Arkusz POMYSK WIELKI (51)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: Jerzy Górka*, Halina Kapera*, Jerzy Król**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka ***

* – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31–161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50–056 Wrocław *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa

ISBN…

Spis tre ści I. Wst ęp – J. Górka ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Górka ...... 4 III. Budowa geologiczna – J. Górka ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ...... 8 1. Kopaliny okruchowe ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ...... 13 1. Kopaliny okruchowe ...... 13 2. Kreda jeziorna ...... 15 3. Torfy...... 16 VII. Warunki wodne – J. Górka ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska ...... 20 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 20 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 25 IX. Składowanie odpadów – J. Król ...... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – J. Górka ...... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Górka ...... 34 XII. Zabytki kultury – J. Górka ...... 39 XIII. Podsumowanie – J. Górka ...... 40 XIV. Literatura ...... 41

I. Wst ęp

Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Pomysk Wielki została opraco- wana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” sp. z o.o. w Krakowie (plansza A), Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu i Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Pomysk Wielki Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 2003 roku w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN w Krakowie (Salamon, Nie ć, 2003). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942 . Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B − now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi” (warstwy tema- tyczne geochemia środowiska i składowanie odpadów). Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma in- stytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzenne- go. Mo Ŝe by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Gda ńsku, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gda ńsku, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Bytowie i Kartuzach oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Pomysk Wielki okre ślaj ą współrz ędne od 17°30’ do 17°45’ długo ści geograficznej wschodniej i od 54 °10’ do 54 °20’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar arkusza le Ŝy w województwie pomorskim. Obejmuje swym obszarem głównie gminy powiatu bytowskiego (gminy: Parchowo, Bytów, Czarna D ąbrówka i Studzienice) oraz niewielkie fragmenty gmin (gminy Sul ęczyno i Sierakowice) powiatu kartuskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest na styku Wysoczyzny Polanowskiej, Pojezierza Bytowskiego, Pojezierza Kaszubskiego oraz Borów Tucholskich (fig.1). Wysoczyzna Polanowska obejmuje północno-zachodni obszar arkusza. Powierzchnia terenu, na której zalegaj ą przede wszystkim piaski wodnolodowcowe, wznosi si ę na wysoko ść od 120 do 140 m n.p.m. Na wschód i południe od Wysoczyzny Polanowskiej rozci ąga si ę obszar Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Bytowskiego. Obejmuj ą one obszary wzniesie ń o wysoko ściach przekraczaj ących 200 m n.p.m. Bory Tucholskie zajmuj ą niewielki obszar, poło Ŝony przy południowo–wschodniej granicy arkusza. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Deniwelacje si ęgaj ą około 125 m. Najwy Ŝsze wzniesienie (230,9 m n.p.m.) znajduje si ę przy wschodniej granicy arkusza na wysoczy źnie polodowcowej Bawernicy, w pobli Ŝu wioski Kistowo. Najni Ŝej połoŜone (105,4 m n.p.m.) jest koryto rzeki Słupi w okolicach jeziora Lipieniec, w pobli Ŝu zachodniej granicy terenu. Na obszarze arkusza wysoczyzny faliste s ąsiaduj ą bezpo średnio z równinami sandro- wymi, a licznie wyst ępuj ące rynny subglacjalne s ą gł ęboko wci ęte w otaczaj ące je wysoczyzny i równiny. Rynny te wykorzystywane s ą przez rzeki i jeziora. Najwi ększ ą z rzek jest Słu- pia. Na obszarze arkusza znajduje si ę kilkadziesi ąt jezior. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego pojezierza pomorskiego. Średnia temperatura roczna waha si ę od 6,5 do 7°C, średnia temperatura półrocza zimowego wynosi około 1°C, za ś półrocza letniego około 13,5°C. Pokrywa śnie Ŝna zalega od 60 do 70 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Omawiany obszar ma charakter rolniczo-le śny. Jedynym o środkiem miejskim na tym terenie jest Bytów (17,7 tys. mieszka ńców). Lasy zajmuj ą około 50% powierzchni arkusza. Gleby dobrej jako ści (klas I −IVa) stanowi ą jedynie około 10% wszystkich u Ŝytków rolnych. Rolnictwo jest słabo rozwini ęte, przewa Ŝa produkcja polowa prowadzona na słabych glebach (kompleks Ŝytni dobry i słaby). Hodowla prowadzona jest w ograniczonym zakresie (bydło mleczne).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pomysk Wielki na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 − granica makroregionu, 3 − granica mezoregionu Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Koszali ńskiego: 313.44 − Wysoczyzna Damnicka, 313.46 − Pradolina Redy i Łeby Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.46 − Wysoczyzna Polanowska, 314.47 − Poje- zierze Bytowskie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.51 − Pojezierze Kaszubskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.67 − Równina Charzykowska, 314.71 − Bory Tucholskie

Naturalne warunki w dorzeczu Słupi sprzyjaj ą rozwojowi towarowej hodowli ryb. Poza rolnictwem mieszka ńcy omawianego regionu znajduj ą zatrudnienie w przemy śle drzewnym (tartaki, zakłady stolarskie). Walory krajobrazowe − lasy i liczne jeziora sprzyjaj ą rozwojowi turystyki pobytowej i kwalifikowanej. O środki wypoczynkowe skupione s ą nad jeziorami Mausz i Jasie ń.

Obszar posiada stosunkowo dobrze rozwini ętą sie ć drogow ą, ł ącz ącą poszczególne wsie i osiedla.

III. Budowa geologiczna

Opis budowy geologicznej obszaru arkusza Pomysk Wielki oparty jest na informacjach Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Petelski, 1998; 2007). PołoŜenie arkusza na tle budowy geologicznej regionu przedstawia fig. 2. Na obszarze omawianego arkusza odsłaniaj ą si ę na powierzchni tylko utwory czwartorz ędowe, starsze znane s ą z wierce ń. Najgł ębsze z nich, w Łupawsku, si ęgaj ą a Ŝ do syluru, nawierconego na gł ęboko ści 1470 m. Utwory paleozoiczne przykryte s ą osadami permo- mezozoicznymi, wypełniaj ącymi synekliz ę perybałtyck ą. Powierzchnia stropowa najmłod- szych osadów tego kompleksu − osadów górnej kredy, jest wyrównana i wyst ępuje na gł ębo- ko ści około 255 m. Powy Ŝej zalegaj ą piaszczysto-mułkowe osady trzeciorz ędowe o zró Ŝ- nicowanej mi ąŜ szo ści, od około 60 m na południu, do prawie 200 m na północy. Powierzchnia utworów trzeciorz ędowych jest urozmaicona. Poło Ŝona jest ona na wysoko ści od około –20 do +100 m n.p.m. Le Ŝą ce na podło Ŝu trzeciorz ędowym utwory czwartorz ędowe maj ą w zwi ązku z tym bardzo zró Ŝnicowan ą mi ąŜ szo ść − od kilkunastu metrów w rejonie jeziora Jasie ń, a Ŝ do 205 m w okolicach Bytowa. Stwierdzono w śród nich osady zlodowace ń południowopolskich, środkowopolskich i zlodowacenia wisły. Osady najstar- szych zlodowace ń nie odsłaniaj ą si ę na powierzchni znane s ą tylko z wierce ń. Osady zlodowace ń południowopolskich zalegaj ą kilkunastometrowym pokładem glin zwałowych na osadach trzeciorz ędu w południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. W rejonach wyniesienia trzeciorz ędu osady tych zlodowace ń zostały zniszczone. Bezpo średnio na osadach zlodowace ń południowopolskich lub na osadach trzeciorz ędu (w cz ęś ci północno-wschodniej) zalegaj ą osady zlodowace ń środkowopolskich odry i warty. W profilu osadów tych zlodowace ń wyró Ŝnia si ę dwa lub trzy pokłady glin zwałowych, roz- dzielone utworami wodnolodowcowymi. Piaszczyste utwory zlodowacenia odry dominuj ą w centrum obszaru i na północnym wschodzie. Zasi ęg piaszczystych utworów zlodowacenia warty ograniczony jest do częś ci zachodniej i południowej. Mi ąŜ szo ść utworów zlodowacenia wisły waha si ę od kilku do 110 metrów. Tworz ą je dwa lub trzy poziomy glin zwałowych i piasków wodnolodowcowych. Najstarsze osady wodnolodowcowe z okresu tego zlodowacenia znane s ą tylko z wierce ń. Wyst ępuj ą one w obni- Ŝeniach podczwartorz ędowych, o przebiegu NW–SE. S ą to piaski i mułki poprzedzaj ące aku-

mulacj ę glin zwałowych stadiału dolnego zlodowacenia wisły. Gliny zwałowe stadiału dolnego i środkowego wyst ępuj ą na całym obszarze omawianego arkusza.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Pomysk Wielki na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 (Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska, 2006) Czwartorz ęd Holocen:

Plejstocen (zlodowacenie wisły):

Uwaga: przy opisie wydziele ń stratygraficznych zachowano oryginaln ą numerację z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

Na powierzchni, w granicach arkusza Pomysk Wielki odsłaniaj ą si ę tylko utwory zwi ą- zane ze stadiałem górnym zlodowacenia wisły. Gliny zwałowe tego stadiału buduj ą wysoczyzny polodowcowe: pomysk ą w cz ęś ci południowo-zachodniej i bawernick ą w cz ęś ci północ- no-wschodniej. Na przedpolu wysoczyzn osadzały si ę piaski sandrowe, tworz ące równiny sandrowe. Zajmuj ą one północno-zachodni ą, centraln ą i południowo-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. Piaski i Ŝwiry wodnomorenowe tworz ą powierzchni ę południowej cz ęś ci wysoczyzny bawernickiej. Niewielki płat piasków wodnomorenowych wyst ępuje równie Ŝ na wysoczy źnie pomyskiej. Gliny zwałowe moren martwego lodu oraz piaski i Ŝwiry buduj ące pagórki kemowe wyst ępuj ą na wysoczy źnie pomyskiej oraz w otoczeniu jeziora Jasie ń. Rozległy kem poło Ŝony w okolicach Jerzkowic wnosi si ę ponad 20 m nad otaczaj ący go poziom sandrowy. Piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe buduj ą oz o długo ści 3,5 km (w granicach arkusza) w rynnie jeziora Mausz. W obni Ŝeniach terenu i w dolinach rzek wyst ępuj ą osady holoce ńskie. S ą to piaski, miejscami piaski ze Ŝwirami i torfy. Torfy wyst ępuj ą na wysoczyznach polodowcowych, sandrach i w rynnach polodowcowych. Wypełniaj ą równie Ŝ zagł ębienia wytopiskowe, które kie- dy ś były zbiornikami wodnymi na terenie wysoczyzny bawerniciej. Mi ąŜ szo ść torfów miejscami przekracza 3 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na arkuszu Pomysk Wielki udokumentowano 5 złó Ŝ kopalin okruchowych (Gientka i in., 2008). Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Numer Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja zagospodarowania Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys.t) kopaliny złó Ŝ Nazwa zło Ŝa zło Ŝa konfliktowo ści na kopaliny litologiczno– (tys.t) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) 1−4 A−C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Jasie ń p Q 3 852 C1* N – Sd 4 B Gl, L 2 Sul ęczyno pŜ Q 1 759 C2 N – Sb, Sd 4 B L 3 Sul ęczyno pŜ, p Q 1 052 C1* Z 0 Sb, Sd 4 B L 4 Sylczno pŜ Q 2 856 C2 N – Sb, Sd 4 B K, L 5 śukówko p Q 292 C1 G 0 Sb, Sd 4 A –

