg Mn/dm3. Podczas całego okresu eksploatacji ujęcia (to znaczy od 1967 r. ) woda charakteryzuje się stabil- nym składem, nie budzącym zastrzeżeń. Woda przed dystrybucją wymaga uzdatniania poprzez procesy odżelaziania i odmanganiania. Odstąpiono od ustalenia strefy ochrony pośredniej.

Ujęcie wody w Kęsowie Eksploatowane ujęcie wody w Kęsowie stanowią dwie studnie wiercone ujmujące wodę z utworów czwartorzędowych:  studnia nr 1 wykonana w 1975 r., o głębokości 50 m i wydajności eksploatacyjnej Qmax = 105 m3/h;  studnia nr 2 wykonana w 1979 r., o głębokości 54 m i wydajności eksploatacyjnej Qmax = 104 m3/h. Na ujęciu znajduje się zbiornik wyrównawczy. Indywidualne ujęcie wody posiada Gorzelnia w Kęsowie. Ujęcie to stanowi studnia wiercona o głębokości 26 m i wydajności ok. 2,9 m3/h. Na terenie wsi Kęsowo znajdowała się studnia wiercona, która obecnie została zlikwidowana. Zlikwidowana studnia miała głębokość 24 m i była wykonana dla Szkoły Rachunkowości Rolnej. Ujmowana woda (również na ujęciu indywidualnym) charakteryzuje się zwiększoną zawarto- ścią związków żelaza i manganu wynoszącą odpowiednio 0,4 ÷ 3,0 mg Fe/dm3 i 0,05 ÷ 0,15 mg Mn/dm3. Na przestrzeni lat eksploatacji ujęcia zmienna jest także zawartość amoniaku — od 0,34 mg/dm3 (na początku okresu eksploatacji) do 0,02÷ 0,06 mg /dm3 w ostatnich latach (1997 – 1999). Jego stężenie zawsze jest jednak niższe od wartości dopuszczalnej (0,5 mg /dm3). Woda przed dystrybucją wymaga uzdatniania poprzez procesy odżelaziania i odmanganiania.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Tabela 22 Zużycie wody w gospodarstwach domowych gminy Kęsowo w latach 2004-2006 2004 2005 2006 [dam3] [dam3] [dam3] Jednostka Zużycie Zużycie Zużycie terytorialna Ogólne w gospodar- Ogólne w gospodar- Ogólne zuży- w gospodar- zużycie stwach zużycie stwach cie stwach domowych domowych domowych Gmina 108,7 104,8 149,7 146,0 169,0 169,0 Kęsowo Źródło: GUS

5.2.1.4. Odprowadzanie ścieków komunalnych W gminie Kęsowo długość sieci kanalizacyjnej wynosi 63 km (stan na 06.2007). Kanalizacja z terenu gminy jest połączona z kolektorem biegnącym ze wsi Bladowo (gmina Tuchola) do oczyszczalni ścieków w Tucholi. Na pozostałym terenie gminy ścieki gromadzone są w szambach, a następnie okresowo wywożone do punktu zlewnego ścieków. Do kanalizacji podłą- czonych jest 381 budynków. Stopień skanalizowania gminy wynosi 60%. W gminie znajduje się 19 przepompowni ścieków 2 punkty zlewne i 33 szt. przyzagrodowych przepompowni. W gospodarstwach obornik składowany jest na stałych składowiskach, niekiedy z betonowym podłożem i studzienkami na odcieki gnojówki. Obornik wywożony jest okresowo na pola uprawne lub składowiska. Gnojowica lub gnojówka gromadzona jest w zbiornikach i stamtąd okresowo również wywożona na pola. Na terenie gminy znajdują się następujące obiekty gospodarki ściekowej:  we wsi Kęsowo znajduje się Gorzelnia posiadająca własną oczyszczalnię — odstojniki ścieków,

Tabela 23 Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2006 Jednostka 2004 2005 2006

terytorialna

i- i-

a- a-

st st

nal nal

y y

a a

rz cik

nej

nej j rz rz

i e

j o

o o

ci cik

prow

dzone cy dzone

nej

e e

a a

a n

z i

ść czynnej ść

nej nej

j j

ność k ność

zacy

gość gość go k ność gość k ność

nal cik

prow d prow

nal

cy cy

u u d u d

a e

d a d

a a

k czynnejsi

dł czynnejsieci k ścieki o Lu z jąca si dł si nej o ścieki dzone lu z jąca si z dł n ścieki o lu z jąca siecik z [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] [km] [dam3] [osoba] Gmina Kęsowo 58,1 47,1 1.395 58,1 60,1 2.392 63 70,0 2.403 Źródło :GUS

5.2.1.5. Wpływ rolnictwa na jakość wód Wpływ rolnictwa na jakość wód jest uzależniony od wielu czynników: ukształtowania terenu, stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych, usy- tuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do zanieczyszczeń powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane są m.in. zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewła- ściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę gruntów na terenie gminy, może wystąpić zagrożenie ze strony rolnictwa oraz osadnictwa wiejskiego na jakość wód. Przez fragment gminy przebiega „Wielkopolska dolina kopalna” (GZWP nr 144), która jednak ze względu na głębokie zaleganie wód i odizolowane

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

od powierzchni warstwą nieprzepuszczalną nie wymaga szczególnej ochrony. Jednakże zaliczany jest do obszarów wysokiej ochrony (OWO) na mapie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.

5.2.1.6. Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych Zgodnie z art. 3 ust.3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gminy mają obowiązek prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Gmina Kęsowo posiada taką ewidencję. Według ewidencji prowadzonej przez Gminę Kęsowo wynika, że na omawianym terenie znajduje się 335 zbiorników bezodpływowych oraz 10 przydomowych oczyszczalni ścieków (stan na dzień 31.12.2007 r.). Spis ten jest systematycznie uzupełniany. To praktycznie umożliwia wprowadzenie właści- wych mechanizmów kontrolnych na terenie gminy Na terenie miejscowości nie posiadających zbiorczych sieci kanalizacyjnych ścieki bytowe stanowią bardzo poważny problem. Małe skanalizowanie obszarów wiejskich gminy warunkuje odprowadzanie i gromadzenie nieczystości płynnych do zbiorników indywidualnych – szamb. Więk- szość gospodarstw posiada szamba nie odpowiadające normom lub w ogóle nie posiada szamba, a ścieki bytowe odprowadzane są do gnojowika i wywożone na grunty uprawne lub bezpośrednio ścieki odprowadzane są do gruntu, wód lub studni. Aby nie dopuścić do wylewania ścieków z szamb i kontrolować ich szczelność należy zobo- wiązać właścicieli, zarządców i administratorów nieruchomości do regularnego opróżniania napeł- nianych zbiorników przy uwzględnieniu w rozliczeniu rzeczywistego zużycia wody. Ponadto szamba nie mogą być użytkowane bezterminowo, ponieważ pozwolenie na ich wykorzystywanie opiewa tylko na ściśle określony czas. Każdy właściciel szamba powinien być świadomy, że likwidacja szamb jest nieuchronna, szczególnie takich które nie spełniają swych funkcji. Rozwiązaniem alternatywnym dla mieszkańców gminy jest podłączenie się do istniejącej sieci lub w przyszłości do sieci nowo wybudowanej, a w miejscach, gdzie budowa kanalizacji jest nieuza- sadniona technicznie i ekonomicznie, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków.

