Die Goue Seun. Die Lewe En Werk Van Uys Krige
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige J.C. Kannemeyer bron J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige. Tafelberg, Kaapstad 2002 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/kann003goue01_01/colofon.php © 2016 dbnl / erven J.C. Kannemeyer binnenkant voorplat J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige voorkant schutblad J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige 5 Vir Santa J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige 9 Voorwoord Toe ek in die vyftigerjare van die vorige eeu op skool in die letterkunde begin belangstel het, was Uys Krige se eerste twee digbundels, Kentering en Rooidag, reeds lank uit druk en kon ek slegs 'n eksemplaar van sy bundel oorlogsverse, Die einde van die pad, vir my persoonlik aankoop. In die ou biblioteek op my geboortedorp, Robertson, kon ek werke soos Sol y sombra en Ver in die wêreld uitneem en onder die bekoring kom van 'n skrywer wat wye draaie in die Mediterreense lande gaan gooi het. Ek onthou ook nog baie duidelik watter genot die ervaring van sy ‘Tram-ode’ met die ‘wakker mars van name’ vir my was toe ek deur middel van ons skoolbloemlesing die eerste keer daarmee kennis gemaak het. Ek dink aan reëls soos die volgende: Daar is 'n haltjie, Dwaal, te midde van die vaal godverlore dor Karoo. En Arequipa in Peru. Granada is 'n sprokiestad in Andaloe. Popocatepetl heet 'n berg se piek in Mexico. Vir baie mense van my geslag was sulke verse met hul ritmiese stuwing en vreemde musiek, so anders as die verse van ander Afrikaanse digters, 'n vreugde om te ervaar. Dit het die romantiese drang gevoed wat inherent in 'n jongmens leef en wat in hom die begeerte wek om nuwe wêrelde vir homself te ontdek. In die Byvoegsel van Die Burger op Saterdae het Krige se artikels oor Franse en Spaanse digters in dié jare verskyn en deur sy vertalings het ek kennis gemaak met digters en literature wat my vreemd betower het. Ek het dié artikels uitgeknip en later van die verse van buite geken, soos die volgende van Lorca: Pikswart ryperd, ronde maan, met 'n sak olywe teen my saal. Al wis ek waar elke stofpad gaan, nooit sal ek Córdoba ooit haal. Toe ek ná my skooljare aan die Universiteit van Stellenbosch begin studeer het, kon ek dieper kennis maak met Krige se poësie. In 1962 J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige 10 is ek aangestel as lektor aan die Universiteit van Kaapstad en het ek Krige - van die begin af vir my Uys - persoonlik leer ken. Hy het in daardie stadium saam met Jack Cope in een van die houthuisies op Clifton se Tweede Strand gewoon en kon onderhoudend gesels oor die Romaanse letterkundes en met allerlei kwinkslae op die Afrikaanse literêre wêreld reageer. Die hersiene uitgawe van sy twee eerste digbundels het pas die vorige jaar as Gedigte 1927-1940 verskyn en ek het hom uitgenooi om ons studente oor sy teksversorging toe te spreek en aan die hand van voorbeelde vir hulle 'n kykie in die werkswinkel van die digter te gee. Die voorbereiding van die bundel, soos dit uit sy voordrag dié dag duidelik geword het, was vir my 'n openbaring, want ek kon telkens voorbeelde aanteken van hoe grondig Uys hersien het en watter verantwoordelikheid en vakmanskap daar ten grondslag aan sy veranderinge lê. Omdat ek onder meer die Afrikaanse drama aan die Universiteit van Kaapstad moes doseer en graag van Uys se werk met my studente wou behandel, het ek 'n keuse uit sy eenbedrywe saamgestel en 'n inleiding daartoe geskryf. Hy wou egter eers die tekste hersien. Drie dae lank het ons in Clifton elke woord in die vier eenbedrywe van my keuse grondig deurgegaan. Toevallig kom ek op 'n dag in die universiteitsbiblioteek met die deurblaai van ou ingebonde dele van die Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde af op die Esbatement van den appelboom. Daarin verwerk 'n anonieme rederyker die legende wat ook die boustof van Uys se drama Die goue kring is. Die goue kring het my tóé reeds met sy aansluiting by verskillende dramatiese tradisies geboei en in 'n uitgebreide opstel het ek daaroor uitgewei. Uys was amper soos 'n kind verheug oor dié opstel en kon nie uitgepraat raak oor die raakpunte wat ek met die Middeleeuse en Shakespeariaanse teater aangedui het nie. Toe ek heelwat later, in 1984, deur Koos Human gevra is om Uys se Versamelde gedigte vir sy vyf en sewentigste verjaardag redaksioneel te versorg, was ek dadelik bereid om dit te onderneem, want dit was vir my weer 'n geleentheid om my met sy bruisende, vitale verse besig te hou. In my geskenkeksemplaar van dié uitgawe was hy so vriendelik om die volgende pragtige woorde te skryf: Aan John Kannemeyer - En ek kan jou nie genoeg bedank nie vir al jou hulp en aanmoediging. J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige 11 Sonneblom Na die bron van alles, die son, één beurende drang één goue verlang! En mag jou lewe altyd 'n sonneblom bly - van jou ou vriend, Uys Krige. Die hoë lof vir my ‘hulp en aanmoediging’ was beslis te hoog gestem, maar ek het sy warmte en menslikheid met dié gebaar baie gewaardeer. Toe ek ná voltooiing van my Leipoldt-biografie na 'n nuwe projek begin soek het, was die lewensverhaal van Uys Krige, wie se dokumentasie intussen by die Dokumentesentrum in die J.S. Gerickebiblioteek aan die Universiteit van Stellenbosch gekatalogiseer is en vir navorsers beskikbaar gekom het, 'n vanselfsprekende keuse. Soos D.J. Opperman, C.J. Langenhoven en C. Louis Leipoldt, die ander Afrikaanse skrywers met wie se lewens ek my onledig gehou het, was Krige vir my ook 'n boeiende persoonlikheid deur die veelsydigheid van sy skrywerskap en die veelkantigheid en beweeglikheid van sy karakter. Wat my veral naas sy gawes as skeppende genie nader aan hom getrek het, was sy intellektuele gawes, sy kinderlike eenvoud en verwondering oor dinge wat hy tot op gevorderde ouderdom kon behou, en boweal sy absolute integriteit en onomkoopbaarheid in 'n literêre en politieke bestel waarin hy dikwels deur sy sterk humanitêre beginsels en gevoel vir vryheid van die algemeen aanvaarde stroom afgewyk het, 'n indiwidualisme waarvoor hy 'n hoë prys moes betaal. Daarom wil ek graag my hartlike dank betuig aan Uys Krige se dogter, mev. Eulalia Krige, en sy seun, mnr. Taillefer Krige, wat my volle toegang tot die Krige-dokumentasie gegee het en bereid was om tydens onderhoude inligting en foto's te verskaf. Prof. Hennie Aucamp het my by herhaling tydens my werk aan Krige ongevraagd van dokumente en inligting voorsien en sy ruim kennis van dié skrywer se lewe en werk onbaatsugtig met my gedeel. Ek beskou dit as 'n groot eer dat hy sy portret oor Uys Krige in Bly te kenne aan my opdra. Prof. G.C.L. Brümmer het my attent gemaak op 'n werk van Ignazio Silone waarin Krige in die inleiding genoem word en die relevante dele vir my mondeling uit Italiaans in Afrikaans vertaal. Prof. J.C. Kannemeyer, Die goue seun. Die lewe en werk van Uys Krige 12 J.C. Steyn het bibliografiese besonderhede oor Krige se vroeë publikasies in Die Burger en prof. F.I.J. van Rensburg sy briefwisseling met die skrywer in verband met sy Krige-monografie tot my beskikking gestel. Mev. Ina Rousseau het telkens telefonies flitsende blikke op Krige gewerp wat my gehelp het om my siening en interpretasie van sy karakter verder te verhelder of te nuanseer. Mnr. Johan Vosloo van Rapport was so vriendelik om 'n hele legger met besondere foto's van Krige aan my beskikbaar te stel. Fotomateriaal is verder welwillend afgestaan deur mev. Suzanne Fox en mnr. Johan Krige, terwyl ek gebruik kon maak van die foto's wat in die leggers van Die Burger, die Cape Times, die Cape Argus, die Sunday Times en Rapport bewaar word. Verder wil ek my dank uitspreek teenoor die volgende persone met wie ek almal onderhoude kon voer: mevv. Ferrie Binge-Coetzee, Frieda Boshoff-Mostert en Stella Branca, mnr. Gerry de Melker, mnr. Revel en mev. Suzanne Fox, me. Grethe Fox, prof. Pieter Grobbelaar, mnr. J.J. Human, mev. Sylvia Krige, mev. Louie Lemmer, me. Egonne Roth, mnr. Leo en mev. Wendy Theron, mnre. Barend J. Toerien en Danie van Niekerk en me. Marjorie Wallace. Die werk aan hierdie biografie oor Uys Krige het in Junie 1998 'n aanvang geneem met die verkenning van die Stellenbosse Krigedokumentasie wat sestien meter rakruimte beslaan, omvangryker as dié van enige ander skrywer met wie ek vroeër te make gehad het. Die vordering daarmee is egter telkens onderbreek deur die kontrolering van die verskillende proefstadia van my Leipoldt-publikasies, die voorbereiding van my uitgawe van D.J. Opperman se Sonklong oor Afrika, die afhandeling van Kaap van skrywers en twee ernstige operasies. In Augustus 2000 het ek met die daadwerklike skryf van die biografie begin, maar die werk is onderbreek deur 'n navorsingsreis in Oktober en November 2000 om inligting in Den Haag oor Krige se Nederlandse verbintenisse te bekom. Die manuskrip - met uitsondering van die voorwoord - is voltooi op 15 Junie 2001, gevolg deur die finale hersiening. Tydens die navorsing en die skryf van die manuskrip van die Krigebiografie het ek met 'n paar probleme te make gehad. Krige het baie keer artikels uit koerante en tydskrifte geknip, sonder om die datum en die bron by te skryf, terwyl hy by die manuskripte van sy radiopraatjies en sy berigte te velde tydens die Tweede Wêreldoorlog dikwels geen datum vermeld het nie.