Wstęp Przedmiotem Niniejszej Pracy Jest Monografia Polskiego Artysty
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wst ęp Przedmiotem niniejszej pracy jest monografia polskiego artysty Stanisława Grocholskiego, malarza po cz ęś ci zapomnianego, którego losy życia zwi ązane były bezpo średnio ze środowiskiem obecnej w dziejach polskiej historii sztuki XIX wieku tzw. "kolonii polskich monachijczyków". Stanisław Grocholski nie był tylko jednym z wielu artystów, maj ących w swych życiorysach monachijskie studia, których przyci ągn ęła do Monachium renoma tamtejszej Akademii Sztuk Pi ęknych i sława jej wykładowców. Artysta ten bowiem zapisał własn ą, bogat ą kart ę w historii polskiego środowiska artystycznego na obczy źnie. Echa jego popularno ści w Monachium docierały do krytyków w kraju, a zwiedzający muzea maj ą ju ż od ponad stu lat okazj ę zapoznania si ę z jego dorobkiem artystycznym. W moim mniemaniu omówienie twórczo ści Stanisława Grocholskiego stanowi okazj ę, aby przybli żyć czytelnikowi specyficzn ą grup ę polskich artystów malarzy, cz ęsto rówie śników artysty, a w dalszej kolejno ści jego uczniów. Malarze ci pomijani s ą zazwyczaj w szerszych omówieniach polskiego środowiska artystycznego bawarskiej stolicy, wychodzą oni bowiem poza twarde ramy renomowanego brandtowskiego "sztabu" 1i brandtowskiej stylistyki. Historycy sztuki podejmowali ju ż prób ę sklasyfikowania pokolenia twórców, których debiut przypada na koniec lat 70 i lata 80 XIX wieku, maj ących w swych życiorysach artystycznych studia na Akademii Monachijskiej, poprzedzone cz ęsto krótkim terminowaniem w Wiedniu. W literaturze pojawiaj ą si ę terminy „epigonów malarstwa rodzajowego” 2, „satelitów Brandta i Wierusza–Kowalskiego”, „modnych monachijczyków” 3, czy te ż „malarzy rodzajowych czwartej ćwierci wieku” 4. Stanisław Grocholski wpisuje si ę w t ę trudn ą do scharakteryzowania grup ę artystyczn ą, któr ą poprzedziły „ Wschodnie tabory Józefa Brandta, roziskrzone blaskiem broni i drogocennych 1 Nazw ę „sztab” wprowadził w monografii Aleksandra Gierymskiego, a nast ępnie rozpowszechnił Stanisław Witkiewicz. S. Witkiewicz, Pisma zebrane , red. J. Z. Jakubowski, M. Olszaniecka, t. II: Monografie artystyczne , oprac. M. Olszaniecka, Kraków 1974. 2 Parafraza stwierdzenie zawartego w pracy: T. Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie , t. II, Wrocław 1960, s. 182. 3 Termin ten jest szczególnie popularny w środowisku antykwarycznym. Wszedł on w u życie ju ż w 2 poł. XIX wieku, kiedy w śród niemieckich „kunsthändlerów” , kolekcjonerów i prywatnych odbiorców zapanowała swoista „moda” na polskie obrazy. H.St ępie ń, O polskich monachijczykach , „Art and Business”, 1991, nr 4, s.27. 4 J.Malinowski, Malarstwo polskie XIX wieku , Warszawa 2003, s.231. 