5.2.2. Przyjęte cele i priorytety Do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z obszaru kraju w celu ochrony wód powierzchniowych, w tym wód morskich, przed eutrofizacją oraz zakończyć program budowy, rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o RLM od 2 000 do 15 000. Celem średniookresowym polityki ekologicznej w odniesieniu do jakości wód jest osiągnięcie dobrego stanu krajowych wód powierzchniowych i podziemnych.

5.2.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa kujawsko - pomorskiego przedstawiony stan wód nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami. Województwo kujawsko - pomorskie należy do obszarów o wysokich walorach i zasobach wodnych, ale ogólnie zła jakość wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie zasobów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równo- cześnie z działaniami ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody (eliminowanie zużycia wody podziemnej przez przemysł) i poprawę jakości wód, przede wszystkim poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM powyżej 2 000. Zarządzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa kujawsko - pomorskiego, które charakteryzuje się niską jakością wód powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest wprowadzenie zintegrowanego systemu za- rządzania zasobami, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe. W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej. Taka sytuacja jest uwarunkowana m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem cało- ściowego bilansu wodnego województwa. Ponadto Państwo jest zobowiązane zapewnić mieszkańcom wodę pitną dobrej jakości. Szcze- gólnego znaczenia nabiera optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodar-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

czych, a przede wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjąt- kiem niektórych branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny). Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych dzikich ujęć wody, zwłaszcza na terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i likwidacji. Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie procesu uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci wodociągowej. Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na prze- syle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników.

W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdrożenie ochrony wód i poprawę ich stanu poprzez:  Maksymalne ograniczenie zrzutu ścieków nieoczyszczonych.  Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych.  Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach o zabudowie rozproszonej.  Ochrona czystości wód jezior oraz ich rekultywacja.  Zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej  Budowę i rozbudowę obiektów małej retencji wód.  Ochronę GZWP, w szczególności na terenach nie posiadających izolacji od powierzchni.  Likwidację punktowych źródeł zanieczyszczeń poprzez budowę kolejnych oczyszczalni ścieków, modernizację istniejących oczyszczalni w kierunku chemicznego unieszkodli- wiania ścieków oraz dostosowania przepustowości do przyszłych potrzeb, kontynuowa- nia rozbudowy kanalizacji sanitarnej w celu dociążenia oczyszczalni ścieków, a tym samym zwiększenia ich efektywności.  Ograniczenie zabudowy, w szczególności mieszkaniowej na terenach zagrożonych po- wodzią (przez wodę 100-letnią) w dolinach Wisły, Noteci i Drwęcy.

5.2.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej

Tabela 24 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2014

Termin realizacji

cia

dła

Jednostka

kowe kowe

wania

Opis przedsięwzię- odpowiedzialna

ne źr ne

sięwzięcia

l d

L.p. cia / Jednostki

kłady zł kłady

2009 2010 2011 2012 2013 2014

współpracujące 2008

Szacu

finans

dzaj przedsięwzi dzaj

Potencja

Cel prze Cel

o R 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Urząd Gminy, Przebudowa stacji przedsiębiorstwa Poprawa jakości wodociągowej oraz sieci Środki własne, 1. | wodociągowe, świadczonych wodociągowej Kęsowo – inne fundusze instytucje ze- usług Piastoszyn wnętrzne Urząd Gminy, Włączenie do wodociągu przedsiębiorstwa Poprawa jakości 2 Środki własne, I gminnego zakładowych wodociągowe, świadczonych inne fundusze wodociągów w Tuchółce instytucje ze- usług wnętrzne Kontrola i eliminacja Usprawnienie nieszczelnych zbiorników gospodarki wodno- Środki własne, 3 I/P Gmina gromadzenia ścieków ściekowej, popra- inne fundusze (szamb) wa jakości wód Wzmożone działania Starostwo Powia- kontrolne i egzekucyjne towa, Urząd Gminy, Poprawa jakości Środki własne, 4 P w celu eliminacji niele- Przedsiębiorstwa wód inne fundusze galnego zrzutów ścieków wodociągowe komunalnych Przygotowanie wielolet- Starostwo Powia- Zabezpieczenie niego planu rozwoju i towa, Urząd Gminy, Środki własne, 5 I możliwości rozwo- modernizacji urządzeń Przedsiębiorstwa inne fundusze jowych wodociągowych wodociągowe

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Prowadzenie monitoringu lokalnego jako uzupeł- Gminy/ WIOŚ, PIG, Poprawa jakości Środki własne, 6 P/I nienie państwowego, z IMGW wód inne fundusze gminnego funduszu ochrony środowiska Wprowadzenie do likwi- Gmina/ przedsię- dacji gołoledzi środków Ochrona wód, Środki własne, 7 P/I biorstwo komunal- najmniej szkodliwych dla gleby inne fundusze ne gleb i wód Uświadamianie miesz- kańców o możliwościach włączenia do kanalizacji, Ochrona wód, Środki własne, 8 I/P Gmina tych którzy mają taką gleby inne fundusze możliwość ale jeszcze tego nie uczynili Zadania koordynowane Budowa urządzeń oczyszczających i do- czyszczających ścieki przedsiębiorcy/ przemysłowe wprowa- Środki własne, 1 I Władze Gmin, Ochrona wód dzane do wód lub do Inne fundusze. RZGW, WIOŚ ziemi oraz do instalacji zbiorowego odprowa- dzenia ścieków. Budowa indywidualnych właściciele nieru- systemów oczyszczania Środki własne, 2 I chomości/ Władze Ochrona wód ścieków na terenach o Inne fundusze Gminy zabudowie rozproszonej. Ograniczenie zanie- czyszczeń przemysło- wych poprzez wzmożone Gmina/ Poprawa jakości Środki własne, 3 P działania kontrolne Starostwo/WIOŚ wód inne fundusze podejmowane wspólnie ze służbami Starostwa i WIOŚ