Rubryka 3 − p − piaski, pŜ − piaski i Ŝwiry Rubryka 4 − Q − czwartorz ęd − − − 9 9 Rubryka 6 kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych C1, C2, zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) C 1* Rubryka 7 − zło Ŝa: N − niezagospodarowane, G − zagospodarowane, Z − zaniechane Rubryka 9 − kopaliny: Sb − budowlane, Sd − drogowe Rubryka 10 − zło Ŝa: 4 − powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 − zło Ŝa: A − małokonfliktowe, B − konfliktowe Rubryka 12 − L − ochrona lasów, K − ochrona krajobrazu, Gl − ochrona gleb

1. Kopaliny okruchowe

W granicach arkusza utwory piaszczysto-Ŝwirowe zwi ązane s ą z osadami lodowcowymi strefy czołowo-morenowej pomorskiego stadiału zlodowacenia wisły, utworami akumulacji wodnolodowcowej lub z osadami tarasów akumulacyjnych rzeki Słupi. Zło Ŝe „Jasie ń” udokumentowane w formie karty rejestracyjnej (Kirschke, 1978) składa si ę z 2 pól zasobowych o ł ącznej powierzchni 25,70 ha. Kopalin ę stanowi ą wzajemnie prze- warstwiaj ące si ę utwory piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe o zmiennej mi ąŜ szo ści i rozprzestrzenieniu. Do nadkładu wł ączono piaski pylaste. Kopalina przeznaczona jest do wykorzystania w budownictwie i drogownictwie do produkcji mas bitumicznych. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione. W bilansie zasobów wyst ępuj ą dwa zło Ŝa o nazwie „Sul ęczyno”, ale o ró Ŝnym stopniu rozpoznania.

Zło Ŝe „Sul ęczyno” (C 2) rozpoznano wst ępnie na powierzchni 38,70 ha (Profic, Medy ń- ska, 1969). W latach 1977 −78 wschodni ą cz ęść obszaru zło Ŝa obj ęto dodatkowymi badaniami. Ich wynikiem jest karta rejestracyjna „nowego” zło Ŝa „Sul ęczyno” z rozpoznaniem zaso- bów w kategorii C 1*. Równolegle opracowano dodatek aktualizuj ący zasoby i podstawowe parametry zło Ŝa „Sul ęczyno” (Mikołajczyk, 1979a). Pozostały w kategorii C 2 obszar tego zło Ŝa ma powierzchni ę 28,75 ha.

W efekcie bardziej szczegółowego rozpoznania w zło Ŝu „Sul ęczyno” C 1* (Mikołajczyk, 1979b) wydzielono seri ę piaszczysto-Ŝwirow ą, któr ą udokumentowano jako kopalin ę główn ą oraz piaski o średnim punkcie piaskowym 77,7 % − jako kopalin ę towarzysz ącą. Powierzch- nia zło Ŝa wynosi 8,84 ha. Zasadnicz ą cz ęść stanowi obszar wyst ępowania kopaliny głównej, wynosz ący 7,42 ha. Nadkład tworzy gleba i piaski zaglinione. Kopalina towarzysz ąca wyst ę- puje w południowo-zachodniej cz ęś ci udokumentowanego obszaru na powierzchni 1,42 ha. W obu zło Ŝach kopalin ę rozpoznano pod k ątem wykorzystania w budownictwie ogól- nym. Ze wzgl ędu na du Ŝą zmienno ść frakcji oraz znaczn ą zawarto ść otoczaków kopalina wymaga uszlachetniania przez segregacj ę i odsianie nadziarna. Oba zło Ŝa s ą suche. W zło Ŝu „Sylczno” (Wojtkiewicz, Matuszewski, 1978), ze wzgl ędu na bardzo zmienn ą budow ę geologiczn ą, w rozpoznanym obszarze wydzielono pola o wyra źnie zró Ŝnicowanych parametrach górniczo-geologicznych i jakościowych. Zło Ŝe rozpoznano wst ępnie w kategorii

C2, wydzielaj ąc trzy zasadnicze obszary. W pierwszym obszarze w przewadze wyst ępuj ą utwory piaszczysto-Ŝwirowe. Kopalin ę o parametrach bilansowych tworz ą dwa bloki zaso- bowe o ł ącznej powierzchni 34,66 ha. Seria piaszczysto-Ŝwirowa ze znaczn ą ilo ści ą otocza-

ków zalega w sposób nieregularny w śród utworów piaszczystych. Zasoby tego obszaru zosta- ły zatwierdzone i figuruj ą w bilansie zasobów. Drugi obszar tworzy seria utworów piaszczystych z domieszk ą frakcji Ŝwirowej i nadziarna. Powierzchnia tego obszaru wynosi 31,22 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi od 2,5 do 5,0 m, a nadkład ma średni ą grubo ść 1,85 m. Punkt piaskowy ma warto ść w granicach 42,8 −79,5%. Zasoby tej cz ęś ci zło Ŝa w ilo ści 2 183 tys.t nie zostały zatwierdzone. Na pozostałym rozpoznanym obszarze wyst ępuj ą utwory o podobnym profilu litolo- gicznym (punkt piaskowy w granicach 47,7 −77,7%), ale o bardzo zmiennych parametrach górniczo-geologicznych. W dokumentacji obszar ten uznano za pozabilansowy. Utwory piaszczysto-Ŝwirowe na całym badanym obszarze cechuje du Ŝa zmienno ść frakcji i znaczna ilo ść otoczaków. Zawarto ść nadziarna o wymiarach 40 −350 mm wynosi na obszarze zatwierdzonych zasobów do 28,7%, średnio 7,8%, a na pozostałych obszarach średnio 9,5% i 6,9%. Kopalina mo Ŝe by ć wykorzystywana do produkcji mieszanek piaszczysto-Ŝwirowych po odsianiu nadziarna. Na całym obszarze bada ń nie stwierdzono wód gruntowych.

Zło Ŝe „ śukówko” (Pulkowski, 2006) udokumentowano w kategorii C 1 na powierzchni 1,77 ha. Tworz ące zło Ŝe osady piaszczyste zawieraj ą nieregularne przewarstwienia piasków zaglinionych ze Ŝwirami i otoczakami. Kopalin ę charakteryzuje punkt piaskowy w granicach 77,2 −100% i zawarto ść pyłów 0,5 −4,2%. Nadkład stanowi tylko gleba, a podło Ŝe glina zwa- łowa. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa waha si ę od 7,2 do 13,2 m, średnio wynosi 8,8 m. Zło Ŝe jest suche. Kopalina w ograniczonym zakresie mo Ŝe by ć stosowana w budownictwie i drogownictwie. Parametry górniczo-geologiczne i jako ściowe udokumentowanych złó Ŝ zestawiono w tabeli 2. Zło Ŝa „Sylczno” i „Sul ęczyno” s ą rozpoznane wst ępnie. Ich szczegółowe rozpoznanie i przyszła eksploatacja jest mało prawdopodobna, poniewa Ŝ udokumentowane s ą w obr ębie zwartych kompleksów le śnych, a zło Ŝe „Sylczno” – dodatkowo w obszarze parku krajobrazowego. Klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ dokonano na podstawie obowi ązuj ących wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne..., 1999) i analizy przyrodniczo-krajobrazowej. Z punktu widzenia ochrony warto ści złó Ŝ wszystkie zło Ŝa zaliczono do klasy 4, tj. powszechnie wyst ępuj ących i łatwo dost ępnych, mo Ŝliwych do eksploatacji bez specjalnych ogranicze ń.

Tabela 2 Zestawienie najwa Ŝniejszych parametrów górniczo-geologicznych i jako ściowych złó Ŝ kruszywa naturalnego parametry górniczo-geologiczne parametry jako ściowe zawarto ść gęsto ść mi ąŜszo ść zawarto ść zawarto ść Numer grubo ść ziarn nasypowa powierzch- serii pyłów nadziarna zło Ŝa Rodzaj nadkładu < 2 mm w stanie Nazwa zło Ŝa nia zło Ŝowej mineralnych < 40 mm na kopaliny od −do < 2,5 mm* zag ęszczonym zło Ŝa od −do mapie śr. od–do śr. śr. [ha] [m] [%] [t/m 3] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0,1–6,0 2,4–13,7 0,1–4,0 57,1–93,4* 1,83–2,03 1 Jasie ń p 25,70 nie badano 2,43 7,7 2,1 73,7 1,92 Sul ęczyno 0,2–2,3 2,5–4,5 0,44–0,8 38,0–61,2 0,0–15,7 brak danych 2 pŜ 28,75 (kat. C2) 1,1 3,4 0,6 47,9 7,6 1,76 pŜ 0,2–3,0 2,0–12,7 0,7–5,6 47,4–67,0* 0,0–15,2 1,94–2,06 7,42 główna 1,1 6,6 2,8 57,8 9,4 2,00 Sul ęczyno 12 12 3 p (kat. C1*) 0,1–1,0 5,0–8,2 72,0–82,0* 1,88–2,00 towarzy- 1,42 0,0 nie badano 0,2 6,6 77,7 1,92 sz ąca 0,3–3,0 2,7–7,7 1,2–4,3 42,8–70,2* 0,0–28,7 1,92–2,02 4 Sylczno pŜ 34,66 1,4 4,2 2,4 61,3 7,8 1,97 0,2–0,4 7,2–13,2 0,5–4,2 77,2–100,0 1,78–1,96 5 śukówko p 1,77 nie badano 0,3 8,8 2,6 91,3 1,87 Rubryka 3 − p – piaski, pŜ − piaski i Ŝwiry

Pod wzgl ędem konfliktowo ści ze środowiskiem tylko zło Ŝe „ śukówko” zaliczono do klasy A, tj. złó Ŝ małokonfliktowych. Pozostałe zło Ŝa s ą konfliktowe (klasa B) ze wzgl ędu na wyst ępowanie na terenach zwartych kompleksów le śnych, ł ąk lub gleb chronionych lub obszarach przyrodniczych prawnie chronionych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na arkuszu Pomysk Wielki eksploatowane jest obecnie tylko zło Ŝe piasku „ śukówko”. Eksploatacj ę rozpocz ęto pod koniec 2008 roku, po uzyskaniu koncesji, wa Ŝnej do 2020 roku. Dla zło Ŝa utworzono obszar i teren górniczy o wspólnej powierzchni 1,78 ha. Kopalina zby- wana jest w stanie naturalnym. Do roku 1995 eksploatowane było kruszywo ze zło Ŝa obj ętego kart ą rejestracyjn ą „Su- lęczyno”. Kopalina wykorzystywana była do produkcji prefabrykatów dla budownictwa lo- kalnego (budowlane elementy betonowe, płyty chodnikowe, kraw ęŜ niki, kr ęgi). Po eksploatacji pozostała cz ęść niezrekultywowanego wyrobiska. W zachodniej cz ęś ci wyrobiska urz ą- dzono składowisko odpadów komunalnych. Obecnie składowisko jest ju Ŝ zamkni ęte i przy- st ępuje si ę do jego zalesienia. Zło Ŝe „Jasie ń” nie zostało dotychczas zagospodarowane. Na obszarze arkusza Pomysk Wielki nie stwierdzono miejsc nielegalnej eksploatacji na wi ększ ą skal ę. Na mapie zaznaczono wyrobiska, których wygl ąd świadczy o dorywczej eksploatacji. Zlokalizowane s ą one w rejonie miejscowo ści: Mydlita, Osowskie, Janowski Młyn i śukówko.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkusza Pomysk Wielki jest ubogi w wyst ępowanie kopalin dobrej jako ści i o du Ŝych zasobach. Kopalinami perspektywicznymi, które mog ą mie ć lokalne znaczenie gospodarcze s ą: kruszywa naturalne, kreda jeziorna i torfy.

