Përmbajtja / Sommario
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 2465-1141 Jeta arbëreshe [Online] nr. 81, viti/anno XV, janar-theristì/gennaio-giugno 2016 e-mail: [email protected] - http://digilander.libero.it/jetarbreshe (Mondo Italo-Albanese) Del nga gjashtë muaj - Semestrale online della Minoranza linguistica storica Albanese d’Italia - Eianina / Purçill (Cs- Italia) Përmbajtja / Sommario EDITORIALI faqe 3 Drejtori NGA ARBËRIA faqe 4- 8 Laura Perillo, Motimadh/G.Mario Miracco, Kostantin Bellushi, Francesco Marchianò, Daniela Moccia, Zef Chiaramonte, Mario Massaro, Zef Schirò di Maggio, Pasquale Ferraro ZAKONE POPULLORË, TEKSTE NGA ARBËRIA faqe 9-14 Giuseppe Chiaffitelli, Carmine Stamile, Mario Massaro, Zef Gallo, Emanuele Giordano, Patrizia Figlia PËRVJETORE faqe 15-16 Drejtori ARTIKUJ E STUDIME MBI BOTËN ARBËRESHE faqe 17-31 Italo Costante Fortino, Imri Badallaj, Giovanni Giudice, Merita Bruci-Sauku, Alisa Velaj, Giuseppe Schirò di Maggio ARTIKUJ E STUDIME MBI BOTËN SHQIPTARE-ÇAME faqe 32-43 Baviola Shatro, Nexhip Mërkuri, Diana Mone ARTIKUJ, STUDIME, POEZI, KËNKA MBI MËMËN TEREZE faqe 44-51 Lush Gjergji, Irena Alimerko, Agostino Sofis / Vëllezërit Scaravaglione, Alisa Vela j POEZI ARBËRESHE faqe 52 Nicola Alfano, Aedi, Zef Schirò di Modica POEZI SHQIPE faqe 53 Brikenë Ceraja SEMINARI NDËRKOMBËTAR I PRISHTINËS faqe 54 XV* VJETORI I JETËS ARBËRESHE faqe 55-57 Kledi Shegani& Helena Grillo, Drejtori DREJ QINDVJETORIT TË EPARKISË SË UNGRËS (1919-2019) faqe 58-62 Pietro Lanza, protosincello PËRKUJTIMI I ZOTIT MANUELL GIORDANO faqe 63-67 Drejtori, Lino Mitidieri, Shkëlqim Llanaj, e-mail Drejtorit DORËSHKRIMI ARBËRESH faqe 68-69 Bernardo Bilotta JO VET ARBËRISHT faqe 70 Pierfranco Bruni NDERIM FRANGJISKUT FUSKA (1948-2016) faqe 71 BIBLIOGRAFI ARBËRESHE NDËPËR REVISTAT SHQIPTARE TË DIASPORËS faqe 72-80 Koha e Jonë BIBLIOGRAFI ARBËRESHE e AGOSTINO GIORDANO-s / BUZËDHELPRI faqe 81-96 BIBLIOGRAFI MBI POEZINË E BUZËDHELPRI-t faqe 97 KONKORS POEZIJE (LËTISHT E ARBËRISHT) faqe 98 Revistë gjashtëmujore online e Shoqatës Kulturore “Jeta Arbëreshe”, Semestrale online di Cultura Purçill / Eianina (Cs-Italia) e Informazione Arbëreshe, Regjistrim / Registrazione: Tribunale di Castrovillari (Cs), nr.4/2001 del in Italia e nel Mondo 28-12-2001. Drejtor përgjegjës / Direttore responsabile: Agostino Giordano Drejtorí, Redaksí e Administratë / Direzione, Redazione, Amministrazione: via G.Marconi,30 – 87010 Eianina-Purçill (Cs-Italia) Tel.: (+39) 345-3124376 / e-mail: [email protected] / Sito internet: http:/digilander.libero.it/jetarbreshe Artikuj, Dorëshkrime e Fotografí, edhe ndëse s’botohen, nëng priren prapë /Articoli, Manoscritti e Foto, anche se non pubblicati, non si restituiscono. Drejtorìa nëng është përgjègjse për përmbajtjen dhe formën e artikujvet të nënshkruar / La Direzione non è responsabile del contenuto e della forma degli articoli firmati. Gjithë të drejtat të rezervuara / Tutti i diritti riservati. ISSN 2465-1141 Jeta Arbëreshe [Online] EDITORIALI Arbëreshi ka të priret t’jetë Arbëresh Këtë herë rivista mënoi të dilë, për arsye teknike. E, L’ARBËRESH DEVE TORNARE AD ESSERE dhjaj ndë fund të theristiut, një lip i papritur na ARBËRESH - Questa volta la rivista