5.3. Jakość powietrza i zmiany klimatu 5.3.1. Analiza stanu istniejącego Na terenie powiatu tucholskiego WIOŚ przeprowadza monitoring powietrza atmosferycznego oraz dokonuje oceny rocznej jakości powietrza atmosferycznego. Oceny dokonano z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów:  ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi (uwzględnione zanieczyszczenia: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył PM10) – klasyfikacja dotyczyła wszystkich 23 stref w województwie,  ustanowionych ze względu na ochronę roślin (uwzględnione zanieczyszczenia: dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon) – Kryteria ustanowione ze względu na ochronę roślin, dotyczą obszarów niezabudowanych, znajdujących się w odległości ponad 20 km od aglomeracji, ponad 5 km od innych miast, poza obszarem bezpośredniego oddziały- wania autostrad, dróg ekspresowych i innych dróg krajowych oraz ponad 5 km od przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Tabela 25 Klasyfikacja stref dokonana w wyniku rocznej oceny powietrza atmosferycznego Strefa Ochrona zdrowia Ochrona roślin

Klasa ogólna Klasa ogólna

SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 2006 2005 2004 2003 2002 SO2 NO2 O3 2006 2005 2004 2003 2002 Powiat A A A A A A A A A A B B A A A A A A A A Tucholski Źródło: WIOŚ 2006

Na terenie gminy Kęsowo brak uciążliwych, emitujących substancje o wysokim stopniu toksycz- ności dużych zakładów przemysłowych. W gminie Kęsowo czynnikiem w najwyższym stopniu zanie- czyszczającym powietrze jest spalanie węgla kamiennego. Spalanie drewna jako tak zwanej biomasy zamyka bilans dwutlenku węgla, a niewielkie ilości pyłu i innych zanieczyszczeń jakie podczas tego procesu powstają są praktycznie pomijalne i pozwalają uznać drewno jako paliwo przyjazne dla śro- dowiska.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

W świetle oceny stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie kujawsko-pomorskim wykonanej w 2006 roku przez WIOS w Bydgoszczy wynika, że teren gminy Kęsowo zaliczono do klasy A (gdzie żadna substancja zanieczyszczająca powietrze nie przekracza dopuszczalnych norm) zarówno ze względu na ochronę zdrowia, jak i roślin. Jednocześnie wskazano na potrzebę wzmocnienia systemu oceny zanieczyszczeń powietrza .

5.3.1.1. Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń z jednego źródła może się różnić w zależności od:  spalania węgla o różnej kaloryczności;  opalania mieszkań drewnem;  spalanie w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych).

W gminie Kęsowo nie występuje scentralizowany system ciepłowniczy. Brak jest dokumentu, będącego bazą danych źródeł ciepła. W projekcie założeń do planu oraz w planie zaopatrzenia w ciepło powinny zostać zinwentaryzowane wszystkie istniejące źródła ciepła. Dane te (przynajm- niej w odniesieniu do większych źródeł) są znane i znajdują się w posiadaniu odpowiednich służb. Powinna także zostać oceniona tak zwana „niska emisja” spowodowana spalaniem węgla w piecach i niewielkich kotłowniach.

5.3.2. Przyjęte cele i priorytety Od stycznia 2008r. Polskę obowiązują wymagania Dyrektywy 2001/80/WE40 (Dyrektywa LCP) w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw. Jej celem jest ograniczenie emisji z dużych źródeł spalania o mocy większej od 50 MW. Podstawowym celem polityki ekologicznej w zakresie ochrony powietrza w perspektywie średniookresowej jest osiągnięcie takiego jego stanu, który nie będzie zagrażał zdrowiu ludzi i środowisku oraz będzie spełniał wymagania prawne w zakresie jakości powietrza i norm emisyjnych. Cele ilościowe wynikają z programów krajowych, zobowiązań przyjętych w Traktacie Akce- syjnym i ratyfikowanych umów międzynarodowych. W związku z tym celami średniookresowymi bę- dą:  Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza,  Spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa,  Redukcja emisji z obiektów energetycznego spalania w kierunku pułapów emisyjnych określonych w Traktacie Akcesyjnym.

5.3.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Analizując program ochrony środowiska województwa kujawsko-pomorskiego można określić następujące przedsięwzięcia, które należy uznać za zadania własne i koordynowane w zakresie ochrony powietrza:  Wyznaczanie stref ograniczonej dostępności komunikacyjnej w miastach, zwłaszcza w miastach dużych, centrach zabytkowych, strefach uzdrowiskowych i szpitalnych w połą- czeniu z właściwie prowadzoną polityką parkingową,  Likwidacja lub modernizacja starych kotłowni i palenisk domowych przez stosowanie urzą- dzeń nowej generacji i zastąpienie węgla proekologicznymi nośnikami ciepła (gaz, olej opa- łowy, biomasa itp.)  Podłączenie terenów zurbanizowanych do miejskich sieci ciepłowniczych,  Budowa sieci gazowych z preferencjami gazyfikacji obszarów o najwyższym poziomie emisji niskiej, a docelowo całego obszaru województwa,  Wykorzystywanie w systemach grzewczych odnawialnych źródeł energii (energia wietrzna, energia słoneczna, wody geotermalne),  Modernizacja technik spalania w ciepłowniach (elektrociepłowniach) oraz przechodzenie na nowoczesne techniki spalania paliw,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 Poprawa jakości stosowanego węgla lub zmiana nośnika na bardziej „czysty” ekologicznie (z preferencjami dla gazu ziemnego),  Wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii (preferencje dla energii wodnej i dla spalania biogazu),  Promowanie biopaliw,  Modernizacja procesów technologicznych lub wprowadzanie nowoczesnych energoosz- czędnych technologii, zmniejszanie materiałochłonności produkcji, hermetyzacja urządzeń oraz systemów wytwarzania i spedycji produktów – przy zachowaniu zasady stosowania najlepszych dostępnych środków technicznych (BAT),  Instalowanie nowych lub poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania paliw,  Dostosowanie się zakładów do zintegrowanych pozwoleń na emisję zanieczyszczeń powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia obejmującego wszystkie elementy środowiska,  Wprowadzenie elementów samokontroli zakładów poprzez systemy zarządzania środowi- skowego (ISO 14000),  Intensyfikacja kontroli i monitorowania zakładów uciążliwych (lista krajowa i lista wojewódz- ka oraz zakłady, których emisja jest przyczyną skarg mieszkańców).