1. Kopaliny okruchowe

W granicach arkusza kopaliny okruchowe zwi ązane s ą z osadami lodowcowymi strefy czołowo-morenowej pomorskiego zlodowacenia wisły lub z osadami akumulacji wodnolodowcowej i rzecznej. Utwory lodowcowe charakteryzują si ę bardzo zmiennym rozprzestrze- nieniem i mi ąŜ szo ści ą oraz du Ŝą zmienno ści ą litologiczn ą. Wi ększe rozprzestrzenienie w granicach arkusza maj ą utwory wodnolodowcowe, które cechuje znacznie lepsze wysortowanie osadu. S ą to najcz ęś ciej utwory drobnookruchowe ze zmienn ą domieszk ą frakcji grubszej.

Przedmiotem prac poszukiwawczych w latach 70. i 80. XX w. były wyst ąpienia Ŝwiro- wych kopalin okruchowych (Wytyk, 1985). W Ŝadnym z badanych rejonów nie stwierdzono kruszywa grubego spełniaj ącego kryteria bilansowo ści. Wyniki bada ń uznane zostały za negatywne, głównie z uwagi na niewielk ą zawarto ść frakcji Ŝwirowej (< 30%), zbyt mał ą mi ąŜ- szo ść lub jako ść (zaglinienie). Warstwa Ŝwirowa wyst ępuje na ogół mi ędzy osadami piaszczystymi lub gliniastymi, tworz ąc cienkie warstwy o nieci ągłym rozprzestrzenieniu. Na podstawie wierce ń i bada ń jako ściowych, wykonanych dla udokumentowania zło Ŝa Sylczno (Wojtkiewicz, Matuszewski, 1978) wyznaczono obszar prognostyczny (IV) dla kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego. W dokumentacji obszar ten ze wzgl ędu na du Ŝe zró Ŝnicowanie frakcji (punkt piaskowy w granicach 43–80%) wydzielono jako obszar utworów piaszczystych z domieszk ą Ŝwiru, a obliczone dla tego pola zasoby w ilo ści 2 183 tys.t nie zostały zatwierdzone. Parametry obszaru prognostycznego przedstawiono w tabeli 3. Na pozostałym obszarze zbadanym w ramach prac dla udokumentowania zło Ŝa „Sylcz- no” wyznaczono obszar perspektywiczny dla piasków i Ŝwirów, przyjmuj ąc nast ępuj ące kryteria: minimalna mi ąŜ szo ść utworów piaszczysto-Ŝwirowych – 2,0 m, stosunek grubo ści nad- kładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa (N/Z) – 1,0. Mi ąŜ szo ść serii piaszczysto-Ŝwirowej na obszarze perspektywicznym waha si ę od 2,0 do 7,2 m, grubo ść nadkładu – od 0,2 do 3,0 m, a punkt piaskowy wynosi 47,7–77,7%. Obszary perspektywiczne dla kruszywa drobnego wyznaczono równie Ŝ na podstawie bada ń poszukiwawczych wykonanych na obszarze byłego powiatu bytowskiego (Jurys, 1979). W granicach arkusza rozpoznano ponadto siedem obszarów, które uznano za negatywne dla udokumentowania złó Ŝ piaszczysto-Ŝwirowych. W pi ęciu z nich stwierdzono wyst ę- powanie piasków lub piasków z niewielk ą domieszk ą frakcji Ŝwirowej, w wi ększo ści nie- przewierconych do gł ęboko ści rozpoznania, tj. od 10 do 25 m. Brak jest informacji o jako ści piasków, bowiem zdaniem autora opracowania sposób wiercenia (bez u Ŝycia rur) uniemo Ŝli- wiał pobranie reprezentacyjnych prób do bada ń laboratoryjnych. Wyznaczone obszary perspektywiczne charakteryzuj ą nast ępuj ące parametry: – obszar Ossowskie i Jasie ń (północno-zachodnia cz ęść arkusza): nadkład 0,2 m, mi ąŜszo ść serii piaszczysto-Ŝwirowej odpowiednio od 13 do ponad 20 m i od 6 do ponad 25 m – obszar Cho śnica (centralna cz ęść arkusza), Parchowski Młyn i Parchowo (południowo- wschodnia cz ęść arkusza): seria piaszczysta wyst ępuje pod nadkładem 0,2–1,5 m i osi ą- ga mi ąŜ szo ści odpowiednio 9,0–16,5 m, 7,5–ponad 10,0 m i 3,5–10,0 m. Negatywne wyniki bada ń stwierdzono w północnej cz ęś ci obszaru Jasie ń, w cz ęś ci obszaru Ossowskie oraz w obszarach Rokity (północna granica arkusza) i Bawernica (północno-

wschodnia cz ęść arkusza). W obszarach tych nawiercono tylko osady glin lub piasków silnie zaglinionych. W ramach bada ń (Medy ńska, U ścinowicz, 1979) rozpoznano obszar w rejonie miejscowo ści Kołodzieje. Wyniki bada ń s ą negatywne z wyj ątkiem jednego otworu, w którym bezpo średnio pod gleb ą nawiercono utwory piaszczysto-wirowe do gł ęboko ści 5 m i piaski do gł ęboko ści 10 m.

2. Kreda jeziorna

Liczne prace zwiadowcze, których celem było poszukiwanie złó Ŝ kredy jeziornej, dały przewa Ŝnie wyniki negatywne. Stwierdzono albo jej brak, gniazdowe wyst ąpienia o małej mi ąŜ szo ści, b ądź zaleganie pod grubym nadkładem torfu. Na podstawie wykonanych bada ń (Sokołowska, 1972b), na obszarze arkusza wyznaczono dwa obszary perspektywiczne. Przy północno-zachodnim brzegu jeziora Jasie ń w rozpoznanym obszarze stwierdzono wyst ępowanie kredy o mi ąŜ szo ści od 4,0 do 4,9 m (nieprze- wierconej), zalegaj ącej pod nadkładem torfu o grubo ści od 0,1do 0,5 m. W obszarze Parcho- wo (południowa cz ęść arkusza), na cz ęś ci rozpoznanego obszaru mi ąŜ szo ść kredy waha si ę od 1,5 do 3,0 m (nieprzewiercona), a grubo ść nadkładu torfowego wynosi 2,0–2,5 m. Bada ń jako ściowych nie wykonano. Negatywne wyniki bada ń stwierdzono w obszarach: Pomysk Wielki i Mały, Młynki oraz na obszarze Jamno – Janowski Młyn – Parchowo N. W obszarze przyległym do południowego brzegu jeziora Skotawsko stwierdzono wyst ą- pienia kredy jeziornej (Sokołowska, 1972a). Wst ępnie okonturowano dwa pola o nast ępuj ą- cych parametrach: − pole A: mi ąŜ szo ść kredy od 1,0 do 4,2 m, grubo ść nadkładu torfowego od 0,3 do 1,5 m,

zawarto ść CaCO 3 średnio 77%, szacunkowe zasoby 51,8 tys.t − pole B: mi ąŜ szo ść kredy od 3,1 do 6,0 m, grubo ść nadkładu torfowego od 0,5 do 2,0 m, szacunkowe zasoby 75,6 tys.t. Istniej ą podstawy do powi ększenia udokumentowanego obszaru, jednak ze wzgl ędu na szczególne warunki ochrony (teren Parku Krajobrazowego Dolina Słupi i projektowany w tym miejscu rezerwat) perspektywy nie przedstawiono na mapie. W ramach prac poszukiwawczych na terenie woj. słupskiego (Jurys, 1993), w granicach arkusza Pomysk rozpoznano 3 obszary w rejonie miejscowo ści Mydlita (północno-wschodnia cz ęść arkusza), a w ramach poszukiwa ń na terenie powiatu kartuskiego (Jędrzejewska, 1979) obszar Sul ęczyno. We wszystkich obszarach wyniki bada ń s ą negatywne.

3. Torfy

Torfy wyst ępuj ą pospolicie na omawianym obszarze w zagł ębieniach wytopiskowych i na obrze Ŝach rynnowych zbiorników wodnych. Torfowiska maj ą zró Ŝnicowan ą powierzchni ę od 1,0 do 87,0 ha. S ą to głównie torfowiska wysokie, w śród których dla znacz ącej ilo ści wyst ą- pie ń, stopie ń rozkładu przekracza 25%. Torfy le Ŝą zazwyczaj pod cienk ą warstw ą darni (0,2– 0,3 m), a ich średnia mi ąŜ szo ść dochodzi do 3–4 m. Najwi ększe obszary wyst ępowania torfu znajduj ą si ę na terenach wysoczyzny Pomyska i Bawernickiej oraz wokół południowej cz ęś ci jeziora Mausz. Nie zostały one obj ęte dokumentacjami zło Ŝowymi, mimo i Ŝ w wi ększo ści speł- niaj ą kryteria bilansowo ści. Ł ącznie zinwentaryzowano około 100 wyst ąpie ń torfu (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). W znakomitej wi ększo ści nie zostały one zakwalifikowane do potencjalnej bazy zasobowej, głównie z uwagi na lokalizacj ę na terenach zalesionych i przyle śnych oraz ze wzgl ędu na hydrologiczne i rolniczo-gospodarcze kryteria ochrony. Do bazy tej zaliczono tylko trzy wyst ępowania torfu − w rejonie lasu Rokickiego oraz jeziora Warle ńskiego. Na mapie przedstawiono je jako prognostyczne I–III (tabela 3). Na północ od jeziora Trzemeszno, w okolicach wsi Stara Huta (I), torfowisko o mi ąŜ szo ści do 4,7 m i zawarto ści popiołu 5,5% wyst ępu- je na powierzchni około 10 ha. Oszacowano, Ŝe zasoby torfu mog ą tu wynosi ć około w ilo ści 378 tys. m 3. W okolicy Jeziora Warle ńskiego, koło wsi Borowy Las znajduj ą si ę dwa obszary wyst ępowania torfu na powierzchni 1,0 i 1,5 ha, uznane za prognostyczne. Mi ąŜ szo ść torfu si ę- ga do 4,2 m, a zawarto ści popiołu do 15%. Jedno (III) z tych wyst ąpie ń było przedmiotem eksploatacji wydobyto tu około 7 tys. m 3 torfu (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych

; 3 ść ść

by 1 o ciowe ś D [m] [m] [m] [m] [%] [ha] rednia Wiek Numer Numer Rodzaj Zas tys. ] t* Ś obszaru [tys.m grubo Grubo kopaliny kopaliny na mapie nadkładu Parametry Parametry kompleksu kompleksu jako w w kategorii litologiczno- litologiczno- Powierzchnia Zastosowanie surowcowego surowcowego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść – 5,5% do 4,70 I 10,0 t Q 378 Sr rozkład – 38% śr. 3,78 popielno ść – 15,1% do 4,20 II 1,0 t Q 23 Sr rozkład – 32% śr. 2,30 popielno ść – 5,4% do 2,55 III 1,5 t Q 19 Sr rozkład – 34% śr. 1,71 zaw. ziarn <2,5 mm – śr.64,1% zaw. ziarn <5 mm – śr.74,2% zaw. ziarn >40 mm – śr.9,5% 2,5–5,0 1 108 IV 31,2 pŜ Q 1,85 Skb zaw. pyłów – śr.2,5% śr. 3,55 2 183 * ci ęŜ ar nasyp. w stanie utrz ęsio- nym – 1,97 t/m 3 Rubryka 3 pŜ – piaski i Ŝwiry, t – torfy Rubryka 4 Q – czwartorz ęd Rubryka 9 Sr – rolnicze, Skb – kruszyw budowlanych

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Pomysk Wielki znajduje si ę w zlewni rzek Słupi i Łupawy. Dział wodny pierwszego rz ędu rozgraniczaj ący dorzecza tych rzek, przebiega równole Ŝnikowo na południe od jeziora Jasie ń. Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru (60%) odwadniana jest przez Słupi ę i jej dopływy Stropn ą i Skotaw ę. Słupia przepływa przez obszar arkusza ze wschodu na zachód. Na tym odcinku, wykorzystuj ąc odcinki rynien subglacjalnych, nie tworzy swojej doliny. Skotawa odwadnia północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Źródłowy ciek Łupawy, zwany Obrow ą, wypływa z jeziora Gogolinko, poło Ŝonego w pobli Ŝu Nowej Wsi na wysoko ści 190,2 m n.p.m. Nast ępnie Obrowa wpada do jeziora Ja- sie ń. Po wypłyni ęciu z jeziora Obrowa przyjmuje nazw ę Łupawa. Jeziora zajmuj ą znaczn ą powierzchni ę. Ich rozmieszczenie na obszarze arkusza jest nie- równomierne. Najwi ększe s ą jeziora rynnowe Jasie ń (577 ha) i Mausz (384 ha), charakteryzu- jące si ę urozmaicon ą lini ą brzegow ą i znaczn ą gł ęboko ści ą, odpowiednio 32,2 i 35 m. Stan czysto ści wód powierzchniowych kontrolowany był przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku w latach 1996–2006. Ocena czysto ści jezior wykazała, Ŝe w wi ększo ści przebadanych jezior (Jasie ń, Mausz, Pipienek, Skotawsko Du Ŝe, śukowskie) przewa Ŝaj ą wody II klasy czysto ści lub jako ść tych wód oceniona została jako dobra. Wody jeziora Obrowo Du Ŝe odpowiadaj ą trzeciej klasie czysto ści. Niewielkie jezioro Gł ęboczko charakteryzuje si ę bardzo czystymi wodami – I klas ą czysto ści (Raport..., 2004, 2007). Wody Słupi badano w dwóch punktach kontrolnych: w Soszycy (103,2 km) i w Par- chowie (113,0 km) w obydwu punktach jako ść wody oceniono jako dobr ą. Łupaw ę badano w Obrowie (90,0 km) jako ść jej wody uznano za niezadowalaj ącą (Raport..., 2007).

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1993, 1995) cały obszar arkusza le Ŝy w subregionie przymorskim (V 1), stanowi ącym cz ęść regionu pomorskiego (V). Charakterystyk ę stopnia zawodnienia i jako ści wody opracowano wykorzystuj ąc Map ę hydrogeologiczn ą Polski w skali 1:50 000 arkusz Pomysk Wielki (Kreczko, 2002), Dokumen- tacj ę hydrogeologiczn ą zbiornika GZWP 117 (Biniak i in., 2002) oraz dane z Banku Hydro. Obszar arkusza charakteryzuje si ę wyst ępowaniem wód podziemnych w obr ębie dwóch pi ęter czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego.

Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje prawie na całym obszarze arkusza. W ob- rębie tego pi ętra wyró Ŝniono dwa u Ŝytkowe poziomy wodono śne − górny i dolny. Górny poziom wodono śny wyst ępuje w osadach sandrowych i przewarstwieniach piaszczystych w śród glin zwałowych zlodowacenia wisły, a niekiedy równie Ŝ w piaskach wodnolodowcowych stadiału górnego zlodowacenia warty. Jest to poziom nieci ągły, cz ęś ciowo izolowany od powierzchni przez gliny zwałowe i utwory zastoiskowe. Utwory wodono śne, zwykle o mi ąŜ szo ści od kilku do 25 m, wyst ępuj ą na gł ęboko ści od 5 do 15 m w s ąsiedztwie jezior i rzek oraz do około 50 m na obszarze wysoczyzn. Zwierciadło wody, zwykle o charakterze subartezyjskim, stabilizuje si ę na rz ędnych od 104 do 165 m n.p.m. Współczynnik filtracji waha si ę w granicach 15–23 m/d. Wydajno ść potencjalna pojedynczej studni jest zró Ŝnicowa- na od 30 do 70 m 3/h. Poziom ten jest powszechnie eksploatowany przez studnie uj ęć wiejskich, gospodarstw rolnych, osad le śnych i domków letniskowych. Na znacznym obszarze poziom ten spełnia rol ę głównego poziomu u Ŝytkowego. Najwi ększe uj ęcia komunalne znajduj ą si ę w Pomysku Wielkim i Parchowie, a przemysłowe w Gostkowie. Uj ęcie w Parchowie ma wyznaczon ą stref ę ochrony po średniej. Dolny poziom wodono śny tworz ą piaski i Ŝwiry śródmorenowe i wodnolodowcowe zlodowacenia warty i odry i zlodowace ń południowopolskich. Gł ęboko ść wyst ępowania zale- Ŝy od ukształtowania terenu, zwykle mie ści si ę w granicach od 50 do 100 m. Tylko na obszarach kulminacji wysoczyzny przekracza 100 m. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych wynosi od 6 do 20 m. Jest to poziom o zwierciadle napi ętym. Współczynnik filtracji waha si ę w granicach od 11 do 24 m/24h. Poziomy wodono śne zasilane s ą bezpo średnio poprzez infiltracj ę opadów atmosferycz- nych lub te Ŝ dodatkowo poprzez przes ączanie z poziomów wy Ŝej zalegaj ących. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne jest słabo rozpoznane i ogranicza si ę praktycznie do 10–20 m przewarstwie ń piaszczystych w mułowcowych osadach miocenu. Strop utworów wodono śnych zalega na wysoko ści od 20 do 40 m n.p.m. Współczynnik filtracji jest niski i wynosi około 1,2 m/24h. Wydajno ści eksploatacyjne uj ęć wynosz ą 8–9 m 3/h. Poziom trzeciorz ędowy ujmowany jest w centralnej cz ęś ci arkusza: w rejonie Pomyska Małego, Łupaw- ska i Nowego Folwarku, tam gdzie brak jest u Ŝytkowych poziomów czwartorz ędowych. Poziomy czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe pozostaj ą cz ęsto w kontakcie hydraulicz- nym. Główn ą baz ą drena Ŝu jest rzeka Słupia, która wymusza przepływ wód podziemnych w jej kierunku z poziomów czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych.

Chemizm wód czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych jest mało zró Ŝnicowany. S ą to wody słodkie, wodorow ęglanowo-wapniowe, średniotwarde, o zawarto ści suchej pozostałości nieprzekraczaj ącej 270 mg/dm 3. Wyra źnie zaznacza si ę wpływ antropopresji na wody podziemne, co uwidacznia si ę poprzez podwy Ŝszone zawarto ści zwi ązków azotu. Wody podziemne charakteryzuj ą si ę zró Ŝnicowanymi zawarto ściami Ŝelaza. Zawarto ść jego jonów zmienia si ę od 0,01 do 7,0 mg Fe/dm 3, najcz ęś ciej nie przekracza 0,5 mg Fe/dm 3. Ilo ść man- ganu jest podobna na całym obszarze arkusza, średnio wynosi 0,09 mg Mn/dm 3. Poło Ŝenie arkusza na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych przedstawia figura 3 (Kleczkowski, 1990).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Pomysk Wielki na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku porowym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 111 – Subniecka Gda ńska, kreda (K); 114 – Zbiornik mi ędzymorenowy Maszewo, czwartorz ęd (Q); 115 – Zbiornik mi ędzymorenowy Łupa- wa, czwartorz ęd (Q); 117 – Zbiornik Bytów, czwartorz ęd (Q)

Znaczny obszar arkusza znajduje si ę w obr ębie głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 117 – Zbiornik Bytów. W dokumentacji zbiornika (Biniak i in., 2002) zweryfikowano jego granice i parametry. Ogóln ą powierzchni ę zmniejszono o 10 km 2, obecnie wynosi ona 524 km 2. Zasoby dyspozycyjne zbiornika okre ślono na 140 000 m 3/d. W granicach arkusza Pomysk Wielki znajduje si ę wschodnia cz ęść zbiornika, obejmująca holoce ńskie utwory rzeczne doliny Słupi oraz wyst ępuj ące w tym obszarze wodono śne utwory mi ędzymorenowe.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 51 – Pomysk Wielki, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5 x 5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5 x 5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90°C, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP–AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jo- bin–Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techni-

ką zimnych par (CV–AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spek- trometru Perkin–Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS–100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w ppm) Zakresy Warto ść przeci ęt- Warto ść przeci ęt- zawarto ści w nych (median) nych (median) w glebach na w glebach na glebach obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu arkuszu niezabudowanych lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra 51 Pomysk Wielki 51 Pomysk Wiel- Polski 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) ki