1 rz ędów ko ńskich, Wilki Alfreda Wierusza-Kowalskiego, ciemne punkty na tle o śnie żonej równiny, Trójki i Czwórki Józefa Chełmo ńskiego (...) wreszcie Polowania i Patrole Maksa Gierymskiego” 5, za ś jej znaczenie przy ćmiła ostatecznie sława innej stolicy sztuki - Pary ża, nowej Mekki artystycznego świata. Warto wi ęc podj ąć prób ę od świe żenia pami ęci o Stanisławie Grocholskim, "polskim monachijczyku", utalentowanym malarzu i pedagogu, obywatelu nie tylko Polski pod zaborami, lecz tak że najwa żniejszych ówczesnych o środków artystycznej Europy. Śledz ąc losy tego artysty czytelnik świadomy by ć musi faktu, i ż przygl ąda si ę równie ż wielu innym twórcom, których biografie i drogi artystyczne determinowały w wi ększo ści te same czynniki. Pragn ę podzi ękowa ć promotorowi pracy dr hab. Markowi Zgórniakowi za pomoc merytoryczn ą i niezb ędne rady, a tak że wszystkim osobom, które umo żliwiły mi zebranie jak najszerszego materiału biograficznego do monografii Stanisława Grocholskiego. Dzi ękuj ę zwłaszcza Henrykowi K. Grocholskiemu, mgr Hannie Kotkowskiej - Bareji z Muzeum Narodowego w Warszawie, dr Birgit Jooss z Archiwum Akademii Sztuk Pi ęknych w Monachium, Ferdinandowi Gutschi z Archiwum Akademii Sztuk Pi ęknych w Wiedniu, a tak że Patricii M. Virgil, Dyrektor biblioteki i archiwów Buffalo and Erie County Historical Society . I. Źródła Zebrany materiał źródłowy dotycz ący Stanisława Grocholskiego nie jest bogaty. Zwi ązane jest to głównie z faktem, i ż w życiorysie artysty wielokrotnie wyst ępowały specyficzne „białe plamy”. Tłumaczy ć je mo żna ró żnymi wzgl ędami, w wi ększo ści za ś, co omówione zostanie dokładniej w biografii artysty, faktem, iż w trakcie swej wieloletniej emigracji nie utrzymywał on bliskich kontaktów ani ze środowiskiem krakowskim, ani z artystami polskimi w Monachium. Izolacj ę artysty, powodowan ą w du żej mierze jego trudnym charakterem, pogł ębił zwłaszcza wyjazd malarza do Stanów Zjednoczonych, sk ąd tak że dochodziły do kraju tylko nikłe świadectwa tamtejszej jego działalno ści. Wi ększo ść z prezentowanych w tym miejscu źródeł zamieszczona zostały w aneksach do pracy. Pierwszy dokument to „Metryka urodzenia i chrztu Stanisława Grocholskiego”, z której wynika nowa data urodzin artysty, pełne brzmienie jego imion, a tak że informacje o rodzicach 5 E.Matyaszewska, Mnichów – czyli o artystach polskich w Monachium słów kilka , „Akcent”, nr 3/4, 1995, s.214. 2 artysty: Antonim Grocholskim i El żbiecie Wysockiej 6. Wa żnym źródłem, stanowi ącym podstaw ę do biografii artysty s ą Materyały do Genealogii, autorstwa Ludgarda Grocholskiego, spisane z maszynopisu i zredagowane przez Zdzisława z Grabowa Grocholskiego 7. Biografia artysty pochodzi z zeszytu „ Życiorysy”, stanowi ącego cz ęść omawianych Materyałów. We wst ępie do Materyałów, pisanym w styczniu 1955 roku w Lublinie, czytamy: „Stwierdziwszy szereg bł ędów, niedokładno ści i rozbie żno ści, zarówno w ró żnych herbarzach, do najstarszych wł ącznie, jak i w <<monografii>> Grocholskich, w <<Złotej Ksi ędze>> Teodora Żychli ńskiego zamieszczonej, wprowadził (Ludgard Grocholski-przyp.autorki) na podstawie dokumentalnych źródeł <<najbli ższ ą prawdy>>- jak mówił - genealogie Syrokomlitów, których my Grocholscy z Grocholic i Grabowa, herbu Syrokomla, jeste śmy dalszym ci ągiem; „prawdy najbli ższ ą - jako że na przestrzeni stuleci dla niezbadalnych całkiem w ątpliwo ści jest miejsca niemało. Niniejsze materyały z Ludgardowych maszynopisów przezemnie przepisane, dotycz ą pierwszych dziesi ęciu pokole ń genealogicznych drzewa rodziny naszej, wraz z bocznemi, od linii głównej dochodz ącemi gał ęziami. Zgodno ść tego przepisania mego z tre ści ą przez ś.p. Ludgarda z Gr.Grocholskiego podan ą własnym podpisem stwierdzam. Zdzisław z Grabowa Grocholski Będący Głównej Linii Pokoleniem XVIII.” 