5.3.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 26 Zadania przewidziane do realizacji w latach 2008- 2014

Termin realizacji

ę-

ó-

Jednostka odpowie-

cia

sowania

Opis przedsięwzięcia dzialna / Jednostki n

cia L.p.

współpracujące źr cjalne

wzi

nakłady zł nakłady

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

dzaj przedsi dzaj

Szacunkowe Szacunkowe

Pote

dła fina Cel przedsięwzi Cel

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Modernizacja kotłowni w Gmina/ zarządcy nieru- ograniczenie nadmiernej 1 I obiektach komunalnych Budżet gmin chomości emisji do powietrza (przebudowa na gaz) Zwiększenie płynności Budowa dróg osiedlowych 2 I Gmina ruchu i oszczędność Budżet gminy w Żalnie energii Zadania koordynowane Identyfikacja i sporządze- nie wykazu terenów z Wojewoda /, WIOŚ, przekroczeniami dopusz- Władający źródłami 1 P Inwentaryzacja obszarów Środki własne czalnych stężeń substancji emisji, Władze Powiatu i i obszarów ograniczonego Gmin użytkowania Działania promocyjne na Zarząd województwa, Środki wła- rzecz wykorzystywania producenci materiałów 2 P Ochrona klimatu sne, inne w budownictwie materiałów budowlanych/ zarząd fundusze energooszczędnych powiatu, gminy Rozbudowa sieci gazo- ograniczenie nadmiernej 3 I wych, zmiana systemu Gminy/PGNiG Środki PGNiG emisji do powietrza ogrzewania Środki Wsparcie przedsięwzięć GFOŚiGW, dotyczących usuwania Gmina/ prywatni właści- Eliminacja wyrobów azbe- 4 I środki właści- azbestu z obiektów ciele stowych cieli nieru- i instalacji budowlanych chomości

5.4. Oddziaływanie hałasu

Najczęściej klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [dB], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa załącznik do Rozporządzenia Mini-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

stra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 nr 120 poz. 826). Wartości te przedstawia poniższa tabela: Tabela 27 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikiem LAeq D i LAeq N, które to wskaź- niki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby. Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalność Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu

LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N przedział czasu L.p Rodzaj ternu Przedział czasu przedział odniesienia przedział cza- odniesienia czasu odnie- równy 8-miu su odniesienia równy 16 go- sienia równy najmniej ko- równy 1-ej naj- dzinom 8 h rzystnym godz. mniej korzyst- dnia nej godz. nocy 1 2 3 4 5 6 a. Obszary A ochrony 1 uzdrowiskowej 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem 2 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym 55 50 50 40 pobytem dzieci i młodzieży c. Tereny domów opieki d. Tereny szpitali w miastach 3 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 60 50 50 40 c. Tereny zabudowy zagrodowej d. tereny mieszkaniowo-usługowe

Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4 65 55 55 45 powyżej 100 tys. mieszkańców

Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komu- nalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne. W ostatnich latach glo- balnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, po- siadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uciążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy.

5.4.1. Analiza stanu istniejącego 5.4.1.1. Obszary narażone na hałas Na terenie gminy Kęsowo nie stwierdzono dotąd występowania zanieczyszczeń hałasem. Istotnym źródłem hałasu może być jednak turystyka wodna, szczególnie podczas korzystania z silników motorowych (skutery wodne, motorówki, ślizgacze itp.). Aby przeciwdziałać tego typu za- grożeniom środowiska konieczne jest wyznaczenie stref i okresów ciszy, zwłaszcza na terenach ob- jętych ochroną (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu).

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy prowadził w 2007r. badania nad poziomem hałasu na powiatu tucholskiego jedynie w na terenie Tucholi. Badaniami objęto tereny zabudowy mieszkaniowej w punktach gdzie stwierdzono szczególne uciążliwości hałasu komunikacyjnego . Do pomiarów wytypowano 5 takich obszarów, na terenie któ- rych zlokalizowano 5 stanowisk z dwoma przekrojami pomiarowymi, w ciągu dróg wojewódzkich przebiegających przez Tucholę oraz w centrum miasta. Wyniki pomiarów dl całej kampanii wykazują przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwię- ku pochodzącego od dróg i linii kolejowych, określonego w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. (Dz.U. Nr 120, poz, 826) w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu, na wszystkich stanowiskach pomiarowych. Największe przekroczenie o ponad 12dB zarejestrowano na stanowisku pomiarowym przy ul. Głównej, co związane jest z lokalizacją budynków mieszkalnych w niewielkiej odległości od jezdni, ale przede wszystkim spowodowane jest poruszaniem się transportu ciężkiego ze znaczną prędko- ścią, po nienajlepiej utrzymanej jezdni.

Udział pojazdów ciężkich w ogólnym strumieniu pojazdów poruszających się ulicą Główną w Tucholi wynosi ponad 24%. W pozostałych punktach pomiarowych przekroczenia wahają się w przedziale od 0,6 do 8,9 dB.

5.4.2. Przyjęte cele i priorytety Celem średniookresowym polityki ekologicznej do 2014 r. w odniesieniu do tego zagadnienia jest: Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców Polski ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emi- towanym przez środki transportu.

5.4.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Wojewódz- twa Na podstawie analizy programu ochrony środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2003-2010 następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne należy uznać za zadania koordynowane dla powiatu tucholskiego w zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym:  ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące infrastruktury drogowej: budowa ob- wodnic, poprawa nawierzchni dróg, optymalizacja płynności ruchu (inwestycyjne, sukcesywnie),  opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg, gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku A (pozainwestycyjne, lata 2005 i 2006).  W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć ponadto do realizacji następujące przedsię- wzięcia:  opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych,  budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu,  wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęco- nych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół te- renów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych wszędzie tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej,  kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.