Metale N=5 N=5 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–< 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5–26 13 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–4 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 14–76 29 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–< 0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1–2 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–4 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–5 3 3 Pb Ołów 50 100 600 8–12 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,06 0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 51 – Pomysk 1) grupa A Wielki w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 5 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 5 Prawo wodne, Cr Chrom 5 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 5 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 5 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Co Kobalt 5 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 5 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze sta- Ni Nikiel 5 nu faktycznego, 2) Pb Ołów 5 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 5 z wył ączeniem gruntów pod stawa mi i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 51 – Pomysk Wielki do poszczególnych grup nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane uŜytkowania (ilo ść próbek) z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne , tereny komunikacyjne, 5 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści analizowanych pierwiastków w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub zbli Ŝone do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz-

ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odłoŜonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich wartości PEL . Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 * – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP–AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osa- dów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV–AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jezior: Jasienia Połu- dniowego, Jasienia Północnego, Jelenia, Mausza Du Ŝego, Mausza Małego, Obrowa, śukow- skiego, Gł ęboczka i Skotawska Wielkiego. Osady wi ększo ści spo śród tych jezior – Jasie ń Północny, Jasie ń Południowy, Jele ń, Mausz Du Ŝy, Oborowo, Skotawsko Wielkie charakteryzuj ą si ę zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków zbli Ŝonymi do warto ści ich tła geochemicznego lub podwy Ŝszonymi w nieznacznym stopniu. Osady pozostałych trzech jezior śukowskiego, Mausza Małego i Gł ęboczka wykazuj ą podwy Ŝszone zawarto ści cynku, chromu, arsenu i ołowiu. Jednak Ŝe s ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń we- dług Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , za wyj ątkiem arsenu w osadach jeziora Jasie ń Północny i Głeboczko, po-

wy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Osady jeziora Ja- sie ń Północy i Głeboczka, ze wzgl ędu na podwy Ŝszone st ęŜ enia arsenu mog ą negatywnie od- działywa ć na organizmy bytujące w tych jeziorach. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Jasie ń Połu- Jasie ń Mausz Mausz Skotawsko Jele ń Obrowo śukowskie Gł ęboczko Pierwiastek dniowy Północny Du Ŝy Mały Wielkie (1993 r.) (1996 r.) (1993 r.) (1998 r.) (2003 r.) (2003 r.) (1998 r.) (1998 r.) (1998 r.) Arsen (As) 9 21 <5 5 7 8 12 21 5 Chrom (Cr) 7 12 22 9 9 24 28 38 4 Cynk (Zn) 51 39 91 63 52 117 120 136 46 Kadm (Cd) <0,5 <0,5 0,5 0,5 0,8 0,5 1 0,5 0,5 Mied ź (Cu) 7 7 10 5 6 12 12 20 4 Nikiel (Ni) 5 7 12 5 5 8 15 36 2 Ołów (Pb) 26 33 22 34 21 34 55 72 18 Rt ęć (Hg) 0,069 0,052 0,02 0,1 0,05 0,06 0,09 0,1 0,05

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma–spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS–256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników W przypadku arkusza Pomysk Wielki dysponowano danymi tylko z jednego profilu (wschodniego). Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebie- giem profilu pomiarowego. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizo-

wanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

51E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma

6010813

m6009821

6008885

0 5 10 15 20 25 30 nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6010813

m6009821

6008885

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rz ędnych – opis siatki kilome- trowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą się w prze- dziale od około 14 do około 38 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 22 do około 42 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h.

Wzdłu Ŝ obydwu profili gliny zwałowe cechuj ą si ę wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (25–42 nGy/h) w porównaniu z piaszczysto–Ŝwirowymi utworami wodnolodowcowymi (<25 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 3,0 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,3 do 5,7 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa..., 2001) oraz w Rozpo- rz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć po- szczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie..., 2003). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝli- wo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki geologiczno–in Ŝynierskie. 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako poten- cjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 7;

− zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik Mi ąŜ szo ść [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 –9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1–5 ≤ 1 x 10 –9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 –7 Gliny

Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Pomysk Wielki Mapy hydroge- ologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kreczko, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów W granicach arkusza Pomysk Wielki około 90% powierzchni obj ęte jest bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − strefa ochronna głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 117– Zbiornik Bytów objęta izochron ą 25 lat dopływu wód, zajmuj ąca wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza; − obszary obj ęte programem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – specjalnej ochrony siedlisk: PLH220005 Bytowskie Jeziora Lobeliowe, PLH220012 Jeziorka Cho-

śnickie , PLH220037 Dolina Stropnej, PLB320039 Jeziora Lobeliowe koło Soszycy oraz obszar obj ęty dyrektyw ą ptasi ą – PLB220002 Dolina Słupi; − rezerwaty przyrody: „Jezioro Du Ŝe i Małe Sitno”, „Jezioro Gł ęboczko”, „Jezioro Ce- chy ńskie Małe”, „Gniazda Orła Bielika”, „Mechowiska Czaple” i „Jeziorka Cho śnic- kie”; − otoczenie mis jeziornych wraz z ich strefami kraw ędziowymi jezior: Jasie ń, Mausz, śukowskie, Jele ń, Skotawsko Du Ŝe i Małe, Obrowo Du Ŝe, Cechy ńskie Du Ŝe i Małe, Stropno i szeregu mniejszych, a tak Ŝe sztucznych zbiorników wodnych z otaczaj ącym je pasem o szeroko ści 250 m; − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie fragmen- tów wci ętych dolin Słupi, Łupawy oraz ich dopływów (Stropnej, Bytowej, Skotawy, Obrowy i Suchej), wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − łąki na glebach pochodzenia organicznego; − obszary poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych o genezie wytopiskowej, wy- pełnionych w znacznym stopniu osadami organicznymi i słabono śnymi; − nisko poło Ŝone tereny bagienne i podmokłe zlokalizowane w s ąsiedztwie dolin rzecznych i rynien jeziornych, a tak Ŝe na powierzchni sandru wraz ze strefą 250 m; − obszary zwartej zabudowy miasta Bytowa oraz wsi gminnej Parchowo; − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, − tereny o nachyleniu powy Ŝej 12°, zlokalizowane wzdłu Ŝ kraw ędzi wysoczyzny i rynien erozyjnych (głównie na obszarach zalesionych) wyst ępuj ące na wi ększych powierzch- niach w południowej cz ęś ci arkusza. S ą to na ogół miejsca predysponowane do po- wstawania ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007);

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 10% obszaru arkusza i zlokalizowane s ą w północnej i północno-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Preferowane do tego celu s ą obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodną z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 7). W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ń- skie gliny zwałowe zlodowacenia wisły, reprezentuj ące trzy cykle sedymentacyjne. Na powierzchni wysoczyznowej wyst ępuj ą jedynie gliny stadiału górnego (Petelski, 1998, 2007).

Są to gliny o zabarwieniu na ogół szarym, silnie piaszczyste, o mi ąŜ szo ści od 2 do kilkunastu metrów. Mog ą one stanowi ć warstw ę izolacyjn ą wył ącznie pod składowiska odpadów oboj ęt- nych. Zwartymi obszarami wyst ępuj ą w rejonie Osowskich w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz mi ędzy miejscowo ściami Mydlita i Stara Huta w cz ęś ci północno- wschodniej. Jak wynika z analizy przekrojów geologicznych oraz otworów znajduj ących si ę w obszarach wydzielonych POLS i ich najbli Ŝszym s ąsiedztwie, w północnej i wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru wyst ępuje kompleks glin zwałowych o mi ąŜ szo ści znacznie przekracza- jącej warto ści okre ślone dla glin stadiału górnego. Na obszarach wyniesionych (rejon Boro- wego Lasu i Starej Huty) mi ąŜ szo ść glin zwałowych wynosi 25–33 m. Wzmocnienie naturalnej przypowierzchniowej bariery izolacyjnej stanowią tu starsze gliny zwałowe zlodowacenia wisły, akumulowane podczas stadiału środkowego. W rejonie Jerzkowic, przy północnej granicy obszaru arkusza, mi ąŜ szo ść całego kompleksu osadów nieprzepuszczalnych dochodzi do 68 m, a w jego budowie, oprócz glin stadiału górnego i środkowego bior ą równie Ŝ udział gliny zwałowe stadiału dolnego zlodowacenia warty. Znaczna mi ąŜ szo ść naturalnej bariery izolacyjnej w tym ostatnim rejonie stanowi bardzo dobre zabezpieczenie przed migracj ą zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja śnieniach do SMGP i profilach otworów archiwalnych BDH jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Jakkolwiek na analizowanym obszarze nie wyznaczono rejonów o zmiennych warunkach wyst ępowania bariery izolacyjnej, to lokalnie na wysoczyznowej powierzchni moreny dennej mo Ŝna si ę spodziewa ć wyst ępowania wietrzeniowych, zeolizowanych pokryw zbudo- wanych z gruntów nieskonsolidowanych lub o niskim stopniu konsolidacji, powszechnie wyst ępuj ących w stropowych partiach glin zwałowych. Ewentualna lokalizacja składowisk od- padów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy nadkładu piaszczystego na etapie prac przygotowawczych. Obszary zbudowane z piaszczysto-Ŝwirowych osadów wodnolodowcowych o mi ąŜ szo- ściach przekraczaj ącej 2,5 m, a wi ęc pozbawionych wła ściwo ści izolacyjnych, wyst ępuj ą powszechnie po obu stronach Jeziora Jasie ń, tworz ąc równin ę sandrow ą. Na zachód od Jerzko- wic tego typu osady utworzyły form ę o charakterze kemu. Lokalizacja składowisk odpadów w tych rejonach b ędzie mo Ŝliwa po wykonaniu sztucznej bariery izolacyjnej. Pierwszy u Ŝytkowy poziom czwartorzędowy w zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów, wyst ępuje w piaszczysto-Ŝwirowych utworach wodnolodowcowych