ha tardato ad helmoi shumë. Frangjisk Fuska, ka Spixana, na la uscire, per motivi tecnici. E, proprio alla fine di giugno, gjithënjëherje, i këputur ka nj’infart. Gjashtëdhjetë e un lutto imprevisto ci ha rattristato tantissimo. tëtë (68) vjet, një jetë e kushtuar Shkollës: më parë Francesco Fusca, da Spezzano Albanese, ci ha lasciato si mjeshtër, pra drejtor didaktik, pra ispektor, pra improvvisamente, stroncato da un infarto. Sessantotto Proveditor. Shkrimtar e poet. Pak shkruajti arbërisht, anni, una vita dedicata alla Scuola: prima come maestro po mbi problemet e Arbëreshëvet luftoi si pak. S’m’e elementare, poi direttore didattico, poi ispettore, poi Provveditore agli Studi. Scrittore e poeta. Poco ha scritto mundi zëmra t’e falja ndë tavut: dua t’e mbanj in arbresh, ma sui problemi degli Arbresh ha scritto come mendë të qeshëm, ndë mes t’vallevet të Pashkës, pochi. Non me la sono sentita di salutarlo in bara: voglio Frasnitë. Arbëria buar një Personaxh, u bora një mik. ricordarlo sorridente, in mezzo alle ridde di Pasqua,a Po jeta vijon e radhët duan shtrënguar. Frascineto. Un Personaggio ha perso l’Arbëria, io ho Jeta Arbëreshe simbjet mbaron pesëmbëdhjetë (15) perso un amico. Ma la vita continua e le fila vanno vjet, e, pa adunartur, me faqet e saj (2.022), ja ‘rru e serrate. Jeta Arbëreshe quest’anno compie 15 anni, e senza ja shkoi këtij viti 2016. Fat o përputhje, s’e di. Di vet rendercene conto, con le sue pagine (2.022), ha raggiunto se Jeta ecën me motin, edhe një hap përpara motit; e superato l’anno solare 2016. Destino o coincidenza, e avlaqi ç’ajo hapi, te Bota jonë arbëreshe, ësht ai i non lo so. So soltanto che J.A. cammina col tempo, drejtë, i dùhuri. Kjo Rivistë stisën vatra, shtron trìesa anche un passo davanti al tempo; e il solco che ha aperto, vëllazërije, bashkon Arbërì e Shqipërì. nella Terra nostra arbëreshe, è quello giusto, necessario. Arbëreshi ka të folënj arbërisht, ka t’shkruanj Questa Rivista costruisce focolari, apparecchia tavole di arbërisht: ka të ri-marrë ndër duar, e të drejtonjë, fratellanza, unisce Arbëria e Albania. Fëmilat e tij, Bashkitë e tij, Shkollat e tij, Sportjelet L’Arbëresh deve parlare in arbresh e deve scrivere in e tij Gjuhësorë; Llexhën nacjonale 482/99 e ato arbresh: deve ri-prendere in mano, e dirigere, le sue krahinore për Pakicat. Arbëreshi ka t’priret t’jetë Famiglie, i suoi Comuni, le proprie Scuole, i suoi Sportelli Linguistici; la Legge Nazionale 482 e quelle Arbëresh. E pra ka të krijonjë Punë për bilt e tij, me regionali sulle Minoranze. L’Arbëresh deve tornare ad atë çë nga katund ka: kulturë, zakone, tradita essere Arbëresh. E poi deve creare Lavoro per i suoi artixhanale; bukuri natyrore, ambjentale, artistike... figli, con ciò che ogni paese ha: cultura, usi, tradizioni Mëmën Tereze, ndë vjesht e kemi Shëjte: e para artigianali; bellezze naturali, ambientali, artistiche... shëjte shqiptare. E, pas asaj, edhe të tjerë priftra e Madre Teresa, a settembre l’avremo Santa: la prima murgj, martirë të regjimit komunist të Enver Hoxhës santa albanese. E dopo di lei, anche altri preti e monaci, do të jenë lumturuar. Shqiptarët mund zënë e martiri del regime comunista di Enver Hoxha, saranno parkalesjën Shëjtrat