5.4.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 28 Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu

Termin realizacji

ę-

ne ne

Jednostka odpo- l

cia

wiedzialna

Opis przedsięwzięcia

wania L.p.

wzi /Jednostki współ-

dła fina dła

wzięcia

dzaj prze dzaj

2009 2010 2011 2012 2013 2014

pracujące 2008

nakłady zł nakłady

Potencja

źr

Szacunkowe Szacunkowe

Cel przedsi Cel R

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Zadania własne Modernizacja dróg gminnych celem Zwiększenie płynności Budżety gmin, 1 I uzyskania lepszych parametrów Gmina ruchu i oszczędność powiatów akustycznych energii Podjęcie działań na rzecz rozwoju systemu transportu zbiorowego i Eliminacja zagrożenia Środki własne, 2 P Gmina minimalizowania poziomu hałasu hałasem inne fundusze spowodowanego przez pojazdy Zadania koordynowane Ograniczenie emisji hałasu poprzez środki własne, zarządzający drogami/ inwestycje dotyczące budowy i Eliminacja zagrożenia inne fundusze w 1 PI Władze województwa, modernizacji infrastruktury drogowej hałasem tym strukturalne powiatu i gmin i kolejowej UE, PFOŚiGW Identyfikacja i sporządzenie wyka- zów terenów wokół dróg z przekro- Wojewoda, WIOŚ, Eliminacja zagrożeń Środki własne, 2 P czeniami poziomów hałasu w zarząd powiatu, gminy hałasem inne środowisku, terenów zagrożonych hałasem Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obsza-

rów położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych niestanowiących wy- Wojewoda, zarządcy mienionych powyżej, gdzie stwier- dróg i linii kolejowych/ Eliminacja zagrożeń Środki własne, 3 P dzono przekroczenie dopuszczal- WIOŚ, zarząd powia- hałasem inne nego poziomu dźwięku A powyżej tu, gminy 55 dB w porze nocnej lub zagroże- 30.06.2009 nie hałasem, w kolejności od obiek- tów o największym negatywnym oddziaływaniu

Ograniczenie emisji hałasem po- Zarządzający drogami

przez inwestycje dotyczące budowy Eliminacja zagrożeń Środki własne,

4 I i kolejami/ wojewoda, i modernizacji infrastruktury drogo- hałasem inne starosta, gminy wej i kolejowej

Prowadzenie badań kontrolnych GDDKiA, wojewódzki

poziomu hałasu komunikacyjnego Eliminacja zagrożeń Środki własne,

5 P zarząd dróg/ zarząd przy drogach krajowych i woje- hałasem inne powiatu, gminy wódzkich Wzmocnienie działalności kontrol- nej organów samorządowych w Element systemu porozumieniu z WIOŚ w zakresie Środki własne, 6 P Gmina/WIOŚ zarządzania środowi- emisji hałasu przez podmioty inne fundusze skiem korzystające ze środowiska – prawo ochrony środowiska

5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 5.5.1. Analiza stanu istniejącego 5.5.1.1. Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od stacji bazowych telefonii komórkowej W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Tele- fonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wie- żach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub kominach. Stacje bazowe telefonii komórkowej znajdują się w Piastoszynie i w Krajenkach. Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie z obowiązu- jącymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niższe niż dopuszczalne. Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia mieszkańców. Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność wzno- szenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są widocznym akcentem w krajobrazie. Dlatego istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołu-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

jących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak naj- mniejszy. W świetle dostępnych danych (Raporty o stanie środowiska województwa kujawsko- pomorskiego) zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym na terenie gminy Kęsowo nie występują.

5.5.1.2. Obszary narażone na oddziaływania pól nadajników radiowych Na terenie gminy zlokalizowane są także inne źródła promieniowania elektromagnetycznego:  cywilne stacje radiowe o mocy około 10 W,  urządzenia nadawcze, diagnostyczne będące na wyposażeniu wojska, policji, straży pożarnej, pogotowia, (lotnictwa cywilnego), placówek naukowo – badawczych, zakła- dów przemysłowych.

5.5.1.3. Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć Przez teren gminy biegną napowietrzne linie wysokich napięć:  elektroenergetyczne linie napowietrzne niskich napięć (nn 0,4 kV lub 230/400 V), średnich napięć (SN – 6 kV, 10 kV, 15 kV, 20 kV, 30 kV), wysokich napięć (WN 110 kV) i najwyższych napięć (400 kV); stacje elektroenergetyczne:  stacje transformatorowe WN 110 kV;

5.5.2. Przyjęte cele i priorytety Średniookresowy cel polityki ekologicznej do 2014 r. w tym zakresie to ochrona mieszkańców Polski przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

5.5.3. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu

Tabela 29 Ochrona przed oddziaływanie pól elektromagnetycznych

Termin realizacji

ę-

ó-

nia cia

ę Jednostka od-

sięwzi wzi

powiedzialna / sow

ę d dzaj dzaj

Opis przedsięwzięcia n

łady zł łady

cia

L.p. o

Jednostki źr cjalne R

współpracujące n

nak

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Szacunkowe Szacunkowe

przedsi

Pote

dła fina Cel prze Cel

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne Lokalizacja terenów zabudowy mieszkaniowej Gmina/WIOŚ Ochrona zdro- Budżet lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w wia mieszkań- gminy, zasięgu linii elektroenergetycznych 110 kV po ców inwestorzy 1 P uprzednim wykonaniu badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku - w ramach prac nad studium zagospodarowania przestrzennego Lokalizowacja obiektów emitujących pola Gmina Ochrona zdro- Budżet 2 I elektromagnetyczne w miejscach wia mieszkań- gminy, niedostępnych dla ludności ców inwestorzy Minimalizacja liczby wysokich konstrukcji Gmina Ochrona krajo- Budżet antenowych i lokalizowanie urządzenia brazu gminy, 3 I nadawcze kilku użytkowników na jednej inwestorzy konstrukcji wsporczej ze względu na ochronę krajobrazu Zadania koordynowane Współpraca ze służbami kontrolno- WIOŚ/ Gmina Ochrona Budżet pomiarowymi w zakresie nadzoru nad środowiska gminy 1 P obiektami emitującymi pola elektromagnetyczne

5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

5.6.1. Analiza stanu istniejącego Z oceny zagrożenia gminy Kęsowo wynika, że do potencjalnych zagrożeń mogących dopro- wadzić do sytuacji kryzysowych należy zaliczyć:  Pożary;  Katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie różnych substancji do środowiska naturalnego;  Klęski żywiołowe (w tym podtopienia);

Zjawiska katastrofalne zarówno naturalne (powódź, susza, pożary) jak i powstałe przez awarie (rozlewy toksyczne, inne skażenia chemiczne, emisje nadzwyczajne itp.) wymagają systemu ratowni- czego zorganizowanego w sposób stały, opartego na systemowym ratownictwie z zaangażowaniem potencjału Straży Pożarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Sani- tarnej, Inspekcji Budowlanej, Policji i innych służb specjalnych. Z danych uzyskanych z Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Tucholi wynika, że w latach 2004-2007 na terenie gminy Kęsowo nie miały miejsca zdarzenia mające znamiona po- ważnej awarii ani nie wprowadzono stanu klęski żywiołowej. Poniższa tabela przedstawia ilość zdarzeń, w których uczestniczyła straż pożarna, a jakie miały miejsce na terenie gminy w poprzednich latach: Tabela 30 Ilość zdarzeń jakie miały miejsce na terenie gminy Kęsowo w latach 2004-2007 Ogólne zestawienie ilości interwencji