zalegaj ących na powierzchni wysoczyzny lub pod ścielaj ących gliny zwałowe, miejscami równie Ŝ w piaszczystych przewarstwieniach w śród glin zwałowych (Kreczko, 2002). W rejonie No Ŝyna i Osowskich oraz Mydlity i Starej Huty poziom ten jest izolowany warstw ą glin zwałowych zlodowacenia wisły o przeci ętnej mi ąŜ szo ści kilkunastu metrów. Stopie ń zagro Ŝenia czwartorz ędowego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego okre ślono, na wi ększo ści wskazanych na mapie obszarów POLS (rejon Osowskich, Jerzkowic, Starej Huty i Borowego Lasu), jako niski, z uwagi na mi ąŜ szo ść utworów izoluj ących wynosz ącą od 15 do 50 m, średnią odporno ść i brak ognisk zanieczyszcze ń. Okolice Mydlitów, Jerzko- wic i obszaru wzdłu Ŝ wschodniej granicy arkusza charakteryzuje bardzo niski stopie ń zagro- Ŝenia i wysoka odporno ść poziomu głównego na zanieczyszczenia. Bardziej zagro Ŝone s ą tereny w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, charakteryzuj ące si ę średnim stopniem zagro Ŝenia. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyst ępuje na obszarze poło Ŝonym na południe od Jerzkowic (Kreczko, 2002). W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU). Wyró Ŝniono je na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z walorów przyrodniczych. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów. Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej. Ograniczenia warunkowe dotycz ące ochrony przyrody, z uwagi na poło Ŝenie w granicach otuliny Parku Krajobrazowego Dolina Słupi wyznaczono w rejonie Kłosów i Mydlity, natomiast rejon Kołodziejów i Suchej poło Ŝony jest w zasi ęgu Gowidli ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Problem składowania odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymaga- na jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczal- no ści <1x10 –9m/s i mi ąŜ szo ści od 1 do 5 m. Na obszarze arkusza, na północ od wsi Mydlity, w pobli Ŝu przysiółka Rokity znajduje si ę gminne składowisko odpadów komunalnych o powierzchni 2,12 ha. Nieczynne składowi- sko odpadów komunalnych dla gminy Sul ęczyno zlokalizowane jest na północ od drogi w pobli Ŝu miejscowo ści Nowy Dwór.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów najlepsze warunki naturalne dla składowisk odpadów oboj ętnych stwierdzono si ę w pół- nocnej cz ęś ci obszaru arkusza, na niewielkich obszarach poło Ŝonych w rejonie Jerzkowic. Warstw ę izolacyjn ą stanowi tu kompleks glin zwałowych akumulowanych podczas trzech faz zlodowacenia wisły, pod ścielony mocniej skonsolidowanymi glinami zlodowacenia warty i łączna jej mi ąŜ szo ść dochodzi do 68 metrów. Wyst ępuj ący na tym obszarze czwartorz ędowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia. Jako korzystny dla lokalizacji składowisk mo Ŝna uzna ć tak Ŝe rejon Mydlity i Starej Huty, gdzie mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych wynosi 25–33 m, a stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych jest bardzo niski lub niski. Obszary te spełniaj ą warunki dla lokalizowania składowisk odpadów obojętnych. Cz ęś ciowe ograniczenia warunkowe dla wyznaczonych w tym rejonie obszarów POLS wynikaj ą z poło Ŝenia w zasi ęgu otuliny parku krajobrazowego.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych W rejonie No Ŝyna–Osowskich, w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza, znajduje si ę wyrobisko zwi ązane z niekoncesjonowan ą eksploatacj ą kruszywa naturalnego, którego niecka mo Ŝe stanowi ć miejsce składowanie odpadów, pod warunkiem wykonania pełnej sztucznej izolacji jego dna i skarp.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z zasadami sporz ądzania MG śP na obszarze arkusza Pomysk Wielki dokonano uproszczonej oceny warunków podło Ŝa budowlanego. Dla powy Ŝszej oceny wykorzystano Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski w skali 1:50 000 (Petelski, 1998) oraz mapy topogra- ficzne w skali 1:50 000 i 1:25 000. Waloryzacj ą geologiczno-in Ŝyniersk ą nie obj ęto: lasów, gleb chronionych w klasach I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, obszarów wyst ępowania udokumentowanych złó Ŝ kopalin, terenu Parku Krajobrazowego Doliny Słupi, a tak Ŝe cz ęś ci miasta Bytowa o zwartej zabudowie miejskiej. Waloryzacj ą geologiczno- in Ŝyniersk ą obj ęto zatem około 25% powierzchni obszaru arkusza. W wyniku waloryzacji wydzielono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Za obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa uznano rejony, na których wyst ę- puj ą grunty niespoiste (sypkie) średniozag ęszczone i zag ęszczone, w których gł ęboko ść zwier-

ciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. oraz grunty spoiste: w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym. Grunty spoiste reprezentowane s ą przez nieskonsolidowane gliny zwało- we (gliny, gliny zwi ęzłe i gliny piaszczyste), grunty niespoiste to piaski i Ŝwiry. Gliny zwałowe wyst ępuj ą w obr ębie wysoczyzn morenowych bawernickiej w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza i pomyskiej w cz ęś ci południowo-zachodniej. Płatami gliny zwałowe wyst ępuj ą równie Ŝ w rejonie Jankowic w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe wyst ępuj ą na obszarze równiny sandrowej, zajmuj ącej północno-wschodni ą, centraln ą i południowo-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza. Znaczna cz ęść tego terenu poro śni ęta jest lasami i z tego wzgl ędu nie była poddana waloryzacji geologiczno-in Ŝynierskiej. Utrudnienia budowlane mog ą wyst ępowa ć na obszarach nara Ŝonych na erozj ę ze wzgl ę- du na nachylenie zboczy powy Ŝej 12% i urozmaicon ą rze źbę. Wyst ępuj ą one na stromych zboczach doliny Słupi pomi ędzy miejscowo ściami Sul ęczyno i Jamnowski Młyn, wzdłu Ŝ zachodniego i południowego brzegu jeziora Mausz, a tak Ŝe w okolicach Parchowa, Gołczewa i Rzepnic. S ą to równocze śnie tereny predysponowane do wyst ąpienia ruchów masowych (Grabowski i in., 2007). W terenach takich wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej przy projektowaniu obiektów budowlanych. Wyst ępuj ące w dolinach osady piaszczyste mog ą odznacza ć si ę zró Ŝnicowanymi para- metrami geologiczno-in Ŝynierskimi. W warunkach zmiennej akumulacji dolinnej utwory piaszczyste mog ą by ć przewarstwione utworami organicznymi, co stanowi ć mo Ŝe zagro Ŝenie nawet dla lekkich obiektów budowlanych ze wzgl ędu na pogorszenie no śno ści oraz nierów- nomierne osiadanie. Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, zaliczono tereny, na których wyst ępuj ą grunty słabono śne. S ą to przede wszystkim grunty organiczne oraz grunty spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym. Grunty organiczne reprezentowane s ą przez: torfy, namuły i mułki organiczne. S ą to jednocze śnie obszary płytkiego za- legania wód gruntowych (0–2 m). Obszary te poza dolinami rzek wyst ępuj ą w zagł ębieniach bezodpływowych na wysoczy źnie morenowej i w otoczeniu jezior. Jako utrudniaj ące lub niekorzystne dla budownictwa przyjmuje si ę wszystkie obszary, na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. Przy wyst ępowaniu omawianych warunków geologiczno–in Ŝynierskich istotnym elementem nie- korzystnym dla budownictwa mo Ŝe by ć agresywno ść wód gruntowych. Na obszarze arkusza nie zostały udokumentowane zaburzenia glacitektoniczne (Ber, 2006).

Ze wzgl ędu na rolniczo-le śny charakter regionu obj ętego arkuszem, nie wyst ępuj ą tu tereny o znacz ąco zmienionej rze źbie w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska poeksploatacyjne). Na obszarze arkusza nie wyst ępuj ą czynne osuwiska, ale zaburzenie naturalnych warunków poprzez działalno ść budowlan ą w rejonie zboczy i skarp mo Ŝe uruchomi ć takie procesy i doprowadzi ć do zniszczenia obiektu.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Formami ochrony przyrody i krajobrazu na obszarze arkusza Pomysk Wielki s ą: obszary Natura 2000, Park Krajobrazowy Dolina Słupi wraz z otulin ą, Gowidli ński Obszar Chronio- nego Krajobrazu, lasy, gleby chronione klas I–IVa, ł ąki na gruntach organicznych oraz rezerwaty, pomniki przyrody i u Ŝytki ekologiczne. Na obszarze arkusza Pomysk Wielki dominuje krajobraz naturalny. Ł ącznie zajmuje on 65% powierzchni arkusza. Na pozostałej cz ęś ci wyst ępuje krajobraz kulturowy wiejski z za- budow ą i bez zabudowy. W południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuje niewielki obszar o charakterze krajobrazu miejskiego – północno-wschodnia cz ęść Bytowa. Krajobraz naturalny tworz ą lasy oraz jeziora i ich otoczenie. Zwarty kompleks le śny obejmuje północno-zachodni ą, centraln ą i południowo-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza. Mniejszymi płatami lasy wyst ępuj ą na pozostałym obszarze. Przewa Ŝają bory sosnowe w formie boru czernicowego i boru bagiennego. Niewielki udział maj ą lasy li ściaste, dominu- jącym gatunkiem jest w nich buk. Jeziora stanowi ą około 15% powierzchni obszaru arkusza. Według Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach chronione grunty rol- ne klasy I–IVa stanowi ą jedynie około 10% powierzchni gruntów rolnych. Wyst ępuj ą one nie- wielkimi płatami na całym obszarze arkusza i zwi ązane s ą z obszarami rozprzestrzenienia glin zwałowych. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą wzdłu Ŝ dolin rzecznych oraz na obszarach podmokłych i zabagnionych, równomiernie na obszarze całego arkusza. Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkusza zajmuje wschodnia cz ęść Parku Krajobrazo- wego Dolina Słupi (PKDS) wraz z otulin ą. Park został utworzony w 1981 roku dla ochrony doliny rzeki Słupi wraz z dorzeczem. Teren parku cechuje bogactwo form krajobrazu i znaczne zró Ŝnicowanie wysoko ściowe. Lasy stanowi ą ponad 70% jego powierzchni. Oprócz dominuj ą- cych borów sosnowych wyst ępuj ą tu lasy li ściaste, w tym buczyny ni Ŝowe, dolinom rzecznym towarzysz ą gr ądy gwiazdnicowe i ł ęgi wierzbowo-topolowe. Do bardzo interesuj ących formacji ro ślinnych nale Ŝą torfowiska. Wa Ŝnym elementem krajobrazu s ą jeziora, z najwi ększym jeziorem parku – jeziorem Jasie ń. Do szczególnie cennych przyrodniczo nale Ŝą jeziora lobeliowe, z ich reliktow ą ro ślinno ści ą. Obszar parku z jeziorami, licznymi strumieniami i rzekami stanowi