8 Biografia Stanisława Grcholskiego, spisana przez Ludgarda Grocholskiego, jest jedn ą z najdłu ższych w Materyałach , składa si ę na ni ą streszczenie noty biograficznej pochodz ącej z Polskiego Słownika Biograficznego , autorstwa Heleny Blumówny. 9 Du żej wagi jest tak że spisany w Materyałach fragment listu Ludgarda Grocholskiego z dnia 21 wrze śnia 1949 roku, z którego dowiadujemy si ę o losach spu ścizny po Stanisławie 6 Odpisy akt metrykalnych z parafii w Żołyni znajduj ą si ę w Archiwum Archidiecezjalnym w Przemy ślu (Archiwum Archidiecezjalne , Plac Katedralny 4 A, 37-700 Przemy śl) 7 Ludgard z Grabowa Grocholski, Materyały do Geneaologii / spisane przez Zdzisława z Grabowa Grocholskiego 1955 roku /- własno ść prywatna. 8 Ibidem , s.3. 9 Ibidem , s.6-8. 3 Grocholskim. 10 Istotny materiał źródłowy stanowi ą świadectwa Stanisława Grocholskiego, dokumentuj ące pobyt artysty w Szkole Sztuk Pi ęknych w Krakowie w latach 1877/1878 do 1880/1881. Mowa w tym miejscu o trzech świadectwach Stanisława Grocholskiego. Pierwsze z lat 1877/1878, podpisane przez profesora I Oddziału Feliksa Szynalewskiego, w spisie studentów tego oddziału nazwisko Grocholskiego figuruje pod numerem 7. 11 Świadectwo z lat 1878/1879, oddziału III, z widniej ącymi podpisami profesorów Izydora Jabło ńskiego i Aleksandra Gryglewskiego, w tym roku szkolnym Grocholski figurował w spisie pod numerem 59. Ostatnie świadectwo pochodzi z roku 1879/80. Grocholski był wówczas studentem na III Oddziale, pod świadectwem jest podpis profesora Oddziału Władysława Łuszczkiewicza. W spisie uczniów za ten rok nazwisko Grocholskiego znajdujemy pod numerem 66. 12 Wa żnym źródłem dotycz ącym okresu studiów Stanisława Grocholskiego w Szkole Sztuk Pi ęknych w Krakowie s ą tak że dwa „Protokoły posiedzenia Dyrekcji i grona Profesorów”, z czasów dyrektury Jana Matejki. Pierwszy z dnia 8 marca 1878 roku, odnotowuj ący fakt przepisania Stanisława Grocholskiego wraz z kilkoma innymi uczniami z pierwszego na drugi kurs w Szkole Rysunkowej, 13 a tak że protokół posiedzenia z dnia 1 marca 1879 roku, informuj ący o przeniesieniu młodego malarza na najwy ższe w Szkole, V-ty i VI-ty , kursy malarstwa z natury i aktu akademickiego 14 . Źródłem w bardzo niewielkim stopniu dokumentuj ącym kolejny etap studiów artystycznych Stanisława Grocholskiego, pobyt na Akademii Monachijskiej, jest kopia karty wpisów do Matrikelbücher. Dwudziestojednoletni wówczas artysta wpisuje si ę na Akademi ę, do Technische Malklasse, dnia 18 pa ździernika 1881. 15 Istotnym źródłem dla biografii artysty jest sk ąpa korespondencja artysty. Mowa w tym miejscu o trzech listach Stanisława Grocholskiego wysłanych z Monachium do Seweryna Böhma, sekretarza Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pi ęknych w Krakowie. 10 Ibidem , s.8. 11 Spis Uczniów w C.K. Szkole Sztuk Pi ęknych w roku szkolnym 1877/8 z nadmienieniem roku pobytu i uwag [w:] Klasyfikacja 1877-1882 ( Ksi ęga Świadectw ) / Archiwum Akademii Sztuk Pi ęknych w Krakowie, sygn. KS 2 /. 12 Ibidem. 13 Protokoły za dyrektora Jana Matejki 14 XII 1877 – 18 XII 1892 , s.9-10. / Archiwum Akademii Sztuk Pi ęknych w