Pożary Miejscowe zagrożenia Alarmy fałszywe

ROK

OGÓŁEM

ie ZDARZEŃ

małe duże małe duże RAZEM

wierze

b.duże lokalne

średnie RAZEM średn RAZEM Złośliwe

W dobrej Z Z inst. wykr. gigantyczne

2004 4 4 0 0 0 33 17 16 0 0 0 2 0 2 0 39

2005 8 6 2 0 0 20 11 9 0 0 0 1 1 0 0 29 2006 12 10 1 1 0 27 14 13 0 0 0 0 0 0 0 39 2007 10 8 2 0 0 45 18 26 1 0 0 0 0 0 0 55 RAZEM 34 28 5 1 0 125 60 64 1 0 0 3 1 2 0 162 Źródło: KPPSP w Tucholi

Problem mogą stanowić również dzikie wysypiska odpadów. Odpady są najczęściej wywożone do lasu i na pola. Takie „składowanie” odpadów może mieć niebezpieczne skutki dla środowiska, śmieci mogą się zapalić w skutek samozapłonu, lub mogą być umyślnie podpalone, zachodzi też uzasadniona obawa wystąpienia zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych w skutek wymywania się szkodliwych substancji. Składowane odpady paląc się wydzielają do atmosfery róż- nego rodzaju substancje lotne, w tym substancje trujące, duże ilości dymu o nieprzyjemnym zapachu pochodzącego głównie ze spalania substancji zawierających białko zwierzęce. Szczególnie niebezpieczne zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi są substancje powstające w wyniku palenia się tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne dioksyny, działające na organizmy żywe już w bardzo małych stężeniach i kumulujące się w organizmach.

5.6.2. Przyjęte cele i priorytety Średniookresowym priorytetem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek. Dlatego też głównymi celami średniookresowym do 2014 r. jest:  Propagowanie stosowania bezpiecznych dla ludzi i środowiska zamienników  chemikaliów i preparatów niebezpiecznych, w tym produktów ulegających  biodegradacji,  Stworzenie spójnego systemu odpowiedzialności za chemikalia: wprowadzane na  rynek, stosowane w produkcji oraz występujące w produktach i odpadach,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 Minimalizacja niekorzystnego wpływu stosowania chemikaliów na ludzi i środowisko,  Propagowanie stosowania produktów chemicznych ulegających biodegradacji.

5.6.3. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Racjonalna gospodarka chemikaliami musi uwzględniać przede wszystkim działania dążące do:  ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których są one stosowane;  pełnego dostępu społeczeństwa do informacji o chemikaliach, na których działanie jest narażone;  oszacowania rodzajów i wielkości ryzyka związanego ze stosowanymi chemikaliami;  redukcji obecności dioksyn i PCB w środowisku oraz w produktach żywnościowych i pa- szy;  zmniejszenia zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez zakaz lub ostre ograniczanie wprowadzania na rynek i wykorzystywania najbardziej niebezpiecznych i ryzykownych oraz zapewnienie, że w odniesieniu do pozostałych wykorzystywa- na jest najlepsza praktyka ich stosowania oraz sprawny atestowany sprzęt dozujący;  zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególności transportowym;  poprawa stanu technicznego tras transportowych, mająca m.in. na celu ograniczenie występowania katastrof transportowych;  organizację właściwych struktur szybkiego powiadamiania o wystąpieniu poważnej awarii, czy klęski żywiołowej;  przeciwdziałanie wystąpieniom klęsk żywiołowych poprzez właściwe organizowanie struktur porządkowo – kontrolnych i szybkiego reagowania oraz modernizację urządzeń zabezpieczających;  skuteczne usuwanie skutków wystąpienia klęsk żywiołowych;  prawidłowej polityki przestrzennej zapewniającej w planowaniu przestrzennym uwzględnianie uwarunkowań maksymalnego bezpieczeństwa społeczeństwa oraz mi- nimalizacji wystąpienia ryzyka.

Cel średniookresowy do 2010 roku: Konieczność likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jakości środowiska, przeciwdziałanie postępującej degradacji walorów przyrodniczych regionu oraz pogarszaniu jakości życia jego mieszkańców, zapobieganie możliwości wystąpie- nia klęsk żywiołowych w szczególności powodzi. Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych oraz poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności transportowej powiatu poprzez optymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury, modernizację i rozbudowę urządzeń i tras komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających lub eliminujących szkodli- wy wpływ transportu na środowisko.

Priorytety do 2011 roku:  Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałami niebezpiecz- nymi.  Zwiększenie płynności i przepustowości tras transportowych.  Podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej.  Eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast (budowa ob- wodnic).  Przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego.  Edukacja ekologiczna mieszkańców.  Kontynuowanie poprawy zabezpieczenia ludności przed powodzią.  Kontynuowanie budowy systemu ochrony przed poważnymi awariami i poważnymi awariami przemysłowymi.  Wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej  Likwidacja mogilnika gromadzącego przeterminowane środki ochrony roślin.  Zorganizowanie i wdrażanie kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

5.6.4. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Tabela 31 Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wystąpienia

