P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz POMYSK WIELKI (51) Warszawa 2009 Autorzy: Jerzy Górka*, Halina Kapera*, Jerzy Król**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu – Joanna Szyborska-Kaszycka *** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31–161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50–056 Wrocław *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa ISBN… Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – J. Górka ............................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Górka .................................................. 4 III. Budowa geologiczna – J. Górka ....................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................ 8 1. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ............................................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................ 13 1. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 13 2. Kreda jeziorna ........................................................................................................ 15 3. Torfy....................................................................................................................... 16 VII. Warunki wodne – J. Górka ............................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 20 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 25 IX. Składowanie odpadów – J. Król ..................................................................................... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – J. Górka ..................................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Górka ..................................................................... 34 XII. Zabytki kultury – J. Górka .............................................................................................. 39 XIII. Podsumowanie – J. Górka .............................................................................................. 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Pomysk Wielki została opraco- wana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” sp. z o.o. w Krakowie (plansza A), Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu i Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Pomysk Wielki Mapy geologicz- no-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanym w 2003 roku w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN w Krakowie (Salamon, Nie ć, 2003). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942 . Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B − now ą warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi” (warstwy tema- tyczne geochemia środowiska i składowanie odpadów). Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma in- stytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzenne- go. Mo Ŝe by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Woje- wódzkiego w Gda ńsku, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gda ńsku, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, starostw powiatowych w Bytowie i Kartuzach oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Pomysk Wielki okre ślaj ą współrz ędne od 17°30’ do 17°45’ długo ści geograficznej wschodniej i od 54 °10’ do 54 °20’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar arkusza le Ŝy w województwie pomorskim. Obejmuje swym obszarem głównie gminy powiatu bytowskiego (gminy: Parchowo, Bytów, Czarna D ąbrówka i Studzienice) oraz niewielkie fragmenty gmin (gminy Sul ęczyno i Sierakowice) powiatu kartuskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest na styku Wysoczyzny Polanowskiej, Pojezierza Bytowskiego, Pojezierza Kaszubskiego oraz Borów Tucholskich (fig.1). Wysoczyzna Polanowska obejmuje północno-zachodni obszar arkusza. Powierzchnia te- renu, na której zalegaj ą przede wszystkim piaski wodnolodowcowe, wznosi si ę na wysoko ść od 120 do 140 m n.p.m. Na wschód i południe od Wysoczyzny Polanowskiej rozci ąga si ę obszar Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierza Bytowskiego. Obejmuj ą one obszary wzniesie ń o wysoko ściach przekraczaj ących 200 m n.p.m. Bory Tucholskie zajmuj ą niewielki obszar, poło Ŝony przy południowo–wschodniej granicy arkusza. Rzeźba terenu jest bardzo urozma- icona. Deniwelacje si ęgaj ą około 125 m. Najwy Ŝsze wzniesienie (230,9 m n.p.m.) znajduje si ę przy wschodniej granicy arkusza na wysoczy źnie polodowcowej Bawernicy, w pobli Ŝu wioski Kistowo. Najni Ŝej połoŜone (105,4 m n.p.m.) jest koryto rzeki Słupi w okolicach je- ziora Lipieniec, w pobli Ŝu zachodniej granicy terenu. Na obszarze arkusza wysoczyzny faliste s ąsiaduj ą bezpo średnio z równinami sandro- wymi, a licznie wyst ępuj ące rynny subglacjalne s ą gł ęboko wci ęte w otaczaj ące je wysoczy- zny i równiny. Rynny te wykorzystywane s ą przez rzeki i jeziora. Najwi ększ ą z rzek jest Słu- pia. Na obszarze arkusza znajduje si ę kilkadziesi ąt jezior. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego pojezierza pomorskiego. Średnia temperatura roczna waha si ę od 6,5 do 7°C, średnia temperatura półrocza zimowego wynosi około 1°C, za ś półrocza letniego około 13,5°C. Pokrywa śnie Ŝna zalega od 60 do 70 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Omawiany obszar ma charakter rolniczo-le śny. Jedynym o środkiem miejskim na tym te- renie jest Bytów (17,7 tys. mieszka ńców). Lasy zajmuj ą około 50% powierzchni arkusza. Gleby dobrej jako ści (klas I −IVa) stanowi ą jedynie około 10% wszystkich u Ŝytków rolnych. Rolnictwo jest słabo rozwini ęte, przewa Ŝa produkcja polowa prowadzona na słabych glebach (kompleks Ŝytni dobry i słaby). Hodowla prowadzona jest w ograniczonym zakresie (bydło mleczne). 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pomysk Wielki na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 − granica makroregionu, 3 − granica mezoregionu Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Koszali ńskiego: 313.44 − Wysoczyzna Damnicka, 313.46 − Pradolina Redy i Łeby Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.46 − Wysoczyzna Polanowska, 314.47 − Poje- zierze Bytowskie Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.51 − Pojezierze Kaszubskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.67 − Równina Charzykowska, 314.71 − Bory Tucholskie Naturalne warunki w dorzeczu Słupi sprzyjaj ą rozwojowi towarowej hodowli ryb. Poza rolnictwem mieszka ńcy omawianego regionu znajduj ą zatrudnienie w przemy śle drzewnym (tartaki, zakłady