dogodne środowisko Ŝycia dla wielu gatunków ryb w ędrownych, m.in. łososia i troci. Bogata jest ornitofauna. Gniazduj ą tu gatunki ptaków zagro Ŝone wygini ęciem i wpisane do „Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt”. Nale Ŝą do nich: g ągoł, błotniak zbo Ŝowy, kania rdzawa, bielik, orlik krzykliwy i puchacz. Ze wzgl ędu na ró Ŝnorodno ść i bogactwo ornitofauny cały obszar parku uznany został za ostoj ę ornitologiczn ą. Na obszarze parku stwierdzono równie Ŝ wyst ę- powanie 41 gatunków ssaków, w tym du Ŝych, takich jak ło ś, jele ń, dzik. Południowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza, na terenie gminy Sul ęczyno, obj ęta jest ochron ą prawn ą jako Gowidli ński Obszar Chronionego Krajobrazu. Został on utworzony w 1994 roku. Obejmuje on na obszarze arkusza wzgórza morenowe z krajobrazem młodogla- cjalnym, równiny sandrowe z rynnowym jeziorem Mausz oraz przełomy Słupi. Omawiany teren porastaj ą bory mieszane i świe Ŝe na sandrach oraz lasy bukowe i bukowo-dębowe na wysoczy źnie. Pomnikami przyrody s ą pojedyncze drzewa lub grupy drzew rosn ące w śród zabudowa ń wiejskich i przy drogach. W śród pomników przyrody Ŝywej przewa Ŝaj ą lipy. U Ŝytkami eko- logicznymi są naturalne zbiorniki wodne, śródle śne „oczka wodne”, bagna i torfowiska. Ze- stawienie rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych zawiera tabela 8. Na obszarze arkusza w obr ębie Parku Krajobrazowego Dolina Słupi i jego otuliny ist- nieje sze ść zatwierdzonych rezerwatów przyrody, dwa s ą w fazie projektowej. Rezerwat faunistyczny w pobli Ŝu jezior Skotawskich ma za zadanie ochron ę miejsc gniazdowania orła bielika. Pozostałe rezerwaty chroni ą unikaln ą ro ślinno ść jezior lobeliowych, torfowisk i siedlisk le śnych. Ich charakterystyk ę zawiera tabela 9. Tabela 8 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Numer Rok obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść zatwier- na ma- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) dzenia pie 1 2 3 4 5 6 Czarna D ąbrówka W – „Jezioro Du Ŝe i Małe Sitno” 1 R Skotawsko 1981 bytowski (40,99) Czarna D ąbrówka Fn – „Gniazda Orła Bielika” 2 R Łupawsko 1981 bytowski (10,40) Czarna D ąbrówka T – „Skotawskie Ł ąki” 3 R Le śnictwo Sitno * bytowski (52,64) Czarna D ąbrówka W–T – „Cztery Jeziora” 4 R Soszyca * bytowski (27,95) Parchowo T–L – „Jeziorka Cho śnickie” 5 R Nowy Folwark 1985 bytowski (213,59) Bytów T – „Mechowskie Czaple” 6 R Le śnictwo Czaple 2008 bytowski (9,70)

1 2 3 4 5 6 Bytów W – „Jezioro Gł ęboczko” 7 R Pomysk Wielki 1976 bytowski (24,32) Studzienice W – „Jezioro Cechy ńskie Małe” 8 R Cechyny 1985 bytowski (49,05) Parchowo PŜ –buk zwyczajny, klon zwyczajny, 9 P śukowo 1995 bytowski 3 lipy drobnolistne Bytów 10 P Pomysk Mały 1997 PŜ – lipa drobnolistna bytowski Bytów 11 P Pomysk Mały 1997 PŜ – lipa drobnolistna bytowski Bytów 12 P Pomysk Wielki 1997 PŜ – lipa drobnolistna bytowski Pomysk Wielki, Bytów PŜ – lipa drobnolistna, 2 klony zwy- 13 P 1997 Pomysk Mały bytowski czajne Parchowo 14 P Lipusz 1995 PŜ – d ąb bezszypułkowy bytowski Parchowo Jezioro śukowskie 15 U Jamno 1998 bytowski (140,27) Parchowo jezioro Jele ń – lobeliowe 16 U Pomysk Wielki 1999 bytowski (79,0) Parchowo jezioro Stary Staw – lobeliowe 17 U Pomysk Wielki 1999 bytowski (11,60) Parchowo torfowisko „Ksi ęŜ na Brzezina” z sosn ą 18 U Glinowo 1997 bytowski (0,93) Parchowo bagno „Grabowskie Jeziorko” 19 U Glinowo 1997 bytowski (3,66) Bytów jezioro Gubisz – lobeliowe 20 U Mądrzechów 1999 bytowski (14,60 – całe) Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny Rubryka 5 – * – obiekt projektowany Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: L – le śny, Fn – faunistyczny, W – wodny, T – torfowiskowy – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej Tabela 9 Charakterystyka rezerwatów przyrody o Ŝywionej Numer Nazwa Obszar Typ na Przedmiot ochrony Gmina (ha) rezerwatu mapie 1 2 3 4 5 Dwa jeziora otoczone torfowiskiem p rzej ściowym z szeregiem rzadkich roślin chronionych, m.in. ba- Jezioro Du Ŝe i Małe Sitno 1 40,99 W gnem zwyczajnym, Ŝurawin ą błotn ą, rosiczk ą okr ągło- Czarna D ąbrówka listn ą. Ochroną obj ęty jest tak Ŝe bór bagienny, ze 100– letnim starodrzewem sosnowym. Rezerwat cz ęś ciowy. Miejsce l ęgowe orła bielika w starodrzewie sosno- Gniazda Orła Bielika 2 10,40 Fn wym, na siedlisku boru bagiennego i boru mieszanego. Czarna D ąbrówka Rezerwat cz ęściowy. Torfowiska niskie i przej ściowe, lasy bagienne oraz Skotawskie Ł ąki 3 52,64 T jeziora Lipieniec Mały i Lipieniec Du Ŝy, w obr ębie Czarna D ąbrówka naturalnego i półnaturalnego krajobrazu. Trzy lobeliowe jeziora i jezioro Pomysk Mały ( śabie) Cztery Jeziora oraz ich otoczenie z płatami ro ślinno ści wysokotorfo- 4 27,95 W–T Czarna D ąbrówka wiskowej, z fragmentami boru bagiennego i staro- drzewia sosnowego. Siedem jezior polodowcowych typu wytopiskowego, dystroficznych, w ró Ŝnym stadium starzenia si ę ich Jeziorka Chośnickie 5 213,59 T–L biocenoz oraz zachowania cennych zbiorowisk ro ślin- Parchowo nych torfowisk wysokich, a tak Ŝe pierwotnych siedlisk le śnych.

1 2 3 4 5 Torfowiska niskie i lasy bagienne lewobrze Ŝnego Mechowskie Czaple 6 9,70 T dopływu Słupi, w obr ębie naturalnego i półnaturalne- Bytów go krajobrazu. Jezioro Gł ęboczko Jezioro typu lobeliowego, m. in. ze stroiczk ą wodn ą, 7 24,32 W Bytów poryblinem jeziornym i brze Ŝyc ą jednokwiatow ą. Jezioro lobeliowe z reliktow ą ro ślinno ści ą lobelii Jezioro Cechy ńskie Małe 8 49,05 W jeziornej, otoczone stromymi wzgórzami moreny Studzienice czołowej oraz z dwoma wyspami. Rubryka 4 – rodzaj rezerwatu: L – le śny, Fn – faunistyczny, W – wodny, T – torfowiskowy

Cały obszar arkusza Pomysk Wielki le Ŝy w obr ębie obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym 9M – Pojezierze Kaszubskie, nale Ŝą cym do Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET (Liro, 1998) (fig.5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Pomysk Wielki na tle systemu ECONET (Liro, 1998)

1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 9M – Pojezierza Ka- szubskiego; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 9k – Łupawy, 10k – Redy–Łeby

Według systemu Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 teren arkusza obejmuje 4 specjalne obszary ochrony siedlisk i 1 obszar specjalnej ochrony ptaków (tabela 10).

Tabela 10 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Poło Ŝenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Typ Kod obszaru Powierzchnia w obr ębie arkusza Lp. (symbol oznaczenia na obszaru obszaru Szeroko ść obszaru Kod mapie) Długo ść geogr. Województwo Powiat Gmina geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Bytów 1 F PLB220002 Dolina Słupi (P) E 17°13’46” N 54°17’56” 37 471,84 ha PL0B1 pomorskie bytowski Czarna D ąbrówka Bytowskie Jeziora Bytów 2 B PLH220005 E 17°33’44” N 54°10’01” 2 490,32 ha PL0B1 pomorskie bytowski Lobeliowe (S) Studzienice Jeziorka Cho śnickie PL0B1 bytowski Parchowo 3 B PLH220012 E 17°42’31” N 54°15’46” 214,31 ha pomorskie (S) PL0B2 kartuski Sul ęczyno 4 B PLH220037 Dolina Stropnej (S) E 17°39’19” N 54°10’59” 963,39 ha PL0B1 pomorskie bytowski Parchowo Jeziora Lobeliowe koło 5 I PLH220039 E 17°34’57” N 54°15’37” 132,40 ha PL0B1 pomorskie bytowski Czarna D ąbrówka

38 38 Soszycy (S) Rubryka 2 – B – specjalny obszar ochrony bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000, F – obszar specjalnej ochrony, całkowicie zawieraj ący w sobie specjalny obszar ochrony, I – specjalny obszar ochrony zawieraj ący w sobie wydzielony obszar specjalnej ochrony Rubryka 4 – S – specjalny obszar ochrony siedlisk, P – obszar specjalnej ochrony ptaków

W obszarze Dolina Słupi wyst ępuj ą co najmniej 22 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dy- rektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK), m.in. kania ruda i rybołów. W znacz ących ilo ściach wyst ępuj ą: bocian biały, bocian czarny, Ŝuraw, samotnik, lerka i g ą- siorek. Znajduje si ę tu równie Ŝ wiele cennych, dobrze zachowanych typów siedlisk z Zał ącz- nika I Dyrektywy Siedliskowej. Szczególnie cenne s ą ró Ŝnego typu torfowiska i lasy ł ęgowe. Obszar Bytowskie Jeziora Lobeliowe ze wzgl ędu na du Ŝą ilo ść wyst ępuj ących w sku- pieniu, typowo wykształconych i dobrze zachowanych jezior lobeliowych, ma du Ŝe znaczenie dla zachowania zasobów tego siedliska przyrodniczego w skali kraju. Walorem obszaru Jeziorka Cho śnickie s ą zbiorowiska mszarów przej ściowotorfowi- skowych wokół jeziorek dystroficznych oraz dobrze zachowane fitocenozy boru bagiennego i brzeziny bagiennej. Stwierdzono tu stanowiska wielu rzadkich, torfowiskowych ro ślin za- rodnikowych i naczyniowych. Obszar Dolina Stropnej obejmuje szereg wa Ŝnych i cennych siedlisk. Na uwag ę zasłu- guj ą wyj ątkowo dobrze zachowane i u Ŝytkowane do dzi ś ł ąki, z licznie wyst ępuj ącymi stor- czykami i stanowiskami pełnika europejskiego, go ździka pysznego i wielosiłu bł ękitnego. Innymi cennymi siedliskami są mechowiska z kruszczykiem błotnym i ró Ŝne typy jezior, w tym jeziora lobeliowe i mezotroficzne, które s ą wa Ŝnym biotopem dla ptaków wodno- błotnych. Charakterystyczn ą cech ą rze źby terenu jest gł ęboka rynna polodowcowa w krajo- brazie rolniczym. Bardzo urozmaicon ą rze źbę terenu wzbogacaj ą dodatkowo rozległe formy wytopiskowe. Obszar Jeziora Lobeliowe koło Soszycy obejmuje grupę czterech jezior, w tym trzech lobeliowych, poło Ŝonych w śród borów sosnowych na północ od Soszycy. S ą to jedne z najle- piej zachowanych jezior lobeliowych w Polsce.