poważnych awarii i klęsk żywiołowych w gminie

ę- Termin realizacji

wzi

Jednostka od- nia

powiedzialna / kowe

Opis przedsięwzięcia sięwzięcia

cia

sow d

L.p. Jednostki

kłady zł kłady

cjalne źródła źródła cjalne

a j przedsi j

współpracujące n

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

fina

Pote

Cel prze Cel Rodza

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zadania własne

Modernizacja i doposaże- Zapewnienie Budżet gmin, 1 I nie w sprzęt ratownictwa gminy/ KPPSP bezpieczeństwa PFOŚiGW inne ekologicznego remiz OSP mieszkańców fundusze Utrzymanie we właściwym Prewencyjne stanie technicznym dróg, eliminowanie gminy/ zarządcy Środki własne, 2 I którymi przemieszczają się potencjalnych dróg inne fundusze transporty substancji przyczyn niebezpiecznych zagrożeń Opracowanie i realizacja Zabezpieczenia lokalnego systemu zago- Środki własne, 3 P gminy/ bezpieczeństwa spodarowania padłych inne fundusze sanitarnego zwierząt Element syste- Budowa chodników wzdłuż gminy/ zarządcy Środki własne, 4 I mu zarządzania dróg dróg inne fundusze środowiskiem Rozważenie możliwości zimowego utrzymywania Element syste- gminy/ zarządcy Środki własne, 5 P/I dróg bez, albo przy mini- mu zarządzania dróg inne malnym udziale stosowania środowiskiem środków chemicznych Zadania koordynowane komenda powiatowa Podejmowanie przedsię- państwowej straży wzięć w zakresie ochrony Zapewnienie Środki własne, 1 P/I pożarnej/ Władze przeciwpożarowej i ratow- bezpieczeństwa inne fundusze Województwa, nictwa Powiatu i Gmin Wsparcie działań na rzecz organizacje społecz- prawidłowego zagospoda- ne i zawodowe Środki własne, 2 P rowania obornika, gnojowi- rolników, ODR/ Ochrona wód inne fundusze cy, gnojówki w fermach Władze Gmin zwierząt gospodarskich Edukacja społeczeństwa w organizacje poza- Element zakresie właściwych rządowe, gazety systemu zarzą- Środki własne, 3 P zachowań w sytuacji lokalne/ Władze dzania środowi- inne fundusze wystąpienia zagrożenia Powiatu i Gmin, skiem Kontrola przestrzegania Prewencyjne europejskiej normy „ADR” o eliminowanie Środki własne, 4 P przewozie substancji i Policja, straż potencjalnych inne fundusze materiałów niebezpiecz- przyczyn nych zagrożeń

5.7. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Postanowienia dyrektywy 2004/35/WE z 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku natural-

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

nemu przetransponowała do prawa polskiego Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. nr 75, poz. 493). Ustawa weszła w życie 30 kwietnia, jednak nie zostały jeszcze do niej wydane akty wykonaw- cze, mające dla stosowania ustawy w kilku momentach znaczenie wręcz podstawowe. Zgodnie z art. 1, ustawa określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę takich szkód, a więc odpowiedzialności zarówno zapobiegawczej, jak i kompensacyjnej. Jest to jednak odpowiedzialność przede wszystkim o charakterze administracyjnym, oparta na usta- wowym ustaleniu zobowiązań adresowanych do określonych podmiotów, których egzekwowanie ma się odbywać poprzez stosowanie przez upoważnione organy administracji określonych instrumentów o charakterze głównie administracyjno-prawnym. Możliwe jest też korzystanie z roszczeń cywilno- prawnych, mają one jednak charakter uzupełniający, podobnie jak odpowiedzialność karna.

5.7.1. Przyjęte cele i priorytety Głównym celem jest: Ponoszenie odpowiedzialności finansowej za wyrządzone szkody w środowisku przez sprawców. Priorytety:  Stworzenie procedury zapewniającej, że koszty działań naprawczych szkód w środo- wisku lub działań prewencyjnych niedopuszczających do powstania takiej szkody po- nosić będą sprawcy szkody.  Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku, wprowadzenie procedury wymu- szającej na sprawcach szkody informowanie organu prowadzącego tę bazę zaistniałej sytuacji.  Prowadzenie szkoleń na temat nowych procedur odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników instytucji publicznych i podmiotów gospodarczych, potencjalnych sprawców szkód w środowisku.  Stworzenie systemu kontroli wywiązywania się sprawcy z obowiązków w zakresie na- prawy szkód w środowisku lub zapobiegania powstaniu takiej szkody. W/w kierunki są w kompetencji Wojewody.

6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne  studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one sporządzane przez władze gmin i uzgadniane przez starostę; sposób ich opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę po- zwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji zapisów Programu;  oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego;  oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, za- twierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny;  programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw; 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska  pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodno-prawne, na wy- twarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów  zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je eksplo- atujące;  przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach powstawania wątpliwości, w przypadku składowisk zawsze;  instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami;  wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami;  strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody;

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 strefy ograniczonego użytkowania terenu;  ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach stojących; 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe  opłaty za korzystanie ze środowiska; są one ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowa- nie odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin;  opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia;  wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym roz- dziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagające ochronę środowiska, bu- dżet państwa, budżet samorządu województwa;  wsparcie dla programów dostosowania przedsiębiorstw do wymogów związanych z ochroną środowiska poprzez negocjowanie programów dostosowawczych; starostwo deleguje swojego przedstawiciela do komisji negocjacyjnej;  system materialnych zachęt (ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje zróżnico- wane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się wprowadzania prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000, EMAS, pro- gramach czystej produkcji. 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne  odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez bez- prawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda, żądać jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego;  odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzyw- ny lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzają- cych szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku;  odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu środowiska;  administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warun- ków korzystania ze środowiska; 6.5. Działalność kontrolna gminy Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z podejmowa- niem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu gminnego konieczna jest dobra współpraca ze starostwem i z Inspekcją Ochrony Środowiska w celu systematycznej kontroli przestrzegania przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą zapisów zawartych w pozwoleniach na emisję i nieba- wem zintegrowanych.

7. Źródła finansowania Realizacja zadań „Programu Ochrony Środowiska” wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet gminy. Do instrumentów finansowych gminy w zakresie ochrony środowiska należą:

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

 opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska,  kary za przekroczenie wartości dopuszczalnych,