e tyre. Një haré e madhe. fatti Beati. Gli Albanesi possono cominciare a pregare i loro Santi. Una grande gioia. Eparkia e Ungrës, këtu e pak mot (2019), bën një L’Eparchia di Lungro, fra poco tempo (2019), compirà Qinde vjet. Pas InterSinodit të Grotaferratës, shumë 100 anni. Dopo l’Intersinodo di Grottaferrata, molte janë pritjet e shpresat. Edhe ndëse Monastiri i sono le attese e le speranze. Anche se il Monastero di Grotaferratës buar autonominë dhe Eparkia e Horës Grottaferrata ha perso l’autonomia e l’Eparchia di Piana nga ‘greko-arbëreshe’ shkau në ‘anglo-italiane’, ajo da ‘greco-arbreshe’ è scivolata ad ‘anglo-italiana’, quella e Ungrës mban. Ka të mbanjë. Dhe Pastërtìa e Ritit di Lungro tiene. Deve tenere. E la Purezza del Rito - - si thot Eparku Donat - ka t’ecënj dora-dora me come sostiene l’Eparca Donato - deve camminare mano- Gjuhët Liturgjike: Arbërishtja e Greqishtja. Tertium nella-mano con le Lingue Liturgiche: l’Arbreshe e la non datur. Greca. Tertium non datur. Arbërisë i duhen dy mushkrì: Gjuha Arbëreshe e Riti All’Arbëria occorrono due polmoni: la Lingua Bixantin, të ngjeshura ‘një brumë’ njera me jetrin. Arbëreshe e il Rito Bizantino, impastate ben bene l’una Kështu erthtim ka Shqipëria, kështu do t’na gjënjë i con l’altro. Così siamo venuti dall’Albania, così ci troverà il Sesto Secolo, in diaspora. Eroi. Gjashti Shekull, në diasporë. Trima. Drejtori Jeta Arbëreshe, 81 / janár-theristì 2016 3 NGA ARBËRIA Spurtjeli të gjuhës ndë Katundë Si do Krishti Laura Perillo Motimadh /Mario G.Miracco ka Katundi (Av) ka Shën Sofia (Cs) Shkoqi mot sa ka ç’kje të paran herë Spurtjeli të Vllezërì, çë na kuqar me fjala t’ëmbla. Gjuhës ndë Katund, nanì zumbuiqi popà. Çë ka inari Ai malli çë të fallopjasen te një e rremë e lëren se Kumuna Katundit ka Spurtjelin pë gjuhan, jam u vërteta qëndron pa pjes, është mall, ësht? Laura Perillo çë zhbenj atjë. Ma spurtjelin do shomi Ish mall, ish dashuri? të mbami gjuhan e kulturan si më buna, e zumë figh O s’ish ne njeri ne jetri? tua shkuaqur një ditë ma kjeturt të skoghës. Bashkë Arbëri, Arbëri, ç’i bën të kshtèut, ti? ma ata lëxhuam ndonjë kund çë thojn joshrat jona e Vete mir se çdo të kshtè lodhen tue vat aprisu çë nanì nëng thuhan me. Kjeturt u panë të ndërsuara nj’ëndrur, kur e ëndrura s’është e tire? Si do Krishti. të gjegjin kta kunda çë nëng njighin, e padën ka na Gjindja pighet: u lodhë ingrati, ju shua linari e ra ka një si libr të shpijn ka shpia ma atë çë bëqëm. Folëm shkalla kadaratit kur ish i voghel? ësht si do Krishti. adhe mbi Martin Camaj, pse kundat çë kunduam i Ka t’çonjë një virvilë sa t’ghiçë te nj’ënderr, të jeçë mora ka një libr çë ai prufësur bëri, ku vu bashkë katundar dy katunde, di histori, dy kulltura? Si do kundat çë i thanë kur eth ndë Katund 50 vjet prapa. Krishti. Kshu kje një ditë ku ma kjeturt mbaqëm mend fatat Ghap dritoren e ruaj jashtë, e çë shegh? Shegh gjitonì çë thoj një herë e ata njoghën adhe embrin të njija të mbrazura. Si do Krishti. kështer çë studhjoqi horan jona. Ki ishtë vetëm pët Të priera prapt ka eho fjalat ime çë kan mall, fjal të zemi figh, spurtjeli do bënj shumë zbisa angora pët çara te një këndim me vuxhë çë nëng njogh. Si do mber gjuhan e pët mos të haromi kush jemi.