XII. Zabytki kultury

Spo śród obiektów sakralnych, architektonicznych, technicznych i archeologicznych wyst ępuj ących na obszarze arkusza Pomysk Wielki, na mapie zaznaczono te, które uj ęte s ą w rejestrze Konserwatora Zabytków w Gda ńsku. W ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP..., 2002) dokonano szczegółowej in- wentaryzacji i rejestracji znanych i przypuszczalnych stanowisk archeologicznych na omawianym obszarze. Stanowiska archeologiczne zlokalizowane są najcz ęś ciej w pobli Ŝu i wzdłu Ŝ cieków wodnych. Na mapie zaznaczono tylko te, które maj ą du Ŝą warto ść poznaw- cz ą lub te Ŝ wymagaj ą dalszego udokumentowania. Zaliczane s ą do nich osady kultur: łu Ŝyc- kiej, pomorskiej, wielbarskiej, wczesnego średniowiecza oraz wielokulturowe (Gołczewo,

Jamno, śukówko, Pomysk Mały, Parchowo, Rzepnica), grodziska kultury łu Ŝyckiej i wczesnego średniowiecza (Grabowo, Gołczewo, Jamno) oraz cmentarzyska płaskie i kurhanowe kultur: łu Ŝyckiej, pomorskiej i wczesnego średniowiecza (Jamno, Gołczewo, śukówko). Obszar arkusza był zasiedlony przez plemiona słowiańskie ju Ŝ w okresie kultury łu Ŝyc- kiej. W okresie kształtowania si ę pa ństwa polskiego tereny te zamieszkiwała ludno ść sło- wia ńska z pomorskiej grupy j ęzykowej – przodkowie dzisiejszych mieszka ńców tych ziem – Kaszubów. Na obszarze arkusza Pomysk Wielki jest stosunkowo mało obiektów zabytkowych. W Jasieniu ochron ą konserwatorsk ą obj ęto ko ściół z 1699 roku o konstrukcji ryglowej. Na uwag ę zasługuje zespół pałacowy, składaj ący si ę z pałacu z XVIII w., XIX–wiecznego spi- chlerza i parku krajobrazowego ze starym drzewostanem. Ko ściół o konstrukcji ryglowej z 1855 roku, pałac z XIX w. ze starym parkiem oraz stare chaty kaszubskie znajduj ą si ę w Parchowie. W Pomysku Wielkim zlokalizowany jest chroniony prawnie neogotycki ko ściół z XIX w. z cenną rze źbą Madonny z Dzieci ątkiem z 1430 roku. Zabytkowe chaty chłopskie z XVIII – XIX w. znajduj ą si ę we Frydrychowie. Zabytkowymi obiektami technicznymi są działaj ąca elektrownia z XIX wieku na rzece Słupi w miejscowo ści Soszyca i młyn wodny w Parchowskim Młynie. Przez obszar arkusza przez wiele wieków przebiegała dawna granica polsko-niemiecka. W kilku miejscach zachowały si ę do dzisiaj budynki przej ścia granicznego i urz ędu celnego, m.in. w rejonie wsi Jamno i Pomysk Mały. Historyczną granic ę polsko-niemieck ą wyznaczają dwumetrowe granitowe słupy w ró Ŝnym stanie zachowania.

XIII. Podsumowanie

Teren arkusza Pomysk Wielki znajduje si ę w granicach województwa pomorskiego. Jest to region rolniczo-le śny, słabo zagospodarowany. Jedynym o środkiem miejskim jest Bytów (17 tys. mieszka ńców) poło Ŝony na południowo-zachodnim kra ńcu obszaru arkusza. Aktualnie na obszarze obj ętym arkuszem udokumentowanych jest 5 złó Ŝ. Eksploatowa- ne jest tylko małe zło Ŝe „ śukówko”. Dla surowców okruchowych piaszczysto-Ŝwirowych wyznaczono jeden obszar prognostyczny i jeden perspektywiczny oraz pi ęć obszarów per- spektywicznych dla piasków. Ponadto wyznaczono dwa obszary perspektywiczne dla kredy jeziornej i trzy dla torfów, które ze wzgl ędu na niewielkie zasoby, maj ą znaczenie lokalne. Na obszarze arkusza Pomysk Wielki wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne − czwartorz ędo- we i trzeciorz ędowe. Pi ętro czwartorz ędowe ma podstawowe znaczenie w zaopatrzeniu ludno ści w wod ę. Pi ętro trzeciorz ędowe jest słabo rozpoznane i ma znaczenie podrz ędne. Znacz-

na cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie udokumentowanego czwartorz ędowego zbiornika wód podziemnych GZWP 117 – Zbiornik Bytów. Na obszarze arkusza dominuje krajobraz naturalny. Zajmuje on około 65% powierzchni obszaru arkusza. Północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie Parku Krajobrazowego Dolina Słupi, a pozostała cz ęść w jego otulinie. Cz ęść południowo– zachodnia obj ęta jest ochron ą prawn ą jako Gowidli ński Obszar Chronionego Krajobrazu. Na omawianym terenie wyst ępuje pi ęć obszarów wł ączonych do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”. W granicach arkusza Pomysk Wielki wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych. Rejony preferowane do składowania odpadów wskazano jedynie w północnej oraz pół- nocno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Na powierzchni wyst ępuj ą tu gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, lokalnie pod ścielone glinami starszymi spełniaj ące kryteria naturalnej bariery izolacyjnej dla tego typu składowisk. Najkorzystniejsze warunki dla składowania odpadów wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci arkusza, w rejonie Jerzkowic, a tak Ŝe Mydlit i Starej Huty, charakteryzuj ącej si ę istnieniem mi ąŜ szej (lokalnie nawet 68-metrowej) warstwy izolacyjnej, zbudowanej z glin zawałowych oraz generalnie niskim stopniem zagroŜenia wód podziemnych. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wyst ępuj ą w północno-wschodniej cz ę- ści arkusza i wynikaj ą z konieczno ści ochrony obszarów cennych przyrodniczo. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi. Urozmaicony krajobraz z du Ŝą ilo ści ą jezior i rzek, umo Ŝliwiaj ących organizowanie spływów kajakowych, a tak Ŝe obecno ść lasów, ciekawych szlaków rowerowych i liczne ośrodki wypoczynkowe sprawiaj ą, Ŝe turystyka zapewnia znacz ący udział w dochodach ludno ści. Podstawowym źródłem utrzymania pozostaje jednak rolnictwo i praca zwi ązana z go- spodark ą leśną.

XIV. Literatura

AZP (Archeologiczne zdj ęcie Polski) w skali 1:25 000, 2002 – Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Słu Ŝby Ochrony Zabytków, Delegatura w Koszalinie i Słupsku. BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski 1:1 000 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

BINIAK G., CHUDY K., MARSZAŁEK H., W ĄSIK M., 2002 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbiornika wód podziemnych Bytów (GZWP 117). ARCADIS Ekokonrem, Wrocław. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2007 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/index.php – Europejska Sie ć Ekologiczna „Natura 2000”. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JĘDRZEJEWSKA W., 1979 – Projekt generalny poszukiwania kredy jeziornej na terenie by- łego powiatu kartuskiego. Archiwum PUM O/Słupsk. JURYS L., 1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno–poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego „Bytów I” w 26 rejonach byłego powiatu bytowskiego, woj. słupskie. Kombinat Geologiczny – Północ, Gda ńsk. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1993 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych /zwiadowczych/ złó Ŝ kredy jeziornej w NE cz ęś ci woj. słupskiego. Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Warszawie, Zakład Gda ńsk. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KIRSCHKE J., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa drogowego „Jasie ń”. Przedsi ębiorstwo Technologiczno-Geologiczne Ceramiki Budowlanej „Cergeo”, Wrocław. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KRECZKO M., 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnienia- mi, arkusz Pomysk Wielki (0051). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET–Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MEDY ŃSKA K., UŚCINOWICZ J., 1979 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ głazów narzutowych w wybranych rejonach woj. gda ńskiego. Gda ń- skie Przedsi ębiorstwo Produkcji Kruszywa i Usług Geologicznych „Kruszgeo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MIKOŁAJCZYK D., 1979a – Dodatek do dokumentacji geologiczna zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Sulęczyno” (stopie ń rozpoznania – kat. C 2). Geologiczno-Górnicza Spółdziel- nia Pracy „Hydrowiert” w Grudzi ądzu, Oddział w Gdyni, ul. Wyspia ńskiego 10, Gdynia. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MIKOŁAJCZYK D., 1979b – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sul ęczyno”. Geologiczno-Górnicza Spółdzielnia Pracy „Hydrowiert” w Grudzi ądzu, Oddział w Gdyni, ul. Wyspia ńskiego 10, Gdynia. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy surowcowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. IMiUZ, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść I. Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść II. Zasoby, jako ść , ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PETELSKI K., 1998 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Po- mysk Wielki (51). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PETELSKI K., 2007 – Obja śnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Pomysk Wielki (51). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa.

PROFIC A., MEDY ŃSKA K., 1969 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalne-

go „Sul ęczyno” (stopie ń rozpoznania – kat. C 2). Przedsi ębiorstwo Geologiczno– Badawcze Przemysłu Kruszyw i Surowców Mineralnych w Gda ńsku. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PULKOWSKI W., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „ śuków-

ko” w kat. C 1. Witold Pulkowski, ul. Głowackiego 11/3, Koszalin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RAPORT o stanie środowiska województwa pomorskiego według bada ń monitoringowych przeprowadzonych w 2003 roku, 2004 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. RAPORT o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku, 2007 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gda ńsk. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 poz. 1359 z dnia 4.10.2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia14.05.2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10.04.2003 r. SALAMON E., NIE Ć M., 2003 – Mapa geologiczno–gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkuszu Pomysk Wielki (51). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOKOŁOWSKA H. 1972a – Orzeczenie z bada ń geologicznych za zło Ŝami kredy jeziornej w rejonie „Skotawsko” i „Gł ębokie”. Pow. Bytów, woj. koszali ńskie. Przedsi ębior- stwo Geologiczne, Kraków. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOKOŁOWSKA H. 1972b – Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych, wykonanych za kred ą jeziorn ą w powiecie Bytów, woj. koszali ńskie. Przedsi ębiorstwo Geolo- giczne, Kraków. STACHÝ J., 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. STARKEL L. (red.), 1991 – Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r (tekst jednolity). Dziennik Ustaw z 2007 r. nr 39, poz. 251, z dnia 05.03.2007 r.

WOJTKIEWICZ J., MATUSZEWSKI A., 1978 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sylczno”. Kombinat Geolog. „Północ”, Zakład Proj. i Dokum. Geolg. Oddz. w Gda ńsku. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa. WYTYCZNE dokumentowania złó Ŝ kopalin, 1999 – MO ŚZNiL, Warszawa. WYTYK A., 1985 – Inwentaryzacja kopalin w gminie Parchowo, woj. słupskie; ocena bazy surowcowej i perspektywy jej powi ększenia. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.