Fundusze celowe Środki zgromadzone w funduszach są przeznaczane na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej i służą realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Gmina Kęsowo ma możliwość ubie- gania się o pomoc w finansowaniu zadań w zakresie ochrony środowiska z poniżej wymienionych źró- deł: Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu, który udziela pomocy finansowej na realizację zadań z ochrony środowiska i gospodarki wodnej zgodnych z kierun- kami Polityki Ekologicznej Państwa, Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz zo- bowiązań międzynarodowych Polski i obowiązujących przepisów prawa. Wojewódzki Fundusz zwykle współfinansuje zadania inwestycyjne realizowane na obszarze województwa. Głównym beneficjentem pomocy są jednostki samorządu terytorialnego, ale równie dobrze o dofinansowanie ze środków Fun- duszu mogą wystąpić i inne podmioty, w tym: spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, jednostki administracji publicznej, podmioty gospodarcze czy osoby fizyczne. Odrębną częścią oferty Funduszu są rozwiązania adresowane do tych podmiotów, które otrzy- mały dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej. Proponowane są w tym zakresie specjalne pożycz- ki płatnicze przeznaczone na zapłacenie faktur, które są refundowane ze środków funduszy unijnych. Warunki finansowe oferowane przez WFOŚiGW w Toruniu należą do jednych z najatrakcyjniejszych w województwie kujawsko-pomorskim. Nasze pożyczki można spłacać przez okres 7 lat z karencją do 12 lub 24 miesięcy (w przypadku, gdy przedsięwzięcie jest realizowane dłużej niż 12 miesięcy). Ich oprocentowanie wynosi 0,7 stopy redyskonta weksli (w stosunku rocznym) dla wszystkich przedsię- wzięć. Wysokość pożyczki nie może przekroczyć 85% kosztu całkowitego zadania. Dotacje Funduszu udzielane do 90% kosztów całkowitego mogą być przeznaczone na:  przedsięwzięcia z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu,  edukację ekologiczną i popularyzację zachowań proekologicznych,  działania polegające na zapobieganiu i likwidacji poważnych awarii i ich skutków,  opracowanie programów, ekspertyz, ocen i opinii służących ochronie środowiska,  likwidację mogilników znajdujących się na terenie województwa kujawsko-pomorskiego,  plany służące gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz utworzeniu katastru wodnego,  systemy kontrolne i pomiarowe stanu środowiska,  systemy kontroli wnoszenia przewidzianych ustawą opłat za korzystanie ze środowiska, a w szczególności tworzenia baz danych podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat,  działania związane z ochroną przeciwpowodziową, regulacją rzek i zwiększaniem retencji. Dotacje mogą być także udzielane w wysokości do 75% kosztu całkowitego zadania na inne niż w/w cele. W tym przypadku beneficjentami pomocy mogą być podmioty prowadzące działalność w zakresie ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, kultury, bezpieczeństwa publicznego. Przedsię- wzięcia proekologiczne realizowane przez te podmioty powinny pozostawać w związku z w/w działalno- ścią. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest największą instytucją fi- nansującą przedsięwzięcia ochrony środowiska w Polsce. Celem działalności NFOŚiGW jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz za- dań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Do priorytetowych programów przewidzianych do finansowania na 2008 r. należy ochrona:  wód i gospodarka wodna,  powierzchni ziemi, gospodarowanie odpadami i zasobami,  powietrza,  przyrody i krajobrazu oraz kszta³towanie postaw ekologicznych.

Bank Ochrony Środowiska S.A., który istnieje od 1991 roku. BOŚ jest uniwersalnym bankiem komercyjnym, specjalizującym się w finansowaniu przedsięwzięć służących ochronie środowiska i współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank współfinansuje szerokie spektrum zadań z zakresu: ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

EkoFundusz, którego zadaniem jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony śro- dowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osią- gnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz wyklucza możliwości dofinansowania przedsięwzięć, któ- rych celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest ponadto uła- twienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów donatorów, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych działającego na podstawie ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z dnia 22 lutego 1995 r.). Fundusz ten przeznacza środki finansowe na ochronę, rekultywację i poprawę jakości gruntów rolnych oraz na wypłatę odszkodowań przewidzianych ustawą. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dostępne w latach 2007-2013. W ramach funduszy strukturalnych dostępnymi w Polsce programami operacyjnymi są:  regionalne programy operacyjne (dla każdego województwa - 16),  PO Infrastruktura i środowisko,  PO Kapitał ludzki,  PO Innowacyjna gospodarka,  Programy europejskiej współpracy terytorialnej, PO Pomoc techniczna. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla województwa kujawsko- pomorskiego na lata 2007 - 2013 jednostki samorządu terytorialnego mogą ubiegać się o dofinansowanie projektów dla priorytetu II (Priorytet II Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska). Celem priorytetu jest poprawa jakości środowiska przyrodniczego, jego racjonalne kształtowanie i zachowanie zasobów naturalnych dla polepszenia warunków życia mieszkańców i stanowienia korzystnych warun- ków dla rozwoju gospodarki. Ponadto dofinansowanie można uzyskać na realizację projektów w ramach priorytetu VI: Priory- tet VI. Wspieranie przemian w miastach i w obszarach wymagających odnowy.

8. Streszczenie Programu Ochrony Środowiska Przedmiotem niniejszego opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gmi- ny Kęsowo. Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, prioryte- tów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony środowi- ska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz, w znacznej mie- rze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa. Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2006.129.902 z późn. zm.) w art.17 i 18, ustawę z 27.04.2001 o odpadach (Dz. U. 2007.39.251 z późn. zm.) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Pro- gramu ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002). Podstawę opracowania niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udostępnionych przez gminę oraz informacji, pochodzących z następujących jednostek:  Zarząd Dróg Powiatowych w Tucholi  Nadleśnictwo Tuchola, Osie, Zamrzenica  Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku. Biuro Tere- nowe w Świeciu  Komenda Powiatowej Straży Pożarnej Powiatu Tucholskiego  Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie  Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy  Główny Urząd Statystyczny.

Gminny Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z Urzędem Gmin- nym. Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę, która będzie realizowała jako własne.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kęsowo

Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze. Program składa się z kilku części charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego, z analizą stanu istniejącego gminy Kęsowo odnośnie ochrony przyrody, gospodarki le- śnej, ochrony gleb, zasobów kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, jakości powietrza, wykorzystanie energii odnawialnej, oddziaływanie pól elektromagnetycznych, oddziaływanie hałasu. W programie zawarte są również problemy wynikające z prowadzonej działalności człowieka oraz zagrożenia środowiska przyrodniczego, jak również przewidywane kierunki zmian, jakie nastąpią z uwzględnieniem rozwoju zrównoważonego. Program powinien być realizowany poprzez uwzględnienie zapisów wynikających z dokumentów rządowych, zwłaszcza wynikających z listy przedsięwzięć własnych i koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynikać z przedsięwzięć zawartych w opracowaniach na szczeblu regionalnym (Program wojewódzki, Strategia wojewódzka) i lokalnym zwłaszcza z Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz gminy, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarzą- dowych i mieszkańców. Dodatkowo niektóre z przedsięwzięć zostały zaproponowane przez zespół opracowujący Program. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć, odnośnie każdego komponentu środowiska przyrodniczego została zawarta w tabelach. Zadania podzielone są na zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne. W każdej z tych grup wyróżnia się zadania własne i koordynowane. Przy opracowywaniu programu, duży nacisk położono na poprawę stanu świadomości ekologicznej oraz edukację ekologiczną mieszkańców gminy.